Full text of "Patrologiæ cursus completus [Series Græca] : ... omnium ss. patrum, doctorum, scriptorumque ecclasiasticorum sive Latinorum sive Græcorum ..."

See other formats

Google 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 


Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 


Usage guidelines 
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 


public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 





We also ask that you: 


Ἔ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual 
personal, non-commercial purposes. 





and we request that you use these files for 


Ὁ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 


Ἢ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 


* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 






About Google Book Search 


Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 
a[nttp: //books . google. con/] 














vA 


SAECULUM 1Y. 


EYXEBIOY 


TOY IIAM9IAOY, 


EIHZKOIIOY THX EN IIAAAIZTINH KAIZAPEIAZ, 


ΤΑ EYPIZKOMENA IIANTA. 


EUSEBII PAMPHILI, 


CJESAREJE PALAESTIN/E& EPISCOPI, 


OPERA OMNIA QUAE EXSTANT, 


CURIS VARIORUM, NEMPE : 
NENRICI VALESII, FRANCISCI VIGERI, BERNARDI MONTFAUCONII, CARD. ANGELO MAIL 
EDITA ; 
COLLEGIT ET DENUO RECOGNOVIT J.-P. MIGNE, 


BIBLIOTHEO/A CLERI UNIVERSE, 
siv& 
CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTIA ECCLESIASTICA RAMOS SDITORB. 


—Á—————————— ÓÉÉEBRBRERED ΘΝ» ........................-.:-.. 


TOMUS QUARTUS. 
——— ÁÓÁÁddll» Q-«Rumm————————————— 


YENEUNT SKX YOLUMINA 75 FRANCIS GALLICIS. 


EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM, 


IN VIA DICTA D'ANM BOISE, PROPE PORTAM LUTETLE PARISIORUM VULGO D'ENFER NOMINATAM, 
$EU PETIT-MONTROUGE. 


1857 


ELENCHUS 


AUCTORUM ET OPERUM QUE IN HOC TOMO XXII CONTINENTUR. 





EUSEBIUS PAMPHILI CAESARIENSIS EPISCOPUS. 


APOLOGETICA. 
Demonstratio evangelica. 
Liber contra Hieroclem. 
EXEGETICA. 
De nominibus Hebraicis. 
Questiones evangelicee. 
Queestiones ad Stephanum. 
Questiones ad Marinum. j 
Supplementa Quaestionum ad Stephanum. 
Supplementa Quaestionum ad Marinum. 
Supplementa minora Quaestionum ad Marinum. 
Ecloge prophetica. 
Fragmenta de vitis prophetarum. 
Fragmenta ex libro Eusebii deperdito cui titulus : Generalis elementaria introductio. 


Canones decem Harmonie Evangeliorum. 


Ganones. 
Cisco 
TEES 


290325 


————EEDO9 «9-04 E. 


col. 





EY XZEBIOY 
TOY IIAMe1AOY , 

EYATTEAIKHZX AIIÓOAEIEEOX, - 
BIBAIA AEKA MES 


EUSEBII PAMPHILI 


DE DEMONSTRATIONE EVANGELICA 
LIBRI DECEM 


INTERPRETE BERNARDINO DONATO, VERONENSI. 


(Ex edit. Paris. 1625, Colon. (Lips.) 1688; Oxon. 1812. — Accedit supplementum a J. A. Fabricio evolgatum 
procmium scilicet et capita {Π| priora, cum ipsius operis epilogo.) , 


EPISTOLA NUNCUPATORIA. 


(Ed. .Paris. 1€38.) 


Hlinstrissimo ac integerrimo viro domino D. Hacquecilleo, augustissimi Galliarum senatus primo Pranidi S. 
Bene ac feliciter nobis universeque Galliz cessisse omnes existimaverunt, illustrissime Przses, cum al 
excessu amplissimi senatus principis, patria diuturniore, quam consueverat, tempore conslernata, subit. 
luctum ae desiderium tanti Przsidis tua. in ipsius locum promotione deposuit. Ex quo rerum omnium 
agendarum tempora sic illuxerunt, tanta in animos omnium irrepsit letitia, ut vix aliud optatius quo:l 
vellent, aut quod pristinas agritudines ex recenti jactura conceptas vehementius allevaret, continger. 
potuisse crederent. Utque reipublicze rebus quondam perturbatis animadversum est, post Cannensem illam 
cladem secundo Marcelli ad Nolam przlio, poputum Romanum primum erigi, ac deinceps ad optatos exitus 
afflante fortuna provehi cavpisse : sic post unius viri amissi calamitatem, simul atque ad augustiorem illam 
principemque senatus dignitatem, non favitoribus, ut ait Comicus, sed virtute ambiendo pervenisti, lugu- 
bria omnia procul eliminata, et prosperz res deinde permult:e consecutz sint. Quz aliis inde accesserint 
commoda, magis ipsis quibus illa contigerunt fruenda, quam pluribus predicanda relinquimus. Noster vero 
ordo, nostra societas, et veluti litteraria quzedam sodalitas, quasi ex longiore veterno revocata, in eam 
spem erecta est, ut te sacrum Themidos clavum tenente, bonarumque litterarum custode, doctorum om- 
aium fautore, ipsiusque humanitatis assiduo vindice, pristinum vigorem, decus ac celebritatem brevi se 
recepturam auguretur. Que noseo res adduxit, ut quem prz manibus habemus auctorem diem aspicere 
gestientem Eusebium Pamphili De demonstratione evangelica, hoc est de fldei Christianz veritate graviter 
disserentem, tuo potissimum nomini consecrare, non tam e re nostra esse, quam publicze congratulationis 
iMeresse putaremus. Nam cum humani te juris assertorem acerrimum et alias, nunc vero maxime ad su- 
pemum carie regni fastigium per omnes honorum gradus evectus przbeas, cui pietatis et sincere reli- 
gionis cura magis incumbat, si a te abierimus fortasse reperiemus neminem. Sic Eusebius noster Pamphilo 
880 in fide tuenda fidus adhzsit comes, ut Pamphili etiam cognomen sibi adjungi voluerit. Nec aliud di- 
gnilati ite morumque suavitati namen aptius potuit occurrere, quam istius, quod omnium communem amo- 
rem ac benevolentiam Indicaret. Quare si in tam propensi omnium in te amoris, tuzeque in omnes chari. 
tatis peablieum testimonium, singulorum ordinum ac societatum eongratulationes certatim in te fleri nuper 
vidumes, postquam in excelsissimo illo purpuratorum Patrura culmine consedisti, quid tandem nobis ani- 
mi ad munuscula undique comparanda, flosculosque et serta musarum ex hortulis colligenda, tusque 
Parnot. Ga. XXII. 4 | 


LE EUSEBII C/IESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 12 
celsitudinis pedibus admovenda esse debait, quorum spes omnis prope et ratiu, imo przs'dium portusque 


,tutissimus in tui muneris amplitudine atque sollicitudine videtur esse constitutus. Accipies igitur, illu- 


"gurissime Praeses, quo studio, quaque consuevisti humanitate, sacra doctrine verzque pietatis monu- 


'inenta, id quod nunc ipsa nobis objecit occasio, Eusebii scilicet Pamphili Czsariensis Je evangelica de- 


monstratione utilissimas Lommentationes, qua. -honorarii cujusdam muneris instar esse possint, quale ma- 
gistratibus novissime in provincia£ a; principe "missis, animi benevoli testandi causa offerri solebat, ut 
tanto studiosius et diligentius réipitbliez consulerent, quanto majore et publicis omnium votis illius admn- 


nistrandz curam systeperaog: Vile. 
Anno, salutis 1628. * " 


30 2M Celsitudini tu& addictissimi, 


Michael Sowwits. 
Sebastianus CRAMOISY. 
Carolus MonRELLUS. 





GALLANDIUS LECTORI. 


(Bibliotheca vet. Patr., tom. IV, Proleg., p. xxn, et p. 461.) 


l, Eusebii Caesariensis Demonstratio evangelica A illud Sapientiz vii, 26 : Splendor est. luminis sem- 


suppleta. 


Quandoquidem temporum ordo ad Eusebium 
C:esariensem nos deduxerat, nostra inleresse cen- 
suimus, ut procemium et capita III priora libri I 
Eusebiane JDemonstrationis  evangelice una. cum 
ipsius operis epilogo. quz in hactenus vulgatis edi- 
tionibus desiderabantur, typis excudenda tradere- 
mus. Ea vero accepta referimus eruditissimo Joanni 
Alberto Fabricio ; qui haud ita pridem isth:zec prze- 
clari operis supplementa ex ms. codice bibliothecae 
eelsissimi Walachie principis Joannis Nicolai Mau- 
rocordati desumpta, bonis litteris bene cupiens, 
cum sua interpretatione evulgavit (a). 


M. Permultis in locis Demonstrationis evangelicze 
Arianum se prodit Eusebius. Hac de re nonnulla 
proferantur specimina Arianica. Eusebii placita 
fnterpres de industria ad catholicam sententiam 
detorquet. 


Hic porre lectores monitos velim, Demonstra- 
tionem Eusebii evangelicam propterea mihi dictam 
praeclarum opus, quod multa plane in eo libro pre- 
clare dixerit auctor, veritatemque Christianz reli- 
gionis adversus Judzos potissimum ex sacris Vete- 
ris et Novi Testamenti litteris maxime propugnarit. 
Verum in permultis ejusdem operis locis haud ob- 
scure prodit semet Eusebius Arianorum secte ad- 
dictum ; quorum placita subinde inculcat et urget, 
nedum sibi probata demonstret. Quod quidem ut 
pateat, unum tantummodo locum in medium profe- 
ram, quo auctor propalam Ariane hzreseos virus 


piterni, speculumque immaculatum divina efficienti», 
el imago bonitatis illius; illudque preterea Pauli 
ad Hebraeos 1, 5 : Qui cum. sit. splendor glorie et 
figura substantie ejus : his, inquam, relatis docet 
Eusebius atque evincere nititur, substantiam et 
deitatem Filii aliam esse a paterna et diversam ac se- 
paratam, ipsique multo inferiorem. Sic enim ille (5) : 
« Sed a sensibili quidem lumine splendor separari 
non potesl : Filius vero seorsum a Patre yer se 
ipsum subsistit, » Ὃ δὲ Υἱὸς ἰδίως παρὰ τὸν Πατένα 
xa0' ἑαυτὸν ἐφέστηχε (leg. ὑφέστηχε). Ac. luminis 
quidem splendor locum efficienti: obtinet : Filius 
autem aliud quidpiam quam secundum  efficientiom 
est, per se ipsum substantia praditus, Ὃ δὲ Υἱὸς 


D ἕτερόν τι κατὰ ἐνέργειαν τυγχάνει, καθ᾽ ἑαυτὸν 


οὐσιωμένος. Rursum splendor simul cum lumine 
exsistit, illudque quodam modo complet ; nam sine 
splendore lumen nequaquam substiterit, simulque 
cum illo ac secundum illud subsistit : at Pater 
prius quam lilius exsistit, οἱ ante generationem 
ejus ex;sistebat, quatenus solus ingenitus erat : ν Ὁ 55 
Πατὴρ προῦπάρχει τοῦ Υἱοῦ, xai τῆς γεννήσεως 
αὐτοῦ προὐφέστηχεν, ἧ μόνος ἀγέννητος fv, » x. τ. 3. 
Conmplura vero ejusmodi loca eo in opere Ariauica 
labe notata videas apud viros doctissimos, Mara- 
num (c) et Montfauconium (d) ; quorum alter prz- 
terea animadvertit (e), Demonstrationis evangelicee 
indéerpretem de industria Eusebium ad catholicam 
sententiam detorsisse. Sed pro munere nostro satis 


effundit. Siquidem postquam ad Christum retulit C hzc sunto. 


8 Fabric. in Delect. argum., pagg. 1-32. Hamb. 
ro Euseb. Demonustr. esang. lib. iv, cap. 9, 
pag. 147. 
N. 4. C., lib iv, 


(c) Maran. Divin. D. cap 27, 


ἢ 5, et cap. 28, y 4, pagg. 584, 598, 601. 

(d) Moutf. Pralim. ad tom. 1 Collect. PP. Grac. . 
pagg. xv-xxix. 

(e) ld. ibid. $.5, pag. xix. 


5 DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. 1. u 





EYZXEBIOY 


TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ 
EYATTEAIKHX AIIOAEIEEQZ 


TON EIKOZ] BIBAIQN TA AEKA. 


BIBAION IIPOTON 


EUSEBH PAMPHILI 
DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE 


EX VIGINTI, LIBRI DECEM. 


LIBER PRIMUS. 


ΤΑΔΕ ENEITIN EN TOIIPOTQ ΣΥ̓ΓΓΡΑΜ- H.EC INSUNT IN PRIMO LIBRO EVANGE- 


MATI ΤΗΣ EYATTEAIKHZ TOY XOTHPOZ 
HMOQN AIIOAEIEEQOZ. 


Προοίμιον. 
α΄. Τίνα καὶ ὁπόσα ἐπαγγέλλεται ἡ πραγματεία. 


β΄. Τίς ὁ χατὰ τὸν Χριστιανισμὸν εὐσεδείας τρό- 
aec. 


T. Ὅτι μὴ πᾶσε τοῖς ἔθνεσι xacáAAnAoc ἦν ἡ 
κατὰ Μωῦσέα πολιτεία. 

U. TL δή ποτα τὰ παρὰ Ἰουδαίοις ἀποδεχόμεγοι 
«λόγια, τὸν παρ᾽ αὐτοῖς βίον παρῃτησάμεθα. 


ε΄. Es ὁ τοῦ Χριστοῦ enc Καινῆς Διαθήχης τρό- 
ς΄. Τίς ὃ κατὰ τὴν Καινὴν Διαθήχην κα - 
μένος ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ πᾶσιν ἀνθρώποις βίος. 


QC. loc 
&rr£Aéc as, καινῆς xal νέας εἰσαγωγεὺς κατέστη 
“ποιετείας. 

Tl- Ὡς εἰς δύο τρόπους ὁ κατὰ τὸν Χριστιανισμὸν 
διήρηται βίος. 

V. Τί δή ποτε μὴ ὁμοίως τοῖς παλαιοῖς, καὶ παρ᾽ 
ἡμῖν τὰ τῆς ποιυπαιδίας σπουδάζεται. 


P. Τίνι λόγῳ μὴ xal ἡμῖν ὁμοίως τοῖς zaJAatoü 
θυμιᾷν καὶ θύειν τῷ Θεῷ τὰ γεώδη παραδέ. 


δοται. 

ΠΡΟΟΙΜΙ͂ΟΝ. 

Ἰδοὺ δὴ σοι, θεῖον ἐπισχόπων χρῆμα, Θεόδοτε, 
ἱερὸ Θεοῦ ἄνθρωπε, σὺν Θεῷ xal σὺν αὐτῷ γε τῷ 
Σωτῆρι ἡμῶν τῷ τοῦ Θεοῦ Λόγῳ, μετὰ τὴν πρώτην 
προκχαάρασκευὶν τῆς εὐαγγελιχῇς ὑποθέσεως ἐν ὅλοις 
πεντεχαίδεχα συγγράμμασι διαπεπονημένοις ἡμῖν, 


LICUEE DE SALVATORE NOSTRO DEMON- 
STRhATIONIS. 


Proemium. 


1. Quaenam et quanta in hacce tractatione promit- 
laniur. 

9. Quisnam sit modus colendi Dei ex Christianismi 
pracepto. 

9. Quod conditio reipublice Mosaice non fuerit om- 
nibus gentibus conveniens. 

4. Quanam de causa, cum omnium Judaeorum ora- 
cula acceperimus, eorumdem vivendi institutum 
recusarimus. 

5. Quisnam modus Novi Testamenti, cujus Christus 
est auctor. 

6. Quenam sit ea, que in Novo Testamento omni- 
bus hominibus a Christo denuntiala est, vita. 


ὅ Χριστὸς rà παρὰ Μωῦσεϊ πρότερον B "1. Quomodo Christus, postquam ea que a Mose tra- 


dita sunt, plene observavit, nova rationis el legis 
introductor ezstitit. 


8. Quod que Christianismum ampleza est vita in duas 
species divisa est. 


9. Quam ob causam non ut prisci illi, ita nos quoque 
numerosa soboli operam damus. 


10. Qua.de cassa non ita nobis, quemadmodum pri- 
scis incendere, et sacrificare Deo terrestria per- 
missum est. 


1 PROOEMIUM. 

Ecce tibi, sacer homo Dei ac divina res inter 
episcopos, Theodote, post prius opus De prepara- 
tione evangelica quod totis quindecim libris elabo- 
ravimus, Dei atque ipsius Salvatoris nostri Deique 
Verbi auxilio, etiam prasens magnum hoc a nobis 


μέγα τοῦτο πρὸς ἡμῶν ἑξανύεται. Δέχου δῆτα, ὦ C perficiendum suscipitur. Petitioni igitur nostra, 


9 Ar) χεφαλῆ, τὴν αἴτησιν, xai ταῖς εὐχαῖς ἡμῖν συμ- 
«όνει, τὴν εὐαγγελιχὴν ἀπόδειξιν ἤδη λοιπὸν Ex τῶν 


charum caput, locum concedito, precibusque Luis 
laborem nostrum adjuva, quo deinceps demonsira- 


15 EUSEBI! C ESARIENSIS OPP, PARS 1I. — APOLOGETICA. 16 
tionem evangelicam ex predictionibus qua ἃ pri- A ἀνέχαθεν παρ᾽ 'E6palot; ἀναχειμένων προῤῥήσεων 


«a origine apud Hebrzos promulgatze exstant, ex- 
ponere instituimus. Quomodo autem et qua ratione? 
ut nempe illis Deo charissimis, quos nosti omnium 
decantatos vocibus, Mose, inquam, et qui post hunc 
exsplenduerunt divinis beatisque prophetis ac sa- 
cris scriptoribus testibus utamur, atque ab illis 
prenuntiata ostendamus, qua multis post demum 
siculis in lucem prodita, atque per Salvatoris evan- 
gelicam demonstrationem in rem deducta sunt, 
queque adhuc presenti etate in conspectu nostro 
perficiuntur, longe prius ab iisdem, divino Spiritu 
docente, percepta ; ita ut absentia tanquam presen- 
tia, el que nondum usquam erant, tanquam evi- 
denter jam exsistentia intuerentur; nec hoc solum, 
sed etiam posteris scripto quz. olim essent futura 
presignarent : ut jam alii quoque ex illis scirent 
futura cognoscerentque, et quotidie oraculorum 
illorum eventus et effectus prastolarentur. Qualia 
vero illa ?in(inita sane, aliaque omnivaria, et de 
emnibus communibus pariter et particularibus, 
quaque jam singulos spectarent homines, jam inte- 
gras universitates ; proprieque de rebus Hebrzo- 
rum, atque similiter de externis gentibus ; ut sunt 
eversiones urbium, temporum, mutationes, rerum 
vicissitudines, adfuturorumque bonorum presen- 
tiam, et contraria immittenda mala, ut gentium 
subjugatliones ac servitutem, urbium obsidiones, 
integrorum regnorum eversiones vel instaurationes, 
atque alia infinita longis post temporibus eventura 
pranuntiavere. Verum hzc singula enumerari a no- 
lis, presentis instituti ratio neutiquam postulat. 
Itaque quampluriniis interim in aliud tempus dila- 


tis, facile vel ex horum quz afferemus veritate, 


monstrabitur. 
CAPUT I. 

Quenam et quanta in hacce tractatione promittantur. 

Qua igitur nobis in przsenti ex propheticis va- 
ticiniis ad evangelicam demonstrationem persequi 
ere videatur, cummaxime opportunum est expo- 
nere. Edixerunt niniirum prophete fore ut. nomi- 
natim Christus, idemque Verbum Dei, ipseque Deus 
ac Dominus, et magnus quidam Angelus consilii 
inter homines versaturus esset, universo orbi, gen- 


παραστήσασθαι πειρωμένοις. Πῶς δὴ, xaX τίνα τρό- 
πον τοὺς θεοφιλεῖς ἐχείνους, οἶσθα δήπου τοὺς βοω- 
μένους παρὰ τοῖς ἀνδράσι, Mu 3£a δή λέγω, xat τοὺς 
μετ᾽ αὐτὸν ἐχλάμψαντας θεοπρεπεῖς, xal τοὺς μαχα- 
ρίους προφήτας τε xal ἱεριφάντας, μάρτυσιν ἀπο- 
χρώμενοι, ἐξ αὐτῶν τ᾽ ἐπιδειχνύναι προῃρημένοι τὰ 
μαχροῖς ὕστερον αἰῶσιν εἰς φῶς ἐλθόντα, xaX διὰ τῆς 
τοῦ Σωτῆρος εὐαγγελιχῆς ἀποδείξεως πραγματευ- 
θέντα, τά τε xa0' ἡμᾶς αὐτοὺς εἰσέτι νῦν πρὸ ὀφθαλ- 
μῶν συντελούμενα θείῳ Πνεύματι προειληφότας ὡς 
ἂν παρόντα τὰ μὴ παρόντα, χαὶ τὰ μηδέπω μηδαμῶς 
ὄντα, ὡς ἐναργῶς ὄντα χατωπτευχότας " xal οὐ τοῦτο 
μόνον, ἀλλὰ xal τοῖς μετέπειτα διὰ γραφῆς τὰ μέλ. 
λοντά ποτε ἔσεσθαι προμεμηνυχότας " ὥστε ἤδη xal 


D ἑτέρους ἐξ αὐτῶν εἰδέναι τε xal γνωρίζειν τὸ μέλλον 


δύνασθαι, ὁσημέραι τε προσδοχᾷν τῶν λογίων τὰ ἀπο- 
τελέσματα. Ποῖα δὲ ταῦτα; μυρία μὲν ἂν εἴη, χαὶ 
ἄλλα παντοῖά τε, xal περὶ πάντων, χοινῶν τε xal 
τῶν ἀνὰ μέρος, xa0' ἔχαστόν τε ἄνδρα, χαὶ περὶ τῶν 
χαθόλου " ἰδίως τε ἀμφὶ τῶν xa "E6palouc πραγμά- 
των, χαὶ αὖ πάλιν περὶ τῶν ἔξωθεν ἐθνῶν " οἷον δὴ 
πόλεων ἀναστάσεις, καιρῶν τε ἀλλαγὰς, xal πραγμά- 
των μεταθολὰς, μελλόντων τε ἀγαθῶν παρουσίας, 
καὶ τῶν ἐναντίων ἐπιφορὰς, ἀνδραποδισμοὺς ἐθνῶν, 
πόλεων πολιορχίας, τῶν χαθόλου βασιλείων μεταστά- 
σεις τε χαὶ χαταστάσεις, χαὶ ἄλλα μυρία περὶ τῶν 
ἔσεσθαι μαχροῖς ὕστερον χρόνοι: “μελλόντων, προεχί- 
ρυττον. ᾿Αλλ' οὐ τούτων ὅ YE παρὼν χαιρὸς τὸν ἔλεγχον 
ἡμᾶς ἀπαιτεῖ παραστήσασθαι" τὰ πολλὰ δὲ εἰσαῦθις 
ὑπερθεμένους, Ex τῆς τῶν παρατεθησομένων ἀλη- 
θείας ἡρέμα χαὶ τῶν ἀποσεσιωπημένων τὴν ἀπό- 
δειξιν πιστώσεται. 

eliam illorum quz silentio przterimus, fides de- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΔΑ’. 

Tiva καὶ ὁπόσα ἐπαγγέλλεται ἡ πραγματεία. 

Τίνα τοίνυν ἡμῖν ἐπὶ τοῦ παρόντος Ex τῶν προφὴν 
τιχῶν προῤῥήσεων εἰς τὴν εὐαγγελικχὴν ἀπόδειξιν εὖ 
ἂν ἔχοι συντελεῖν, χαιρὸς ἂν εἴη λέγειν. Χριστὸν ὀνὸ- 
μαστὶ χαὶ Θεοῦ Λόγον, αὐτόν τε Θεὸν χαὶ Κύριον, 
χαί τινα μεγάλης βουλῆς ἄγγελον ἐπιδημήσειν ποτὲ 
εἰς ἀνθρώπους ἔφασαν, πάντων τε τῶν ἀνὰ πᾶσαν 
τὴν οἰχουμένην ἐθνῶν Ἑλληνιχῶν τε χαὶ Bap6ápov 


tium Grecarum pariter et barbararum futurus Doctor D διδάσχαλον ἀληθοῦς θεογνωσίας, χαὶ τῆς εἰς τὸν τῶν 


vere cognitionis Dei et pietatis in Deum, universi 
opificem, sicut evangelicum profitetur praeconium : 
illumque ipsum futurum puerum, filiumque homi- 
nis vocatum iri, ut qui genus ab hominibus ductu- 
rus Sit, nasciturusque ex virgine, nova quadam 
atque inusitata generationis ratione. Et quod ma- 
xime dignum est admiratione, ne locum quidem 
nativitatis ejus Bethlehem, omnibus etiamnum ho- 
die qui ad illum spectandum extremis ab terre ἢ- 
nibus accurrunt decantatum, silentio involventes 
praeterierunt, sed et hunc claris verbis proclamave- 
runt : sicut etiam tempus adventus et apparitionis 
ejus, quo przcise ille inter homines versatus est, 
lidem veluti rebus prevertentes divino ore nuntia- 


ὅλων δημιουργὸν Θεὸν εὐσεθείας χαταστήσεσθαι, ἧ τὸ 
εὐαγγελιχὸν περιέχει χήρνγμα" χαὶ τοῦτον αὐτὸν παι- 
δίον ἔσεσθαι, xat υἱὸν ἀνθρώπου χληθήσεσθαι, γένος 
τε ὅθεν χατάξει" xal τινα ξένον Ex παρθένου τρόπον 
αὐτοῦ τῆς ἀποτέξεως " χαὶ τό γε παραδοξότατον, ὅτι 
μὴ πᾶτι τοῖς ἐχ περάτων γῆς εἰσέτι σήμερον ἐπὶ 
θέαν σπεύδουσι βοώμενον, τῆς ἐν Βηθλεὲμ γενέσεως 
αὐτοῦ χωρίον, σιωπῇ δόντες παρῆλθον, ἀλλὰ χαὶ 
τοῦτο λευχοῖς ὀνόμασιν ἐξεδόησαν ὥσπερ οὖ" xal 
τοὺς χρόνους τῆς ἐπιφανείας αὐτοῦ, χαθ᾽ οὃς ἀχριδῶς 
οὗτος ἐπεδήμει τῷ βίῳ, ὥσπερ φθάσαντες οἱ αὐτοὶ 
διὰ τῶν πραγμάτων ἐθέσπισαν. Πάρεστι δέ Got, μετὰ 
χεῖρας ἀναλαδόντι τὴν σπουδὴν, ἐν ὀφθαλμοῖς ἰδεῖν 
ἐν ταῖς δηλουμέναι; προφητιχαῖς προῤῥήσεσι πάσας 


11 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. 1. 


645) περιεχομένας τὰς ὑπὸ τῶν θεσπεσίων εὐαγγελι- Α vere. Licebit etiam tibi stndiose admoventj operam, 


στῶν μαρτυρουμένας αὐτοῦ δὴ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
"n3»0 τοῦ Χριστοῦ παραδόξγυς θαυματουργίας, xat 
«i; ἐνθέους αὐτοῦ χαὶ παναρέτους περὶ τῆς ἀληθοῦς 
εὐτεδείας διδασχαλίας. Καὶ τί δεῖ θαυμάζειν, ὅτε χαὶ 
τὸν νέον τῆς εὐσεύείας τρόπον, τὸν (1) πρὸς αὐτοῦ 
πἄτιν ἀνθρώποις χατηγγελμένον, διαῤῥήδην ἀναχη- 
ρύττουσ:, χλῆσίν τε μαθητῶν αὐτοῦ, καὶ Καινῆς Δια- 
θέχτς διδασχαλίαν; Ναὶ μὴν ἐπὶ τούτοις xal τὰς "Iov- 
δαίων εἰς αὐτὸν ἀπιστίας χαὶ ἀντιλογίας, ἀρχόντων 
τε ἐπαναστάσεις, διδασχάλων φθόνους, ἑνὸς μαθητοῦ 
-«-ροοδοσίαν, ἐχθρῶν διαδολὰς, συχοφαντῶν χατηγορίας, 
διχαστῶν χαταχρίσεις, ὕόδρεις ἀτίμους, μάστιγας 
ἐχτόπους, δυσφήμους λοιδορίας, ἐπὶ πᾶσι τὸν ἑπονεί- 
διστον θάνατον " αὐτοῦ τε ἐπὶ τούτοις σιωπὴν θαυμά- 
0:09, πραότητά τε xal χαρτερίαν, ἀμήχανόν τε ὅσην 
ὑτομονὴν xai ἀνεξιχαχίαν. Ταῦτα δὲ πάντα ἄντιχρυς 
περὶ ἑνὸς ἐν ὑστάτοις ποτὲ χρόνοις Ἦξοντος, xal τοι- 
αὗτα ἐν ἀνθρώποις πεισομένου, σαφῶς δι᾽ ὧν προειλή- 
φασι, τὰ παλαίτατα Ἑδραίων παρίστησι λόγια, ἐπι- 
μαρτυρούμενα τὴν μετὰ θάνατον ἐχ νεχρῶν ἀναδίω- 
σιν τοῦ διλουμένου, τὴν τοῖς αὑτοῦ μαθηταῖς φανέ- 
x01», τὴν τοῦ θείου Πνεύματος εἰς αὐτοὺς μετάδοσιν" 
τὴν εἰς οὐρανοὺς ἄνοδον αὐτοῦ, τὴν Πατρὸς: ἔνθρονον 
βασιλείας ἵδρυτιν, τὴν ἐπὶ συντελείᾳ τοῦ βίου δευτέ- 
ραν αὖθις ἐσομένην ἔνδοξον αὐτοῦ παρουσίαν. Ἐπὶ 
«t3: τούτοις θρήνους ἀχούσῃ xal ὁλοφυρμοὺς ἑχάστου 
«ὧν προφητῶν διαφόρως ὀλοφυρομένου, xat ἀποχλαι- 
ομένου, ὅσα τὸ Ἰουδαίων ἔθνος τῆς εἰς τὸν προχη- 
ρυχϑέντα δυπσεθείας ἕνεχα μετελεύσεσθαι χαχὰ ἔμελ- 
λεν, ὡς τὸ BasDatov αὐτῶν, ἄνωθεν Ex πατέρων εἰς 
ἐχείνους διαρχέσαν τοὺς χαιροὺς, παντελῇ χαθαίρεσιν 
psxà τὴν χατὰ Χριστοῦ τόλμαν αὐτῶν ὑπομενεῖ * ὡς 


al πάτριοι αὐτῶν νόμοι χαταλυθήσονται, ὡς τῆς πα-. 


λαιῖξς θρησχείας αὐτῶν ἀποστερήσονται, ὡς τῆς Ex 
προγόνων αὐτονομίας ἐχπεσοῦνται" ὡς ἀντ᾽ ἐλευθέ- 
ρὼν δοῦλοι τῶν ἐχθρῶν χαταστήσονται, ὡς ἡ βασιλικὴ 
μητρόπολις αὑτῶν πυρίκαυστος γενήσεται, ὡς τὸ σεμ- 
γὸν αὐτῶν xal ἁγνὸν ἱερὸν ἐμπρησμὸν xal ἐσχάτην 
ἐρημέαν ὑπομενεῖ" ὡς ἀντὶ τῶν πάλαι οἰχητόρων 


ὑπὸ ὁμοφύλων (1 ἐθνῶν ἡ πόλις αὐτῶν χατοιχισθή-. 


σεται, ὡς εἰς πάντα. τὰ ἔθνη χαθ᾽ ὅλης οἰχουμένης 
διασπαρήσονται, ὡς οὐχέτ᾽ αὐτοῖς ἡ τῶν χαχῶν παῦ- 
λα, οὐδέ τις ἀνάνευσις τῶν συμφορῶν ἐλπισθήσεται" 


videre ad oculum in propheticis quas proditze sunt 
predictionibus, universa simul comprehendi testata 
divinis evangelistis ipsius Salvatoris nostri Jesu 
Christi stupenda miracula, divinasque ejus et ple- 
nas omnis virtutis de vera pietate doctrinas. Et 
quid mirum boc, cum et novam rationem pietatis 
ombibus hominibus ab eo commendandam perspi- 
cue praedicent, vocationemque discipulorum ejus 
ac Novi doctrinam Testamenti. Nec minus certe 
preterea Judzorum in ipsum incredulitatem et con- 
tradictiones, principum insurrectiones, doctorum 
invidiam, unius discipuli proditionem, calumnias 
hostium , sycophantarum accusationes, judicum 
condemnationes, turpes ignominias, flagella gravis- 
sima, infamia probra, et super omnibus hisce mor- 
tem contumeliosam. Ipsius ad haec admirandum 
silentium, lenitatem et constantiam, incredibilem- 
que quantam patientiam malorumque tolerantiam, 
liec omnia diserte de uno quodam in postremis 
olim venturo temporibus atque inter liomines talia 
exantlaturo perspicue prznuntiant, traduntque an- 
tiquissima Hebrzorum oracula ; simulque testantur 
eumdem post mortem iterum reversurum in vitam, 
discipulis suis appariturum, divinumque Spiritum 
in illos emissurum. Beditum item ejus memorant 
in caelos, firmamque in throno regni Patris sedem, 
atque in consummatione sxculi futurum iterum al- 
terum ejus adventum gloriosum. Super omnibus 
hisce threnos percipies atque ejulatus singulorum 
prophetarum multifariam quiritantium atque deplo- 
rantium quanta populo Judaico ob impietatem in 
hunc patratam sustinenda essent mala : quod re- 
gnum ipsorum a patrum temporibus usque ad illo- 
rum alatem continuatum, funditus esset everten- 
dum post ea qu: in Christum ausi fuissent : quod 
patrie ipsorum leges dissolvendz, quod ipsi veteri 
cultu suo religioso privandi, atque libertate avita 
exuendi, quod pro liberis servi hostium futuri es- 
sent : quod regia ipsorum metropolis tradenda 
flammis, et religiosum illorum et sanctum templum 
conflagraturum atque exiremam experturum soli- 
tudinem : quod pro avitis incolis urbs eorum alie- 
nis inhabilanda nationibus, quod in omnes gentes 


ἃ καὶ τυφλῷ, φασὶ, δῆλα, εἰσέτι voy τὴν τῶν λόγων D. per totum orbem terrarum dispergendi, quod nulla 


Uv αὑτοῖς ἔργοις ἐνδείχνυται, Ex πρώτης αὐτῆς 
ἐμέρας, ἐξ ἧς ἀθέους ἤραντο χατὰ Χριστοῦ χεῖ- 


pas, τὴν τῶν χαχῶν ἀρχὴν εἰς ἑαυτοὺς ἐπισπώμενοι. 


Οὐχ fjv δ᾽ ἄρα τοῖς θεσπεσίοις ἀνδράσιν ἐπὶ σχυ- 
δρωποῖς τὰ τῶν προῤῥήσεων ἱστάναι, οὐδὲ μέχρι τῶν 
λυπηρῶν ἐπιτ:ίνεσθαι τὴν πρόγνωσιν * ἀλλὰ γὰρ εἰς 
«ὃ φαιδρὸν μεταδάλλοντες, αὖθις ἀγαθῶν. ἀγγελίας 
ἀθρόως ἅπασιν ἀνθρώποις ἐπὶ τῇ τοῦ Χριστοῦ παρου- 
οἷ: Ξροεχήρυττον, ἀντὶ τῆς ἑνὸς ἔθνους ἀποδολῆς 
πᾶν ἔθνος χαὶ γένος ἀνθρώπων θεογνωσίαν εὐαγγε- 
λιξόμενοι, καὶ δαιμόνων ἀποφυγὴν, ἀγνωσίας τε χαὶ 
πλάγης ἀπαλλαγὴν, φωτός *s xal εὐσεύείας ἀνά- 


(1) Sie correximus pro τοῦ. Epir. ῬΑΤΒΟΙ, 


amplius a malis requies, neque a calamitatibus 
respiratio speranda illis foret : quee caeco, quod 
aiunt, manifesta, etiam nunc verborum vim rebus 
ipsis demonstrant, cum a prima illa die qua impias 
manus Judai in Christum tulerunt, malorum ini- 
tium in se contraxerint. Non libuit autem divinis 
prophetis praedictiones suas in meests finire, neque 
ultra tristia extendere vaticinandi facultatem, sed 
l' ad pulchrum conversi iidem vicissim bonoruin 
significationes magno numero, omnibus hominibus 
Christi adventu impertiendorum przenuntiaverunt : 
fore scilicet, ut pro unius gentis rejectione, omnes 


(15) Leg. ἀλλοφύλων, 


49 EUSEBII ΟΕ ΒΑΒΊΕΝΘΙΘ. QPP. PARS II. — APOLOGETICA. 20 
populi εἰ nationes hominum per Evangelium edo- A λάμψιν" xal ὡς ol τοῦ Χριστοῦ μαθηταὶ τὸν πάντα 


ceapntur veri Dei cognitionem, dae&monas deserant, 
ignorantiamque exuant et errores, lux autem ac 
pietas longe lateque resplendeat : ut a Christi disci- 
pulis universus orbis repleatur ejus dogmate, ut 
Evangelium ab illis deceantur omnes homines no- 
vam miramque complectens pietatis rationem : at- 
que ut Ecclesi: Christi per eosdem in omnibus 
gentibus constituantur, et unus populus Christianus 
nominetur per universum qua patet incolis orbem 
terrarum. Futurum esse eliam, ut quz subinde a 
principibus regibusque contra Ecclesiam Christi 
excitandzx sint persecutiones, nihil ad evertendam 
illam valeant, utpote quz Dei robore firmatur. Hzc 
et tanta cum ab Hebrzorum theologis proclamata 


fuerint, atque etiamnum omnibus palam illarum B 


rerum eventus se ostendat, quis non divinum illo- 
rum virorum spiritum admiretur? quis non disci- 
plinam et dogmata religionis ipsorum et philoso- 
»hke fateatur genuina ac verissima esse? siquidem 
demenstratienem prz se ferunt non quidem com- 
ptis atque ornatis verbis, neque vi dicendi aut pers 
versi artificii argumentationibus ad decipiendum 
coinparatis, sed simplici et remoto a fraude doctri- 
ne genere, cujus genuine sincerzque veritati fi- 
dem facit virtus et cognitio Numinis qua in divinis 
illis viris fuit. Qui igitur potuerunt res, qua lon- 
gis seculis post evenerunt, tot millenis ante annis, 
non humano sed divino videre spiritu, quidni digni 
fide sint ut dogmata quz discipulos suos edocue- 


runt, vera esse credantur? Probe etiam novi usita- C 


tum esse omnibus, qui Salvatorem ac Dominum 
nostrum Jesum eumdem vere Christum Dei esse, 
ita ut par est, instituunt demonstrare, ante omnia 
facere ftdem, quod non aliter in eum quam prophe- 
ticis testimoniis de eo editis congruenter credant : 
deinde et hoc ipsum coram omnibus cum quibus in 
sermonem descéndunt, haud diffiteri, quod singu- 
laris studii ac laboris sit, singula capita.Evangelii 
posse demonstrationibus suis firmare. Unde neces- 
sario ad hoc ipsum delatus, Dei auxilio tentabo 
secundum prenuntiata ex ipsis illis Hebrzeorum 
theologis, integram univers: evangelicze demonstra- 
tionis tractationem tradere. Quod vero studium 


χόσμον τῆς αὐτοῦ διδασχαλίας ἐμπλέσουσιν, ὅπως τε 
εἰς πάντας ἀνθρώπους τὸ Εὐαγγέλιον αὐτῶν χηρυχθή- 
σεται, καινόν τινα xal ξενίζοντα τρόπον εὐσεδείας 
περιέχον" xal ὡς Ἐχχλησίαι Χριστοῦ 60 αὐτῶν ἐν 
ὅλοις τοῖς ἔθνεσι συστήσονται, χαὶ ὡς ἑνὸς ὁ Χρι- 
στιανῶν λαὸς χαθ᾽ ὅλης τῆς οἰχουμένης ἀνομασθέσε- 
ται" χαὶ ὡς αἱ τῶν χατὰ χρόνους ἀρχόντων «τε καὶ 
βασιλέων κατὰ τῆς Ἐχχλησίας τοῦ Χριστοῦ ἐπανα- 
στάσεις οὐδὲν εἰς τὸ χαθελεῖν αὐτὴν, ὡς ἂν ὑπὸ τοῦ 
Θεοῦ χραταιουμένην, ἰσχύσουσι. Τοσούτων διὰ τῶν 
χαθ᾽ 'E6palouc θεολόγων ἀναπεφωνημένων, xaX εἰς 
δεῦρο πᾶσιν εἰς φανερὸν τὰς ἐχδάσεις ἐπιδειχνυμέ- 
νων, τίς οὐχ ἂν τὸ ἔνθεον ἀποθαυμάσειε τῶν ἀνδρῶν; 
τίς δ᾽ οὐχὶ τῆς xav' αὐτοὺς θεοσεθείας χαὶ φιλοσο- 
φίας τὰ μαθήματά τε xal τὰ δόγματα χύρια xa 
ἀληθῇ εἶναι ὁμολογήσει; τὴν ἀπόδειξιν παρεχόμενα 
οὐχ ἐν λέξεσι χεχομψευμέναις, οὐδ᾽ ἐν δεινότητι λό- 
γων, ἣ χαχοτέχνοις ἀπάταις συλλογισμῶν" ἐν ἁπλῇ 
δὲ xal ἀπανούργῳ δ'δασχαλίᾳ, ἧς τὸ γνήσιον xal 
εἰλιχρινὲς τῆς ἀληθείας ἢ τῶν, θεσπεσίων αὐτῶν 
ἐχείνων ἀνδρῶν ἀρετή τε χαὶ θεογνωσία παρίστη- 
σιν. Οἱ γοῦν τὰ μαχροῖς αἰῶσιν ὕστερον εἰς φῶς 
ἐλθόντα πόῤῥωθεν μυρίοις ἄνωθεν χρόνοις οὐχ ἀν- 
θρωπίνῳ, θείῳ δὲ πνεύματι χατοπτεῦσαι δεδυνημέ- 
vot, πῶς οὐχ ἄξιοι ἂν εἶεν xal περὶ ὧν τοὺς φοιτη- 
τὰς ἐξεπαίδευον δογμάτων πιστεύεσβα: ; Εἰ μὲν οὖν 
οἷδα ἀχριδῶς, ὅτι πρόχειρον ἅπασι, τοῖς τὸν Σωτήρα 
χαὶ Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν ὡς ἂν αὐτὸν ἀληθῶς ὄντα 
τὰν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ γνησίως παραδεδεγμένοις, 
πρῶτον μὲν πείθειν αὐτοὺς δοχεῖν, ὅτι μὴ ἄλλως εἰς 
αὐτὸν πεπιστεύχασιν ἣ ταῖς περὶ αὐτοῦ προφητιχαῖς 
μαρτυρίαις ἀχολούθως" ἔπειτα τοῦτ᾽ αὐτὸ xal πᾶσιν, 
οἷς ἂν εἰς λόγους χαταδαίνοιεν προδάλλεσθαι" μὴ μὴν 
ῥᾳδίως τὸ ἐπάγγελμα πιστοῦσθαι ταῖς ἀποδείξεσι 
δύνασθαι. Ὅθεν ἀναγχαίως ἐπὶ τοῦτ᾽ αὐτὸ παρελθὼν, 
σὺν Θεῷ βοηθῷ, χατὰ τὰ ἐπηγγελμένα τὴν ἐντελῇ 
πάσης τῆς εὐαγγελικῆς ἀποδείξεως πραγματείαν ἐξ 
αὐτῶν ἑχείνων τῶν παρ' Ἑθδραίοις θεολόγων παρα- 
στήσασθαι πειράσομαι. Σπουδαιολογεῖται δέ μοι di 
γραφὴ, οὐχ ὡς ἄν τις φαίη χατὰ Ἰουδαίων, ἄπαγε, 
πολλοῦγε καὶ δεῖ" πρὸς αὐτῶν μὲν οὖν, εἰ εὐγνωμο- 
νοῖεν, τυγχάνει" συνίστησι γὰρ τὰ μὲν Χριστιανῶν 
διὰ τῆς ἀνέχαθεν προῤῥήσεως ἐπιμαρτυρίας, τὰ δ᾽ 


presenti opere a me impenditur, non Judzis op- ἢ) ἐχείνων διὰ τῆς τῶν παρ᾽ αὐτοῖς προφητειῶν ἀπο- 


pugnandis, ut putet aliquis, est destinatum, apage ; 
tantum enim 2b hoc abest, ut potius pro illis, si 
sanam mentem afferant, faciat : firmat. siquidem 
Christianam rem petito a longis ab hinc przdictio- 
nibus testimonio : rem Judzorum autem, ex perfe- 
cla prophetiarum quas illi babent impletione. Ju- 
vabit quoque Grxcorum filios sive ethnicos, qui 
animis bene constitutis accesserint, per admiran- 
dam futurorum praenotionem rerumque secundum 
predictiones eventum, simul ostendendo divinam 
atque certissimam dogmatum nostrorum veritatem, 
simulque solidiore demonstratione obturando lin- 
guas patronorum mendacii, quam nusquam nobis 
suppelere contendunt sycophante , etiam atque 


τελεσματιχῆς συμπλτρώσεως. ᾿Ἁρμόσειε δ᾽ ἂν xal 
παιοὶν Ἑλλήνων, εἰ εὐγνωμονοῖεν, διὰ τῆς παρα- 
δόξου τῶν μελλόντων προγνώσεως, τῆς τε τῶν πρα- 
Ὑμάτων χατὰ τὰς προῤῥήσεις ἐχδάσεῳς" ὁμοῦ μὲν 
τὸ ἔνθεον xai ἀψευδὲς τῆς xa0' ἡμᾶς ἀληθείας ἐπι- 
δειχνυμένη, ὁμοῦ δὲ xaX τὰς τῶν Ψευδι,γόρων γλώτ- 
τας ἑἐπιστομίζουσα διὰ τῆς λογιχωτέρας ἀποδείξεως, 
ἧς οὐδαμῶς ἡμῖν οἱ συχοφάνται μετεῖναι διατείνον- 
ται, εὖ μάλα ὁσημέραι ταῖς xa0' ἡμῶν διατριθαῖς 
χαταχράτος ἑπεντριδόμενοι. Οὐδὲν γοῦν ἡμᾶς δύνα- 
σθαί φασι δι᾽ ἀποδείξεως παρέχειν, πίστει δὲ μόνῃ 
προσέχειν ἀξιοῦν τοὺς ἡμῖν προσιόντας. Καὶ πρὸς 
οὖν τὴν τοιαύτην διαδολὴν οὐχ ἂν γένοιτο ἡμῖν ἄλο- 
γος ἡ παροῦσα πραγματεία. Ναὶ μὴν καὶ τῶν ἀϑέων 


SAECULUM 17. 


EYXEBIOY 


TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ, 
EIIHZKOIIOY THX EN ΠΑΛΑΙΣΤΙΝῊ KAIZAPEIAX, 
TA EYPISKOMENA IIANTA. 


EUSEBII PAMPHILI, 


CJESAREJE PALJESTINE EPISCOPI, 


OPERA OMNIA QUJE EXSTANT, 


CURIS VARIORUM, NEMPE : 
NBENBICI VALESII, FRANCISCI VIGERI, BERNARDI MONTFAUCONII, CARD. ANGELO MAIL 
EDITA ; 
COLLEGIT ET DENUO RECOGNOVIT J.-P. MIGNE, 


BIBLIOTHEC/A4 CLERI UNIVERSE, 
siVE 
CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTIAM ECCLESIASTICA RAMOS SUITOR. 


—Á—————————— ÓÉÉEBRBRERED ΘΝ» ........................-.:-.. 


TOMUS QUARTUS. 


————— AEN O-« E — ———————— 


YENEUNT SEX YOLUMINA 75 FRANCIS GALLICIS. 


ΤΠ t€. - e €* ^ e. el" 1" 
9 my " 686 eoe v οδϑ . "7? 


EXCUDEBATUR ET YENIT APUD J.-P. MIGNE EDiTOREM, 


IX VIA DICTA D'AM BOISE, PROPE PORTAM LUTETLE PARISIORUM VULGO D'ENFER NOMINATAM, 
$EU PETIT-MONTROUGE. 


1851 


e$ EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS 1]. — APOLOGETICA. 
CAPUT 1l. Α 

Quinam sit modus colendi Dei ex Christianismi 
pro'scripto. 


Jam prius quidem a me in Preparatione Evan- 
gelica dictum est, quod Christianismus nec ethni- 
cismus sit nec Judaismus, sed propriam quamdam 
gerat in se notam propriumque characterem pieta- 
tis; neque novum illum aut absurdum, sed longe 
antiquissimum, Deoque charis et pietatis ac justi- 
tize laude illustribus viris, ante Mosis tempora usi- 
tatum perspectumque. Verum juvat etiam nunc bre- 
viter videre ac considerare quid sit ethnicismus, 
quid Judaismus ; atque utrum alterutei horum addi- 
ctos invenire liceat charos Deo viros, quibus Mo- 
ses ipse divini amoris atque pielatis perhibet testi- 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ Β΄. 
Τίς ὁ xata τὸν Χριστιανισμὸν εὑὐὑσεδείας 
τρόπος. 

Εἴρηται μὲν ἤδη χαὶ πρότερον ἐν τῇ Προπαρα- 
σχευῇ, ὡς ὁ Χριστιανισμὸς οὔτε Ἕλληνισμός τίς 
ἔστιν οὔτε Ἰουδαϊσμὸς, οἰχεῖον δέ τινα φέρων ya- 
ραχτῆρα θεοσεθείας " χαὶ τοῦτον οὐ νέον, οὐδὲ ixzc- 
τοπισμένον, ἀλλ᾽ εὖ μάλα παλαιότατον, xal τοῖς mp5 
τῶν Μωΐῦσέως χρόνων θεοφιλέσιν ἐπ᾽ εὐσεδείᾳ τε 
χαὶ διχαιοσύνῃ μεμαρτυρημένοις συνήθη χαὶ γνώ» 
ριμον. Πλὴν ἀλλὰ xai νῦν ἐπιθεωρήσαντες τί ποτ᾽ 
ἐστὶν ὃ τε Ἑλληνισμὸς καὶ Ἰουδαϊσμὸς, σχεψώ- 
μεθα, ποτέρῳ τούτων ὑπηγμένους τοὺς πρὸ Μωῦ- 
σέως θεοφιλεῖς ἄνδρας, πρὸς αὐτοῦ Μωῦσέως θεο- 
φιλεῖς, καὶ ἐπ᾽ εὐσεβείᾳ μεμαρτυρη μένους εὕροιμεν 


monium. Judaismum non sine ratione dixerit ali- B ἄν, Τὸν μὲν Ἰουδαϊσμὸν «εὐλόγως ἄν τις ὀνομάσειε 


quis rempublicam secundum legem Mosis consti- 
tutam, ab uno summo dependentem Deo : ethnici- 
smum ἢ vero summatim dixeris esse superstiLio- 
nem ex patriis gentium quarumlibet ritibus plures 
colentem deos. Ecquid igitur dicturi sumus de viris 
illis Deo charissimis, qui ante Judaismum exstitere, 
quorum Moses mentionem facit, ut de Enocho, 
cui his verbis praebet testimonium ? : « Enoch pla- 
cuit Deo. » Atque de Noe, de quo rursus ait : « Noe 
homo justus in generatione sua *. » De Setho iti- 
dem ac Japheto, de quibus ita scribit : « Benedictus 
Dominus Deus Seth, et dilatet Deus Japheth *. » 
Ας praterea de Abrahamo, [saaco οἱ Jacobo, qui- 
bus etiam Jobum annumerare consentàneum est, 
εἰ si qui alii similem hisce vitam fuere sectati. 
Oportet enim hosce vel Judzos exstitisse vel Ethni- 
cos. Atenim Judzi quidem dici jure non possunt, 
eum eorum temporibus lex Mosis nondum in homi- 
num vitam faerit introducta. Si enim Judaismus 
nihil exstitit aliud quam Mosis legum observatio ; 
Moses autem longo post illos de quibus dixi, tem- 
pore claruit : evidens est, quod Judzi haud fuerint 
qui ante Mosis tempora testimonium pietatis tule- 
runt. Sed neque etbnicos eosdem existimare con- 
venit. Namque de Abrahamo dicitur *, quod do- 
mum patriam et cognationem reliquerit, unique soli 
Deo adhzserit , quem etiam profitetur, cum ait *: 
« Extendam (manum meam) ad Deum altissimum, 


qui creavit coelum et terram. » De Jacobo autem p 


apud Mosen scriptum est ", quod domui aus et 
omnibus suis precepit : « Tollite deos alienos de 
medio vestri ; eL surgentes ascendamus in Bethel, et 
faciamus ibi aram Domino, qui exaudivit me in 


die tribulationis, qui fuit mecum et salvavit me in : 


via qua ivi. Et dederunt Jacobo deos alienos, qui 
erant in manibus eorum, et inaures quaerant in 
auribus eorum. Εἰ abscondit ea Jacobus sub tere- 
bintho quz erat in Sichimis, et perdidit ea usque in 
hodiernum diem. » Si igitur et ab idololatrarum 
errore alieni fucrunt, et sicut demonstratum est, 
extra Judaismum constituti: tamen quanquam nec 


* 


1 i Gen. v, 22, 24. * Gen. vi, 9. * Gen. ix, 26, 91. Gen. xit, * Gen. xiv, 9292. 


τὴν χατὰ τὸν Μωῦϊσέως νόμον διατεταγμένην πολι- 
τείαν, ἑνὸς ἐξημμένην τοῦ ἐπὶ πάντων Θεοῦ’ τὸν δὲ 
Ἑλληνισμὸν, ὡς ἐν χεφαλαίῳ φάναι, τὴν xatà τὰ 
πάτρια τῶν ἐθνῶν ἀπάντων εἰς πλείονας θεοὺς δεισυ- 
δαιμονίαν. Τί οὖν φήσαιμεν περὶ τῶν πρὸ Μωῦσεω;ς 
χαὶ πρὸ τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ θεοφιλῶν ἀνδρῶν, ὧν ὁ 
Μωῦσῆς ἐμνημόνευσεν, οἷον, περὶ Ἐνὼχ, ᾧ μαρ- 
τυρεῖ λέγων" « Εὐηρέστησε δὲ Ἐνὼχ τῷ Θεῷ" » xat 
περὶ τοῦ Ns, περὶ οὗ πάλιν φησί" ε Νῶε δὲ fv 
ἄνθρωπος δίχαιος, ἐν τῇ γενεᾷ αὐτοῦ" » περ! τε τοῦ 
Σὴθ xai τοῦ Ἰάφεθ, περὶ ὧν ταῦτα ἀναγράφει" 
« Εὐλογητὸς Κύριος ὁ Θεὸς τοῦ Er: » xat, « Πλατύναι 
ὁ Θεὸς τῷ Ἰάφεθ᾽» xaY ἔτι πρὸς τούτοις περὶ τοῦ 
᾿Αδραὰμ, xai τοῦ Ἰσαὰχ, καὶ τοῦ "laxi, οἷς xal 
τὸν Ἰὼδ συναριθμεῖν εὔλογον, χαὶ εἴ τινες ἄλλοι τὸν 
ἐμφερῆ τούτοις ἐζήλωσαν βίον ; "Apa γὰρ Ἰουδαίους 
αὐτοὺς χρῆναι γεγονέναι, f) Ἕλληνας. ᾿Αλλὰ γὰρ 
Ἰουδαῖοι μὲν οὐχ ἂν εὐλόγως λεχθεῖεν, μήπω τῆς 
Μωῦσέως παρεισαχθείσης τῷ βίῳ νομοθεσίας. Εἰ γὰρ 
Ἰουδαϊσμὸς οὐδὲν ἣν ἕτερον ἢ dj χατὰ Μωῦσέα 
πομπεία, Μωῦτῆς δὲ μακροῖς ὕστερον χρόνοις τῶν 
εἰρημένων πέφηνε " δῆλον, ὡς οὐχ ἂν εἶεν "ovato: 
οἱ πρὸ τῶν αὐτοῦ χρόνων ἐπ᾽ εὐσεθείᾳ μεμαρτυρὴ- 
μένοι. ᾿Αλλ' οὐδὲ Ἕλληνας προσέχει νομίζειν αὑτοὺς, 
μὴ τῇ πολυθέῳ δεισιδαιμονίᾳ χεχρατημένους. "O τε 
γὰρ 'A6paàp. καταλεῖψαι τελέως λέγεται οἶχον πα- 
τρῷον xal συγγένειαν, χαὶ ἑνὶ μόνῳ προσεσχγχέναι 
Θεῷ, ὃν καὶ ὁμολογεῖ φάσχων" « Ἐχτενῶ πρὸς τὸν 
Θεὸν τὸν ὕψιστον ὃς ἔχτισε τὸν οὐρανὸν xax τὴν γῆν "» 
ὅ τε Ἰαχὼδ ἀναγέγραπται παρὰ τῷ Mobact φήσας 
τῷ οἴχῳ xai πᾶσι τοῖς αὑτοῦ" « "Apate τοὺς θεοὺς 
ποὺς ἀλλοτρίους ἐχ μέσου ὑμῶν χαὶ ἀναδῶμεν εἰς 
Βεθὴλ, χαὶ ποιήσωμεν ἐχεῖ θυσιαστήριον τῷ Κυρίῳ, 
τῷ ἐπαχούσαντί μου ἐν ἡμέρᾳ θλίψεως, ὃς Tiv μετ᾽ 
ἐμοῦ xai ἔσωσέ με ἐν τῇ ὁδῷ ἧ ἐπορεύθην. Καὶ 
ἔδωχαν τῷ Ἰαχὼδ τοὺς θεοὺς τοὺς ἀλλοτρίους, οἷ 
ἦσαν ἐν ταῖς χερσὶν αὐτῶν, χαὶ τὰ ἐνώτια τὰ ἐν τοῖς 
ὠσὶν αὐτῶν, xal ἔχρυψεν αὑτὰ ᾿Ιαχὼδ ὑπὸ τὴν τερέ- 
όινθον τὴν ἐν Σιχίμοις, χαὶ ἀπώλεσεν αὐτὰ ἕως τῆς 
σήμερον ἡμέρας. » Εἰ δὴ οὖν xai τῆς εἰδωλολάτ pou 
πλάνης ἀλλότριο: καθεστήχεσαν, χαὶ Ἰουδαϊσμοῦ δὰ 


' Gen. xxiv, 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC.E LIB. I. 49 


bx-b; γεγονότες ἀπεδείχθησαν, ὅμως γε μὴν οὔτε A ethnici essent πος Juczi, Deocharos nibilominus 


Ελτνες οὔτε Ἰουδαῖοι φύντες, θεοφιλεῖς γεγονέναι 
μεμαρτύρηνται, χαὶ δίχαιοι xal εὐσεδεῖς, εἰ xal τινες 
ἄλλοι" ὥρα τρῖτον ἐπινοεῖν θεοσεδείας τρόπον, δι᾽ οὗ 
χατορθῶσαι εἰχὸς ἦν αὐτούς. Σχόπει τοιγαροῦν, εἰ μη 
v7 αὐτὸ fv, τὸ μεταξὺ Ἰουδαϊσμοῦ xai Ἑλληνι- 
σμοῦ, τρίτον ἢ μῖν ἀποδεδειγμένον τάγμα, παλαίτατον 
μὲν xai πάντων τυγχάνον πρεσδύτατον, νεωστὶ δὲ 
διὰ τοῦ ἡμετέρου Σωτῆρος πᾶσι τοῖς ἔθνεσι χατηγ- 
γελμένον. Καὶ τοῦτ᾽ ἂν εἴη ὁ Χριστιανισμὸς ,. οὔτε 
ἝἙλληνισμός τις ὧν, οὔτε Ἰουδαϊσμὸς, ἀλλὰ τὸ μεταξὺ 
τούτων, παλαιότατον εὐσεθδείας πολίτευμα, xol ἀρ- 
χαιοτάτη μὲν τις φιλοσοφία, πλὴν ἀλλὰ νεωστὶ πᾶσιν 
ἀνθρώποις τοῖς χαθ᾽ ὅλης τῆς οἰχουμένης νενομοθε- 
τημένη ὥστε τὸν ἐξ Ἑλληνισμοῦ ἐπὶ τὸν Χριστια- 
νεισμὸν μετατιθέμενον οὖχ ἐπὶ Ἰουδαϊσμὸν ἐχπίπτειν" 
οὐδ᾽ αὖ πάλιν Ex τῆς Ἰουδαϊχῆς ἐθελοθρησχείας ἀνα- 
χωροῦντα, εὐθὺς Ἕλληνα γενέσθαι" τὸν δὲ ἐξ ἐχα- 
τέρου τάγματος, ἔχ τε Ἑλληνισμοῦ xa Ἰουδαϊσμοῦ 
μεθιστάμενον ἐπὶ τὸν μέσον παριέναι νόμον τε χαὶ 
βίον τὸν τῶν πάλαι θεοφιλῶν χαὶ διχαίων ἀνδρῶν, ὃν 
ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν, μαχρὸν ἐφησυχάσαντα 
χρόνον͵ αὖθις ἀνενεώσατο ἀχολούθως τοῖς αὐτοῦ 
Μωσέως xal τῶν λοιπῶν προφητῶν περὶ τούτων 
αὐτῶν θεσπίσμασιν. Ἐν γοῦν τοῖς πρὸς «bv ᾿Αδραὰμ 
γρηπσμοῖς αὐτὸς ὃ Μωῦστις ἀναγράφει θεσπίζων, ὡς 
ὅτι μελλήσουσιν ἐν ὑστέροις ποτὲ χρόνοις, οὐχ οἱ τοῦ 
Δόραλμ ἀπόγονοι ,. οὐδ᾽ οἱ Ex σπέρματος αὐτοῦ 

Ἰουδαῖοι" ἀλλὰ γὰρ πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς, xal 


justosque si ulli unquam alii, et pios exstitisse, 
testimonium habuerunt. Convenit igitur tertium 
quemdam mente concipere cultus divini modum. 
secundum quem recle vivere polerant. Vide igitur 
sitne hzc illa ipsa tertia. demonstrata nobis inter 
Judaismum et ethnicismum media ratio, antiquis- 
sima quidem omnesque alias xtate antecellens, sed 
quam recenter omnibus gentibus Salvator noster 
annuntiavit. Atque hec Christianismus vtique 
fuerit, utpote qui nec ethnicismusest nec Judaismus, 
inter utrumque media antiquissima qu:edam cultus 
divini administratio ac status, genusque philoso- 
phi vetustissimum, sed recens omnibus homini- 
bus per universum terrarum orbem sancilum : ita 
ut qui ab ethnicismo ad Christianismum transit, 
non in Judaismum excidat; neque rursus, qui re- 
cedit ab Judaico voluntario cultu, statim flat ethni- 
cus : sed qui utroque ordine relicto, ethnicismum 
deserit atque Judaismum, is mediam subit legem 
vitamque priscorum charissimorum Deoct justorum 
virorum, quam Salvator ac Dominus noster, cum 
per longum illa tempus consopita jacuisset, excita- 
vit iterum instauravitque, ita uti Mosis et czxtero- 
rum prophetarum vocibus hoc ipsum przdictum 
fuerat. Nam et in eraculis, qux: Abrahamo edita 
divinitus Moses testatur, scribit quod futuris olim 
temporibus non Abrahami posteri et ex semine cjus 
prognati Judzi, sed omnes tribus terr et omnes 


πάντα τὰ ἔθνη ἐπὶ τῷ ὁμοίῳ τρόπῳ τῦς τοῦ ᾿Αδραὰμ Ο gentes per similem cultus Dei rationem quo Abra- 


ϑεοσεδείας, εὐλογίας παρὰ Θεοῦ χαταξιωθέσεσθαι. 
Γράτε: δὲ οὕτως" « Καὶ εἶπε Κύριος τῷ ᾿Αδροσάμ- 
ἜΞελθξΞ ix τῆς γῆς σου xal ix τὺς συγγενείας σου, 
xit ἔχ τοῦ οἴχου τοῦ πα-:ρός σου, xal δεῦρο εἰς γῆν, 
ἣν ἄν σοι δείξω. Καὶ ποιήσω σε εἰς ἔθνος μέγα " xal 
teris σε, xai μεγαλυνῶ τὸ ὄνομά σου, καὶ ἔσῃ 
cnr μένος. Καὶ εὐλογήσω τοὺς εὐλογοῦντάς cc, καὶ 
“οὺς χαταρωμένους σε χαταράσομαι, xal ἐνευλογή- 
θήσονται ἐν σοὶ πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς. » Καὶ πάλιν 
ὁ Θεὸς εἶπε. « Μὴ χρύψω ἐγὼ ἀπὸ ᾿Αὐραὰμ τοῦ 
ταιδός μου ἃ ἐγὼ ποιῶ ; ᾿Αδραὰμ δὲ γενόμενος £acat 
εἰς ἔθνος μέγα χαὶ πολύ. Καὶ ἐνευλογηθήσονται ἐν 
αὐτῷ πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς. » Πῶς δ᾽ ἂν ἔμελλον 
τῷ ᾿Αὐραὰμ ἐνευλογηθήσεσθαι πάντα τὰ ἔθνη, xai 


hamus, benedictionem divinam essent obtenturi. 
Ita enim ait *: « Et dixit Dominus ad Abraham : 
Exi de terra tua, et dc cognatione tua, et ex domo 
patris tui, et vade in terram quam tibi demonstra- 
vero. Et faciam te in gentem magnam : et benedi- 
can te, et magnificabo nomen tuum, et eris bene- 
dictus, Et benedicam benedicentes te, et maledicam 
maledicentes te, et benedicentur ia te omnes tribus 
terrze. » Atque iterum dixit Deus *: « Nunquid alx- 
condam ego ab Abrabamo servo meo, qua cgo 
facio? Abraham autem fiet in gentem magnam et 
multam. Et benedicentur ineo omnes gentes terrz.» 
Quomodo autem in Abrahamo benedicenda» essent 
omnes gentes eL onines tribus terre, si quidem 


πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς, εἰ μηδέν «t προσήχοντες D nulla ratione eum contingerent , neque animi ra- 


ὑπῆρχον αὐτῷ, μήτε χατὰ ψυχῆς τρόπον, μῆτε xacà 
δώματος συγγένειαν ; Τῆς τε γὰρ χατὰ σάρχα συγ- 
γενείας τίς ἦν πρὸς τὸν ᾿Αδραὰμ συγγένεια, Σχύθα:ς 
φέρε εἰπεῖν, ἣ Αἰγυπτίοις, ἣ Αἰθίοψιν, ἢ Ἰνδοῖς, ἣ 
Βρεττανοῖς, ἢ "Ionavolg; ἣ πῶς ἂν ταῦτα τὰ ἔθνη xal 
ἔπ ck τούτων ἀπωχισμένα τῆς πρὸς τὸν ᾿Αδραὰμ χατὰ 
φόρχα συγγενείας χάριν ἔμελλον εὐλογνθήσεσθαι ; 

᾿Αλλ' «à τῆς χατὰ ψυχὴν εὐλογίας εἰχὸς ἣν χοινω- 
Vistty τῷ ᾿Αὐραὰμ πάντα τὰ EBvn. Πῶς γάρ; ὅτε 
τὰ μὲν αὐτῶν ἐχθέσμοις μητρογαμίαις xat θυγατρο- 
μιξίαις, τὰ δ' ἀχολάστοις ὁμιλίαις ἀῤῥένων πρὸς 
ἔῤῥενας ἀνεφύρετο, τὰ δὲ τὴν εὐσέδειαν ἐν ἀνθρω- 


δ Gen. xin, 1-53... * Gen. xvin, 17. 


lione, neque cognatione corporis? Nam quod ad 
corporis cognationem attinet, quzenam quzso, cum 
Abrahamo intercedit propinquitas , Seythis verbi 
gratia vel /Egyptiis, aut /Ethiopibus, Indis, Britan- 
nis vel Hispanis? aut quomodo hax gentes vel ab 
bis etiam remotiores, benedicendz fucrunt propter 
cognationem cum Abrahamo, quod ad carnem per- 
tinet? Sed neque quod ad animorum cognationem, 
erat congruens gentes omnes de benedictione com- 
muni cum Ahrahamo participare. Qui enim? cum 
ali: nefandas matrum nupiias vel filiarum concu- 
bitus probarent, alie polluerunt sese incesta mare 


21 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1]. — APOLOGETICA. 


cum maribus libidine : alii cultum Numinis in ho- A παθυσίαις, xat ζώων ἀλόγων θεοποιία:ς, ἀψύχου τε 


minibus immolandis, vel divina veneratione brutis 
animantibus aut idolis, ex. inanima materia fabri- 
catis exhibita ponerent, vel in spirituum multiplicis 
erroris auctorum superstitionibus collocarent : 411: 
vivos exurerent zate provectiures, aliz etiam cha- 
rissimos non dubitarent flammis tradere, aliz vita 
spoliatorum vesci earnibus pulchrum et pium esse 
existimarent. Quomodo igitureos qui tam belluinam 
ducerent vitam, conseptaneum erat benedictionis 
viri Deo charissimi fleri consortes, nisi utique bel- 
luina illa vita abjeeta et relicta, consimilem Abra- 
hamo pietatem aliquando essent amplexuri? Nam et 
iHe alienigena et alienus perhibetur ad eam quam 
deinde professus est transiisse pietatem, avitamque 
superstitionem deseruisse, domum, cognationem, 
mores patrios et vite, in qua genitus erat, ratio- 
nem missam fecisse; Deo autem esse obsecutus, 
qui etiam oracula scriptis prodita illi edidit. Si igi- 
tur Moses qui post Abrahamum exstitit, et rem- 
publicam per promulgatas a se leges Judzorum 
genti condidit ac fundavit, ejuscemodi leges san- 
xisset, quas viri Deo chari ante eum recte agendo 
observassent , et que omnibus gentibus congruere, 
ut omnes tribus terr:&& et. omnes gentes secundum 
Mosis constitutionem Deum colerent : fas erat affir- 
mare, quod omnes ex omnibus gentibus Deum ex 
lege Mosaica pie colentes et Judaismum sectantes, 
Judaisque secundum legem conjunctos, Abrabami 
benedictione benedicendos esse divina oracula prz- 
nuntiaverint. Oportebat etiam nos leges a Mose san- 
citas observare. Cum autem conditio. reipublicae 
Mosaice non fuerit cseteris congruens gentibus, 
sed tantummodo Judzis, neque hisce universis, sed 
solum versantibus in terra Judaica : necessarium 
omninq erat aliam constitui rationem, qua preter 
legem Mosaicam possent gentes ubique terrarum 
incolentes, qux consimilem Abrahamo vitam éuce- 
rent, eamdem cuni illo benedictionem obtinere. 


1. CAPUT Ill. 


Quod conditio reipublice Mosaice non fuerit omnibus 
gentibus conveniens. 


Quod autem constitutiones Mosaicze Judzis tan- 
tummodo, ut dixi, neque hisce omnibus (non enim 


ὕλης ἱδρύμασι xal πνευμάτων πολυπλανῶν δεισιδαι» 
μονίαις ἀνετίθετο" τὰ δὲ ζῶντας χαταχαίειν τοὺς 
γεγηραχότας" τὰ δὲ πυρὶ τοὺς φιλτάτους παραδι» 
bóvat* τὰ δὲ χαὶ νεχρῶν ἀπογεύεσθαι καλὸν εἶνας 
καὶ εὐσεθὲς ἡγεῖτο. Πῶς οὖν τοὺς ἐν τῷ τοιούτῳ 
θηριώδει βίῳ προηγμένους τῆς τοῦ θεοφιλοῦς μετα- 
σχεῖν οἷόν τε ἦν εὐλογίας, εἰ pf, ποτ᾽ ἄρα τῆς θη- 
ριωδίας μεταδαλόντες, τοῦ ὁμοίου τρόπου τῆς τοῦ 
᾿Αὐραὰμ. θεοσεδείας ἤμελλόν πατε μεταλήψεσθαι: 
Ἐπεὶ χἀχεῖνος ἀλλοεθνῆς τις ὧν xai ἀλλότριος, ἧς 
ὕστερον μετῆλθεν εὐσεόδείας λέγεται μετατεθεῖσθαι, 
xai τῆς πατριχῆς δεισιδαιμονίας μεταδεθλῇσθαι, 
οἶχόν τε xai συγγένειαν, xal ἔθη πάτρια, βίου «& 
ἀγωγὴν, ἐν ἦ γεγέννητό τε xaX τέθραπτο, χαταλελοι-» 


B πέναι ἠχολουθηχέναι δὲ Θεῷ, τῷ xal τοὺς χρησμοὺς 


αὐτῷ τοὺς ἀναγράπτους δεδωχότι. Εἰ μὲν οὖν Μωῦσῃς 
μετὰ τὸν ᾿Αὐραὰμ γενόμενος, xat πολιτείαν τινὰ 
διὰ τῆς ἐχδοθείσης ὑπ᾽ αὐτοῦ νομοθεσίας τῷ Ἰου- 
δαίων ἔθνει χαταδεδλημένος τοιαῦτα ἐνομοθέτησεν, 
οἷα καὶ τοῖς πρὸ αὐτοῦ θεοφιλέσι χατώρθωτο, καὶ οἷα 
δυνατὸν ἣν πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ἐφαρμόττειν, ὡς δύνα» 
σθαι χατὰ τὴν Μωῦσέως διαταγὴν πάσας τὰς φυλὰς 
τῆς γῆς, καὶ πάντα τὰ ἔθνη θεοσεθεῖν " ἦν εἰπεῖν, ὅτι 
διὰ τῆς Μῳωῦσέως νομοθεσίας τοὺς ἐξ ἁπάντων τῶν 
ἐθνῶν θεοσεδήσαντας, καὶ τὸν Ἰουδαϊσμὸν ζηλώ- 
σαντας, πρὸς αὐτούς τε γενησομένους χατὰ τὸν νόμον, 
εὐλογηθήσεσθαι τῇ τοῦ ᾿Αδραὰμ εὐλογίᾳ προηγό- 
ρενε τὰ λόγια. Ἐχρῆν δὲ xai ἡμᾶς τὰ παρὰ Most 


C διατεταγμένα φυλάττειν. Ἑπεὶ δὲ οὐχ ἦν ἡ χατὰ 


Μωῦσέα πολιτεία χατάλληλος τοῖς λοιποῖς ἔθνεσιν 
ἀλλ᾽ fj μόνοις Ἰουδαίοις, χαὶ τούτοις οὐχὶ τοῖς πᾶσιν, 
ἀλλὰ τοῖς ἐπὶ τῆς Ἰουδαίας γῆς τὰς διατριδὰς ποι- 
ουμένοις " ἕτερον ἐχρῆν ἐξ ἅπαντος ὑποστῆναι τρόπον 
παρὰ τὸν Μωῦϊσέως νόμον, xa0' ὃν ἔμελλον, βιοῦντα 
ὁμοίως τῷ ᾿Αδραὰμ. τὰ καθ᾽ ὅλης οἰχουμένης ἔθνη, 
τῆς ἴσης αὐτῷ χοινωνήσειν εὐλογίας. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ΄. 


Ὅτι μὴ πᾶσι τοῖς ἔθνεσι κατάλληλος ἦν ἡ κατὰ 
Μωῦσέα ποκλιτεία. 


Ὅτι δὲ fj χατὰ Μωῦσέα διαταγὴ Ἰουδαίοις, ὡς 
ἔφην, χαὶ τούτοις οὐχὶ πᾶσιν (οὐδὲ γὰρ τοῖς ἐν 


jis qui in dispersione victitabant, sed solis in Pa- D διασπορᾷ τυγχάνουσιν, ἀλλ᾽ ἣ μόνοις τοῖς τὴν Πα- 


lestina versantibus) accommodate fuerint : evi- 
deus tibi erit ita colligenti. Ait alicubi Moses le- 
geque precipit !* : « Ter quovis anno apparebit 
omne masculum tuum coram Domino. Deo tuo. » 
Atque adhuc magis perspicue, ubinam triplici per 
annum tempore universos convenire oporteret, de« 
terminat cum ait !! : « Tribus temporibus anni ap- 
parebit omne masculuim tuum coram Domino Deo 
tuo, in loco quem delegerit Dominus. » Vides, quod 
non in civitate quacunque, nec auovis ubi sors tu- 
lerit loco convenire jubet, sed « in loco, quem de- 
legerit Dominus Deus tuus !*. » Ibi tribus per an- 


'* Exod. xxii, 17; Exod. xxxiv, 25. 


" Deut. xvi, 16. 


λαιστίνην οἰχοῦσιν ἐφήρμοζεν), ὧδέ cot συλλογιζο- 
μένῳ φανερὸν ἔσται. Φησί που Μωῦσῇς νομοθετῶν - 
« Τρὶς τοῦ ἐνιαυτοῦ ὀφθήσεται πᾶϑ ἀρσενιχόν σου 
ἐνώπιον Κυρίου τοῦ Θεοῦ σον. » Καὶ ἕτι σαφέστερον, 
ὅπου ἐχρῆν ἀπαντᾷν τοὺς πάντας τρίτον τοῦ ἕτους, 
ἀφορίζει λέγων « Τρεῖς χαιροὺς τοῦ ἐνιαυτοῦ ὀφθή- 
σεται πᾶν ἀρσενιχόν cou ἐναντίον Κυρίου τοῦ Θεοῦ 
σου, ἐν τῷ τόπῳ ᾧ ἂν ἐχλέξηται Κύριος. » θεω- 
βρεῖς, ὡς οὐχ ἐν. πάσῃ πόλει, οὐδ᾽ ὅποι ἔξυχεν ἀπαν- 
^v προστάντει, ἀλλ᾽ € ἐν τόπῳ ᾧ ἐὰν ἐχλέξηται 
Κύριος, ὁ Θεός σου. ». Ἔνθα τρισὶν ἐχάστου ἐνιαυτοῦ 
χαιροῖς ἐπὶ ταυτὸ συνιέναι νομοθετεῖ, xal τοὺς xav 


Deut. xxvii, 26. 


.ο m 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. 1 $0 
ἐρίξει, χαθ᾽ ob; ἀπαντᾷν ἐχρῆν ἐν τῷ τόπῳ, A num temporibus, congregari in unum jubet, teu- 


b τῆς xat' αὐτὸν λατρείας ἐπετελεῖτο" ἕνα 
Πάσχα, δεύτερον τὸν μετὰ πεντήχοντα ἡμέ- 
τῆς ὀνομαξομένης Πεντηχοστῆς ἑορτῆς " xai 
3 ἑόδόμῳ μηνὶ μετὰ τὸ Πάσχα χατὰ τὴν τοῦ 
ἡμέραν, χαθ᾽ ἦν εἰσέτι νῦν Ἰουδαῖοι πάντες 
τείαν ἐπιτελοῦσιν. Ἐπαρᾶταί τε τοῖς μὴ 
yt τοῖς νομοθετουμένοις. Οὐχοῦν τοὺς μέλ- 
ἔπαντας ἀπαντᾷν τρίτον τοῦ ἔτους εἰς τὰ 
"μα, χαὶ τὰ νόμιμα πληροῦν, οὐ πόῤῥω που 
δαίας ἐχρὴν δήπου οἰχεῖν, ἀλλ᾽ εἰσὶν ἀμφὶ 
υς * εἰ δὲ δὴ τοῖς ποῤῥωτάτω τῆς Παλαιστί- 
ἦσιν Ἰουδαίοις ἀδύνατα fjv τελεῖν τὰ νενομο- 
I, ξολλοῦ φάναι τοῖς πᾶσιν ἔθνεσι, xal τοῖς 
ἐσχατιαῖς τῆς γῆς ἐφαρμόζειν. 'Eráxoucov 


poraque determinat quibus convenire oporteat loco 
quo divini cultus officia obibantur; unum quidem 
Paschatis, alterum post dies quinquaginta, festo 
quod Pentecostes inde venit nomine, et lertium 
mense septimo post Pascha, die expiationis, quo 
etiamnum δυάδι hodie omnes jejunium celebrant. 
Diris autem Moses eos devovet, qui legibus suis 
sancita non observaverint. Atqui bos, qui triplici 
vice per annum deberent Hierosolymis convenire, 
ritusque legibus constitutos ad plenum obire, non 
procul a δυάδα habitare oportebat : qui vero circa 
exuemos Palzstinz limites, aut longius a Palzstina 
degebant Judzi, praecepta legis perficere nequi- 
bant ; tantum abest, ut omnibus gentibus et ulti- 


pónov ὁ αὐτὸς πάλιν νομοθέτης τὴν ἀπὸ λέ- B mas terras incolentibus hac potuerit congruere. 


ναῖχα ἀπαντῆν προστάττει, xal θυσίας τῷ 
3oépstv, λέγων οὕτως « Καὶ ἐλάλησε Κύριος 
"στην, λέγων Λάλησον τοῖς υἱοῖς Ἰσραὴλ, 
πρὸς αὐτούς * Tuvh ἔτις ἐὰν σπερματισθῇ, 
ἄρσεν, ἀχάθαρτος ἔσται ἑπτὰ ἡμέρας. » 

αξῦ τινα εἰπὼν, ἐπιφέρει" ε Καὶ ὅταν πλη- 
αἱ ἡμέραι χαθάρσεως αὐτῆς ἐφ᾽ υἱῷ fj ἐπὶ 
προσοίσΞξι ἀμνὸν ἐνιαύσιον εἰς ὁλοχάρπωμα, 
Σὸν περιστερᾶς ἣ τρυγόνα περὶ ἁμαρτίας, 
λύραν τῆς σχηνῆς τοῦ μαρτυρίου. Πρὸς τὸν 
οσοίσει αὐτὰ ἔναντι Κυρίου. Καὶ ἐξιλάσεται 
ἧς ὁ ἱερεὺς, καὶ καθαριεῖ αὐτὴν ἀπὸ τῆς πη- 
αἴματος αὐτῆς. Οὗτος ὁ νόμος τῆς τιχτού- 

Ἐν ἢ θῆλυ.» Ἔτι πρὸς τούτοις ὁ αὐτὸς xal 
χήδους xal νεχρῶν ἐπαφῆς προστάττει μὴ 

αϑαέρεσθαι ἣ διά τινος σποδοῦ δαμάλεως ἐφ᾽ 
ἐέραις ἑπτὰ, τῶν συνήθων ἀποστάντα. Λέ- 
᾿ « Kal ἔσται τοῖς υἱοῖς Ἰσραὴλ καὶ τοῖς προ- 
: προσηλύτοις ἐν μέσῳ αὐτῶν νόμιμον αἰώ- 
ἁπτόμενος τοῦ τεθνηχότος πάσης ψυχῆς ἀν- 
ἀχάθαρτος ἔσται" ἑπτὰ ἡμέραις ἀγνισθήσε- 
ἡμέρᾳ τῇ τρίτη χαὶ τῇ ἑόδόμῃ καθαρισθή- 
ἂν δὲ μὴ ἀφαγνισθῇ τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ, καὶ 
ἢ, οὐ χαθαρὸς ἔσται. Πᾶς ὁ ἁπτόμενος τοῦ 
ὃς ἀπὸ ψυχῆς ἀνθρώπου, ἐὰν ἀποθάνῃ xal 
θῇ, τὴν σχηνὴν τοῦ μαρτυρίου τοῦ Κυρίου 
Ἐχτριδήσεται ἡ ψυχὴ ἐχείνη ἐξ Ἰσραὴλ, 

ῥαντισμοῦ οὐ περιεῤῥαντίσθη ἐπ᾽ αὐτόν " 


Audi porro quomodo idem rursus legislator mu- 
lierem a puerperio accedere et sacrificium Deo of- 
ferre jubeat, cum ait 15: « Locutusque est Dominus 
ad Mosen et dixit : Loquere filiis Israel et dices ad 
eos : Mulier quzecunque conceperit semen eL pepe- 
rerit masculum, immunda erit septem dies. » 
Deinde interjectis nonnullis subjungit !* : « Et cum 
impleti fuerint dies purificationis ejus, pro (ilio aut 
pro filia, offeret agnum anniculum in holocaustum, 
et pullum columbz, aut turturem pro peccato ad 
hostium tabernaculi testimonii. Ad sacerdotem of- 
feret ea ante Dominum. Et exorabit pro ea sacer- 
dos, et purificabit eam a fonte sanguinis ejus. Hzc 
est lex parientis masculum et feminam. » Preterea 
idem contaminatum ex funere et contactu mortui, 
precipit non alio modo purificari quam per cinerem 
juvenez, diebus integris septem, negotiisque con- 
suetis abstinere. Ait igitur !* : « Et erit filiis Israel 
et proselytis accedentibus in medio eorum legiti- 
mum zlernum. Qui tetigerit cadaver bominis cu- 
jusque anima exutum, immundus erit septem die- 
bus : purificabitur die tertio et die septimo, et 
mundus erit. Si vero non fuerit purificatus die 
tertio οἱ die septimo, non erit muudus. Omnis qui 
teligerit cadaver hominis mortui anima exutum, 
et non fuerit puriflcatus, tabernaculum Bomini 
polluit. Exterminabitur anima illa ex Israel, quo- 
niam aqua aspersionis non circumaspersa est su- 


i; ἔστιν, &xaBapcia ἐπ᾽ αὐτῷ ἔσται. Kat οὗ- p per eum : immundus est; immunditia super eum 


ιος. ᾿Ανθρωπὸς ἐὰν ἀποθάνῃ ἐν οἰχίᾳ, πᾶς 
μενος εἰς τὴν οἰχίαν, xal πάντα ὅσὰ ἐστὶν 
ᾳ, ἀχάθαρτά ἐστιν ἑπτὰ ἡμέρας. Καὶ πᾶν 
ἱνεῳγμένον, 63a οὐχὶ δεσμῷ κχαταδέδεται, 
| ἔσται. Καὶ πᾶς ὃς ἂν ἅψηται ἐπὶ πρόσ- 
κεδίου τραυματίου ῥομφαίας, f| νεχροῦ, fj 
Ὑϑρωπένουν, ἣ μνήματος, ἀχάθαρτός "ἐστιν 
lgac. Καὶ λήψονται τῷ ἀχαθάρτῳ ἀπὸ τῆς 
τῆς χαταχεχαυμένης τοῦ ἀγνισμοῦ, χαὶ ἐχ- 
εὑτὴν εἰς σχεῦος (2), xat λήψονται ὕσσωπον" 
t ἀνὴρ καθαρὸς, xa περιῤῥανεῖ ἐπὶ τὸν οἷ- 


δ. x5, 1, 2. 15 Ibid. 6, 7, 


erit, Εἰ hzc est lex. Homo si mortuus fuerit in 
domo, omnis ingrediens in domum, et oninia que 
sunt in domo,. immunda sunt septem diebus. Et 
omne vas apertum, quzcunque non vinculo (oper- 
culi) alligata sunt, immunda erunt. Et omnis qui in 
agro tetigerit occisum gladio vulneribus, vel mor- 
tuum, vel ossum bominis aut sepulcrum ; immun- 
dus erit diebus septem. Et sument pro immundo, 
de cinere combustz (juvence) purilicationis, et-ef- 
fundent eum in vas, et sument byssopum, et tinget 
vir purus et circumasperget super domum et super 


!5 Num. xix,10-21. 


t ἐχχέννσιν ἐπ᾽ αὐτὴν ὕδωρ ζῶν εἰς σχεῦος, et effendent super «um (cinerem) aquam viventem in vas. 


$1 EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS II.— APOLOGETICA. 58 
vasa et super animas quotquot fuerint ibi, et super A xov, χαὶ τὰ σχεύη, xal τὰς ψυχὰς, ὅσοι ἐὰν ὦσιν 


eum qui tetigit ossum hominis, aut oceisum vul- 
nere, aut mortuum, aut sepulcrum. Et circum- 
asperget mundus super immundum die tertio et die 
septimo : et lavabit vestimenta sua, et corpus 
suum lavabit aqua, et. impurus erit usque ad ve- 
speram. Et homoquiinquinatus fuerit, et non fuerit 
purificatus, exterminabitur anima illa ex synago- 
p^, quoniam aqua aspersionis non circumaspersa 
est super eum. Et erit vobis legitimum hoc sem- 
piternum !*, » Hxc ubi sancit Moses, etiam modum 
aqua aspersionis praescribit. Jubet enim juvencam 
rufam quz non habet in se vitium, cremari totam 
el de cinere ejus inspergi aquam, qua purificari 
contaminatos a mortuis oportet. Quo autem in loco 
fas sit juvencam comburere, vel ubi puerperam of- 
ferre sacrificia, et ubi czeteros lege przescriptos ri- 
tus obire deceat et exsequi, quod hoc uon per- 
missum sit facere promiscue quolibet in loco, sed 
ín uno quem ipse determinat; perspicuum est ex 
jis quz& lege przcipit cum ait !! : « Et erit locus 
quemcunque elegerit Dominus Deus tuus, ut invo- 
cetur nomen ejus ibi, illuc feretis omnia, qua cgo 
mando vobis hodie. » Hinc accurate illa cum ex- 
posuisset, subjungit Δ: « Attende tibi ipsi, ne 
offeras holocautomata tua, ubicunque aspexeris, 
sed in loco quem delegerit Dominus Deus tuus, in 
una civitatum tuarum, ibi offeres holocautomata 
tua, et ibi facies omnia quzcunque ego mando tibi 
hodie. » Addit porro !* : « Non poteris vesci in 


ἐχεῖ, xal ἐπὶ τὸν ἡμμένον τοῦ ὀστέου τοῦ ἀνθρωπί- 
γον, ἣ τοῦ τραυματίον, ἣ τοῦ τεθνηχότος, f) τοῦ μνή- 
ματος. Καὶ περιῤῥανεῖ ὁ χαθαρὸς ἐπὶ τὸν ἀχάθαρτον 
ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ, καὶ ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἐδδόμῃ, 
xai πλυνεῖ τὰ ἱμάτια ἑαυτοῦ, xal λούσεται τὸ σῶμᾷ 
ὕδατι, χαὶ ἀχάθαρτος ἔσται ἕως ἑσπέρας. Καὶ ἄν- 
θρωπος ἐὰν μιανθῇ, καὶ μὴ ἀφαγνισθῇ, ἐξολοθρευ- 
θήσεται ἡ ψυχὴ ἐχείνη Ex τῆς συναγωγῆς, ὅτι ὕδωρ 
ῥαντιαμοῦ οὐ περιεῤῥαντίσθη ἐπ᾽ αὐτόν. Καὶ ἔσται 
ὑμῖν νόμιμον αἰώνιον. » Ταῦτα Μωῦσῆς νομοθετήσας, 
τὸν τρόπον τοῦ ὕδατος τοῦ ῥαντισμοῦ ἐπεχδιδάσχει" 
δάμαλιν πυῤῥὰν ἄμωμον ὁλοχαυτοῦσθαι προστάττων, 
xai ἀπὸ τῆς σποδιᾶς αὐτῆς ἐμδάλλεσθαι τῷ ὕδατι ἐξ 
οὗ χρῆναι καθαίρεσθαι τοὺς ἐπὶ νεχρῷ μεμολυσμέ- 


B νους. Ποὺ δὲ χρὴ ὁλοχαυτοῦσθαι τὴν δάμαλιν, ποῦ 


δὲ τὴν ἐν λέχει προσφέρειν τὰς θνσίας, ποῦ δὲ τὰ 
λοιπὰ νόμιμα συντελεῖν, ὅτι μὴ ἀδιαφόρως ἐν παντὶ 
τόπῳ, ἀλλ᾽ ἐν μόνῳ ἑνὶ, ᾧ αὐτὸς ἀφορίζει, δῆλον ἀφ᾽ 
ὧν νομοθετεῖ λέγων" « Καὶ ἔσται ὁ τόπος ὃν ἐὰν 
ἐχλέξηται Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν, ἐν αὐτῷ ἐπιχληθῆναι 
τὸ ὄνομα αὐτοῦ, ἐχεῖ οἴσετε πάντα ὅσα ἐγὼ ἐντέλλο- 
βαι ὑμῖν σήμερον. » Καὶ διαστέλλεται ἑξῆς ἀχριδῶς, 
ἐπιλέγων" « Πρόσεχε σεαυτῷ, μήποτε ἀνενέγχῃς τὰ 
ὁλοχαυτώματά σου, οὗ ἂν ἴδῃς, ἀλλ᾽ ἣ εἰς τὸν τόπον 
ὃν ἐὰν ἐχλέξηται Κύριος ὁ Θεός σου αὐτὸν, ἐν μιᾷ 
τῶν πόλεων σου, Exel ἀνοίσεις τὰ ὁλοχαυτώματά σου, 
χαὶ ἐχεῖ ποιήσεις πάντα ὅσα ἐντέλλομαι ὑμῖν σή με- 
pov. » Καὶ προστίθησι λέγων" « Οὐ δυνήσῃ φαγεῖν 
ἕν πάσαις ταῖς πόλεσι τὸ ἐπιδέχατον τοῦ σίτον σου, 


civi:atibus tuis quibuslibet decimationem frumenti C καὶ τοῦ οἴνου σον, καὶ τοῦ ἐλαίου σου, τὰ πρωτότοχα 


tui, nec vini tui aut olei tui : primogenita boum tuo- 
rum et ovium tuarum, et omnia vota tua quicun- 
que voveritis, et confessiones vestras et primitias 
manuum vestrarum. Sed ante Dominum Deum 
tuum comede illa in loco, quem delegerit Do- 
minus Deus tuus sibi, tu et fllii tui, filia tua 
et servus tuus, atque ancilla tua et proselytus 
in urbibus tuis. » Deinde oratione progressus, 
quod dictum est confirmat, dum sic ait : « Verum- 
famen sancta tua cum fuerint tibi, et eum vota tua 
susceperis, venies ad locum quem elegerit Domi- 
nus Deus tuus sibi**, » Et rursus : « Decimam 
decimabis universi fetus seminis tui; fetum agri tui 
quotannis comedes ipsum in conspectu Domini Dei 
tui, eo in loco quem elegerit Dominus Deus tuus ad 
invocandum 9 nomen suum ibi *!, » Deinde ubi 
reputavit quid facere oporteat, si is locus de quo 
agitr remotior fuerit, frugum antem proventus 
multus, ut videlicet domo ad locum Dei afferre 
oporteat annuos fructus sacrificationis, de hoc item 
hanc constituit legem : « Si vero longe a te fuerit 
vía, neque possis ea reprzsentare, propterea quod 
longe a te fuerit locus, quem elegerit. Dominus 
Deus tuus ad invocandum nomen suum ibi : tibi- 
que benedixerit Dominus Deus tuus, vendes ea ar- 
genlo, et capies argentum in manus tuas, et venies 


* Num. xix, 2. — !' Deut. xi, 11. 


X'VY, 92. 45. 


! Jbid. 19, 14. 


τῶν βοῶν co), xal τῶν προδάτων σου, xal πάσας 
τὰς εὐχάς σου ὅσας ἂν εὔξησθε, χαὶ τὰς ὁμολογίας 
ὑμῶν, χαὶ τὰς ἀπαρχὰς τῶν χειρῶν ὑμῶν " ἀλλ᾽ ἣ 
ἐναντίον Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου φαγῇ αὐτὰ, ἐν ᾧ ἂν τόπῳ 
ἐχλέξηται Κύριος ὁ Θεός σου ἑαντῷ, σὺ xat οἱ υἱοί σου, 
xai ἡ θυγάτηρ σου, ὁ παῖς σον, xai ἡ παιδίσχη σον, 
xai ὁ προσήλυτος ὁ ἐν ταὶς πόλεσί σου. » Καὶ ἔτι 
προσελθὼν ἐπασφαλίζεται τὸν λόγον, ἐν ᾧ φησιν" 
« Πλὴν τὰ ἅγιά σου ἃ ἂν γένωνταί σοι, χαὶ τὰς εὖ- 
χάς σου λαθὼν, ἥξεις εἰς τὸν τόπον, ὃν ἂν ἐκλέξηται 
Kptozó Θεός σου ἑαυτῷ. » Καὶ πάλιν" « Δεχάτην ἀπο- 
δεχατώσεις παντὸς γεννήματος τοῦ σπέρματός σου" 
τὸ γέννημα τοῦ ἀγροῦ σου [ἐνιαυτὸν] χατ᾽ ἐνιαυτόν. 
Καὶ φαγῇ αὐτὸ ἐναντίον Κυρίου τοῦ Θεοῦ cov, ἐν ip 
ἂν τόπῳ ἐχλέξηται Κύριος ὁ Θεός σον, ἐπιχληθῆναι 
τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐχεῖ. » Εἶτ᾽ ἐπιλογισάμενος, τί δέοι 
πράττειν, εἰ μαχρὰν ἀφεστὼς εἴη ὁ πρὸς αὐτοῦ δηλού- 
μενος τόπος, ὁ δὲ χαρπὸς τῶν γεννημάτων πολὺς, πῶς 
δέοι παραχομίξειν οἴχοθεν εἰς τὸν τοῦ Θεοῦ τόπον τοὺς 
ἐπετείους χαρποὺς τῆς ὁλοχαυτώσεως, xai περὶ τού- 
τοῦ τόνδε τίθησι τὸν νόμον * « ᾽Εὰν δὲ μαχρὰν γένη- 
ται ἀπὸ σοῦ fj ὁδὸς, xai μὴ δυνήσῃ ἀναφέρειν αὐτὰ, 
ὅτι μαχρὰν ἀπὸ σοῦ ὁ τόπος, ὃν ἂν ἐχλέξηται Κύριος 
ὁ Θεός σον, ἐπιχληθῆναι τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐχεῖ, ὅτι εὐλο» 
γήσει σε Κύριος ὁ Θεός σου, xal ἀποδώσεις αὐτὰ ἀργυ- 
ρίου, χαὶ λήψῃ τὸ ἀργύριον ἐν ταῖς χερσί σου, χαὶ πο» 


19 [bid. 17, 18. ** ibid. 26. — *' Deut. 


S3 DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. 1. Ὁ} 
ρεὔσῃ εἰς τὸν τόπον, ὃν ἂν ἐχλέξηται Κύριος ὁ Θεός ἃ in eum ipsum locum quem elegerit Dominus Deus 


cou αὑτὸν, xal δώσεις τὸ ἀργύριον ἐπὶ παντὸς οὗ ἂν 
ἐπιθυ ud ἡ ψυχή σον, ἐπὶ βουσὶν, f ἐπὶ προδάτοις, ἣ ἐπὶ 
οἴνω, 3 ἐπὶ apa, fj ἐπὶ παντὸς οὗ ἂν ἐπιθυμῇ ἡ 
ψυχή σου, χαὶ φαγῇ ἐχεῖ ἐναντίον Κυρίου τοῦ Θεοῦ 
σου. » Καὶ αὖθις τὸν τόπον ἐπισςραγίζεται, ὧδέ πως 
φέτχων ε ἄν πρωτότοχον ὃ ἂν τεχθῇ ἐν τοῖς βουσί 
6», καὶ ἐν τοῖς προδάτοις σου, τὰ ἀρσενιχὰ ἀποί- 
eit; Κυρίῳ τῷ Θεῷ σου. Οὐχ ἐργάσῃ ἐν τῷ πρωτο- 
vp μόσχῳ σου, xal μὴ χείρῃς τὸ πρωτότοχον τῶν 
προδάτων σου. Ἐναντίον Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου φαγῇ 
αὐτὸ ἐνιαυτὸν ἐξ ἐνιαυτοῦ, ἐν τῷ τόπῳ ᾧ ἂν ἐχλέδη- 
«αἱ Κύριος ὁ Θεός σοῦ, σὺ χαὶ ὁ οἶχός σου. » Μετὰ 
ταῦτα πάλιν θέα, τίνα τρόπον xa τὰ περὶ τῶν ἔορ- 
Ξῶν διαστέλλει, οὐχ ἄλλοθι γῆς, ἄλλ᾽ ἢ ἐν μόνῳ τῷ 
δτλουμένῳ τόπῳ, πανηγυρίζειν. Λέγει δ᾽ οὖν" « Φύ- 
λαξαι τὸν μῆνα τῶν νέων, καὶ ποιήσεις τὸ Πάσχα 
Κυρίῳ τῷ Θεῷ σου, πρόδατα χαὶ βόας, ἐν τῷ τόπῳ, 
ᾧ ἂν ἐχλέξηται Κύριος ὁ Θεός σου αὐτῷ. » Πάλιν 
δπομιμνήσχει, λέγων " « 00 δυνήσῃ θῦσαι τὸ Πάσχα ἐν 
οὐδεμιξ τῶν πόλεών σου, ὧν Κύριος ὁ Θεός σου δί- 
δωσέ σοι, ἀλλ᾽ εἰς τὸν τόπον ὅν ἂν ἐχλέξηται Κύριος 
ὁ Θεός σου. Ἐχεϊ θύσεις τὸ Πάτχα ἑσπέρας πρὸς δυ- 
σμαῖς ἡλίου, ἐν τῷ χαιρῷ ᾧ ἐξῖλθες Ex γῆ; Αἰγύ- 
sou * καὶ ἑψήσεις, xat φαγῇ ἐν τῷ τόπῳ ᾧ ἂν ἐχλέ- 
ξηται Κύριος ὁ Θεός σου. ν Ὁ μὲν δὴ τῆς τοῦ Πά- 
€ya ἑορτῆς νόμος τοιοῦτος * ὁ δὲ τῆς Πενττχοστῆς τί 
qns, ἄχουσον᾽ « Ἔπτχ ἑδδομάδας ὁλοχλήρους ἐξ- 
αριθμῆπεις σεαυτῷ, ἀρξαμένου σου δρέπανον ἐπ᾽ 


ἂμτιτὸν, καὶ ποιῆσεις ἑορτὴν ἐδδομάδων Κυρίῳ τῷ (C 


Θεῷ σον, χαθὰ ἰσχύει ἡ χείρ σου, ὅσα ἂν δῷ σο:, 

καθότι εὐλόγηχέ σε Κύριος ὁ Θεός τον xa εὐὖ- 
φρανθήσῃ ἐνώπιον Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου, σὺ καὶ ὁ υἱός 
920, xal ἡ θυγάτηρ σου, ὁ παῖς πον, χαὶ ἡ παιδίσχη 
σου, χαὶ ὁ Λευΐτης, ὁ Ev ταῖς πόλεσί σον, xal ὁ προσ- 
ἥλυτος, χαὶ ὁ ὀρφανὸς, xai ἡ χήρα ἡ ἐν ὑμῖν, ἐν τῷ 
τόπῳ dip ἂν ἐχλέξηται Κύριος ὁ Θεός σοῦ αὐτῷ, ἐπι- 
πληθῆναι τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐχεῖ. » Καὶ τὴν τρίτην δ᾽ 
ἑορτὴν ἔνθα προστάττει ἐχτελεῖν, ἐπάχουσον" « Ἕορ- 
τὴν τῶν Exrwow ποιήσεις σεαυτῷ ἑπτὰ ἡμέρας, ἐν 
τῷ συναγαγεῖν σε ἀπὸ τῆς ἅλωνός σου xal ἀπὸ τῆς 
ληνοῦ σου, xat εὐφρανθήσῃ ἐν τῇ ἑορτῇ σου, σὺ, xal 
υἱὸς σου, xat fj θηγάτηρ σου, ὁ παῖς σου, χαὶ ἡ παι- 
δίσχη σου, xax ἡ χήρα, ἐν τῷ τόπῳ ᾧ ἂν ἐχλέξητα!ι 


Κύριος ὁ Θεός coo ἑαυτῷ. » Διὰ τοσούτων οὖν τὸν D 


τόξον ἐπισημαινόμενος, τοσαυτάχις τε εἰπὼν εἰς 
αὐτὸν ἀπαντᾷν παγγενεῖ χαὶ πανοιχὶ, πῶς ἂν fipuors 
τοῖς τῆς Ἰουδαίας χαὶ ἐπὶ μιχρὸν διεστῶσι, μήτι γε 
tol; χαϑ᾽ ὅλης tnc οἰχουμένης ἔθνεσι; μάλιστα ὅτε 
οὐδὲ συγγνώμην τινὰ νέμει τοῖς παραθαίνουσι τὰ 
διωρισμένα, ἀρὰν δὲ χατὰ πάντων τῶν μὴ τὰ πάντα 
ταρούντων ἐπάγει, ῥήμασιν αὐτοῖς λέγων" « Ἐπ:- 
xzt&oatoc ὃς οὐχ ἐμμενεῖ πᾶσι τοῖς γεγραμμένοις ἐν 
οὔδε τῷ τόμῳ τοῦ ποιῆσαι αὐτά. » Θεώρησον δὲ xal 
ἄλλως τὰ ἀδύνατα πᾶσιν ἀνθρώποις τῆς Musis 
νομοθεσίας, Διαστειλάμενος τὰ ἐχούσια xal χαλεπὰ 


tuus, et dabis argentum pro omni quodcunque con- 
cupierit anima 1ua, pro bobus, sive ovibus, sive 
vino, sive sicera, sive omni quodcunque coneupierit 
anima tua, et comedes ibi in conspectu Domini Dei 
tui **. » Tum rursus locum quasi signo impresso 
commendat, his fere verbis : « De primogenitis quz 
nata fuerint in bubus atque ovibus, masculina offe- 
res Domino Deo tuo. Non opus facies in vitulo pri- 
mogenito, et non tondebis primogenitum ovium 
tuarum. In conspectu Domini Dei tui comedes illud 
singulis annis, in loco quem elegerit Dominus Deus 
tuus, tu οἱ domus tua*^. » Post hzc rursus inspice, 
quonam modo ea quz ad festos dies pertinent dis - 
tinguit, ut ne alibi terrarum, quom in eo uno loco 
de quo agitur, festos dies agant. Ait igilur : « Ob- 
serva mensem novarum frugum, et facies Pascha 
Domino Deo tuo, oves et boves, in loco quem ele- 
gerit Dominus Deus tuus **. » Rursus admonet his 
verbis : « Non poteris sacrificare pascha in aliqua 
urbium tuarum, quas Dominus Deus tuus dederit 
tibi, sed in loco duntaxat quem elegerit Dominus 
Deus tuus. [llic immolabis pascha a vespere ad 
solis occasum, in tempore quo egressus es de terra 
JEgypti : el coques, et comedes in loco quem- 
cunque elegerit. Dominus Deus tuus ** » Lex igi- 
tur de solemni die, qui Pascha dicitur, hujusmodi 
descripta est. Porro autem de Quinquagesima quid 
dicat, audi : « Totas septem hebdomadas nume- 
rabis tibi ipsi, ex quo falcem in scgetem immittere 
caperis, et celebrabis diem festum hebdomadarum 
Domino Deo tuo, quantum poterit manus tua, 
er omnibus quacunque dedero tibi, propterea 
quod tibi benedixerit Dominus Deus tuus, et 
epulaberis coram Domino Deo iuo, tu et filius 
Q (uus, et ilia tua, servus tuus οἱ ancilla tua, et Le- 
vita, qui fuerit in urbibus tuis, et advena, et pu- 
pillus, et vidua quz apud vos fuerit in loco quem 
elegerit Dominus Deus tuus sibi, ad invocandum 
nomen suum ibi **. » Tertium vero solemne ubi 
imperet celebrandum, audi : « SolemneTabernacu- 
lorum celebrabis tibi ipsi septem diebus, ubi de 
area tua et de torculari tuo collegeris, et epulaberis 
in solemni tuo, tu et fllius tuus, et filia tua, ser- 
vus tuus et ancilla tua, et viduain loco quemcunque 
elegerit Dominus Deus tuus sibi *". » Cum igitur 
eum locum tam multis signis ostendat, toliesque 
illuc cum toto genere , totaque donio venire opor- 
tere przcipiat, qui fleri potest, ut ea qua dicit, vel 
lis conveniant, qui brevi intervallo a Judza di- 
stant, nedum gentibus, qux in toto orbe terrarum 
degere intelligantur? eo magis quod ne veniam qui- 
dem ullam tribuit iis qui transiliant quzecunque 
prascripta sunt, ac potius exsecrationem omnibus, 
quicunque non omnino omnia servaverint, denuu- 
tict, ad verbum sic dicens : « Exsecrabilis. quicun- 


* Dewt. xw, 24-26. — 15 0. xv, 49, 20. 5 01. xà, 4, 2. *^ Ibid. 5-7. ** Ibid. 9-11. 
5- 


“ |bid,. 13-15. 


δῦ KUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 56 
que non steterit omnibus qus in hac lege scripta A τῶν ἁμαρτημάτων, xal τιμωρίας περιθεὶς ἑχάστῳ 


sunt, « faciat ea. » Contemplare deinde quam 
omnes vires humanas superent, flerique nulla ra- 
tione possint, qu:x in lege Mosis posita sunt. Siqui- 
dem ubi distinxit quae voluntaria peccata, quieque 
difficilia sunt et penas unicuique eorum adjunxit, 
quz maximo supplicio digna sunt, tum vero leges 
ponit, quibus alia quadam ratione eos item qui 
inviti peccaverint, convertat; quarum una quidem 
sic se habet : « Si anima una peccaverit nolens ex 
populo terre, dum facit unum ex omnibus przce- 
ptis Domini, vel dum non facit, et peccat, cogni- 
tumque ipsi fuerit peccatum, quod peccavit, et of- 
ferct munus suum capram anniculam immaculatam, 
id offeret pro peccato suo quod peccavit, in loco 


τῶν μεγίστης χολάσεως ἀξίων, νόμους τίθησι, χαθ᾽ 
οὕς ἑτέρῳ τρόπῳ χαὶ τοὺς ἀχουσίως πλημμελοῦντας 
ἐπιστρέφει" ὧν ὁ μὲν οὕτως ἔχει " « Ἐὰν ψυχὴ μία 
ἁμάρτῃ ἀχουσίως ἐχ τοῦ λαοῦ τῆς γῆς, ἐν τῷ ποιῆ- 
σαι μίαν ἀπὸ πασῶν τῶν ἐντολῶν Κυρίου, f o 
ποιηθήσεται, χαὶ πλημμελήσῃ, καὶ γνωσθῇ αὐτῷ ἡ 
ἁμαρτία ἣν ἥμαρτεν, καὶ οἴσει δῶρον αὐτοῦ χίμαιραν 
ἐξ αἰγῶν ἄμωμον, θήλειαν οἵσει περὶ τῆς ἁμαρτίας 
αὐτοῦ ἧς ἥμαρτεν, ἐν τῷ τόπῳ οὗ σφάζονσι τὰ ὅλο- 
χαυτώματα, χαὶ λήψεται ὁ ἱερεὺς ἀπὸ τοῦ αἵματος. » 
Καὶ ὅρα γε ὡς καὶ ἐνταῦθα τὸν πταίσαντά τι παρὰ 
γνώμην ἐν τῷ τόπῳ δεῖν ἀπαντᾷν, οὗ σφάζουσι τὰ 
ὁλοχαυτώματα. Οὗτος δὲ ἦν, οὗ διὰ πλείστων ἤδη 
πρότερον ἐμνήσθη, λέγων’ « Ὃν ἂν ἐχλέξηται Κύ- 


- ubi mactant sacrificia, et accipiet sacerdos desan- B fto; ὁ Θεός cou. » Τοῦτο δ᾽ ὅτι μὴ δυνατὸν πρὸς 


guine **, ; Et sane considera quemadmodum hic quo- 
que eum qui imprudens peccaverit, ad locuin veni- 
re oporteat, ubi mactant sacri(icia. Is autem est, 
de quo multis verbis jampridem meminit dicens : 
« Quemcunque elegerit Dominus Deus tuus **. » 
Quod quidem cum ab omnibus, quicunque sunt 
in terra hominibus plane effici non posse, ipse 
quoque auctor legis videret; tum perspicue si- 
guiflcavit legem inducens non infinite adversus 
ones, sed adjiciens : Si anima peccaverit nolens, 
ex populo terre **. » Alteram vero legem ponit, 
quz sic habet : « A4 Quod si anima audierit vocem 
jurisjurandi, atque hic testis aut viderit aut con- 
Scius fuerit; si non indicaverit, peccatum susci- 


ἁπάντων τῶν ἐπὶ γῆς ἀνθρώπων ἐχτελεῖσθαι, xai 
αὐτὸς ὁ νομοθέτης συνιδὼν, ἀχριδῶς ἐπισημήνατο, 
οὐχ ἀορίστως χατὰ πάντων προαγαγὼν τὸν νόμον, 
ἀλλ᾽ ἐπειπών" € Ἐὰν ψυχὴ ἁμάρτῃ ἀχουσίως ἐχ τοῦ 
λαοῦ τῆς γῆς. » Καὶ δεύτερον δὲ νόμον τίθησιν, οὔ- 
τὼς ἔχοντα * « "Eàv δὲ ψυχὴ ἀχούσῃ φωνὴν ὀρχισμοῦ, 
καὶ οὗτος μάρτυς ἣ ἑώραχεν, f| σύνοιδεν, ἐὰν μὴ 
ἀπαγγείλῃ, λήψεται τὴν ἁμαρτίαν. » Τί οὖν χρὴ τοῦ- 
τὸν ποιεῖν, ἀλλ᾽ f] λαθόντα μετὰ χεῖρας τὸ ἱερεῖον, 
σπεύδειν ἐπὶ τὰ χαθάρσια ; Ποῦ πάλιν, ἀλλ᾽ ἣ ἐν τῷ 
κόπῳ, οὗ σφάξουσι τὰ ὁλοχαυτώματα ; Καὶ τρίτον 
πάλιν" € Ψυχὴ, φησὶν, fru; ἂν ἅψηται παντὸς 
πράγματος ἀχαθάρτον, ἣ τῶν θνησιμαίων τῶν χτη- 
νῶν τῶν ἀχαθάρτων, χαὶ λάδῃ ἀπ᾽ αὐτοῦ, καὶ αὐτὸς 


piet 3. » Quidnam igitur aliud hunc facere opor- μεμίανται, καὶ πλημμελήσῃ ἢ ἅψηται ἀχαθαρσίας 


teat, quam sumpta in manus hostia, propere abire 
ad expiandum? ubi porro expiabit, nisiin loco in 
quo mactant sacrificia? tertiam quoque dum scri- 
bit, « Anima, inquit, qua tetigerit quidvis immun- 
dum, sive quz occisa fuerint de pecoribus iimmun- 
dis, et sumpserit ex eo, ipse pollutus est, et pec- 
cabit, si auigerit immunditiam hominis ex omni 
immunditia ejus, quam quis attingens pollui solet, 
et oblitus fuerit, et postea cognoverit οἱ peccave- 
rit **. » Ergo quid tandem hunc etiam qui sit pol- 
lutus facere conveniet, nisi rursus ad Jcum ve- 
nire el offerre pro peccato suo quod peccavit, aut 
ovem, aut agnam, aut capram anniculam rite? Ea- 
dem vero lex est etiam de anima que juraverit, 
dum ipsis labiis distinguit vel male se facturam, 
vel bene, secundum omnia quacunque enuntiare 
solet homo cum jurejurando, et oblitus fuerit, et 
idem post cognoverit, et peccaverit unum aliquid 
ex iis, el prodiderit peccatum quod peccavit : 
« eliam hic, inquit, eadem sumpta hostia, festinet 
ad locum, et orabit pro ipso sacerdos, et peccato 
ipsius, et dimittetur ei peccatum 35,» Alia pr:eter- 
ea esl lex seorsum ab eis, que expositz sunt, qux 
in hunc fere modum preescribit : « Anima quz obli- 
vione oblita fuerit, et imprudens peccaverit in iis 
qua sancta sunt Doinini, offeret Domino arietem 


88 Levit. iv, 97-50. 


*?? Num. xvi. 7, 9 Levit. iv, 27. 


ἀνθρώπου, ἀπὸ πάπτης ἀκαθαρσίας αὐτοῦ ἧς ἂν ἀψά- 
μενος μιανθῇ, xal ἔλαθεν αὐτὸν, μετὰ τοῦτο δ᾽ ἔγνω 
xai πλημμελήσῃ. » Τί δὴ οὖν χαὶ τὸν μιανθέντα 
πρησῆχον ἣν ποιεῖν, ἀλλ᾽ f| ἀπαντᾷν, πάλεν ἐν τῷ 
τόπῳ, xal προσφέρειν περὶ τῆς ἁμαρτίας αὑτοῦ ἧς 
ἥμαρτε, θήλυ ἀπὸ τῶν προδάτων, ἣ ἀμνάδα, ἣ χίμαι- 
pa» ἐξ αἰγῶν, περὶ ἁμαρτίας ; Ὁ δ᾽ αὐτὸς ἣν νόμος 
χαὶ ἐπὶ ψυχῆς fj ἂν ὁμόσῃ διαστέλλουσα τοῖς χείλεσι, 
χαχοποιῆσαι, ἣ χαλὼς ποιῆσαι χατὰ πάντα ὅσα ἂν 
διαστείλῃ ἄνθρωπος μεθ᾽ ὄρχον, xaX λάθῃ αὐτὸν, xal 
οὗτος γνῷ xat ἁμάρτῃ ἕν τινι τούτων, καὶ ἐξαγορεύση 
τὴν ἁμαοτίαν περὶ ἧς ἥμαρτε, « xal οὗτος δῆτα, 
φησὶν, τὸ αὐτὸ λαθὼν ἱερεῖον, σπευξέτω ἐν τῷ 
τόπῳ, καὶ ἐξιλάσεται περὶ αὐτοῦ ὁ ἱερεὺς περὶ τῆς 
ἁμαρτίας αὑτοῦ, xal ἀφεθήσεται αὑτῷ ἡ ἁμαρτία. » 
Καὶ ἄλλος παρὰ τοὺς εἰρημένους νόμος ὧδέ πη διορί- 
ζει’ € Ψυχὴ fj ἂν λάθῃ αὐτὸν λέθῃ, xat ἀμάρτῃ 
ἀχουσίως ἀπὸ τῶν ἀγίων Κυρίου, χαὶ εἰσοίσει χριὸν 
τῆς πλημμελείας αὐτοῦ τῷ Κυρίῳ" οἴσει δὲ πάλιν 
παρὰ τὸν ἀρχιερέα, ἐν τῷ τόπῳ δηλαδὴ τῷ ἐξειλε- 
γμένῳ. » Καὶ ἔχτον δὲ νόμον τούτοις προστίθησι, 
λέγων’ ε« Ψυχὴ ἂν ἀμάρτῃ, καὶ ποιήσῃ μίαν ἀ πὸ 
πασῶν τῶν ἐντολῶν, ὧν οὐ δεῖ ποιεῖν, χαὶ οὐχ ἔγνω, 
xai πλημμελήσῃ, καὶ λάδῃ τὴν ἁμαρτιαν αὐτοῦ, xal 
οἷσει πάλιν χριὸν τῷ ἀρχιερεῖ, χαὶ ἐξιλάσεται περὶ 
αὐτοῦ ὁ ἱερεὺς, περὶ τῆς ἀγνοίας αὐτοῦ ἧς ἠγνόησε, 
? jbid. 6. 


δι Levit. v, 1. 33 Ibid. 92, 3. 


$1 


DEMONSTRATIONIS EYANGELIC/E LIB. I. 


58 


xci οὗτος οὐχ ἤδει, καὶ ἀφεθήσεται αὐτῷ. » "Ἤδη δὲ A pro peccato suo ** ; » offeret autem rursus ad Pon- 


τἸόδορμόν φησι" € Ῥυχὴ ἂν ἁμάρτῃ, xai παριδὼν παρ- 
Um τὰς ἐντολὰς Κυρίου, xai ψεύσηται πρὸς τὸν 
κλησίον αὐτοῦ ἐν παραχαταθήχῃ, περὶ χοινωνίας fj 
ἁρπαγῆς, f| hólxnsé τι τὸν πλησίον, ἣ εὗρεν ἀπώ- 
λειαν, καὶ ψεύσηται περὶ αὑτῆς, χαὶ ὁμόσῃ ἀδίχως 
«ερὶ ἑνὸς ἀπὸ πάντων ὧν ἐὰν ποιήσῃ ἄνθρωπος, 
ὥστε ἁμαρτεῖν ἐν τούτοις, xal fjvixa ἂν ἁμάρτῃ 
xai πλημμελήσῃ xai ἀποδῷ τὸ ἅρπαγμα ὃ fo- 
πασεν, f) τὸ ἀδίχημα ὃ ἡδίχησεν, f| τὴν παρα- 
χαταθήχην, ἧτις παρετέθη αὐτῷ, ἣ τὴν ἀπώλειαν 
ἣν εὗρεν, ἀπὸ παντὸς πράγματος οὗ ὥμοσε περὶ 
αὐτοῦ ἀδίχως, xal ἀποτίσει αὐτὸ τὸ χεφάλαιον 
χαὶ τὸ ἐπίπεμπτον. » Ἐχρῆν δ᾽ ἂν μετὰ τὸ ἐξαγο- 
ρεῦσαι τὸ ἁμάρτημα, χαὶ μετὰ τὸ ἀποτῖσαι, σπεύ- 


tificem, in loco videlicet de quodictum est. Sextan 
quoque legem prioribus adjungit his rerbis : « Ani- 
ma δὶ peccaverit et fecerit adversus unum ex omni- 
bus przceptis, aliquid eorum, quz non oportet fa- 
cere, et non cognoverit, et deliquerit, et accepe- 
rit peccatum suum, rursus offeret Pontifici arietem 
et orabit pro ipso sacerdos, pro ignorantia ejus 
quam ignoravit, et hic ipse non novit, et dimitte- 
tur ei **, » Septimam item scribit legem hoc mo- 
do:tcÁnima si peccaverit, et contemnens contempse- 
rit precepta Domini et mentita fuerit proximo suo 
in deposito, communicationis aut rapinze causa, vel 
injuria aliqua affecerit proximum suum,' vel inve- 
nerit rem perditam, ac de ea ipse mentita fuerit, 


δεῖν πάλιν, πάντα ὑπερθέμενον, εἰς τὸν τόπον ὅν ἂν p οἱ juraverit inique pro uno ex omnibus qua- 


ἐχλέξηται Κύριος ὁ Θεὸς, xal προστέρειν γε περὶ 
«ἧς πλημμελείας χριὸν ἄμωμον " xat ἐξιλάσεται περὶ 
αὐτοῦ ὁ ἱερεὺς ἕναντι Κυρίον, χαὶ ἀφηθήσεται αὑτῷ. 
Ταῦτα xal περὶ τῶνδε ὁ θαυμάσιος Μωῦσῆς, περί 
«- τῶν ἀχουσίω: ἡμαρτηχότων, xai περὶ τῶν xac 
ἄγνοιαν, ἐξηχριδώσατο, πόῤῥωθεν τῶν χατὰ mpo- 
αἴρεσιν πλημμελημάτων, ἐφ᾽ οἷς xal ἀπαραιτήτους 
δρίζει τιμωρίας τοὺς οἰχείους ἀναστέλλων. Ὁ γὰρ 
ἐπὶ τοῖς ἀχουσίοις μὴ πρότερον νείμας συγγνώμην, 
ἃ ἐξαγορεῦσαι τὸ ἁμάρτημα, χἄπειτα ὥσπερ μιχρὰν 
A^ v διὰ τῆς προστεταγμένης θυσίας εἰσπραξά- 
μενος τὸν ἡμαρτηχότα, διά τε τῆς ἐπὶ τὸν ἁγνὸν τό- 
τον ἀμελλέτου πορείας τὴν σπουδὴν ὁμοῦ xai τὸ εὖ- 
λαδὲς ἐπιτείνας τῶν x21' αὐτὸν θεοσεδεῖν προηῃρημέ- 
γων, κῶς οὐχὶ τῶν ἐχουσίως δρωμένων πολὺ πρότε- 
pov ἐπίσχοι ἂν τὰς ὁρμάς ; Τί δὴ οὖν πρὸς ταῦτα 
συλλογίζεσθαι χρῆν, ὅτε δὴ, ὡς εἴρηται, συγχεφα- 
λαιούμενος τὰ πάντα ὁ Μωῦσῆς ἐπισχήπτει, λέγων “ 
« Ἐπιχατάρατος πᾶς ὃς οὐχ ἐμμενεῖ ἐν πᾶσι τοῖς 
ἐγγεγραμμένοις τοῦ νόμου, τοῦ ποιῆσαι αὐτά; » 
"Apa γὰρ τοὺς Ex περάτων γῆς μέλλοντας χατὰ Μωῦ- 
σέα θεοσεθεῖν, ὡς ἂν φύγοιεν μὲν τὴν κατάραν, τύ- 
χοιεν δὲ τῆς ἐπηγγελμένης πρὸς τὸν ᾿Αὐραὰμ εὐλο- 
γτίας, ταῦτα πάντα χρῆν πράττειν, xal τρίτον τοῦ 
ἔτους ἀπαντᾷν εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα ; xai τὰς ix πάν- 
τῶν δὲ τῶν ἐθνῶν θεοσεύεϊν προχεχριμένας γυναῖχας, 
ἄρτι τόχων χαὶ ὠδίνων παυσαμένας, τοσαύτην στέλ- 
λεσθαι πορείαν, ὡς ἂν τὴν προστεταγμένην ὑπὸ 
Μωϊσέως θυσίαν ἐφ᾽ ἐχάστῳ τῶν γεννωμένων ἀν- 


ἐνέγχαιεν ; ἣ τοὺς ἐφαψαμένους νεχροὺῦ σώματος, ἣ D ea. 5 


τὸς ἐπίορχον ὁμωμοχότας, ἣ τοὺς ἀχούσιόν τι δεδρα- 
χότας Ex περάτων γῆς fixetv, τρέχειν τε xal σπεύδειν 
ἐπὶ τὸν νενομοθετημένον χαθαρισμὸν, ὡς ἂν ἐχφύ- 
ἴοιεν τὴν τῆς χατάρας ἐπίσχηψιν ; ᾿Αλλὰ συνορᾷς, 
&; χαὶ αὐτοῖς τοῖς ἀμφὶ τὰ Ἱεροσόλυμα χατοιχοῦσι, 
À ἐπὶ μόνης τῆς Ἰουδαίας τὰς διατριδὰς ποιουμένοις 
ὁ χατὰ Μωῦσέα βίος δυσχατόρθωτος ἦν μήτι γε δυ- 
νατὸς ἐτετελεῖσθαι xat τοῖς λοιποῖς ἔθνεσιν (5). Ἔνθεν 


5 Levit, v, 15. 


(9) Mir. Te δυνατὸς ἐπιτελεῖσθαι xal τοῖς «1οι- 
ποῖς ἔθνεσι. « Nedum tale ut posset a reliquis gen. 
libus observari.» vertit Donatus, male; mens enim 
Eusebii est multo minus hoc vivendi institutum a 


35 Tbid. 47, 18. 35 lbid. vi, 9-7. 


cunque facit homo , et peccat : et quandocun- 
que peccaverit ac deliquerit, et restituerit rero 
quam abstulit, aut injuriz a se illata», satisfecerit, 
Bj aut depositum quod suz fidei commissum fuerat, 
reddiderit, aut rem perditam quam invenit, ex om- 
ni re pro qua inique juravit solvet ipsum totum, et 
ejus insuper quintam partem **.» Cseterum oporte- 
bat postquam prodiderat peccatum ac solverat, 
omnibus negoliis posthabitis propere, abire ad lo- 
cum, quem elegerat Dominus Deus, et offerre pro 
delicto arietem immaculatum, et sic orare pro co 
sacerdotem apud Dominum, ct dimitti ei. Hxc sane 
Moses ille admirandus tam de iis qui inviti pecca- 
verint, quam de iis qui per ignorantiam, diligentis- 


C sime tractavit seorsum ab iis quz voluntarie pec- 


cantur, quibus etiam inexorabiles irrogat poenas, ut 
suos ita cohibeat , ac refrenet. Qui enim iis , 
qui inviti peccaverint non prius veniam tribuit, 
quam peccatum annuntiaverint, ac deinde ei qui 
peccavit quasi levem poenam per indictuui illud sa- 
crificium irrogat, el per accessionem sine mora ad 
locum sanctum, studium simut et religionem eorum 
intendit, qui se auctore in divino cultu uti velint, 
qui fieri potest ut non inulto prius ab iis que vo- 
luntarie committuntur, cohibuerit appetitus ? Quid 
ad haec igitur argumentari oportet, quando, ut dic- 
tum est, cuncta redigens in summain Moses, sic im- 
precatur ? « Exsecrabilis omnis quicunque non ste- 
terit omnibus, que in lege scripta sunt, ut faciat 
», Ergo etiam in extremis terre (finibus 
habitantes, si ritus Mosaicos servare volebant, ut 
talem exsecrationem v.tarent, promissamque Abrahze 
benedictionem contingerent, hzc omnia facere 
oportebat ? ac ter singulis annis Hierosolyma pe- 
tere ? ex omni praterea natione, quz tales sibi ri- 
tus servandos proposuisset, feminas partu modo 
ac doloribus levatas tam longum iter ingredi , ut 
quod imperasset Moses sacrificium , pro singulis 


81] Deut. xxvi, 96. 


Judzis apud alias gentes degentibus potuisse obser- 
vari. Legeudum igitur ἐν τοῖς λοιποῖς, el post ἔθνεσιν 
addendum forte Ἰουδαίοις, verten Jumque: nedum t. v. 
p.aJu'cis apud alias gentes degenjibus observari. 


$9 | EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 40 
puerperiis offerrent ? item qui aut mortuum corpus A εἰκότως ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Υἱὸς τοῦ 


attigissent, aut pejerassent , aut inviti aliquid fe- 
cissent, eos ab extremis terre finibus venire, ac 
properantes excurrere ad eam quz lege sancita es- 
set, purgationem, uL exsecrationis ponam effuge- 
rent ? Sed plane perspicis ut vel ipsa Hierosolyma 
incolentibus , atque in una Judaa versantibus ac 
degentibus Mosaicum illud vivendi institutum ser- 
vatu difficile esset, nedum tale ut posset a 
reliquis gentibus observari. Proinde Salvator ac 
Dominus noster Jesus Filius Dei post reditum a 
morte ad vitam, G cum ad discipulos suos dixis- 
set : « [16 ac docete omnes gentes **, » tum me- 
rito adjunxit: « docentes eos servare omnia, quz- 
cunque prxecepi vobis **. » Non enim quae in Mosis 


Θεοῦ μετὰ τὴν Ex νεχρῶν ἀνάστασιν tolg αὑτοῦ μα- 
θηταῖς εἰπών" ε Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα 
τὰ ἔθνη, » ἐπιλέγει, « διδάσχοντες αὐτοὺς τηρεῖν 
πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν. » Οὐ γὰρ «à Μωῦσέως 
νόμιμα διδάσχειν πάντα τὰ ἔθνη παρεχελεύσατο, 
ἀλλ᾽ ὅσα αὐτὸς ἐνετείλατο. Ταῦτα δ᾽ Ἦν, τὰ ἐν τοῖς 
Εὐαγγελίοις αὐτοῦ φερόμενα. Εἰχότως οὖν χαὶ οἱ 
αὐτοῦ μαθηταὶ xat oi ἀπόστολοι ἐν τῇ περὶ τῶν 
ἐθνῶν σχέψει ὁμολογοῦσι μὴ δύνασθαι τὰ Μωῦσέως 
νόμιμα τοῖς ἔθνεσιν ἐφαρμόζειν" ὅτε μήτε αὐτοῖς 
μὴτε τοῖς πατράσιν αὐτῶν εὐχατόρθωτα γέγονε. A£- 
γει δ᾽ οὖν ἐν ταῖς Πράξεσιν ὁ Πέτρος" « Νῦν οὖν «t 
πειράζετε τὸν Θεὸν, ἐπιθεῖναι ζυγὸν ἐπὶ τὸν τράχηλον 
τῶν μαθητῶν, ὃν οὔτε ol πατέρες ἡμῶν οὔτε ἡμεῖς 


legibus sunt, docere omnes gentes imperabat : sed B ἰσχύσαμεν βαστάσαι; » Εἰχύτως δὲ xai αὐτὸς ὁ 


quacunque ipse przceperat. Hxc porro sunt, quz 
in illius Evangeliis continentur. Merito igitur et dis- 
cipuli ejusdem, et apostoli, cum habere gentium 
rationem vellent, in hoc inter se convenerunt : ut 
qui in Mosis legibus continentur, nequaquam gen- 
tibus possent accommodari, quippe que neque ab 
ipsis, neque a patribus ipsorum servari potius con. 
staret, Ergo in Actis Petrus loquitur : « Nunc ergo 
. quid tentatis Deum, imponere jugum super cervi- 
ces discipulorum, quod neque patres nostri, neque 
nos porlare potuimus ** ? » sed etiam ipse Moses 
propter hzc ipsa quz diximus, merito et alterum 
prater se surrecturum ait Prophetam , et hunc ip- 
sum legum auctorem futurum cunctis gentibus 
nuntiat, Christum eo modo significans, et eidem ut 
pareant, suis omnibus imperat: quam rein his 
ferine verbis divinat : « Prophetam vobis suscitabit 
Dominus Deus ex fratribus vestris tanquam me, il- 
lum audietis in omnibus qux loquetur vobis. Quz- 
cunque vero anima non audierit Prophetam illum, 
delebitur de genere suo ** ». Porro autem prophe- 
tam hunc Christum ipsum videlicet a Judzis ori- 
undum, alibi item omnibus gentibus imperatu- 
rum, enuntiat his verhis:«Quam pulchrz domus [0128 
Jacob, tentoria tua, Israel ; ut saltus umbrosi, ut 
hortus juxta. fluvium , ut. tabernacula, 41: fixit 
Dominus. Prodibit homo ex semine ejus, et do- 
minabitur gentibus multis, et extolletur regnum 
ejus **.» Quin etiam, cum duodecim omnino apud 
Hebreos essent tribus, ex qua illarum oriturus hic 
apud gentes legum auctor , qui canitur a propheta, 
et quibus temporibus futurus esset, quod de tribu 
Juda videlicet, quodque tunc, cum defecerint qui a 
majoribus sibi traditum Judaicz gentis imperium 


Μωῦσῆς τούτων αὐτῶν ἕνεχεν, ἕτερον παρ᾽ ἑαυτὸν 
ἀναστήσεσθαι ἔφη προφήτην, xaX τοῦτον νομοθέτην 
ἔσεσθαι τῶν ἐθνῶν ἀπάντων εὐαγγελίζεται, τὸν Χρι- 
στὸν αἰνιττόμενος, αὐτῷ τε πείθεσθαι τοῖς οἰχείοις 

παραινεῖ, ὧδέ πη xal τοῦτο θεσπίζων" « Προφήτην ᾿ 
ὑμῖν ἀναστήσει Κύριος ὁ Θεὸς ἐχ τῶν ἀδελφῶν ὑμῶν 
ὡς ἐμέ" αὐτοῦ ἀχούσεσθε χατὰ πάντα ὅσα ἂν λαλήσῃ 
ὑμῖν. Ἔσται δὲ, πᾶσα ψυχὴ, ἥτις ἂν μὴ ἀχούσῃ τοῦ 
προφήτου ἐκείνου, ἐξολοθρευθήσεται ἐχ τοῦ γένους 
αὐτῆς. » Καὶ τοῦτον δὲ τὸν προφήτην, δηλονότι τὸν 
Χριστὸν, ἐξ Ἰουδαίων προελθόντα, πάντων τῶν ἐθνῶν 


“αταχρατήσειν πάλιν ἀναφωνεῖ, λέγων" « Ὥς χαλοὶ 


οἱ οἶχοί σου, Ἰαχὼδ, αἱ ᾿σχηναί σου, Ἰσραὴλ, ὡσεὶ 
νάπαι σχιάζουσαι, καὶ ὡσεὶ παράδεισος ἐπὶ ποταμὸν, 
ὡς σχηναὶ ἃς ἔπηξεν Κύριος. Ἑξελεύσεται ἄνθρωπος 
ix «οὔ σπέρματος αὐτοῦ, xal χυριεύσει ἐθνῶν πολ- 
λῶν, xal ὑψωθήσεται fj βασιλεία αὐτοῦ. » ᾿Αλλὰ χαὶ 
ἐξ ὁποίας φυλῇς, δώδεχα τῶν ὅλων παρ᾽ Ἑδραίοις οὖ» 
σῶν, ὅτι δὴ ἀπὸ τῆς Ἰούδα ὁ θεσπιζόμενος τῶν ἐϑνῶν 
νομοθέτης Χριστὸς προελεύσεται" xai χατὰ ποῖσυς 
χρόνους, ὅτι μετὰ τὴν ἔχλειψιν τῶν ἐχ προγόνων διᾶ» 
δοχῆς τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους ἀρξάντων, δηλοῖ λέγων " 
€ Οὐχ ἐχλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα, χαὶ ἡγούμενος ix 
τῶν μηρῶν αὐτοῦ, ἕως ἂν ἔλθῃ τὰ ἀποχείμενα αὐτῷ, 
xal αὐτὸς προσδοχία ἐθνῶν. » Ποία δὲ προσδοχία fjv, 
ἀλλ᾽ ἣ ἡ τῷ 'A6paXp. ἐπηγγελμένη περὶ τοῦ δεῖν εὖ- 
λογηθήσεσθαι ἐν αὐτῷ πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς: Πέ- 
qnvs τοιγαροῦν χαὶ αὐτὸς ὁ Μωῦσῆς ἀχριθῶς ἐπιστά- 
μενος τὴν μὲν πρὸς αὐτοῦ διαταγεῖσαν νομοθεσίαν ἐξ - 
ασθενεῖν, el; τὸ πᾶσιν ἐφαρμόσαι τοῖς ἔθνεσιν" εἰς 
ἐχπλήρωσιν δὲ τῶν πρὸς τὸν 'A6gaXy. χρησμῶν, ἕτέ- 
ρου δεῖσθαι προφήτου, Οὗτος δὲ ἄρα ἦν, ὃν ἐξ Ἰούξα 
φυλῆς προελεύσεσθαι, χαὶ πολλῶν ἐθνῶν χυριεύσειν 
προμαρτυρόμενος εὐηγγελίζετο. 


tenere consuevissent, planissime indicat his verbis: « non deficiet, inquit, princeps de Juda, neque dvx 
de femoribus ejus, donec veniant quz? reposita sunt ipsi, et ipse exspectatio gentium ** : » sed quaenam 
liec exspectatio erat preter eam quz Abrahe quondam promissa fuerat? quod videlicet in ipso omnes 
gentes lerrz? essent benedicendz. Itaque etiam ipse Moses visus est optime intell.gere futurum esse 
$liquando , ut lege 7 quas ipse tunsset, omnibus gentibus accommodari non possent. Ad ea vero orae» 
cula comprobanda et conficienda qua Abrahze reddita sunt, allero opus esse propheta, sed hic erat 
quem de tribu Juda prediturum, multisque gentibus dominaturum superiori testimonio confíirroaverat, 


9 Maub. xxvi, 19. ?* ]bid. 20. ** Act. xv, 10, " Deut. xviu, 15, 19. " Nom. xxiv, 5, 7. 
*3 Cen, xLix, 10, 


M DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. I. Az 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A. 


TI ϑήποτε, τὰ παρὰ Ἰουδαίοις ἀποδεχόμενοι .16- 
γιὰ, τὸν παρ᾽ αὐτοῖς βίον παρῃτησάμεθα. 


Διὰ δὴ οὖν ταῦτα ὡσὰν τὰ περὶ ἡμῶν τῶν ἐθνῶν 
βθεσπίσματα περιεχούσας τὰς map' 'E6palow ἱερὰς 
βίδλους, ἅτε xai ἡμῶν οἰχείας οὔσας εἰλάμεθά τε 
χαὶ ἐστέρξαμεν, ὅτε μάλιστα οὐ μόνον Μωσῆς περὶ 
κοὐ μετ᾽ αὐτὸν ἕξοντος νομοθέτου τῶν ἐθνῶν προανε- 
φώνει, ἀλλὰ xat ol μετ᾽ αὐτὸν προφῆται συλλήδδην 
εἰπεῖν ἅπαντες tà ὅμοια προξεχήρυττον. 'Ωτπεροῦν 
ὁ Δαδὶδ φάσχων" « Κατάστησον, Κύριε, νομοθέτην 
ἐκ᾿ αὐτοὺς, γνώτωσαν ἔθνη, ὅτι ἄνθρωποί εἰσιν. » 
"Opa ὡς δευτέρου μέμνηται καὶ οὗτος νομοθέτου 
ἐθνῶν. Διὸ xaX ἐν ἑτέρῳ ψαλμῷ τοῖς ἔθνεσι προσφω- 


Α CAPUT Y. 


Quanam de causa, cum omnium Judaeorum eracu'a 
acceperimus, eorumdem vivendi institutum recusa- 
rimus. 


His igitur de causis sacros Hebraeorum libros, 
utpote qui de nobis gentibus oracula contineant, 
quasi proprios nostros, et accepimus et amplexi 
sumus:eoque magis quod non unus Moses de le- 
gum auctore apud gentes post seipsum futuro est 
vaticinatus, sed etiam ipso Mose posteriores pro- 
phetze, ut breviter dicam, universi eidem illi similia 
cecinerunt, ut David, qui ait : « Constitue, Domi- 
ne, legumlatorem super eos, agnoscant gentes, quod 
homines sunt **. » Vide, quzso, ut hic quoque al- 
terius legumlatoris meminit. Quocirca alibi idem 


wel ἄδειν οὐ τὸ παλαιὸν xai Μωσαϊχὸν ἄσμα, ἀλλ᾽ B hic gentibus imperat canere non antiquum amplius 


ἕτερον χαινὸν, λέγων" « "Acaxe. τῷ Κυρίῳ ἄσμα 
χαινὸν, ἄσατε τῷ Κυρίῳ πᾶσα ἡ γῆ. ᾿Αναγγεί- 
λατε ἐν τοῖς ἔθνεσι τὴν δόξαν αὐτοῦ, ἐν πᾶσι τοῖς 
λαοῖς τὰ θαυμάσια αὐτοῦ. Ὅτι μέγας Κύριος χαὶ 
αἰνετὸς σφόδρα φοδερός ἔστιν ἐπὶ πάντας τοὺς 
θεούς. Ὅτι πάντες οἱ θεοὶ τῶν ἐθνῶν, δαιμόνια " ὁ 
δὲ Κύριος τοὺς οὐρανοὺς ἐποίησεν. Ἐνέγχατε τῷ 
Κυρίῳ αἱ πατριαὶ τῶν ἐθνῶν, ἐνέγχατε τῷ Κυρίῳ 
δόξαν ὀνόματι αὐτοῦ. » Καὶ πάλιν" « Εἴπατε ἐν τοῖς 
ἔθνεσιν, ὅτι Κύριος ἐδασίλευσε " xal γὰρ κατώρθωσε 
τἣν οἰχουμέντιν, fiu οὐ σαλευθήσεται. « Καὶ πάλιν" 
« "Àaaxxe τῷ Κυρίῳ ἄσμα χαινὸν, ὅτι θαυμαστὰ ἐποίη- 
S9. ἜΤ κυριτε Κύριος τὸ σωτήριον αὐτοῦ * ἐναντίον 
τῶν ἐθνῶν ἀπεχάλυψε τὴν διχαιοσύνην αὐτοῦ. Εἴδο- 
σαν πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ 
ἐμῶν. » Kalópa τίνα τρόπον ἐν τούτοις τὸ χαινὸν 
ἄσμα oó τῷ Ἰουδαίων ἔθνει, ἀλλὰ τοῖς πᾶσιν ἔθνεσι 
χαταγγέλλει, τοῦ διὰ Μωσέως παλαιοῦ μόνοις Ἶου- 
δαίοις προσέχοντος. Τοῦτό τοι τὸ χαινὸν ᾷσμα, καινὴν 
Διαθήχην Ἱερεμίας, ἕτερος παρ᾽ Ἑ ραίοις προφήτης, 
ἀποχαλεῖ, λέγων * « Ἰδοὺ ἡμέραι ἔρχονται, λέγει Κύ- 
ρῖος, xat διαθήσομαι τῷ οἴχῳ Ἰσραὴλ, γαὶ τῷ οἴχῳ 
Ἰούδα Διαθήχην χαινήν οὐ χατὰ τὴν Διαθήχην fiv 
διεθέμην τοῖς πατράσιν αὐτῶν, ἐν ἡμέρᾳ ἐν ἧ ἐπελα- 
ἔόμην τῆς χειρὸς αὐτῶν, ἐξαγαγεῖν αὐτοὺς ἐχ γῆς 
Διγύπτου" ὅτι αὐτοὶ οὐχ ἐνέμειναν ἐν τῇ Διαθήχῃ μου, 
χἀγὼ ἡμέλησα αὐτῶν, λέγει Κύριος. Ὅτι αὕτη ἡ 
Διαθήέχη fv διαθήσομαι τῷ Ἰσραὴλ, λέγει Κύριος, 
διδοὺς νόμους μου, ἐπὶ τὴν διάνοιαν αὐτῶν χαὶ ἐπὶ 
-ὡς χαρδίας αὐτῶν γράψω, xaX ἔσομαι αὐτῶν Θεὸς, 
χαὶ αὐτοὶ ἔσονταί μου λαός. » Ὁρᾷς xal τοῦτον, 
ὡς διαστελλόμενος δύο Διαθήέχας, τὴν μὲν παλαιὰν 
ὀνομάζει, τὴν δὲ χαινήν; xal φησι τὴν χαινὴν οὐ 
τατὰ τὴν παλαιὰν ἔσεσθαι, ἣν διέθετο τοῖς πατρά- 
&v; 'H μὲν γὰρ τοῖς ἀποπεσοῦσι τῆς τῶν πρηγόνων 
υὁσιδείας Ἰουδαίοις, τὸν Αἰγυπτιαχὸν δὲ βίον xai 
τρότου ζιλώσασιν, ἐπί τε τὴν πολύθεον πλάνην, xal 
τὴν ἁπμοὶ τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν δεισιδαιμονίαν ὄλι- 
σθήσασιν νενομοθέτητο, ὡσὰν πεσόντας ἀγεγείρουσα 
χαὶ ἀνορδοῦσα τοὺς πρηνεῖς χειμένους χαταλλήλοις 
διδασχαλίαις" « Διχαίοις γὰρ, » φησὶ, « νόμος οὐ 


illud, οἱ Mosaicum canticum, sed aliud quoddam 
novum, in hunc modum : « Cantate Domino cán«- 
ticum novum, cantate Domino omnis terra. Ànnun- 
tiate in gentibus gloriam ejus : in omnibus populis 
mirabilia ejus. Quoniam magnus Dominus et lau- 
dabilis valde : terribilis est supra omnes deos. 
Quoniam omnes dii gentium, d:emonia : Dominus 
autem colos fecit. Afferte Domino tribus gentium, 
afferte Domino gloriam nomini ejus *. » Et rursus : 
« Dicite in gentibus quod Dominus regnavit Et- 
enim correxit orbem terrz, qui non commovebi- 
tur **, » Et alibi : « Cantate Domino canticum no- 
vum, quia mirabilia fecit. Notum fecit Dominus 
salutare suum, in conspectu gentium revelavit 


C justitiam suam. Viderunt omnes fines terre saluta- 


re Dei nostri ". » Hoc eliam loco considera quem- 
admodum novum canticum non uni Judáicz genti, 
sed omnibus omnino gentibus indicit, quando il- 
lud antiquum Mosaicum solis conveniebat Judzis. 
Hoc sane novum canticum & Jeremias alius apud 
Hebreos propheta Novum Testamentum appellat 
his verbis : « Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et 
disponam domui lstael, et domui Juda Testamen- 
tum Novum, non secundum Testamentum, quod 
disposui patribus eorum : quo die apprehendi ma- 
num eorum, ut educerem eos de terra AEgyptii : eo 
quod ipsi non manserunt in iis quz erant Testa- 
menti mei, ego item neglexi eos, dicit Dominus. 
Quoniam hoc Testamentum quod disponam Israel, 
dicit Dominus, dans leges meas in interiorem sen- 
sum eorum, et in cordibus eorum describam, et ero 
ipsorum Deus, et ipsi erunt mihi populus '*. » Cer- 
nis item hunc, dum duo Testamenta distinguit, ut 
hoc quidem vetus, illud vero novum appellet? et 
novum dicat non veteri illi quod patribus condidit 
simile futurum? illud enim lapsis a majorum pie- 
tate Judzis vitamque JEgyptiacam ac mores :&mu- 
lantibus, et ad errorem colendi multos deos, super : 
stitionemque gentium, quz simulacra veneraban- 
tur, declinantibus legis loco impositum est, ut et 
eos qui ceciderant excitaret , et mutuis inter ipsos 


€ Psal, rx, 21. 5 Psal. xcv, 4-7. 14 jbid. 10. *! Psal. xcvir, 4-5. '* Jer. xxxs, 51-55. 


Parnpor, Ga. XXII. 


2 


LE EUSEBII CAIESARIENSIS OPP. PARS if. — APOLOGETICA. A 


doctrinis confossos , atque prostratos erigeret. A χεῖται, ἀνόμοις ὃὲ xal ἀνυποτάχτο'ς, 


« Justis enim, inquit, lex posita non est, sed ini- 
quis et. pervicacibus, et impiis, et peccatoribus, et 
borum similibus **. » Novum autem eos, qui per 
Salvatorem nostrum Dei beneficio ac munere con- 
surrexerint, ad promissum Dei regnum ut eant et 
properent, quasi manuducit, atque instruit, omnes 
eque bomines vocans in unam - atque eamdem bo- 
norum communitatem. Hoc igitur Novum Testa- 
xneiitum, legem novam vocat alius item[apud IHebrzos 
propheta lsaias dicens : « Nam de Sion exibit lex, 
et verbum Domini de Jerusalem : et judicabit in- 
ter gentes, et venient omnes gentes, el congrega- 
buntur omnes populi, et dicent : Venite, ascenda- 
inus in montem Domini et in domum Dei Jacob, » 
Sed qux tandem lex de Sion proficiscens, diversa 
duntaxat ab ea quie in monte Sina per Mosem data 
est reperietur : nisiipsum Evangelicum verbum, 
quod per Salvatorem nostrum Jesuni: Christum, per- 
que ejusdem apostolos de Sion profectum est, per- 
que omnes gentes disseminatum? constat enim de 
Jerusalem ac de eo qui illi conjunctus est, monte 
Sion, ubi Salvator ac Dominus noster, et multum 
versatus est, et plurimum doctrine suz edidit, Novi 
Testamenti legem ab initio profectam in cunctos 
homines suam lucem effudisse, qua quidem res 
consentanea iiS vocibus fuit, quibus ille ad suos est 
usus discipulos, dum dicit : « Ite ac docete omnes 
gentes, docentes eos servare omnia quacunque 


precepi δ᾽ vohis. » Quznam porro bxc erant, nisi ,. 


Novi W'estamenti instituta ac precepta ? quando igi- 
tur hzec sic se babere ostensum est, nunc jam tem- 
pus fuerit inspicere hujusce Novi Testamenti, ejus- 


ἀσεθέσι καὶ 
ἁμαρτωλοῖς, χαὶ τοῖς παραπλησίοις.» Ἡ δὲ χαινὴ τοὺς 
διὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν χάριτι χαὶ δωρεᾷ Θεοῦ ἀν- 
εγηγερμένοις ἐπὶ τὸ βαδίζειν xai σπεύδειν εἰς τὴν 
ἐπηγγελμένην τοῦ Θεοῦ βασιλείαν χειραγωγεῖ, πάν- 
τας ἐπίσης ἀνθρώπους εἰς μίαν χαὶ τὴν αὐτὴν τῶν 
ἀγαθῶν μετουσίαν προχαλουμένη. Ταύτην τὴν xat- 
vhv Διαθήχην αὖθις νόμον ὀνομάζει χαινὸν ᾿Ησαΐας, 
ἄλλος πάλιν παρ᾽ ἙἝἭ ὀραίοις προφήτης, λέγων" « "Ex 
γὰρ Σιὼν ἐξελεύσεται νόμος, xal λόγος Κυρίου ἐξ 


. Ἱερουσαλὴμ, xaY χρινεῖ ἀνὰ μέσον τῶν ἐδνῶν, καὶ 


ἥξουσι πάντα τὰ ἔθνη, xal συναχθήσονται πάντες ot 
λαοὶ, xal ἐροῦσι" Δεῦτε, χαὶ ἀναθῶμεν εἰς τὸ ὄρος 
Κυρίου, χαὶ εἰς τὸν οἶχον τοῦ Θεοῦ "Iaxe6. Τίς δ᾽ ἂν 
εἴη ὁ ἐχ Σιὼν προεληλυθὼς νόμος, ἕτερος ὧν τοῦ ἐπὶ 


Β τῆς ἐρήμου διὰ Μωσέως ἐν τῷ Σινὰ ὄρει νενομοθετη- 


μένον, ἀλλ᾽ f| ὁ Εὐαγγελιχὸς λόγος, ὁ διὰ τοῦ Σωτῆρος 
ἡ μῶν Ἰησοῦ τοῦ Χριστοῦ χαὶ τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ Ex 
τῆς Σιὼν προεληλυθὼς, xai διελθὼν πάντα τὰ ἔθνη ; 
πρόδηλον γὰρ ὡς ἀπὸ τῆς Ἱερουσαλὴμ, καὶ τοῦ ταύτῃ 
προσπαραχειμένου “Σιὼν ὄρους, ἕνθα τὰς πλείστας 
διατριδάς τε Χαὶ διδασχαλίας ὃ Σωτὴρ xal Κύριος 
ἡμῶν πεποίητο, ὁ τῆς Καινῆς Διαθήχης αὑτοῦ ἀρξά- 
μβενος νόμος, χἀχεῖθεν προελθὼν, εἰς πάντας ἐξέλαμ» 
ψεν ἀνθρώπους ἀχολούθως ταῖς αὐτοῦ φωναῖς, ἃς 
πρὸς τοὺς αὐτοῦ μαθητὰς πεποίητο, φήσας" « Πορευ- 
θέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ EOvr, διδάσχοντες αὖ- 
τοὺς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν. » Τίνα δὲ 
ταῦτα ἦν, ἀλλ᾽ ἣ τὰ τῆς Καινῆς Διαθήχης μαθήματά 
τε xai παιδεύματα; Ἐπειδὴ τοίνυν ταῦθ᾽ οὕτως 
ἔχειν ἀποδέδειχται, ὥρα νῦν ἰδεῖν τὸν τρόπον τῆς Κα.» 
vc Διαθήχης, καὶ τοῦ προχεχηρυγμένου χαινοῦ 
ἄτματός τε xa νόμου. 


que quod pradictuim fuerat cantici novi, novzeque legis rationem ac modum. 


CAPUT V. 


Quisnam modus Noti Testamenti, cujus Christus est 
auctor. 


. lta quidem ostensum jam est, quemadmodum 
Vetus illud Testamentum, lexque Mosaica uni Ju- 
daice genti, et huic ipsi propriam ferram inco- 
lenti accommodari posset, ac neque reliquis gen- 
tibus, qus toto terrarum orbe tenerentur, neque 
alienas terras incolentibus Judzis conveniret : quod- 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΕΚ’. 
Τίς ὁ τοῦ Χριστοῦ τῆς Καιγῆς Διαθήκης τρό- 
στος. 

'H μὲν δὴ παλαιὰ Διαθήχη χαὶ ὁ διὰ Μωσέως 
νόμος μόνῳ τῷ Ἰουδαίων ἔθνει, καὶ τούτῳ 67A τῆς 
οἰχείας γῆς οἰχοῦντι, χατάλληλος ἀποδέδειχται, οὔτε 
δὲ τοῖς λοιποῖς ἔθνεσι τοῖς xa0' ὅλης τῆς οἰχουμένης, 
οὔτε τοῖς ἐπὶ γῆς ἀλλοδαπῆς ἀπῳχισμένοις ᾿Ιουδαίοις " 
τὸν δὲ «9 Καινῆς Διαθήχης τρόπον πᾶσιν ξθνεσιν βιω“ 


que Novi Testamenti rationem ita oporteret insti- Ὁ φελῇ χρὴν δήπου χαταστῆναι, ὡς μηδαμῶς μηδαμόθεν 


tui, ut omnibus gentibus ad vitam prodesse posset, 
ut ne prorsus ullo modo, ullave ratione, qui hoc 
vite institutum ingredi vellent, impedirentur : ne- 
que aut regionis, aut generis, aut loci, aut alterius 
cujuspiam rei omnino causa, possent excusari. 
Talis porro et lex,et vita plane exstitit ea, quz a 
Salvatore nostro Jesu Christo instituta est, qua 
prisca illa, et ipso Mose antiquior instauratur re- 
ligio, ad cujus normam et Abrabam, et ejus majo- 
res vixisse facile demonstrantur. Quod si velis 
Christianorum vivendi rationem, atque eam quam 
Christus per omnes gentes disseminavit religionem, 
cum eo et religionis et justitize instituto comparare, 
οἱ contendere, quo et Abraham οἱ Abrahz similes 


4} Tum. 1, 9. '* 158. n, 9-4. 


παραποδίξεσθαι τοὺς χατὰ τοῦτον πολιτεύεσθαι μέλ- 
λοντας, μήτ᾽ ἀπὸ χώρας, μήτ᾽ ἀπὸ γένους, μήτ᾽ ἀπὸ 
κόπου, μήτε ἔχ τινος ἑτέρου τὸ σύνολον. Τοιοῦτος δὲ 
πέφηνεν ὁ πρὸς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ νε- 
νομοθετημένος νόμος τε χαὶ βίος, τὴν παλαιοτάτην χαὶ 
πρεσδυτέραν Μωσέως εὐσέδειαν ἀνανεούμενος, xa" 
fiv ὁ θεοφιλὴς ᾿Αὐραὰμ,, χαὶ οἱ τούτου προπάτορες 
δείχνυνται πεπολιτευμένοι. Εἰ γοῦν ἐθελήσειας τόν τε 
Χριστιανῶν βίον, χαὶ τὴν ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ πᾶσιν 
ἔθνεσι χαταθεδλημένην θεοσέδειαν συνεξετάσαι τῷ 
τρόπῳ τῶν ἀμφὶ τὸν ᾿Αὔραὰμ ἐπ᾽ εὐσεθείᾳ xal &i- 
χαιοσύνῃ μεμαρτυρημένων, ἕνα χαὶ τὸν αὐτὸν εὑρή- 
σεις. Ἐχεῖνοί τε γὰρ, τῆς πολυθέου πλάνης ἀποχὼω- 
ρήσαντες, χαὶ τὴν περὶ τὰ ἀγάλματα δεισιδαιμονίαν 


δ᾽ Matth, xxviit, 19, 20. 


45 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LID. I. ἐ 


ἀποστραφέντες, ὑπερχύψαντες δὲ xai τὴν ὁρωμένην A usos divinse littere preedicant, facile unum atque 


ἅπασαν χτίσιν, xai μήθ᾽ ἥλιον, μήτε σελήνην, μῆτε 
4t τῶν μερῶν τοῦ παντὸς θεοποιήσαντες, ἐφ᾽ ἕνα 
«ὃ. ἀνωτάτω «Θεὸν, αὐτὸν δὴ τὸν ὕψιστον τοῦ οὐρανοῦ 
χαὶ T5; ὃν μιουογὸν, ἑαυτοὺς ἀνήγαγον ὃ xai cuv- 
ἰσττοιν αὐτὸς ὁ Μωσῆς ἐν ταῖς τῆς ἀρχαιολογίας 
βετορίαις, τὸν ᾿Αδραὰμ ἀναγράφων φάσχοντα ε Ἐχ- 
«Ξνῶ τὴν χεῖρά μου πρὸς τὸν Θεὸν ὕψιστον, ὃς ἔχτισε 
τὸν οὐρανὸν xal τὴν γῆν» xai πρό γε τούτου εἰσ» 
ἄγων τὸν Μελχισεδὲχ, ὃν δή φησιν ἱερέα γεγονέναι 
τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου, τὸν ᾿Αδραὰμ ὧδέ πως εὐλο- 
γοῦντα « Εὐλογτ μένος ᾿Αὐραὰμ τῷ Θεῷ τῷ ὑψίστῳ, 
ὃς ἔχτισε τὸν οὐρανὸν xal τὴν γῆν. » Εὕροις δ᾽ ἂν 
xa τὸν Ἐνὼχ, καὶ τὸν Νῶε διχαιωθέντας χαὶ εὐαρε- 
στήσαντας τῷ Θεῷ χατὰ τὸν αὐτὸν τῷ ᾿Αδραὰμ τρό- 
πον. ᾿Αλλὰ xai ὁ Ἰὼδ, ἄνθρωπος δίχαιος, ἀλτθινὸς, 
ἄμεμπτος, θεοσεδὴς, ἀπεχόμενος ἀπὸ παντὸς ποντ, poU 
πράγματος, τιρὸ τῶν Μωσέως χρόνων μεμαρτύρηται" 
ὃς δὴ χαὶ πεῖραν τῆς εἰς τὸν τῶν ὅλων Θεὸν εὐσεδείας 
δι᾽ ἀθρόας ττς τῶν ὑπαρχόντων ἀποδολῆς ὑποσχὼν, 
μέγιστον εὐπεδοὺς ὑπόδειγμα τρόπου xal τοῖς μετ᾽ 
αὐτὸν ἀπολέλοιπε, τὸν φιλόσοφον ἐχεῖνον ἐπιφωνήσας 
λόγον" ε« Γυμνὸς ἐξῆλθον Ex χοιλίας μητρός μου, 
γομνὸς χαὶ ἀπελεύσομαι. Ὁ Κύριος ἔδωχεν, ὁ Κύριος 
ἀφείλετο" ὡς τῷ Κυρίῳ ἔδοξεν, οὕτω χαὶ ἐγένετο" 
εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου εὐλογγ μένον. » Καὶ τὸν ἁπάντων 
Κύριον σέέξων, ταύτας ἡφίει τὰς φωνὰς, ἃς προϊὼν 
ὃ αὐτὸς διασαςεῖ, δι᾽ ὧν φησι ε σοφὸς γάρ ἐστι δια- 
wil, χραταιός τε xal μέγας, 6 σείων τὴν ὑπ᾽ οὐρανὸν 
ku θεμελίων, οἱ δὲ στῦλοι αὐτῆς σαλεύονται" ὁ λέγων 
τῷ fiu, χΖὶ οὐχ ἀνατέλλει, χατὰ δὲ ἄστρων χατα- 
στραγίξζει- ὁ τανύσας τὸν οὐρανὸν μόνος. » Εἰ δὴ οὖν 
τοῦτον αὐτὸν ἐχεῖνον τὸν πάλαι, χαὶ πρὸ Μωσέως 
θεοτζιλῶν Θεὸν, ἔναγχος πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ὁ Χριστοῦ 
λόγος ὁμοίως ἐχείνοις μόνον εὐσεῦεῖν διετάξατο, 
πέφτνεν ὅταυς χοιγωνοὶ γεγενήμεθα τῆς ἴσης αὐτῶν 
ἐχείνων ἐὐτεδείας- τῆς δὲ εὐσεδείας μετασχόντες, 
δῆλον, ὡς xai τῆς εὐλογίας μεταληψόμεθα. ᾿Αλλὰ 
χαὶ τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον, ὃν δὴ Χριστὸν ἡμῖν προσ- 
ἀγορεύειν φίλον, ὁμοίως ἡμῖν χἀχεῖνοι γνόντες ἐμαρ- 
τυρέθησαν " οἶγε χαὶ πολὺ διαφερόντως τῆς ἐμφανοῦς 
αὐτοῦ παρουσίας τε χαὶ θεοφανείας ἠξιώθησαν. Ἐπ- 
ἀχουσον γοῦν, ὡς πάλιν αὐτὸς ὁ Μωσῆς τὸν ἐπιφα- 
νέντα τοῖς θεοφιλέσι, xai πολλάχις χρηματίσαντα 
αὐτοῖς τὰ ἀναγεγραμμένα ποτὲ, μὲν Θεὸν χαὶ Κύ- 
μιον, κοτὲ δὲ xal ἄγγελόν Θεοῦ κροσαγορεύει (3): 
θεὲς μὲν xai Κύριος τῶν θεοφιλῶν ἀνδρῶν ἀνηγο- 
ρευμένος, “Αγγελος δὲ τοῦ ἀνωτάτου Πατρός. 
Λέγει δ᾽ οὖν αὐτοῖς ῥήμασι" « Καὶ ἑπορεύθη Ἰα- 
Xu6 εἰς Χαρὰν, χαὶ ἀπήντησε τόπῳ, xal ἐχοιμήθη 
bzi- ἔδυ γὰρ ὁ ἥλιος " xaX ἔλαδεν ἀπὸ τῶν λίθων τοῦ 
ἔξ, xal ἔθηκεν πρὸς χεφαλῆς αὐτοῦ, xal ἐχοιμήθη 
ἕν τῷ τόπῳ ἐχείνῳ, xal ἐνυπνιάσθη xal ἰδοὺ χλί- 


* Gen. xiv, 33. 5 Ibid. 19. δ' Job », 31. 


(2) Forsan in eamdem cum Clemente, Justino, 
ysostomo, senténtiam concedit auctor, qui ista 
olim suffecisse credebant ad salutem, Christi co. 
gnitione, qui nondum advenerat, minime requisita. 
(3; Post προσχγορεύει bac ms. addit : ἄντιχρυς 


idem agnosces. Siquidem illi a multorum deorum 
cultu, atque errore recedentes, et ab ea, qux Simu- 
lacris addicta erat, superstitione avertentes seip- 
sos (2), mentis oculos supra omnem , quacunque 
oculis cerni possit, naturam sustulerunt : neque 
vero illi aut solem, aut lunam, aut aliam quampiam 
universi partem pro Deo unquam coluere : sed ad 
unum supremum, ipsum utique altissimum cceli et 
terr opificem, 16 seipsos attollere non dubitarunt. 
Quam sane rem ipse etiam Moses in suis antiquitatis 
historiis commendat, diim ipsum Abraham sic in- 
ducit dicentem : « Extendam manum meam ad Deum 
altissimum, qui condidit celum ac terram ** » : dum- 
que ante hunc, Melchisedec, quem ait sacerdotem 


B Dei altissimi fuisse, ipsi Abrah:ze bis ferme verbis 


benedicentem: « Benedictus Abraham Deo altissimc, 
qui condidit celum et terram 9. » Invenies autem 
et Enoch et Noe eadem ratione qua Abraham, et 
evasisse justos, et Deo placuisse. Quin etiam Job, 
vir et justus, et verus, οἱ inculpabilis, et ab omni 
mala re abstinens, ante Mosis ztatem celebratur, 
qüi cum pietatis erga Deum universi gratia, per 
omnium bonorum subitam ademptionem vexatus, 
constanter omnia sustinuerit, maximum verze reli- 
gionis exemplum omni sux posteritati reliquit , 
quippe qui vere philosophicum illud verbum olim 
acclamaverit : « Nudus egressus sum de ventre ma« 
tris mez, et nudus abibo. Dominus dedit; Dominus 
abstulit : sicut Domino placuit, ita factum est : sit 
nomen Domini benedictum **. » Idem vero commu- 
nem omnium Deum colens, voces etiam illas pieta 
lis emisit, quas ipse longius progressus explanat, 
dum ait: « Sapiens enim est mente, fortisque et 
magnus, qui coneutit terram a fundamentis, et co- 
lumnz ejus contremiscunt : qui dicit soli, et non 
oritur, et stellas quasi signo impresso claudit : qui 
celum extendit solus ὅδ. » Si igitur eumdem illum 
quem prisci, ac ipso Mose antiquiores, Dei amici 
viri coluerunt Deum, nuper itidem ut illis solum 
pie colendum esse, Christi doctrina gentibus uni- 
versis demonstravit, haud dubium est, quin ejus- 
dem cum illis divini cultus facti simus participes : 
communem porro, habentes religionem, communem 


p quoque benedictionem sortituros esse, palam est. 


Sed nec minus Dei Verbum, quem Christum appel- 
lare nos consuevimus, illis cognitum fuisse quam 
nobis, sacrarum litterarum testimonio ostensum est : 
quippe qui longe excellentius ad illius et manife- 
stum adventum, et divinam przsentiam cernendam, 
idonei habiti sunt. Audi igitur, ut rursus ipse Mo- 
ses, eum qui amicis Dei seipsum ostenderit, quique 
lisdem oracula publicis monumentis commendata 


55 Job ix, 3-8. 


περιστὰς ὅτι μὴ ὁ ἐπὶ πάντων Θεὸς οὗτος ἦν, ἀλλὰ 
δεῦτε Θεὸς μὲν xal. Interpres videtur aliquid 
ejusmodi in suis codicibus invenisse. Arianizat au: 
tem Eusebius. 


43 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. δὲ 
doctrinis confossos , atque prostratos erigeret. À χεῖται, ἀνόμοις δὲ xal ἀνυποτάχτοις, ἀσεδέτι xal 


« Justis enim, inquit, lex posita non est, sed ini- 
quis et pervicacibus, et impiis, et peccatoribus, et 
borum similibus *. » Novum autem eos, qui per 
Salvatorem nostrum Dei beneficio ac munere con- 
surrexerint, ad promissum Dei regnum ut eant et 
properent, quasi manuducit, atque instruit, omnes 
eque bomines vocans in unam atque eamdem bo- 
norum communitatem. Hoc igilur Novum Testa- 
xberitum,legem novam vocatalius item[apud IHebrzos 


propheta lsaias dicens : « Nam de Sion exibit lex, . 


et verbum Domini de Jerusalem : et judicabit in- 
ter gentes, et venient omnes gentes, et congrega- 
buntur omnes populi, et dicent : Venite, ascenda- 
inus in montem Domini et in domum Dei Jacob'*. » 
Sed qus tandem lex de Sion proficiscens, diversa 
duntaxat ab ea quse in monte Sina per Mosem data 
est reperietur : nisi ipsum Evangelicum verbum, 
quod per Salvatorem nostrum Jesuni Christum, per- 
que ejusdem apostolos de Sion profectum est, per- 
que omnes gentes disseminatum? constat enim de 
Jerusalem ac de eo qui illi conjunctus est, monte 
Sion, ubi Salvator ac Dominus 9 noster, et multum 
versatus est, et plurimum doctrinz suz edidit, Novi 
Testamenti legem ab initio profectam in cunctos 
homines suam lucem effudisse, qua quidem res 
consentanea ii$ vocibus fuit, quibus ille ad suos est 
usus discipulos, dum dicit : « Ite ac docete oranes 
gentes, docentes eos servare omnia quaecunque 
precepi ** vohis. » Quxnam porro bzc erant, nisi 
Novi Vestamenti instituta ac precepta ? quando igi- 
tur hzc sic se habere ostensum est, nunc jam tem- 
pus fuerit inspicere hujusce Novi Testamenti, ejus- 


ἁμαρτωλοῖς, χαὶ τοῖς παραπλησίοις.» Ἡ δὲ xatvh τοὺς 
διὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν χάριτι χαὶ δωρεᾷ Θεοῦ ἀν- 
εγηγερμένοις ἐπὶ τὸ βαδίξειν xai σπεύδειν εἰς τὴν 
ἐπηγγελμένην τοῦ Θεοῦ βασιλείαν χειραγωγεῖ, πάν- 
τας ἐπίσης ἀνθρώπους εἰς μίαν χαὶ τὴν αὐτὴν τῶν 
ἀγαθῶν μετουσίαν προχαλουμένη. Ταύτην τὴν χαι- 
vhv Διαθήχην αὖθις νόμον ὀνομάζε: χαινὸν Ἡσαΐας, 
ἄλλος πάλιν παρ᾽ ἙἭ δραίοις προφήτης, λέγων" « "Ex 
γὰρ Σιὼν ἐξελεύσεται νόμος, χαὶ λόγος Κυρίου ἐξ 
Ἱερουσαλὴμ, χαὶ χρινεῖ ἀνὰ μέσον τῶν ἐδνῶν, καὶ 
ἥξουσι πάντα τὰ ἔθνη, χαὶ συναχθήσονται πάντες ol 
λαοὶ, xaX ἐροῦσι " Δεῦτε, χαὶ ἀναθῶμεν εἰς τὸ ὄρος 
Κυρίου, χαὶ εἰς τὸν οἶχον τοῦ Θεοῦ "Iaxe6. Τίς δ᾽ ἂν 
εἴη ὁ Ex Σιὼν προεληλυθὼς νόμος, ἕτερος ὧν τοῦ ἐπὶ 


Β τῆς ἐρῆμου διὰ Μωσέως ἐν τῷ Σινὰ ὄρει νενομοθετη- 


μένον, ἀλλ᾽ ἣ 6 Εὐαγγελιχὸς λόγος, ὃ διὰ τοῦ Σωτῆοος 
ἡμῶν Ἰησοῦ τοῦ Χριστοῦ χαὶ τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ Ex 
τῆς Σιὼν προεληλυθὼς, χαὶ διελθὼν πάντα τὰ ἔθνη ; 
πρόδηλον γὰρ ὡς ἀπὸ τῆς Ἱερουσαλῇμ, χαὶ τοῦ ταὐτῇ 
προσπαραχειμένου “Σιὼν ὄρους, ἕνθα τὰς πλείστας 
διατριδάς τε xal διδασχαλίας ὁ Σωτὴρ xai Κύριος 
ἡμῶν πεποίητο, ὁ τῆς Καινῆς Διαθήχης αὐτοῦ ἀρξά- 
βενος νόμος, κἀχεῖθεν προελθὼν, εἰς πάντας ἐξέλαμ- 
dev ἀνθρώπους ἀχολούθως ταῖς αὐτοῦ φωναῖς, ἃς 
πρὸς τοὺς αὑτοῦ μαθητὰς πεποίητο, φήσας" « Πορευ- 
θέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, διδάσχοντες αὖ- 
τοὺς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν. » Τίνα δὲ 
ταῦτα ἦν, ἀλλ᾽ f] τὰ τῆς Καινῆς Διαθήχης μαθήματά 


. τε xai παιδεύματα ; Ἐπειδὴ τοίνυν ταῦθ᾽ οὕτως 


ἔχειν ἀποδέδειχται, ὥρα νῦν ἰδεῖν τὸν τρόπον τῆς Και» 
νῆς Διαθήχης, καὶ τοῦ προχεχηρυγμένου χαινοῦ 
ἄτματός cs xaX νόμου. 


que quod predictum fuerat cantici novi, novzeque legis rationem ac modum. 


CAPUT V. 


Quisnam modus Novi Testamenti, cujus Christus est 
auctor. 


. fta quidem ostensum jam est, quemadmodum 
Vetüs illud Testamentum, lexque Mosaica uni Ju- 
daice genti, et huic ipsi propriam ferram inco- 
lenti accommodari posset, ac neque reliquis gen- 
tibus, qui toto terrarum orbe tenerentur, neque 
alienas terras incolentibus Judzis conveniret : quod- 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ E'. 
Τίς ὁ τοῦ Χριστοῦ τῆς Καινῆς Διαθήκης τρό- 
πος. 

'H μὲν δὴ παλαιὰ Διαθήχη xai ὁ διὰ Μωσέως 
νόμος μόνῳ τῷ Ἰουδαίων ἔθνει, καὶ τούτῳ ἐπὶ τῆς 
οἰχείας γῆς οἰχοῦντι, χατάλληλος ἀποδέδειχται, οὔτε 
δὲ τοῖς λοιποῖς ἔθνεσι τοῖς xa ὅλης τῆς οἰχουμένης, 
οὔτε τοῖς ἐπὶ γῆς ἀλλοδαπῆς ἀπῳχισμένοις ᾿Ιουδαίοις " 
τὸν δὲ «fio Καινῆς Διαθήχης τρόπον πᾶσιν ξθνεσιν βιω- 


que Novi Τεβίδιηθηι rationem ita oporteret insti- [ φελῇ χρὴν δή που χαταστῆναι, ὡς μηδαμῶς μηδαμόθεν 


tui, ut omnibus gentibus ad vitam prodesse posset, 
ut ne prorsus ullo modo, ullave ratione, qui hoc 
vite institutum ingredi vellent, impedirentur : ne- 
que aut regionis, aut generis, aut loci, aut alterius 
cujuspiam rei omnino causa, possent excusari. 
Talis porro et lex,et vita plane exstitit ea, que a 
Salvatore nostro Jesu Christo instituta est, qua 
prisca illa, et ipso Mose antiquior instauratur re- 
ligio, ad cujus normam et Abraham, et ejus majo- 
res vixisse facile demonstrantur. Quod si velis 
Christianorum vivendi rationem, atque eam quam 
Christus per omnes gentes disseminavit religionem, 
cum eo et religionis et justitize Instituto comparare, 
et contendere, quo et Abraham οἱ Abrahz similes 


9 ] Tum. 1, 9. 


παραποδίζεσθαι τοὺς χατὰ τοῦτον πολιτεύεσθαι μέλ- 
λοντας, μήτ᾽ ἀπὸ χώρας, μήτ᾽ ἀπὸ γένους, μήτ᾽ ἀπὸ 
τόπον, μὴτε ἔχ τινος ἑτέρου τὸ σύνολον. Τοιοῦτος δὲ 
πέφηνεν ὁ πρὸς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ νε- 
νομοθετημένος νόμος τε χαὶ βίος, τὴν παλαιοτάτην καὶ 
πρεσδυτέραν Μωσέως εὐσέδειαν ἀνανεούμενος, xa 0* 
fiv ὁ θεοφιλὴς 'A6pakp, xal οἱ τούτου προπάτορες 
δείχνυνται πεπολιτευμένοι. Εἰ γοῦν ἐθελήσειας τόν τε 
Χριστιανῶν βίον, χαὶ τὴν ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ πᾶσιν 
ἔθνεσι χαταθεδλημένην θεοσέδειαν συνεξετάσαι τῷ 
τρόπῳ τῶν ἀμφὶ τὸν ᾿Αδραὰμ ἐπ᾽ εὐσεδείᾳ xol δι“ 
χαιοσύνῃ μεμαρτυρημένων, ἕνα χαὶ τὸν αὐτὸν εὑρή- 
σεις. Ἐχεῖνοί τε γὰρ, τῆς πολυθέου πλάνης ἀποχω- 
ρήσαντες, xaX τὴν περὶ τὰ ἀγάλματα δεισιδαιμονίαν 


9 ]sa. pn, ὅ-ὁ. ?' Matth. xxvii, 19, 20. 


45 DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LIB. I. u 
ἀποστραφέντες, ὑπερκύψαντες δὲ xa τὴν ὁρωμένην A usos divin: litterze preedicant, facile unum atque 


ἅπασαν χτίσιν, xai μήθ᾽ ἥλιον, μήτε σελένην, μήτε 
κι τῶν μερῶν τοῦ παντὸς θεοποιήσαντες, ἐφ᾽ ἕνα 
τὸν ἀνωτάτω «Θεὸν, αὑτὸν δὴ τὸν ὕψιστον τοῦ οὐρανοῦ 
χαὶ γῆς ὃν μιουογὸν, ἑαυτοὺς ἀνήγαγον" ὃ xaX cuv- 
ἔστησιν αὐτὸς ὁ Μωσῆς ἐν ταῖς τῆς ἀρχαιολογίας 
ἱστορίαις, τὸν 'Á6paky. ἀναγράφων φάσχοντα' « Ἐχ- 
«Ξνῷ τὴν χεῖρά μου πρὸς τὸν Θεὸν ὕψιστον, ὃς ἔχτισε 
τὸν οὐρανὸν χαὶ τὴν γὴν» xal πρό γε τούτου εἰσ- 
άγων τὸν Μελχισεδὲχ, ὃν δή φησιν ἱερέα γεγονέναι 
τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου, τὸν ᾿Αδραὰμ ὧδέ πως εὐλο- 
γοῦντα" « Εὐλογημένος "A6paxg τῷ Θεῷ τῷ ὑψίστῳ, 
ὃς ἔχτισε τὸν οὐρανὸν xai τὴν γῆν. » Εὕροις δ᾽ ἂν 
χαὶ τὸν Ἐνὼχ, καὶ τὸν Νῶε διχαιωθέντας χαὶ εὐαρε- 
στήσαντας τῷ Θεῷ xarà τὸν αὐτὸν τῷ ᾿Αδραὰμ τρό- 
πον. ᾿Αλλὰ χαὶ ὁ Ἰὼδ, ἄνθρωπος δίχαιος, ἀληθινὸς, 
ἄμεμπτος, θεοσεδὴς͵ ἀπεχόμενος ἀπὸ παντὸς πονηροῦ 
πράγματος, πρὸ τῶν Μωσέως χρόνων μεμαρτύρηται" 
ὃς δὴ xal πεῖραν τῆς εἰς τὸν τῶν ὅλων Θεὸν εὐσεδείας 
δι᾿ ἀθρόας «rj τῶν ὑπαρχόντων ἀποδολῆῇς ὑποσχὼν, 
μέγιστον εὐπσεθοῦς ὑπόδειγμα τρόπου xal τοῖς μετ᾽ 
αὐτὸν ἀπολέλοιπε, τὸν φιλόσοφον ἐχεῖνον ἐπιφωνήσας 
λόγον « Γυμνὸς ἐξῆλθον ἐχ χοιλίας μητρός μου, 
γυμνὸς χαὶ ἀπελεύσομαι. Ὁ Κύριος ἔδωχεν, ὁ Κύριος 
ἀφείλετο" ὡς τῷ Κυρίῳ ἔδοξεν, οὕτω xal ἐγένετο" 
εἴη τὸ ὄνομα Κυρίον εὐλογτ μένον. » Καὶ τὸν ἁπάντων 
Κύριον σέδων, ταύτας folet τὰς φωνὰς, ἃς προϊὼν 
6 αὐτὸς διασαφεῖ, δι᾽ ὧν φησι" « σοφὸς γάρ ἔστι δια- 
vola, χραταιός τε xal μέγας, ὁ σείων τὴν ὑπ᾽ οὐρανὸν 
kx θεμελίων, οἱ δὲ στῦλοι αὐτῆς σαλεύονται ὁ λέγων 
τῷ ἡλίῳ, χαὶ οὐχ ἀνατέλλει, χατὰ δὲ ἄστρων xata- 
σφραγίζει" ὁ τανύσας τὸν οὐρανὸν μόνος. ν Εἰ δὴ οὖν 
τοῦτον αὐτὸν ἐχεῖνον τὸν πάλαι, χαὶ πρὸ Μωσέως 
θεοφιλῶν Θεὸν, ἔναγχος πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ὁ Χριστοῦ 
λόγος ὁμοίως ἐχείνοις μόνον εὐσεδεῖν διετάξατο, 
πέφτνεν ὅπως Χοινωνοὶ γεγενήμεθα τῆς ἴσης αὑτῶν 
ἐχείνων εὐσεδείας" τῆς δὲ εὐσεδείας μετασχόντες, 
δῆλον, ὡς χαὶ τῆς εὐλογίας μεταληψόμεθα. ᾿Αλλὰ 
χαὶ τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον, ὃν δὴ Χριστὸν ἡμῖν προσ- 
ἀγορεύειν φίλον, ὁμοίως fitv χἀχεῖνοι γνόντες ἐμαρ- 
-πυρήθησαν οἶγε χαὶ πολὺ διαφερόντως τῆς ἐμφανοῦς 
αὐτοῦ παρουσίας τε χαὶ θεοφανείας ἠξιώθησαν. Ἐπ- 
ἄχουσον γοῦν, ὡς πάλιν αὐτὸς ὁ Μωσῆς τὸν ἐπιφα- 
νέντα τοῖς θεοφιλέσι, χαὶ πολλάχις χρηματίσαντα 


idem agnosces. Siquidem illi a multorum dcorum 
cultu, atque errore recedentes, et ab ea, qus Simu- 
lacris addica erat, superstitione avertentes seip- 
sos (2), mentis oculos supra omnem , qus:cunque 
oculis cerni possit, naturam sustulerunt : neque 
vero illi aut solem, aut lunam, aut aliam quampiam 
universi partem pro Deo unquam coluere : sed ad 
unum supremum, ipsum utique altissimum coeli et 
terrz opificem, 10 seipsos attollete non dubitarunt. 
Quam sane rem ipse etiam Moses in suis antiquitatis 
historiis commendat, dem ipsum Abraham sic in. 
ducit dicentem : « Extendam mánum meam ad Deum 
altissimum, qui condidit ccelum ac terram ** » : dum- 
que ante hunc, Melchisedec, quem ait sacerdotem 


B Dei altissimi fuisse, ipsi Abrabz his ferme verbis 


benedicentem: « Benedictus Abraham Deo altissimc, 
qui condidit celum et terram "2. » Invenies autem 
et Enoch et Noe eadem ratione qua Abraham, et 
evasisse justos, et Deo placuisse. Quin etiam Job, 
vir et justus, et verus, οἱ inculpabilis, et ab omni 
mala re abstinens, ante Mosis ztatem celebratur, 
qüi cum pietatis erga Deum universi gratia, per 
omnium bonorum subitam ademptionem vexatus, 
constanter omnia sustinuerit, maximum verze reli- 
gionis exemplum omni suse posteritati reliquit , 
quippe qui vere philosophicum illud verbum olim 
acclamaverit : « Nudus egressus sum de ventre ma- 
tris mez, et nudus abibo. Dominus dedit, Dominus 
abstulit : sicut Domino placuit, ita factum est : sit 
homen Domini benedictum **. » Idem vero commu- 
nem omnium Deum colens, voces etiam illas pieta 
lis emisit, quas ipse longius progressus explanat, 
dum ait: « Sapiens enim est mente, fortisque et 
magnus, qui coneutit terram a fundamentis, et co- 
lumns ejus contremiscuht : qui dicit soli, et non 
oritur, et stellas quasi signo impresso claudit : qui 
celum extendit solus **. » Si igitur eumdem illum 
quem prisci, ac ipso Mose antiquiores, Dei amici 
viri coluerunt Deum, nuper itidem ut illis solum 
pie colendam esse, Christi doctrina gentibus uni- 
versis demonstravit, haud dubium est, quin ejus- 
dem cum illis divini cultus facti simus participes : 
communem porro, habentes religionem, communem 


αὐτοῖς τὰ ἀναγεγραμμένα ποτὲ, μὲν Θεὸν xai Kó- D quoque benedictionem sortituros esse, palam est. 


ριον, ποτὲ δὲ xal ἄγγελόν Θεοῦ προσαγορεύει (5) ’ 
θεὸς μὲν καὶ Κύριος τῶν θεοφιλῶν ἀνδρῶν ἀνηγο- 
ρβευμένος, Αγγελος δὲ τοῦ ἀνωτάτου Πατρός. 
Λέγει δ᾽ οὖν αὐτοῖς ῥήμασι" « Καὶ ἐπορεύθη "Ia- 
χὼῤ εἰς Χαρὰν, χαὶ ἀπήντησε τόπῳ, xal ἐχοιμήθη 
ἔχεῖ ἔδυ γὰρ ὁ ἥλιος " καὶ ἔλαόεν ἀπὸ τῶν λίθων τοῦ 
τότου, xai ἔθηχεν πρὸς χεφαλῆς αὐτοῦ, xal ἐχοιμήθη 
ἐν τῷ τόπῳ ἐχείνῳ, xaX ἐνυπνιάσθη  χαὶ ἰδοὺ χλί- 


4 Gen. xiv, 22... Ibid. 19. δ᾽ 2100 1, 31. 


(2) Forsan in eamdem cum Clemente, Justino, 
Chrysostomo, senténtiam concedit auctor, qui ista 
olim suffecisse credebant ad salutem, Christi co- 
gnitione, qui nondum advenerat, minime requisita. 

(9) Post προσαγορεύει hac ms. addit ; ἄντιχρυς 


Sed nec minus Dei Verbum, quem Christum appel» 
lare nos consuevimus, illis cognitum fuisse quam 
nobis, sacrarum litterarum testimonio ostensum est : 
quippe qui longe excellentius ad illius et manife- 
stum adventum, et divinam presentiam cernendam, 
idonei habiti sunt. Audi igitur, ut rursus ipse Mo- 
ses, eum qui amicis Dei seipsum ostenderit, quique 
lisdem oracula publicis monumentis commendata 


5 Job ix, 3-8. 


περιστὰς ὅτι μὴ ὁ ἐπὶ πάντων θεὸς οὗτος ἦν, ἀλλὰ 
δεύτερος Θεὸς μὲν xal. Interpres videtur aliquid 
ejusmodi in suis codicibus invenisse. Arianizat au 
tem Eusebius. 


41 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 48 
reddiderit, modo Deum, ac Dominum, modo Dei A pa écznptypévr ἐν τῇ γῆ, ἧς fj χεταλὴ ἀτιχνεῖτο 


angelum appellet : sic -quidem plane declarans, 
non hunc fuisse ipsum Patrem, sed ejus Filium, 
qui idem et Deus ac Dominus amicorum Dei, 
et supremi Patris Angelus dici consueverit. 
11 Dicit igitur his fere verhis : « Et profectus est 
Jacob in Charan, venitque in locum, et dormivit in 
eo : occiderat enim sol, et accepit lapides de loco, 
et supposuit capiti suo, et dormivit in loco illo, et 
somniavit : et ecce scala fixa humi, cujus caput at- 
tingebat ccelum, et. angeli Dei ascendebant ac de- 
scendebant per illam, et Dominus innixus erat ei, 
et dixit : Ego Dominus Deus Abraham patris tui, et 
Deus Isaac, noli timere, terram hanc in qua tu 
dormis, tibi dabo et semini tuo: et erit semen 
tuum, ut arena terrz **, » Quibus deinceps adjun- 
git : « Et surrexit Jacob mane, et accepit lapidem, 
quem supposuerat capiti suo, et erexit illum in ti- 
tulum "'. » Oratione deinde progressus, hunc ipsum, 
qui illi se ostenderat, Deum ac Dominum, Dei an- 
gelum nominat. Loquitur ergo Jacob; « et dixit 
mihi Angelus Dei in somnis: Jacob: Ego autem 
dixi, Quid est "5? » Ac deinceps : « Vidi , inquit, 
omnia quixcunque fecit Laban. Ego sum Deus, qui 
visus sum tibi in loco Dei, ubi unxisti mihi lapidem, 
votumque vovisti **. » Hic sane idem, qui etiam 
Abrahz visus est, Deus ac Dominus appellatur, qui 


per mysteria, hominem Dei amicum, sui patris jus. 


et potestatem docet, ac nonnulla interim quasi de 


εἰς τὸν οὐρανὸν, xaY ol ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ ávé6atvov 
χαὶ χατέθαινον ἐπ᾽ αὐτήν. Ὁ δὲ Κύριος ἐπεστέριχτο 
ἐπ᾿ αὐτῆς, χαὶ εἶπεν: Ἐγὼ Κύριος ὁ Θεὸς ᾿Αδραὰμ 
τοῦ πατρός σου, xal ὁ Θεὸς Ἰσαάχ * μὴ φούοῦ, ἡ 
TY? ἐφ᾽ ἧς σὺ χαθεύδεις ἐπ᾽ αὐτῆς, σοὶ δώσω αὐτὴν 
χαὶ τῷ σπέρματί σου" χαὶ ἔσται τὸ σπέρμα σου ὡς 
ἡ ἄμμος τῆς γῆς * » οἷς ἑξῆς ἐπιλέγει " € καὶ ἀνέστη 
Ἰαχὼδ τὸ πρωΐ, xaY ἔλαδε τὸν λίθον ὃν ὑπέθηχε 
πρὸς κεφαλῆς αὐτοῦ, χαὶ ἔστησεν αὐτὸν στήλην. » 
Εἶτα πρωΐ αὐτὸν δὴ τοῦτον τὸν ἐπιφανέντα αὐτῷ 
Θεὸν χαὶ Κύριον, ἄγγελον ὀνομάζει Θεοῦ. Φησὶ γοῦν 
ὁ Ἰαχώδ᾽ « Καὶ εἶπέ μοι ὁ ἄγγελος τοῦ θεοὺ xa0' 
ὕπνον: Ἰαχκώδ. Ἐγὼ δδεῖπα * Τί ἔστιν ; » Καὶ ἑξῆς, 
« "Eopaxa, φησὶ, πάντα ὅσα Λάδαν ποιεῖ σοι. Ἐγώ 


Β εἶμι ὁ Θεὸς ὁ ὀφθείς σοι ἐν τόπῳ Θεοῦ, οὗ ἤλειψάς μοι 


ἐχεῖ στήλην, χαὶ ηὔξω μοι ἐχεῖ εὐχήν. » Ὁ δ᾽ αὐτὸς 
οὗτος, xal τῷ 'A6paàp. παραφανεὶς, Θεὸς xal Κύ- 
ριος ἀνηγόρευται, μυσταγωγῶν τὸν θεοφιλῆ τὰς περὶ 
τοῦ πατρὸς αὐθεντίας, καί τινα ὡς περὶ ἑτέρου Θεοῦ 
διδάσχων, ἃ χαὶ χατὰ χαιρὸν ἐπισχεψόμεθα. ᾿Αλλὰ 
xat τῷ Ἰὼδ οὐδένα f| τοῦτον εἶναι τὸν χρηματίσαντα 
μετὰ τὴν αὐτάρχη διαγυμνασίαν, οὐ θεμιτὸν εἰπεῖν. 
Πρότερον μὲν γὰρ διὰ λαΐλαπος xaX νεφῶν ἐπιφανεὶς 
αὑτῷ, τὸν ὅλων Θεὸν ἑαυτὸν ὄντα παρίστη " προϊὼν 
δὲ ἑξῆς ἑαυτὸν ἐπιδείχνυσι, ὥστε φάναι τὸν "lo - 
« "Axoucoy δέ μου, Κύριε, ἵνα χἀγὼ λαλήσω. ᾿Αχοὴν 
μὲν φωνῆς ἤχουόν aou τὸ πρότερον, νυνὶ δὲ ὁ ὀφθαλ- 
póc μου ἑώραχέ σε. » Εἰ δὲ μὴ οἷόν τε τὸν ἐπέχεινα 


alio quodam refert, quz sane nos suo loco conside- (, Θεὸν, τὸν ἀόρατον χαὶ ἀγέννητον, xa παμόασιλέα 


rabimus. Quin etiam eum, qui tum demum ipsi 
Job, post satis longam exercitationem respondit , 
alium przter hunc dicere nefas. Nam qui antea, de 
turbine, et nubibus illi se ostenderat, Deum uni- 
versi se esse indicabat. Porro autem progressus , 
ita seipsum przbet videndum, ut ipse Job tum di- 
cat : « Audi me, Domine, ut etiamego loquar. So- 
nitum quidem vocis tux audivi prius, nunc autem 
oculus.meus vid& te *. » Quod si fieri non po- 
test, ul altissimus Deus invisibilis et ingenitus, et 
pex universi a mortali natura cernatur, quis tan- 
dem hic, qui sic visus est, alius fuerit , przter Dei 
Verbum, quod seipsum ad tempus de propria ma- 
gnitudine demiserit, ut alibi quoque dicendum est? 


τῶν ὅλων, θνητῇ φάναι θεωρεῖσθαι φύσει, τίς àv ὁ 
δηλούμενος εἴη πλὴν τοῦ πρὸς ἡμῶν χατὰ τὸν πα- 
τέρα χυριολογουμένου Θεοῦ Λόγον; Καὶ τί δεῖ 
πλείονα περὶ τούτου συναγαγεῖν, παρὸν ix τῶν iz- 
ρῶν βίδλων τὰς τούτων συστάσεις λαμέάνειν ; Ἃς 
χαὶ αὐτοὶ χατὰ τὴν προχειμένην ὑπόθεσιν ἐπὶ σχο- 
Anc ἀναλεξόμεθα, εἰς ἀπόδειξιν τοῦ prox ἄλλον ἣ τὸν 
τοῦ Θεοῦ Λόγον εἶναι τὸν τοῖς θεοφιλέσι προπάτορσιν 
ἑωραμένον. Οὐχοῦν μετὰ τὴν περὶ τοῦ τῶν ὅλων δη- 
μιουργοῦ διάληψιν, χαὶ τὰ περὶ τοῦ Χριστοῦ χοινῶς 
ἡμῖν τε χἀχείνοις παραδέδοται. Ἔνθεν xaX Χριστοὺς 
αὐτοὺς δὴ ἐκείνους τοὺς πρὸ Μωσέως θεοφιλεῖς, 
ὡσπεροῦν ἡμᾶς Χριστιανοὺς, εὕροις ἂν χεχλημέ- 
νους. Καὶ τοῦτο δὲ ἐπάχουσον, ὥς φησι περὶ αὐτῶν 


Caterum quid plura de eadem re in hunc locum Ὁ £v ψαλμοῖς τὸ λόγιον * € Ἐν τῷ εἶναι αὐτοὺς ἀριθμῷ 


congerere opus est, cum barum rerum confirmatio- 
nes e sacris libris accipere haud difficile sit ? Quas 
utique etiam nos in materia proposita per otiwm 
collectur: sumus, ut ostendamus nullum alium 
fuisse nisi Dei Verbum, qui ab antiquis Dei amicis 
patribus est visus. Itaque post rerum omnium opi- 
ficis nomen, 19 etiam ea quz ad Christum perti- 
nent, 4116 nobis, atque illis, communique ratione 
prodita sunt. Quam ob rem christos quoque eos 


βραχεῖς, ὀλιγοστοὺς xal παροίχους ἐν αὐτῇ, χαὶ διήλ- 
θον ἐξ ἔθνους εἰς ἔθνος, χαὶ ἐχ βασιλείας εἰς λαὸν 
ἕτερον, οὐχ ἀφῆχεν ἄνθρωπον ἀδιχῆσα!: αὐτοὺς, xal 
ἤλεγξεν ὑπὲρ αὐτῶν βασιλεῖς, λέγων * Μὴ ἅπτεσθε 
τῶν Χριστῶν μου, xat ἐν τοῖς προφήταις μου μὴ πὸ- 
νηρεύεσθε. » Ταῦτα γὰρ ἐπὶ τοῦ ᾿Αδραὰμ, xal τοῦ 
Ἰσαὰχ, xaY τοῦ Ἰαχὼνδ ἀνειρῇσθαι, ἡ πᾶσα σύμφασις 
τοῦ λόγου παρίστησιν. Ὥστε χαὶ τῆς τοῦ Χριστοῦ 
προσηγορίας ἡμῖν ὁμοίως ἐχοινώνουν. 


ipsos qui ante Mosem amici familiaresque Dei fuerunt, sicut nos Christianos, appellatos invenies, 
sed audi, quxso, quid de illis oraculum in Psalmis dicat: « Cum essent numero breves, paucissimi et 
incole in ea, ct transierunt de gente in gentem, et de regno in populum alterum, non dimisit homi- 


δὲ Gen. xxvii, 10-14. ΗΓ Did. 18. 


δὲ Gen. xxxi, 11. 


9 [bid. 19, 13. ** Job xui, 4, ὥ. 


49 DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. I. bo 
mem nocere eis, et increpuit pro illis reges dicens : Nolite tangere christos meos, etin prophetis meis nolite 
malignari **. » Hzc sane de Abraham, et lsaac, et Jacob edita esse oracula, tota compositio el continuatio 
oratíoais ostendit. Quocirca Christi quoque appellationem nobiscum communem. pariter habuere. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ qr. 


Τίς ὁ xarà τὴν Καινὴν Διαθήχην κατηγγειλμένος 
ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ πᾶσιν ἀγθρώποις βίος. 


᾿Αλλὰ xat ὁ χατ᾿ ἀρετὴν βίος, fj τε χατὰ εὐσέ- 
ὄειαν πολιτεία, ὥσπερ τοῖς ἔθνεσιν ἅπασι διὰ τῆς 
τοῦ Χριστοῦ νουθεσίας xexfpoxzat δίχα τῆς χατὰ 
ἈΙωτέχ διαταγῆς, οὕτως xal τοῖς παλαιοῖς ἐχείνοις ὁ 
αὑτὸς τῆς εὐσεθείας χατωρθοῦτο τρόπος. Οὔτ᾽ οὖν 
σώματος αὑτοῖς περιτομῆς ἔμελεν, ὅτι μηδ᾽ ἡμῖν, 
οὔτε ἀποχῆς τῶν τοιῶνδε: ζώων βρώσεως, ὅτι μηδὲ 
ἡμῖν. Αὐτίχα τὸν Μελχισεδὲκ ὁ Μωσῆς εἰσάγει de- 
ρέα τοῦ Θεοῦ ὑψίστου, οὐ τὸ σῶμα περιτετμημένον, 
οὐ μύρῳ σχευχατῷ χατὰ Μωσέα χεχρισμένον, οὗ 
càX66ac-o) «^l ποτ᾽ ἐστὶν εἰδότα, οὐδ᾽ ὅλως τι τῶν 
μετὰ ταῦτα τῷ παντὶ Ἰουδαίων ἔθνει διὰ Μωσέως 


CAPUT VI. 
Quaenam sit ea, que in Novo. Testamento. omnibus 
hominibus a Christo denuntiata est, vita, 

Sed et ea qux virtutem sectatur vit ratio, et 
quz pietatem amplexa est civilis institutio, sicut 
absque Mosis constitutione, omnibus gentibus, 
Christo monitore patefacta est, ita plane eadem 
pietatis ac religionis apud priscos illos complebatur 
ratio. Neque igitur ut corpus circumciderent, neque 
ut ab horum, aut. illorum animalium carnibus abs- 
tinerent, illi curabant : quoniam ne nos quidem. 
Etenim protinus Melchisedec inducit Moses, 8a- 
cerdotem Dei altissimi, qui neque corpore erat cir- 
cumcisus, neque unguento comparato ex lege 
Mosis delibutus, neque quid sabbatum essct, ullo 


παρηγγελμένων ἐπαῖοντα, ἄντιχρυς δὲ χατὰ τὸ Χρι- B modo. edoctus, neque. preterea quidquam omnino 


στοῦ Εὐαγγέλιον βιοῦντα. Πλὴν ἀλλ᾽ ὅμως ἱερέα τοῦ 
Θεοῦ τοὺ ὑψίστου φησὶν αὐτὸν ὁ Μωσῆς γεγονέ- 
vat, χαὶ τοῦ ᾿Αὔραχμ, χρείττονα. Εἰσῆχται γοῦν τὸν 
᾿Αύραχμ εὐλογῶν. Τοιοῦτός τις ἣν χαὶ Νῶς, ἄν- 
θρωπὸος δίχαιος ἐν τῇ γενεᾷ αὐτοῦ, ὃν xal ζώπυρον 
σπέρμα τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων ἐν τῇ τοῦ χαταχλυ- 
3102 φθορᾷ, πάντων τῶν ἐπὶ γῆς ἀπολλυμένων, ὁ τῶν 
ὅλων Θεὸς διεφύλαξεν. Οὐδὲν γοῦν οὐδὲ οὗτος τῶν 
Ἴουδαϊχων ἐθῶν ἐπιστάμενος, οὔτε ἐν περιτομῇ σώ- 
ματος, 057 ἐν τοῖς ἄλλοις τοῖς ὑπὸ Μωσέως διατε- 
ταγμένοις, ὅμως δίχαιος, εἰ xal τις ἄλλο;, ἀνηγόρευ- 
ται. Καὶ πρό γε τούτου ὁ Ἐνὼχ, ὅς χαὶ λέγεται 
εὐηρεστηκχέναι τῷ Θεῷ, καὶ μετατεθεῖσθαι, ὡς μὴ 
εὑρίσχεσθαι αὑτοῦ θάνατον. Τοιοῦτος δὲ xal οὗτος 
γεγονὼς, οὔτε σῶμα περιτέτμητο, οὔτ᾽ ἕτι τῆς (2) Μω- 
cé; μετήει νομοθεσίας, ἄντιχρυς δὲ Χριστιανιχῶς, 
ὀλλ᾽ οὐχὶ Ἰουδαϊχῶς ζῶν ἀναπέφηνε. Καὶ αὑτὸς δ᾽ 
ὃ ᾿Αδραὰμ, μετὰ τοὺς προωνομασμένους γεγονὼς, 
xai νεώτερος παρ᾽ αὐτοὺς τοῖς χρόνοις, πρεφδύτης 
δὲ διὰ τὴν ἡλιχίαν, διὰ τοὺς μέλλοντας ἐξ αὐτοῦ φῦ- 
ναι, ὥσπερ τινὰ σφραγῖδα τὴν περιτομὴν πρῶτος 
ὑπέμεινε τοῦ σώματος, γνώρισμα τῆς αὐτοῦ διαδοχῆς 
ποἷς ἐξ αὐτοῦ χατὰ σάρχα γενησομένοις τουτὶ τὸ 
στ μεῖον παραδιδοὺς φέρειν" πρὸ δέ γε τῆς παιδο- 
ποιίας, καὶ πρὸ τῆς περιτομῆς, χαὶ αὐτὸς διὰ τῆς (5.5) 
«ὧν εἰδώλων ἀναχωρήσεως, xai τῆς ἑνὸς τοῦ ἐπὶ 
πάντων Θεοῦ ὁμολογίας, χαὶ διὰ μόνου τοῦ xav' ἀρε- 
«τὴν βίου δείχνυται Χριστιανιχῶς, ἀλλ᾽ οὐχὶ Ἰουδαῖ- 


eorum, quas universe Judaeorum gent per Mo- 
sem descripta imperataque sunt, intelligens aut 
sciens , sed plane ut Christi Evangelium prz- 
cipit , vivens. Attamen ipsum hunc sacerdotem 
Dei altissimi fuisse, idem Moses affirmat , ip- 
soque Abraham prazstantiorem. Proinde indu- 
citur qui Abraham benedicat. Talis enim Noe 
fuit, homo zlatis sux justissimus, quem quasi 
scintillam exstincti ignis, et quasi semen quod- 
dam humani generis, in ipsa diluvii grassatione, 
19 iis omnibus reparan?is, qui in terra perierant, 
Deus universi conservavit. Hic igitur quamvis eo- 
rum, quz ad Judaicos mores spectant, nihil sciret, 
neque in corporis circumcisione, aut aliis, quz au- 
ctore Mose constituta sunt, degeret: tamen justus, 
si quis unquam alius, est appellatus. Et ante hunc 
preterea Enoch, qui et Deo dicitur placuisse, et 
translatus esse, ut nusquam mors illius appareat. 
Igitur hic quoque cum talis esset, tamen neque 
corpus circumcisum habebat, neque in legibus a 
Mose positis ullo modo versatus fuerat, sed Chri- 
stiano prorsus more , non Judaico vixisse perbibe- 
tur. Quin etiam ipse Abraham post eos, qui dicti 
sunt, natus, et illis ipsis ratione temporum ju- 
nior, senex vero, atque zlate provectus , propter 
eos qui orituri ab ipso erant, quasi signum «uod- 
dam primus circumcisionem corporis tulit, hocque 
ipsum su? dignoscendz sobelis signum, iis qui a 


χῶς βεδιωχώς. Μευαρτύρηται γοῦν τὰ προστάγματα D se ratione sanguiuis genus ducturi erant, feren- 


xai τὰς ἑντολᾶς, tá τε δικαιώματα xal τὰ νόμιμα 
τοῦ Θεοῦ, πρὸ τῆς Μωσέως διαταγῆς πεφυλαγμέ- 
wx. Λέγει δ᾽ οὖν πρὸς τὸν Ἰσαὰχ ὁ χρηματίζων 
Θεός - « Καὶ δώσω τῷ σπέρματί σου πᾶσαν τὴν γῆν 
ταύτην, χαὶ ἐνευλογηθήσονται ἐν τῷ σπέρματί σου 
πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς, ἀνθ᾽ ὧν ὑπήχουσεν ᾿Αδραὰμ 
ὁ πατήρ σου τῆς ἐμῆς φωνῆς, καὶ ἐφύλαξε τὰς ἐντο- 
λάς μου, χαὶ τὰ προστάγματά μου, χαὶ τὰ διχαιώ- 
51. Psal. civ, 12-15. 


(5*) Tnc. Forte τάς; nisi tamen quis malit legere, 


ctv vouo) 51: v; vel addere, οὐδέν, ut p. 52/D. Epi. 


dum tradidit : ante vero quam susciperet liberos 
atque ante quam circumcideretur, ipsi quoque, 
propterea quod a simulacrorum cultu secesserat, 
unumque super omnia Deum confessus fuerat , et 
unam eam, quae cum virtute est, vitam sectaba- 
tur, Christiano more vixisse, non Judaico demon- 
stratur. ldeirco illi testimonium exhibetur, quod 
pracepta et mandata et ceeremonigs , ei quz in le- 


($") Desideratur ἀπό, vel ix, ut et infra (p. 63 
D) legitur, τοὺς ἐξ Ἑλλήνων ἀναχωροῦντας. Enit. 


δι 


servaverit. Dicit igitur ad Isaac, is qui oracula illa 
reddebat Deus : « Et dabo semini tuo omnem ter- 
ram hanc, et benedicentur in semine tuo omnes 
gentes terre, eo quod obedierit Abrabam pater 
tuus voci mez, et custodierit precepta et mandata 
mea , et cieremonias meas, et quz in legibus posita 
gunt **, » Erant enim etiam ante Mosis legem man- 
data Dei alia et ceremoniz, non similia iis quz a 
Mose tradita sunt, legesque alix, ac przcepta Do- 
mini, per quz illi justitiam adepti sunt. Porro au- 
tem quod non eadem essent cum iis, qux per Mo- 
sem in legibus posita sunt, Moses ipse perspicue 
demonstrat, ubi ait ad populum : « Audi , Israel, 
justificationes , et judicia, quacunque ego loquor 
in auribus vestris in die hac, et discetis ea, et ser- 
vabitis, ut ea faciatis. Dominus Deus vester con- 
didit vobis in Choreb testamentum, neutiquam pa- 
tribus vestris condidit Dominus testamentuin hoc , 
ἡ Δ, sed vobis **. » Et sane specta, ut plane dicit 
Testamentum hoc , propterea quod non idem illud 
patribus eorum constituit. Quod si absolute non 
datum esse patribus eorum testamentum dixisset, 
jn mendacium sane illi recidisset oratio. Datum est 
igitur Abrahze testamentum , datum est etiam Noe, 
Sicut sacra testantur oracula. Atque idcirco cum 
adjunctione dixit Moses, non hoc datum esse pa- 
tribus eorum, sic sane alterum significans przstan- 
tius atque excellentius, per quod amici , dilectique 


Deo ogniti , dictique sunt. Nam protinus ipsi Abra- ἡ 


he, eo quod summo Deo crediderit plene servasse 
justitiam, exhibitum est testimonium ab ipso Mose 
sic dicente : « Credidit Abraham Deo, et reputatum 
est illi ad justitiam **. » Quod autem post illam ju- 
slitiz plenam observationem , et post illi redditum 
de pietate testimonium , ipsum circumicisionis si- 
gnum acceperit , et nihil hoc illum ad pietatem ac 
justitiam consequendam adjuverit, perspicue verba 
ipsa demonstrant. Invenies porro etiam Joseph ante 
Mosis tempora in regiis xdibus /Egvptiorum, sine 
Judaicarum observationum sollicitudine incuriose 
versatum. Postremo, si vis, potes ipsum quoque 
summum Judzorum legislatorem Mosem, a tene- 
riori adhuc ztate,apud regis JEgyptii filiam degen- 


EUSEBII CAIESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 
gibus posita sunt Dei , ante Mosis constitutionem , A ματά μου, xai τὰ νόμιμά μου. 


στ ὦ 


52 
) "Hv yàp xai πρὸ 
τοῦ Μωσέως νόμου προστάγματα Θεοῦ ἕτερα, xa 
διχαιώματα, οὐχ ὅμοια τοῖς παρὰ Μωσεῖ, νόμιμά 
τε ἄλλα χαὶ ἐντολαὶ Χριστοῦ, δι᾽ ὧν ἐδιχαιώθη ταν. 
Ὅτι δ᾽ οὐ τὰ αὐτὰ ἣν τοῖς διὰ Μωσέως νομοθετη- 
θεῖσι, σαφῶς ὁ Μωσῆς παρίστησιν, ἐν οἷς φησιν 
πρὸς τὸν λαόν" « "Axoue, Ἰσραὴλ, τὰ διχαιώματα xat 
τὰ χρίματα, ὅσα ἐγὼ λαλῶ ἐν τοῖς ὠσὶν ὑμῶν ἐν τῇ 
ἡμέρᾳ ταύτῃ, xal μαθήσεσθε αὐτὰ, xaX φυλάξεσθε 
ποιεῖν αὐτά. Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν διέθετο πρὸς ὑμᾶς 
Ev Χωρὴδ Διαθήχην" οὐχὶ τοῖς πατράσιν ὑμῶν Ov 
ἔθετο Κύριος τὴν Διαθήχην ταύτην, ἀλλὰ πρὸς ὑμᾶς. ν 
Καὶ ὅρα γε ὅπως ἀχριδῶς φησι τὴν Διαθήχην ταύ- 
τὴν, ἐπεὶ μὴ τὴν αὐτὴν τοῖς πατράσιν αὐτῶν διετέ- 
θειτο. Εἰ δ᾽ οὖν ἀπολύτως μὴ δεδόσθαι τοῖς πατράσιν 


Β αὐτῶν Διαθέχτν εἰρήχει, ψευδῇς ἂν ἣν ὁ λόγος αὐτῷ. 


Δέδοται γοῦν τῷ ᾿Αὐραὰμ διαθήχη, xat τῷ Νῶε, ὡς 
τὰ ἱερὰ μαρτ τυρεῖ λόγια. Διὰ τοῦτο μετὰ προσθήχης 
ὁ Μωσῆς οὐ ταύτην φησὶ δεδόσθαι τοῖς πατράσιν 
αὐτῶν, ἑτέραν αἰνιττόμενος τὴν χρείττω χαὶ διαφέ- 

ρουσαν, δι᾿ ἧς χαὶ θεοφιλεῖς ἀπεφάνθησαν. Αὐτίχα 
τῷ ᾿Αὐραὰμ. διὰ τῆς εἰς τὸν τῶν ὅλων Θεὸν πίστεως 
τὰ τῆς διχαιοσύνης χατωρθῶσθαι, μεμαρτύρηται ὑπ᾽ 
αὐτοῦ Μωσέως λέγοντος * « Ἐπίστευσε δὲ ᾿Αδραὰμ 
τῷ Θεῷ, καὶ ἐλογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνην. » "Gt 
δὲ μετὰ τὴν τῆς δικαιοσύνης χατόρθωσιν, xal μετὰ 
τὴν ὑπ᾽ εὐσεδείᾳ μαρτυρίαν τὸ τῆς περιτομῆς εἴληφε 
σημεῖον, xal μηδὲν πρὸς εὐσεθείας διχαίωσιν αὐτῷ 
τουτὶ συνεδάλλετο, σαφῶς ὁ λόγος παρίστησιν. Εῦ- 
pot; δ᾽ ἂν χαὶ τὸν Ἰωτὴφ πρὸ τῶν Μωσέως χρόνων 
ἐν τοῖς Αἰγυπτίων βασιλείοις ἀπαραφυλάχτως, ἀλλ᾽ 
οὐχ Ἰουδαϊχκῶς ἀχθέντα. El ὃὲ θέλεις, xal τὸν xopu- 
φαῖον αὐτὸν xal νομοθέτην τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους Μω- 
σέα, γνοίης ἂν ἐξέτ: νηπίας ἡλικίας παρὰ τῇ τοῦ Al- 
γυπτίου βασιλέως θυγατρὶ τὰς διατριδὰς πεποιημέ- 
νον, τροφῆς τε τῆς Αἰγυπτίας ἀπαρατηρήτως pscet- 
ληχότα. Τί δεῖ λέγειν τὸν τρισμαχάριον Ἰὼδ, τὸν 
ἀληθή ἄνθρωπον ἐχεῖνον, τὸν ἄμεμπτον, τὸν δίχαιον, 
τὸν θεοσεθή ; τῆς εἰς ἄχρον εὐσεθείας αὐτῷ xal δι- 
χαιοπραγίας τίς ἄρα αἱτία ἦν; μήτιγε τὰ Μωσέως 
παραγγόλματα; Οὐδαμῶς. ᾿Αλλὰ Xa66ázoo ἡμέρας 
ἐπιτήρησις ἦν, fj τινος ἄλλης Ἰουδαϊχτς ἐθελοθρη- 
σχείας φυλαχή ; πόθεν, πρεσθυτέρῳ τοῖς χρόνοις 
Μωσέως, xaX τῆς xaz7' αὐτὸν νομοθεσίας γενομένῳ ; 


tem agnoscere, qui quidem JEgyptio plane more p Ὁ μὲν γὰρ Μωσῆς ἕόδομος ἐξ ᾿Αόραὰμ γενεαλογεΐ- 


absque Judaicis observationibus apud éámdem sit 
educatus. Sed quidnam de beatissimo Job, de illo, 
inquam , vero homine , illo inculpabili , justo , pio, 
dicemus? Quz taudem illius summz pietatis et ju- 
stili causa exstitit ? nunquid praecepta Mosaica? 
minime. Num diei Sabbati , aut alterius cujuspiam 
Judaici ritus observatio ? unde illi hoc, qui et ἰδία 
ipsum Mosem antecedit, et ante leges ab illo positas 
est natus? Etenim Moses septimus numeratur ab 
Abraham, bic autem quintus, ut sic Mose ipso 
antiquior duabus inveniatur ztatibus. Contemplare 
igitur hujusce vitam, qu:e de legibus a Mose po- 
*! Deut, v, 1-3. 


** Gen. xxvi, 9-9. ** Gen. 


ται, οὑτοσὶ δὲ πέμπτος, δυσὶ προτέραις τὸν Μωσέα 
γενεαῖς προάγων. Θέα δ᾽ οὖν χαὶ τούτου τὸν βίον, 
Μωσέως μὲν τῆς νομοθεσίας οὐδὲν ἐπαγόμενον, τῆς 
δὲ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν εὐαγγελιχῆς διδασχαλίας οὐχ 
ἀλλότριον. Λέγει δ' οὖν αὐτὸς, τὸν ἑαυτοῦ διεξιὼν 
βίον, ἐν τῇ πρὸς τοὺς ἑταίρους ἀπολογίᾳ" « Διέσωσα 
γὰρ πτωχὸν £x χειρὸς δυνάστου, xal ὀρφανῷ, ᾧ οὐχ 
ἣν βοηθὸς, ἐδοήθησα. Στόμα δὲ χήρας με εὐλό- 
γῆσε, διχαιοσύνην δὲ ἐνεδεδύχειν. Ἠμφιεσάμην 
δὲ χρίμα ἴσα διπλοῖδι, ὀφθαλμὸς ἤμην τνφλῶν, 
ποῦς δὲ yoXMov: ἐγὼ μην πατὴρ ἀδυνάτων. » 
Αὐτὰ δὴ ταῦτα, ἄντιχρυς τὰ πᾶσιν ἡμῖν διὰ τῆς εὐαγ- 


xv, 6. 


55 DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. 1. 5, 
eos διδασχαλίας μαθήματα χηρυττόμενα. ᾿Αλλὰ A sitis nihil inducit , ab evangelica autem Salvatoris 


xa ὡς εἰδὼς εὖ μάλα τὸ « χλαίειν μετὰ χλαιόντων" » 
xai τὸ, « Μαχάριοι οἱ χλαίοντες, ὅτι γελάσονται, » 
xal τὸ, « Εἰ πάσχει ἐν μέλος, συμπάσχει πάντα τὰ 
μέλη, ν ἐν τοῖς τῆς εὐαγγελιχῆς διδασχαλίας μαθή- 
μᾶσι περιεχόμενα, τὸ πρὸς τοὺς ἐν τῷ βίῳ ταλαιπω- 
ρῥουμένους φιλάνθρωπον ἐπεδείχνυε, λέγων: Ἐγὼ 
δὲ ἐπὶ παντὶ ἀδυνάτῳ ἔχλαυσα" » ἐστέναξα δὲ ἰδὼν 
ἄνδρα ἐν ἀνάγχαις. » Εἶτα πάλιν, τῆς εὐαγγελιχῆς 
διδασχαλίας τοὺς ἀσέμνους ἀπαγορενούσης γέλωτας, 
προλαδὼν ὁ μαχάριος οὑτοσὶ, φησίν « Εἰ δὲ ἤμην 
πεπορευμένος μετὰ γελοιαστῶν- εἰ δὲ xal ἐσπούδα- 
σεν ὁ ποῦς μου εἰς δόλον, ἕσταμαι δὲ ἐν ζυγῷ δικαίῳ, 
οἷδε δὲ ὁ Κύριος τὴν ἀχαχίαν μου. Ἐπειδὴ δὲ ὁ παρὰ 
Mosel λόγος νομοθετεῖ, λέγων, « Οὐ μοιχεύσεις, » θά- 
νατόν τε χατὰ μοιχῶν ἐπιψηφίζεται" ὁ δὲ τῆς εὐαγ- 
γελιχῆς διδασχαλίας τὸν νόμον ἐπιτείνων, φησίν᾽ 
« Ἐῤῥέθη τοῖς ἀρχαίοις" Οὐ μοιχεύσεις" ἐγὼ δὲ 
λέγω ὑμῖν, μηδὲ τὴν ἀρχὴν ἐπιθυμεῖν" » σχέψασθε χα- 
λῶς τὸν περὶ οὗ νῦν ὁ λόγος, ὃς, χατὰ τὸ Χριστοῦ 
βιοὺς Εὐαγγέλιον, χαὶ τὸ μετ᾽ ἐπιθυμίας ἀχολαστότε- 
pov ἐμδλέπειν παρεφυλάττετο, ἐφ᾽ ᾧ χαὶ ἐσεμνύνετο, 
λέγων" « Εἰ δὲ xat τῷ ὀφθαλμῷ ἐπηχολούθησεν ἡ xap- 
δία uou γυναιχὶ ἀνδρὸς ἑτέρου" » καὶ τὸν λογισμὸν 
ἀποδίδωσιν ἑξῆς ἐπάγων' « Θυμὸς γὰρ ἀνδρὸς ἀχα- 
τάσχετος τὸ μιᾶναι ἀνδρὸς γυναῖχα᾽ πῦρ γάρ ἔστι 
κανόμενον ἐπὶ πάντων τῶν μερῶν' οὗ δ᾽ ἂν εἰσέλθῃ, 
Ux. ῥιζῶν ἀπώλεσεν. » ᾿Αλλὰ xal τὸ τοῦ τρόπου ἀδω- 
ρυδόχητον παρίστησιν ὧδε" « Εἰ δὲ xat ταῖς χερσί μου 
ἤγάμην δώρων, σπείραιμι ἄρα, xal ἄλλοι φάγοιεν" 
ἄῤῥιζος δὲ γενοίμην ἐπὶ γῆς. » Ὅπως δὲ xaX τοῖς οἱ- 
χείοις προσεφέρετο, μαθεῖν ἔστιν, do' ὧν διδάσχει, 
gásxuv: « Εἰ δὲ χαὶ ἐφαύλισα χρίμα θεράποντός μου 
ἢ θεραπαίνης, χρινομένων αὐτῶν πρὸς ἐμέ" » χαὶ πά- 
λιν τὸν λογισμὸν ἀποδίδωσι’ « Τί γὰρ ποιήσω, ἐὰν ἕτα- 
σέν μου ποιῆται ὁ Θεός ; πότερον οὐχ ὡς ἐγὼ ἐγενόμην 
ἐν σαρχὶ, οὕτως χἀχεῖνοι γεγόνασι : γεγόναμεν δὲ ἐν τῇ 
αὐτῇ χοιλίᾳ. » Τούτοις ἐπιλέγει" « Χήρας τὸν ὀφθαλ- 
μὸν οὐχ ἐξέτηξα" εἰ δὲ χαὶ τὸν ψωμόν μου ἔφαγον 
μόνος, χαὶ οὐχὶ ὀρφανῷ μετέδωχα ἐξ αὐτοῦ" εἰ δὲ xal 
εἶδον γυμνὸν ἀπολλύμενον, xaX οὐχ ἡμφίεσα. » Καὶ 
πάλιν ὑποδὰς λέγει" ε El δὲ xaX λίθῳ πολυτελεῖ ἐπ- 
ἐεποίθησα᾽ εἰ δὲ xal ηὐφράνθην πολλοῦ πλούτου μοι 
γενομένου" εἰ δὲ xal ἐπ᾽ ἀναριθμήτοις ἐθέμην χεῖρά 


μου.» Καὶ τὸν λογισμὸν αὖθις ἐπιλέγει" € Ἢ οὔχ p 


δρῶμεν ἥλιον ἐπιφαύσχοντα χαὶ ἐχλείποντα, χαὶ σε- 
λένην δὲ φθένουσαν ; » Εἶτα πάλιν τῆς εὐαγγελικῆς 
διδασχαλίας φησάσης, « Ἐῤῥέθη τοῖς ἀρχαίοις " 
᾿Αγαπήσεις τὸν πλησίον σου, xaX μισήσεις τὸν ἐχθρόν 
σου. Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν: ᾿Αγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς 
διῶν, » αὐτοφυεῖ διδασχαλίᾳ προλαδὼν ὁ θαυμάσιος 
τοῦργον ἀπεπλήρου. Διό φησιν’ « Εἰ δὲ xal ἐπιχαρὴς 
ἐγενόμην ἐπὶ πτώματι ἐχθροῦ μου, xa εἶπεν ἡ xap- 
δία μου, Εὖγε, ἤχουσεν ἄρα τὸ οὗς μου τὴν χατάραν 
μου.» Καὶ ἐπιλέγει" « Ἔξω δὲ οὐχ ηὐλίζετο ξένος, 1j δὲ 
θύρα uoo παντὶ ἐλθόντι ἀνέῳχτο, » ἐπεὶ μὴ ἀλλότριος 


4 Rom. xi, 15. 


45 Job xxm, 11-16. "rod 
xod. 


Job xxx. 95. ?* Job xxxvi, 6, 7, 
^ [bid. 12. 1 lbid. 7.8. 1. lbid. 15. 


41 Matth. v, 5; 
xx, 14. 
7 ibid. 14-15. 


nostri doctrina non abhorret. Dicit igitur ipse, 
ubi suam ipsius vitam exponit, et arguentibus se 
amicis respondet : « Servavi enim inopem de manu 
potentis : et. pupillo, cui non erat adjutor, sub- 
veni. Os aulem viduz mihi benedixit , et justitiam 
indumenti loco accepi. Adornavi autem me ju- 
dicio, quasi duplici vestimento; oculus fui εὦ- 
corum , pes claudorum : ego fui pater inopum **. » 
15 lpsa hzc igitur documenta plane eadem sunt 
cum iis, quz omnibus nobis per evangelicam do- 
ctrinam tradi nuntiarique solita sunt : quinetiam 
veluti is qui bene illud nosset : « Flere cum flenti- 
bus ** : » et. illud, « Beati qui lugent, quoniam ri- 
debunt*', » et illud : « Si nnum membrum patitur, 


B cum eo simul omnia membra patiuntur **. » Quze 


in disciplins evangelicze documentis continentur, 
humanum et misericordem erga miseros in vita 
animum demonstravit dicens : « Ego autem super 
omni inope flevi, et suspiravi cum virum vidi in 
necessitatibus **, » Deinde rursus cum immodestos 
risus doctrina evangelica respuat, beatus hic vir 
tanto ante pronuntiat : « Si vero ambulavi cum de- 
risoribus, et si festinavit pes meus ad doluin, con- 
stili in statera justa, et novit Dominus simplicita- 
tem meam ?*, » Quoniam vero Mosis verba illa legis 
loco proponunt : « Non adulterium committes "*,» et 
mortem contra 3dulteros poenam constituunt : qui 
autem doctrine evangelicz legem describit, ita ait : 
« Dictum est antiquis : Non meochaberis ; ego vero 


C dico vobis, ne »b initio quidem cupere'? : » spe- 


clemus probe hunc, de quo sermo est, quemadmo- 
dum secundum Christi Evangelium vivens, ne cum 
cupiditate licentius aspiceret, cavit, in quo etiam 
gloriabatur, dicens : « Si vero oculum secutum est 
cor meum in muliere alterius viri?* : » et rationem 
assignat deinceps adjungens : « Animus enim viri 
dissolutus ad inquinandam viri mulierem , ignis 
enim est ardens in omnibus partibus ?*: quod- 
cunque autein invaserit, radicitus perdere consue- 
vit; » sed eliam incorruptos in judiciis mores inducit, 
sic : « Si autem manibus meis altigi munera, seram 
ipse, et alii comedant, et sine stirpe exsistam in 
terra '*, » Quomodo autem se erga domesticos gere- 
ret ex iis licet intueri quze docet, cum ait : « Si con- 
tempsi subire judicium cum servo meo, et ancilla 
mea, cum disceptarent adversum me?*:» et deinde 
rationem assignat : « Quid enim faciam, si judicium 
conira me exercuerit Deus? nunquid non quemad- 
modum ego factus sum in carne, et sic illi facti 
sunt? facti porro sumus in eodem utero "*. » His. 
adjungit : « Viduz: oculum non liquescere feci : si 
autem et buccellam meam cumedi solus, et non cum 
pupillo communicavi : et si vidi nudum pereuntem, 
et non vestivi**. » Et deinceps progressus sic di- 
cit : « Si vero et in lapide pretioso fiduciam habui, 


46 1 Cor. xu, 26. 5 


Luc. vi, 21. 
7 Job wv, 1-9. 


" "Math. ν 27, 48. 
τ ibid. 46-19. 


55 EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 56 
et tatus sum, cum mult mihi diviti essent, el si A τοῦ φήσαντος "ε Ξένος ἤμην, xal συνηγάγετέ με.» Οἵα 


ad innumerabilia posui manum meam ?*. » 1G Ra- 
tionemque item adjungit : « Àn non videmus solem 
oriri ac deficere, lunamque desinere **? » Rursus 
cum doctrina evangelica dicat : « Dictum est anti- 
quis : Diliges proximum tuum, et odio habebis ini- 
micum tuum. Ego autem dico vobis, diligite inimi- 
cos vestros *! : » admirabilis hic vir innata doctrina 
praveniens, ipsum opus complevit. Ergo sic loqui- 
tur : « Si gavisus sum super ruina inimici mei, et 
dixit cor meum, Euge, audiat sane auris mea exse- 
crationem meam**, » Tum adjungit : « Foris au- 
tem non mansit Peregrinus, et ostium meum omni 
venienti patuit **, » eo quod non alienus esset ab 
eo qui dixit : « Peregrinus sum, et collegistis me **.» 
Qualia porro sint, quze idem sentiat de peccatis, 
quse prater voluntatem committuntur, audi eun- 
dem dicentem : « Quod si nolens ipse peccaverim, 
et péccatum meum occultaverim, non enim horrui 
turbulentiam multitudinis, ne enuntiarem in con- 
spectu eorum : si vero permisi inopem abire sinu 
vacuo, et manum Domini si non extimui, syngra- 
pham autem, quam habui adversus quempiam, si 
non scissam eam reddidi, nihil accipiens a debi- 
tore*5, » Hxc igitur atque hujusmodi erant in iis, 
qui ante Mosem fuerunt, viris sanctis (de vita 
enim unius reliquorum item conjicere vitam licet), 
pro religione videlicet divinis laudibus celebranda 
certamina, per quz: et amici Del, et prophetz ut 
exsisterent, digni effecti sunt. Tales autem cum 
essent, quid illis precepta Mosis prodesse poterant, 
que vulgaribus atque insolentibus viris descripta 
et tradita sunt? Ex his igitur omnibus quod vetu- 
stissimum primorum Patrum religionis morem, 
cunctis gentibus Christi verbum denuntiaverit, ma- 
nifestissime apparet, ne Testamentum Novum aliud 
esse putemus, quam an'iquissimam illam Mosaico- 
rum temporum religiont conjunctam eivilem oratio- 
nem, ut et vetus pariter, et idem novum possimus 
dicere : vetus quidem propter ea qu:e demonstrata 
sunt : novum autem propterea, quod longo post in- 
tervallo quasi hominibus absconditum, rursus per 
Salvatoris nostri doctrinam revixerit : toto vero hoc 
medio de quo dictum est tempore, quandiu Wovi 
Testamenti mos, ut homines lateret, et quasi quiete 


δὲ αὐτοῦ xaX τὰ περὶ τῶν ἀχουσίων πλημμελημάτων, 
ἑπάχονσον λέγοντος" « Εἰ δὲ xal ἁμαρτὼν ἀχουσίως 
ἔχρυψα τὴν ἁμαρτίαν μου, οὐ γὰρ διετράπτν πολυ- 
οχλίαν πλήθους, τοῦ μὴ ἐξαγορεῦσαι ὀνώπιον αὐτῶν. 
Εἰ δὲ χαὶ εἴατα ἀδύνατον ἐξελθεῖν τὴν θύραν μου χόλ- 
quo χενῷ, χεῖρα δὲ Κυρίου el μὴ ἐδεδοίχειν, συγγρα- 
φὴν δὲ ἣν εἶχον χατάτινος, εἰ μὴ ῥήξας αὐτὴν ἀπ- 
ἐδωχα, οὐδὲν λαδὼν παρὰ χρεωφειλέτου. » Ταῦτα ἣν 
χαὶ τὰ τοιαῦτα τῶν πρὸ Μωσέως θεοφιλῶν ἀνδρῶν 
(ἐξ ἑνὸς γὰρ καὶ τὸν τῶν λοιπῶν τεχμαΐίρεσθαι προσ- 
ἥχει βίον), τὰ περιύμνητα τῆς θεοσεθδείας ἄθλα, δι᾿ 
ἃ φίλοι Θεοῦ καὶ προφῆται χατηξιώθησαν. Τοιούτοις 
δ᾽ οὖσι, τίς ἔτι χρεία ἣν τῶν παρὰ Μωσεΐ παραγγελ- 
μάτων φαύλοις ἀνδράσι xal μοχθηροῖς παραδεδομέ- 


B νων; Οὐχοῦν διὰ τούτων ἁπάντων τὸν ἀρχαιότατον» 


τῆς τῶν προπατόρων θεοσεθείας τρόπον, ὁ Χριστοῦ 
Λόγος πᾶσι χαταγγείλας τοῖς ἔθνεσι προφανῶς ἀπο- 
δέδειχται, ὡς εἶναι τὴν Καινὴν Διαθήχην οὐδ᾽ (5.5) ἄλλην 
ἐχείνης τῆς ἀρχαιοτάτης τῶν Μωσέως χρόνων cose- 
δοὺς πολιτείας, ὥστε ὁμοῦ xal παλαιὰν αὐτὴν elvat 
xaX νέαν: παλαιοτάτην μὲν διὰ τὰ ἀποδεδειγμένα, 
νέαν δὲ αὖθις διὰ τὸ, μαχροῖς τοῖς μεταξὺ χράνοις 
ὥσπερ ἀποχρυθδεῖσαν ἐξ ἀνθρώπων, αὖθις ἀναξεόθιω - 
χέναι διὰ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν διδασχαλίας. Τοῦτόν 
γέ τοι τὸν μεταξὺ δηλούμενον χρόνον ἕως συνέδαινε 
λανθάνειν ἀνθρώπους, χαὶ ὥσπερ ἐφησυχάζειν τὸν τῆς 
Καινῆς Διαθήχης τρόπον, ὁ Μωσέως ἐν τῷ μεταξὺ 
παρεισελθὼν νόμος, οἷά τις νηπίων χαὶ ἀτελῶν ψυχῶν 
ἐπίτροπος xat οἰχονόμος, ἣ xa ἰατρὸς, δεινῇ καὶ Αἰγυ- 
πτιαχῇ νόσῳ τετρυχωμένῳ τῷ παντὶ Ἰουδαίων ἔθνει, 
αὐτοῖς δὴ τοῖς τοῦ ᾿Αὔραὰμ ἀπογόνοις μὴ οἵοις τε 
οὖσιν ὁμοίως τοῖς προπάτοροαι χατορθοῦν, τὸν ὑπο- 
θεθηχότα xaX ἀτελῆ βίον παρεδίδου. Ἐπειδὴ γὰρ ἐν 
τῇ παρ᾽ Αἰγυπτίοις διατριδῇ οὗτοι μετὰ τὴν τῶν θεο- 
φιλῶν προπατόρων τελευτὴν, ταῖς Αἰγυπτιαχαῖς 
ὁμοιοτροπίαις ἀπαχθέντες, ἐπὶ τὴν πολύθεον, ὡς ἔφην, 
δεισιδαιμονίαν ἀποπεπτώχεσαν, ὡς μηδὲν τῶν Αἰγυ- 
ttov πλέον ἔχειν δοχεῖν, γεγονέναι δὲ χατὰ πάντα 
ὁμοίους αὐτοῖς, χατά τε τὴν τῶν εἰδώλων πλάνην, Ev 
τε τοῖς ἄλλοις ἐγχειρήμασιν" εἰχότως, ὥσπερ ἐχ βυ- 
θοῦ χαχῶν ἀνιμώμενος αὐτοὺς ὁ Μωσῆς, ἀφίστη μὲν 
τῆς ἀθέου πολυθεΐας, ἀνῆγε δὲ ἐπὶ τὸν πάντων δη- 
μιουργὸν Θεὸν, πρῶτον ἐχεῖνον βαθμὸν εὐσεδείας, 
ὡς ἐν εἰσαγωγαῖς xal προθύροις, τῶν τελεωτέρων 


ac silentio teneretur, evenit : Mosis interea lex D προδεδλημένος. "Ἔπειτα οὐ φονεύειν, οὐ μοιχεύειν, 


ingressa quasi puerilium imperfectorumque ani- 
marum curatrix quxdam, et gubernatrix, aut 
etiam medici cujusdam instar, gravi /Egyptiaco- 
que 1 7 morbo laboranti universe Judaorum na- 
tioni, ipsis videlicet Abrahz nepotibus, e: ab eo 
genus trahentibus, qui non quemadmodum primi 
patres, ita ipsi suam, 418 subsecuta est, imperfe- 
ctiorem vitam dirigere poterant, tradita est. Nam 
quia cum /Egyptiis versantes post sanctorum Pa- 
trum mortem, /gyptiacorum morum similitudine 


T* Job xxxi, 24-25. 89 ibid. 96. 
3xv,95. **Job xxxi, 53-355. 


(5***) Οὐδ᾽. Forte legendum οὐχ. Epis. 


δι Matth. v, ἐδ 4. 


οὐ χλέπτειν, οὐχ ἐπιορχεῖν, οὐχ ἄῤῥενας ἄῤῥεσιν 
ἐπιμαίνεσθαι, οὐ μητράσιν, οὐχ ἀδελφαῖς, οὐ θνγα- 
τράσιν ἐπιμίγνυσθαι, οὐδ᾽ ὅσα τοιαῦτα τοῖς τότε 
πράττειν ἐξῆν, ἀφόδω:; συνεχώρει. Παραλαθὼν δὲ 
ἐξ ἀνημέρου xat θηριώδους βίου λογιχωτέραν xal εὖὔ- 
νομον ἐν τοῖς τότε χρόνοις πολιτείαν, πρῶτος ἐπὶ 
γῆς διὰ γραφῆς συνεστήσατο, οὕπω τότε πᾶσιν ἀν- 
θρώποις ἐκφανοῦς ὄντος οὐδὲ τοῦ τοιουδὶ τρόπου. 
Εἴτα δὲ ὡσὰν ἀτελέσιν ἀπειπὼν τὴν εἰδωλολατρείαν, 
θυσίαις χαί τισι σωματιχωτέροις τὸν ἕνα χαὶ ἐπὶ 
4. Job xxx 29,50. ** Ibid. 22. ** Matth. 


57 DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. I. 58 
πάντων Θεὸν θεραπεύειν mapexé)eus, διά τινων A allecti erant, et in muitorum deorum, ut dixi, su- 


ἀποῤῥητοτέρων ἰδίᾳ συμδόλων τὴν xav αὐτὸν θρη- 
σχείαν ἐπιτελεῖν νομοθετήσας, ἣν xat θαυμασίως τῷ 
θείῳ Πνεύματι συνιδὼν οὐχ εἰς ἄπειρον δεῖν περι- 
ἐπειν, ὑφ᾽ ἕνα τόπον περιέγραψεν, ὁρίσας μὴ ἀλλα- 
χόσε συντελεῖν τὰ χατ᾽ αὐτὸν νόμιμα ἣ ἐν μόνῳ ἑνὶ 
τόκῳ οὗτος δ᾽ ἣν ὁ ἐν Ἱεροσολύμοις " ἔξω δὲ τούτου 
δηχέτι" ὅθεν εἰς ἕτι χαὶ δεῦρο παισὶν Ἑδραίων οὐ 
θεμιτὸν ἄλλοσε ἐχτὸς τῆς χαθηρημένης αὐτῶν μη- 
τροπόλεως οὔτε θύειν χατὰ τὸν νόμον, οὔτε ἱερὸν, 
οὔτε θυσιαστήριον ἐγείρειν, οὔτε χρίειν ἱερέας, οὔτε 
βασιλέας, οὔτε τὰς χατὰ Μωσέα πανηγύρεις χαὶ 
ἑορτὰς ἐχτελεῖν, οὐ μιασμοῦ χαθαίρεσθαι, οὐ πλημ- 
μελείας ἀπολύεσθαι, οὐ δῶρα τῷ Θεῷ προσφέρειν, οὐχ 
Ἑλεοῦσθαι χατὰ τὰ νενομοθετημένα. Διόπερ xal τῇ 


Μωσέως εἰχότως ὑποδέδληνται χατάρᾳ, ἐν μέρει μὲν p 


φυλάττειν τινὰ πειρώμενοι, ἐν δὲ τοῖς ὅλοις παρανο- 
βοῦντες, διαῤῥήδην Μωσέως ἀποφηναμένου" « Ὅτι 
δὴ ἐπιχατάρατος πᾶς, ὃς οὐχ ἐμμενεῖ ἐν πᾶσι τοῖς 
ἐνγγεγραμμένοις τῷ νόμῳ, τὸῦ ποιῆσαι αὐτά. » Τού- 
τοῖς δὲ πᾶσι περιπεπτώχασιν, αὐτοῦ Μωσέως θείῳ 
Πνεύματι προειληφότος, ὅτι δὴ, τῆς διὰ Χριστοῦ Και- 
νῆς Διαθήχης ἀνανεωθείσης, καὶ τοῖς πᾶσιν ἔθνεσι 
χατλγγελθείσης, περιττή τις ἔσται ἡ xaz' αὐτὸν νο- 
μοθεσία - fjv εἰχότως ὑφ᾽ ἕνα τόπον περιώρισεν, ἵνα, 
εἴποτε τούτου στερηθεῖεν, καὶ ἀποχλεισθεῖεν τῆς οἱ- 
χείας ἐλευθερίας, μηχές᾽ αὐτοῖς ἐξὸν er ἐπὶ τῆς ἀλ- 
λοδαπῆς τὰ xav' αὐτὸν νόμιμα συντελεῖν, ὡς xal ἐξ 
ἀνάγχης τὴν δευτέραν Διαθήχην τὴν διὰ Χριστοῦ χα- 
tr rre) μένην γενέσθαι παραδεχτέον. Αὐτὸ δὴ οὖν τοῦτο 


perstitionem deciderant, adeo quidem, ut ἄγρα }8 
amplius nihil babere, et illis in omnibus similes, 
tum in errore simulacrorum, tum in aliis quoque 
facinoribus evasisse viderentur : merito quasi ex 
profundo malorum ipsos hauriens Moses, ab impia 
deorum multitudine amovit, et ad opificem universi 
Deum reduxit, perfectiorum illorum vitam, quasi 
in ingressibus et vestibulis, pro primo gradu pie- 
tatis objiciens. Deinde non occidere, non machari, 
non furari, non pejerare, non mares in maribus 
insanire, non matribus, non sororibus, non filiabus 
misceri : nec alia hujusmodi quacunque impune 
ab illorum temporum hominibus committi poterant, 
permisit: acceptam vero ex immiti et fera vita, 
rationi magis conjunctam, bonisque innitentem le- 
gibus, per illa tempora civilem institutionein pri- 
mus in terris scripto commendavit, qui sane tnos 
omnibus hominibus nondum satis notus erat. Deinde 
quasi imperfectis illis, simulacrorum cultu inter- 
dicto, per quzedam arcana seorsum signa, aut re- 
ligionem quam ipse probabat complecterentur, edi- 
cens, sacrificiis et quibusdam corporalibus czere- 
moniis, unum supra omnia Deum ut colerent, prz- 
cepit; quam sane religionem cum admirabiliter di- 
vino monitus spiritu, non in perpetuum servari 
oportere intelligeret : unum duntaxat circumscri- 
psit locum, addito przcepto, ne usquam alibi eos, 
qui 20 ipso tradebantur ritus, quam certo illo in 
loco perficerent : hic autem erat llierosolymis, ex- 


Μωσέως πργηγηρευχότος, ὁμοῦ τε ὁ Χριστὸς ἐπεδή- C tra hunc vero neutiquam : ex quo adhuc Hebrzis 


utt τῷ βίῳ, xal τῆς Καινῆς Διαθέχης προεδάλλετο 
τοῖς ἔθνεσι διδασχαλία, παραχρῆμά τε Ῥωμαῖοι 
τὴν πόλιν ἑλόντες πολιορχίᾳ καθεῖλον τὰ Ἱεροσόλυμα, 
χαὶ τὸν αὐτόθι νεών λέλυτό τε αὐτίχα πᾶσα ἡ Μω- 
elu διάταξις, xax τὰ τῆς Παλαιᾶς περιήρητο Διαθή- 
χης, τά τε τῆς ἀρᾶς μετήει τοὺς παρὰ χαιρὸν τὰ 
Μωσέως πράττειν παρανομοῦντας, εἰς αὐτὰ βιαζο- 
μένους " ἀντεισήγετο δὲ ὁμοῦ καὶ χατὰ τὸ αὐτὸ τῆς 
νέας xaX ἐντελοὺς διδασχαλίας τὰ νόμιμα. Διόπερ εἰ- 
χότως ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν τοῖς οἱομένοις ἐν 
μόνῃ τῇ Ἱερουσαλὴμ, 1| ἐν ὄρεσί τισιν f) τόποις ἀφ- 
Θρισμένοις δεῖν τὸν Θεὸν προσχυνεῖν, φησίν " « Ἔρχε- 
ται ὥρα, xai νῦν ἐστιν, ὅτε οἱ ἀληθινοὶ προσχυνηταὶ 
προσχυνήσουσιν οὔτε ἐν τῷ ὄρει τούτῳ, οὔτε ἐν "Te- 
ρουσαλὴμ 9 Πατρί πνεῦμα γὰρ ὁ Θεὸς, xai τοὺς 
προσχυνοῦντας αὑτὸν, ἐν πνεύματι xal ἀληθείᾳ δεῖ 
Ξρυσχυνεῖν. » Καὶ ταῦτα φήσαντος, παραχρῆμα χαὶ 
οὐχ εἰς μαχρὸν πολιορχηθέντων τῶν Ἱεροσολύμων, 
τοῦ τ᾿ αὐτόθι ἁγιάσματος, καὶ τοῦ πρὸς αὐτῷ θυσια.- 
στηρίου, τῆς τε χατὰ Μωσέα λατρείας χατὰ τὴν αὖ- 
τοῦ Μωσέως διάταξιν περιῃρημένης, ἀνέφανεν εἰς 
πάντας ἀνθρώπους καὶ ἐξέλαμψεν ἡ ἀρχέτυπος τῶν πρὸ 
Μωσέως θεοφιλῶν ἀνδρῶν εὐσέδεια, f, τε δι᾽ αὐτῆς 
πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ἐπηγγελμένη εὐλογία,ἀπὸ τοῦ πρώτου 
βαθμοῦ χαὶ ἀπὸ τῆς πρώτης στοιχειώσεως τῆς χατὰ 
Μωσέα λατρείας ἐπὶ τὸν χρείττονα xal τελειότερυν 


9^ Deut. x1vii, 26. 


nefas est, extra ipsorum eversam metropolim us- 
quam, aut ex lege sacrificare, aut fanum, aramve 
erigere, aut sacerdotes regesve inungere, aut cele- 
britates solenniaque per Mosem instituta perficere : 
non ab aliqua immunditie purgari, non solvi a pec- 
calo, non offerre Deo munera, non ad propitiandum 
aliquid facere ex legibus. Quocirca in Mosis exse- 
crationem merito relapsi intelliguntur, quippe cuta 
in parte 18 quidem observare nonnulla conentur, 
in universo autem a legibus suis aberrent, ipsc 
plane Mose pronuntiante atque affirmante : « Quod 
exsecrabilis sit omnis quicunque non stet omnibus 
qua scripta sunt in lege, ut ea faciat **. » Lapsi 
autem jam sunt in hec omnia, cum et ipse Moses 
divino Spiritu afflatus, providerit novo per Christum 
instaurato Testamento, universisque gentibus nun- 
tiato, supervacuam futuram esse, qua ab ipso po- 
sita est, legum observationem, quam uno duntaxat 
loco, merito terminavit, ut si quando ex eo loco 
pellerentur, et patriam libertatem amitterent, non 
amplius illis fas esset, quas.ipse posuisset, leges aut 
ritus servare : ut jam confitendum sit, alterum te- 
Stamentum quod per Christum sit denuntiatum, 
necessario esse introductum. Cum itaque Moses hoc 
ipsum futurum esse przdixisset, moxque et Chri- 
stus vitx hujus peregrinationem explevissel, et pa- 


59 EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS Il. «- APOLOGETICA. 60 
riter ad omnes gentes Novi Testamenti doctrina Α προσάγουσα τοὺς προσιόντας αὐτῇ βίον. Αὐτίχα γοῦν 


perferretur, tuin protinus Romani, cum urbem ob- 
sidione cinxissent, Hierosolyma ipsa, et quod ilá 
erat templum everterunt, solutaque est confestim 
omuis Mosis constitutio, et qu:ecunque de Vetere 
Testamento servabantur, sublata sunt. Exsecratio 
autem ad illos venit, quia cum ea quz a Mose prz- 
cepta sunt przter legem facere vellent, in eam ip- 
sam exsecrationem vi quadam coacli aunt recidere. 
E contrario autem simul et eodem tempore ejus, 
quae in Novo perfectoque Testamento continetur do- 
ctriue, et leges, et ritus introducti sunt. Quare 
merito Salvator et Dominus, ad eos qui putabant 
in sola Jerusalem, aut in montibus quibusdam, 
sive certis determinatisque!ocis Deum adorari opor- 


τῶν μαχαρίων ἐχείνων xat θεοφιλῶν, τῶν ἀμφὶ τὸν 
"A6paàp. λέγω, οὐχ ἀφωρισμένως ἕν τινι τόπῳ προῦ- 
χυνούντων, οὐδὲ διὰ συμδόλων xal τύπων, ἀλλ᾽ ἧ 
φῆσιν ὁ Σωτὴρ xaX Κύριος ἡμῶν, ἐν πνεύματι xal 
ἀληθείᾳ, f) διὰ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιφανείας 
ἅπασι τοῖς ἔθνεσιν ὑπῆρξε, τῶν πάλαι προφητῶν xat 
τοῦτο τεθεωρηχότων. Λέγει δ᾽ οὖν ἄντιχρυφ Σοφονίας " 
ε Ἐπιφανήσεται Κύριος ἐπ᾽ αὐτοὺς, χαὶ ἐξολοθρεύσει 
πάντας τοὺς θεοὺς τῶν ἐθνῶν τῆς γῆς, χαὶ προσχυ- 
γήσουσιν αὐτῷ, ἔχαστος Ex τοὺ τόπου αὐτῶν. » Ὁ 
δὲ Μαλαχίας ὁμοῦ πρὸς τοὺς Ex περιτομῆς ἀποτεί- 
νεται, χαὶ περὶ τῶν ἐθνῶν ταῦτα προαναφωνεῖ, φά- 
σχων᾽ εΟὐχ ἔστι μου θέλημα, λέγει Κύριος παντοχρά- 
τωρ, χαὶ θυσίας οὐ προσδέξομαι ἐχ τῶν χειρῶν 


tere, sic ait : « Venit hora, et nunc est, quando B ὑμῶν, διότι ἀπ᾽ ἀνατολῆς, xai μέχρι δυσμῶν, τὸ 


veri adoratores adorabunt Patrem, neque iu monte 
hoc, neque in Jerusalem. Spiritus enim Deus, et 
ipsum adorantes, in spiritu et veritate oportet ado- 
rare", » Quibus rebus ita ab illo predictis, conti- 
nuo nec longo post tempore, Hierosolymis obsidione 
oppressis, et ejus loci sanctificatio, et ad eumdem 
usum constructum altare, et adoratio, 43 a Mose 
tadita fuerat, sublata eversaque sunt. Eodemque 
tempore in omnes homines patefacta est, et emicuit 
ea, qua ante Mosem viris sanctis a principio data 
fuerat, pielas et religio, et qu:e per illam ormni- 
bus gentibus promissa fuerat benedictio, qu» a 
primo ascensus gradu, et a primis illis adorationisg 


ὄνομά μου δεδόξασται ἐν τοῖς ἔθνεσι, xal ἐν παντὶ 
τόπῳ θυμίαμα προσάγεται τῷ ὀνόματί μον, χαὶ θυ- 
σία χαθαρά. » Τὸ γὰρ ἐν παντὶ τόπῳ θυμίαμα χαὶ 
θυσίαν ἀναφέρεσθαι Θεῷ, τί ἕτερον παρίστησιν, f) 
ὅτι μὴ ἐν Ἱεροσολύμοις, μηδ᾽ ἀφωρισμένως ἐν τῷ- 
6c τῷ τόπῳ, ἐν πάσῃ δὲ χώρᾳ, xal ἐν πᾶσι τοῖς 
ἔθνεσι, μέλλουσι τὸ δι᾽ εὐχῶν θυμίαμα, xal τὴν οὐ δι᾽ 
αἱμάτων, ἀλλὰ δι᾽ ἔρνων εὐσεδῶν χαθαρὰν ὠνομα- 
σμένην θυσίαν τῷ ἐπὶ πᾶσιν ἀναφέρειν 8c; Bod 
δὲ διαῤῥήδην, xal χέχραγεν ὁ 'Hoatac, θεσπίζων 
ἅμα xal λέγων « Ἔσται θυσιαστήριον τῷ Κυρίῳ ἐν 
χώρᾳ Αἰγύπτου, xal γνωστὸς ἔσται Κύριος τοῖς Àt- 
συπτίοις, xal ἀποστελεῖ αὐτοῖς ἄνθρωπον ὃς σώσει 


19 Μοβαίος elementis, eos, qui ad se accedunt, C αὐτοὺς, xal γνώσονται οἱ Αἰγύπτιοι τὸν Κύριον ἐν 


ad meliorem perfectioremque vitam adducit. lta- 
que protinus quando beat-s illos, Deoque amicos 
viros, eos dico qui Abrahamo siiniles exstiterunt, 
non in aliquo certo determinatoque loco adorasse 
constat, neque sub ullis signis aut flguris, sed 
quomodo Salvator noster et Dominus aocet, in spi- 
ritu et. veritate, eadem adorandi ratio per ejusdem 
Salvatoris nostri adventum omnibus gentibus insi- 
nuata est. Quod quidem futurum, etiam prophetz 
veteres tanto ante cognoverant. Dicit itaque plane 
Sophonias : « Apparebit Dominus super eos, et per- 
det omnes deos gentium terrz, et adorabunt eum 
unusquisque de loco suo **. » Malachias autem si- 
mul, et ad eos qui ex circumcisione sunt, sermo- 
nem dirigit, et de gentibus talia pradicit : « Non est 
voluntas mea, dicit Dominus omnipotens, et sa- 
crificium non suscipiam de manibus vestris, quo- 
niam ab ortu usque ad occasum nomen meum glo- 
rillcatum est in gentibus, et in omni loco in- 
censum offertur nomini meo, et sacrificium mun- 
dum **. » Quod enim in omni loco dicit, incensum 
et sacrificium offerri Deo, quid aliud significat, 
nisi « non Hierosolymis **, » neque definite in hoc 
aut in illo loco iJ futurum? sed in omni regione et 
in omnibus gentibus, quz? quidem et orationis in- 
censum et sacrificium, quod mundum dictum est, 
non per cruores, sed per pias actiones, summo 

*! Joan. 1v, 25-24. δ5 Sophon. n, 11. 

($***) Ov6*. Forte οὐχ. Epi. 


9! Malach. 1, 10,11. 


τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, xaX ποιήσουσι θυσίας, xal εὔξονται 
εὐχὰς τῷ Κυρίῳ, χαὶ ἀποδώσουσι. xal ἐπιστραφ- 
σονται πρὸς Κύριον, χαὶ εἰσαχούσεται αὐτῶν, χαὶ 
ἰάσεται αὐτούς. » "Ap& σοι δοχοῦμεν ἀληθῆ λέγειν 
μετάθεσιν τοῦ Μωσέως νόμου, μᾶλλον δὲ παῦλαν χαὶ 
λύσιν φάσχοντες διὰ τῶν προφητιχῶν φωνῶν θεσπί- 
ζεσθαι; Ὁ μένγε Μωσῆς θυσιαστέριον xal θυσίας οὐδ᾽ 
(9****) ἀλλαχόσε γῆς ἣ ἐν μόνῃ τῇ Ἰουδαίᾳ, καὶ ταύτης 
ἐν μιᾷ πόλει συστήσασθαι νομοθετεῖ" dj δὲ προφητεία 
ἐν χώρᾳ φησὶν Αἰγύπτου τῷ Κυρίῳ θνσιαστήριον 
ἱδρυθήσεσθαι, χαὶ τοὺς Αἰγυπτίους αὑτοὺς τῷ Κυρίῳ 
τῶν προφητῶν, ἀλλ᾽ οὐχέτι τοῖς πατρῴοις θεοῖς χαλ- 
λιερήσειν τὰς θυσίας, καὶ τῆς θεογνωσίας οὐ Μωσέα 
αἴτιον, οὐδ᾽ ἕτερον τῶν προφητῶν αὐτοῖς γενήσεσθαι, 
ἀλλά τινα χαινὸν καὶ νέον ἄνθρωπον θεόθεν ἀπεσταλ- 
μένον. Μετατιθεμένου δὲ τοῦ θυσιαστηρίου παρὰ τὰ 
τῷ Μωσεῖ δοχοῦντα, ἀνάγχη πᾶσα χαὶ τοῦ Μωσέως 
νόμου μεταθολὴν γενέσθαι. Εἶτα δὲ θύοντες Αἰγύπτιοι 
τῷ ἐπὶ πάντων Θεῷ, πάντως που xal ἱξρωσύνης 
ἀξιωθήσουται. Ἱερωμένων δῆτα Αἰγυπτίων τὰ περὶ 
Λευϊτῶν xal τῶν ix διαδοχῆς ᾿Ααρὼν Mosi δια- 
τεταγμένα, οὐχέτ᾽ ἂν γένοιτο τοῖς Αἰγυπτίοις χρέσιμα. 
Ὥρα δὴ οὖν καινῆς νομοθεσίας δεῖν εἰς τὴν τῶν δη- 
λουμένων σύστασιν. Τί δὲ ἄρα; εἰχῇ ταῦτ᾽ ἀναπε- 
φώνηται ; ἣ xal τέλος ἐπενήνεχται τοῖς λόγοις ; Σχέ- 
Ψαι δ᾽ οὖν εἰ μὴ σήμερον, λέγω δὴ χαθ᾽ ἡμᾶς αὐτοὺς, 
*? Joan, iv, 21. 


. 
-- 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC.JE LIB. 1. 


62 


ὀφθαλμοῖς (4) ὁρῶνται οὐ μόνον Αἰγύπτιοι, ἀλλὰ xal A Deo essent oblature ? Clamat autem palam et vo- 


“πᾶν Ὑένος τῶν πρὶν εἰδωλολατρῶν ἀνθρώπων, οὖς ἡ 
πρόῤῥδησις διὰ τῶν Αἰγυπτίων ἠνέττετο, τῆς μὲν πο- 
λυθέου χαὶ δαιμονιχῇς ἀπηλλαγμένον πλάνης, τὸν δὲ 
τῶν προφητῶν Θεὸν ἀναχαλούμενον. Καὶ εὔχονται δὲ 
οὐχέτι πλείοσι χυρίοις, ἑνὶ δὲ τῷ μόνῳ Κυρίῳ χατὰ 
τὸ ἱερὸν λότιον, χαὶ τούτῳ θυσιαστήριον ἀναίμων 
χαὶ λογιχῶν θυσιῶν, χατὰ τὰ χαινὰ μυστήρια τῆς 
νέας xai xatvnc Διαθήχης, xa0' ὅλης τῆς ἀνθρώπων 
οἰχουμένης ἀνεγήγερται, ἐν αὑτῇ τε Αἰγύπτῳ, xai 
τοῖς λοιποῖς ἔθνεσι τὸν τρόπον Αἰγυπτιάζουσι χατὰ 
τὴν δεισιδαίμονα πλάνην νῦν χαθ᾽ ἡμᾶς ἡ τοῦ τῶν 
ὅλων Θεοῦ γνῶσις διαλάμπουσα, τὴν πίστιν ἀναμφί- 
λεχτὸον τῶν προθεσπισθέντων ἐπισφραγίζεται. Ταῦτα 
δὲ ἔργοις ἐπιτελούμενα ὁρῶν, ἀλλ᾽ οὐχέτ᾽ ἀχοῇ προσ- 
δοχώμενα, τὸν χαιρὸν, ὁπόθεν τὴν ἀρχὴν τῶν πρα- 
Ὑμάτων εἴληχεν, οὐδ᾽ (&') ἄλλον ἀναζητήσας εὑρήσεις ἢ 
τὸν τῆς σωτηρίου ἐπιφανείας. Αὐτὸς ἄρα οὗτος ἦν 
ἐχεῖνος, ὄν ὁ χρησμὸς ἐδήλου, φήσας ἀποστελεῖν τὸν 
“ὧν ὅλων θεὸν, καὶ Κύριον τοῖς Αἰγυπτίοις ἄνθρω- 
πον, ὃς σώσει αὐτούς" ὃν xal τὰ Μωσέως ἐδήλου λό- 
qua, δι᾽ ὧν ἔφησεν" « Ἐξελεύσεται ἄνθρωπος Ex τοῦ 
σπέρματος αὑτοῦ, xal χυριεύσει ἐθνῶν πολλῶν"» 
ἐν οἷς ἔθνεσι χαὶ Αἰγύπτιοι δήπουθεν χαταριθμοῖντ᾽ 
ἄν. ᾿Αλλὰ περὶ μὲν τούτων μαχρὸς ἂν εἴη λόγος, ἐπ᾽ 
οἰκείας φχολῇς ἐντελέστερον ἀποδοθησόμενος" τό γε μὴν 
παρὸν ἐπιτετηρήσθω, ὅτι τὰ προηγούμενα οὐδ᾽ (ἐ 5) 
ἄλλοτε ἢ μετὰ τὴν ἐπιφάνειαν Ἰησοῦ τουΣωτῆρος ἡμῶν 
ETÀ 9o075. Ἐξ ἐχείνου γάρ τοι xal εἰς δεῦρο παρὰ τοῖς 


ciferatur Isaias vaticinans simul, ac dicens : « Erit 
altare Domino in terra /Egypti, et cognoscetur Do- 
minus ab AEgyptiis, et mittet eis hominem qui sal- 
vos faciet eos, et cognoscent /Egyptii Dominum in 
die illa, et facient sacrificia, et vovebunt vota Do- 
mino, et reddent, et convertentur ad Dominum, et 
exaudiel eos, el sanabit eos *!, » Ecquid tibi vide- 
mur veramlegis Mosi conyersionem dicere? an po- 
tius finem et solutionem enuntiare, et propheticis 
vocibus vaticinari ? Etenim Moses altare et sacrifi- 
cia nusquam terrarum in sola Judea et in hujus 
una duntaxat civitate constitui, lege a se posit? ju- 
bet : prophetia autem in terra ZJEgypti ait altare 
Domino struendum dicandumque esse, οἱ /Egyptios 
ipsos non amplius diis patriis rem sacram, sed ipsi 
prophetarum Deo facturos: et. quod verum Deum 
sint agnituri, non Mosen illis neque alium ex pro- 
phetis quempiam auctorem fore, sed novum quem- 
dam divinitus missum hominem. 90 Porro autem 
translato commutatoque altari prier Mosis con- 
stitutiones atque decreta, necesse est penitus etiam 
legis Mosis fieri mutationem. Quod si summo Deo 
sacrificaturi sunt /gyptii, prorsus etiam sacerdo- 
tii munus sunt adepturi. At ZEgyptiis ad tale mu- 
nus, assumptis quz de Levitis et Aaron successori- 
bus a Mosc sunt constituta, nulli plane usui /Egy- 
ptiis amplius esse posse perspicuum est. Tempus 
igitur jam tum fuerit, legem novam ad ea quz di- 


Διγυπτίοις, χαὶ χαρὰ Πέρταις, Σύροις τε χαὶ ᾿Αρμενίοις, c cta sunt confirmanda, ponere opus esse. Quid igi- 


χαὶ παρὰ τοῖς τὰς ἐσχατιὰς τῆς γῆς οἰχοῦσι βαρθάροις, 
αὐτοῖς τε τοῖς τὸ πρὶν ἀνημερωτάτοις xai θηρίωδε- 
στάτοις ἔθνεσι, ναὶ μὴν xal παρὰ τοῖς τὰς νήσους 
οἰχοῦσιν (ὅτι δὴ xai τούτων ἠξίωσε μνήμην t) προ» 
φητεία ποιήσασθαι), αὐτὴ ἐχείνη ἡ χατὰ τὸν ᾿Αὐραὰμ 
πολιτεία, χαὶ ὁ παλαιότατος χαὶ πάντων ἀρχαιότατος 
τῆς θεοσεδείας τρόπος σπουδάζεται. Καὶ τίς οὐχ ἂν 
ἐχπλαγείη τὸ παράδοξον τοῦ πράγματος, εἰ δὴ οἱ 
ἐξ αἰῶνος λίθοις, χαὶ ξύλοις, χαὶ δαίμοσι, θηρίοις τε 
ἀνθρωποδόροις, καὶ ἑρπετοῖς ἰοδόλοις, ζώοις τε παν- 
τοῖοις, xaX εἰδεχθέσι χνωδάλοις, πυρί τε xal γῇ. xai 
τοῖς τοῦ παντὸς ἁψύχοις στοιχείοις τὴν σεθδάσμιον 
τιμὴν περιτιθέντες, τὸν ὕψιστον Θεὸν, τὸν οὐρανοῦ 
χαὶ γῆς δημιουργὸν, αὐτὸν δὴ τὸν τῶν προφητῶν 


tur? temere hzc enuntiata sunt ἢ an exitum invenit 
oratio ? inspice igitur si non hodie, hoc est nostris 
interim ipsorum temporibus, ipsis oculis cernuntur 
non solum AEgyptii, verum etiam omne genus ho- 
minum qui antebac simulacris addicti erant, quos- 
que /Eyyptiorum appellatione prophetica przdictio 
significat, a multorum deorum ac daemonum impio 
cultu liberatum, et verum prophetarum Deum in- 
vocans et adorans. Vota autem faciunt, non pluri- 
bus amplius dominis, sed uni soli Domino, quem- 
admodum sacrum praedixit oraculum. Et huic qui- 
dem altare incruentarum et rationalium hostiarum, 
ut nova Novi Testamenti mysteria postulant, per 
totum terrarun orbem erectum est : et cum in. /E- 


Κύριον, τὸν Θεὸν ᾿Αὐραὰμ xat τῶν τούτου προπα- D gvpto, tum in reliquis gentibus, que mores /Egy- 


όρων, μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν παρουσίαν ἀνα- 
χαλοῦνται:; xat οἱ μιχρῷ πρόσθεν μητρογαμίαις xat 
θυγατρομιξίαις, ἀλληλοφθορίαις τε χαὶ παντοίαις 
κιχιφονίαις ἐγχαλινδούμενοι, οἱ μηδέν τι ἀνημέρων 
θηρίων τὸν τρόπον διαφέροντες, νυνὶ διὰ τῆς τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν ἐνθέου δυνάμεως μεταδληθέντες, xal 
ὥσπερ ἐξ ἑτέρων ἕτεροι γεγονότες, λόγους ἀρετῆς, 
xai σωφροσύνης παιδεύματα, συνιόντες εἰς τὰ χοινὰ 
διξ χαχαλεῖα, μανθάνουσιν * ὡς τὴν ἀνωτάτω φιλοσο- 
ςίαν, τὴν μηδ᾽ ἐμδλέπειν ἀχολάστοις ὀφθαλμοῖς, 


** Isa. xix, 19,90. 


(41 Forte leg., xa0' ἡμᾶς, αὐτοῖς τοῖς 990. EbiT., 
(4 Οὐδ᾽. Forte οὐχ. Epit. 


ptiorum imitantes, superstitionis errore tenebantur: 
hac ipsa zetate nostra cognitio veri Dei relucens, 
fidem iis quz a prophetis przdicta sunt, indubita- 
tam adjungit. Hzc autem cum reipsa interim per- 
fici videas, nec amplius, ut quondam audita ex- 
spectari, si tempus quasras unde principium ejus- 
modi res acceperit, non aliud invenies, quam cum 
Salvator noster advenit. Ipse igitur ille fuit, que:n 
oraculum significabat, cum diceret Deum et Domi- 
num universi, missurum 4Egyptiis hominem qui 


(4) οὐδ᾽. Forte οὐχ. Epit. 


65 EUSEBII C.ESARIENSIS OPP. PARS 1]. — APOLOGETICA. θέ 
salvos faciat eos, quem et Mosis vaticinia perhibe- A μηδὲ μέχρι λόγων ἀδιαφορεῖν, μηδὲ τὰ χοινὰ καὶ τοῖς 


bant, ubi ait : Egredietur homo de semine ejus οἱ do- 
minabitur gentibus multis ** ; in quibus sane genti- 
bus ct AEgyptios numerari par est. Verum de his qui- 
dem longior esset oratio, et per otium huic ipsi rei 
dicatum, absolutius reddenda Quod autem prz- 
sentis loci sit proprium, illud teneatur : ea que 
praedicta sunt, non alias quam post adventum Jesu 
Salvatoris nostri esse completa. Ab illo enim ad 
hunc usque diem apud ZEgyptios, apud Persas, 
Syros, Ármenios, apud extremas terrarum oras 
incolentes barbaros, et cum 91 apud has ipsas 
prius immanissimas et ferissimas nationes, tum 
vero etiam apud eos qui insulas colunt (quando 
et de his prophetia non indignum putavit facere 
mentionem) ipsa illa, qui auctore Abraham 
comprobatur civilis ratio, et omnium antiquis- 
simus colendi Deuin mos, celebratur. Et quis non 
ipsa rei mirabilitate obstupescat ? cum eos qui a 
condito zvo, lapidibus, et lignis, et dxmonibus, 
belluisque humana carne victitantibus et reptilibus 
venenatis, animalibusque omnis generis, et feris 
informibus, ignique, et terrz, et ipsius universi 
inanimatis elementis, divinum honorem et cultum 
tribuebant : altissimum Deum, et coli ac terre 
opificem, ipsum utique prophetarum Dominum, 
Deumque Abraham, et avorum ejusdem, post Sil- 
valoris nostri adventum, videat invocantes : et eos 
qui paulo ante a manibus et filiabus libidinem non 
abstinebant , seque mutuo inter se corrumpebant, 
et omnis generis cruentationibus et cz:dibus inqui- 
nabant, qui nihil ab immauibus feris, victu ipso 
differebant, nunc per Salvatoris nostri divinam vir- 
tutem mutatos, et quasi ex aliis alios factos, ser- 
mones de virtute, modestisque przcepta ut dis- 
cant, in communes scholas assidue convenientes ? 
atque adeo quidem, ut tam feminx quam viri, tam 
pauperes quam divites, tam vulgares el ignariquam 
docti etiam pueri, et mancipia, non minus in agris, 
quam in urbibus, in loca certa conveniant, ut su- 
premam illam philosophiam ediscant, qux: admonet, 
ne intueri quidem petulantibus oculis fas esse, ne- 
que verbum emittere otiosum, neque ca quie com» 
munia sunt, et omnibus consueta patrare, et do- 


πᾶσι συνήθη διαπράττεσθαι παραινοῦσαν, οὐ μόνον 
ἄνδρας, ἀλλὰ xal γυναῖχας, πένητάς τε xal πλουσίους, 


. λογίους τε χαὶ ἰδιώτας, μέχρι χαὶ παίδων, χαὶ ἀνδρα- 


πόδων, ἐν ταῖς χατὰ πόλιν χαὶ χατ᾽ ἀγροὺς διατριθαΐῖς 
παιδεύεσθαι, μανθάνειν τε ἀληθῆ τρόπον, χαθ᾽ ὅν τὸν 
ἐπὶ πάντων προσέχει Θεὸν σέδειν, xaX θεραξκεύειν 
ἐν παντὶ τόπῳ, χατὰ τὴν φήσασαν προφητείαν" « Καὶ 
προσχυνήσουσιν αὐτῷ, ἕχαστος ἐχ τοῦ τόπου αὐτοῦ.» 
Προσχυνεῖ δῆτα οὖν πᾶς τῷ ἐπὶ πάντων Θεῷ βάρ- 
ὄαρος xal Ἕλλην, οὐ τρέχων ἐπὶ τὰ Ἱεροσόλυμα, 
οὐδ᾽ αἴμασι χαὶ θυσίαις ἀφοσιούμενος, οἴχοθεν δὲ χαὶ 
ἐφ᾽ ἑαυτῷ μένων, χαὶ πνεύματι xal ἀληθεΐ τὴν 
ἄναιμον xaX χαθαρὰν ἀποδιδοὺς αὑτῷ λατρείαν. Καὶ 
αὐτὴ γε ἦν ἡ Καινὴ Διαθήχη, οὐ χατὰ τὴν παλαιὰν 
τυγχάνουσα. Παλαιὰν δὲ μήτοι νομίσῃς λέγεσθαι τὴν 
τῶν πρὸ Μωσέως θεοφιλῶν ἀνδρῶν, ἀλλὰ τὴν ὑπὸ 
Μωσέως αὐτοῦ τῷ Ἰουδαίων ἔθνει νενομοθετημένην. 
Ἐπιφέρει γοῦν ὁ λόγος διασαφῶν, τίνα ἔφησεν εἶναι 
τὴν παλαιὰν, Ti μηδὲν ὅμοιον σχήσειν διδάσχεε τὴν 
χαινὴν, λέγων" « Διαθήσομαι Διαθήχην Καινὴν, οὗ 
χατὰ τὴν Διαθέχην, fv διεθέμτν τοῖς πατράσιν, ἐν 
ἡμέρᾳ ἐπιλαδομένου μου τῆς χειρὸς αὐτῶν, ἐξαγα- 
γεῖν αὐτοὺς Ex γῆς Αἰγύπτου.» Οὐ χατὰ ταύτην 
γοῦν φησι τὴν ὑπὸ Μωσέως νενομοθετημένην. Αὕτη 
γὰρ Ἦν κατὰ τὴν ἔξοδον τὴν ἀπ᾽ Αἰγύπτου τοῖς Ἰου- 
δαίοις παραδοθεῖσα. Ἔδοξεν ἂν οὖν ἐναντίαν εἰσάγειν 
τὴν Καινὴν Διαθήχην τοῦ τρόπου τῆς θεοσεθείας τῶν 
ἀμφὶ τὸν ᾿Αδραὰμ. θεοφιλῶν, εἰ μὴ ἀχριδῶς ἐπεδη- 
μήῆνατο, φήσας" « Οὐ χατὰ τὴν Διαθήχην ἣν διεθέ- 
μὴν τοῖς πατράσιν αὐτῶν xaz' Exelvo χαιροῦ, xaü ὃν 
ἐξήγαγον αὐτοὺς Ex γῆς Αἰγύπτου. » Οὐ κατὰ τὴν ὑπὸ 
Μωσέως ἄρα ἐπὶ τῆς ἐξόδου, χαὶ ἐπὶ τῆς χατὰ τὴν 
ἔρημον διατριθῆῇῆς νενομοθετημένην, ἔσεσθαι τὴν 
Καινὴν ἐθέσπιζεν, ἀλλὰ xat! ἐχείνην δηλαδὴ τὴν πρό- 
παλαι πολιτευσαμένην, δι᾽ ἧς χατορθώσαντες ἀνεφά - 
vnoav οἱ πρὸ Μωσέως. Δι᾽ ἃ δὴ λοιπὸν ἤδη θαῤῥῶν, 
τὰς τῶν θεοσεδεῖν ἐπαγγελλομένων προαιρέσεις μὴ ἐπὶ 
δύο, ἀλλὰ τρία διαιροῦ τάγματα" τό τε τῶν παντελῶς 
εἰδωλολατρῶν, τῶν δὴ ἐπὶ τὴν πολύθεον πλάνην ἀπο- 
πεπτωχότων, χαὶ τὸ τῶν ἐχ περιτομῆς διὰ Μωσέως 
ἐπὶ τὸν πρῶτον ἀνεληλυθότων τῆς εὐσεόείας βαθμόν" 
xaX τρίτον τὸ τῶν ἐπαναδεδηχότων δίὰ τῆς εὐαγγέ - 
λιχῖς διδασχαλίας, ὃ xai τῶν δυεῖν μέσον παρεμθα- 


ceantur verum illum morem, quen ubique locorum p λὼν, μηχέθ᾽ $you τοὺς ἀπὸ Ἰουδαίων ἀφισταμένους 


in cultu et obsequio summi Dei servare conveniat, 
Sicut dixit prophetia : « Et adorabunt eum unus- 
quisque de loco suo "δ. » Adorant igitur summum 
Deum omnes barbari οἱ Graci, non Hierosolyma 
currentes,neque cruoribus aut sacrificiis placantes, 
sed domi sux apud seipsos in spiritu ct veritate, 
incruento puroque obsequio illum colentes. Et hoc 
faerat ipsum Novum Testamentum, quod non instar 
prioris illius, et veteris factum est. Vetus autem in- 
telligito, non sanctorum hominum qui ante Mosem 
fuere, sed quod legis loco universe Judzorum na- 
tioni ab ipso Muse positum est. Quocirca oraculum 


** Deut. xviii, 1 5) [sa. xLv, 44. 


πάντως δεῖν ἐφ᾽ ᾿Ἑλληνισμὸν ἐχπίπτειν, μηδὲ τοὺς 
ἐξ Ελλήνων ἀναχωροῦντας ἐξ ἀνάγχης χρῆναι "lov- 
δαίους ἔσεσθαι" τῶν δὲ μέσων ἑλὼν τὸν τράπον, 
εὑρήσεις ἄνω που ἑστῶτα, xal ὥσπερ ἐφ᾽ ὑψηλοτάτης 
ἀχρωρείας ἀναδεθηχότα, ἑχατέρωθεν δὲ χάτω τοὺς 
λοιποὺς ἀπολελοιπότα. Ἑλλήνων μὲν γὰρ ἐχπέφευγε 
τὴν ἄθεον χαὶ πολυπλανῇ δεισιδαιμονίαν, xai τὰς 
ἀνειμένας πορνείας τε χαὶ ἀχοσμίας ' Ἰουδαίων δὲ 
ὡσαύτως τὴν ὑπὸ Μωσέως ἀτελῆ xal οἷα νηπίοις 
xai ἀσθενέσι κατάλληλον ἐθελοθρησχείαν. Τὸν οἰχεῖον 
δὲ ἄνωθεν οὐ μόνον Ἰουδαίοις, ἀλλὰ xai Ἕλλησι 
χαὶ βαρθάροις, χαὶ τοῖς ὑφ᾽ ἡλίῳ πᾶσιν ἔθνεσιν 


65 DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB. 1. 66 
ἐπιδοώμενος νόμον, ὕρα τί qrsw- "Q ἄνθρωπε, À ipsum Q9 adjungit ea, quibus planum faciat, quod- 


x3 σύμταν τὸ θνητῶν γένος, ὁ piv δὴ Μωσέως 
νόμος, ἀφ᾽ ἑνὸς γένους ἀνθρώπων ἀρξάμενος, 
πρῶτον ἁπάντων τὸ Ἰουδαίων γένος, τῆς πρὸς 
ποὺς θεοφιλεῖς προπάτορας αὐτῶν ἐπαγγελίας ἕνε- 
πεν, iz τὴν τοῦ ἑνὸς Θεοῦ γνῶσιν ἀνεκαλεῖτο, τῆς 
ὑπαχούοντας 
xal τοῖς καθ᾽ 
ἢς οἰκουμένης ἔθνεσ: τὴν ἐπαναδεδηχυΐαν τοῦ 
Θεοῦ γνῶσιν x3 εὐσέδειαν προαγγέλλων, κατὰ τοὺς 
ἀμφὶ τὸν ᾿Αδραὰμ, καὶ τοὺς ἔτι παλαιοτέρους πρὸ 
Μωσέως χρόνων βιοῦν παραινῶ, ἐν οἷς ἐξ ἀλλοδα- 
πῶν ἐθνῶν πλείους ἐπ᾽ εὐσεδείᾳ μνημονεύονται δια- 
λάμψαντες. Καὶ πάλιν" Ὃ μὲν Μωσέως νόμο: 
ἕνα τινὰ τῆς γῆς ἀφωρισμένον τόπον τοὺς εὐσεθεῖν 
προῃρτμένους σπεύδειν πανταχόθεν παρεχελεῦ 
ἐγὼ δὲ τοῖς πᾶτιν ἂν εἰς τὴν ἐλευθερίαν, 
vla. γῆς, οὐδ᾽ ἐν ὄρεσιν, fj τισι χειροποιέτοις ναοῖς 
ζητεῖν τὸν ἐπὶ πάντων Θεὸν, οἴκοθεν δὲ ἔχαστον σέ. 
δειν αὑτὸν καὶ προσκυνεῖν παιδεύω, Καὶ πάλιν " Ὁ 
μὲν παλαιὸς νόμος θυσίαις ταῖς διὰ ζώων σφαγαῖς, 
λιδανωτοῦ τε xal πυρὸς, xal τινων ἄλλων ὁμοιοτρό- 
πὼν τοῦ σώματος καθαρμῶν θρησχεύειν τὸν ἐπὶ πάν- 
uv Θεὸν παρεκελεύετο " ἐγὼ δὲ τὰ ψυχῆς παραδι- 
δοὺς ὄργια διανοίᾳ καθαρωτάτῃ xol νῷ διαυγεῖ, ἐν 
σωφροσύνῃ xai τῷ κατ᾽ ἀρετὴν βίῳ, δόγμασι 
Gol; καὶ εὐτεδέσι τὸ θεῖον γεραίρειν poss 
πάλιν - Μωσῆς μὲν ὡσὰν ud οὗπι τοῖς 
gh φονεύειν παρένει " ἐγὼ δὲ 




































ότε 






ῳ προπαι- 


nam Vetus illud dixerit esse : cui quidem. novum 
nibil simile habiturum ostendit, ubi dicit: Condam 
Testamentum Novum, non secundum Testamentum. 
quod condidi patribus in die, cum ego apprehendi. 
illos manu, ut educerem eos de terra AEgypti **. » 
taque cum secundum hoc dicit, secundum id quod 
legis loco a Mose positum est, intelligit. Hoc enim 
illud est, quod Judzis, quo tempore de £gvpto 
egressi sunt, traditum est. Visus igitur. esset No- 
vum Testamentum introducere, tanquam ejus ritus 
contrarium, quem sancti illi Abrahz similes viri in 
divino cullu. sequebantur, nisi plane ipsis verbia 
significasset, ubi dixit: « Non secundum Testa- 
mentum quod condidi patribus eorum, quo tempore 
eduxi eos de terra /Egypti **». Ergo non secundum 
illud quod legis loco a Mose positum est, cum 
egressi sunt, et cum in deserto morabantur, No- 
vum boc futurum respondit, sed secundum illud 
videlicet, quod primis temporibus in vita civili se- 
ctantes, qui ante Mosem floruerunt, tanquam ii qui 
plene officio 500 functi essent, comprobati sumt. 
Quas quidem ob res, jam tu plane confidens post- 
hac, cum sententias et proposita eorum, qui 
num aliquem cultum profitentur, non in duos, sed 
in tres diviseris ordines, unum eorum qui prorsus 
simulacris addicti, in multorum deorum errorem 
deciderunt : allerum. eorum, qüi de circumcisiono 
per Mosem in primum pictatis gradum ascenderunt : 











δεαγωγτϑεῖσι, καὶ τὴν πρώτην Mw χατωρθωκόσε, C. tertium eorum , qui supremum locum per doctri- 


νομοθετῶ τὴν τελειοτέραν, μηδ᾽ ὀργῆς ἐνέχεσθαι πά- 
θει προστάττων. Καὶ αὖθις - Ὁ μὲν Μωσῆς μοιχοῖς, 
καὶ ἀχολάστοις διετάττετο τὸ μὴ μοιχεύειν, μηδὲ ἀρ- 
σενοχοιτεῖν, μηδὲ τὰς παρὰ φύσιν ἡδονὰς διώχειν, 
θάνατον τὴν τιμωρίαν τοῖς παραθαίνουσιν ἐπάγων " 
ἐγὼ δὲ μηδ᾽ ἐμδλέπειν γυναῖχα μετ' ἐπιθυμίας ἀχο- 
λάστου τοὺς ἐμοὺς βούλομαι μαθητάς. Καὶ πάλιν " 
Ὁ μὲν ἔλεγεν" « Οὐκ ἐπιορχήσεις, ἀποδώσεις δὲ τῷ 
Θεῷ τοὺς ὄρχους σου" ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν, μὴ ὁμόσαι 
ὅλως, ἀλλ᾽ ἔσται ὁ λόγος ὑμῶν ναὶ, val * οὗ, οὔ " τὸ δὲ 
περισσὸν τούτων ix τοῦ πονηροῦ ἔστι. » Καὶ πάλιν" 
Ὃ μὲν τοὺς ἀδιχοῦντας ἀμύνασθαι xaX ἀνταδιχεῖν 
4 Ὀφθαλμὸν ἀντὶ ὀφθαλμοῦ, καὶ 
ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν, μὴ ἀντι- 












τὴν ἄλλην" 
ὥνά σου λα- 


δεξιὰν σιαγόνα σου, στρέψον αὐτῷ καὶ 
xh τῷ θέλοντί σοι xpi vat, καὶ τὸν yc 
ξεῖν, ἄφες αὐτῷ xa τὸ ἱμάτιον.» Καὶ πάλιν " Ὁ μὲν 
παρένει τὸν μὲν φίλον ἀγαπᾶν, μισεῖν δὲ τοὺς 
ἐχϑρούς - ἐγὼ δὲ καθ᾽ ὑπερδολὴν φιλανθρωπίας καὶ 
ἀνεξιχαχίας, ἀγαπᾷν τοὺς ἐχθροὺς ὑμῖν νομοθετῶ, 
xdi προσεύχεσθαι ὑπὲρ τῶν διωχόντων, ὅπως γένη- 
σθε υἱοὶ τοῦ Πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν οὐρανοῖς, ὅστις τὸν 
ἕλιον ἀνατἔλει ἐπὶ πονηροὺς καὶ ἀγαθοὺς, καὶ βρέ- 
χει ἐτὰ διχαίους καὶ ἀλίχους. Καὶ ἐπὶ τούτοις s Ὁ 
μὲν πρὸς τὴν τῶν πολλῶν σχληρίαν ἡρμόζετο, καὶ 
τοῖς ἐμπαθέσι κατάλληλα διετάττετο, ἐξηλλαγμένον 








9! Jerem, xxx, 51, 53, 6101}. 32. 


ἀλλ᾽ ὅστις σε ῥαπίσει ἐπὶ τὴν D 


mam evangelicam. obtinuere. Et hunc. quidem, si 
medium duorum constitueris, ne putato amplius 
eos, qui a Judzis discedant, in Graecos. ritus opor- 
lere ullo modo recidere, neque qui a Graecis abdu- 
cantur, Judzos fleri necessario, sed ubi tertium 
acceperis, et medio loco constitueris, eminentem 
supraque alios exstantem invenies, et quasi super 
celsissima quadam specula sublimem collocatum, 
reliquos duos inferius utrinque despicere. Elfugit 
enim et Gracorum impiam, atque erroribus plenam 
superstitionem , dissolulasque fornicaliones, at- 
que insoleniias : et Judzorum itidem, quz a Mose 
perfecta est, imperfectam et quasi parvulis atque 
infirmis accommodatam observantiam. Domesticam 
porro, atque ab initio propriam non solum Judzis, 
sed et Grxcis, et barbaris, et quecunque sub sole 
sunt, gentibus inclamans legem, vide quid dicat : 
Ὁ homo, et universum. mortalium. genus, 23 
Mosis quidem lex al uno genere hominum iu- 
e€ipiens, omnium. primum Judaeorum genus, s 
promissionis gratia, qu ad pios Deique amicos 
ipsorum patres, facta. est, ad unius Dei cognitio- 
nem culumque vocabat, ut diclo audientes , ab 
intolerabili demonum tyrannide liberaret. Ego au- 
tem omnibus hominibus, et quz ubique terrerum 
sunt, gentibus sublimius provectam Dei cognitio- 














» 


EUSEBII CAKSARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


nem, et pietatem apportans, ut ad regulam eorum, A xa! ὑποδεδηχότα παρὰ τὸν παλαιον τρόπον na pabt. 


qui cum Abraham vixerunt, quique ante Mosis ceta- 
tem degentes, ipso quoque Abrahamo antiquiores 
exslitere, vite sux moderentur adhortor, in quibus 
ab externis gentibus profecti, qui de laude pietatis 
gloriam adepti sunt, plures memorantur. Et rursus : 
Mosis quidem lex, in unum terra certum ac defi- 
nitum locum, eos qui religionis propositum com- 
plexi essent, ex aliis omnibus locis currere jubebat: 
ego autem condonata omnibus libertate, non in 
quodam terrz angulo, neque in montibus, aut qui- 
busdam manu factis templis, Deum quzrere, sed 
domi sue unumquemque illum colere atque adorare 
precipio. Et rursus : Vetus quidem lex, sacrificiis 
et animalium czdibus, thureque et igne, et aliis 
quibusdam ejusdem generis purgationibus corporis, 
summum Deum colere hortabatur : ego autem $a- 
cra anime tradens, mente purissima, animoque 
nitidissimo, cum modestia virtutumque sectairice 
vita, rectisque sententiis, et pietatem prz se feren- 
tibus, divinitatem venerari impero. Et rursus : Moses 
quidem illorum temporum hominibus, quasi iis qui 
czedibus inquinari soliti essent, non occidere impera- 
bat:ego autem iis, qui hoc ipsum antea didicerint 
et primoilli precepto satisfecerint, alterum perfectius 
impono, atque ut ne irz quidem perturbatione vin- 
cántur, precipio. Et rursus: Moses quidem adulteris 
dissolutisque hominibus legem posuit non mechari, 
maribus non misceri, voluptates prater naturam 
non sectari, et supplicium mortis iis, qui non 


obtemperassent, adjunxit : ego autem meos disci- C 


pulos volo ne intueri quidem mulierem cum pe- 
tulanti cupiditate. Et rursus : Ille quidem dixit : 
« Non pejerabis, sed reddes Deo qux juratus [υ6- 
ris : ego autem dico vobis, non jurare omnino, 
sed erit S$»rmo vester 


δοὺς εὐσεδείας * ἐγὼ 6b ἐπὶ τὸν πρόπαλαι θεοφιλῶν 
ἀνδρῶν εὐσεθῇ xai θεοφιλῇ βίον ἀναχαλοῦμαι τοὺς 
πάντας. Καὶ ἐφ᾽ ἅπασιν" ὁ μὲν γῆν ῥέουσαν γάλα 
χαὶ μέλι, οἷα νηπίοις, ἐπηγγέλλετο * ἐγὼ δὲ βαδιλείαν 
οὐρανῶν τοῖς οἵοις τε χωρεῖν προξενῶ. Ταῦτα καὶ 
τὰ τοιαῦτα, ὁ τῆς Καινῆς Διαθέχης λόγος διὰ τῆς 
Χριστοῦ διδασχαλίας πᾶσι χατήγγειλε τοῖς ἔθνεσι. 
Καὶ ταῦτα ἦν, ἃ τοῖς αὑτοῦ μαθηταῖς ὁ Χριστὸς τοῦ 
Θεοῦ πᾶσι τοῖς ἔθνεσι χαταγγέλλειν παρῇνει, φή- 
σας" « Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, 
διδάσχοντες αὐτοὺς ττρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην 
ὑμῖν * » & χαὶ πᾶσιν ἀνθρώποις, Ἕλλησί τε χαὶ βαρ- 
δάροις φυλάττειν παραδιδοὺς, σαφῶς, τί ποτέ ἐστιν ὁ 
Χριστιανισμὸς, ἐξέφηνε, τίνες θ᾽ ἡμεῖς, χαὶ ὁποῖος ὁ 


B τῶν τοιῶνδε λόγων τε xal μαθημάτων διδάσκαλος, 


αὑτὸς ὁ Σωτὴρ χαὶ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς 
τοὺ Θεοῦ, ὁ 
τείαν χαθ᾽ ὅλου τοῦ χόσμου συστησάμενος " ὥστε τοι- 
αὔτα μανθάνειν, xal φιλοσοφεῖν μὴ μόνον ἄνδρας, 
ἀλλὰ xal γυναΐῖχας, πλουσίους τε xai πένητας, xai 
δούλους ἅμα δεσπόταις. Καὶ μὴν ὁ τῆς χαινῆῇς ταύ- 
τῆς νομοθεσίας εἰσαγωγεὺς, τὰ πάντα χατὰ τὸν Μω- 
σέως νόμον εἰσῆχται πεπολιτευμένος" ὃ καὶ αὐτὸ 
θαυμάζειν ἄξιον, ὅτι δὴ, νέας πολιτείας νομοθέτης 
μέλλων χαταστήσεσθαι τῆς χατὰ τὸ εὐαγγέλιον αὖ- 
τοῦ Καινῆς Διαθήχης, οὐχ ὡς ἐχθρὰ καὶ ἐναντία τὰ 
Μωσέως παρῃτήσατο. Ἦ γὰρ ἂν ἐνομίσθη τὰ πο- 
λέμια Mosel. διατάττεσθαι, οὕτω τε ἂν xol παρ- 
ἔσχε τῆς χατὰ Μωσέως xal τῶν προφητῶν τοῖς 
ἀθέοις αἱρεσιώταις πλείστης δυσφημίας ὑπόθεσιν, 
τοῖς τε ἐχ περιτομῆς εὔλογον τῆς xacT' αὐτοῦ συ- 
σχενῆς αἰτίαν, di δὴ, ὡς παραδάτῃ καὶ ἀποστάτῃ τοῦ 
νόμου, τὴν πρὸς θάνατον ἐπιθουλὴν αὐτῷ συνεσχενά- 
σαντο. 


: est, est : non, non: quod dutem liis abundantius est, a malo est **, à. Et rur- 
$us : llle quidem injurias ulcisci, et inferentibus easdem referre hortabatur , dicens : 


« Oculum 


πὴν χαινὴν ταύτην xal πανάρετον πολι-᾿ 


pro oculo, et dentem pro dente: 2 egoautem dico vobis, non resistere malo, sed si quis te percusse- 
tit in dexteram maxillam tuam, convertito ad illum et alteram : et qui velit tecum judicio contendere, 
et tunicam tuam tollere, dimitte ei et pallium *' » Et rursus : llle quidem docebat amicum diligere, 
et inimicos insectari odio : ego autem ex abundantia humanitatis et clementie, ut inimicos vestros 
diligatis, et pro persequentibus vos oretis, legem vobis pono, « ut sitis filii Patris vestri, qui in ccelis 
est, qui solem suum oriri facit super bonos et malos, et pluit super justos et injustos**, » Ad hzc : Ille 
quidem se ad multorum duritiam accommodabat, et iis apta, qui perturbationibus pleni essent, pra 
cipiebat, atque immutatum quemdam a vetere illo, inferioremque religiohis modum tradebat : ego au- 
tem ad piam, religiosamque vitam eorum, qui priscis illis temporibus sancte vixerunt, revoco uni- 
versos. Denique, ille quidem terram fluentem lac et mel, quasi parvulis promittebat : ego autem iis 
qui capere possint, regnum coeleste concilio. Hzc atque ejusmodi alia, Novi Testamchti ratio, docente 
Christo, omnibus gentibus nuntiavit. Et hzc ipsa sunt, qux suos discipulos Christus Dei, ut omni: 
bus gentibus nuntiarent, hortabatur dicens : « Euntes diseiplinam vestram tradite omnibus gentibus, 
docentes ezs servare omnia, qu:zcunque precepi vobis ?*. » Quz etiam cunctis hominibus, tam bar- 
baris quam Grzcis cum observanda traderet, plane quidnam sit Christianismus ostendit, οἱ quinam 
simus nos, el cujusmodi talium sermonum ac disciplinarum magister, ipse utique Salvator et Do- 
minus noster Jesus, qui Christus est Dei, qui novam banc et omnes amplexam virtutes rempublicam 
in toto orbe constituit, adeo quidem, ut talia discere, philosopharique, tam femin:e quam viri, tam 
pauperes quam divites, tam servi quam domini possint. Et tamen novz hujusce legis intreductor, 


Levit. xix, 129; Deut, v, 11 * Matth. v, 55-57... 9? Exod. xxi, 91: 
v, o8-AU. 55 Matth. v, 458. ? Matth. xxvir, 19-20. 


ΡῈ Exod. xx, ἢ; 


Levit. xxiv, 20; Deut. 
Sx, 910; Matth. 


-— 


—" ὦ 


09 DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LIB. I. 10 


tanquam is qui in omni vita legem Mosis servaverit, introductus est : quod sane ipsum admirari 
operze pretium est, qui videlicet fieri possit, ut novze rationis et legis auctor futurus, Novi utique Testa- 
menti per Evangelium, non tanquam inimica et contraria ea, qux a Mose tradita sunt, recusaverit Si 
enim boc fecisset, ipse vicissim Mosi adversa existimatus esset precipere, ex quo impiis impiarum 
seciarum auctoribus contra Mesem et prophetas, obirectationis 95 οἱ maled'centie plurimam prze- 
beisset materiam, iis autem qui ex circumcisione sunt conspirationis contra se justam et probabi- 
lem causam, qui utique ei, quasi qui contra legem faceret, atque ab ea deficeret, insidias ad inferen- 


dzm necem consiruxerunt. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Z. 

Πῶς ὁ Χριστός, τὰ παρὰ Mocsi πρότερον ἐκχτε.16- 
σας, και»ἧς καὶ νέας εἰσαγωγεὺς χατέστη πο- 
«ἐΣιξείας. 

Nuw δὲ πάντα χατὰ τὸν Μωσέως νόμον πεπολι- 
τευμένος, τοῖς ἀποστόλοις αὗτου χέχρηται διαχόνοις 
ττις χαιντς αὑτοῦ νομοθεσίας" ὁμοῦ μὲν xa τὰ Μω- 
σέως ox ἀλλότρια, οὐδ᾽ ἐχθρὰ τῆς οἰχείας ϑεοσεδείας 
ἠγεῖαθαι δεῖν διδάξας- ὁμοῦ δὲ xaX αὐθέντης, χαὶ εἰσ- 
ἡγητὴς νέας xai σωτηρίου πᾶσιν ἀνθρώποις χατα- 
στὰς νομοθεσίας" ὡς μηδαμῶς εἰς τὰ Μωσεὶ δοχοῦντα 
παρανοιμῖ σα: αὐτὸν, τέλος δ᾽ ἐχείνοις ἐπιθεῖναι πρό- 
“ερον, xat πλτιρωτὴν αὐτῶν γενέσθαι, χαὶ οὕτως περὶ 
τὶν αὐθεντίαν τοῦ χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον νόμου παρ- 
εληλυθέναι. Καὶ τοῦτον ἀχουστέον αὐτοῦ λέγοντος τὸν 
«τρόπον « Οὐχ ἦλθον καταλῦσαι τὸν νόμον, ἀλλὰ πλη- 


CAPUT VII. 

Quomodo Christus, postquam ea que a Mose tradita 
sunt, plene observavit, ποῦ rationis et legis in- 
troductor exstitit. 

Nunc autem postquam in omni vita Mosis legem 
comprobavit, apostolis suis usus est novae suz le- 
gis administris, in hoc ille quidem simul docens 
ea quz a Mose tradita sunt, nec a sua religione 
abhorrentia, nec eidem inimica existimare oportere, 
et simul auctorem se atque introductorem nova 
ct cunctis hominibus salutaris legis, constituens : 
ut nullo pacto dici possit quidpiam illum adversus 
Mosis leges aut decreta fecisse: quin potius finem 
illis prius imposuisse, eademque perfecte observasse, 
et sic ad institutionem evangelicz legis transiisse. 
Et qui modum quidem hünc ab ipso observatum 


ρῶσαι. » El μὲν γὰρ παραδάτης τοῦ Μωσέως νόμου B dicat, non alius audiendus est quam ipse. « Non 


χατέστη, xXv εὐλόγως ἐνομίσθη λύειν αὐτὸν xaY πα- 
ρανομεῖν’ φαῦλος δέ τις xal παράνομος πεφυχὼς, οὐχ 
ἂν ἐπιστεύθη αὐτὸς εἶναι ὃ Χριστός. Λύων δὲ τὰ 
Μωσέως, πῶς ἂν ἐνομίσθη αὐτὸς ὑπάρχειν, ὁ ὑπὸ 
Mitosit χαὶ τῶν προφητῶν χατηγγελμένος ; πῶς δ᾽ ἂν 
ἔσχεν τὸ ἀξιόπιττον χαινῆς νομοθεσίας : ἔδοξε γὰρ ἂν 
εἰχότως; τῆς παρανομίας χάριν ἐπὶ τὴν χαινοτομίαν 
ἐληλυθέναι, φεύγων τὴν ἐπὶ ταῖς παρανομίαις τιμω- 
ρίαν. Nov δὲ μηδὲν μηδαμῶς τῶν ἐν τῷ νόμῳ λύσας, 
τληρωτὴς δ᾽ αὑτῶν γενόμενος, xal τέλειος, ὡς ἄν 
τις εἴπο:, χατὰ Μωσέα, ἐπεὶ μηχέτι τοῖς λοιποῖς ἔθνεσι 
δυνατὸν ἣν ἐςαρμόζειν τὰ παρὰ Μωσεῖ νόμιμα διὰ τὰς 
προδηλωθείσας αἰτίας (χρῆν δὲ δήπου φιλανθρωπίᾳ 
“οὐ καναγάθου τῶν ὅλων Θεοῦ πάντας ἀνθρώπους 


veni, inquit, scindere legen, sed complere *. » Et- 
enim si contemptor Mosis legis exstitisset, quamvis 
illam existimatus esset probabiliter scindere, con- 
traque eam facere : improbam tamen quamdam, et 
a legibus alienam naturaimn prz se ferens, Christus 
esse creditus non esset. Porro autem rescindens 
ea qux a Mose posita sunt, quomodo potuisset exi- 
süimari is esse, quem futurum Moses ct propheta 
nuntiassent? quomodo autem novis legibus ponen- 
dis auctoritatem babuisset? merito enini videri po- 
tuiaset, derogandzx legis gratia, ad novationem re- 
rum venisse, ut delictorum, qu: contra legem 
commisisset, supplicium evaderet. Nunc autem 
nihil de lege omnino derogans, et plene quz in ea 


σωθῆναι, xa εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν), τὰ xa- C continentur servans, atque, ut sic dicam, ad regu- 


τάλλτλα xai ἁρμόδια τοῖς πᾶσιν ἐνομοθέτησεν * οὐχ 
ἂν ςθονέσας χαὶ τὰ Μωσέως διὰ τῶν ἀποστόλων a3- 
«09 πᾶσιν ἀνθρώποις χαταγγεῖλαι, εἰ μὴ τὸ ἀδύνατον 
ἐμποδὼν fiv, ὡς διδάσχει λέγων ἸΑπόστολος" « Τὸ γὰρ 
ἀδύνατον τοῦ νέμου, ἐν ip ἡ σθένει, ὁ Θεὸς τὸν ἑαυτοῦ 
YU» ξέμψας ἐν ὁμοιώματι σαρχὸς ἁμαρτίας, » καὶ τὰ 
MA. ᾿Αδύνατον δὲ πᾶσι δήπου τοῖς ἔθνεσιν ὑπάρχει 
τρὶς τοῦ ἔτους ἀπαντᾷν εἰς Ἱεροσόλυμα κατὰ τὸν 
Μωσέως νόμον, xaX ἀπὸ τῶν περάτων τῆς οἰχουμένης 
τὴν àrb λέχους γυναῖκα σπεύδειν, αὐτόθι τὰ χαθάρ- 
€ ἀποθτ, σομένην" xa ἄλλα μυρία, ἃ καὶ ἑαυτῷ τις 
ἐπὶ σχολτὶς ἀναλέξχιτο ἄν. Ἐπειδὴ τοίνυν ταῦτα οὐδὲ 
βουλομένοις δυνατὰ fjv τοῖς ἀπῳχισμένοις τῆς Ἰου- 
δαΐας ἔθνεσι φυλάττειν, εἰχότως μηδὲν τούτων δι" 
ἐχυτοῦ λύτας ὁ Σωτὴρ καὶ Κύριος ἡμῶν, πληρωτὴς 
δὲ γενόμενος τῶν ἐν τῷ νόμῳ, καὶ πίστιν παρασχὼν 
τοῖς δρῶτιν, ὡς ἄρα αὐτὸς ἔστιν ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, 


Mattb. v, 17. * Rom. vin, ὅ, 


lam Mosis perfectus, postquam non amplius fieri 
poterat, ut ea qux sunt in lege Mosis reliquis ac- 
commodarentur gentibus, propter eas causas qua 
dictze jam sunt, (et oportebat nimirum bonitate sum- 
mi Dei omnes homines salvos fleri et ad cognitio- 
nem veritatis venire) 405 omnibus apta accommo- 
dataque essent, legibus suis sancivit; ac nme illa 
quidem quz a Mose przcepta sunt, suos apostolos 
denuntiare cunctis 96 hominibus prohibuisset, ni- 
si ea res impedimento fuisset, quod illa fieri non 
possent, quemadmodum Apostolus docet, ubi ait: 
« Nam quod impossibile erat legi, in quo infirma- 
batur, Deus Filium suum mittens in similitudinem 
carnis peccati *, » et. czelera. Impossibile autem 
eral nimirum, ut omnes gentes ter singulis annis 
ex lege Mosis Hierosolyma convenirent, et mulier 
Jevata partu ab extremis terra finibus illuc prope^ 


rare, ut qux pro purgatione instituta sunt, ibidem A ὁ πρὸς τῶν παρὰ 


deponeret, et alia innumerabilia, quz per otium 
unusquisque potest per seipsum colligeré. Quoniam 
igitur hzc gentes a Judzea procul habitantes, etiam 
si voluissent, servare non poterant : merito nihil 
horum per seipsum rescindens Salvator, et Domi- 
nus noster, sed plene servans, et efficiens ea que 
in ipsa lege continentur, et spectantibus fidem fa- 
ciens, quod ipse esset Christus Dei, de quo prisci 
Judzorum prophet: testimonium protulissent ; tum 
idem ^mnibus gentibus accommodata przcepta, per 
discipulos suos proposuit. Idcirco nos Judzorum 
proprios ritus recusavimus, tanquam eos qui nobis 
lege positi non sint, et gentibus accommodari non 
possint. At eorumdem prophetias libentes accepi- 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA.- 


72 
Ἰουδαίοις πάλαι Yevop£vtov προφη» 
τῶν μεμαρτυρημένος" μετὰ ταῦτα πᾶσι τοῖς ἔθνεσι 
τὰ ἁρμόδια παραγγέλματα διὰ τῶν οἰχείων μαθητῶν 
προθέδληται. Ἔνθεν χαὶ ἡμεῖς τὸ μὲν Ἰουδαΐζειν 
παρῃτήμεθα, ὡς ἡμῖν μὴ νενομοθετημένον, μηᾶ 
ἐφαρμόζειν τοῖς ἔθνεσι δυνάμενον' τὰς δὲ παρὰ Ἶου- 
δαίοις προφητείας ἀσμένως χατεδεξάμεθα͵, ὡσὰν 
περιεχούσας τὰς προῤῥήσεις. Ὁ δέ γε Σωτὴρ, xai 
διδάσχαλος ἡμῶν, χαὶ ἄλλως πληρωτὴς ὑπάρχει τοῦ 
Μωσέως νόμου, χαὶ τῶν μετ᾽ αὐτὸν προφητῶν. Ἑπει- 
δὴ γὰρ τοῖς τεθεσπισμένοις τὰ τῶν συμπερασμάτων 
ἔλιπε, τά τε τῶν λόγων ἀποτελέσματα, χρῆν δήπου 
χαὶ τούτων αὐτῶν πληρωτὴν αὐτὸν γενέσθαι. Οἷον, 
ὡς ἐπὶ παραδείγματος, ἣ μὲν παρὰ Μωσεῖΐ φησι προ- 
φητεία" « Προφήτην ὑμῖν ἀναστήσει Κύριος ὁ Θεὸς 


4 


mus, tanquam eas quz? predictiones de nobis fa- B ὑμῶν, ὡς ἐμέ" αὐτοῦ ἀχούσεσθε xavà πάντα, ὅσα ἂν 


ctas complectantur. Czterum ipse Salvator et prz- 
ceptor noster, alia quoque ratione complevisse le- 
gem Mosis et prophetarum qui post Mosem fuerunt, 
agnoscitur. Quoniam enim iis quz divinitus przdi- 
eta fuerant,consummationes deerant, et oraculorum 
eventa desiderabantur ; nimirum ipsa quoque hzc 
ab eodem compleri oportuit. Exempli gratia : apud 
Mosem est prophetia quae sic ait : « Prophetam vo- 
bis suscitabit Dominus Deus vester, tanquam me, 
illum audietis in omnibus quacunque dixerit vo- 
bis *. » Πος igitur cum deesset, ille complevit, 
alter videlicet post Mosem legum auctor, qui veram 
pietatem in Deum universi, hominibus indicavit. 
Quod enim Moses non simpliciter dicat prophe- 


tam surrecturum, sed cum additione, tanquam se C 


(« prophetam enim, inquit, vobis suscitabit Dominus 
Deus vester tanquam me, illum audietis »), quid aliud 
intelligi vult, nisi eum qui prediceretur ipsi Mosi 
adequatum esse venturum? Moses autem legem, 
ut summus Deus coleretur, posuerat. Ergo prophe- 
tam hunc de quo vaticinia feruntur, quod Mosi 
similis futurus esset, legis auctorem illi similem ex- 
stitisse par est. Αἱ enimquamvis innumerabiles post 
Mosem prophetzexstiterint, de nullo tamen tale testi- 
monium prolatum est, quod Mosi similis exstiterit. 
4.7 Cuncti enim ad illum ipsos remittebant audien- 
tes. Et sane ipsum hoc testificatur Scriptura, non 
surrexisse prophetam Mosi similem. Neque igitur 
Jeremias, neque 1saias, neque alius quispiam pro- 
phetarum illi similis fuerit, propterea quod ne le- 
gum quidem auctor fuit illorum aliquis. Cum ergo 
ex vaticinio Mosis, propheta et legislator suscitan- 
dus exspectaretur, advenit hic Jesus, qui Christus 
est Dei, legem cunctis gentibus ponens, et quz su- 
perent ipsam legem pertractans. Illud enim : « Di- 
ctum est antiquis, non mechaberis ; ego autem dico 
vobis non concupiscere ὃ; » et illud : « Dictum 
est antiquis, non occides; ego autem dico vo- 
bis, ne irasci quidem 54; » et illud : « Non ain- 
plius llierosolymis, sed in omni loco adorari 5; » 
et illud, non thure et sacrificiis, « sed in spiritu, 

ὃ Deut. xvin, 15. * Matth, v, 27-28. 


* [hid. 21-92. 


εἴπῃ ὑμῖν ὁ προφήτης ἐχεῖνος. » Τοῦτο δὴ «b λεῖπον 


ἀπεπλήρου, δεύτερος χατὰ Μωσέα νομοθέτης ἀναφα-᾿ 


νεὶς ἀνθρώπων τῆς ἀληθοῦς εὐσεδείας τοῦ τῶν ὅλων 
Θεοῦ. Τὸ γὰρ μὴ ἁπλῶς φάσχειν Μωσέα προφήτην 
ἀναστήσεσθαι, ἀλλὰ μετὰ προσθήχης τῆς, ὡς αὐτὸν 
(« προφήτην γὰρ ὑμῖν ἀναστήσει, φησὶν, Κύριος ὁ 
Θεὸς ὑμῶν, ὡς ἐμέ αὐτοῦ ἀχούσεσθε »), τί ἕτερον 
ἐδήλουν, ἣ ὅτι αὐτῷ Μωσεῖ παρισωμένος τις ἔμελλεν 
ὁ θεσπιζόμενος (4. ; Μωσῆς δὲ νομοθέτης εὐσεδείας 
Tv τοῦ ἐπὶ πάντων Θεοῦ. Οὐχοῦν καὶ τὸν npogr- 
“ευόμενον, ὅσπερ ἔμελλεν ὅμοιος γενήσεσθαι Μωσεΐ, 
νομοθέτην ἐχείνῳ παραπλήσιον φῦναι εἰχὸς ἦν. 
Μυρίων γοῦν μετὰ ταῦτα προφητῶν μετὰ Μωσέλ 
γεγονότων, οὐδεὶς ὅμοιος Μωσεῖ μεμαρτύρηται" 
πάντες γὰρ εἰς ἐχεῖνον ἀνέπεμπον τοὺς ἀχροωμέ» 
νους. Μαρτυρεῖ δ᾽ οὖν ἡ Γραφὴ, ὅτι οὐχ ἐγήγερται 
προφήτης ὅμοιος Μωσέως * οὔτε οὖν Ἱερεμίας, οὔτε 
Ἡσαῖας, οὔτε τις ἕτερος τῶν προφητῶν ὅμοιος αὐτῷ 
ἂν εἴη, ἐπειδὴ μηδὲ εἷς τούτων νομοθέτης ἀναδέ- 
δειχται. Προσδοχωμένον τοίνυν τοῦ χατὰ Μωσέᾳ 
μέλλοντος ἀναστήσεσθαι προφήτου τε χαὶ νομοθέτου, 
παρῆν οὗτος Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, νομοθετῶν 
πᾶσι τοῖς ἔθνεσι, καὶ τὰ ὑπὲρ νόμον διαπραττόμενος. Τὸ 
γάρ" «€ Ἐλέχθη τοῖς ἀρχαίοις" O0. μοιχεύσεις * ἐγὼ δὲ 
λέγω ὑμῖν, μηδὲ ἐπιθυμεῖν: » xal τό ε« Ἐλέχθη 
τοῖς ἀρχαίοις, Οὐ φονεύσεις ᾿ ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν μηδὲ 
ὁργίξεσϑαι " χαὶ τὸ μηχέτι ἐν Ἱεροσολύμοις, ἀλλ᾽ iv 
παντὶ τόπῳ προσχυνεῖν xaX τὸ μὴ λιδανωτῷ xat θυ- 
σίαις, « ἐν πνεύματι δὲ xal ἀληθείᾳ » θρησχεύειν " xal 
ὅσα τοιαῦτα ἐν τῇ αὐτοῦ φέρεται διδασχαλίᾳ, πανσό- 
qou ἣν ἄντιχρυς χαὶ τελειοτάτου νομοθέτου. Διὸ χαὶ 
οἱ ἀκροώμενοι « ἐξεπλήττοντο, » φησὶν ἡ θεία Γραφὴ, 
« ὅτι ἐδίδασχεν αὐτοῖς ὡς ἐξουσίαν ἔχων, χαὶ οὐχ ὡς 
οἱ γραμματεῖς αὐτῶν xal οἱ Φαρισαῖοι. » Καὶ τοῦτο 
τοίνυν τὸ λεΐϊπον! τῇ Μωσέως προφητείᾳ λόγιον ἀπ- 
ἐπλήρου" ὡσαύτως δὲ xaX τὰ λοιπὰ τῶν προφητειῶν 
τῶν περὶ αὐτοῦ, χαὶ περὶ τῆς τῶν ἐθνῶν χλήσεως 
θεσπίσματα. Γέγονε τοίνυν πληρωτὴς τοῦ νόμου χαὶ 
τῶν προφητῶν, τὰς περὶ ἑαυτοῦ προῤῥήσεις εἰς πέ- 
pac ἀγαγών" xal μέχρι μὲν αὐτοῦ στήσας τὸν mp4 - 
τερον νόμον, ἀρχηγὸς δὲ ἀναφανεὶς δευτέρου τοῦ τοῖς 
* joan. 1v, 21. 


(4^"*) Desiderari videtur εἶναι, vel ἐλεύσεσθαι. Epir.t 


T$ DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. I. 74 


πᾶσιν ἔθνεσι χατηγγελμένου τῆς Καινῆς Διαθέχης A et. veritate Deum colere  : 


νόμου, ὡς ὁμοῦ νόμου xal ἀρχῖς αἴτιον χαταστῖναι 
τῶν δυεῖν ὑποθέσεων, Ἰουδαϊσμοῦ λέγω χαὶ Χρι- 
στιανισμοῦ. Ὃ xai αὐτὸ θαυμάζειν ἄξιον, τὴν θείαν 
Atpó?rsty ὧδέ ταῖς ἀναφανοῦταν " « Ἰδοὺ τίθημ: ἐν 
Σιὼν 10009 ἐχλεχτὸν, ἀκρογων:αἴον, ἔντιμον " χαὶ ὁ 
πστεύων εἰς αὐτὸν οὐ χαταισχυνθύσεται. » Τίς δ᾽ ἂν 
εἴῃ ἀχρογωνιαῖος, f| οὗτος ὁ ξῶν xal πολυτέμττος 
λίθος μέαν Ex. δυεῖν οἰχοδομῶν, ὑποστησάμενος διὰ 
τῆς αὐτοῦ διδασχαλίας : τὴν γὰρ Μωῦϊσέως μέχρις 
αὐτοῦ παραταθεῖσαν στήσας, bx θατέοου μέρους τὴν 
ἐμετέραν ἐπισυντψε τὴν χατὰ τὸ Εὐχγγέλιον οἶχο- 
δομῆν. Ὅθεν εἰχότως ἀχρογωνιαῖος ὠνόμασται. Καὶ 
ἐν Ῥαλμοῖς δὲ εἴρηται" « Λίθον ὃν ἀπεδοχίμασαν οἱ 
οἰχοδομοῦντες, οὗτος ἐγενέθη εἰς χεφαλὴν γωνίας" παρὰ 
Βυρέου ἐγένετο αὕττ, xat ἔστι θαυμαστὴ ἐν ὀφθαλ!λοῖς 
ἡ μῶν. ν "Evüa σαφῶς τὸ λόγιον xal τὴν ἐκ τοῦ Ἰου- 
διίων ἔθνους ἐπιδουλῆν fjv πέπονθεν ὁ θεσπιζόμενος, 
διεσάφησεν" ἀποξοχιμασθῆναι μὲν αὑτὸν πρὸς τῶν 
κὸν παλχιὸν τοῖχον οἰχοδομούντων γραμματέων τινῶν 
χαὶ Φαριπαίων, ἀρχιερέων τε xal πάντων τῶν παρὰ 
Ἰουδαίοις ἀρχόντων φανέντων πλὴν ἀλλὰ μετὰ τὴν 
ἐξ ἐχείνων ἀτιμίαν χαὶ ἀποδολὴν θεσπίσαν αὐτὸν γε- 
νήσεσθαι εἰς χεφαλὴν γωνίας ἀρχτγὸν χαταστάντα 
«Ὡς Καινῖς Διαθέχτς, ἀχολούθως ταῖς ἁποδοθείσαις 
θξωρίαις. Οὐχ οὖν, ἀποστάντες ἡμεῖς Ἑλληνισμοῦ, 
«ox ἐπὶ Ἰουδαῖσμὸν χαταπεπιώχαμεν, οὐδὲ, ἀποδεχό- 
μενοι τὸν Mes νόμον, xal τοὺς 'Εδραίων προ- 
φίπας, μὴ βιοῦντες ὃὲ Ἰουδαϊχῶς, ἀλλὰ χατὰ τὴν 


“τρὸ Μωυσέως τῶν θεοφιλῶν ἀνδρῶν πολιτείαν, πταίοι- C 


μὲν ἄν, Κὰν τοὐτῳωγὰρΜωῦσέα xal τοὺς μετ᾽ αὐτὸν προ- 
φήτας ἀληθεύοντας ἀτοδείχνυμεν, τὸν ὑπ᾽ αὐτῶν προ- 
χεχηρυγμένον Χριστὸν ἀποδεχόμενοι, καὶ τούτου τοῖς 
νόμοις πειθόμενο:, xaz' ἴχνος τε τῆς αὐτοῦ διδασχα- 
λέξας βαίνειν δι᾽ εὐχῆς τιθέμενοι, αὐτῷ Μωῦσεϊ x&v 
“ούτῳ τὰ cu ποιοῦντες ὅς, προειπὼν, ὅτι « προ- 
€ ἵτην ἀναστήσει Κύριος ὁ Θεὸς ὅμοιον αὑτῷ, » ἐπιλέ- 
{ει « Πᾶσα δὲ ψυχὴ, fii; μὴ ἀχούσεται τοῦ προ- 
φήλου ἐχεέίνου, ἐξολοθρευθήσεται ix τοῦ γένους 
αὐτὰς. » Αὐτίχα Ἰουδαῖοι, μὴ παραδεξάμενοι τὸν 
ροφῆτην, μηδ᾽ ὑπαχούσαντες αὑτοῦ τοῖς ἁγίοις λό- 
γιις, ἔσχατον ὑπέμειναν ὄλεθρον, ἀχόλουθα τῇ προῤ- 
ῥῆτε: πεπονθότες. Οὔτε γὰρ τὸν Χριστοῦ νόμον τῆς 
Καινῆς Διαθήχῃης χατεδέξαντο, οὔτε τὰ Μωῦσέως παρ- 
αγγέλματα δίχα παρανομίας οἷοί v' àv εἶεν φυλάσ- 
σειν" διὸ xai τῇ Μωσέως ὑποδέδληνται xazápa, τῷ 
μηδὲ δυνατὸν αὐτοῖς εἶναι τὰ παρὰ Μωῦσεϊ νενομο- 


θετημένα συντελεῖν, περιῃρημένης αὐτῶν te μητρο- . 


πόλεως, χοὶ ἀποχεχλεισμένης τῆς μόνον αὐτόθ: συγ- 
χῖχωρτ μένης ἐπιτελεῖσθαι Μωῦσαϊχτε θρησχείας. 
Ἡμεῖς δὲ, τὸν ὑπὸ Μωσέως χαὶ τῶν λοιπῶν προ- 
φητῶν χαττιγγελμένον ἀποδεξάμενοι, xal τούτῳ πεί- 
ϑεσθαι δι᾿ cin; ποιούμενοι, πληρωταὶ ἂν εἴημεν τῆς 
λίωυσέως παραγγελίας, Ov ἧς ἔφησεν" « Αὐτοῦ 
ἀχούσεσθε᾽ πᾶσα Oi ψυχὴ, ἅτις ἂν μὴ ἀχούσῃ τοῦ 
προφήτου ἐχείνου, ἐξολοθρευθήσεται! Ex τοῦ γένους 
αὑτῆς. » Τίνα δὲ διετάξατο ὁ προφήτης, ὧν ἐπαχούειν 
' Joan. 1v, 25. 
1vini, 19. 
PargoL. Gn. XXII. 


* Matth. vij, 28,29... "158. xxvini, 16; 1 Petri ni, 6. 


» et alia quacunque 
his similia in illius doetrina feruntur, sapientissimi 
plane fuerunt, et perfectissimi legum auctoris. « Ex 
quo facium est, ut audientes stupescerent, » quem- 
admodum Scriptura divina commemorat *; « pro- 
pterea quod docebat eos tanquam potestatem  ha- 
bens, et non ut Scribz illorum et Phariszi. » Hoc 
igitur item. complevit oraculum, quod Mosis pro- 
phetie; deerat : eadem porro ratione cztera item 
propheliarum, quae de ipso οἱ gentium. vocatione 
scripta sunt vaticinia. Constat ergo illum comple- 
visse et legem et prophetas, quando ea quz de ipso 
przdicta suit ,ad exitum perduxit, et priorem legem 
usque ad seipsum stare jussit, dux veroet princeps 
alterius legis exstitit, que in Novo Testamento 


D cunctis gentibus denuntiata est, ut simul legis 


principatusque auctor duorum propositorum, Ju- 
daismi videlicet Christianismique fuerit. Quod qui - 
dem ipsum admirari opere pretium est, ut divini- 
tus predictum sit. « Ecce, inquit, pono in Sion 
lapidem electum, angularem, pretiosum, «et qui 
credit in eum non confundetur *. » At enim quis 
tandem fuerit angularis, nisi hic vivus et pret.o- 
sissimus, qui ex duabus structuris unam factam 
sua doctrina sustinet? dum enim Mosaicam, quz 
usque ad ipsum protenta est, stare jubet, ex altera 
parte nostram per Evangelium adjunxit. Ex quo 
angularis merito dictus est; sed in Psalmis quoque 
legitur : « Lapidem quem reprobaverunt zdifi- 
cantes, hic factus est in caput anguli : a Domino 
factum est istud, et est mirabile in oculis no- 
stris **. » 98 Quod quidem oraculum plane etiam 
indicavit, quas a Jud:eis insidias, de quo vaticina- 
tur, passus est : quando illum a Scribis et Phari- 
8:18, el sacerdotum principibus, et omnibus Judzeo- 
rum magistratibus, qui veterem parietem construe- 
bant, repudiatui fuisse, diviuavit. Sed tamen post- 
quam ab illis contemptus sit et abjectus , futurum 
illum in caput anguli, et ducem principemque Novi 
Testamenti constituendum non tacuit, consentanea 
ilis proferens, quz ἃ nobis superius demonstrata 
sunt. Nos igitur quamvis a Graeco ritu recesseri- 
mus, non recidimus in Judaicum, neque delinqui- 
mus, licet Mosis legem et Hebr:vorum prophetas 


p acceperimus, non Judaice autem, sed ad morem 


atque institutum sanctorum qui ante Mosem fuc- 
runt virorum, vivamus. lu hoc enim et Mosem et 
prophetas veros fuisse vates ostendimus, cum illum 
Christum accepimus, et ilius legibus auscultamus, 
et per vestigia doctrinz ejusdem incedere etiam vo- 
tis expetimus, quem illi venturum prazedixerunt. Eo- 
dem utique proposito ipsi quoque Mosi rem gra- 
tam facientes : qui cum pridixerit, prophetam 
a Domino Deo nostro sibi similem suscitandum, ad- 
jungit : « Oinnis vero anima quz non audiet pro- . 
pbetam illum, delebitur ex. genere. suo ?!. » Conti- 
nuo enim Judzi, postquam illum prophetam non 


!! Dent, 


1^ Psal, cxvii, 22,25. 


δ᾽ 


16 EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS H. — APOLOGETICA. 16 
acceperunt, nec sanctis illius verbis paruerunt, ex- À χρεὼν, μιχρῷ πρόσθεν ἀχηχόαμεν, τὰ πάνσοφα xaX 


tremum pertulerunt interitum : qui quidem illorum 
casus iis oraculis, quz de illis edita sunt, consenta- 
neus accidit. Nam nec Christi legem qua Novo 
Testamento continetur, susceperunt, neque Mosis 
precepta sine legis contemptu servare possunt. Quo- 
circa in ipsius Mosis exsecrationem relapsi sunt : 
quando fieri nullo modo potest ut qux in legibus 
illius sunt posita, perficiant, quippe cum et ipso- 
rum metropolis sublata sit, et Mosaica religio ex- 
clusa, quze illic solum perfici concedebatur. Nos 
autem qui illum suscepimus, quem Moses et reli- 
qui prophete nuntiaverunt, et ei parere etiam vo- 


ἐντελῇ xaX οὐράνια παραγγέλματα" ἃ δὴ οὐχ ἐν πλαξὶ 
λιθέναις Μωῦσεϊΐ παραπλησίως, οὐδέ ve μέλανι καὶ yáp- 
ταις ἐξίωσε παραθέσθαι, ψυχαῖς δὲ χεχαθαρμέναις, 
χαὶ νγερὰν οὐσίαν χεχτημέναις τῶν αὑτοῦ φοιτητῶν * 
ἐν αἷς ἐγγράψας τοὺς τῆς Καινῆς Διαθέχης νόμους, 
ἔργοις ἀπεπλήρου τὴν φήσασαν διὰ Ἱερεμίου προφη- 
τείαν" « Διαθήσομαι Διαθήχην Καινὴν, οὐ κατὰ τὴν 
Διαθήχην fjv διεθέμην τοῖς πατράτιν αὐτῶν" ὅτι 
αὕτη ἣ Διαθήχη ἣν διαθήσομαι τῷ οἴχῳ Ἰσραὴλ, δι» 
δοὺς νόμους μου εἰς διάνοιαν αὐτῶν, xat ἐπὶ τὴν χαρδίαν 
αὐτῶν γράψω αὐτοὺς, χαὶ ἔσομαι αὐτῶν Θεὸς, xal 
αὐτοὶ ἔσονταί μον λαός. » 


tis expetimus : edictum Mosis complevisse invenimur, quo edixit, illum audiendum esse, omnemque 
animam quz illum non audiret, delendam esse de genere suo. Qux autem sint, qux» propheta ille in- 
stituerit, quibus obedire necesse sit, paulo ante audivimus, omni videlicet sapientia referta, et per- 
fecta, et coelestia. documenta. Quis quidem neque tabulis lapideis, ut Moses, neque atramento et chartis 
commendari voluit, 99 sed purgatis animis suorum, et intelligentem naturam obtinentibus : in quibus le- 
ges Novi Testamenti describens, reipsa complevit Jeremie prophetiam quz ait: « Instituam Test£- 
mentum Novum, non instar Testamenti quod posui patribus eorum : quoniam hoc Testamentum, quod 
ponam domui Israel, dàns leges meas in interiorem sensum eorum, et in corde eorum scribam eas, et 


ero illorum Deus, et ipsi erunt mihi populus !*. » 
CAPUT VIII. 


KEOQAAATON H'. 


. Quod que Christianismum. ampleza est vita, in duas B Ὡς eic δύο τρόπους ὁ κατὰ τὸν Χριστιανισμὸν 


species divisa est. 

Caeterum ille quidem in tabulis inanimatis, hic 
autem in mentibus vita preditis, perfecta Novi 
Testamenti documenta descripsit : ejus vero di- 
scipuli ad Magistri sui nutum, auribus multo- 
rum doctrinam suam accommodantes , quz:cum- 
que quidem veluti ultra habitum progressis, a 
perfecto ipsorum Magistro prz:ecepta fuerant, ea iis 
qui capere poterant, tradiderunt : quaecumque vero 
iisconvenire arbitrabantur, qui animas adhuc affecti- 
bus obnoxias gererent, curationisque indigentes : 
ea ipsi ad imbecillitatem mullorum se demittentes, 


partim litteris, partim sine litteris, quasi jurequodam - 


non scripto servanda, conimendarunt. Quocirca in 


Ecclesia Dei duo etiam vivendi modi instituti sunt : € 


alter quidem naturam nostram, et communem ho- 
minum vitz rationem excedens, non nuptias, non 
sobolem, non substantiam, non opum facultatem 
requirens, totus autem prorsus a communi et con- 
suela cunctorum hominum vita abhorrens, et sli 
divino cultui, ex immenso rerum celestium amore 
addictus : qui hunc modum amplexi sunt, quasi ab 
hac mortali vita sejuncti, ipsumque duntaxat cor- 
pus in terra gerentes, cogitatione vero alque animo 
in ipso caelo degentes, quasi quidam coelites, reli- 
quorum hominum vitam despiciunt: quippe qui 
pro universo genere, supremo omnium Deo sacrati 
sint, idque non boum mactationibus , non cruori- 
bus, non libationibus, aut nidore ullo, neque fu- 
mo, aut ignis devoratione, consumptioneve corpo- 
rum, sed rectis verz pietatis sententiis, et purgati 
animi affectione, ad hzc. operibus quoque ac ver- 
bis, qua » virtute proficiscantur, quibus rebus di- 


45 Jerem. xxxi, 91-22. 


διήρηται βίος. 

'AXX ὁ μὲν ἐν πλαξὶν ἀψύχοις, ὁ δ᾽ ἐν διανοίαις 
ξώσαις τὰ τέλεια τῆς Καινῆς Διαθήχης παραγγέλ- 
ματα ἐνέγραψεν" οἱ δέ γε αὐτοῦ μαθηταὶ τῷ τοῦ 
διδασχάλου νεύματι χατάλληλο»ν ταῖς τῶν πολλῶν 
ἀχοαῖς ποιούμενοι τὴν διδασχαλίαν, ὅσα μὲν ἅτε 
τὴν ἕξιν διαδεδηχόσι πρὸς τοῦ τελείου διδασχάλον 
παρήγγελτο, ταῦτα τοῖς οἵοις τε χωρεῖν παρεδίδοσαν" 
ὅσα δὲ τοῖς ἔτι τὰς ψυχὰς ἐμπαθέσι, xal θεραπείας 
δεομένοις ἐφαρμόζειν ὑπελάμθανον, ταῦτα συγχατο 
ἰόντες τῇ τῶν πλειόνων ἀσθενείᾳ, τὰ μὲν διὰ γραμ» 
μάτων, τὰ δὲ δι᾽ ἀγράφων θεσμῶν φυλάττειν παρε- 
δίδοσαν" ὥστε ἤδη xal τῇ Χριστοῦ Ἐχχλησίᾳ δύο 
βίων νενομοθετῆσθαι τρόπους * τὸν μὲν ὑπερφυῆ, xal 
τῆς χοινῆῇς xal ἀνθρωπίνης πολιτείας ἐπέχεινα, οὗ 
γάμους, οὐ παιδοποιίας, οὐδὲ χτῇσιν, οὐδὲ περιουσίας 
ὕπαρξιν παραδεχόμενον, ὅλον δὲ δι᾽ ὅλου τῆς χοινῆῇς 
xaX συνήθους ἀπάντων ἀνθρώπων ἀγωγῆς παρηλλα- 
Ὑμένον, χαὶ μόνῃ τῇ τοῦ Θεοῦ θεραπείᾳ προσῳχείω» 
μένον xa0' ὑπερδολὴν ἔρωτος οὐρανίον" ol δὴ τόνδε 
μετιόντες τὸν τρόπον, τῶν θνητῶν βίον τεθνάναι δο- 
χοῦντες, χαὶ αὐτὸ μόνον τὸ σῶμα φέροντες ἐπὶ γῆς» 
φρονήματι δὲ τὴν ψυχὴν εἰς οὐρανὸν μετενηνεγμένοε, 


"οἷά τινες θεοὶ, τὸν τῶν ἀνθρώπων ἐφορῶσι βίον, 


ὑπὲρ τοῦ παντὸς γένους ἱερωμένοι τῷ ἐπὶ πάντων 
Θεῷ, οὐ βουθυσίαις xai αἴμασιν, οὐδὲ σπονδαῖς xat 
χνίσσαις, οὐδ᾽ αὖ χαπνῷ xai πυρὸς ἀποδρώσει, xat 
σωμάτων φθοραῖς, δόγμασι δὲ ὀρθοῖς ἀληθοῦς εὖσε- 
θείας, ψυχῆς τε διαθέσει χεχαθαρμένης, xat προσέτι 
τοῖς xat' ἀρετὴν ἔργοις τε xal λόγοις " οἷς τὸ Θεῖον 
ἐξιλεούμενοι, τὴν ὑπὲρ σφῶν αὐτῶν χαὶ τῶν σφίσιν 
ὁμογενῶν ἀποτελοῦσιν ἱερουργίαν. Τοιόσδε μὲν οὖν 
χαθέστηχεν ὁ ἐντελὴς τῆς χατὰ τὸν Χριστιανισμὸν 


T1 


BEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. I. 8 


“πολιτείας τρόπος. Ὁ δ᾽ ὑποδεδηχὼς ἀνθρωπινώτερος, κα vinitatem ipsam placantes suum et pro seipsis, et 


οἵος χαὶ γάμοις συγχατιέναι σώφροσι xal παιδοποιίαις, 
οἰχονοία: τε ἐπιμελεῖσθαι, τοῖς τε χατὰ τὸ δίχαιον 
στρατενομένοις τὰ πραχτέα ὑποτίθεσθαι, ἀγρῶν τε, 
χαὶ ἐμπορίας, χαὶ τῇς ἄλλης πολιτιχωτέρας ἀγωγῆς 
κετὰ τοῦ θεοσεδοῦς φροντίζειν, οἷς xal ἀσκήσεως 
σαιροὶ, μαθητείας τε xai τῶν θείων λόγων ἀχροάσεως 
ἡμέραι ἀφωρίσθησαν. Καί τις τούτοις δεύτερος εὑ- 
σεδεία: ἀπενεμήθη βαθμὸς, κατάλληλον τῷ τοιῳδὶ 
βίῳ παρέχων τὴν ὠφέλειαν, ὡς μηδένα ἀμοιρεῖν τῆς 
σωτηρίου ἐπιφανείας * πᾶν δὲ γένος ἀνθρώπων, 'EX- 
λήνων ὁμοῦ χαὶ βαρθάρων, τῆς εὐαγγελιχτ;ς ἀπολαύειν 
διδασχαλίας. 


pro aliis, qui ejusdem sint generis , administrant 
sacerdotium. 3Q Εἰ talis quidem exsistit in Chri- 
stianismo perfectus vitzte modus. Alter vero remis- 
sior atque humanior ; hic et modesto conjugio, et 
sobolis procuratione implicatur, et rei familiaris cu- 
ram assümit, οἱ juste militantibus, quz sint agen- 
da, describit : agros quoque, et mercaturam, alium- 
que magis civilem vivendi morem, adjuncta reli- 
gione non negligit : iis autem qui hunc modum i ele- 
gerunt, et exercilationum tempora, et discendi, 
verbumque divinum audiendi, certi dies assignati 
sunt : et his quidem secundus pietatis attributus 


est gradus, dum aptam huic ipsi generi vitze praebet utilitatem, ut nullus plane ab adventu salutari 
separetur, sed omne genus hominum tam barbarorum, quam Graecorum, evangelice doctrine fru- 


etum percipiat. 
KE9AAAION Θ΄. 


Τί rin ἐς ὁμοίως τοῖς παλαιοῖς καὶ zap 
tnc ποιυπαιδίας σπουδάζεται. 


τοῦ ων ὧδε ἐχόντων, ζητήσαι ἄν τις εἰχότως, εἰ 
δὴ κατὰ τοὺς πάλαι χαὶ πρὸς Μωῦσέως, θεοφιλεῖς ἄν- 
ὅρας τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν εὐαγγελικὴν διδασκαλίαν 
διοσεδεῖν ὑποτέθεσθαί φαμεν" μίαν τε ἡμῶν τε χἀ- 
χείνων εὐσέδειαν, xal Θεοῦ γνῶσιν τὴν αὐτήν τί 
δῆτα οἱ μὲν περὶ γάμους καὶ παιδοποιίας πλείστην 
εἰσῆγον σπουδὴν, ἡμῖν δὲ τοῦτο παραμελεῖται τὸ μέ- 
px. Καὶ πάλιν οὐ μὲν ταῖς διὰ ζώων θυσίαις ἐξιλεού- 
qva, τὸν Θεὸν ἀνεγράφησαν᾽ ἡμῖν δὲ καὶ τοῦτο πράτ- 
ἴειν, ὥς τι τῶν ἀνοσίων, ἀπηγόρευται. Δύο γὰρ μόνα 
τεῦτα, οὐ σμιχρὸν ἔχοντα λόγον, δόξειεν ἂν τοῖς ὑφ᾽ 
ἡμῶν εἰρημένοις ἀντιπίπτειν, ὡς μὴ κατὰ ταῦτα 


τὸν παλαιὸν σωζόντων τῆς εὐσεδείας τρόπον. Καὶ C enim duo duntaxat , 


«ρὸς ταῦτ᾽ οὖν τοιάνδε λύσιν ἐξ αὐτῶν πάρεστιν 
ἀναλέξαπθαι τῶν [παρ᾽] Ἑόδραίοις λογίων * οἱ μὲν πρὸ 
Μωυσέως ἐπ᾽ εὐσεδείᾳ μεμαρτυρημένοι, ἀρχὴν ἔχον- 
τος τότε χαὶ συνισταμένου τοῦ βίου, γενέσθαι μνημο- 
νεύονται τὰ δὲ xa0' ἡμᾶς περὶ τέλος ἐλαύνειν. Διὸ 
«οἷς μὲν σπουδάζεσθαι τὴν τῶν διαδόχων ἐπίδοσιν εἰς 
“λυανθρωπίαν, αὔξοντος χατ᾽ ἐχεῖνο χαιροῦ, xai πλη- 
Θύνοντος, εἰς ἀχμήν τε προϊόντος τοῦ τῶν ἀνθρώ- 
“πον γένους * fjuiv δὲ μὴ σφόδρα xot τοῦτο μέλειν, ὡς 
ἂν ἤδη τῶν πραγμάτων φθινόντων καὶ ἀποληγόντων, 
ἐπὶ πέρας τε ἔσχατον ἐλαυνόντων, διαῤῥήδην «nc τοῦ 
δίου συντελείας, πρὸ τῆς εὐαγγελιχῖςς διδασχαλίας 
ἐπὶ θύραις ἐλαύνειν λεγομένης, ἀνανεώσεώς τε xal 
παλιγγενεσίας αἰῶνος ἑτέρου, ὅσον οὔπω μέλλοντος 
ἐπιστήσεσθαι, προχηρυττομένης. Μία μὲν οὖν ἀπό- 
lesu; αὕτη " δευτέρα δ᾽ ἂν εἴη τοιαύτη. Τοῖς μὲν πα- 
λαιοῖς, ἀνειμένον χαὶ ἐλεύθερον μετιοῦσι βίον, οὐδὲν 
t» ἐμποδὼν οἴχου χαὶ παίδων προΐστασθαι μετὰ τῆς 
περὶ τὸ Θεῖον σχολῆς, αὐταῖς γαμεταῖς, χαὶ παισὶ, xa 
οὗἴτοις θεοσεδεῖν ἀπερισπάστως δυναμένοις, χαὶ μη- 
δαμῶς ὑπὸ τῶν ἐχτὸς τῆς περὶ τὰ χρείττω προθέ- 
σεως ἀποσπωμένοις * τὰ δὲ καθ᾽ ἡμᾶς, μυρία τὰ ἐχ- 
«ὃς χαθέλχοντα, xat εἰς ἀλλοχότους φροντίδας περι- 
σύροντα, τῆς τε περὶ τὰ Θεῷ ἀρεστὰ σπουδῇς ἀφι- 
σιάντα τυγχάνει. Τοῦτο γοῦν αἴτιον εἶναι τῆς τῶν 
τάμειον συστολῇς παρίστησιν ὁ τῆς εὐαγγελιχῆς διδα- 
σχαλίας λόνος, φάσχων᾽ « Τοῦτο δέ qnis, ἀδελφοὶ, 


CAPUT IX. 


Quam ob causam non ut prisci illi, ita nos quoque 
numerose soboli operam damus. 


Cum hzc ita se habeant, merito aliquis quasi- 
erit, si vere dicimus ab evangelica Salvatoris nostri 
doctrina, eam divini cultus rationem doceri, quam 
prisci illi, qui ante Mosem religiose et sancte vixe- 
runt, secuti sunt : unainque esse el nostram, et il- 
lorum religionem, eandemque de Deo sententiam : 
quaenam causa sit , ut illi quidem in nuptiis et 
procreatione liberorum plurimuin studii posuerint, 
nos vero banc partem negligamus. ltem cum deillis 
scriptum sit, quod, animalium caedibus Deum pla- 
carent, cur ita nos. istud. facere, quasi nefarium 
quidpiam et , sacrilegum , prohibeamur. Hzc 
qua sane haud parvi mo- 
menti sunt, putaverit quispiam , iis quz a nob;s 
dicta sunt, adversari, nosque non omni ratione 
eundem cum priscis illis, colendi Dei morem 
servare. lgitur etiam adversus hzc, talem licet ex 
ipsis Hebraeorum, oraculis rationem colligere. 
Quicunque ante Mosem de laude pietatis nomen 
adepti sunt, hi tunc initium habente, tuncque pri- 
mum exsistente vita, fuisse memorantur : qus 
vero ad nos pertinent, tendere ad finem. Quar» 
illos magna cum cura, sobolis incrementum quaz- 
sivisse, cum per illud teippus et numerus homi- 
num Q1 augesceret et multipliearetur , atque in 
dies robur acciperet genus humanum : nobis vero 
non admodum curz esse lioc, utpote cum res jam 
interire ac desinere, atque ad extremum finem 
tendere credantur : quando plane dicitur, ante vitz 
consummationem, evangelicam in foribus adesse 
doctrinam : et renovatio ac generatio alterius sz - 
culi, quod brevi instet. futurum, denuntiatur. Una 
iyitur defensio hz»c, altera autem erit hujusmodi. 
Priscis illis qui remissiorem ac liberiorem vitain 
agebant, nihil erat impedimento, ne domui liberis- 
que praessent, ac pariter divin: quoque rei vaca - 
rent, quando una cum uxoribus et liberis, et domo, 
religioni assiduam dare operam poterant, et nus- 
quam ob ullas res externas a melivre proposito 
avellebantur. Res vero nostre innumerabilia ha- 


79 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 80 
bent, quz extrinsecus premant, et que in alienas A ὁ χαιρὸς συνεσταλμένος. Tb ovv ἔστιν, ἵνα xa ot 


curas undique trahant, οἱ ab earum rerum studio, 
quae Deo placeut, abducant. Hanc igitur causam 
esse, cur nubendi ratio contrahitur , evangelicz 
doctrine verbum demonstrat , ubi ait : « Hoc au- 
tem dico fratres, tempus breve est. Reliquum est , 
ut et qui habent uxores, tanquam non habentes 
sint : et. qui flent, tanquam non flentes : et. qui 
gaudent, tanquam non gaudentes : οἱ qui emunt , 
tanquam non possidenles : et qui utuntur hoc 
mundo, tanquam non abutentes. Przterit enim fi- 
gura bujus mundi ; volo autem vos sine sollicitudine 
esse : qui sine uxore est, sollicitus est de iis que 
Domini sunt, quomode placeat Dormino. Qui autem 
cum uxore est, sollicitus est de iis, quze sunt mun- 


ἔχοντες γυναῖχας ὡς μὴ ἔχοντες (at, xal ol xXatov- 


* τες ὡς μὴ χλαίοντες, χαὶ ol χαίροντες ὡς: μὴ yatpov- 


τες, χαὶ οἱ ἀγοράζοντες ὡς μὴ χατέχοντες, xal ol 
χρώμενοι τῷ χόσμῳ τούτῳ ὡς μὴ χαταχρώμενοι. 
Παράγει γὰρ τὸ σχῆμα τοῦ χόσμου τούτου " θέλω δὲ 
ὑμᾶς ἀμερίμνους εἶναι" ὁ ἄγαμος μεριμνᾷ τὰ τοῦ 
Κυρίου, πῶς ἀρέσῃ τῷ Κυρίῳ" ὁ δὲ γαμήσας με- 
οιμνᾷ τὰ τοῦ χόσμου, πῶς ἀρέσῃ τῇ γυναιχὶ, xat 
μεμέρισται. Καὶ ἡ γυνὴ ἡ ἄγαμος, xaX ἡ παρθένος 
μεριμνᾷ τὰ τοῦ Κυρίου, ἵνα ἀρέσῃ τῷ Κυρίῳ, fva f 
ἁγία χαὶ τῷ σώματι, χαὶ τῷ πνεύματι" ἡ δὲ γαμή- 
caca μεριμνᾷ τὰ τοῦ χόσμου, πῶς ἀρέσῃ τῷ ἀνδρί. 
Τοῦτο δὲ πρὸς τὸ ὑμῶν συμφέρον λέγω, οὐχ ἵνα βρό- 
yo» ὑμῖν ἐπιδάλλω, ἀλλὰ πρὸς τὸ εὔσχημον χαὶ εὖ- 


di, quomedo placeat uxori, et divisus est. Et mulier B πάρεδρον τῷ Κυρίῳ ἀπερισπάστως. » Διαῤῥήδην 


innupta, et virgo cogitat que Domini sunt, ut pla- 
zeat Domino, ut sit sancta et corpore et spiritu : qu 
autem nupta est, cogitat qua? sunt mundi, quomodo 
placeat viro. Porro hoc ad utilitatem vestram dico, 
non ut laqueum vobis injiciam, sed ad id quod 
honestum est, et quod facultatem praebeat, sine jin- 
pedimento Dominum obsecrandi ??. » Palam igitur 
in his causam, cur a nuptiis sit abstinendum pro- 
ponit, ubi temporum rerumque extrinsecus in- 
gruentium stoliditatem reprehendit : quorum nihil 
priscis illis accidebat. Ad hzc, tertia quoque ratio 
adjungi potest, propter quam veteres illi Dei culto- 
re$, in procreatione liberorum plurimum studii col- 
locarent. Cum reliqui homines in morum perversi- 


γοῦν ἐν τούτοις τὸ αἴτιον τῆς ἀποχήῆς τοῦ γάμου παρ- 
ἔίστησι, τὴν τῶν χαιρῶν, xal τῶν ἐχτὸς πραγμάτων 
ἀδελτερίαν ἐπιμεμψάμενος, ὧν οὐδὲν τοῖς παλαιοῖς 
προπέπιπτε. Καὶ τρίτος δ᾽ ἂν εἴη παρὰ ταῦτα λόγος, 
χαθ᾽ ὃν οἱ πάλαι θεοφιλεῖς παιδοποιίας πλείστην ἐποι» 
οὔντο σπουδήν. Τῶν λοιπῶν ἀνθρώπων εἰς χαχοτρη 

πίαν ἐπιδόντων, εἰς ἀνέμερόν τε xal ἀπάνθρωπον 
χαὶ θηριώδη βίον ἀποπεπτωχότων, εἴς τε ἀσεδῇ παᾶν- 
τελῶς xal ἄθεον τρόπον ἀπωλ'σθηχότων, βραχεῖς 
σφόδρα χαὶ ἀριθμῷ ληπτοὶ περιλειπόμενοι χατὰ τὰ 
πρόσθεν ἡμῖν εἰρημένα τοῦ τῶν πολλῶν ὑπεξίσταγτθ 
βίου, χαὶ τῆς χοινῆς τῶν λοιπῶν ἀνθρώπων συνανα- 
στροφῆς. Κεχωρισμένως δ᾽ οὖν τῶν ἄλλων ἐθνῶν, 
καὶ χατὰ μόνας βιοῦντες, πολιτείαν ξένην, καὶ βίον 


tate majus in dies incrementum accepissent, atque C φιλόσοφον, xa ὡς ἀληθῶς θεοσεθῆ, χαὶ τοῖς ἄλλοις 


in immanem, 32 et ab omni humanitate alienain, 
et plane ferinam vitam relapsi essent, et in impium 
prorsus, omnique religioni inimicum morem, facile 
corruissent : valde pauci, et facile numerabiles, qui 
supererant, ea sectantes, qux? prius a nobis dicta 
sunt, a multorum consuetudine et a communi cum 
reliquis hominibus victu, se amovebant. Porro au- 
tem cum seorsum ab aliis gentibus , singularique 
more viverent, novam quandam Reipublicz ratio- 
nem, vitamque studiosam sapientiz,, vereque ipsius 
Dei cultricem, et reliquis hominibus impermiscuam, 
instituerunt. Ut igitur posteris quoque illorum pro- 
pri: religionis, tanquam scintilla quzdam reparandi 
ignis, ita aliquod semen servaretur, neque una cum 
jpsorum decessu ipsorum pietas deficeret, atque in- 
teriret, merito et generandz et alendz sobolis cu- 
ram introduxere, ut sic doctores atque magistri 
propriorum liberorum exsisterent : quippe qui po- 
$teris successores pietatis, proprizque virtutis hze- 
redes relinquere, pulchrum atque honestum judi- 
: carent. Hinc sane prophetz innumerabiles, et viri 
. justi: quin ipse quoque Salvator ac Dominus no- 
ster, ejusque discifuli atque apostoli, ab illorum 
disciplina profecti sunt. Quod si qui etiam vitiosi 
ab iisdem prodierunt, quasi palez simul cum tritico 
subnascentes, non ob id tamen culpandi qui ge- 


I Cor. vu ) 29-55. 


ἀνθρώποις ἀνεπίμικχτον συνίσταντο. “ἵν᾽ οὖν xat τοῖς 
μετέπειτα τῆς οἰχείας θεοσεξείας ζώπυρον ἐξ αὐτῶν 
σπέρμα φυλάττοιτο, μηδ᾽ ἐχλίποι χαὶ ἀπόλοιτο ἅμα 
τῇ τῶν ἀνδρῶν τελευτῇ τὰ τῆς xaT' αὐτοὺς εὖσε-- 
θείας, εἰχότως παιδοποιίας xal παιδοτροφίας πρό- 
νοιᾶν εἰσῆγον, ὡς ἂν διδάτχαλοι χαὶ χαθηγηταὶ γέ- 
νοιντο τῶν ἰδίων παίδων, διαδόχους εὐσεδείας χαὶ 
τῆς οἰχείας ἀρετῆς χληρονόμους τοῖς μετέπειτα χα" 
ταλιπεῖν σπουδαῖον slvat ἡγούμενοι. Ἔνθεν μυρίοι 
προφῆται, χαὶ δίχαιοι ἄνδρες, αὐτός θ᾽ ὁ Σωτὴρ xal 
Κύριος ἡμῶν, οἵ τε τούτου μαθηταὶ xal ἀπόστολοι 
ἐχ τῆς αὐτῶν διδαχῆς ἀναπεφήνασιν. Εἰ δέ τινες χαὶ 
φαῦλοι προῆλθον ἐξ αὐτῶν, ὡς ἅμα σίτῳ χαλάμης 
ὑποφυείσης, ἀλλ᾽ οὔπω τοὺς σπείραντας αἰτιατέον, 


D οὐδὲ τοὺς ἀναθρεψαμένους * ἐπεὶ xal τῶν τοῦ ΣωτΞ - 


ρος μαθητῶν ἴσμεν τινὰς ἐξ αὐτεξουσίου παρατρο- 
Tij; ἀποσφαλέντας. Ἡ μὲν οὖν αἰτία τῆς τῶν πάλαι 
θεοφιλῶν ἀνδρῶν παιδοποιίας ἀνείρηται, ἣν οὐχέτι᾽ 
ἐφ᾽ ἡμῶν χώραν ἔχει λέγειν " ὅτε σὺν Θεῷ διὰ τῆς 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν εὐαγγελικῆς διδασχαλίας μυρία 
ἔθνη, xal λαοὺς, χατά τε πόλεις xol χώρας, καὶ 
ἀγροὺς πάρεστιν ἡμῖν ὀφθαλμοῖς ὁρᾷν σπεύδοντα 
χατὰ τὸ αὐτὸ, χαὶ συντρέχοντα ἐπὶ τὴν χατὰ Θεὸν 
μάθησιν τῆς εὐαγγελικῆς διδασχαλίας * οἷς ἀγαπητὸν 
δύνασθαι ἐξαρχεῖν τοὺς διδασχάλους χαὶ χήρυχας τοῦ 
τῆς θεοσεδείας λόγου, πάντων ἀπολελυμένους τῶν 


24 DEMONSTRATIONIS EVANGELIC.E LIB. T. 82 
«03 βίου δεσμῶν, xai τῶν πολυμερίμνων φροντίδων. A nuerint, aut qui enutrierint : quando etiam de di- 


διάλιστα δ᾽ οὖν τούτοις ἀναγχαίως τὰ νῦν διὰ τὴν 
περὶ τὰ χρείττω σχολὴν ἡ τῶν γάμων ἀναχώρησις 
σπουδάζεται, ἅτε περὶ τὴν ἔνθεον καὶ ἄσαρχον πλι- 
δοποιίαν ἀσχολουμένοις, οὐχ ἑνὸς οὐδὲ δυεῖν παίδων, 
ἀλλ᾽ ἀθρόως μυρίου πλέθους τὴν παιδοτροφίαν, xa τὴν 
χατὰ Θεὸν παίδευσιν, τῆς τε ἄλλης ἀγωγῆς τοῦ βίου 
τὴν ἐπιμέλειαν ἀναδεδεγμένοις. Ἐπὶ τούτοις ἅπασιν 
εἴ τις ἀχριδὼς ἐξετάζοι τοὺς τῶν παλαιῶν βίους, περὶ 
ὧν τὸν λόγον ποιούμεθα, γνῴη ἂν αὐτοὺς ἐν ἀρχαῖς μὲν 
Tus ἡλιχίας Ξαιδοποιουμένους, θᾶττον ὃὲ ἀνασχόντας 
χαὶ ἀποπεπαυμένους. Γέγραπται γὰρ ὅτι « Εὐτρέ- 
σττδὲεν Ἐνὼχ τῷ Θεῷ, μετὰ τὸ γεννῆσαι τὸν Μα- 
θουυσάλα, » ἀχρ:Οῶς οὕτω τῆς Γραφῆς μετὰ τὸν τοῦ 
“παιδὸς γένγησιν εὐηρεστηχέναι τῷ Θεῷ τὸν δηλού- 


scipulis Salvatoris aliquos novimus libertate volun- 
talis aversos, a recto aberrasse. Causa igitur ob 
quam viri sancti priscis temporibus magno cum 
studio liberos susciperent, reddita est : quae non 
amplius in nobis locum habere dicenda est. Quippe 
cum , Deo favente, per evangelicam Salvatoris no- 
stri doctrinam, innumerabiles gentes , et populos, 
in urbibus, et regionibus, et agris liceat nobis ocu- 
lis intueri, eodem animo festinantes, et ad sancta 
evangelicz doctrinz praecepta concurrentes, quibus 
quidem satis superque sit, si doctores ac preedica- 
tores divini verbi omnibus et vitz: vinculis , et 
sollicitudinibus liberati, possint suflicere. [lis 
autem ipsis maxime in presentia, ut melio- 


μξναν ἱστορούσης, xal οὐχέτι ἐξ ἐχείνου παῖδας αὐτῷ B ribus studiis vacent liberius , sejunctus a re uxo- 


γενέσθαι μαρτυρούσης. Καὶ Νῶε δὲ, ἄνθρωπος δί- 
χαιος, μετὰ τὴν τῶν παίδων γένεσιν μόνος σὺν τοῖς 
eix:lo; ἐν τῇ τῶν ἐπὶ γῆς ἁπάντων φθορᾷ διασω- 
θεὶς, πλείστοις μετὰ ταῦτα ἐπιδιοὺς ἕτεσιν, οὐδα- 
pex εἰσάγεται παῖδας χτητχάμενος. Λέγεται δὲ xal 
ὁ Tsaix, ix μιᾶς γαμετῆς διδύμου γονῆς πατὴρ 
γεγονὼς, μέχρι τούτου στῆσαι τὴν πρὸς γαμετὴν 
διμιιλίαν. Καὶ ὁ Ἰωσὴφ, xai ταῦτα παρ᾽ Αἰγυπτίοις 
-ἃς διατριδὰς πεποιημένος, οὐ πλείω δύο παίδων 
χατέστη πατὴρ, μίαν τὴν τούτων μητέρα ἀγόμενος. 
Καὶ αὐτός γε Μωῦσῆς ὅ τε τούτου ἀδελφὸς ᾿Ααρὼν 
τοῦ μὲν τῆς τοῦ Θεοῦ ἐπιφανείας ἱστοροῦνται παιδο- 
«--ποιτιμένοι "μετὰ δὲ τοὺς θείους χρησμοὺς οὐχέτι 
ἦστιν αὐτοῖς ταῖδας εὑρεῖν γεγεννημένους. Τί χρὴ 


ria victus adamatur, veluti iis, qui divina el incor- 
porea sobole propaganda, occupati teneantur : 
et non unius, neque duorum liberorum, sed 
acervatim innumerabilis multitudinis educationem, 
sanctamque disciplinam , ac relique instituend:e 
Υἱῷ curam susceperint. Postremum omnium, 
933 si quis priscorum illorum vitas, de quibus nunc 
loquimur, diligenter expioret : inveniet eos initio 
quidem ztatis, soboli augendze, conjugioque vacan- 
tes, mature autem abstinentes atque cessantes. 
Scriptum est enim !*, quod placuerit Enoch Deo 
postquam genuit Mathusala. Ubi Scriptura plane 
post genitum filium, Deo placuisse illum, de quo 
loquitur, memorat, neque illi posthac alios genitos 


λέγειν περὶ Μελχισεδέκ, οὗ χαθάπαξ οὐ παῖς, οὐ C filios prodit. Noe quoque vir justus post susceptio- 


γένος, οὗ διαδοχὴ φέρεται" οὐδ᾽ Ἰησοῦ τοῦ Μωῦσέως 
&aB you, οὐδὲ πλείστων ἄλλων προφητῶν. Ζητου- 
μένοις δὲ τῆς χατὰ τὸν ᾿Αδραὰμ xai Ἰαχὼῤ παιδο- 
πο:ίας ἐν ἑτέροις τὸν λόγον σχολαίτερον ἀποδεδώχα- 
μεν, ἕν οἷς περὶ τῆς τῶν πάλαι θεοφιλῶν ἀνδρῶν 
πολυγαμίας τε xai πολυπαιδίας διειλήφαμεν, ἐφ᾽ ἃ 
xa vov τοὺς φιλομαθεῖς ἀναπέμπομεν, τοσοῦτον ἐπι- 
στη μτνάμενοι, ὅτι καὶ χατὰ τοὺς τῆς Καινῆς Διαθήχης 
νόμους, οὐ πάμπαν ἀπηγόρευται τὰ τῆς παιδοποιίας, 
ἀλλὰ χὰν τούτῳ τὰ παραπλήσια τοῖς πάλαι θεοφιλέσιν 
διατέταχται. « Χρῆναι γάρ φησιν ὁ λόγος τὸν ἐπί- 
σχοτοῶν γεγονέναι μιᾶς γυναιχὸς ἄνδρα. » Πλὴν 
ἀλλὰ τοῖς ἱερωμένοις χαὶ περὶ τὴν τοῦ Θεοῦ θερα- 
πείαν ἀσχολουμένοις ἀνέχειν λοιπὸν σφᾶς αὐτοὺς 


nem liberorum, solus cum familia, cum reliqua 
omnia quaecunque essent in terra, periissent, inco- 
lumis conservatus, plurimis posthac superfuisse 
annis inducitur, neque tamen usquam genuisse 
alios filios. Dicitur et Isaac postquam ex una uxo- 
re geminz prolis pater factus est, desiisse cum illa 
consuescere. Et Joseph, cum prasertim apud JEgy- 
ptios versatus sit, non plus quam duorum filiorum 
pater exstitisse invenitur, quorum inatrem unam 
duntaxat in matrimonio habuerit. Ipse etiam Moses 
atque ejus frater Aaron, antequam ipsis Deus appa- 
ruerit, filios genuisse memorantur; postquam au- 
tem divina oracula acceperint, non amplius genitos 
ab illis filios invenias. Quid porro de Melchisedec 


προσήχει τῆς γαμικῇς ὁμιλίας. “Ὅσοι δὲ μὴ τῆς D est dicendum, cujus omnino non filius, non genus, 


τοσαύτης ἱἰξίωνται ἱερουργίας, τούτοις ὁ λόγος 
χαθυφίησι μονονουχὶ διαῤῥήδην ἅπασιν χηρύττων, 
ὅτι δὴ « Τίμιος ὁ γάμος xai ἡ χοίτη ἁμίαντος, 


non successio refertur? neque item Jesu, qui in 
Mosis locum successit, neque plurimorum aliorum 
prophetarum. Cum autem de Abraham; et Jacob 


vipvous δὲ χαὶ μοιχοὺς χρινεῖ ὁ Θεός.» Ταῦτα μὲν — quazri soleat, qui multiplicem sobolem propagave- 
ej, εἰς τὴν πρώτην ἡ μῖν εἰρέσθω πρότασιν, runt, alibi nos otiosius hujusce rei rationem red- 
didimus : ubi de sanctorum veterum virorum multiplici conjugio multiplicique sobole disseruimus. Ad quz 
scripta nostra in przsenti studiosos lectores remittimus, hoc unum admonentes, ne Novi quidem Testamenti 
lsgibus, quz ad susceptionem liberorum pertinent, omnino interdici, sed in hoc quoque jis consenta- 
pea, quz de priscis illis sanctis viris memorantur, instituta haberi. « Oportere enim,:» dieit sermo di- 
vinus '*, « episcopum unius uxoris virum esse. » Verumtamen eos, qui sacrati sint, atque in Dei mi- 
Bisterio. cultuque occupati, continere deinceps seipsos a commercio uxoris decet : qui autem non ad 


*5 Gen, v, 24. "I Tim. in, 2. 


I 


-- 


85 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


84 


tantum: assumpti sint sacerdotii munus, iis idem sermo divinus indulget, ac propemodum pala:n 
omnib us predicat, quod utique « honorabile sit conjugium, et torus immaculatus, fornicatores et. adl 
teros judicaturus sit Deus “δ. » Hzc itaque nobis ad primam dubitationem dicta sint. 


34 CAPUT X. 

μα de causa non ita nobis, quemadmodum priscis 

incendere el. sacrificare Deo terrestria permissum 

est. | 

Sed cur non summo Deo, ipsi quoque animalia 
sacrificemus, cum veteres illi Dei amatores, quo- 
rum nos pietatem imitari dicimus, hoc factitave- 
rint, talis a nobis ratio reddatur. De ipso cultu 
quem veteres et primi homines divine naturz exhi- 
berent, non idem quod Grxcis visum est, et quod 
in sacris Hebrzorum libris invenitur. Nam illi qui- 
dem putaverunt primos homines, nullum prorsus 
animális genus, neque sacrificare, neque incendere 
solitos diis, sed eos soli et reliquis coeli sideribus, 
ubi viride gramen, et quasi quasdam fecundioris 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ I. 

Tivi. Aó ἵν ὁμοί oic παμλαιοῖ 
GvjiGr e Id Lo θεῷ τὰ γοώδη xapadá- 
δοται. 

Περὶ δὲ τοῦ μὴ ζωοθυτεῖν ἡμᾶς τῷ ἐπὶ πάντων 
Θεῷ, τῶν πάλαι θεοφιλῶν ἀνδρῶν, ὧν δή φαμεν χατὰ 
ζῆλον θεοσεθείας, τοῦτο πεποιηχότων, οὗτος ἐξ 
ἡμῶν ἀποδοθείη ἂν ὁ λόγος. Οὐχ ὥσπερ “Ἕλλησιν 
ἐνομίζετο, xa τοῖς 'E6paltv ἱεροῖς λόγοις ταὐτὰ 
δοχεῖ, περὶ τῆς τῶν πάλαι χαὶ πρώτων ἀνδρῶν θε- 
ραπείας τοῦ Θείου. Οἱ μὲν ἔφασαν μὴ θύειν τοὺς 
προτέρους μηδὲν ὁτιοῦν τῶν ζώων, μηδὲ θομιᾷν τοῖς 
θεοῖς, ἀλλ᾽ ἡλίῳ μὲν, χαὶ τοῖς χατ᾽ οὐρανὸν ἄστροις, 
χλόην xai οἱονεί τινά τῆς γονίμου φύσειυς χνοῦν 
ταῖς χερσὶν ἀραμένους, πόαν τε χαὶ φύλλα χαὶ ῥίζας 


nature quisquilias manibus sustulissent, herbam B χαταχαίειν πυρί" πόῤῥω δὲ παρανομίας ἐλαύνοντας 


cum foliis et radicibus igni comburere. Posterio- 
res autem homines procul a tam recto instituto ab- 
errantes, foedasse aras animalium czdibus. Porro 
hoc esse impium et injustum, et nusquam Deo acce- 
ptum sacrificium. Nam brutorum animam nihil ab 
bominum rationali anima differre. Quapropter czdis 
accusandos esse eos, qui animalia sacrificarent, 
dicebant : non secus ac si eadem, similisque, et in 
bomine et in bruto anima inesset. Et talis quidem 
de antiquis hominibus opinio Grecorum exstat. Quz 
autem in scriptis Hebrzorum legitur, non talis. }}- 
lico enim factos primos homines, ut primum in 
vita constiterint, animalium sacrificiis Deo hono- 
rem exhibuisse commemorat. Dicit itaque : « Et fa- 
clum est post dies, ut offerret Cain de fructibus 
terre sacrificium Domino. Tum Abel ipse quoque 
obtulit de primogenitis ovium suarum. Et respexit 
Deus ad Abel, et ad munera illius. Ad Cain vero, 
el ad sacrificia ejus non attendit 7. » Ubi jam il- 
lud considerabis quod Deo acceptior dictus sit, qui 
animalia sacrificaverit, quam is qui ab agro sacri- 
ficium obtulerit. Etiam Noe protinus de cunctis pe- 
coribus mundis, et de cunctis volucribus mundis, 
obtulit perfectissima munera super altare : odora- 
tusque est Dominus odorem suavitatis. Abraham 
quoque sacri(icans describitur : ut, si divinz Scri- 
pturz testimonium sequimur, primum omnium 35 
ex animalibus sacrificium, priscis Deo amicis viris 


τοὺς μετὰ ταῦτα ἀνθρώπους, αἱμάξαι τοὺς βωμοὺς 
ζώων σφαγαῖς (1). Εἶναι δὲ ταύτην ἀνόαιον, χαὶ 
ἄδιχον, χαὶ οὐδαμῶς Θεῷ προσφιλῇ θυσίαν. Μηδὲν γὰρ 
τῆς τῶν ἀνθρώπων λογιχῆς Ψυχῆς τὴν τῶν ἀλόγων 
διαφέρειν᾽ διὸ χαὶ φόνου δίχην ὑπέχειν ἄξιον τοὺς 
ζωοθυτοῦντας ἔφασχον, ὡς τῆς αὐτῆς xaX ὁμοίας 
ἕν τε ἀνθρώπῳ xal ἐν τῷ ἀλόγῳ ζώῳ ψυχῆς ἐνυπαρ- 
χούσης. ᾿Αλλ᾽ ὁ μὲν τῶν Ἑλλήνων περὶ τῶν πα- 
λαιῶν λόγος τοιόσδε τις ἦν " ὁ δέ γε τῆς Ἑθραίων 
Γραφῆς οὐ τοιοῦτος. Τοὺς γάρ τοι πρώτους εὐθὺς 
γενομένους ἀνθρώπους ἅμα τῇ πρώτῃ συστάσει τοῦ 
βίου θυσίαις ταῖς ἀπὸ ζώων τιμῆσαι τὸ Θεῖον ἱστορεῖ. 
Λέγει δ᾽ οὖν" «ε Καὶ ἐγένετο μεθ᾽ ἡμέρας, fveyxs 
Κάϊν ἀπὸ τῶν χαρπῶν τῆς γῆς θυσίαν τῷ Κυρίῳ" 
xal "A6cÀ ἤνεγχε xal αὐτὸς ἀπὸ τῶν πρωτοτόχων 
τῶν προδάτων αὐτοῦ. Καὶ ἐπεῖδεν ὁ Θεὸς ἐπὶ "Αθελ 
xaX ἐπὶ τοῖς δώροις αὐτοῦ " ἐπὶ 6E Κάϊν xat ταῖς 
θυσίαις αὐτοῦ οὐ προσέσχεν. » "Ἔνθα δὴ ἐπιστήσεις, 
ὡς μᾶλλον ὁ ζωοθυτήσας ἀπόδεχτος εἴρηται παρὰ 
τὸν ἀπὸ γῆς προσαγαγόντα τῷ Θεῷ τὴν θυσίαν. 
Καὶ Νῶε δὲ εὐθὺς ἀπὸ πάντων τῶν χτηνῶν τῶν 
χαθαρῶν, xal ἀπὸ πάντων τῶν πτηνῶν τῶν χα- 
θαρῶν ἀνήνεγχεν ὁλοχαρπώσεις ἐπὶ τὸ θυσιαστῆ- 
ριον, xai ὠσφράνθη Κύριος ὀσμὴν εὐωδίας. ᾿Αλλὰ 
xal ᾿Αδραὰμ, θύσας ἀναγέγραπται " ὥστε, χατὰ τὴν 
τῆς θείας Γραφῆς μαρτυρίαν, πρώτην ἁπάντων τὴν 
διὰ ζώων θυσίαν ἐπινενοῆσθαι τοῖς πάλαι θεοφιλέαι. 
Τούτου δὲ τὸν λογισμὸν ἡγοῦμαι εἶναι οὐ τὸν τυχόντα 


excogitatum fuisse, nos dicere oporteat. Quam sane p οὐδ᾽ ἀνθρωπίνως χεχινημένον, χατὰ θείαν δ' ἐπίνοιαν 


excogitationem temere exstitisse, aut humano more 
exortam, putandum non est, sed divino potius nutu 
insinuatam. Etenim cum morum sanctitate przsta- 
rent, Deoque penitus addicti essent, et ob eam rem 
quasi divino Spiritu illustrati viderent, magno sibi 
opus esse obsequio, si sua ipsorum humana delicta 
diluere vellent : pretium pro salute sua ei, qui vi- 


16 [lebr. xiu, 4. !' Gen. iv, 35-5. 


ὑποδεθλημένον. Ἐπειδὴ γὰρ ἑώρων, ἅτε τὸν τρόπον 
εὐσεδεῖς χαὶ Θεῷ προσῳχειωμένοι, θείῳ τε Πνεύ- 
ματι τὰς ψυχὰς πεφωτισμένοι, μεγάλης αὑτοῖς θερα- 
πείας δεῖν εἰς ἀποχάθαρσιν τῶν θνητῶν πλημμελη- 
μάτων, λύτρον τῆς αὑτῶν σωτηρίας, τῷ xal ζωῆς 
xaX Ψυχῆς χορηγῷ προσοφείλεσθαι ἡγοῦντο" ἔπειτα 
μηδὲν χρεῖττον xaX τιμιώτερον τῆς οἰχείας ψυχΐ,ς 


(1) Sunt hzc desur«pta e primo libro Porphyrii Περὶ dxoxne 


85 DEMONSTRATIONIS EYANGELIC.E LID. I. 86 
καθιεροῦν ἔχοντες, ἀντὶ ταύτης τέως τὴν διὰ τῶν A tam atque animam przbuisset, se debere putabant : 


ἀλόγων ζώων προσῆγον θυσίαν, τῆς σφῶν ψυχῆς &v- 
τόψυχε πκροσχομίζοντες " οὐδὲν χατὰ τοῦτο πλημμε- 
λεῖν, οὐδ᾽ ἀδιχεῖν ἡγούμενοι, ὅτι μηδὲ τῇ τῶν ἀνθρώ- 
πὼν λογιχῇ xat νοερᾷ δυνάμει παραπλησίαν εἶναι 
τὴν ψυχὴν τῶν ἀλόγων ἐπαιδεύοντο, οὐδ᾽ ἄλλο τι εἶναι 
αὐτὴν ἢ τὸ αἷμα αὐτῶν μεμαθηχότες, καὶ τὴν ἐν τῷ 
αἴματι ζωτιχὴν δύναμιν, Ó καὶ παρέχειν αὑτοὺς 
ὥσπερ ψυχὴν ἀντὶ ψυχῆς ἀναφέροντας τῷ Θεῷ. Τοῦτο 
4& αὐτὸ Μωσῆς λευχότατά που διασαφεῖ, λέγων 
ι Fuyh πάσης σαρχὸς αἷμα αὐτοῦ ἔστι, xal ἐγὼ 
δέδωχα ὑμῖν τὸ αἷμα ἐπὶ τοῦ θυσιαστηρίου, ἐξιλά- 
«χεσθαι περὶ τῶν ἁμαρτιῶν ὑμῶν. Τὸ γὰρ αἷμα ab- 
“ῶν ἀντὶ ψυχῆς ἐξιλάσεται. Διὰ τοῦτο εἴρηχα τοῖς 
υἱοῖς Ἰσραὴλ". Πᾶσα ψυχὴ ἐξ ὑμῶν οὐ φάγεται 


sed cumnihil prestantius aut pretiosius anima sua 
haberent, quod dicarent, pro hac interim brutorum 
animalium vitam offerebant, ita suz ipsorum anima 
sacrificium illud comparantes : neque se in hoc aut 
delinquere, aut injuste facere arbitrabantur : quippe 
qui hominum rationalis, atque intelligentia pradi- 
t» animz neutiquam similem brutorum animam 
esse didicissent, neque aliud quicquam quam illorum 
sanguinem, vitalemque in eo vim esse eam, edocti 
essent, hocque unum przebere se quasi animam Deo 
pro anima offerentes. Hoc autem ipsum Moses quo- 
dam loco planissime indicat, ubi ait : « Anima om- 
nis carnis sanguis ejus est, et ego dedi vobis san- 
guinem in altari ad expiandum pro peccatis ve- 


αἷμα. » Πρόσχες γοῦν ἐπιμελῶς ἐν τούτοις, ὅπως B stris : sanguis enim eorum pro anima expiabit. ld- 


εἴρηται τὸ, « Ἐγὼ δέδωχα ὑμῖν ἐπὶ τοῦ θυσιαστη- 
ρίου ἐξιλάσχεσθαι περὶ τῶν ψυχῶν ὑμῶν" τὸ γὰρ 
efua ἀντὶ τῆς ψυχῆς ἐξιλάσεται. » Σαφῶς γὰρ ἀντὶ 
τς ἀνθρωπίνης ψυχῆς τὸ τῶν σφαγιαζομένων ζώων 
&fuá φησιν ἐξιλάσχεσθαι. Τοῦτο δὲ αὐτὸ xal ὁ περὶ 
τῶν θυσιῶν νόμος ὑποδάλλει νοεῖν τῷ τεθεωρημένως 
ἐχοποῦντι. Πάντα γοῦν τὸν θύοντα τὰς χεῖρας ἐπι- 
φάλλειν προστάττει τῇ χεφαλῇ τοῦ θυομένου, προσ- 
κομίζειν ὃ τὸ ζῶον τῷ ἱερεῖ τῆς χεφαλῆς ἐχόμενον, 
ὡσανεὶ ὑπὲρ τῆς ἑαυτοῦ χεφαλῖς τὸ ἱερεῖον προσφέ- 
porca. Λέγει: δ᾽ οὖν ἐφ᾽ ἐχάστῳ ε Προσάξει αὐτὸ 
Ἐκσντι Κυρίου, xal ἐπιθήσει τὰς χεῖρας αὐτοῦ ἐπὶ 
τὴν χεφαλὴν τοῦ δώρου. » Καὶ οὕτως ἐφ᾽ ἐχάστου 
τετῆρτιται θύματος, οὐδεμιᾶς θυσίας ἄλλως ἀναφερο- 
μένης. Δι᾿ ὧν ὁ λόγος, ὅτι δὴ ἀντίψυχα τῆς αὐτῶν 
ζυχῆς προσήγετο τὰ ζωοθυτούμενα * ὁ δὲ τῶν ἀλόγων 
ἠώων τὸ αἷμα τὴν ψυχὴν εἶναι διδάξας οὐδαμῶς λο- 
γιχῆς xal νοερᾶς οὐσίας ὁμοίως τοῖς ἀνθρώποις μετ- 
ἔχειν αὐτὰ παρίστησιν" εἶναι γὰρ αὐτῶν τὴν σύστα- 
pv ἐξ ὕλης xat σωμάτων, τοῖς ἀπὸ γῆς βλαστήμασι 
«di φυτοῖς παραπλησίαν. "Ew δ᾽ οὖν λόγῳ πάλιν ὁ 
ωστς φησι τὸν Θεὸν εἰπεῖν" « Βλαστησάτω ἡ γῆ 
βοτάνην χόρτου, σπεῖρον σπέρμα xal ξύλον χάρει- 
βον. » Καὶ αὖθις παραπλησίως" «. Ἐξαγαγέτω ἡ γῆ 
ξετράποδα, xal ἑρπετὰ, xal θηρία τῆς γῆς χατὰ 
γένος. » Ὥστε ὁμοιογενῇ, xai ὁμοφυῇ, xat ὁμοούσια 
tva: ἡγεῖσθαι τοῖς ἀπὸ γῆς βλαστήμασι xai φυτοῖς 
s ἄλογα " διὸ χαὶ μηδαμῶς πλημμελεῖν τοὺς ζωο- 


circo dixi filiis Israel : Omnis anima ex vobis non 
comedet sanguinem δ. » Attende igitur diligenter, 
quomodo in his dictum sit illud : « Ego dedi vobis 
in altari expiare animas vestras ; sanguis enim pro 
anjma piaculum erit. » Plane enim pro humana ani- 
ma, mactatorum animalium sanguinem piaculum 
offerri dicit. Hoc idem etiam lex de sacrificiis ad- 
monet intelligendum, si quis modo consideratius 
attenderit. Nam capiti victimze unumquemque dum 
sacrificat manus habere injectas imperat, et ad sa- 
cerdojem animal ipsum adducere capite compreher:- 
sum, atque detentum, quasi qui pro suo ipsius ca- 
pite bostiam exhibeat; dicit igitur de unoquoque : 
« Adducet illud ante Dominum, et imponet manz; 
5185 in caput. muneris !*. » Quod sane in omni v:- 
ctima observatum est, cum aliter nullum sacrifi- 
cium offeratur. Ex quibus utique verbis sermo di- 
vinus illud intelligi vult, humanarum animarum 
pretium, quz sacrificarentur animalia exhiberi so- 
lita esse. Porro autem qui docet brutorum anima- 
lium sanguinem, ipsorum esse animam, is nequa- 
quam ea cum rationali 36 atque intelligente sub- 
stantia, sicul homines commercium habere signi- 
ficat. Constare enim ex ea materia et corporibus, 
sicut pullulantia omnia plantzque constant. Uno 
itaque sermone rursus Moses Deum usum inducit, 
cum ait : « Germinet terra herbam feni. seminan- 
tis semen, ut lignum fructiferum **. » Et cadem 


Ἰυτοῦντας. Εἴρηται γοῦν xa τῷ Νῶε, ἔδεσθαι χρέα, ὡς ἢ rursus ratione : « Producat terra quadrupedes, et 


ἰάχανα ἀγροῦ. Ἕως μὲν οὖν οὐδέπω τὸ χρεΐζττον, οὐδὲ τὸ 
ιέγα xal τίμιον, xal θεοπρεπὲς σφάγιον παρῆν ἀν- 
Ἰρώποις, ταῖς διὰ ζώων θυσίαις λύτρα τῆς ἑαυτῶν ζωῆς, 
ταὶ ἀντίψυχα τῆς οἰχείας φύσεως προσηχόντως ἀπο- 
ἀδόναι χρῆν τῷ Θεῷ ὡς xal ἔπραττον οἱ πάλαι θεο- 
φιλεῖς, σεμνόν τι xal θεοφιλὲς χαὶ μέγα ἱερεῖον ἥξειν 
tost εἰς ἀνθρώπους τῷ θείῳ Πνεύματι προειληφότες, 
9) τοῦ παντὸς χαθάρσιον χόσμου, οὗ χαὶ τὰ σύμδολα 
“ἕως ἐπιτελεῖν αὐτοὺς προφήτας. ὄντας, καὶ τὸ μέλ- 
iov ἔσεσθαι προτυπουμένους: ἐπειδὴ δὲ τὸ τέλειον 
καρτιν, τοῖς τῶν προφητῶν ἀχολούθως θεσπίσμασι, 
πέπαυτο τὰ πρῶτα xai λέλυτο παραχρῆμα διὰ τῆς 


9 Levit. τυ, 11,12. 


9" Levit. in, ὅ, 8, 15; iv, 4, 94, 29, 55. 


reptilia , et bestias terrze generatim ?!. » Ut om- 
nino ejusdem et generis et naturz et substantie 
bruta esse dicendum sit, cujus et germinantia om- 
nia et plante sunt. Proinde neutiquam errare, 
qui animalia sacrificant. Dictum igitur est e'iam 
Noe, ut comederet carnes, quasi olera agri. Proinde 
dum nulla prestantior, neque major, neque pretio- 
sior, neque Deo. convenientior victima hominibus 
aderat : sacrificia interim ex animalibus, pro sua 
ipsorum vita redimenda, et queddam quasi natura 
proprie. animatum pretium, ipsi Deo reddere illos 
convenienter oportebat : sicut. etiam Dei veteres 


* Gen, 1, 11... ?! f[Lid. 20. 


ΕἸ ΕὔΞΕΒΠ CAESARIENSIS OPP. PARS H. — APOLOGETICA. 88 
amici et cultores faciebant, qui venerabilem quam- Α τοῦ χρείττονος xal ἀληθοῦς lepouylac. Οὗτος δ᾽ ἦν ὁ 


dam, Deoque acceptam, οἱ magnam hostiam, ven- 
turam olim ad bomines, divino indicante spiritu, 
tanto ante didicerant, qux totius mundi expiatio 
exsisteret : cujus etiam signa quxedam et. notas ipsi 
interea obirent atque perficerent : quippe qui et 
propheta essent, et ejus, quod futurum exspectare- 
tur, figuram in se quandam ante gerentes, Ubi au- 
tem quod perfectum erat advenit, quemadmodum 
vaticinia prophetarum przdixerant, priora illa de- 
sierunt, et przstantiore verioreque sacrificio illico 
sublata sunt. Hic autem fuit Christus Dei, is de quo 
antiquitus, a primis usque temporibus dictum est, 
quod ad homines esset venturus, atque instar pe- 
eudis pro toto genere humano interficiendus , ut 
apud Isaiam prophetam scriptum legimus, ubi ait : 
« Sicut ovis ad occisionem ductus est, et sicut agnus 
coram tondente obmutuit **. ltem dicit : « Hic pec- 
cata nostra fert, et pro nobis in dolore est : et nos 
reputavimus eum 6556 in labore, et in plaga, et in 
afflictione: ipse autem vulneratus est propter pec- 
cata nostra, et tulit languorem propter iniquitates 
noStras : disciplina pacis nostrz super eum : livore 
ejus nos sanati sumus, et Dominus tradidit eum 
peccatis nostris : ipse enim peccatum non fecit, ne- 
que inventus est dolus in ore ejus. » Similia his, 
item *! Jeremias alter Hebrzorum propheta inducta 
persona Christi palam enuntiat dicens « Ego sicut 
agnus innocens, qui ducatur ad sacrificandum 35. » 


Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, ἄνωθεν Ex παλαιῶν χρόνων ἧξειν 
εἰς ἀνθρώπους, xai προδάτου δίχην ὑπὲρ παντὸς τοῦ 
τῶν ἀνθρώπων γένους σφαγήσεσθαι προαγορευόμε- 
vog ἦ φησι περὶ αὐτοῦ Ἡσαΐας ὁ προφήτης « Ὡς 
mpó6acoy ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη, xal ὡς ἀμνὸς ἐναντέον 
τοῦ χείροντος ἄφωνος. » Καὶ ἐπιλέγει" «€ Οὗτος τὰς 
ἁμαρτίας ἡμῶν φέρει, χαὶ περὶ ἡ μῶν ὀδυνᾶται " xal 
ἡμεῖς ἐλογισάμεθα αὐτὸν εἶναι ἐν πόνῳ xai ἐν πληγῖν» 
xal ἐν χαχώσει" αὐτὸς δὲ ἐτραυματίσθη διὰ τὰς 
ἁμαρτίας ἡμῶν, χαὶ μεμαλάχισται διὰ τὰς ἀνομίας 
ἡ μῶν. Παιδεία εἰρήνης ἡμῶν ἐπ᾽ αὐτόν" τῷ μώλωτε 
αὐτοῦ ἡμεῖς ἰάθημεν, καὶ Κύριος παρέδωχεν αὑτὸν 
ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν: αὐτὸς γὰρ ἁμαρτίαν οὐκ 
ἐποίησεν, οὐδ᾽ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ. ν 
Τὰ ὅμοια τούτοις xal Ἱερεμίας ἕτερος 'E6paluv 
προφήτης ἐπὶ προσώπου τοῦ Χριστοῦ ἐπιφωνεῖ, λι- 
νων" «€ Ἐγὼ ὡς ἀρνίον ἄχαχον ἀγόμενον τοῦ θύεσθαι." 
Ἐπισφραγίζεται τὰς τούτων προῤῥήσεις Ἰωάννης 5. 
Βαπτιστὺς xal ἐπὶ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιφας- 
νείας. Ἰδὼν γὰρ αὐτὸν, xal τοῖς παροῦσιν ἐπιδείξας 
ὡς ἄρα αὐτὸς εἴη ὁ προφητενόμενος, ἐπεφώνησεν" 
c Ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τῷ 
χόσμου. » Ὅτε τοίνυν χατὰ τὰς τῶν προφητῶν μαρ» 
τυρίας εὕρηται τὸ μέγα χαὶ τίμιον λύτρον Ἰουδαίων. 
ὁμοῦ xal Ἑλλήνων, τὸ τοῦ παντὸς χότμου χαθάρῤρ- 
σιον, πάντων ἀνθρώπων ἀντίψυχον, τὸ πάσης χηλίδς 
xai ἀμαρτίας καθαρὸν ἱερεῖον, ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ 
θεοφιλὲς xai ἁγνὸν πρόθατον, τὸ προφητενόμενω 


87 Claudit horum przdictiones quasi signum iis (» ἀρνίον, οὗ διὰ τῆς ἐνθέου xal μυστικῆς διδασχαλίας 


imprimens Joannes Baptista, in ipsius Salvatoris 
nostri adventu. Cum enim illum vidisset, et iis qui 
2derant indicasset : ut videlicet ipse esset, de quo 
prophete loquerentur, acclamavit : « Ecce agnus 


Dei, qui tollit peccatum mundi **. » Quando igitur - 


secundum testimonia prophetarum inventum est 
magnum, magnique zstimandum pro redimendis, 
et Judzis pariter et Grecis pretium, illud videlicet 


pro toto mundo piaculum, illud pro anima cuncto- . 


rum hominum sacrificium , illa pro omni macula, 
et peccato purissima hostia : ille utique agnus Dei, 
illa Deo accepta , et mundissima ovis : ille agnus, 
de quo prophetze tam multa dixerunt, per cujus di- 
vinam ac mysticam doctrinam omnes nos, qui de 
gentibus assumpti sumus, remissionem priorum 
peccatorum invenimus, ex quo etiam Judeorum 
quicunque in illo spem habuerint, a Mosis exsecra- 
tione liberantur, merito sane, quando illius memo- 
riam, corporisque ejusdem et sanguinis recorda- 
tionem quotidie celebrant, et ad longe prestantius, 
εἰ sacrificium, et munus assumpti sunt, quam il- 
lud antiquius fuerit. Quando igitur omnia ita se ha- 
bent, non amplius fas esse putamus in prima illa 
et infirma elementa recidere, quz utique signa quz- 
dam, eti imagines, non ipsam veritatem comple- 
ctuntur. Merito autem ipsorum quoque Judzeorum 
quicunque ad Christum Dei confugiunt: si modo 
35 Jbid. 4.9. 


9 ]sa. ΜΚ}, 7. *! Jer. xi, 19. 


πάντες ἡμεῖς oi ἐξ ἐθνῶν τὴν ἄφεσιν τῶν προτέρων 
ἁμαρτημάτων εὑράμεθα, διὸ καὶ Ἰουδαίων οἱ εἰς av 
τὸν ἠλπιχότες ἐλεύθεροι τῆς Μωσέως ἀφίενται χατό- 
ρας, εἰχότως τὴν τοῦ σώματος αὐτοῦ xal τοῦ αἵμε- 
τος τὴν ὑπόμνησιν ὁσημέραι ἐπιτελοῦντες, xal τῆς 
χρείττονος ἣ κατὰ τοὺς παλαιοὺς θυσίας τε καὶ ἱ- 
ρουργίας ἠξιωμένοι, οὐχ ἔθ᾽ ὅσιον ἡγούμεθα xazc- 
πίπτειν ἐπὶ τὰ πρῶτα χαὶ ἀσθενῆ στοιχεῖα, σύμθοχε 
xa εἰχόνας, ἀλλ᾽ οὐχ αὐτὴν ἀλήθειαν περιέχοντα. E- 
χότως δὲ xal αὑτῶν Ἰουδαίων οἱ εἰς τὸν Χριστὸν τῷ 
Θεοῦ χαταπεφευγότες, εἰ μηχέτι τῶν Μωσέως ἐπ- 
στρέφοιντο παραγγελμάτων, κατὰ τὴν Καινὴν Ata: 
χὴν βιοῦντες, τῆς ὑπὸ Μωσέως ὡρισμένης ἐχτὸς iy 
εἶεν χατάρας " ἅτε δὴ ἀμνοῦ τοῦ Θεοῦ o) μόνον τὶν 


b ἁμαρτίαν τοῦ xócpou, ἀλλὰ xal τὴν ἐν τῇ rapa6áat 


τῶν Μωσέως ἐντολῶν χατάραν εἰς αὐτὸν ἀνειληφ»- 
τος. Γέγονεν οὖν ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ χαὶ ἁμαρτία x 
χατάρα' ἁμαρτία μὲν ὑπὲρ τῶν ἁμαρτωλῶν τοῦ X 
σμου, χατάρα δ᾽ ὑπὲρ τῶν ἐμμενόντων πᾶσι τοῖς E*- 
γεγραμμένοις ἐν τῷ Μωσέως νόμῳ. Διό φησιν ὁ 
᾿Απόστολος " «Χριστὸς ἡμᾶς ἐξηγόρασεν Ex τῆς χα;- 
ἀρας τοῦ νόμου, γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν κατάρα. » 
Καὶ, « Τὸν μὴ γνόντα ἁμαρτίαν, ὑπὲρ ἡμῶν ἁμῶ- 
«lav ἐποίησε. » Τί γὰρ οὐχ ἔμελλε γίνεσθαι τὸ aU 
χόσμου χαθάρσιον, τὸ τῶν ἁμαρτωλῶν ἀντίψυχον, ὃ 
δὴ xal ὡς πρόθατον ἐπὶ σφαγὴν ἦχθη, xaX ὡς ἀρνόν 
ἀγόμενον τοῦ θύεσθαι, ταῦτά τε πάντα ὑπὲρ fiuov 


3! Joan, 1, 29. 


89 DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LIB. I. 


90 


χαὶ δι᾽ $43:; “υθεν ol μὲν παλαιοὶ xal θεοφιλεῖς &v- A non amplius de Mosis prxceptis solliciti sint, sed 


δρΞς εἰκότως, ἀπουσίᾳ τῶν χρειττόνων, τοῖς συμδόλοις 
“ροτανεῖχον. Ὥς xai τοῦτο αὑτὸ ὁ Σευτὴρ ἡ μῶν διδά- 
Gxz:, λέγων" ε Πολλοὶ προρῆται xai δίχαιοι ἐπεθύ- 
ταν ἰδεῖν ἃ ὑμεὶς βλέπετε, xal οὐχ εἶδον xal 
Gxc)23t ἃ ὑμεῖς ἀχούετε, xaX οὐχ ἤχουσαν.» Ἡμεῖς 
&, τὰ ἀλτθὴ χαὶ τῶν εἰχόνων τὰ ἀρχέτυπα διὰ τῆς 
ξυστηριώδους οἰχονομία: τοῦ Χριστοῦ παρειλτιφότες, 
Φὖχ ἔτι τῶν παλαιῶν δετσόμεθα. Μόνο: δ᾽ οὖν αὐτὸς 
τῶν πώποτε Λόγος ὧν θεοῦ, προχόσμιος, xai ἀρχιε- 
p:o$ πάσης νοερᾶς χαὶ λογιχῆς χτίσεως, τὸν ἡμῖν 
ὁμοιόπαθτ,, ola πρόδατον xa! ἀμνὸν Ex τῖς ἀνθρώ- 
7x09 ἀτορῖσας ἀγέλτς, τούτῳ τε ἐπιγράψας τὰς πάν- 
τῶν ἡμῶν ἁμαρτίας, καὶ τὴν χατάραν γε αὐτῷ, τὴν 
ἐν τῷ Μωσέως νόμῳ προστετελη μένην, περιάψας 
(ὅτ: δὲ Μωξέως ἀνειπόντος "- « Ἐπιχατάρατος πᾶς ὁ 
χρεμάμενος ἐπὶ ξύλον »), τοῦτο πέπονθεν αὐτὸς δι᾽ 
ἡμᾶς γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν χατάρα" xai δὴ xal 
ἁμαρτίαν αὑτὸν δι᾽ ἡμᾶς ποιήσας « ἐπεὶ τὸν μὴ 
Ὑνόντα ἀμαρτίαν, ὑπὲρ ἡμῶν ἁμαρτίαν ἐποίησε, » 
πάσας τε αὐτῷ δι᾿ ἡμᾶς τὰς ἡμῖν ἐπηρτημένας τι- 
μωρίας ἐπιθεὶς, δεσμὰ χαὶ ἀτιμίας χαὶ ὕδρεις, μά- 
στιγάς τε xal ἐχτόπους πλτγὰς, xai ἐπὶ πᾶσιν τὸ 
τῆς χατάρας τρόπαων. Μετὰ δὴ πάντα οἷόν τι θαυ- 
μάτιον θῦμα, χαὶ σφάγιον ἐξαίρετον τῷ Πατρὶ χαλ- 
λιερησάμενος, ὑπὲρ τῆς ἀπάντων ἡμῶν ἀνήνεγχε 
οωυτηρίας, uvfurv xai ἡμῖν παραδοὺς, ἀντὶ θυσίας 
τῷ Θεῷ δεηνεχῶς προσφέρειν, Τοῦτο xal προφητῶν 
ὁ θαυμάσιος Δαδὶδ θείῳ Πνεύματι τὸ μέλλον προλα- 
Gore ἐθέσπισεν, clay « Ὑπομένων ὑπέμεινα τὸν 
Κύριον, xal προτέσχε μοι" xai εἰσήχουσε τῆς δεή- 
σεώς μου, xal ἀνένεγχέ με kx λάχχων ταλαιπωρίας, 
xal ἀπὸ πηλοῦ νος. xal ἔστησεν ἐπὶ πέτραν τοὺς 
τος μου, χατεύθυνε τὰ διαδήματά μου, xal ἐνέδα- 
Àsv εἰς τὸ στόμα μοὺ ἄσμα καινὸν, ὕμνον τῷ Θεῷ 
ἡμῶν. » Καὶ τί τὸ χαινὸν ἄσμα τυγχάνει, διασαφεῖ, 
λέγων ἕξτς * « Θυσίαν χαὶ προσφορὰν οὐχ ἐθέλησας, 
οσὥμα ὃὲ χατηρτέσω μοι" ὁλοχαυτώματα xal περὶ 
ἁμαρτίας οὐχ ηὐδόχησας. Τότε εἶπον Ἰδοὺ ἔχω. 
"Ev χεζαλίδιε βιθλίου γέγραπται περὶ ἐμοῦ, τοῦ 
τοῖῆσαι, ὁ Θεὸς, τὸ θέλημά σου. Ἐδουλέθην. » 
Καὶ ἐπιλέγει. ε Εῤηγγελισάμην διχαιοσύνην ἐν 
Ἐχχλησίᾳ μεγάλῃ. » "Avttxpue ἀντὶ τῶν πάλαι θυ- 
cur) καὶ ὁλοχαυτωμάτων τὴν ἔνσαρχον τοῦ Χρι- 


ita vivant, ut Novi Testamenti ratio docel : eain, - 
quz a Mose dcfinita est, exsecrationem evaserint : 
quippe cum Agnus Dei non solum peccatum mund:. 
sed etiam eam exsecrationem, quz iis debetur, qui 
conira Mosis legem aliquid commiserint, in seipsum 
receperit. Factus igitur est Dei Agnus et peccatum 
et exsecratio. Peccatum quidem pro peccatoribus 
hujus mundi : exsecratio aulem pro iis qui nolunt 
a scripto legis Mosaic recedere. Quocirca dicit 
Apostolus : « Christus nos redemit ab exsecralione 
legis, factus pro nobis exsecratio **. » ]tem : « Eum 
qui non noverat peccatum, pro nobis fecit pecca- 
tum *'. » Quid enim non futurus fuit is, qui mundi 
piaculum factus est? ís qui pro peccatorum anima 
pretium ? qui tanquam ovis ad occisionem ductus 
est? qui existimatus est sicut agnus, qui ducatur 
ad sacrificandum ? atque omnia hzc, et pro nobis, 
e& propter nos. Ex quo quidem prisci illi, Deoque 
grati viri, cum prastantiora non haberent, merito 
signa ipsa attendebant. 88 Nam etiam hoc ipsum 
Salvator noster docet, cum ait : « Multi prophete 
et justi cupierunt videre, qua vos videtis, et non 
viderunt: et audire, qua vos auditis, et non au- 
dierunt **. At nos, qui ea. qua vera sunt, atque 
ipsa imaginum principia per refertam magnis 
mysteriis dispensationem Christi accepimus, non 
amplius ea, qua vetera facta sunt, desideramus. 
Solus igitur ipse eorum omnium qui unquam fue- 


(C rint, cum sit Dei Verbum, ipso antiquius mundo, 


pontifezque omnis ratione atque intelligentia pra- 
ditzz creature, eum qui nostris casibus esset ob- 
noxius, quasi ovem aut agnum ab boininibus se- 
gregans, et huic nostra omnium ascribens pec- 
cata, eidemque exsecrationem, quz inulctze loco 
in lege Mosis adjuncta est imponens, siquidem 
ipso Mose proloquente, « exsecrabilis omnis qui 
pendet in ligno **, » hoc ipsum pertulit, factus 
propter nos ipse pro nobis exsecratio : qui seipsum 
quoque propter nos peccatum facere non veritus 
est : quandoquidem « eum, qui peccatum non rovit, 
pro nobis peccatum effecit, » eidemque propter nos, 
omnia quacunque nobis impendebant, supplicia 
imposuit, vincula, probra, contumelias, flagella, et 


στοῦ παρουσίαν, xal τὸ χαταρτισθὲν αὐτοῦ σῶμα ἢ cum his, verbera deformia: postremumque om- 


TposevnvtyÜa: τῷ Θεῷ διδάξας, τοῦτό τε αὐτὸ 
τῇ αὐτοῦ Ἐχχλησίᾳ εὐαγγελίξεται, ὡς ἂν μέγα 
ἀυστήριον ἐν χεφαλίδι βιόλίυ τῇ προφητιχῇ 
φωνῇ προχναπεφωντι μένον. Τούτου δῆτα τοῦ θύματος 
τῆν μνήμην ἐπὶ τραπέζης ἐχτελεῖν διὰ συμθόλων, 
| το t£ σώματος αὐτοῦ xal τοῦ σωτηρίου αἴματος xac 
; βεσμοὺς τῆς Καινῆς Διαθήχης παρειληφότες, πάλιν 
ὑπὸ τοῦ προφήτου Δαδὶδ παιδευόμεθα λέγειν" « Ἡτοί- 
μασας ἔνώπιόν μου τράπεζαν ἐξ ἐναντίας τῶν θλι- 
δίντων με. Ἐλίπανα; ἐν ἐλαίῳ τὴν χεφαλὴν μου, 
χαὶ τὸ ποτήριόν coo μεθύσχον με ὡς χράτιστον. » 
éd flr» γοῦν ἐν τούτοις καὶ τὸ μυστιχὸν αημαίνε- 

* Gal. i1, 135. 


7 lICor. v,21.  **-Luc. x, 24. 


nium, ipsum exsecrationis trophzeum. ftaque post 
omnia, quasi mirabilem quandam victimam , sacri- 
ficiumque eximium patri suo operatus pro nostra 
omnium salute obtulit, ejusque rei memoriam ut 
nos ipsi Deo pro sacrificio offerremus , instituit. 
Hoc etiam prophetarum precipuus David, qui quod 
futurum erat Spiritu divino providerat vaticinatus 
est, ubi ait : « Exspectans exspectavi Dominum, et 
intendit mihi : et exaudivit precem meam, et sustu- 
lit me de lacu miseriz et de luto fzecis : et statuit 
supra petram pedes meos, et direxit gressus meos. 
et immisit in os meum Canticum rovum, carnien 


? Deut. xxi? 23. 


9t EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS 1f. — APOLOGETICA. 


Deo nestro **. » Quod porro sit boc novum canti- À ται χρίσμα, xai τὰ σεμνὰ τῆς Χριστοῦ τραπέζης 


eum declarat deinceps ubi ait: « Sacrificium et 
oblationem noluisti, corpus autem perfecisti mihi : 
holocausta et pro peccato Bon probasti ; tunc dixi, 
ecce venio, In capite libri scriptum est de me, ut fa- 
cerem, Deus, voluntatem tuam, volui *!, » et adjun- 
git : « Annuntiavi justitiam in Ecclesia magna **. » 
Sic plane docens pro antiquis sacrificiis etholocau- 
stis, Christi adventum per assumptionem humani 
39 corporis, ejusque corpus perfectum, Deo ob!a- 
tum esse : ipsumque hoc Ecclesi: sux nuntiat cum 
gaudio tanquam ingens mysterium, quod prophe- 
tica voce in capite libri propositum expressumque 
sit. Cum ergo hujus sacrificii memoriam signis qui- 
busdam in mensa celebrandam, corporisque item 


θύματα, δι᾽ ὧν χαλλιεροῦντες, τὰς ἀναίμους xal λο- 
γικὰς αὐτῷ τε προσηνεῖς θυσίας διὰ παντὸς βίου τῷ 
ἐπὶ πάντων προσφέρειν θεῷ διὰ τοῦ πάντων ἀνωτά- 
του ἀρχιερέως αὑτοῦ δεδιδάγμεθα. Τοῦτο δὲ αὐτὸ xd 
Ἡσαῖας ὁ μέγας προφήτης θαυμαστῶς τῷ θείῳ 
Πνεύματι προέγνω τε χαὶ προανεφώνησε. Λέγει δ᾽ 
οὖν ὧδε xal αὐτός" « Κύριε ὁ Θεός μον, δοξάσω σε, 
ὑμνήσω τὸ ὄνομά σου, ὅτι ἐποίησας θαυμαστὰ πρά» 
γματα. » Καὶ τίνα ταῦτα ὡς ἀληθῶς θαυμάσια, δια- 
ααφεῖ, λέγων ἑξῆς " «ε Ποιήσει Κύριος Σαδαὼθ πᾶσι 
τοῖς ἔθνεσι" πίονται εὐφροσύνην, πίονται οἶνον, χρί- 
σονται μύρον ἐν τῷ ὄρει τούτῳ. Παράδος ταῦτα πάντα 
τοῖς ἔθνεσιν" ἡ γὰρ βουλὴ αὕτη ἐπὶ πάντα τὰ ἔθνη. » 
Τοιαῦτά τινα ἣν xal τὰ Ἡσαΐου θαυμάσια, εὐωδίας 


illius, salutarisque sanguinis, ut. novi Testamenti B ἀγαθῆς καὶ μύρων χρίσιν, οὐ τῷ Ἰσραὴλ, ἀλλὰ πᾶσι 
τοῖς ἔθνεσιν ἐπαγγελλόμενα" ὅθεν εἰχότως παρὰ τὰν. | 
τοῦ μύρου χρίσιν xai τῆς Χριστιανῶν ἠξιώθηφαν. ' 
προσηγορίας. ᾿Αλλὰ καὶ οἴνου τοῖς ἔθνεσιν εὐφροσύ- ᾿ 
νὴν θεσπίζει, τὸ τῆς Καινῆς τοῦ Χριστοῦ Διαθήχης: ! 


igstitutum habet, acceperimus : rursum a propheta 
David instruimur ad dicendum : « Parasti in con- 
spectu meo mensam contra eos qui affligunt me, 
Pingue fecisti in oleo caput meum, et calix tuus 
inebrians quam przstantissimus **. » Palam igitur 
in his mysticam significat unctionem, et horrorem 
afferentia mensz Christi sacrificia, quibus operan- 
tes, incruentas et rationales eique suaves victimas, 
in tota vita supremo Deo offerre, per eminentis- 
simum omnium ipsius pontificem, edocti sumus. 
lloc ipsum magnus quoque propbeta lsaias mirabi- 
liter divino Spiritu indicante providit, et antequam 
fleret. przdicavit ; dicit igitur sic : « Domine Deus 
meus, glorificabo te, laudabo nomen tuum, quo- 
niam fecisti res mirabiles?**. » Et quznam hz sint 
res mirabiles, plane deinceps ostendit dicens : 
« Faciet Dominus Sabaoth convivium omnibus gen- 
tibus : bibent lztitiam, bibent vinum : ungentur un- 
guento in monte illo; trade heec omnia gentibus. Con- 
silium enim hoc in omnes gentes **. ; Hujusmodi 
sane erant lsaie mirabilia, que bonz cujusdam 
fragrantie, unguentique unctionem, non lsrael, sed 
omnibus gentibus promittebant : ex quo non imme- 
rito propter unguenti unctionem Christianorum 
appellationem consecute sunt, sed vini quoque 
letitiam gentibus vaticinatur in eo, Novi Testa- 
menti, quod a Christo conditum est, mysterium, 
subobscure significans : quod sane apud omnes 


μυστήριον αἰνιττόμενος, ὃ παρὰ πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν. 


ἐναργῶς xavà τὸν παρόντα χαιρὸν ἐχτελεῖται. Ταύ- 
τας δὲ πάλιν τὰς ἀσωμάτους, χαὶ νοερὰς θυσίας τὰ 
προφητιχὰ χηρύττει λόγια, (56 πη περιέχοντα" 
« θῦσον τῷ Θεῷ θυσίαν αἰνέσεως, χαὶ ἀπόδος τῷ 


- ὙΨίστῳ τὰς εὐχάς σου, xa ἐπιχάλεσαί με Ev ἡμέρᾳ 


θλίψεως, χαὶ ἐξελοῦμαί σε, καὶ δοξάσεις με.» Καὶ 
πάλιν" € Ἔπαρσις τῶν χειρῶν μου θυσία ἑσπερινῆ. » 
Καὶ αὖθις" « Θυσία τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετριμμέ- 
voy. » Ταῦτα δὴ οὖν πάντα, ἐξ αἰῶνος τεθεσπισμένα 
διὰ τῆς εὐαγγελιχῇς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν διδασκαλίας, 
χατὰ τὸν παρόντα χαιρὸν πρὸς ἁπάντων τῶν ἐθνῶν 
ἐχτελεῖται, ἀληθείας ἐπιμαρτυρούσης τῇ προφητικῇ 
φωνῇ, δι᾿ ἧς, τὰς χατὰ Μωῦσέα θυσίας ὁ Θεὸς παρα» 
«σάμενος, τὸ μέλλον ἔσεσθαι χαθ᾽ ἡμᾶς αὑτοὺς 0s- 
σπίζει, λέγων" ε Διότι ἀπὸ ἀνατολῶν ἡλίου xal 
μέχρι δυσμῶν τὸ ὄνομά μου δεδόξασται ἐν τοῖς 
ἔθνεσι, χαὶ ἐν παντὶ τόπῳ θυμίαμα προσάγεται τῷ 
ὀνόματί μον, xat θυσία χαθαρά. » Θύομεν δῆτα τοι- 
γαροῦν τῷ ἐπὶ πάντων Θεῷ θυσίαν αἰνέσεως " θύομεν 
τὸ ἔνθεον, χαὶ σεμνὸν, χαὶ ἱεροπρεπὲς θῦμα" θύομεν 
χαινῶς χατὰ τὴν Καινὴν Διαθήχην τὴν χαθαρὰν θν-. 
σίαν. « θυσία δὲ τῷ θεῷ πνεῦμα συντετριμμένον » 
εἴρηται" « χαρδίαν γοῦν συντετριμμένην xat τετᾶ- 


gentes in presenti tempore perspicue celebratur. p πεινωμένην ὁ Θεὸς οὐχ ἐξουδενώσει. » Καὶ δὴ xai 


Porro has rursus incorporeas intelligentiaque prz- 
ditas hostias prophetica nuntiant oracula, sic quo- 
dam loco habentia : « Immola Deo sacrificium lau- 
dis, et redde Altissimo vota tua, et invoca me in 
die tribulationis, et eruam te, et glorificabis 
me?*, » Et rursus: « Elevatio manuum mearum 88 - 
crificium vespertinum". » Item alibi : « Sacrificium 
Deo, spiritus contritus**. » Hzc igitur omnia, quz ab 
initio divinitus przdicta sunt, in presenti tempore 
per evangelicam Salvatoris nostri doctrinam 40 
ab omnibus gentibus celebrantur, propheticz voci 


* Psal. xxxix, 2- ὁ. 33 Ibid. 7-9. —?* Ibid. 10. 
*^ Psal. xuix , 14,015. ?! Psal. cxt, 3. 


(1) Forte legendum ὅλους vel ὅλως. EpiT. PATROL. 


*?! Pgal. xxr, 9. 
3$ Psal. 1, 9 


θυμιῶμεν τὸ προφητιχὸν θυμίαμα, ἐν παντὶ τόπῳ 
προσχομίζοντες αὐτῷ τὸν εὐώδη χαρπὸν τῆς mava- 
ρέτου θεολογίας, διὰ τῶν πρὸς αὐτὸν εὐχῶν ἀναφέ- 
ροντες. Τοῦτό τοι χαὶ ἄλλος διδάσχει προφήτης, ὁ 
φήσας" « Γενηθήτω ἡ προσευχὴ μον ὡς θυμίαμα ἐνώ- 
πιόν σου. » Οὐχοῦν χαὶ θύομεν, xal θυμιῶμεν " τοτὲ 
μὲν τὴν μνήμην τοῦ μεγάλον θύματος, χατὰ τὰ πρὸς 
αὐτοῦ παραδοθέντα μυστήρια ἐπιτελοῦντες, χαὶ τὴν 
ὑπὲρ σωτηρίας ἡμῶν εὐχαρ!στίαν δι᾿ εὐσεδῶν ὕμνων 
τε χαὶ εὐχῶν τῷ Θεῷ προσχομίζοντες" τοτὲ δὲ σφᾶς 
αὐτοὺς ὅλῳ (1) χαθιεροῦντες αὐτῷ, καὶ τῷ γε ἀρχιερεῖ 
* ]sa. xxv, 1. 35 lbid. 6.7. 


95 DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB. TI. 94 


αὐτοῦ Λόγῳ, αὐτῷ σιώματι xal ψυχῇ ἀναχείλενοι. A testimonium afferente veritate, per quam vocem 
Διὸ πάσης μὲν αἰσχρουργίας τὸ σῶμα ἄχραντον xaX — Deus, Mosaicis rejectis sacrificiis, quod futurum 
ἀμίαντον αὐτῷ φυλάττειν ἀτχοῦμεν, παντὸς δὲ πάθους — erat nostrum ipsorum institutum, divinitus nuntiat, 
καὶ χηλίδος ἁπάσης τῆς ἀπὸ χαχίας χεχαθαρμένην — dicens : « Quoniam ab ortu solis usque ad occa- 
«ὴν διάνοιαν αὐτῷ προσχομίξομεν, λογισμοῖς τε ἀδια- — sum, nomen meum glorificatum est in gentibus, et 
πεύτοις͵ χαὶ διαθέσει ἀνυποχρίτῳ, δόγμασί «s ἀλῃ-ὀ — in omni loco incensum offertur nomini meo, et 
(de; εὐσεθοῦμεν αὐτόν. ᾿Αρεστὰ γὰρ αὐτῷ ταῦτα — hostia munda ?*. » Sacrificamus igitur Deo altis- 
&lvzs μᾶλλον ἣ θυσιῶν πλῆθος αἵματι, xal χαπνῷ, — simo sacrificium laudis : sacrificamus Deo plenum, 
καὶ χνίτσαι: ἐπιτελουμένων, πεπαιδεύμεθα. et horrorem afferens, et sacrosanctum sacrificium, 
sacrifcamus novo more, secundum Novum Testamentum, hostiam mundam. At sacriticium Deo, 
spiritus contritus dictus est : cor igitur contritum οἱ bumiliatum Deus non despiciet. Jamque etiam 
incendimus propbeticum illum odorem in omni loco, et offerimus ei bene olentem fructum omni 
virtete abundantis theologie, hoc ipsum orationibus ad eum directis facientes Quod sane ipsum 
alius quoque docet propheta, qui ait : « Fiat oratio mea sicut incensum in conspectu tuo **, » Igitur 
οἱ sacrificamus et incendimus, alias. quidem memoriam magni illius sacrificii, secundum ea, qua ab 
ipso tradita sunt, mysteria celebrantes, et gratias Deo pro salute nostra agentes, religiososque hy- 
mnos et orationes sanctas illi offerentes : alias nosipsos totos ei consecrantes, ejusque pontifici, 
ipsi utique verbo, corpore, animoque dicantes. Proinde ab omni obsconitate corpus intactum at» 
«que imuaculatum eidem conservare studemus, omnique affectu, atque omni feditate, quz ἃ mali- 
tía proficiscatur, purgatam mentem illi reddimus, cogitationibusque sinceris, et affectione non ficta, 
veritalisque decretis illum colimus. Grata enim illi bec esse magis quam hostiarum magnum nume 
rum, quarum sanguine et fumo et nidore operemur, edocti sumus. 


9 Malach. 1, 11. ** Psal. cxt, 2. 








EY ZEBIOY 


TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ͂ 
EYATTEAIKHX AIIOAEIZEQX 


BIBAION AEYTEPON 


EUSEBII PAMPHILI 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E 
LIBER SECUNDUS. 


TAAE ENEZTIN EN TQ AEYTERQ ZYr-B 41 H.£C INSUNT IN SECUNDO LIBRO 
PlPAMMATI ΤΗΣ ΠΕΡῚ TOY ZOTHPOZ HMOQN VANGELIC.£ DE SALVATORE NOSTRO 


EYATT'EAIKHE ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ. DEMONSTRATIONIS. 

lIPUOTM.— "Oc: μὴ ὡς ἔτυχεν μηδὲ μάτην τὰς παρ PROOEM. — Quod non casu, neque temere. prophe. 
"Etpaíotc xpozntixác βἴδασυς διὰ πάσης σπου- ticos Hebraorum libros, omni studio complexi sw- 
δῆς περιέπομεν. mus. 


ΚΕΦ. Α΄. Ὅπως τὰ χρηστότερα περὶ ἡμῶν τῶν — CAP. I. Quemadmodum meliora de nobis externis 
ἀλλοφύλων ἐθνὼν προιαδύντες οἱ xap' αὐτοῖς gentibus Prophete illorum ante venieutes nuntia- 


Zpogrnta: ἑκήρυττον. verunt. 
α΄. ᾿Απὸ τῆς Γεγέσεως. 1. A Genesi 
P. 'AxÓ τῆς αὐτῆς. 9. Ab eadem. 
L Azó τῆς αὐτης. à. Ab eadem 
. 'ASÓ tov Δευτερονομίου. 4. A Deuteronomto, 
€. ᾿Απὸ τοῦ xa' yaAyov. 9. A xxi psalmo. 


95 KUSEBIE CASSARIENSIS OPP. PARS H. — APOLOGETICA, 96 


6. À xtv psalmo. 

7. Ab vxxxv psalno. 

8. A xcv psalmo. 

9. A Zacharia. 

49. Ab Isaía. 

41. Item. 

CAP. H. Quemadmodum itdem. fore ut in. adventu 
Christi, ejus Dei qui olim α δια αἷς solis cogno- 
scebalur, coguilionem et culium oinnes gentes ac- 
cipereni, vaticinali sunt. 


483. À n psalmo. 

15. A 1xxi psalmo. , 
Q9 14. A xcvi psalme. 

&2 A Genesi. 

46. A Sophonia. 

47. Ab eodem. 

18. A Zacharia. 

49. Ab 1saia. 

90. Ab eodem. 

91. Item. 

93. [ltidem. 

93. ltidem ab eodem. 


CAP. Ill. Quemadmodum tn vocatione gentium, quae 
per Christum facienda erat, Judeorum gentem a 
fii: proprio, cultuque Dei cadere oportebat. 


34. A Jeremia. 
95. Ab eodem. 
96. Ab eodem. 
971. A Michaa. 
98. A Zacharia. 
99. A Malachia. 
90. Ab Isaia. 
91. Ab eodem. 
92. Similüer. 
33. ltem. 

94. ltem. 

99. ltem. 


CAP. !V. Quod non in omuem gentem Judaorum, 
sed in paucos Judaeos, que ad divinas promissio- 
nes spectant, pervenerint. 


96. Ab Isaia. 
31. Ab eodem. 
98, 59, 40, 41, 49, 45, 41, 45, 46, 41, 48, 49, ab 
eodem similiter. 
50. .A Michaa. 
^h. Ab eodem. 
52. A Sophonia. 
59. A Zacharia. 
54. A Jeremia. 
55. Ab eodem. 
56. Ab Ezechiele. 
51. Ab eodem. 
58. Ab eodem. 
59. Ab eodem 
60. Ab eodem. 


&3 PROOEMIUM. 


. Ἀπὸ τοῦ pc ψαλμοῦ. 

3 Ἀπὸ toU πε’ ψαιϊμου. 

η΄. Ἀπὸ τοῦ ὃ ψαιϊμου.. 

θ΄. ᾿Απὸ τοῦ Ζαχαρίου. 

t. Ἀπὸ τοῦ Ἡσαΐου. 

4... Ὁμοίως. ] 

ΚΕΦ. B'. Ὅπως ol αὐτοὶ ἐπὶ τῇ τοῦ Χριστον Sep. 
ουσίᾳτὴν τοῦ πάλαι παρ᾽ 'Ἑδραίοις μόνον me 
γωσχομένου Θεοῦ γγῶσίν τε καὶ εὐσέδεια. 
πάντα τὰ ἔθνη μαθήσεσθαι προεθέσκπιζον.. 

i£. ᾿Απὸ τοῦ β' ψαλμοῦ. 

ιγ΄. Ἀπὸ τοῦ od! ψαΐλμου. 

i. Ἀπὸ τοῦ 4C γψωλμου. 

ιδ΄. Ἀπὸ τῆς Γεγέσεως. 

tc^. Ἀπὸ τοῦ Σοφονίου. 

d. ᾿Απὸ τοῦ αὐτοῦ. 

η΄. ᾿Απὸ τοῦ Ζαχαρίου... 

ιθ΄. ᾿Απὸ τοῦ Ἡσαΐου. 

x'. ᾿Απὸ τοῦ αὑτοῦ. 

κα΄. Ὁμοίως. 

x6. Ὁμοίως. . . 

zT. Ὁμοίως ἀπὸ τοῦ avtov. 


ΚΕΦ. P. Ὅπως ἐπὶ τῇ τῶν ἐθνῶν χιλύσει, τὰ 
διὰ τοῦ Χριστοῦ γενομένῃ, ἀπόκπτωσις EgsAler 
ἔσεσθαι τῆς κατὰ Θεὸν εὑσεξείας τῷ Ἰουδαίων" 
ἔθνει. 

χδ᾽. 'Axó τοῦ “Ἱερεμίου. 

X&'. ᾿Απὸ τοῦ αὐτου. 

XC'. ᾿Απὸ τοῦ αὐτοῦ. 

xQ. ᾿Απὸ τοῦ Μιχαίου. 

x". Axó τοῦ Ζαχαρίου. 

κθ΄. Ἀπὸ τοῦ MaJayíov. 

A'. ᾿Απὸ τοῦ Ἡσαΐου. 

. Ἀσὸ τοῦ αὑτοῦ. 

A6. 'Ομοίως. 

A. Ὁμοίως. 

.«1δ'. Ὁμοίως. 

Ae'. Ὁμοίως. 


ΚΕΦ. A'. Ὅτι μὴ εἰς ἅπαν τὸ Ιουδαίων ἔθνϑδο, 

ἀ..1' cic ὀλίγους αὐτῶν διήκει τὰ τῶν θείων ép 
γελιῶν. 

À4-. 'Axó τοῦ Ἡσαΐου. 

AQ. ᾿Απὸ τοῦ αὑτοῦ. 

An', .10’, p, pa, n6. py n8 , ue , pz, p, μη, μϑ'. 

Azó tov αὐτοῦ ὁμοίως. 

γ᾽, "Aaxó τοῦ Miyalov. 

. Ἀπὸ τοῦ αὑτοῦ. 

vy6'. ᾿Απὸ tov Zogorlov. 

"T 'Azó τοῦ Ζαχαρίου. 
. Axó τοῦ Ἱερεμίου. 

γε. Ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ. 

. ᾿Απὸ τοῦ Ἐζεχιήϊζου.- ' 

γνῷ, Ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ. 

*n"n'. Ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ. 

v0. Ἀπὸ τοῦ avtov. 

€. Ἀπὸ τοῦ αὑτοῦ. 


IIPOOIMION. 


Quod mon casu, neque temere propheticos Hebrao-. Ἀ Ὅτι μὴ ὡς ἔτυχεν, μηδὲ μάτην các παρ᾽ 'E6, 


rum livros omni studio complexi sumus. 


Cum verz p:etatis rationem, quz omnibus homi- 
nibus per Evangelicam doctrinam proposita est, et 
vivendi in Christo institutum, Libro priore tracta- 
verim, necnon in medio posuerim, ac, ni fallor, 
persuaserim, ut fieri nullo modo potuerit, ut omnes 
rentes, etiam si voluissent, ex legibus Judaeorum 
viverent : jam nunc ad propheticarum vocum te- 
stimonia revertor, paulo altius orationis initium 
sumens, ul sic cos, qui ad circumcisionem perti- 
aentes nos accusant, abundantius pleniusque re- 


προφητικὰς βίδλους διὰ πάσης σπουδῆς xapró- 
πομεν. 


Τὸν διὰ τῆς εὐαγγελικῆς διδασκαλίας ἅπασιν ἀνθρώ» 
ποῖς προθεθλημένον τῆς ἀληθοῦς εὐσεδείας τρόπον, 
xai τὴν ἐν Χριστῷ πολιτείαν διελθὼν ἐν τῷ πρὸ τού- 
του Συγγράμματι, παραστήσας τε, xal, ὡς οἶμαι. 
πείσας, ὅτι μηδὲ βουλομένοις δυνατὸν ἣν πᾶσι τοῖς 
ἔθνεσι χατὰ τὰ Ἰουδαίων νόμιμα ζῇν" αὖθις ἐπὶ τοῦ 
παρόντος ἄνωδεν ἐπαναλαδὼν τὸν λόγον, ἐπάνειμι ἐπὶ 
τὰς ἐχ τῶν προφητιχῶν φωνῶν μαρτυρίας πρὸς τοὺς 
ἡμῶν χατηγόρους τῶν ἐχ περιτομῆς δαψιλεστέραν 
τὴν ἀπόχρισιν ποιησόμενος. Ἐπεὶ μηδαμῶς ἡμῖν 


- 
m 22 αἴ 


91 DEMONSTRATIONIS 


μετεῖναι ἔφασαν τῶν παρ᾽ αὐτοῖς ἀναγράπτων ἐπαγ- 
γελιῶν" αὐτῶν γὰρ καὶ τοὺς προφήτας γεγονέναι, 
αὐτοῖς καὶ Χριστὸν, ὃν δὴ φίλον ἀποχαλεῖν Σωτῆρα 
χαὶ λυτρωτὴν χτρύττεσθαι" αὐτοῖς xa τὰς ἀναγρά- 
ἥττους ὑποσχέξεις προσδοχᾷάν ἀποδοθήσεσθαι ἡμᾶς 
δὲ τεριττοὺς τούτων ὑπάρχειν, ofa τὸ γένος ἀλλοψύ- 
λους ὄντας, οἷ; τὰ χείριστα διὰ πασῶν τῶν προφη- 
«εἰῶν θεσπίζεσθαι. Πρὸς δὴ οὖν ταῦτα, φέρε, ἐξ αὖ- 
τῶν τῶν παρ᾽ αὐτοῖς προφητιχῶν βίθλων τὴν πρὸς 
αὐτοὺς ἀπάντησιν ποιησώμεθα. Τὸ μὲν οὖν αὐτοῖς 
ἐπηγγέλθαι τὸν Χοιστὸν τοῦ Θεοῦ, xaX τὴν ἄφιξιν αὖ- 
ποῦ λύτρωσιν τῷ Ἰσραὴλ χηρύττειν, οὐδ᾽ ἂν ἡ μεῖς 
&pvr sir μεν, ὁμολογουμένως διὰ πάσης αὐτῶν Γραφῆς 
προδήλως τούτου παριπταμένου" τοῦ γε μὴν ἀποχλείειν 
κὰ ἔθνη͵ τῶν ἐπὶ τῷ Χριστῷ προσδοχωμένων ἀγαθῶν, 
ες ὡσὰν μόνῳ τῷ Ἰσραὴῆλ, οὐχὶ δὲ καὶ τοῖς ἔθνεσιν ἐπηγ- 
[, Ὑελμένων, οὐχέτι δίχαιον αὑτοῖς συγχωρεῖν, παρὰ τὴν 
ἱ τῶν θείων Γραφῶν τοῦτο φάσχουσι μαρτυρίαν. 


COPFEEEMT 7 


EVANGELICAE LIB. 1]. 93 


A fellam. Quoniam igitur dicere solent, earum pro- 
missionum, qua in suis ipsorum libris aperte de- 
script: habentur, nullo modo nos esse participes : 
suos enim fuisse propbetas, sibi ipsis Christum 
nuntiari, quem libenter et Salvatorem et Redem- 
ptorem vocant : sibi ipsis promissiones Hlas, quas 
aperte descriptas habent, exhibendas atque red- 
dendas exspectari : nos autem justo ipsorum numero 
supervacaneos accedere, uipote qui genere simus 
diverso, et quibus quasi externis, deterrima in 
omnibus: prophetiis responsa sint : jam nunc his 
obviam ex ipsorum propheticis libris eamus. Quod 
igitur apud illos promissum exstet, Cbristum Dei, 
ejusque adventum redemptionem lsrael nuntiare, 
inficiaturi ne nos quidem sumus : quippe cum abs- 
que controversia in omnibus illorum scriptis hoe 
palam inveniri constet : ut autem gentes ab iis, 
quae in Christo exspectantur bonis, excludant : 


quasi ab iis quze. uni Israel, non autem etiam gentibus promissa sint, non item zque justeque illis 


KEO9AAAION A'. 

' "Oxoc τὰ χρηστότερα περὶ ἡμῶν τῶν d Aoc Aor 
ἐθνῶν προ ες οἱ παρ᾽ αὐτοῖς προ;ῷρῆται 
ἐχήρυττον. 

ἸἹιρῶτον οὖν, ἐπειδήπερ αὐτοὶ τὰς ὑπὲρ αὑτῶν χρη- 
φιοτέρας φωνὰς ἀναλέγεσθα: εἰώθασι, καὶ ταύτας διὰ 
ϑιόματος ἀπομνημονεύειν, ἀντιπαραθῶμεν αὑτοῖς 
τὰς περὶ τῶν ἐθνῶν ἐξ αὐτῶν τῶν προφητειῶν ἀπο- 

" ξείξεις, παριστώσας, ὡς ἄρα μυρίαι ὅσαι προῤῥήσεις 

ἀγαθὰ καὶ σωτῆρια πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ἐθέσπιζον, xal 
ὡς οὐδ᾽ ἄλλω: ἔτασχον ἀποτελεσθήσεσθα! τὰ ἐπηγ- 
Ὑελμένα τοῖς E0vesc) fj διὰ μόνης τῆς τοῦ Χριστοῦ 
καρουσίας. Στήσαντες δὲ ἐνταῦθα τὸν λόγον, ἀποδε- 
δειχότες àv εἴημεν, ὡς οὗ μᾶλλον ἐχεένοις φάναι χρῆν 
3 ἡμῖν τὴν ἐπὶ τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ προσδοχίαν ἀρ- 
μόττειν. Ἰσοῤῥότου δὲ Ἰουδαίοις χαὶ Ἕλλησι τῆς 
τῶν ἐπτιγγελμένων ἐλπίδος ἀποδειχθείσης, ὡς κατὰ 
τοῦτο μτδὲν τῶν Ex περιτομῆς λείπεσθαι τοὺς ἀπὸ 
τῶν ἐθνῶν διὰ Χριστοῦ σωθησομένους, ἐχ περιουσίας 
ἕξης ἐλέγξομεν, ὡς ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ παρουσίᾳ, xat 
τῇ τῶν ἐθνῶν χλήσει, ἀπόπτωσιν παντελῆ xal ἀπο- 
Ολὴν τοῦ παντὸς Ἰουδαίων ἔθνους τὰ θεῖα προανα- 
φωνεῖ λόγια, βραχέσι μόνοις αὐτῶν χαὶ ἀριθμῷ λη- 
fu. τὰ χρηστότερα θεσπίζοντα, xal ὡς ἁλώσεται 
αὐτῶν fj πόλις αὐτῷ ἱερῷ " πάντα τε τὰ σεμνὰ χαθαι- 
μεϑέσεσθαι δηλοῦντα, ἃ xal ἔργοις πέφηνε δεδηλω- 
ξένα, Πῶς δ᾽ ὑφ᾽ £y xai χατὰ τὸ αὐτὸ ἐπὶ τῆς τοῦ 
Χριστοῦ παρουσίας λύτρωσιν χαχῶν τῷ Ἰσραὴλ, xat 
ἐγαθῶν ἀπόλαυσιν, ἔμπαλίν τε στέρησιν ἀγαθῶν, xat 
ἀξόπτωσιν τῆς τοῦ Θεοῦ εὐσεδείας θεσπίζουσιν οἱ 
ἱεροὶ λόγοι, χατὰ τὸν προσήχοντα χαιρὸν διευχρινή- 
μεν. Τέως δὲ ἐπίωμεν ἐπὶ τὸ πρῶτον, ὀλίγα τινὰ 
εἰς ἀπόδειξιν τῶν εἰρημένων ἀπὸ μυρίων ὅσων προ- 
φψητειῶν ἀναλεξάμενοι. Ἐπεὶ τοίνυν αὐτοὶ περὶ ἑαυ- 

"Ww χρηστοτέρας προφητείας προθάλλεσθαι ἡμῖν 

tac, ὡσὰν αὑτοῖς μόνοις ὑπεσχημένων τῶν 

προυπηργμένων, ὥρα χαὶ ἡμᾶς ἀντιπαραγαγεῖΐν, χαὶ 
ἐντιθεῖναι αὐτοῖς τὰς περὶ τῶν ἐθνῶν ἐπαγγελίας, 

Ul πως παρὰ τοῖς αὐτῶν προφήταις φερομένας. 


"vest concedendum : utpote cum hoc illi preter divinorum librorum auctoritatem jactent. 


2, CAPUT 1. 


Quemadmodum meliora de nobis externis gentibus 
Prophete illorum ante venientes nuntiaverunt. 


Primum igitur, quoniam pro seipsis meliores 
optabilioresque voces colligere solent, et eas assi- 
due crebroque jactare, hisce opponamus eas, qua 
in illorum prophetiis exstant de gentibus demon- 
strationes, qua palam proponunt, innumerabilia 
esse vaticinia, quibus bona et salutaria cunctis gen- 
tibus futura nuntientur : nec aliter dicantur ea, 
qua gentibus promissa sunt, exitum esse, quai 
per unum Christi adventum habitura. Quem qui- 
dem locum ubi dicendo absolverimus, tum illud 
nobis demonstrandum erit, non illis magis, dicen- 
dum esse, exspectationem Christi Dei convenire, 
quam nobis. Ubi vero spes promissorum, paris 
momenti et Judzis et Grzecis ostensa fuerit, quod- 
que in hoc, iis qul ex Circumcisione assumendi 
sint, nihil ii qui ex gentibus salutem exspectant, 
sint concessuri : tum in iis, qux sequentur ube- 
rius, et quasi copia quadam provecti demonstrabi- 
mus, quemadmodum in adventu Christi, gentium- 
que vocatione, casuram penitus totamque abji- 

p ciendam esse Judzorum nationem, divina przdicunt 
oracula : et quod paucis duntaxat ipsorum, et fa- 
cile numerabilibus, meliora illa promittunt, illo- 
rumque urbem significant, una cum templo esse 
capiendam, cunctaque illa severiorem quemdam 
postulantia cultum, auferenda. Quod quidem ipsum 
jam reipsa vere przdictum fuisse apparet. Quomodo 
vero una eademque ratione in ipso Christi ad- 
ventu, liberationem a malis ipsi Israel, bonorum- 
que perceptionem, et rursus bonorum ademptio- 
nem, ruinamque religionis futuram, Libri sancti 
significent, suo tempore planum faciemus. Nunc 
autem ad primum revertemur, si pauca quzdam 
ex innumerabilibus prophetiis, ad demonstranda 
ea, quz dicta sunt, collegerimus. Quoniam igitur 


&$, quz? meliores babentur de seipsis prophetias, nobis solent objicere, tanquam ii, qui ea, qux ante- 


99 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


cesserint benehcia soli susceperint, tempus jam est, coritra illos adducere, illisque opponereea, qua ipsié 
quoque gentibus promissa sunt, qua videlicet apud prophetas ipsorum feruntur. lloc autem sic £e. 


Ζἄξι. A Genesi. —Quemadmodum benedicentur gentes A Δ'. Ἀπὸ τῆς Γενέσεως. — Ὥς δὐ.λογηθήσονται 


terre, ἐπ modum sinilem appellationis Abraham. 


Dixitque Dominus : « Non celabo ego Abraham 
puerum neesm, quie faciam, Est autem Abraham 
futurus in gentem magnam et multam. Et benedi- 
centur in eo omnes gentes terra: *!. » Occultum mul- 
tosque latens mysterium , non se occultaturutn ait 
oraculum, sed amico Dei indicaturum. ld autem 
erat de benedictione omnium gentium , quod olim 
quidem latebat, eo quod Abrahz temporibus omnes 
gentes infando superstitionis errore tenerentur : 
nunc autem id in apertum prodiit , cum illze per 
evangelicam Salvatoris nostri doctrinam , eundem 
«um Abrahamo divini cultus ritum servantes, ejus- 
dem cum illo benedictionis participes exsistunt. 
Quemadmodum vero fieri nullo modo posset , ut ex 
legibus a Mose positis, gentes universe yivendi 
normam acciperent, plenissime libro superiore dis- 
seruimus , ne quis forte suspicetur de advenis, qui 
apud Judzos degebant , illud fuisse prolatum ora- 
culum. ltaque cum in eodem probaverimus , quod 
lis solis , qui per Christum de cunctis gentibus as- 
sumantur , benedictio omnium gentium Abrahz di- 
vinitus reddita , convenire possit : studiosos le- 
ctores ex boc loco , ad illa remittimus. 

Il. Ab eadem.- — Quemadmodum benedicentur omnes 
gentes terre in eo semine , quod progressurum est 
de sobole Isaac. 

Dominus autem ad Isaac respondens, post alia 
etiam hzc dicit : « Et confirmabo jusjurandum 
meum Abrahz patri tuo, et multiplicabo semen 
tuum, sicut stellas cceli, et dabo semini tuo omnem 
terram hanc, et benedicentur in semine tuo omnes 
gentes terrz: *, » Dominus et Salvator noster Jesus, 
qui Christus est Dei , ex semine lsaac natus el ra- 
tione humani corporis , in quo omnibus gentibus 
terrz? benedicitur , que ab illo communem universi 
Déumn edocte sunt, didiceruntque item, Dei amicis 
viris benedicere. Ex quo vicissim ipsis quoque be- 
nedicitur , que in hoc videlicet eundem cum iis , 
quibus ipse benedixerint, benedictionis fructum 
percipiunt , quemadmodum Dei ad Abraham re- 
sponsum habet: « Qui tibi benedicunt, eis benedi- 
ctum est. » 


A6 111. Ab eadem. — De plurimis gentibus , gen- 
tiumque collectionibus, que ex Jacob constituentur, 
quam*tis sola Judaica gens ab eo projecta sit. 


Dixit autem illi Deus : (constat autem dixisse 
Jacob)« Ego Dominus Deus ; cresce et multiplicare : 
gentes et congregationes gentium ex te erunt **. » Ex 
eo quidem quod apparet , ac perspicuum est , unà 
duntaxat Judaica gens ab Jacob exstitit. Quonam 
snodo igitur verum sit oraculum, quod numero 


B xov τῆς ἴσης αὐτῷ μετέχει εὐλογίας. Ὅτι δ᾽ οὐχ οἷόν 


τὰ ἔθνη τῆς γῆς ἐπὶ τῷ ὁμοίῳ τρόπῳ τῆς τοῦ 

'A6paàp προσηγορίας. 

'O δὲ Κύριος εἶπεν- « Οὐ μὴ χρύψω ἐγὼ ἀπὸ 
"Afpap. coo παιδός μον, ἃ ἐγὼ ποιῶ. ᾿Αδραὰμ γι- 
νόμενος ἔσται εἰς ἔθνος μέγα χαὶ πολύ " καὶ ἑνευλο- 
γηθήσονται ἐν αὑτῷ πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς. » Κρό- 
φιον xai λεληθὸς τοὺς πολλοὺς μυστήριον μὴ κρύψει 
φησὶν ὁ χρησμὸς, ἀποχαλύψειν δὲ τῷ θέοφιλεῖ. Τοῦτο 
δὲ ἣν τὸ περὶ τῆς τῶν ἐθνῶν ἁπάντων εὐλογίας, ὃ 
πάλαι μὲν χέχρυπτο, διὰ τὸ πάντα τὰ ἔθνὴ χατὰ 
τοὺς τοῦ ᾿Αδραὰμ, χρόνους ἀφάτῳ πλάνῃ δεισιδαιμ6» 
vía; χεχρατῖ,σθαι" νυνὶ δὲ τοῦτο χαθ᾽ ἡμᾶς ἀνακέ» 
φανται, ὅτε διὰ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν εὐαγγελικᾷξρ 
διδασχαλίας τὸν αὐτὸν τῷ ᾿Αὐραὰμ θεοσεθοῦντα τρό» 


τε fv χατὰ τὴν Μωσέως νομοθεσίαν πολιτεύεσθαι 
πάντα τὰ ἔθνη, πληρέστατα ἐν τῷ πρὸ τούτου σνΐ-- 
γράμματι διειλήφαμεν, ὡς ἂν μή τις ὑπολάδοι περὶ 


τῶν παρὰ Ἰουδαίοις προσηλύτων εἰρῆσθαι τὸ λόγιοι Ἢ 


Ἐν ταὐτῷ δὲ συστήσαντες, ὅτι μόνοις τοῖς διὰ Χρώ» 
στοῦ ἐξ ἁπάντων τῶν ἐθνῶν ἐφαρμόζοι ἂν ἡ «plc 
τὸν ᾿Αὐραὰμ θεσπισθεῖσα περὶ πάντων τῶν ἐθνῶν 
εὐλογία, τοὺς φιλομαθεῖς ἐπ᾽ ἐχεῖνα xal νῦν ἀναπέμ» 
ψομεν. 


Β΄. 'Axó τῆς αὐτῆς. --- Ὡς εὐλογηθήσονται sobven 
τὰ ἔθνη τῆς γῆς ἐπὶ τῷ προελευσομέγῳ ἐκ δια- 


δοχῆς τοῦ Ἰσαὰκ σπέρματι. 
Ὁ δὲ Κύριος τῷ Ἰσαὰχ χρηματίζων μεθ᾽ ἕτερα, καὶ 


C ναῦτά φησιν" « Καὶ στήσω τὸν ὄρχον μου ᾿Αὐραὰμ 


τῷ πατρί σου, xai πληθυνῶ τὸ σπέρμα σον, ὡς τοὺς 
ἀστέρας τοῦ οὐρανοῦ, xai δώσω τῷ σπέρματέ σου 
πᾶσαν τὴν γῆν ταύτην " καὶ ἐνευλογηθήσονται ἕν τῷ 
σπέρματί σου πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς.» Ὁ Σιοτὴρ 


xaX Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ ix -— 


σπέρματος Ἰσαὰχ γέγονε τὸ κατὰ σάρχα, ἐν ᾧ πάντα 
τὰ ἔθνη τῆς γῆς εὐλογεῖται, μαθόντα δι᾽ αὐτοῦ τὸν 








τῶν ὅλων Θεὸν, χαὶ παιδευθέντα πάλιν δι᾽ αὐτοῦ c 


τοὺς θεοφιλεῖς ἄνδρας εὐλογεῖν. Διὸ καὶ ἀντευλογεῖ- 
ται τῆς ἴσης τοῖς ὑπ᾽ αὐτῶν εὐλογουμένοις ἀπο- 
λαύοντα εὐλογίας, χατὰ τὸν φήσαντα τοῦ Θεοῦ πρὸς 
τὸν ᾿Αὐραὰμ. λόγον" « Οἱ εὐλογοῦντές σε εὐλόγην» 


"AQ. 


Γ΄. Ἀπὸ τῆς αὐτῆς. — Περὶ πλείστων ἐθγῶν, 
καὶ συγαγωγῶν ἐθγῶν, τῶν ἐξ Ἰαχὼδ συστη- 
σομένωγν, καίτοι μόνου τοῦ Ἰουδαίων ἔθγους 
ἐξ αὐτοῦ προε.η.ϊυθότος. 

Εἶπεν δὲ αὐτῷ ὁ Θεὸς (δῆλον δὲ, ὅτι τῷ Ἰαχὠδ)" 

« Ἐγὼ Κύριος ὁ Θεός αὐξάνον xal πληθύνον εἰς 

ἔθνη, καὶ συναγωγαὶ ἐθνῶν Ex σοῦ ἔσονται. » Κατὰ 

μὲν τὸ προφανὲς, ἕν ἔθνος μόνον τὸ Ἰουδαίων ἀπὸ 
τοῦ Ἰαχὼδ συνέστη. Πῶς οὖν ἀληθεύοι ἂν πληθυν- 
τικῶς λέγων ὁ χρησμός; Ἐπεὶ δὲ ὁ Χριστὸς τοῦ 


^ Gen, xvii, 17.-18. " Gen. xxvi, 9-4. " Gen. xxxv, 1]. 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LID. 1l. 


102 


ix σπέρματος Ἰαπὼδ γενόμενος, πολλὰς συν- A multitudinis utitur ? postquam igitur Christus Dei, 


ς ἐθνῶν διὰ τῆς εὐαγγελιχῇς αὐτοῦ συνεχρό- 
dasxallac, εἰχότως εἰς αὐτὸν, xaX 6v αὐτοῦ 
| Ἐροφητείας τέλους τετύχηχεν ἤδη πρότερον, 
αὖθις ἔτι μᾶλλον τεύξεται. 


ὁ τοῦ Δευτε͵ OV. — ἃ ἢ 

Rn Mere καὶ 
ῥράνθηξε, οὐρανοὶ, ἅμα αὐτῷ, xal προσχυνησά- 
αὐτῷ πάντες υἱοὶ Θεοῦ εὐφράνθητε, ἔθνη, 
YU λαοῦ αὐτοῦ, xai ἐνισχυσάτωσαν αὐτοὺς πάν- 
ἕλοι Θεοῦ.» ᾿Αντὶ τοῦ, « Εὐφράνθητε, ἔθνη, μετὰ 
"αὐτοῦ, » ὁ ᾿Αχύλας’« Ἐνοπήσατε, φησὶν, ἔθνη 
Y) λαοῦ αὐτοῦ » xa Θεοδοτίων᾽ « ᾿Αγαλλιᾶσθε, 
abc αὐτοῦ. » 


qui ex semine Jacob natus est, multos gentium 

conventus per evangelicam suam constituit doc- 

trinam, merito in eo , et per eum ; quz ad prophe- 

tiam pertinent, jam ante exitum invenerunt , et 

posthac item inagis invenient. 

IV. A Deuteronomio. — Declaratio latitie gentium 
secundum Deum. 

« Latamini, coli, cum eo, et adorent eum 
omnes filii Dei : lzetamini, gentes, cum populo ejus, 
et fortes efficiant eos omnes angeli ejus **. » Pro co 
autem quod est : « Lzetamini, gentes , cum populo 
ejus, » Aquila, « Vociferamini, inquit, gentes, cum 
populo ejus; » et Theodotion, «Exsultate, gentes , 
populus ejus. » 


ὁ τοῦ ψαλμοῦ xd. --- Ὡς τῶν περάτων Bv. A psalmo xxi, — Quod extremorum terre , et 


γῆς, xal τῶν ἐθνῶν ἀπάντων éxiwtpogh 
t πρὸς τὸν Θεὸν, γενεά τε ἤξουσα, xal 
ὅ τεχθησόμεγος τὴν αὐτοῦ δικαιοσύνην 
ιζήγεται. 


ησθήσονται, καὶ ἐπιστραφήσονται πρὸς Κύριον 
à πέρατα τῆς γῆς, xal προσχυνήσουσιν ἐνώ- 
τοῦ πᾶσαι αἱ πατριαὶ τῶν ἐθνῶν " ὅτι τοῦ 
ἧ βασιλεία, χαὶ αὑτὸς δεσπόξει τῶν ἐθνῶν. » 
; ἐπιλέγει “ « ᾿Αναγγελήσεται τῷ Κυρίῳ γε- 
ρχομένη, χαὶ ἀναγγελοῦσι τὴν διχαιοσύνην 
(ῷ τῷ τεχθησομένῳ, ὃν ἐποίησεν ὁ Κύριος. » 
wea, οὐδ᾽ ἑρμηνείας δεόμενα. 

ὃ τοῦ ψαϊμοῦ ας". — Εὐσεθδείας ὁμοῦ καὶ 


ἐπαγγε.λία τοῖς ἔθνεσι, xal Θεοῦ 
«λεία ἐπὶ τὰ ἔθγη. 


α τλξθνη, χροτήσατε χεῖρας, ἀλαλάξατε τῷ Θεῷ 
j| ἀγαλλιάσεως - ὅτι Κύριος ὕψιστος, φοδερὸς, 
; μέγας ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν. » Καὶ ἑξῆς ἐπι- 
Ὅτι βασιλεὺς πάσης τῆς γῆς ὁ Θεὸς, ψά- 
ετῶς. Ἐδασίλευσεν ὁ Θεὸς ἐπὶ τὰ ἔθνη. Ὁ 
θηται ἐπὶ θρόνου ἁγίου αὐτοῦ. Ἄρχοντες 
νέχθησαν μετὰ τοῦ Θεοῦ ᾿Αδραάμ. » Καὶ 
φῇ, xa οὐδ᾽ ἑρμηνείας δεόμενα. 


) ψωλμοῦ πη΄. --- Δήλωσις εὐσεδείας τῶν 
ἐθνῶν. 


| ἔστιν ὅμοιός σοι ἐν θεοῖς, Κύριε, xal οὐχ 
ἃ ἔργα σου. Πάντα τὰ ἔθνη ὅσα ἐποίησας, 
καὶ προσχυνήσουσιν ἐνώπιόν σου, Κύριε, xat 
t τὸ δνομά cou * ὅτι μέγας εἶ σὺ, χαὶ ποιῶν 


cunctarum gentium conversio erit ad Deum , gene- 
rattoque ventura, et populus qui nascetur, justitiam 
ejus accipiet. 


« Reminiscentur , et convertentur ad Dominum 
universi fines terrze, et adorabunt in conspectu ejus 
universz familie gentium : Quoniam Domini est re- 
gnum , et ipse dominabitur in gentibus **, » ac 
deinceps adjungit : « Annuntiabitur Domino gene- 
ratio ventura, et annuntiabunt justitiam ejus po- 
pulo, qui nascetur, quem fecit Dominus **. » Plana 
sunt hzc , et nullius interpretationis indigentia. 


VÍ. A psalmo xivi. — Pie'atis pariter et. letitia 
promissio gentibus , εἰ Dei regnum in gentes. 


« Omnes gentes plaudite manibus , jubilate Deo 
in voce exsultationis, quoniam Dominus altissimus, 
tesribilis, rex magnus super omnem terram" , e 
ac deinceps adjungit : « Quoniam rex omnis 47 terras 
Deus, psallite sapienter. Regnavit Deus super g2ntes. 
Deus sedet super sede sancta sua. Principes po- 
pulorum convenerunt cum Deo Abraham **. » Et bzec 
item plana , nec interpretalionis indigentia. 

Vll. ÀÁ psalmo txxxv. — Declaratio pietatis gen- 
tium. 

« Non est similis tibi in diis, Domine, et non est 
secundum opera tua. Omnes gentes quascunque fe- 
cisti, venient, et adorabunt coram te, Domine, et 
glorificabunt nomen tuum : quoniam magnus es tu, 


&* σὺ εἴ ὁ Θεὸς μόνος. » Ὁμοίως καὶ ταῦτα D et faciens mirabilia : tu es Deus solus **. » Hzc item 


ὃ τοῦ YaApov. V£. — Δήλωσις πάντων 
θνῶν εὐσεδείας xal ἄσματος καινοῦ, καὶ 
ἰδίας Θεοῦ, χαὶ οἰκουμένης κατόρθωσις. 

ατε τῷ Κυρίῳ ἄσμα χαινὸν, ἄσατε τῷ Κυρίῳ 
γῆ. "Acase τῷ Κυρίῳ, εὐλογήσατε τὸ ὄνομα 
ῥαγγελίσασθε ἡμέραν ἐξ ἡμέρας τὸ σωτήριον 
ἰναγγεθλατε ἐν τοῖς ἔθνεσι τὴν δόξαν αὐτοῦ, 
τοῖς λαοῖς τὰ θαυμάσια αὐτοῦ" ὅτι μέγας 
καὶ αἰνετὸς σφόδρα" φοδερός ἐστιν ἐπὶ πάν- 
€ θεούς. » Καὶ ἐπιλέγει" ε« ἙἘνέγχατε τῷ 


i. xxxi, 45, "5 Psal. xx», 98-29. ** Ibid, 22. 


8-10. ** Psal. xcv, 5. 


non minus perspicua sunt. 

VIII. A psalmo xcv. — Declaratio omnium gentium 
pietatis, et cantici, εἰ intelligentie, et regni Dei, 
et orbis lerra correctio. 

« Cantate Domino canticum novum, cantate Do- 
mino omnis terra. Cantate Domino, et benedicite 
nomini ejus, annuntiate de die in diem salutare 
ejus, annuntiate in gentibus gloriam ejus, in om- 
nibus populis mirabilia ejus : quoniam magnus Do- 
minus, et laudabilis valde: terribilis est super 
omnes deos ** ; » et adjungit : « Afferte Domino f» 


v Psal. xivi, 2-5. "ibid. 8 40. — "* Psal. 


105 


ejus *!, » ac deinceps : «Dicite in gentibus, quod 
Dominus regnavit. Etenim correxit. orbem terre, 
qui noa commovebitur "*. » Etiam hac aperta 
sunt. 


IX. A Zacharia. — Cunctarum gentium, et qui om- 
nium superstitiosissimi sunt, /Egypliorum, unius 
et veri Dei, ei in. spiritu, ex divina lege, adura- 
tionis, et celebritalis solemnis aguitio. 


« Et erit, quicunque reliqui fuerint ex universis 
gentibus, qu: venerunt contra Hierusalem, ascen- 
dent quotannis ut adorent Regem Dominum omni- 
potentem, el celebrent solenue tabernaculorum. Et 
erit : Quicunque non ascenderint ex omni tribu 
terre in Hierusalem, ut adorent Regem Dominum 
omnipotentem, et ipsi illis adjicientur, nou erit su- 
per eos imber. Quod si tribus /Egypti non ascen- 
derit, et non venerit, et super hos erit ruina, qua 
percutiet Dominus omnes gentes, quicunque non 
ascenderint ad celebrandum solemne tabernaculo- 
rum. 48 Hoc erit peccatum /Egypti, et peccatum 
omnium gentium, quacunque non ascenderint ad 
celebrandum solemne tabernaculorum ?*. » Plane 
hzec vocationem omrium gentium continent, sisen- 
sum duntaxat spectemus eorum, qu:e de Hierusa- 
lem, et celebritate tabernaculoruim dicta sunt, quz 
quidem suo tempore aptam interpretationem habi- 
fura sunt. 


X. Ab Isaia. — Declaratio ut electi sint apostoli, et 
vocalg gentes. 


C 

« Hoc. primum bibe, cito fac, regio Zabulon, 
ferra Nepthialim, et reliqui qui maritimaui habita- 
tis trans Jordanem, Galilea gentium, populus se- 
dens in tenebris. Videte lucem magnam qui habi- 
tatisin. regione et uinbra mortis, lux splendescet 
super vos **. » 


Xl. Ab eodem. — Declaratio vocationis gentium. 


« Audite me, insule, attendite, gentes. Multo 
tempore stabit, dicit. Dominus ὅδ. » Quibus dein- 
ceps et de gentibus pariter, et de Christo adjungit: 
« Ecce dedi te in testamentum generis, in lucem 
gentium, ut sis in salutem usque ad extremuu 
terrae ὅδ. » Caeteruin. innumerabilia ipse quoque iiu- 
venies, quibus ea, qu:e gentibus promissa sunt con- 
tinentur, per omnes prophetas dispersa, quibus 
sane in presentia, neque colligendis, neque inter- 
pretandis tempus adest, tametsi multa ad demon- 
strandum id quod propositum est, in superioribus 
habentur. Hoc autem fuit ostendere eis, qui quo- 
niam ex circumcisione sunt, seipsis valde glorian- 
tur οἱ superbiunt, quasi se unos Deus reliquis gen- 
tibus proposuerit, seque unos dignos existimaverit, 
quibus qua futura crant, divinitus proinitterentur, 
nihil ipsis seorsum a cateris omnibus, in divinis 


9! Psal. xcv, 7. ** ibid. 10. 53 Zach. xiv. 16-19. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1I. — APOLOGETICA. 


milie gentium, afferte Domino gloriam nomini ἃ Κυρίῳ αἱ πατριαὶ τῶν ἐθνῶν" ἐνέγχατε τῷ Κυρίῳ 


D 


104. | 
















δόξαν ὀνόματι αὑτοῦ. » Καὶ ἐξῖς" « Εἴπατε ἐν τοῖς 

ἔθνεσιν Ὁ Κύριος ἐθασίλευσε. Καὶ γὰρ χατώρθωδε 

τὴν οἰχουμένην, ἥτις οὐ σαλευθήσεται. » Καὶ ταῦ! 

σαφῆ. ! 

Θ΄. ᾿Απὸ τοῦ Ζαχαρίου. --- Πάντων τῶν £0.ov, xdi 
τῶν παρὰ πάντας δεισιδωιμογεστάτων Αἶγν» 
πτίων, τοῦ μόγου καὶ ἀ.ηθοῦς Θεοῦ, καὶ τῆς 
xurà τὸν θεῖον γόμον πγευματιχῆς «ἰατρείας ta 
καὶ ἑορτῆς ἐπίγγνωςις. 

« Καὶ ἔστα!, ὅσοι ἂν χαταλειφθῶσιν ix κάνοι 
τῶν ἐθνῶν ἐλθόντων ἐπὶ Ἱερουσαλὴμ, καὶ ἀναδήσον» 
ται χατ᾿ ἐνιαυτὸν τοῦ προσχυνῖ,ται τῷ βασιλεῖ K 
παντοχράτορι, xai τοῦ ἑορτάζειν τὴν ἑορτὴν «ἧς 
Σχηνοπηγίας. Καὶ ἔσται, ὅσοι ἂν μὴ ἀναδῶσιν EB 
πάτης τῆς φυλῆς τῆς γῖς εἰς Ἱερουσαλὴμ, Tpocwé- 
νῖσαι τῷ βασιλεῖ Κυρίῳ παντοχράτορι, xat αὐτὰ 
ἐχείνοις προστεθήσονται. Ἐὰν δὲ φυλὴ Αἰγύπτου μὲ 
ἀναδῇ, μτδὲ ἔλθῃ, xal ἐπὶ τούτους ἔσται ἡ πτῶσις, 
Jj πατάξει Κύριος πάντα τὰ ἔθνη, ὅσα ἂν μὴ ἀναδῇ 
τοῦ ἑορτάσαι τὴν ἑορτὴν τῆς Σχηνοπηνίας. Αὕτη 
ἔσται dj ἁμαρτία Αἰνύπτον, καὶ fj ἁμαρτία πάντων 
τῶν ἐθνῶν, ὅσα ἂν μὴ ἀναδῇ τοῦ ἑορτάσαι τὴν ἐοβ» 
τὴν τῆς Σχηνοπηγίας. » Σαφῶς xal ταῦτα κλῆσιν 
ἁπάντων τῶν ἐθνῶν περιέχει. xav διάνοιαν μόνην 
θξωρουμένων τῶν περὶ τῆς Ἱερουσαλὴμ, xal ave 
πιγίας εἰρημένων, X καὶ xazà χαιρὸν τῆς paeem 
σης τεύξεται ἑρμηνείας. 


: 


V. ᾿Ἀπὸ τοῦ "Hecatov. — Δήλωσις τῆς τῶν dz 
στόλων éxAoyüc καὶ τῆς τῶν xd 
σεως. 

« Τοῦτο πρῶτον πίε, ταχὺ ποίει, χύρα Ζαδουλὼν . 

ἡ γῆ Νεφθαλεὶμ, xai οἱ λοιποὶ οἱ τὴν παραλίας 

πέραν τοῦ Ἰορδάνου, Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν, ὁ Aa δ᾽ 

χαθήμενος ἐν σχότει. Ἴδετε φῶς μέγα οἱ κατοιχθῆν" " 

τες ἐν χώρᾳ καὶ σχιᾷ θανάτου, φῶς λάμψει ἐφ᾽ ὑμᾶς. P. 


IA'. ᾿Απὸ τοῦ αὐτοῦ. — Τῆς τῶν ἐθνῶν κλήσεως 
δήλωσις. 

« ᾿Αχούσατέ μον, νῆσοι, καὶ προσέχετε, ἔθνη. Διὰ 
χρόνου πολλοῦ στήσεται, λέγει Κύριος. » Οἷς ἐξ - 
ὁμοῦ περὶ τῶν ἐθνῶν xal περὶ τοῦ Χριστοῦ ἐπιλό-. 
γξϑι" € Ἰδοὺ δέδωχά σε εἰς διαθήχην γένους, εἰς φῶς 
ἐθνῶν, τοῦ εἶναί σε σωτηρίαν ἕως ἐσχάτον τῆς γῆς.» 
Μυρία δ᾽ ἂν εὕροις χαὶ αὐτὸς δι᾿ ὅλων τῶν mpogt- 
τῶν χατεσπαρμένα ἐν ἐπαγγελίαις τῶν ἐθνῶν, ἅπεβ 
ἐπὶ τοῦ παρόντος οὔτε ἀναλέγειν, οὔτε ἑρμηνεύειν 
χαιρὸς, πλὴν ἱκανὰ τυγχάνει χαὶ τὰ προτεθέντα πα- 
ραστῆσαι τὸ προχείμενον. Τοῦτο δ᾽ ἣν τοῖς ἐχ περί» 
τομῆς μέγα ἐφ᾽ ἑαυτοῖς αὐχοῦσι χαὶ σεμνυνομένοις, 
ὡς τοῦ Θεοῦ μόνους αὐτοὺς τῶν λοιπῶν ἐθνῶν προτι- 
μήσαντος, xaX μόνους τῶν θείων ἐπαγγελιῶν χατῇ- 
ξιωχότος, ἐπιδεῖξαι ὡς οὐδὲν χρεῖττον παρὰ τοὺς, 
λοιποὺς ἅπαντας ἰδίως αὐτοῖ: ἐν ταῖς θείαις ἐπήγ- 
γελται ὑποσχέσετιν. Ὅτε τοίνυν ἀπεδείχθη τῶν θείων 
ἐπαγγελιῶν τὰ ἔθνη χατηξιωμένα, φέρε λοιπὸν ἤδη 


9 [sa, ts, 1γ). δ Isa, Χεῖχ, 1. ** ibid. 6. 


105 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. Il. 


xai τὸ δι᾽ οὗ τὰ ἔθνη τῆς τοῦ Θεοῦ χλέσεως xaX τῶν A promissionibus esse promissum. Quaudo igitur de- 


θείων ἐπαγγελιῶν τεύξεσθαι λέγεται, θεασώμεθα. 
Kaabv γὰρ χαὶ τὴν αἰτίαν συνιδεῖν τὴν τοῖς ἔθνεσι 
τὰ ἀγαθὰ προξενήσειν λεγομένην. Τίς δ᾽ ἂν εἴη αὕτη 
9 τοῦ ζρίστου παρουσί, δι᾽ οὗ xal οἱ ἐχ περιτομῆς 
τὴν ἐξυτῶν ὁμοληγοῦτι γενήσεσθχ! ἀπολύτρωσιν; Δει- 
xov τοῖνυν, ὡς χαὶ ἡ τῆς τῶν ἐθνῶν χλήσεως προσ- 
ἄχία οὐδ᾽ (1) ἑτέρα τις ὑπτρχεν, ἣ αὐτὸς ὁ Χριστὸς τοῦ 


Θεοῦ, οὐ μόνον Ἰουδαίοις, ἀλλὰ καὶ xàst τοῖς ἔθνεσι 


Σωτῖρ ἐπιτανησόμενος. Χρήσομαι 0b τὰ νῦν dual; 
τῶν προφητῶν μαρτυρίαις δίχα πάσης ἑρμηνείας, 
ἐπὶ σχολτ,ς μέλλων ἐχάτπτην εἰς πλάτος διερμηνεύειν " 
ἐπὰν σὺν Θεῷ τὰς περὶ τῶν ἐθνῶν προῤῥήσεις συν- 
αγαγὼν ὁμοῦ πάσας διερμτνεύειν μέλλοιμι. 


monstratum est, gentes quoque divinorum promig- 
sorum beneficium esse conseculas, aye jam dein. 
ceps quidnam illud sit, ex quo gentes et vocatio- 
nis Dei et divinorum promissorum compotes fu- 
turz dicuntur, copntemplemur. Pulebrum enim 
est causam cognoscere , qux talia bona dicatur 
esse gentibus conciliatura , qux»nam porro alia sit 
haec, quam Christi adventus? per quem ii quoque 
qui ex circumcisione sunt, suam futuram esse re- 
demptionem confitentur? Est igitur demonstrandum 
eispectalionem vocationis gentium non aliam 
quampiam fuisse, quam /49 ipsum Christum Dei, 
qui non solum Jud;eis, sed etiam omnibus gentibus 


Salvatorem se fuerit exbibiturus. Utar vero nunc nudis prophetarum testimoniis absque ulla in- 
terpretatione, otio post liberiore unumquodque eorum latius interpretaturus : quandoquidem, favente Deo, 
ubi omnia quz de gentibus predicta sunt in unum coegero, ipsa hzc interpretari constitui. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ PB'. 


Ὅπως ol αὐτοὶ ἐπὶ τῇ τοῦ Χριστοῦ παρουσίᾳ, 
τὴ» rov πάλαι παρ᾽ Ἑέραίοις μόνου qwocxo- 
μένου Θεοῦ γνωσίν τὲ xal εὐσέδειαν', πάγτα τὰ 


Born μαθήςσεσθαι προεθέσπιζον. 


IB. 'Axó τοῦ ψαλμοῦ β΄. — Δήιωσις ἐπιδουῆς 
τοῦ Χριστοῦ, καὶ αὑτὸς ἀναγορευόμεγος Υἱὸς 


Θεοῦ, x.Ànpovr τὰ τὰ ἔθγη παρὰ τοῦ ]]ατρὸς 

λαμδάγω»-. 

ε ἵνα τί ἐφρύαξαν ἔθνη, xai λαοὶ ἐμελέτησαν 
πενά αρέστησαν ol βασιλεῖς τῆς γῆς, xal οἱ ἄρ- 
χοντες τυνίχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ χατὰ τοῦ Κυρίου xat 
κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ, » xal τὰ ἑξῆς * οἷς ἐπ'λέ- 
Ttt^ «€ Κύριος εἶπε πρὸς μέ * Υἱός μου el σὺ, ἐγὼ 
σήμερον γεγέννηχά σε. Αἴτησαι παρ᾽ ἐμοῦ, xai δώσω 
σοι ἔθνη χληρονομίαν cou, xal τὴν χατάσχεσίν σου 
τὰ πέρατα τῆς γῆς. P 
IU. ᾿Ασὸ τοῦ ψαϊμοῦ οαἰ. ---- Δήλωσις Χριστοῦ βω- 

σελείας xal x.láceoc ἐθνῶν, καὶ πασῶν τῶν φυ- 

Aor τῆς γῆς εὑ.1ογία. 

t Ὁ Θεὸς, τὸ χρῖμά σου τῷ βασιλεῖ δὸς xal τὴν 
δικαιοσύνην co) τῷ υἱῷ τοῦ βασιλέως, χρίνειν τὸν 
Móv σου, » xai τὰ ἑξῆς, οἷς ἐπιλέγει " « Καὶ xaza- 
χυριεύσει ἀπὸ θαλάσστις ἕως θαλάσσης, xal ἀπὸ mo- 
τεμοῦ ἕως περάτων τῆς οἰχουμένης. » Καὶ αὖθις" 
t Πάντα τὰ ἔθνη δουλεύσουσιν αὐτῷ, » Καὶ πάλιν" 
t Εὐλογηθήσονται ἐν αὐτῷ πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς, 
πάντα τὰ ἔθνη μαχαριοῦσιν αὐτόν. » Καὶ ἐπὶ τέλει 
UR ψαλμοῦ" « Καὶ πληρωθήσεται τῆ; δόξης αὐτοῦ 
πέσε ἡ γῆ γένοιτο, γένοιτο! » 

M. ᾿Απὸ τοῦ ψαϊμοῦ VT. Δήλωσις ἄσματος και- 
γοῦ, καὶ βραχίονος Θεοῦ, καὶ τοῦ σωτηρίου 
αὐτοὺ πᾶσι τοῖς ἔθνεσι ςανέρωσις" σωτήριον 
δὲ τὸ τοῦ υἱοῦ ὄνομα Ἑθδραίων 6n.lovtat φωνῇ. 
t "Ἄτατε τῷ Κυρίῳ ἄσμα χαινὸν, ὅτι θαυμαστὰ 

ἑπαάησεν ὁ Κύριος. "Ἔσωσεν αὐτὸν ἡ δεξιὰ αὐτοῦ, καὶ ὁ 

βραχίων ὁ ἅγιος αὐτοῦ. ᾿Εγνώρισε Κύριος τὸ σωτήριον 

εὐτου, ἐναντίον τῶν ἐθνῶν ἀπεχάλυψεν τὴν διχαιοσύνην 
εὐτοῦ, ἐμνήσθη τοῦ ἐλέους αὑτοῦ τῷ "laxa, xat τῆς 
αὑτοῦ τῷ οἴχῳ Ἰσραήλ εἴδοσαν πάντα τὰ 

" Psal. n, 1.3. — *^ ibid. 7-8. 


(f) οὐδ᾽. Forte οὐχ. Ἐριτ. PatR. 
ParnoL. Ga. AXII. 


9 Psal. LAxt, 2-5: ** ibid. 8. 


CAPUT 1l. 


Quemadmodum iidem fore, ut in adventu Christi, 
ejus Dei qui olim a “μα αἷς solis cognoscebatur, 
cognitionem et cultum omnes gentes acciperent , 
vaticinali sunt. 

Xll. A psalmo n. — Declaratio insidiarum adversus 


Christum , ubi ipse Filius Dei appellatur, et gen- 
tes hereditatem a Patre accipit. 


« Quare fremuerunt gentes, et populi meditati 
sunt inania ἢ Astiterunt reges terre, et principes 
convenerunt in unum , adversus Dominum , et ad- 
versus Christum ejus *', » et quz sequuntur ; qui- 
bus adjungit : « Dominus dixit ad me: Filius meus 
es tu , ego hodie genui te. Postula a me, et dabo 
tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem 
tuam terminos terrae**. » 

XIll. A psalmo Lxxt. — Declaratio regni Christi , 


el vocationis gentium , et omnium tribuum terra 
benedictio. 


« Deus, judicium tuum regi da, et justitiam 
tuam filio regis, judicare populum tuum "5, » et 
quae sequuntur ; quibus adjungit . « Et domina- 
bitur a mari usque ad mare, et a flumine usque 
ad fines orbis terrz **. » Et rursus : « Omnes gen- 
tes servient ei ** » Item : « Et benedicentur in eo 
omnes tribus terre, omnes gentes beatiflcabunt 
eum **, » Et in fine psalmi : « Et replebitur $0 
majestate ejus omnis terra : (iat, fiat * ! » 


XIV. A psalmo xcvi. — Declaratio cantici noti , et 
brachii Dei, et salutaris ejus omnibus gentibus in- 
dicatio : salutare autem filii nomen Hebraica voce 


demonstratur. 

« Cantate. Domino canticum novum , quia mí- 
rabilia fecit Dominus. Salvum fecit eum dextera 
jpsius, et brachium sanctum ejus. Notum fecit 
Dominus salutare suum, jn conspectu gentium 
revelavit justitiam suam ; recordatus esl miseri- 
cordi» sux Jacob, et veritatis suz domui Israel : 


* ibid. 11. ** ibid, 17. 4 ibid. t$. 


b 


107 


bilate Domino omnis terra **. » Et adjungit : « Com- 
moveatur mare et plenitudo ejus , orbis terrarum, 
et omnes qui habitant in eo. Flumina plaudent 
manu simul, montes exsultabunt a facie Domini, 
quoniam venit judicare terram : judicabit orbem 
terre in justitia, et populos in zquitate **. » 


XV. A Genesi. — Quod ubi defecerit regnum Ju- 
deorum, ipse Christus adveniens gentium erit 
exspectatio. 

« Non deficiet princeps de Juda, neque dux de 
femoribus ejus, donec veniat cui repositum est, 
et ipse erit exspectatio gentium **, » 

XVl. A Sophonia. — Declaratio adventus Christi, 
et sublationis. cultus. simulacrorum , et gentium 
erga Deum pietatis. 

« Àdveniet Dominus super eos, et perdet omnes 
deos gentium , et adorabunt eum , unusquisque de 
loco suo, omnes insulze gentium *"'. » 


XVII. Ab. eodem. — Declaratio diei resurrectionis 
Christi , item. gentium congregatio, omniumque 
hominum agnitto Dei, et modus unus pietatis : 
εἰ quod /Ethiopes sacrificia illi offerent. 


« Idcirco exspecta me, dicit Dominus, in diem 
resurrectionis mez in testimonium : 5] quia judi- 
cium meum ad congregandas gentes , ut admittam 
reges, et effundam super eos iram meam , omnem 


iram furoris mei: quoniam in igne zmulationis C μου’ διότι Ev πυρὶ ζήλον μου καταναλωθήσεται viles 


mex consumelur omnis terra, quia tunc conver- 
tam in populos linguam , in generationem ejus, ut 
invocent omnes nomen Domini , ad serviendum ei 
sub jugum unum : a finibus fluviorum 4Ethiopiz 
ferent sacrificia mihi **. » 

XVIII. A Zacharia. — Declaratio Christi adventus, 


£t quod multe gentes ad eum confugient, quodque 
erunt Domino ex gentibus constituendi populi. 


« Gaude οἱ Iztare, filia Sion, quia ecce ego ve- 
Aio, ct habitabo in medio tui, dicit Dominus : et 
confugient gentes multze ad Dominum in die illa, 
et erunt ei in populum : et babitabunt in medio 
Aui, et cognosces quod Dominus omnipotens misit 
me ad te **. » 

XIX. Ab Isaia. — Declaratio ortus Christi, qui sit 


ex radice Jesse proditurus, et vocatio per illum 
omnium gentium. 


« Egredietur virga de radice Jesse, et flos de ra- 
dice ascendet, et requiescet super eum Spiritus 
Dei "9, » et que sequuntur, quibus adjungit : « Et 
erit in die illa radix Jesse, et qui suscitatur ut im- 
peret gentibus; in eo gentes sperabunt "*. » 


XX. Ab eodem. — Declaratio Christi adventus, et 
beneficii quo per illum afficiende sunt omnes 
gentes. 

« Ecce puer meus, suscipiam eum : electus meus, 


** Psal. xcvi, 1-4. "" ibid. 7-9. 
n, 10, 7*1sa. x1, 1-2. τ ibid. 10. 


EUSEBM C/ESAR!ENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 
viderunt omnes fines terre salutare Dei nostri, ju- A πέρατα τῆς γῆς τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, ἀλα- 


B Χριστοῦ, xal καθαιρέσεως εἰδω,λοιατρείας, 


D (tog παντοχράτωρ ἐξαπέστειλέ με πρὸς σέ. » 


** Gen, xrix, 10. 


λάξατε τῷ Κυρίῳ, πᾶσα ἡ yn. » Καὶ ἐπιλέγει" 
« Σαλευθέτω ἡ θάλασσα, χαὶ τὸ πλήρωμα αὐτῆς, 
ἡ οἰχουμένη xal πάντες οἱ χατοιχοῦντες ἐν αὐτῇ, 
Ποταμοὶ χροτέσουτι χειρὶ ἐπὶ τὸ αὐτό" τὰ Up 
ἀγαλλιάσονται ἀπὸ προσώπου Κυρίον, ὅτι ἔρχεται 
χρῖναι τὴν γῆν χρινεῖ τὴν οἰχουμένην ἐν διχαιθ» 
σύνῃ, χαὶ λαοὺς ἐν εὐθύτητι. » 

IE'. ' 7 .- 

vào ποιεῖ. ^or d rri M otie 

ἐπιστὰς ἡ τῶν ἐθνῶν γενήσεται προσδοκία. 

« Οὐχ ἐχλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα, οὐδὲ ἡγούμενες᾽ 
ix τῶν μηρῶν αὐτοῦ, ἕως ἂν ἔλθῃ ᾧ ἀπόχειται, wi 
αὐτὸς προσδοχία ἐθνῶν. » 
ζ΄. 'Axó τοῦ Σοφονίου. Δήλωσις éxitpe 































τῶν éürov εἰς Θεὸν εὐσεδείας. 


« Ἑπιφανήσεται Κύριος ἐπ᾽ αὐτοὺς, xal 
θρεύσει πάντας τοὺς θεοὺς τῶν ἐθνῶν, xal προῦκ 
νήσουσιν αὐτῷ, ἕχαστος ἐχ τοῦ τόπου αὐτῶν, πᾶς 
αἱ νῆσοι τῶν ἐθνῶν. » 
IZ'. Ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ. --- Δήλωσις ἡμέρας ἀνασθθᾷ 

σεως Χριστοῦ, καὶ ἐθνῶν cvra . πάμειδῥ' 

τε ἀνθρώπων ἐπίγνωσις Θεοῦ, καὶ τρόπος φῇς 
εὐσεδείας " καὶ ὡς Αἰθίοπες θυσίας αὐτῷ προῦσ- 
οἰσουσιν. 

€ Διὰ τοῦτο ἀπόμεινόν με, λέγει Κύριος, δὺς ἡμέραν 
ἀναστάσεώς μου εἰς μαρτύριον " διότι τὸ πρῖμά poo . 
εἰς συναγωγὰς ἐθνῶν, τοῦ εἰσδέξασθαι βαδιλεῖς cep 
ἐχχέαι ἐπ᾽ αὐτοὺς τὴν ὀργήν μου, πᾶσαν ὀργὴν θυμοῦ 


ἡ γῆ᾽ ὅτι τότε μεταστρέψω ἐπὶ λαοὺς γλῶσσαν, εἰς 
γενεὰν αὐτῆς, τοῦ ἐπικαλεῖσθαι πάντας τὸ ὄνομα K»w- 
ρίου τοῦ δουλεύειν αὐτῷ ὑπὸ ζυγὸν ἕνα " Ex περ 

ποταμῶν Αἰθιοπίας οἴσουσι θυσίας pot. » 


ΙΝ', ᾿Απὸ τοῦ Ζαχαρίου. — Δήϊλωσις Σ 
παρουσίας, καὶ xoAAowv ἐθνῶν ἐπ᾽ ate 
ταφυγὴ, xal ὡς ἔσονται τῷ Κυρίῳ ἐξ 8 
συστησόμενγοι «1αοί. 


« Τέρπου xat εὐφραίνου, θύγατερ Σιὼν, διότι 
ἔρχομαι, xal χατασχηνώσω ἐν μέσῳ σου, λέγει di 
ριος" xal χαταφεύξονται ἔθνη πολλὰ ἐπὶ τὸν K 
ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, χαὶ ἔσονται αὐτῷ εἰς λαόν" 
χατασχηνώσουσιν ἐν μέσῳ σου, χαὶ γνώσῃ, ὅτι 
10. ᾿Απὸ τοῦ Ἡσαΐου. --- Δήλωσις γεγέσεως Xps- ἢ" 

στοῦ, ἐκ ῥίζης Ἰεσσαὶ προελευσομένου, meh 3: 

χιϊῆσις δι᾽ αὐτοῦ πάντων tov ἐθνωγν. QW 

« Ἐξελεύσεται ῥάόδδος ἐκ ῥίζης Ἰεσσαὶ, καὶ ἄνθος ᾿ 
ix τῆς ῥίζης ἀναδήσεται, xat ἀναπαύσεται ἐπ᾽ αὖ’ * 
τὸν Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, » xal τὰ ἑξῆς" οἷς ἐπιλέγει" Η͂ 
« Καὶ ἔσται ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ ἡ ῥίζα τοῦ Ἰεσααὶν ᾿, 
xai ὁ ἀνιστάμενος ἄρχειν ἐθνῶν' ἐπ᾽ αὐτῷ ἔθνᾷ 
ἐλπιοῦσιν. » d 
K'. ᾿Απὸ τοῦ αὐτοῦ. — Δήλωσις Χριστοῦ xapov- i 

σίας xal τῆς δι αὐτοῦ γενομένης sic πάνεα τὰ. 
ἔθνη εὐεργεσίας. 
ε Ἰδοὺ, ὁ παῖς μου, ἀντιλήψομαι αὐτοῦ" ὁ ixMe 


*' Sophon.n, 11. **Sophon. 11, 8:10. 9 Zach. ; 


-o—- c UMEN 


puer 7 COITU παισίν ρια  π  πραθυν- 


*" -. 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. Il. 
saco αὐτὸν d Ψυχή μου. Ἔδωχα A admisit eum apud se anima mea:dedi spiritum 


χτός μου, 5 
τὸ πνεῦμά uoo ἐπ᾽ αὐτὸν, xai χρίσιν τοῖς ἔθνεσιν 
ἐξοίσει. Οὐ χεχράξει:, οὐδὲ ἀνήσει, οὐδὲ ἀχουσθήσεται 
ἕξω dj φωνὴ αὐτοῦ" χάλαμον συντεθλασμένον οὐ χατ- 
εάξει, χαὶ λίνον τυφόμενον οὐ σδέσει, ἀλλ᾽ εἰς ἀλή- 
θειαν ἐξοίσει χρίσιν" ἀναλάμψει, χαὶ οὐ θραυσθήσε- 
«xn, ἕως θῇ ἐπὶ τῆς γῆς xolow: xai ἐπὶ τῷ ὀνόματι 
αὐτοῦ ἔθνη ἐλπιοῦσιν. » Καὶ ign; ἐπιλέγξ: ^ « Ἐγὼ 
Κύριος ὁ Θεὸς ἐχάλεσά σε ἐν διχαιοσύνῃ, χαὶ xpa- 
τέσω τῆς χειρός σου, xal ἐνισχύσω σε" xai ἔδωχά σε 
εἰς διαθέχτιν γένους, εἰς φῶς ἐθνῶν, ἀνοῖξαι ὀφθαλ- 
μοὺς τυτλῶν, ἐξχγαγεῖν ix δεσμῶν δεδεμένους xai 
ἐξ οἴχου φυλαχτς χαθτι μένους ἐν σχότε;, Ἐγὼ Κύ- 
ριος ὁ Θεὺς, τοῦτό μου ἐστὶν ὄνομα, τὴν δόξαν μου 
ἑτέρῳ 02 δώτω, οὐδὲ τὰς ἀρετάς μου τοῖς γλυπτοῖς" 


110 


meum super eum, el judicium gentibus proferet : 
non clamabit, neque remittet, neque audietur foris 
vox ejus : calamum collabefactatum non franget, 
et lignum fumigans non exstinguet, sed in veritate 
proferet judicium : resplendebit, et non frangetur, 
donec ponat in terra judicium : et in nomipe ejus 
gentes sperabunt* ; » ac deinceps adjungit : « Ego 
Dominus Deus vocavi te in justitia, et apprchen- 
dam manum tuam, et confirmabo te, et dedi te in 
testamentum 59 generis, in lucem gentium. ut 
aperires oculos cxcorum, et de vinculis educeres 
vinctos, et de domo carceris, scdentes in tenebris, 
Ego Dominus Deus, hoc meum est nomen, gloriam 
meam alteri non dabo, neque virtutes meas sculpsi- 


τὰ ἀπ᾿ ἀρχῆς, ἰδοὺ Tixaov χαινὰ ἃ vov ἀναγγελῶ, p libus, qu: ab initio erant, ecce venerunt : nova qua 


χαὶ πρὸ τοῦ ἀναγγεῖλαι ἐδηλώθη ὑμῖν. » 


KA'. ᾿Απὸ τοῦ αὐτοῦ. — Δήλωσις Χριστοῦ καὶ 
χενέσεως xal χιιήσεως ἐθνῶν. 

€ ᾿Αχούσατέ μου, vi.30t, xal ποοσέχετε, ἔθνγ," Διὰ 
χρόνου πολλοῦ στήσεται, λέγει Κύριος" ἐχ χοιλίας 
μητρός μου ἐχάλεσε τὸ ὄνομά poo ὡς μάχαιραν 
ὀξεῖαν, καὶ ὑπὸ τὴν σχέπην τῆς χειρὸς αὐτοῦ ἔχρυψέ 
με ἔθηκέ με ὡς βέλος ἐχλεχτὸν, καὶ ἐν τῇ φαρέτρῃ 
αὐτοῦ ἐσχέπασέμε. Καὶ ἐπιλέγει E£nc » Ἰδοὺ δέξωχά 
€t εἰς διαθέχτν γένου:, εἰς φῶς ἐθνῶν εἶναί σε εἰς 
σισττ ρίαν ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς. » 


ΚΡ. 'Axó tov αὐτοῦ. — Χριστοῦ παρουσίας δή-ς 
Jwctc, xal κλήσεως ἐθνῶν. 

« Οὕτω λέγει Κύριος, ὁ ῥυπάμενός σε ὁ Θεὸς "lo- 
paf: ᾿Αγιάσατε τὸν φαυλίζοντα τὴν ψυχὴν αὐτοῦ, 
«τὸν βδελυσοέμενον ὑπὸ τῶν δούλων τῶν &pyóvttov: 
βασιλεῖς ὄψοντα: αὐτὸν, xaX ἀναστήσονται ἄρχοντες, 
χαὶ κρο:ξχυνήσουτιν αὑτῷ, » χαὶ τὰ ἑξῇ ς΄ οἷς ἐπιλέγει" 
« Katpip δεχτῷ ἐπήέχουσά σου, χαὶ ἐν ἡμέρᾳ σωτηρίας 


“ἐδοΐθησά cox χαὶ ἔδωχά σε εἰς διαθήχην ἐθνῶν, τοῦ 


r 


38:23:15,021 τὴν Yrs, xaY χληρονομῦσαι χλτρονομίας 
ἐρήμους, λέγοντα τοῖς ἐν δεσμοῖς, Ἐξέλθετε" xa 
«οἷς ἐν τῷ σχότει ἀναχαλυφθῆναι" xal ἐν πάσαις ταῖς 
Kb; βοσχτθέσονται, xal ἐν πάσαις ταῖς τρίθο:ς 1) 
τομὴ αὑτῶν. Οὐ πεινάσουσιν, οὐδὲ διψήσουσιν, οὐδὲ 
πατάξει χὐτοὺς χαύσων, οὐδὲ ἔλιος, ἀλλ᾽ ὁ ἐλεῶν πα- 


nunc annuntio, antequam nuntiaverim, indicata sunt 

vobis ?*. » 

XXl. Ab eodem. — Declaratio Christi tum. ortus 
(um vocalionis gentium. 

« Audite me, insule, et attendite, gentes : per 
tempus multum consistet, dicit Dominus : ab utero 
matris mez vocavit nomen mcum, et posuit o8 
meum quasi gladium acutum, et sub tegumento 
manus sux occultavit me : posuit me quasi sagit- 
tam electam, et in pharetra sua protexit me "*. » 
Et adjungit deinceps : « Ecce dedi te in testamen- 
tum generis, in lucem gentium, ut sis in salutem, 
usque ad extremum terre *. » 

XXII. Ab eodem. — Christi adventus significatio 
et vocationis gentium. 

« Sic dicit Dominus, qui liberavit te Deus Israel: 
sanctificate eum qui negligit animam suam, qui 
abominabilis est gentibus, servis principum : reges 
videbunt eum, et surgent principes, et adorabunt 
eum ?* »; et qua sequuntur; quibus adjungil : 
« Tempore accepto audivi te, et in die salutis ad- 
juvi te: et dedi te in testamentum gentium, ut 
constitueres terram, et consequereris h:ereditates de- 
serias, ct diceres iis qui in vinculis sunt, exite : 
et iis qui in tenebris, ut in lucem prodeant : et in 
omnibus viis pascentur, et in omnibus semitis pa- 
8110 eorum; non esurient neque sitient, neque 
percutiet eos zestus, neque 50], sed qui miseretur, 


ραχαλέσει, xai διὰ πηγῶν ὑδάτων ἄξει αὐτούς" xai D consolabitur : et per fontes aquarum ducet eos, et 


θέσω πᾶν ὄρος εἰς ὁδὸν xai πᾶσαν τρίθον εἰς βό- 
ὄχτμα αὐτοῖς. Ἰδοὺ οὗτοι πόῤῥωθεν ἥξουσιν, οὗτοι 
ἀπὸ βοῤῥᾶ xai θαλάσσης, ἄλλοι δὲ Ex γῆς Περσῶν. 
Ex;páv0r-c, οὐρανοὶ, xaX ἀγαλλιάσθω ἡ γῇ. Ῥηξά- 
τωσαν τὰ ὄρη εὐφροσύνην, ὅτι ἐλέησεν Κύριος τὸν 
λαὸν αὑτοῦ, χαὶ τοὺς ταπεινοὺς τοῦ λαοῦ αὐτοῦ παρ- 
ἐχάλεσεν. » 

KI". Τοῦ αὐτοῦ. — Δήϊλωσις Χριστοῦ καὶ xAnctc 

ἐθνῶν. 


« Προσέχετε τοῖς ὠσὶν ὑμῶν, xaX ἐπαχολουθήσατε 
«Σῖς ὁδοῖς μου ἐπαχούσατέ μον, xat ζήσεται ἐν 


"5 ]sa. χι!!], 14-4. "* ibid, 6-9. Ἶ 1sa. xrix, 1-2. 


ponam omnem montem in viam, et omnem semi- , 
tam in pabulum eis : Ecce hi de longinquis venient 
illi ab aquilone et mari, alii vero ex terra Persa- 
rum. L:tamini, cci, et exsultet terra. Erum- 
pant montes in lzüitiam, quoniam misertus est 
Dominus populi sui, et humiles populi sui conso- 
latus est "". » 
53 XXIII. A5 eodem. — Declaratio Christi, et voca- 
tio gentium. 

« Altendite auribus vestris, et sectamini vias 
meas, et audiet me, et vivet in bonis anima vestra, 
" ibid. 8-12. 


" ibid. 6. 75 10}1, 7. 


11 


cta David fidelia. Ecce testiimoninm gentibus dedi 
eum, principem et imperantem gentibus. Gentes 
qua non noverunt te, invocabunt te : et populi qui 
nesciunt te, ad te confugient propter Do:uinuin 
Deum tuum, sanctum tuum Isráel, quoniam glori- 
ficavit te."* » Quando ergo ab his quoque didicimus 
Christi adventum preparari, ut non solis Judzis, 
sed omnibus gentibus salutaris foret : age tertium 
quoque illud ostendamus, quemadmodum in adventu 
ejus, non solum meliora gentibus per Prophetas 
nuntiabantur, sed etiam iis qui ex circumcisione 
sunt contraria. Siquidem plane ruinam, et reje- 
ctionem Judaice gentis futuram, propter eorum 
erga Christum incredulitatem, oracula qua apud 
ipsos habentur, ptonuntiant : ut jam non zquales 
nos eis, sed etiam longe superiores videamur. Cz- 
terum nunc quoque utar nudis Prophetarum locis, 
nec ea ullo modo contemplabor, cum propter eo- 
rumdem perspicuitatem, tum quod liberiore otio, 
plenissimam eorum expositionem edituri sumus. 


CAPUT Ii. 


Quemadmodum in vocatione gentium, que per Chri- 
&tum facienda erat, Judgorum gentem a ritu pro- 
prio, culluque Dei cadere oportebat. 


XXIV. Ab Jeremia. — Declaratio rejeciionis gentis 
Judaeorum, et adoptionis gentium loco eorum. 


« liec dicit Dominus : State in viis, et videte, 


et rogate semitas Domini sempiternas, et videte C 


quenam sit via bona, et ambulate in ea, et inve- 
nietis purgationem animis vestris. Et dixerunt : 
mon ambulabimus. Constitui super vos specula- 
tores, audite vocem tubz; et dixerunt : non audie- 
mus. δά, idcirco audierunt gentes, et qui pascunt 
greges in eis. '*.» 

XXY. Ab eodem. — Pietatis gentium. declaratio, et 
gentis Judaica impietatis accusatio, et. predictio 
malorum, cue post Christi adveutum | invasura 
erant 208. 

« Domine, fortitudo mea, et auxilium meum, et 
refugium meum in die malorum. Ád te gentes ve- 
nient, ab extremo terrz, et dicent : Vere falsa pos- 
sederunt patres nostri simulacra, et non est in eis 
utilitas : si faciet sibi homo deos, οἱ hi non sunt 
dii. ldecirco ego ostendam eis in tempore hoc : no- 
tam faciam eis manum meam, et virtutem meam, 
et cognoscent, quod nomen mibi Dominus. Pecca- 
tum Juda scriptum est stylo ferreo in ungue ada- 
mantino, exaratum super latitudine cordis eorum. 
Cum recordata fuerint nemora eorum in ligno con- 
denso, et in collibus excelsis, et montibus, in agro. 
Fortitudinem tuam, et thesauros tuos in direptio- 
nem dabo, et excelsa tua, propter peccata tua, in 
omnibus finibus tuis : et relinqueris sola, et hu- 
miliaberis ab hazreditate tua, quam dedi tibi, et 
servire te faciam inimicis tuis in terra, quam non 


'*]sa. Lv, o9. 79 Jer. vi, 16-18. 


EUSEBIT CJESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA.- in 
et condam vobis Testamentum sempiternum, san- A ἀγαθοῖς ἡ ψυχὴ ὑμῶν, xat διαθήσομαι ὑμὲν διαθήχην 


B προαγορεύει, ὡς μηκέτι ἴσους ἡμᾶς αὐτοῖς, ἀλλὰ zl 



















αἰώνιον, τὰ ὅσια Δαδὶδ τὰ πιστά. Ἰδοὺ μαρτύριον 
ἔθνεσι δέδωχα αὐτὸν, ἄρχοντα xal προστάσσοντα Dbw- 
σιν. Ἔθνη ἃ οὐχ οἵδασίν σε, ἐπιχαλέσονταί ct, χεῖ 
λαοὶ οἵ οὐχ ἐπίστανταί σε, ἐπὶ σὲ χαταφεύξονιαι, 
ἕνεχα Κυρίου τοῦ Θεοῦ τοῦ ἁγίου σου Ἰσραὴλ, ia 
ἐδόξασέν σε. » Καὶ διὰ τούτων οὖν μεμαθηκότες, ὃς 
f| τοῦ Χριστοῦ παρουσία οὗ μόνοις Ἰουδαίοις, ἀλλὰ 
xa πᾶσι τοῖς ἔθνεσι σωτήριος ἔσεσθαι προηυτρεπέ- 
ζετο, φέρε χαὶ τὸ τρίτον ἀποδείξωμεν; ὅπως κενὰ 
τοὺς τῆς ἐπιφανείας αὑτοῦ χρόνους οὗ μόνον τὰ χρῆν» 
στότερα τοῖς ἔθνεσι προεφητεύετο, ἀλλὰ xa «ole 
περιτομῆς τὰ ἐναντία. Διαῤῥήδην γοῦν ἁ 
χαὶ ἀποδολὴν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, διὰ τὴν εἰς 
στὸν ἀπιστίαν αὐτῶν, ἔσεσθαι, τὰ παρ᾽ αὐτοῖς 


χρείττους αὐτῶν ἐχ περιουσίας ἀναφαίνεσθαι. 

νῦν δὲ χρήσομαι dat; ταῖς τῶν προφητῶν 

σεσι, δίχα πάσης τῆς εἰς αὐτὰς θεωρίας, διά τε 

σαφὲς αὐτῶν, χαὶ διὰ τὸ μέλλειν ἐπὶ σχολῆῇς 

ρεστάτην αὐτῶν ποιήσασθαι τὴν ἐξέτασιν. 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ Γ΄. 

Ὅπως ἐπὶ τῇ τῶν ἐθνῶν χιήσει, τῇ διὰ τοῦ Xge- 
στοῦ γενομένῃ, ἀπόπτωσις ὄμε.1.λεν ἔσεσθαι, 
τῆς κατὰ Θεὸν εὐσεθδείας τῷ Ἰουδαίων ἔθνει. 

KA'. Ἀπὸότοῦ Ἱερεμίου. — Δήλωσις ἀρνάσφως 


ἸΙουδαίων ἔθνους, καὶ τῆς ἀντ᾽ abciie elrtoct- 
σεως τῶν ἐθνῶν. 


« Τάδε λέγει Κύριος" Στῆτε ἐν ταῖς ὁδοῖς καὶ ἴδετε," 
xaX ἐρωτήσατε τρίδους Κυρίου αἱωνίονς" xu Ule 
ποία ἐστὶν 1d| ὁδὸς ἡ ἀγαθὴ, καὶ βαδίξετε ἐν αὐτῇ, 
καὶ εὑρήσετε ἀγνισμὸν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν. Kal εἴκαν. 
Οὐ πορευσόμεθα. Καθέσταχα ἐφ᾽ ὑμᾶς cxowb 
ἀχούσατε τῆς φωνῆς τῆς σάλπιγγος, καὶ εἶπαν " QM 
ἀχουσόμεθα. Διὰ τοῦτο ἤχουσαν τὰ ἔθνη, καὶ ei ΜΝ 
μαίνοντες τὰ ποίμνια ἐν αὑτοῖς. » . 


ΚΕ΄. Ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ. --- Τῆς τῶν ἐθνῶν εὑσϑᾷ 
δήλωσις, καὶ τῆς τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους δῶσε 


δείας κατηγορία. Πρόῤῥησις δὲ τῶν μετὰ τὴν " 
Χριστοῦ παρουσίαν nece A0óvtuv αὑτοὺς xam 














« Κύριε, ἰσχύς μου xai βοήθειά μου, xal χαὶ 
φυγή μου ἐν ἡμέρᾳ καχῶν, πρὸς σὲ ἔθνη ἥξουσιν a 
ἐσχάτου τῆς γῆς, xal ἐροῦσιν: Ὡς ψευδῆ ἐχτήσανι 
οἱ πατέρες ἡμῶν εἴδωλα, xal οὐχ ἔστιν ἐν αὐτ 8 
ὠφέλεια. εἰ ποιήσει ἑαυτῷ ἄνθρωπος θεοὺς, xal obsit 
οὐχ εἰσὶ θεοί, Διὰ τοῦτο ἰδοὺ ἐγὼ δείξω αὐτοῖς kv «ἢ: 
χαιρῷ τούτῳ, γνωριῶ αὐτοῖς τὴν χεῖρά μου καὶ τῷ! 
δύναμίν μου" xal γνώσονται, ὅτι ὄνομά μοι Κύριος. ' 
᾿Αμαρτία Ἰούδα ἐγγέγραπται ἐν γραφῇ ἐν ὄνυχι 
ἀδαμαντίνῳ, ἐγχεχολαμμένη ἐπὶ τοῦ στήθους τἧς 
χαρδίας αὐτῶν, ἡνίχα ἂν μνησθῶσιν τὰ ἄλση αὐτῶν 
ἐπὶ ξύλου δασέως χαὶ ἐπὶ βουνῶν μετεώρων, κχαὶ 
ὁρέων ἐν ἀγρῷ. Ἰσχύν σου καὶ θησαυρούς σον εἷς 
προνομὴν δώσω, xal τὰ ὑψηλά σου διὰ τὰς ἁμαρτίας 
σου τὰς ἐν πᾶσι τοῖς ὁρίοις σου " xal ἀφεθήσῃ μόνη, 
xaX ταπεινωθήσῃ ἀπὸ τῆς χληρονομίας σον, ἧς ἔδωχά 
σοι" xai χαταδουλώσω σε τοῖς ἐχθροῖς σου ἐν τῇ γῇ 


e 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. Il. 


114 


ἔγαος " ὅτι πῦρ ἐχχέχαυται ἐν τῷ θυμῷ μου, A nosti : quoniam ignis incensus est in furore mao, 


"ac χαυθήσεται. » 
πὸ τοῦ ᾿Αμώς. --- Τὰ περὶ τῆς elc πάντα τὰ 
διασπορᾶς τοῦ ᾿Ιουδαίων ἔθνους, καὶ περὶ 
»* ως. τῆς Χριστοῦ παρουσίας καὶ 
ας, καὶ τῆς ἐπ᾿ αὐτῇ γεγεγημένης cm 
ϑνῶν ἁπάντων κχκιλήσεως. dod 
ὃ ἐγὼ ἐντέλλομαι, χαὶ λιχμήσω ἐν πᾶσι τοῖς 
)v olxov Ἱσραὴλ, ὃν τρόπον λιχμᾶται ἐν τῷ 
καὶ οὐ μὴ πέσῃ σύντριμμα ἐπὶ τὴν γῆν 
τελευτήσουσι πάντες οἱ ἁμαρτωλοὶ τοῦ 
v, οἱ λέγοντες" Οὐ μὴ ἐγγίσῃ οὐδὲ μὴ ἔλθῃ 
& τὰ χαχά. Ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ ἀναστήσω 
Pv Δαδὶδ τὴν πεπτωχυῖζαν, xai ἀνοιχοδομήσω 
ῳχότα αὑτῆς, χαὶ τὰ χατεσχαμμένα αὐτῆς 


usque in ztlernum ardebit **. » 


XXVI. Ab Amos. — Dé dispersione gentis Judaice 
ín omnes gentes, et de renocatione adventus, et 
regni Christi, e! de vocatione omnium gentium, 
qua in eo (acia est. 


« Ecce ego mando, et ventilabo in omuibus gen- 
tibus domum Israel, quemadmodum ventilatur in 
vanno, et non cadet contritio in terram; gladio 
morientur omnes peccatores populi mei, qui dicunt : 
Non appropinquabunt, neque venient, super nos 
mala: in die illa suscitabo tabernaculum David, 
quod cecidit : et instaurabo qua ceciderunt ex 
eo, et qux» diruta sunt ejus suscitabo, et instau- 


w, x3 ἀνοιχοδομήσω αὐτὴν, χαθὼς αἱ ἡμέ- p rabo il'ud sicut dies szculi, ut exquirant me, qui 


αἰῶνο;, ὅπως ἐχζητήσωσί με οἱ χατάλοιποι 
ρέγκων᾽ xat πάντα τὰ ἔθνη, ἐφ᾽ ἃ ἐπιχέχληται 
& peo ἐπ᾿ αὐτὰ, λέγει Κύριος ὁ ποιῶν 


(ὃ τοῦ Μιχαίου. --- Κατηγορία τῶν ἀρχῶν 
οὔ ᾿Ιουδαίων ἔθνους, καὶ δήλωσις ἔφης 
Kc εῆἧς μητροπόλεως αὐτῶν, ἐπιφάγειά τε 
7v καὶ οἴχου Θεοῦ τῆς Ἐχχιλησίας αὐτοῦ, 

te xai γόμου πρόσοδος καὶ τῶν ἐθνῶν 


ur ϑήωσις. 
Uh ταῦτα οἱ ἡγούμενοι οἴχου Ἰαχὼδ, 
πκτάλοιποι οἴχου Ἰσραΐλ, οἱ βδελυσσόμενοι 
χαὶ πάντα τὰ ὀρθὰ διαττρέφοντες, οἱ olxo- 
56 Σοὺν iv αἷματι, xai Ἱερουσαλὴμ ἐν ἀδι- 
Ηὶ ἡγούμενοι αὐτῆς μετὰ μισθοῦ ἀπεχρίναντο, 
τροφῆνται αὐτῆς μετὰ ἀργυρίου ἐμαντεύοντο, 
τὸν Κύριον ἐπανεπαύοντο, λέγοντες - Οὐχὶ 
ιεθ᾽ ἡμῶν ἔστιν: οὐ μὴ ἐπέλθῃ ἐφ᾽ ἡμᾶς 
ἃ σοῦτο δι᾿ ὑμᾶς Σιὼν ὡς ἀγρὸς ἀροτρια- 
ικαὶ Ἱερουσαλὴμ ὡς ὁπωροφυλάχιον ἔσται, 
; τοῦ οἴχου εἰς ἄλσος δρυμοῦ. Kal 
Ε ἐσχάτου τῶν ἡμερῶν ἐμφανὲς τὸ ὄρος 
ἕτοιμον ἐπὶ τὰς χορυφὰς τῶν ὀρέων" καὶ 
θήσεται ὑπεράνω τῶν βουνῶν, χαὶ σπεύσου- 
τὸ λαοὶ, xai πορεύσονται ἔθνη πολλὰ, καὶ 
Δεῦτε, xai ἀναδῶμεν εἰς τὸ ὄρος Κυρίου, 
τὸν οἶχον τοῦ Θεοῦ '12x:96, χαὶ δείξουσιν 
δὲν αὐτοῦ, xaX πορευσόμεθα ἐν ταῖς τρί- 
X, ὅτι Ex Σιὼν ἐξελεύσεται νόμος, xal λό- 
οὐ ἐξ Ἱερουσαλήμ.» 
τὸ τοῦ Ζα .-- Δή b 
σίας. καὶ τῆς τῶν ᾿Ιουδαίων πολεμικῆς 
'χευῆς ὄλεθρος, ἐθνὼν τὸ εἰρήνη καὶ 
sla Κυρίου μέχρι τῶν περάτων τῆς ol- 
γῆς. 
ε ν θύγατερ Σιὼν, χήρυσσε, θύγατερ 
kp * ἰδοὺ ὁ βασιλεύς σου ἔρχεταί σοι δίχαιος 
0v, αὐτὸς πρᾶος, καὶ ἐπιδεδηχὼς ἐπὶ ὑπο- 
αὶ πῶλον νέον, χαὶ ἐξολοθρεύσει ἅρματα ἐξ 
, χαὶ ἵππον ἐξ Ἱερουσαλήμ" χαὶ ἐξολοθρεύ- 
, πολεμιχὸν, xal πλῆθος εἰρήνης ἐξ ἐθνῶν " 
pest ἀπὸ θαλάσσης ἕως θαλάσσης, χαὶ ἀπὸ 
δι᾿ ἐχόολῶν γῆς. » 


xvi, 19-21; xvii, 1-ὦὁ 5: Amos. 1x, 9-12. 


42 Mich. 1, 9-12; iv, 1-2. 


reliqui sunt ex bominibus, et oranes gentes, super 
quas invocatum est nomen meum super eas : dicit 
Dominus, qui facit bec omnia*!, » 


B5 XXVII. A Michea. — Accusatio magistratuum 
gentis Judmorum, et significatio desolationis me- 
iropolis eorum , adventusque Christi, et domus 
Dei, qug est Ecclesia ejus , verbique , et legis pro- 
gressio, εἰ gentium cunclarum vocatio. 


« Audite nunc demum bzc, qui przestis domui 
Jacob, et qui reliqui estis ex domo Israel, qui abo- 
minamini judicium, et omnia recta pervertitis, qui 
zdificatis Sion in sanguinibus, eL Jerusalem in in- . 
justitks, qui ei praesunt, cum muneribus judicave- 


C runt, et sacerdotes ejus cum mercede responde- 


runt, et prophetz ejus cum argento divinarunt, οἱ 
super Dominum requieverunt, dicentes : None Do- 
minus nobiscum est? non venient super nos mala. . 
Idcirco propter vos, Sion quasi ager arabitur, et 
Jerusalem quasi pomorum custodia erit, et mons 
domus Dei in nemus silve. Et erit in novissimo 
dierum, manifestus mons Domini, paratus super 
vertices montium, et extolletur super colles , et fe- 
stinabunt ad illum populi, et ibunt gentes multz, el 
dicent : Venite, ascendamus ia montem Domini , e! 
in domum Dei Jacob, et ostendent nobis viam ejus, 
et ambulabimus in semitis ejus, quoniam ex Sion 
egredietur lex, et verbum Domini de Jerusa- 
lem **, 
XXVII. A Zacharia. — Declaratio de Christi ad- 
ventu, et Judeorum bellici apparatus. pernicies , 


gentiumque paz, et regnum Domini usque ad ter- 
tmuinos orbis terra. 


« Gaude vehementer, filia Sion , praedica, filia 
Jerusalem : ecce Rex tuus venit tibi justus, et 
Salvator : ipse mansuetus, et sedens super jumen- 
to, et pullo adolescente, et perdet currus ex 
Ephrem, et equum ex Jerusalem : et perdet ar- 
cum bellicum, et abundantia pacis ex gentibus : et 
principatum obtinebit a mari usque ad mare , et a 
fluminibus per exporrectiones terra "ἢ. » 


933 Zach. ix, 9-10. 





"5 EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS ll. — APOLOGET 
XXIX. A Malachia.— Recusatio gentis Judaice , et A ΚΘ΄. Ἀπὸ τοῦ MaJaylov. 
corporalis ipsorum ez lege Hosis adorationis re- 





jectio, spirituali introducta in omnes gentes ado- 
ratione per Christum. 


56 « Non est mea voluntasin vobis, dicit Dominus 
omnipotens, et sacrificium non suscipiam de mani- 
bus vestris ; quoniam ab ortu solis, et usque ad oc- 
casum, nomen meum glorificatum est in gentibus : 
etin omni loco incensum offertur nomini meo, et 
hostia munda : quoniam magnum nomen meum in 
gentibus, dicit Dominus omnipotens, vos autem pro- 
fanatis illud ^*. » 





XXX. Ab Isaia. — Judaice gentis ruina , verbique 
Dei, et legis nove ejusque domus divulgatio, et 
pielatis omnium gentium declaratio. 





δαίων ἔθνους. xal tic à 

σωματικῆς αὐτῶν θρηο 

Χριστοῦ πᾶσι τοῖς ἔθνι 

ματικῆς λατρείας. 

« Οὐχ ἔστι μου θέλημι 
παντοχράτωρ, xai θυσίαν 
χειρῶν ὑμῶν᾽ διότι ἀπ᾽ ἀν 
δυσμῶν τὸ ὄνομά μου δεδόξ 
ἐν παντὶ τόπῳ θυμίαμα 
μου, xa θυσία καθαρά " δι 
τοῖς ἔθνεσι, λέγει Κύριος 
βεδηλοῦτε αὐτό. » 

Δ΄. Ἀπὸ τοῦ Ἡσαῖου. -- 

ἀπόπτωσις λόγου τε θ 

οἴκου τε αὐτοῦ φανέρ 





B ἁπάντων εὐσεδείας δή; 


« Relinquetur filia Sion ut umbraculum in vinea, 
εἰ sicut fructuum custodia in cucumerario , sicut 
civitas in obsidione **; » ac deinceps adjungi 
Quomodo facta est meretrix civitas fidelis Sion? 
qua justitia somnum cepit in ea, nunc autem in- 
Verfectores **. » Et ad hac: « Erunt enim sicut 
terebinthus abjectis foliis, et sieut. hortus aquam 
non habens. Et erit fortitudo eorum, ut lla 
stuppe, et quaestus eorum, ut scintille ignis ; et 
comburentur iniqui, et peccatores simul, et non 
erit qui exstinguat **. » His omnibus adjungit : « Et 
erit in novissimis diebus manifestus mons Domini , 
et domus Dei in summis montium, et extolletur su- 
per colles. Εἰ venient ad eum omnes gentes: et 
ibunt gentes multz et dicent : Venite, ascendamus 
in montem Domini et in domum Dei Jacob: et 
annuniiabit nobis viam suam, et ambulabimus in 
ea. Nam de Sion exibit lez, et verbum Domini de 
Jerusalem : et judicabit inter gentes **. » 











XXXI. Ab eodem. — Sublatio glorie populi Judwo- 
Tum, εἰ gentium. conversio a simulacrorum cultu. 
in Deum universi, et de desolatione Judaicarum ur- 
bium, et de incredulitute eorum erga Deum. 





* Hzc. dicit Dominus Sabaoth : Et erit quemad- 
wodum si quis colligat spicam in convalle solida, et . 
zelicta in ea sit stipula, aut tanquam si baccze olive 
duz vel tres in summo sublimium, vel quatuor vel 


quinque in ramis eorum relicta fuerint, Hzc dicit D 


Dominus Deus Israel : Die illa confidens erit homo 
in eo, qui $77 fecit ipsum ; oculi autem ejus ad san- 
ctum lsrael respicient, et non confident in altaribus, 
neque in operibus manuum suarum, que fecerunt 
digiti ipsorum : neque aspicient ligna, et abomina- 
tiones suas die illa. Erunt civitates tuze relicte , 
quemadmodum defecerunt Amorrhzi et Evzi a fa- 
cie filiorum Israel, et. erunt deserta : quoniam de- 
seruisti Deum Salvatorem tuum, et. Domini Dei tui 
non recordatus es. Propterea plantabis plantatio- 


nem infidelem : quacunque autem die plantaveris , 
decipieris **. » 


« Ἐγκαταλειφθήσεται ἡ 
ἐν ἀμπελῶνι, xal ὡς ὁπὼωρ 
ὡς πόλις πολιορχουμένη. » 
ἐγένετο πόρνη πόλις πιστὴ 
ἐχοιμήθη ἐν αὐτῇ, νῦν δὲ qo 
€ Ἔσονται γὰρ ὡς τερέδινθι 
xd ὡς παράδεισος ὕδωρ μὴ 
ν ὡς καλάμη στυππίο 
σπινθῆρες πυρὸς, καὶ 
μοι, καὶ οἱ ἁμαρτωλοὶ ἅμα, 
Τούτοις ἅπασιν ἐπιλέγει" € 
ταὶς ἡμέραις ἐμφανὲς τὸ 
τοῦ Θεοῦ ἐπ᾿ ἄκρων τῶν 
ὑπεράνω τῶν βουνῶν. Καὶ 








ἃ τὰ ἔθνη καὶ πορεύσονται 


Δεῦτε, xal ἀναδῶμεν εἰς τὲ 
τὸν οἶχον τοῦ θεοῦ Ἰαχώδ" 
ὁδὸν αὐτοῦ, xol πορευσό 
Σιὼν ἐξελεύσεται νόμος, χα 
σαλὴμ, καὶ χρινεῖ ἀνὰ μέσι 
ΛΑ΄. Ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ. --- 

τοῦ ᾿Ιουδαίων λαοῦ, κι 

εἰδωλολατρείας ἐπιστρι 

Θεὸν, τά τε περὶ τῆς « 

πάλεων, καὶ περὶ τῆς 

αὑτῶν. 

«Τάδε λέγει Κύριος Eat 
mov ἐάν τις συναγάγῃ στό 
χαὶ χαταλειφθῇ ἐν αὐτῇ χα 
δύο ἢ τρεῖς im" ἄχρου μ 
πέντε ἐπὶ τῶν χλάδων ai. 
λέγει Κύριος ὁ Θεὸς τοῦ "l 
πεποιθὼς ἔσται ὁ ἄνθρωπος 
οἱ δὲ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ εἰς ’ 
ψονται᾽ xal οὐ μὴ πεποιθόι 
οὔτε ἐπὶ τοῖς ἔργοις τῶν χ 
οἱ δάχτυλοι αὐτῶν" xal ob» 
τὰ βδελύγματα αὐτῶν τῇ 
αἱ πόλεις σου ἐγχαταλελειμ 
mov οἱ ᾿Αμοῤῥαῖο: xai « 
τῶν υἱῶν Ἰσραήλ" καὶ ἔσι 
ἔλιπες τὸν θεὸν τὸν curi 
Θεοῦ σου οὐχ ἐμνήσθης. 


τευμα ἄπιστον ^ τῇ δὲ ἡμέρᾳ f ἂν φυτεύσῃς πλανηθήσῃ. ν 


** Malacb. ;, 10,11. " Isa. 1, 8. ** ibid. “4. 


" jbit. 31. 


"js. uQ24. € 





DEMONSTRATIONIS EVANGELICA LIB. II. 


οὔ αὐτοῦ. --- Δήλωσις καθαιρέσεως τῶν À XXXII. Ab eodem. — Ezposito. eversionis Judaica- 


atzém πό.1εων xai τῆς τῶν éOrov xarà Θεὸν 
υσύγης. 
t£ 6 Θεό; μου, δοξάσω σε, ὑμνήσω τὸ ὄνομά σου, 
moz; θαυμαστὰ πράγματα, βουλὴν ἀρχαίαν, 
ν. Γένοιτο, Κύριε, ὅτι ἔθηχας πόλεις εἰςχῶμα, 
χυρὰς, τοῦ πεσεῖν αὑτῶν τὰ θεμέλια. Τῶν ἀσε - 
ἐς εἰς τὸν αἰῶνα οὐ μὴ οἰχοδομτ θῇ " διὰ τοῦτο 
ουσί σε. 'Eyévou γὰρ πάσῃ πόλει ταπεινῇ 
xai τοῖς ἀθυμήσασι δι᾽ ἔνδειαν σχέπη. Καὶ 
Κύριος Σαδαὼθ πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ἐπὶ τὸ ὄρος 
ἕονται εὐφροτύνῃν, πίονται οἶνον, ypísovzat 
v τῷ ὄρει τούτῳ. Παράδος ταῦτα πάντα τοῖς 
'$ γὰρ βουλὴ αὕτη ἐπὶ πάντα τὰ ἔθνη * xaz- 
ϑάνατος ἰπσχύτας. »Καὶ πάλιν᾽ € ᾿Αφεΐλεν ὁ 
lv δάχρυον ἀπὸ παντὸς προσώπου, τὸ ὄνειδος 
2 ἀφεῖλεν ὁ Θεὸς ἀπὸ πάσης τῆς γῆς. Τὸ γὰρ 
. uplou ἐλάλησε ταῦτα.» 


V αὐτοῦ. — ᾿Αγαθῶν ἐπαγγελία τῇ πάλαι 
p ἐξ ἐθνῶν Ἐχχιϊησίᾳ, τοῦ τε Ἰουδαίων 
C ἀπόγνωσις xal ἔλεγχος τῶν ἁμαρτιῶν 
r, xal πάντων τῶν ἐθνῶν χιϊῆςσις. 

VT, μονεύετε τὰ πρῶτα, xat τὰ ἀρχαῖα μὴ συλ- 
ε΄ ὅτ: ἰδοὺ ἐγὼ ποιῶ χαινὰ ἃ νῦν ἀνατελεῖ, xal 
εαὑτά - χαὶ ποιήσω ἐν τῇ ἐρήμῳ 605v, χαὶ ἐν 
πῷ ποταμούς. Καὶ εὐλογήσει με τὰ θηρία τοῦ 
setgrvec xa! θυγατέρες στρουθῶν ὅτι ἔδωχα 
'ἥμῳ ὕδωρ ποτίτα! τὸ γένος uoo τὸ ἐχλεχτὸν, 


Wo ὃν περιεποιττάμην" τὰς δρετάς uou δι- C 


L. Οὐ vu» ἐκάλεσά σε Ἰαχὼδ, οὐδὲ χοπιάσαι σε 
| Ἰσραήλ. Οὐχ fiveyxáz μοι πρόδατα τῆς ὁλο- 
βώς σου, οὐδὲ ἐν ταῖς θυσίαις σου ἐδόξασάς 
, ἀδούλευτάς μοι ἐν δώροις, οὐδὲ ἔγχοπόν δε 
ἐν λιδάνῳ, οὐδὲ ἐχτήτω μοι ἀργυρίου θυ- 
PM στέαρ τῶν θυτιῶν σου ἐπεθύμησα, ἀλλ᾽ 
ἐπαρτίαις oou xai ἐν ταῖς ἀδιχίαις σου προ- 
Ὁ.» Καὶ ἐν τοῖς ἔξτς φησιν" ε Ἐπιστράφητε 
», xdi σωθήσεσθε οἱ ἀπ᾽ ἐσχάτου τῆς γῆς. 
tt, χαὶ οὐχ ἔστιν ἄλλος * χατ᾽ ἐμαυτοῦ ὀμνύω, 
ἐλεύσεται ἐχ τοῦ στόματός μου διχαιοσύνη. 
. goo οὐχ ἀποστραφήσονται" ὅτι ἐμοὶ πᾶν 
west, χαὶ ὀμεῖτα: πᾶτα γλῶσσλ τὸν Θεὸν τὸν 
', λέγων * Διχαιοσύνη xai δόξα πρὸς αὐτὸν 
t αἰσχυνθήσονται πάντες οἱ διορίζοντες ἑαυ- 
» τοῦ Κυρίου. » 
) αὐτοῦ. --- Δήλωσις τῆς τοῦ Χριστοῦ εἰς 
σους παρουσίας. Καὶ LAeryoc τοῦ Ἰου- 
᾿ἔϑνους, καὶ τοῖς ἔθγεσιν ἅπασιν ἀγαθῶν 
*Aía. 
9 λέγει Κύριος " Ποῖον τὸ βιθλίον τοῦτο τοῦ 
fou τῆς μητρὸς ὑμῶν, ἐν ᾧ ἐξαπέστειλα a5- 
τίν: ὑπόχρε: πέπραχα ὑμᾶς ; 'lóoo ταῖς 
t$ ὑμῶν ἐπράθητε, xal ταῖς ἀνομίαις ὑμῶν 
λα τὴν μητέρα ὑμῶν διότι ἦλθον, xal οὐχ 
γπος * ἐχάλεσα, χαὶ οὐχ ἦν ὁὑπαχουσόμενος, » 
ἧς" οἷς ἐπιλέγει" € Οἱ πορευόμενοι ἐν σχότει, 
"1 [big, 8. 


xxv, 1.8. ** [s3, xLii, 18-24, 


D 


*! [sa. x1 v, 22-25, 


rum urbium, et gentium latitie secundum Deum. 


« Domine Deus meus, glorificabo te, laudabo no- 
men tuum, quoniam fecisti res mirabiles, consilium 
antiquum, verum. Fiat, Domine, quoniam posuisti 
civitates in tumulum, civitates munitas, ut cadent 
earum fundamenta. lmpiorum civitas in ternum 
non zdificabitur : propterea benedicet tibi populus 
inops, et civitates hominum injurias ferentium be- 
nedicent tibi. Factus enim es omui civitati humili 
adjutor, et moerore affectis propter indigentiam, 
protectio : et faciet Dominus Sabaoth omnibus gen- 
tibus in monte hoc, bibent Ixtitiam, bibent vinum, 
ungentur unguento in monte hoc. Trade hzc om- 
nia gentibus, consilium enim hoc in omnes gentes : 
devoravit mors invalescens **». Et rursus : cAbs- 
tulit Deus omnem 'lacrymam ab omni facie, pro- 
brum populi abstulit Deus ab omni terra. Os enim 
Domini locutum est hzc *!.» 

XXXIII. Ab eodem. — Bonorum promissio ad olim 
desertam a gentióus Ecclesiam, et Judaice gentis 
desperatio, et redargutio peccatorum eorum, et om- 
nium gentium vocatio. 

« Ne recordamini prima, et antiqua ne compu- 
tate : quoniam ecce ego facio nova, quz? nuncorien- 
tur, et cognoscelis ea : el faciam in deserto viam 
et ubi non est aqua, fluvios: et benedicent mihi 
bestiz agri, sirenes et fili: passerum : quoniam 
dedi in deserto aquam, ut potum darem generi meo 
electo, populo meo, quem acquisivi : virtutes meas 
narrare, $& Non nunc vocavi te, Jacob, neque la- 
borare te feci, Israel. Non obtulisti mihi pecudes 
holocausti tui, neque in sacrificiis tuis glorificasti 
me ; non servisti mihi in donis, nec labore teaffeci 
in thure, neque comparasti mihi argento incensum, 
neque adipem victimarum tuarum concupivi , sed 
in peccatis tuis, et in injustitiis tuis praefui libi** ». 
Et in sequentibus ait: « Convertimini ad me, et 
salvi eritis, qui venitis ab extremo terrz. Ego sui, 
οἱ non est alius, per me ipsum juro : tere exibit de 
ore meo justitia. Verba mea non revertentur : quo- 
niam mihi omne genu curvabitur, et jurabit omnis 
lingua Deum verum, dicens : Justitia et gloria ad 
eum veniet, et erubescent omnes, qui disjungunt 
seipsos a Domino *? ». 


XXXIV. Ab eodem, — Declaratio Christi ad homi- 
nes adventus, et redargutio gentis Judeorum, et 
cunctis gentibus promissio bonorum. 


« Sic dicit Dominus, quis est hicliber repudii 
matris vestre, in quo emisi eam ? aut cui debitori 
vendidi vos ? ecce peccatis vestris venditi estis, et 
iniquitatibus vestris emisi matrem vestram : quo- 
niam veni, et non erat homo : vocavi et non erat 
qui audiret **; » et reliqua. Quibus adjungit : «Am- 
bulantes in tenebris, et non est eis lux : confidite in 


*! 133, L, 1,2. 


119 


EUSEBII CAESARAENSIS OPP. ARS Il. — APOLOGETICA. 


190 


nomine Domini, et innitimini Deo vestro: ecce A xat οὐχ ἔστιν αὐτοῖς φῶς " πεποίθατε ἐπὶ τῷ ὀνόματι 


v omnes vos ignem incenditis, corroboratis flammam: 
tmbulate lumine ignis vestri, et flamma quam ac- 
cendistis. Propter me facta sunt hzec vobis, in tri- 
stitia dormietis **, » οἱ quae sequuntur; quibus ad- 
jungit : « Audite me, audite me* populus meus et 
reges, ad me aures intendite : quoniam lex a me 
egredietur, et judicium meum in lumen gentium : 
appropiuquat cito justitia mea, et egredietur quasi 
lux salutare meum, et in brachium meum gentes 
$perabunt "5. » 

XXXV. Ab eodem. --- Redargutio impiarum injuria- 


rum gentis Judaica, et religionis eorum rwna : 
vocationis autem omnium gentium patefactio. 


Κυρίου, xal ἀντιστηρίσασθε ἐπὶ τῷ Θεῷ ὑμῶν. Ἰδοὺ 
πάντες ὑμεῖς πῦρ καΐετε xal χατισχύσατε φλόγα" 
πορεύεσθε τῷ φωτὶ τοῦ πυρὸς ὑμῶν, χαὶ τῇ φλογὶ 
fj ἐξεκαύσατε. Av ἐμὲ ἐγένετο ταῦτα ὑμῖν" Ev λύπῃ 
κοιμηθήσεσθε,» καὶ τὰ ἑξῆς" οἷς ἐπιλέγει. ε ᾿Αχούσατέ 
μου, ἀχούσατέ μου * λαός μου, xat οἱ βασιλεῖς, πρὸς μὲ 
ἐνωτίσασθε, ὅτι νόμος παρ᾽ ἐμοῦ ἐξελεύσεται, xal 1 
κρίσις μὸν εἰς φῶς ἐθνῶν. Ἑγγίζει ταχὺ ἡ’ δικαιο- 
σύνη μου, χαὶ ἐξελεύσεται ὡς φῶς τὸ σωτήριόν μοῦ, 
καὶ ἐπὶ τὸν βραχίονά μον ἔθνη ἐλπιοῦσιν. » 


AE'. "Ex τοῦ αὐτοῦ. — EAeyyoc τῶν ἀσεθημάτων 
τοῦ τῶν Ἰουδαίων ἔθνους, καὶ ἀπόπτωσις αὺ- 
τῶν τῆς εὐσεδείας. Τῆς δὲ τῶν ἐθΥὼν ἀπάντων 
χιϊήσεως δήἰωσις. 


εΝπαυϊά non robusta est manus Domini ad sal- B τ Μὴ οὐχὶ ἰσχύει ἡ χεὶρ Κυρίου τοῦ σῶσαι, ἣ ἐθά» 


vaudum ? aut gravata est auris ejus, ut non audiat? 
sed peccata vestra dividunt inter vos et Deum , et 
$9 propter peccata vestra, avertit faciem suam a 
vobis ne misereatur. Manus enim vestrae fedatx» 
sunt sanguine, οἱ digiti vestri in peccatis : labia 
autem vestra locuta sunt iniquitatem , et lingua 
vestra injustitiam meditatur : nullus loquitur justa, 
neque est judicium verum : confidunt in vanis, et 
loquuntur inania : quoniam concipiunt laborern, et 
pariunt iniquitatem : ova aspidum fregerunt, et te- 
lam aranea texunt, et qui vult ex ovis eorum come- 
dere, ubi contrivit, lotium invenit, et in eo regu- 
lum ; tela eorum non erit in vestimentum, neque 
operientur ex operibus suis. Opera enim eorum, 
opera iniquitatis, pedes autem eorum, ad improbi- 
tatem currunt, veloces ad effundendum sanguineil ; 
et cogitationes eorum, cogitationes insipientium. 
Contritio et miseria in viis eorum ; semitte eorum 
distortà, per quas transeunt, et. nesciunt pacem. 
Idcirco amotum est judicium ab eis, et non com- 
prehendit eos justitia. Cum exspectarent lucem, 
facte sunt eis tenebrz: : exspectantes splendorem, 
in obscuritate noctis ambulaverunt ; manu explora- 
bunt ut czci parietem , et quasi ipsis oculi non 
Sint, contrectabunt : cadent in meridie, quasi in 
media nocte: tanquam morientes, ingemiscent, et 
quasi ursus et columba simul incedent,?' »el quee 
sequuntur ; quibus adjungit : « et timebunt qui 
ab occasu exsistunt, nomen Domini, et qui ab ortu 
solis, nomen gloriosum**- » Ceeterum, cum plurinie 
ejusdem argumenti sint prophetiz, testimoniis his- 
ce, qux» hic apposuimus, contenti erimus : atque 
ea suo tempore rursus repetentes, explanabimus, In- 
terea vero, quando ad verbum abunde talibus testi- 
moniis usi sumus, satis nos ostendisse arhitramur, 
nihil amplius quam reliquas gentes, habere Judzos. 
Sive enim illias amici Dei Abrahz benedictionis se 
solos dicunt esse participes, propterea quod ab illo 
sint oriundi : jam Deus palam pollicitus est, genti- 
bus quoque parem non modo ipsi Abrahz, sed et 
Isaac, et Jacob benedictionem se impertiturum : 


** |sa, L, 18,19. ** Isa. L1, 4-5. 


?! fea. Lix 1-11. 


ρυνε τὸ οὗς αὐτοῦ τοῦ μὴ ἀχοῦσαι ; ἀλλὰτὰ ἁμαρτήμα» 
τα ὑμῶν διίστησιν ἀνὰ μέτον ὑμῶν καὶ τοῦ Θεοῦ, xal 
διὰ τὰς ἁμαρτίας ὑμῶν ἀπέτρεψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ 
ἀφ᾽ ὑμῶν, τοῦ μὴ ἐλεῆσαι. AE γὰρ χεῖρες ὑμῶν μεῶθ 
λυσμέναι αἴματι, καὶ οἱ δάχτυλοι ὑμῶν ἐν ἁμαρτίαις. 
Τὰ δὲ χείλη ὑμῶν ἐλάλησεν ἀνομίαν, χαὶ ἡ γλῶσσα 
ὑμῶν ἀδιχίαν μελετᾷ" οὐδεὶς λαλεῖ δέχαια, οὐδ᾽ ἔστιν 
ἡ χρίσις ἀληθινή" πεποίθασιν ἐπὶ ματαίοις, καὶ λα- 
λοῦσι χενά᾽ ὅτι χύουσι πόνον, xat τίέχτουσιν ἀνομέαν" 


ὠὰ ἀσπίδων ἔῤῥηξαν, χαὶ ἱστὸν ἀράχνης d 
xaX ὁ θέλων τῶν ὠῶν αὐτῶν φαγεῖν, M; οὔριον... 
εὗρε, καὶ ἐν αὐτῷ βασιλίσχον" ὁ ἱστὸς αὐτῶν οὔκ ἔσται 
εἰς ἱμάτιον, οὐδὲ μὴ περιθάλωνται ἀπὸ τῶν ἕρ 
αὐτῶν. Τὰ γὰρ ἔργα αὐτῶν ἔργα ἀνομίας" οἱ δὲ 
αὐτῶν ἐπὶ πονηρίαν τρέχουσι. Ταχινοὶ ἐχχέαι αἷ 
xaX οἱ διαλογισμοὶ αὐτῶν διαλογισμοὶ ἀφρόνων. 
τριμμα xal ταλαιπωρία ἐν ταῖς ὁδοῖς αὑτῶν᾽ el S89 
€ot αὐτῶν διεστραμμέναι, ἃς διοδεύουσι, καὶ 
οἴδασιν εἰρήνην" διὰ τοῦτο ἀπκέστῃ ἡ xplaw d 
αὐτῶν, xal οὐ μὴ κχκαταλάθῃ αὐτοὺς διμαειδούν 
᾿Υπομεινάντων φῶς, ἐγένετο αὐτοῖς σχότοξ" 
ναντες αὐγὴν, ἐν ἀωρίᾳ περιεπάτησαν" ψηλαφήδῃ 
σιν ὡς τυφλοὶ τοῖχον, χαὶ ὡς οὐχ ὑπαρχόντων ὁ 
μῶν, ψηλαφήσουσι' πεσοῦνται ἐν μεσημόρίᾳ, ὡς ἐν 
μεσονυχτίῳ: ὡς ἀποθνήσχοντες στενάξουσιν᾽ ὡς ἄρ- 
χτος χαὶ περιστερὰ, ἅμα πορεύσονται, » χαὶ τὰ ἑξῆς" 
οἷς ἐπιλέγει" « Καὶ φοδτθήσονται οἱ ἀπὸ δυσμῶν 
τὸ ὄνομα Κυρίον, xat οἱ ἀπὸ ἀνατολῶν ἡλίου τὸ ὄνομα 
p τὸ ἔνδοξον. » ᾿Αλλὰ γὰρ πλείστων ὅσων οὐσῶν περὶ 
τῆς αὐτῆς ὑποθέσεως προφητειῶν, ταῖς παρατεθείσαις 
μαρτυρίαις ἀρχεσθησόμεθα, χαὶ χατὰ χαιρὸν αὖθις 
ἀναλαθόντες ἐξομαλίσομεν. ἡγούμενοι τέως δαψιλέσι 
ταῖς λέξεσι, χαὶ ταῖς ἀπὸ τούτων μαρτυρίαις χεχρη- 
βένοι, ἱκανῶς ἀποδεδειχέναι μηδὲν πλέον ἔχειν Ἰου- 
δαίους τῶν λοιπῶν ἐθνῶν. Εἴτε γὰρ τῆς τοῦ θεοφιλοῦς 
᾿Αδραὰμ εὐλογίας μόνους αὑτούς φασιν εἶναι χοινω- 
γοὺς, διὰ τὸ ἐξ αὐτοῦ χατάγειν τὸ γένος" ἀλλὰ xaX τοῖς 
ἔθνεσι τῆς ἴσης τῷ "A6paàg οὐ μόνον, ἀλλὰ xal τῷ 
Ἰσαὰχ, xoi τῷ Ἰαχὼὰδ εὐλογίας μεταδώσειν ἐπέγ- 
γελται διαῤῥήδην εὐλογηθήσεσθαι ὁμοίως παντὰ τὰ 
ἔθνη προειπὼν, xa ὑπὸ μίαν χαὶ τὴν αὐτὴν εὐφρο- 














** ibid. 19. 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. 1]. 


123 


csl; paxa plot; χαὶ θεοφιλέσι καὶ τὰ λοιπὰ ἔθνη A quippe qui benedicendas esse itidem, ut illos ome 


Wüpzvo;, χατὰ tÓ- « Ἐὐφράνθητε ἔθνη μετὰ 
"ὦ αὑτοῦ" » xal* « ἽΔρχοντες λαῶν συνέχθησαν 
X) Θεοῦ ᾿Αδραάμ᾽ » εἴτε ἐπὶ βασιλείᾳ τοῦ Θεοῦ, 
ὅτοῦ γεγονότες χλῖρος, φρυάττονται, ἀλλὰ xat 
vta τὰ λοιπὰ ἔθνη βασιλεύσειν ὁ Θεὸς θεσπί- 
« Εἴπατε » γὰρ, φησὶν, « ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ὅτι 
᾿ ἐδασίλευσε.» Καὶ πάλιν: « Ἐδασίλευσεν ὁ 
τὶ πάντα τὰ ἔθνη εἴτε ἐπὶ τὸ ἱεοουργεῖν xal 
) λατρεύειν ἐξειλέχθαι αὐτοὺς φαῖεν, δειχτέον 
τοῖς Eüvea: c. ἴσης ὁ λόγος μεταδώσειν ἐπὲγ- 
θεραπείας, λέγων « Ἐνέγχατε τῷ Κυρίῳ αἱ 
Y τῶν ἐθνῶν, ἐνέγχατε τῷ Κυρίῳ δόξαν χαὶ τι- 
ρᾳατε θυσίας, xai εἰσπορεύεσθε εἰς τὰς αὐλὰς 
» οἷς xaX τὸ παρὰ τῷ Ἡσαϊῖα συνάψεις λόγιον, » 
zv" « Ἔσται θυσιαστήριον τῷ Κυρίῳ ἐν χώρᾳ 
Ὅυ, xai γνώσονται οἱ Αἰγύπτιοι τὸν Κύριον, 
ιἰἤσουσι θυσίας, χαὶ εὔξονται εὐχὰς τῷ Κυρίῳ, 
δώσουσιν. » Ἔνθα xai ἐπιστήσεις ὡς ἐχτὸς 
:pougaAbu ἐπὶ τῆς Αἰγύπτου θυπσιαστέριον τῷ 
| συστύσεσθαι, xai θύσειν αὐτόθι τοὺς Αἰγυ- 
» xai εὔξεσθαι εὐχὰ:, χαὶ ἀποδώσειν τῷ Κυρίῳ, 
τεύεται. Οὐ μόνον ὃὲ ἄρα ἐπὶ τῆς Αἰγύπτου, 
αὶ iz αὐττς τῆς ἀληθοῦς Ἱερουσαλὴμ, fto 
εὗττ, νοεῖται, πάντα τὰ ἔθνη, xai αὐτοί γε οἱ 
Ν δεισιδαιμονέστατοι Αἰγύπτιοι τὴν χατὰ διά- 
διωρουμέντν σχηνοπτιγίαν ἑορτάσειν ὑπὸ τῆς 
Mula ἀναχαλοῦνται. Εἰ δὲ χαὶ πάλαι πρότερον 
Ws use Κυρίου 2a; αὐτοῦ Ἰσχὼδ, σχοίνισμα 


nes gentes przedixerit , οἱ 80 unam eandemque cum 
beatis illis, Deique amicis viris Iztitiam, reliquas 
quoque gentes invitet , juxta illud : « L:etamini, 
gentes, cum populo ejus ** : » Et illud : « Priucipes 
populorum congregati sunt cum Deo Abrabam : » 
sive de $0 regno Dei, quasi i!lius facti hzredes, 
gloriantur : jam in reliquis quoque gentibus regna- 
turum Deum, divina oracula ostendunt : « Dicite 
enim, inquit, in gentibus, quod Dominus regna- 
vit ! .» Et rursus : « Regnavit Deus super omnes 
gentes * : » sive ad sacerdotii munus, et ad cultum 
Deo exhibendum se electos dictitant, demonstratum 
erit; quemadmodum gentibus quoque, zquale mi- 
nisterium sermo divinus se impertiturum promise- 
rit, ubi ait : « Afferte Domino, familie gentium, 
alerte Domino gloriam et honorem : tollite hostias, 
et ingredimini in atria ejus * : » quibus etiam illud 
apud Isaiam oraculu n adjungere poteris, quod ita 
habet : « Et altare Domino in terra /Egypti, et co- 
gnoscent /Egyptii Dominum, et facient sacrificia, 
et vovebunt vota Domino, et reddent *. » Ubi item 
illud tibi erit considerandum attentius, quod extra 
Jerusalem in Egypto altare Domino constituendum, 
et illic sacrificaturos ZEgyptios, votaque Domino et 
facturos, et reddituros prophetia significet. Non er- 
go in /Egypto solum , sed in ipsa quoque vera Je- 
rusalem, quacunque ea intelligatur, omnes gen- 
tes, necnon ipsi omnium superstitiosissimi JEgy- 


»νομία; αὑτοῦ Ἰσραΐλ, ἀλλὰ ὕστερόν ποτε xai C pil, ad id quod ex sententia, non ex scripto inter- 


ry ξάντα τῷ Κυοίω 600102300: χλῖρος εἴρηται, 
πᾶς αὐτῷ τοῦ Πατρός" « Αἴτησαι παρ᾽ ἐμοῦ, xoi 
σοι ἔδνη τὴν χλτιρονομίαν σου. » Καὶ γὰρ χα- 
εὐσεῖν οὐ τῆς Ἰουδαίας, ἀλλ᾽ ἀπὸ θαλάσσης 
ἱλάσατε, xai περάτων τῆς οἰχουμένης προφη- 
v «Πάντα τε τὰ ἔθνη δουλεύσονσιν αὐτῷ, xal 
[ηϑέσονται ἐν αὐτῷ πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς. » 
δὲ ἦν αἴτιον, τὸ γνωρίσαι (1) τῶν ὅλων Θεὸν 
ριον αὐτοῦ ἐνώπιον πάντων τῶν ἐθνῶν. X:or- 
ι δὲ ἡμῖν ἔδη πρότερον τὸ ᾿Ιησοῦς ὄνομα, εἰς 
ἵλένων ἀπὸ τῆς 'Efpaiov μεταδαλλόμενον 
Σωτήριον ἐρμνηνεύεσθαι, ὡς μηδὲν ἕτερον 
ὃ Σωτήριον τοῦ Θεοῦ ἣ τὴν τοῦ Σωτῆρος 
Ἰησοῦ Χριστοῦ προσηγορίαν. Μαρτυρεῖ 
καὶ ὁ Συμεὼν iy τῷ Εὐαγγελίῳ, ὃς, λαδὼν 
δίον, αὑτὸν δὴ τὸν Ἰησοῦν, μετὰ χεῖρας, 
co" « Νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, Δέσποτα, 
) ῥτιμά δου, ἐν εἰρήνῃ" ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλ- 
) τὸ σωτέριόν σου, ὃ ἡτοίμασας χατὰ πρόσω- 
γτν τῶν λαῶν, φῶς εἰς ἀποχάλυψιν ἐθνῶν. » 
γῦν τὸ σωτέριον xat ὁ Ἑαλμῳδὸς ἐδήλου, λέ- 
Ἐγνώρισε Κύριος τὸ σωτήριον αὐτοῦ, ἐναν- 
v ἐθνῶν ἀπεχάλυψε τὴν διχαιοσύνην αὐτοῦ.» 
τὰ τὸν "Haoatav τοῦτ᾽ αὐτὸ τὸ σωτήριον ἰδόντες 
ἄνθρωποι, προσχυνήσειν λέγονται τῷ τῶν 
tip τὸ σωτήριον αὐτοῦ τοῖς πᾶσιν ἀφθόνως 
al. xvi, 10. * Psal. xcv, 10. 
V. *Psal.un, 8. "Psal. uxxi, 8, 11, 17. 
esideratur τόν Epir. l'an. 


! Psal. xtvi, 9. 
3 Psal. xcvi, 2. 


pretandum sit, tabernaculorum solenne, celebrau- 
dum, invitantur. Quod si olim factus est « pars De- 
mini populus ejus Jacob, funiculus hareditatis ejus 
Israel *, » at in posterum, gentes quoque omnes. 
Domino in sorten: esse tribuendas, dictum est: ubi 
videlicet illi sic ait Pater : « Postula a me,et dabo 
tibi gentes hzreditatem tuam *. » Ftenim domina- 
turum esse non in Judxa solum, sed a mari usque 
ad mare, et fines orbis terre, prophetia clawat Ἶ, 
omnesque illi gentes esse servituras, benedicendas- 
que esse in eo omnes tribus terre. Hac autem causa 
hoc factum est, ut Deus universi in conspectu om- 
nium gentium, salutare suum notum faceret * : 
nos vero jam ante notavimus nomen Jesus, si ex 


D Hebraica lingua in Grecam convertatur , Σωτή- 


piov significare, quod Latine dicitur salutare, ut nihil 
aliud sit Salutare Deiquam Salvatoris nostri Jesu Chri- 
sti appellatio : huic rei fidem facit Simeon in Evange- 
lio, qui accepto puero, ipso utique Jesu, intra manus, 
sic oravit : « Nunc dimittis servuni tuum, Domine, 
secundum verbum tuum in pace: quia viderunt oeuli 
G1 mei Salutare tuum, quod parasti aute. faciem 
omnium populorum, lumen ad revelationem gen- 
tium *. » Hoc ipsum igitur Salutare, Psalmorum 
quoque auctor significavit, cum dixit : « Notum 
fecit Dominum Salutare suum, in conspectu gen- 


* Psal. xcv, 7,8. *1sa. xix, 19,31. " Deut, 
* Luc, u, 29-32. 


125 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS 1l. — APOLOGETICA. 


194 


tium revelavit justitiam suam !*. » Similiter apud A χεχαρισμένῳ * xai προσχυνήσειν γε αὐτῷ οὐχ ἐπὶ 


]saiam omnes homines, hoc ipsum salutare intuen- 
tes, Deum universi dicuntur adoraturi, qui Salu- 
tare suum omnibus abunde sit largiturus : et ado- 
raturi, non in hac inferiori Jerusalem, 40:5 est in 
Palestina, sed unumquemque ex loco suo, et omnes 
quicunque sint in insulis gentium : quo tempore 
oraculum illud finem accipiet, quod aflirmat omnes 
homines invocare non amplius Deos patrios, neque 
simulacra, aut daemonas, sed nomen Domini, et 
servire illi sub jugo uno, et illi a terminis flumi- 
num 4Ethiopis rationales et incruenlas hostias 
per Novum Christi Testamentum, non in inferiori 
Jerusalem, neque in eo quod in illa est altari, 
sed in ejus /Ethiopix finibus, de qua jam dictum 
est, oblaturos. Quod si magnum quiddam est, Dei 
populum et esse, et censeri, et unum hoc divino- 
rum promissorum maximum est, ubi ab ipso Deo 
de iis qui seipso digni sint, dicitur : « Ero illorum 
Deus, et ipsi erunt populus meus'!, » meritoque 
antea gloriabatur Israel , quasi qui solus Dei popu- 
lus esset, hoc quoque bonum, tum cum ad popu- 
lum illum advenerit Dominus, gentibus se larg;tu- 
rum pollicetur, dicens : « Ecce ego venio, et habi- 
tabo in medio tui, et confugient gentes multz ad 
Dominum, et erunt ei in populum "*. » De quibus 
illud iteny satis apte dicetur : « Et dicam non po- 
pulo meo, populus meus es tu : et ipse dicet, Do- 
minus Deus meus es tu *??. » Si vero non alius, sed 
ipse est Christus, qui de radice Jesse oriturus a 
prophetis predicitur, et hoc ipsis quoque Hebrzis 
habetur indubitatum, adeo, ut nullo pacto quis- 
piam de hoc ambigat : considera jam quemadmo- 
dum hic surrecturus ad imperandum non ipsi 
Israel, sed gentibus palam sit dictus, nec ipse 
Israel, sed gentes in eo spem habiturz dict sint, 
quippe qui esset exspectatio gentium : quapropter 
et gentibus prolaturus judicium, et futurus lumen 
gentium vaticinio declaretur. Et rursus, dictum sit, 
in nomine ejus gentes speraturas, eumdemque in 
salutem datum iri non solis Judaeis, sed omnibus 
hominibus, usque ad extremum terrae. Quocirca 
et ab illo, qui ipsum misit, Patre, dictum est ei : 
« Dedi te in Testamentum generis, G9. in lucem 
gentium, ut constituas terram, et consequaris hz- 
reditates desertas !*. » Testimonium autem gentibus 
dicit, ea de causa, ut omnes gentes quecumque 
de Christo nihil unquam didicerint, ubi ordinis ra- 
tionem, quas ad illum pertinet agnoverint : et quz- 
nam in eo sit virtus, invocaturz sint eum : et qui 
antea illum populi nunquam viderint, ad illum con- 
fugituri. Ceterum, quid pluribus opus est verbis ? 
cum ex ipsis propleticis vocibus liceat, tum quas 
posui, tum quas plus otii nactus exponam, quz in 
divinis libris feruntur, si cui modo placeat collige- 
re dicta prophetarum, facile iis, qui ex circümci- 
sione sunt silentium imponere, siquando jactent 


C ἀναπεφώνηται, τά τε ἔθνη ἐλπίσειν ἐπ᾿ αὐτῷ, 


τῆς χάτω ᾿ἱερουσαλὴμ τῆς χατὰ τὴν Παλαιστένην, 
ἀλλ᾽ ἔχαστον ἐχ τοῦ τόπου αὐτοῦ, xal πάντας τοὺς 
ἐν ταῖς νήσοις τῶν ἐθνῶν ὅτε xal πληρωθήσεται τὸ 
φάσχον λόγιον ἐπιχαλεῖσθαι πάντας ἀνθρώπους οὐχ 
Ext τοὺς πατρῴους θεοὺς, οὐδὲ τὰ εἴδωλα, xal τοὺς 
δαίμονας, ἀλλὰ τὸ ὄνομα Κυρίον, xat δουλεύειν αὐτῷ 
ὑπὸ ζυγὸν ἕνα, ix περάτων τε ποταμῶν Αἰθιοπίας 
προσοίσουσιν αὐτῷ τὰς λογιχὰς χαὶ ἀναίμους θυσίας 
διὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ Καινῆς Διαθήχης οὐχ ἐπὶ τῆς 
χάτω Ἱερουσαλὴμ, οὐδ᾽ Ev τῷ πρὸς ταύτῃ θυσιαστη- 
ρίῳ, ἀλλ᾽ ἐν τοῖς δηλουμένοις πέρασι τῆς Αἰθιοπίας 
ἀνενεχθησομένας. Εἰ δὲ χαὶ μέγα τί ἐστι, λαὸν elvat τε 
xai χρηματίζειν Θεοῦ, χαὶ ἕν γε τοῦτο τῶν μεγίστων 
θείων ἐπαγγελλιῶν τυγχάνει, τὸ ὑπ᾽ αὐτοῦ λέγεσθαι 
περὶ τῶν ἀξίων αὐτοῦ" « Ἔσομαι αὑτῶν θεὸς, xal 
αὐτοὶ ἔσονται λαός μου" » ἐσεμνύνετό τε πρὶν εἰχότως 
ὁ Ἰσραὴλ ἐπὶ τῷ ὡς μόνος λαὸς ὧν τοῦ Θεοῦ * ἀλλὰ 
xai τοῦτο τὸ ἀγαθὸν, ἐπιδημήσας ὁ Κύριος, τοῖς 
ἔθνεσι χαριεῖσθαι ὑπισχνεῖται, λέγων" « Ἰδοὺ ἐγὼ 
ἔρχομαι, καὶ χατασχηνώσω ἐν μέσῳ σου " xal χατα- 
φεύξονται ἔθνη πολλὰ ἐπὶ τὸν Κύριον, χαὶ ἔσονται 
αὐτῷ εἰς λαόν. » Περὶ ὧν xai ἁρμόσει λέγεσθαι " 
«Καὶ ἐρῶ τῷ οὐ λαῷ μου’ Λαός μου εἶ σύ" xal 
αὑτὸς ἐρεῖ" Κύριος ὁ Θεός μου εἶ σύ. » Εἰ δὲ αὐτός 
ἔστι xal οὐδ᾽ (1) ἄλλος ὁ Χριστὸς, ὁ Ex ῥίζης Ἰεσσαὶ 
βλαστήσειν προφητενόμενος, χαὶ τοῦτό γε x αὐτοῖς 
'E6paiotg ἀνωυμολόγηται, ὡς μηδένα μηδαμῶς mp “ 
τούτου γε ἀμφισθητεῖν᾽ ὄρα ὅπως xal οὗτος &vat 

σεσθαι ἐπὶ τὸ ἄρχειν οὐ τοῦ Ἰσραὴλ, ἀλλὰ τῶν ἐξ 















οὐχ ὃ γε "IspatÀ λέλεχται, ἐπειδήπερ αὐτὸς ἦν Ἦ 
προσδοχία τῶν ἐθνῶν᾽ διὸ xal χρίσιν τοῖς ξῦνα 

ἐξοίσειν λέγεται, xal εἰς φῶς ἐθνῶν γενήσεσθαι" χα 
πάλιν" € Ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ ἔθνη ἑλπιοῦσι, 9d 
xal εἰς σωτηρίαν δοθήσεσθαι οὐ μόνοις Ἰουδαῖοι 

ἀλλὰ χαὶ πᾶσιν ἀνθρώποις τοῖς ἕως ἐσχάτου 
γῆς διὸ χαὶ εἴρηται αὐτῷ ὑπὸ τοῦ χαταπέμααι 
αὐτὸν Πατρός " « Ἔδωχά σε εἰς διαθήχην qéw 
εἰς φῶς ἐθνῶν, τοῦ χαταστῆσαι τὴν γῆν, xa χλῆ» 
ρονομῆσαι χληρονομίας ἐρήμους.» Μαρτύριον δὲ τοῖς 
ἔθνεσί φησιν, ὥστε πάντα τὰ ἔθνη τὰ μηδέποτέ τι 
περὶ Χριστοῦ μεμαθηχότα, γνόντα τὴν περὶ αὐτοῦ 
οἰχονομίαν, χαὶ τίς ἣν ἐν αὐτῷ δύναμις, ἐπιχαλέσα- 
σθαι αὐτὸν, χαὶ τοὺς μὴ πάλαι πρότερον εἰδότας 


D αὐτὸν λαοὺς ἐπ᾽ αὐτὸν καταφεύξασθαι. Καὶ τί με δεῖ 


μηκύνειν τὸν λόγον, παρὸν ἐξ αὐτῶν τῶν προφητι» 
xiv λέξεων, ὧν τε παρατέθειμαι, καὶ ὧν ἐπὶ σχολῆς 
μνημονεύσω, ἐν ταῖς θείαις φερομένων T'pagalc, 
ὅτῳ φίλον ἀναλέξασθαι τὰς προφητιχὰς φωνὰς, αὖ- 
τόθεν χατασιγάζειν τοὺς Ex περιτομῆς, φάσχοηντας 
μόνοις αὐτοῖς τὰς ἐπαγγελίας τοῦ Θεοῦ δεδωρῆσθαι, 
ἡμᾶς δὲ, τοὺς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν, περιττοὺς εἶναι, χαὶ τῶν 
θείων ὑποσχέσεων ἀλλοτρίους ; Δέδειχται γὰρ ἕμπα- 
λιν, ὡς τεθέσπιστο τὰ μὲν ἔθνη πάντα τῆς Χριστοῦ 
παρουσίας ἀπολαύσειν, τὰ δ' Ἰουδαίων πλήθη ἀποπε- 
σεῖσθαι τῆς πρὸς τοὺς αὐτῶν προγόνους brav YEA, 


!* Psal. xcvii, 2. !! Levit. xxvi, 12; 11 Cor. vi, 6. 32 Zachar. n, 10,11. !* Ose.u, 34. !* Isa. xLiz, 6, 8. 


(J) Οὐδ᾽. Forte οὐχ. Epir. P1. 


135 


διὰ τὴν εἰς Χριστὸν αὐτῶν ἀπιστίαν, σπανίων ἐξ 
αὐτῶν εἰς τὸν Σωτῆρα χαὶ Κύριον ἡμῶν πιστευσάν- 
των, χαὶ διὰ τοῦτο τῆς ἐπηγγελμένης πνευματιχῆς 
ἀπολυτρώσεως δι᾽ αὐτοῦ τευξομένων * περὶ ὧν xal ὁ 
ϑχυυμάσιος ᾿Απόστολος διδάσχει που, λέγων" « Ἡσαῖας 
δὲ χραυγάξει ὑπὲρ τοῦ Ἰσραήλ. Ἐὰν ἢ ὁ ἀριθμὸς 
τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ ὡς ἡ ἄμμος τῆς θαλάσσης, τὸ 
ὑπόλειμμα σωθήσεται " λόγον γὰρ συντελῶν xal συν- 
τέμνων ἐν διχαιοτύνη" ὅτι λόγον συντετμη μένον 
ποιήσει Κύριος ἐπὶ τῆς γῆς. Καὶ χαθὼς προεῖπεν 
"Hsata;- Ei μὴ Κύριος Σαδαὼθ ἐγχατέλιπεν ἡμῖν 
σπέρμα, ὡς Σόδομα ἂν ἐγενήθημεν, χαὶ ὡς Γόμοῤῥα 
ἂν ὡμοιώθημεν. » Οἷς μεθ᾽ ἕτερα ἐπιφέρει λέγων' « Μὴ 
ἀπώσατο ὁ Θεὸς τὸν λαὸν αὐτοῦ ; μὴ γένοιτο! Καὶ 
γὰρ ἐγὼ Ἰσραηλίτης εἰμὶ ix σπέρματος 'A6paip, 
quiz; Bewa tv. Οὐχ ἀπώσατο ὁ Θεὸς τὸν λαὸν αὐτοῦ, 
ὃν προέγνω * f| οὐχ οἴδατε ἐν Ἠλίᾳ τί λέγει ἡ Γραφὴ, 
ὡς ἐντυγχάνει τῷ Θεῷ, λέγων περὶ τοῦ "Iopatài- 
Κύριε, τοὺς προφήτας cou ἀπέχτειναν, τὰ θυσια- 
στήριά σου χατέσχαψαν χἀγὼ ὑπελείφθτν μόνος, 
καὶ ζτιτοῦσι τὴν Ψυχὴν μου, τοῦ λαθεῖν αὐτήν. ᾿Αλλὰ 
τί λέγει ὁ χρυματισμός  Κατέλιπον ἐμαυτῷ Enza- 
χισχιλίους ἄνδρας, οἵτινες οὐχ ἔχαμψαν γόνυ τῇ Βάαλ. 
Οὕτως οὖν xai ἐν τῷ νῦν χαιρῷ λεῖμμα κατὰ ἐχλο- 
Tiv χάριτος γέγονεν. » Διὰ τούτων γὰρ ὁ ᾿Απόστολος 
φρῶς͵ ἐπὶ τῇ τοῦ παντὸς Ἰουδαίων ἔθνους ἀποπτώσει 
σὸν xat τοὺς αὑτῷ παραπλησίους ἀποστόλους τε 
τὰ εὐαγγελιστὰς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, πάντας τὲ 
tel; ἔτι χαὶ voy ἐξ Ἰουξαίων εἰς τὸν Χριστὸν πιστεύ- 
αντας, τὸ σπέρμα εἶναι διασαφεῖ, τὸ ὑπὸ τοῦ προ- 









ἐγκατέλιπεν ἡμῖν σπέρμα" » τοῦτο δὲ εἶναι χαὶ τὸ ἐν 
αἷς λοικαῖς προφητείαις δηλούμενον ὑπόλειμμα τοῦ 
φεντὸς͵ ὅπερ φησὶ xav' ἐχλογὴν χάριτος πεφυλάχθαι. 
ἱερὶ οὗ ὑπολείμματος, φέρε πάλιν, τὸ ἀπὸ τῶν προ- 
Y qtu ἑξαπλώσωμεν, ὡς ἂν παρασταίη διὰ πλειόνων, 
; i μὴ ἀδιαχρίτως παντὶ τῷ Ἰουδαίων ἔθνει τὴν τοῦ 
Σριοτοῦ παρουσίαν σωτήριον ἔσεσθαι ὑπέσχετο ὁ 
θοὸς, ἀλλ᾽ ὀλίγοις xal χομιδῆῇ σπανίοις τοῖς εἰς τὸν Σω- 
«ἦρα χαὶ Κύριον ἡμῶν πεπιστευχόσιν, ὡσπεροῦν χαὶ 
*$ ἔργον ἀχολούθως ταῖς προῤῥήσεσιν ἐπηχολούθησεν. 





DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB. 1} 


138 


À promissa divina sibi solis exhibita esse, et nos qui 
de gentibus assumimur, supervacaneos accedere, 
atque a divinis pollicitationibus alienos exsistere : e 
contrario enim ostensum est, quemadmodum ora- 
culis traditum sit, omnes gentes adventu Christi 
fruituras, et Judzorum ingentem numerum ab ea 
promissione, qu: ad majores ipsorum edita est, 
propter ipsorum erga Christum pervicacium, esse 
casurum. Paucos vero eorum duntaxat in Salvato- 
rem et Dominum nostrum credituros, et hac ipsa 
re promissam spiritalem redemptionem consecutu- 
ros. De quibus sane divinus quoque Apostolus quo- 
dam loco ita scribit : « 1saias autem clamat pro 
Israel : Sj fuerit numerus filiorum Israel tanquam 
arena maris, reliquix€ salva: fient. Verbum enim 

B per(ciens, et contrahens in zquitate : quia verbum 
contractius faciet Dominus in terra. Εἰ sicul prz- 
dixit Isaias : Nisi Dominus Sabaoth reliquisset no- 
bis semen, quasi Sodoma facti essemus, οἱ sicut 
Gomorrha similes fuissemus !? : » quibus post alia, 
hzc quoque adjungit : « Nunquid Deus repulit po- 
pulum suum? absit. Nam et ego lsraelita sum, ex 
semine Abraham, tribu Benjamin. Non repulit Deus 
populum suum, quem pr.rscivit : Àn nescitis in Elia 
quid dicat Scriptura? quemadmodum interpellat 
Deum, dicens de Israel : Domine, prophetas tuos 
occiderunt, altaria tua suffoderunt, et. ego relictus 
snm solus, et quzerunt animam meam, ut auferaut 
eam : sed quid «dicit responsum divinum ? reliqui 
mihi ipsi septem millia virorum, qui non curvave- 


᾿ψήτου ὠνοματμένον, χατὰ τό" « Εἰ μὴ Κύριος Σαδαὼθ C runtgenu ante Baal. Sic ergo et in hoc tempore reli- 


qui? secundum electionem gratie facte sunt 5. » 
63 His enim verbis Apostolus plane in ipso totius 
Judaicz gentis casu, seipsum et sibi similes, Salva- 
toris nostri cum apostolos, tum evangelistas, om- 
nesque qui ex Judaeis etiam nunc ad Christum ac- 
cedunt, semen esse illud declarat, quod nominatum 
est a propheta !', ubi ait : « Nisi Dominus Sabaoth 
reliquisset, nobis semen; » hocque ipsum esse, 
quod in reliquis item prophetis significatur, no- 
mine reliquiarum totius, quas dicit secundum ele- 


cionem gratiz servatas esse. De quibus sane reliquiis, age rursus, quz? dixerint prophetz, latius exse- 
quamur, ut pluribus jam constet, non absolute universe Judxorum nationi, Christi adventum salutarem 
furum pollicitum esse Deum, sed paucis eorum, atque admoduin raris, iis videlicet, qui in Salvatorem, 
& Dominum nostrum crediderint : quemadmodum et res ipsa, ipsis predictionibus consentanea decla- 


ravit. 
KEPAAAION A'. 
. Ἀπὸ τοῦ Ἡσαΐου. Ὅτι μὴ elc πᾶν τὸ "Tov 
3 ἔθνος, àAA' elc ὀλίγους αὐτῶν διήχει τὰ 
των θείων ἐπαγγελιῶν. 

« Ἡ γῆ ὑμῶν ἔρημος, αἱ πόλεις ὑμῶν πυρίχαυ- 
evo τὴν χώραν ὑμῶν, ἐνώπιον ὑμῶν ἀλλότριοι χατ- 
ἐσθίουσιν αὐτὴν, xai ἠρήμωται χατεστραμμένη 
ὑπὸ λαῶν ἀλλοτρίων. Ἐγχαταλειφθήσεται ἡ θυγάτηρ 
Σιὼν, ὡς σχηνὴ ἐν ἀμπελῶνι, χαὶ ὡς ὁπωροφυλάχιον 
ἐν σιχυηράτῳ, ὡς πόλις πολιορχουμένη. Καὶ εἰ μὴ 
Κύριος Σαδαὼθ ἐγχατέλιπεν ἡμῖν σπέρμα, ὡς Σό- 
Coua ἂν ἐγενήθημεν, καὶ ὡς Γόμοῤῥα ἂν ὡμοιώθτ.- 

" Πρ. 1x, 27-2). 


'" Rom. xr, 1-5. !7 [sa. 1. 9. 


D 


CAPUT IV. 


AXXVI. Ab Isaia. — Quod mon in omnem Ju- 
daicam genlem , sed in paucos eorum duntazalt, 
divinorum promissorum eventa pervenerint. 


« Terra vestra deserta, civitates vestrz? succen- 
sa igni: regionem vestram, in conspectu vestro 
alieni devorant : et deserta est, cum subversa sit a 
populis alienis. Relinquetur filia Sion, ut umbracu- 
lum in vinea , et tanquam fructuum custodia in 
cucumerario, tanquam civitas in obsidione. Et nisi 
Dominus Sabaoth reliquisset nobis semen, quasi 
Sodoma facti essemus, et sicut Gomorrha similes 


!* ibid. 7-9. 


121 


[EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


128 


faissemus !*, » Exordiens magnus divinusque pro- A uev.» ᾿Αρχόμενος ὁ μέγας xat θαυμάσιος προφήτης 


pheta suum opus, primum docet quemadmodum 
universum suz prophetize propositum, nihil aliud 
continet, quam visionein et contemplationem quz 
feratur contra Judzam , et contra Jerusalem : 
deinde cunctam Judzorum nationem redarguit, pri- 
mum hzc dicens: « Agnovit bos possessorem, et 
asinus praesepe Domini sui ; Israel autem me non 
agnovit, et populus non intellexit 19. » Deinde uni- 
versam gentem deplorans, adjungit : « Vz genti 
peccatrici, populo pleno peccatis, semini pravo, 
flliis iniquis **. » Hisce initio operis ubi contra illos 
usus est objurgationibus, et proposuit causas ejus 
vaticinii, quod contra illos feratur, tum initium facit, 
dicens . « Terra vestra deserta, » quz» tamen deserta 


τῆς οἰχείας βίδλου, τὴν πᾶσαν τῆς προφητείας ὑπό- 
θεσιν, χατὰ τῆς Ἰουδαίας χαὶ χατὰ τῆς Ἱερουσαλὴμ 
ὅρασιν χαὶ θεωρίαν περιέχειν διδάσχει" ἔπειτα τὸ 
πᾶν Ἰουδαίων ἔθνος ἀπελέγχει, πρῶτα μὲν λέγε ; 
« Ἔγνω βοῦς τὸν χτησάμενον, xal ὄνος τὴν φάτνην 
τοῦ χυρίου αὐτοῦ" Ἰσραὴλ δέ με οὐχ ἔγνω, xai ὁ 
λαός με οὐ συνῆχεν.» Εἴτα τὸ πᾶν ἔθνος ταλανίζων, 
ἐπιφέρει" « Οὐαὶ ἔθνος ἁμαρτωλὸν, λαὸς πλήρης ἁμαρ- 
τιῶν, σπέρμα πονηρὸν, νἱοὶ ἄνομοι. » Τούτοις ἐν 
ἀρχῇ τῆς Bl6Aou χατ᾽ αὐτῶν χρησάμενος τοῖς ἐλέγ- 
χοις, xai προδιδάξας τὰς αἰτίας τῆς μελλούσης ἐπι- 
φέρεσθαι xav' αὐτῶν προῤῥήσεως, ἑξῆς ἀπάρχεται 
qásxov: « 'H v7, ὑμῶν ἔρημος, » μὴ οὔσης ἐρήμου 
καθ᾽ οὖς προεφήτευε χρόνους" « αἱ πόλεις ὑμῶν mupl- 


non erat, eo ipso quo prophetiam edebat tempere. B χαυστοι" » μηδὲ τούτου πω γεγενημένου. ᾿Αλλ᾽ οὐξὲ 


« Civitates vestre succensa igni : » cum tamen ne 
hoc quidem adhuc factum esset. Sed neque regio- 
nem ipsorum tunc alieni devorabant, 6/4 cum ta- 
men ille sic dicat, « regionem vestram, in con- 
spectu vestro alieni devorant, » et quz sequuntur. 
Αἱ enim si ad Salvatoris nostri Jesu Christi adven- 
tum transieris, et ad ea qu: subsecuta sunt usque 
in hunc diem tempora, facile inveneris ea quax dicta 
sunt conipleta esse. Nam et filia Sion (hzc autem 
erat adoratio qui in monte celebrabatur, qui voca- 
tur Sion) ex quo advenit Jesus Salvator noster, 
relicta est ut umbraculum in vinea, et quasi fruc- 
fuum custodia in cucumerario, aut si his quidquam 
cogitari potest desertius, regionemque ipsorum, 
alieni coram ipsis devorant, nunc quidem vectiiga- 
Ha, ac tributa ab illis exigentes, nunc vero pro- 
prium ipsorum przlium, eam quz olim Judzorum 
erat, terram facientes. Sed et templum illud admi- 
rübile, quod erat in eorum metropoli, in terram ce- 
cidit, a populis alienis eversum : et civitates eorum 
igni succensze sunl: et facta est. Jerusalem vere 
civitas in obsidione. At vero quia postquam illis 
hsec evenerunt et chorus apostolorum, et qui ex 
llebreis in Christum crediderunt, fecundi instar 
seminis ex illis ipsis servati sunt, et per universam 
terram, atque in omne genus hominum penetrantes, 
omnem civitatem, ac locum, et regionem proprio 
atque Israelitico semine impleverunt, adeo quidem, 
ut ex illis quasi spice, qua in nomiue Salvatoris 
nostri fundat» sunt Ecclesiz, sint enatze : merito 
divinus propheta, iis minis, quibus contra illos est 
usus, adjungit : « Nisi Dominus Sabaoth reliquisset 
nobis semen, quasi Sodoma facti essemus, et sicut 
Gomorrha similes fuissemus. » Quod quidem in 
aperlicrem sensum contrahens sauctus Apostolus 
in Epistola ad Romanos interpretatus est : « Isaias 
autem clamat pro Israel, si fuerit numerus filiorum 
Israel sicut arena maris, relique salvze fient. Ver- 
Lum enim perficiens ct contrahens faciet Doni nus 
in terra. Et sicut przdixit Isaias : Nisi Dominus 
Sabaoth reliquisset nobis semen, quasi Sodoma 


9 [s2. 1, Ὁ. ?* ibid. ὁ 


C 


τὴν χώραν αὑτῶν τότε ἤσθιον ἀλλότριοι " xal ὅμως 
φησί « Thv χώραν ὑμῶν, ἐνώπιον ὑμῶν ἀλλότριοι 
χατεσθίουσιν αὐτὴν, » χαὶ τὰ ἑξῆς. Εἰ οὖν ἐπὶ τὴν τοῦ 
Σωτῆρος; ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ μετέλθοις παρουσίαν, 
xai τοὺς ἐξ ἐχείνου xal εἰς δεῦρο χρόνους, πάντα ἂν 
εὕροις τὰ εἰρημένα πληρούμενα. Ἥ τε γὰρ θυγάτηρ 
Σιὼν (αὔτη δὲ ἣν ἡ ἐπὶ ὄρους τοῦ χαλουμένου Σιὼν 
ἐπιτελουμένη θρησχεία) ἀπὸ τῆς Ἰησοῦ τοῦ Σεωωτῆ- 
pos ἡμῶν παρουσίας ἐγχαταλέλειπται ὡς σχηνὴ ἐν 
ἀμπελῶνι, καὶ ὡς ὁπωροφυλάχιον ἐν σιχυηράτῳ, καὶ 
εἴ τι τούτων ἐρημότερον' τὴν τε χώραν αὐτῶν dide 


τριοι ἐνώπιον αὑτῶν χατεσθίουσι, τοτὲ μὲν δασμοὺς ἡ 


καὶ φόρους αὐτοὺς εἱσπραττόμενοι, τοτὲ δὲ ἴδιον Eau- 
τῶν χτῇμα τὴν πάλαι τῶν Ἰουδαίων γῆν πεποιημένοι, 


᾿Αλλὰ χαὶ τὸ ἱερὸν τὸ εὐπρεπὲς τῆς μητροπόλεωφ. 


1 


a 


αὐτῶν ἠρειπίωται, χατεστοαμμένον ὑπὸ λαῶν ἀλλΦ» «ἄ, 
τρίων: αἵ τε πόλεις αὐτῶν πυρίχαυστοι γεγόνααι, 


χαὶ YíYovs Ἱερουσαλὴμ ἀλτθῶς πόλις πολιορχου- 
μένη. ᾿Αλλ᾽ ἐπεὶ, τούτων περὶ αὐτοὺς συμδεδηχότων, 
ὁ τῶν ἀποστόλων χορὸς, οἵ τε ἐξ ἙἭ δραίων εἰς «bv 


Χριστὸν πεπιστευχότες γονίμου δίχην σπέρματος ἐξ. 


αὐτῶν ἐχείνων διεφυλάχθησαν, χαθ᾽ ὅλης τε «ἧς 
οἰκουμένης xal εἰς πᾶν γένος ἀνθρώπων διελθόντες, 
πᾶσαν πόλιν xai τόπον xai χώραν τοῦ οἰχείου xxi 
Ἰσραπλιτιχοῦ σπόρου χατέπλησαν, ὥστε ἐξ αὐτῶν 
στάχυς τὰς ἐπ᾽ ὀνόματος τοῦ Σωτήρος ἡμῶν ὑποστά» 
cag Ἐχχλησίας φῦναι" εἰχότως ὁ θεῖος προφήτης 
ἐπιλέγει ταῖς προαποφανθείσαις xav αὐτῶν ἀπειλαῖς" 
«Εἰ μὴ Κύριος Σαδαὼθ ἑἐγχατέλιπεν ἡμῖν σπέρμα, 
ὡς Σόδομα ἂν ἐγενήθημεν, xaX ὡς Γόμοῤῥα àv 
ὡμοιώθημεν. » Ὅπερ συναγαγὼν ἐπὶ τὸ σαφὲς ἐρ- 
μηνεύει ἐν τῇ πρὸς Ρωμαίους Ἐπιστολῇ ὁ ἱερὸς ἀτοό- 
στολος᾽ « Ἡσαΐας δὲ χραυγάζει ὑπὲρ τοῦ 'lopafj- 
Ἐὰν f| ὁ ἀριθμὸς τῶν viov Ἰσραὴλ ὡς fj ἄμμος 
τῆς θαλάσσης, τὸ ὑπόλειμμα σωθήσεται. Λόγον γὰρ 
συντελῶν χαὶ συντέμνων ποιήσει Κύριος ἐπὶ τῆς 
γῆς. Καὶ χαθὼς προείρηχεν 'Haatag* Ei μὴ Ku- 
ριος Σαδαὼθ ἐγχατέλιπεν ἡμῖν σπέρμα, ὡς Σόδομα 
ἂν ἐγενήθημεν, χαὶ ὡς Γόμοῤῥα ἂν ὡμοιώθημεν. » Οἷς 
αὖθις προστίθησι, λέγων « Μὴ ἀπώσατο ὁ Θεὸς τὸν 
λαὸν αὐτοῦ; μὴ γένοιτο! Καὶ γὰρ ἐγὼ Ἰσραη- 


P 
T 


ap 


129 


λίτης εἰμὶ ix σπέρματος ᾿Αδραὰμ φυλῆς Βενιαμίν. 
Οὐα ἀταύσατο ὁ Θεὸς τὸν λαὸν αὐτοῦ, ὃν προέγνω" 
ἢ οὐκ οἴδατε ἐν Ἠλίᾳ τί λέγει ἡ Γραφὴ, ὡς 
ἐντυγχάνει τῷ Θεῷ κατὰ τοῦ Ἰσραήλ; Κύριε, 
τοὺς προφῆτας σου ἀπέχτειναν, τὰ θυσιαστήριά 





ζητοῦτί μου τὴν ψυχὴν, τοῦ λαθεῖν αὐτήν. 
λέγει αὐτῷ ὁ χρηματισμός ; Κατέλιπον ἐμαυτῷ Enca- 
χισχιλῖους ἄνδρας, οἴτινες οὐχ ἔχαμψαν γόνυ τῇ 
Βάαλ. Οὕτω: οὖν καὶ ἐν τῷ νῦν καιρῷ λεῖμμα κατ᾽ 
ἐχλογὴν χάριτος γέγονεν. » Ὅτι δ᾽ οὐχ εἰς ἄλλον χαι- 
ρὸν, ἀλλ᾽ εἰς τὸν τῆς ἐπιφανείας τοῦ Σωτῆρος ἐμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ συντείνει ἡ προφητεία, ἑξῆς ὁ λόγος, 
μετὰ τὸ φάναι, « Εἰ μὴ Κύριος Σαδαὼθ ἐγκατέλιπεν 
ἡμῖν σπέρμα, ὡς Σόδομα ἂν ἐγενήθημεν, καὶ ὡς Γό- 
μοῤῥα ἂν ὡμοιώθημεν, » τὸν πάντα τῶν Ἰουδαίων λαὸν 
Γομόῤῥας ὀνομάσας, τοὺς δὲ ἡγουμένους αὐτῶν ἄρ- 
genis Σοδόμων, ἐπιφέρει παραίτησιν τῆς χατὰ 
Μωσέα ϑρησχείας, xai τῆς διὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
πᾶσιν ἀνδρώποις κατηγγελμένης Διαθήχης τὸν τρό- 
πον, λέγω δὲ τὸν διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας, λόγον 
tt ἔντιχρυς νέον xal νόμον εἰσῖχται ἐν τῇ περὶ τῶν 
τοούτων προῤῥέσει. Λέγει δὲ οὖν * « ᾿Αχούσατε λόγον 
Κυρίου, ἄρχοντες Σοδόμων, προσέχετε νόμον θεοῦ, 
μὰς Γομόῤῥας, τί μοι πλῆθος τῶν θυσιῶν ὑμῶν; » 
πὰ ene. ἅπερ οἰχεῖα ὄντα τῆς χατὰ Μωσέα 
ráyet ἀφέσεως ἁμαρτημά- 

τὰ τοῦ σωτηρίου λουτροῦ, 

Ἰομένου βίου, λέγων" «Λού- 

ἀφέλετε τὰς πονηρίας ἀπὸ 

ἃ ἑξῆς. "Apyovzas δὲ Σοδό- 

f ἣν αἰτίαν αὐτοὺς ὠνόμα- 

ιραχρῆμα εἰπών " « Αἱ γὰρ 

τος. » Καὶ αὖθις δὲ ὑποδὰς 

ἦν ὡς Σοδόμων ἀνάγγειλαν, 

υχῇ αὐτῶν " διότι ἐδουλεύ- 

38 ἑαυτῶν, εἰπόντες, ὅτι 

δύσχρηστος ἡμῖν ἐστιν» » 

καὶ ἑνὸς δικαίου μεμνημέ- 

ἄρα ἢ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 

ἃ μεθ᾽ ἣν ἅπαντα μετῆλθον 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE. 1181]. 





10 
A facti essemus, et sicut. Gomorrha. similes fuisse- 
mus ". » Quibus rursus hac adjungit : « Num- 
quid, inquit, repulit. Deus populum suum? Absit. 
Nam et ego lsraelita sum ex semine Abraham, 
tribu Benjamin.Non repulit Deus populum suum quem. 
prescivit : an non nostis in Elia quid dicat Scriptura? 
quemadmodum intercedit apud Deum contra Israel t 
5 Domine, prophetas tuos occiderunt, altaria 
tua suffoderunt, et ego relictus sum solus, et quze- 
runt animam meam ut auferant eam. Ceterum quid. 
dicit ei responsum divinuin ? reliqui mihi septem 
millia virorum, qui non curvaverunt genu ante 
Baal. Sic ergo et in hoc tempore, reliquie se- 
, cundum electionem gratize facte sunt **. » Ne vero 
in aliud tempus prophetiam eventum suum dirige- 
P re suspiceris, quam in adventum Salvatoris nostri 
Jesu Christi, verba quz sequuntur post illud di- 
etum, « Nisi Dominus Sabaoth reliquisset nobis 
semen, quasi Sodoma facli essemus, et. sicut Go- 
morrba similes fuissemus, » universum Judaicum 
populum, Gomorrha, populum appellantia, εἰ eo- 
rum duces, « principes Sodomorum, » adjungunt 
rejectionem Mosaici ritus, et ejus Testamenti mo- 
dum, quod per Salvatorem nostrum omnibus homi- 
nibus denuntiatum est (cum Testamenti dico, ejus 
regenerationis, quz fit per lavacrum intelligo) ver- 
buinque plane novum ac legem introducunt, ubi de 
talibus predicunt. Sic igitur habent : « Audite 
verbum Domini, prineipes Sodomorum, attendite 
v, legem Domini, populus Gomorra. Quid mibi mul- 
titudo victimarum vestrarum *! ? » et cztera : que 
ut propria legum a Moyse positarum auferens , eo- 
rum loco alium remittendi peccata modum introdu- 
cit, eum videlicet qui per lavacrum salutis et per 
eam quz cum hoc przdicatur vitam celebratur sic 
dicens: « Lavamini, mundi estote, auferte pravitates 
ab animis vestris **, » et quz sequuntur. Cur autem 
principes Sodomorum et populum Gomorrhz eos 
nominaverit, idem illico exposuit, sic dicens : « M; 
nus enim vestrz plenz sanguine **. » Et rursus ubi 
paulum progressus esi, ait : « Iniquitatem suam, 
ut Sodomorum nuntiaverunt atque indicaverunt, 
























emiam cogilaverunt consilium pravum contra seipsos dicentes : Ligabimus 
nobis est ?* : » ubi cum de quodam sanguine εἰ de insidiis adversus justum 
erit, quem hunc tandem intelligi vult, nisi Salvatorem nostrum Jesum Chri- 
»st quem oinnia inillos quzcunque dicta sunt, redundarunt. 


AT. Τοῦ αὑτοῦ "Hcalov. — "Ὅτι διὰ τὸν Σωτῆρα 
ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν καὶ μετὰ τὴν αὐτοῦ παρ. 
συσίαν ἅπαντα τὰ ὑπὸ τοῦ προρήτου apon- 
πορευμένα μετῆλθον αὐτοῖς. 

« Τῇ δὲ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ ἐπιλάμψει ὁ Θεὸς ἐν βουλῇ 
μεὰ δόξης ἐπὶ τῆς γῆς, τοῦ ὑψῶσαι xal τοῦ δοξάσαι τὸ 
χαταλειφϑὲν τοῦ Ἰσραὴλ ἐν Σιὼν, καὶ τὸ καταλειφθὲν 
ἐν Ἱερουσαλήμ.“ ἅγιοι χληθήσονται πάντες οἱ γρα- 
φέντες εἰς ζωὴν εἰς Ἱερουσαλήμ. » Καὶ τί δ' ἂν γένοιτο 
τὸ χαταλειφθὲν τοῦ Ἰσραὴλ, αὐτὸς ὁ προφήτης δι- 
τσάφησεν εἰπών" « Πάντες οἱ γραφέντες εἰς Ἱερουσα- 


* Rom. 1x, 31.429. ** Rom. xi, 1-5. 
Sap. i, 43. * 12. 1v, 2,5. 


? sa. 1, 10-14.. * ibiq. 16. 


D XXXVII. Ab eodem Isaia. — Quod propter Salea— 
torem nostrum Jesum, Christum, εἰ post. ejusdem 
adventum, omnia qua dicta sunt a Propheia, illis 
acciderini, 

« In dieilla, illucescet Deus in consilio cum glo- 
ria in terra, ut extollat et glorificet id, quod reli- 
quum fuerit ex Israel, et erit. illud reliquum ex Is- 
rael in Sion, et quod relictum fuerit in Jerusalem; 
G6 sancti. vocaburzur, omnes qui scripti sunt ad 
vitam in Jerusalem ". » Quodnam vero sit illud 
reliquum ex Israel, ipse propheta explanavit, cum. 


*jbid. 15. ** sa. 11, 9,10; 


1M 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA 


132 


dixit : « omnes qui scripti sunt in Jerusalem, « et A Ahp, χαὶ oi χληθέντες ἅγιοι. Τίς οὖν αὕτη ἡ ἡμέρα, 


qui vocati sancti. » Quz autem sit dies illa, in 
qua Deus glorificaturus, et in sublimi collocaturus 
dicitur, « id quod reliquum fuerit ex Israel, » et 
eos, qui vocandi sunt sancti, et scribendi ad vitam, 
Εἰ totam hujus sectiunculee narrationem percurre- 
ris, facile disces. Initio igitur totius libri, cum ad- 
versus Judeam, ac Jcrusalem visionem vidisset 
propheta, et pluribus verbis totius Judaicz gentis 
impia facinora numerasset, cumque minabundus 
dixisset de illorum eversione, deque extrema Je- 
rusalem vastitate, tum finem ei, quz contra illos 
versabatur contemplationi imponit, his verbis : 
« Erunt enim ut terebinthus, abjectis foliis, et tan- 
quam hortus aquam non habens, et erunt vires 


ἐν fj δοξάσειν ὁ Θεὸς, xal ὑψώσειν τὸ χαταλειφθὲν 
τοῦ Ἰσραὴλ, xal τοὺς χληθησομένους ἀτγίους, xal 
γραφησομένους εἰς ζωὴν, λέγεται, ἀναδραμόντε aot 
τὴν ὅλην τῆς περιχοπῆς διήγησιν δῆλον ἔσται. Ἐν 
ἀρχῇ τοιγαροῦν τῆς ὅλης βίθλου τὴν χατὰ τῆς "lou- 
δαίας xaX χατὰ Ἱερουσαλὴμ ἰδὼν ὅρασιν ὁ προφήτης, 
χαὶ διὰ πλείστων ἀπαριθμησάμενος τὰ τοῦ παντὸς 
Ἰουδαίων ἔθνους ἀσεθήματα, ἀπειλήσας τε xat εἰπὼν 
τὰ περὶ τῆς χαταστροφῆς αὐτῶν, xai τῆς παντελοῦ; 
ἐρημίας Ἱερουσαλὴμ, τέλος τῆς xav' αὐτῶν θεωρίας 
ἐπάγει, λέγων᾽ « Ἕσονται γὰρ ὡς τερέδινθος ἀπο- 
6s6Anxuia τὰ φύλλα, χαὶ ὡς παράδεισος ὕδωρ μὴ 
ἔχων xat ἔσται ἡ ἰσχὺς αὐτῶν ὡς χαλάμη στυπ- 
lou, xat αἱ ἐργασίαι αὐτῶν ὡς σπινθῆρες πυρός " xal 


eorum tanquam surculus stuppz, et quixstus eo- D χαταχαυθέσονται οἱ ἄνομοι, xaX οἱ ἁμαρτωλοὶ ἅμα, 


rum, ut scintille ignis : et comburentur iniqui et 
peccatores simul, e£ hon erit qui exstinguat **. » Ubi 
cum adversus illos vaticinium circumscripserit , 
tum reprimit se, et novo initio facto, alteram ma- 
teriam aggreditur, exordioque etiam (ut dicebam) 
tali utitur: Verbum quod factum est ad lsaiam 
filium Amos prophetam , de Juda et de Jerusa- 
lem ?**, » vel, ut Symmachus interpretatus est, « su- 
per Juda et super Jerusalem. » Ex quo forsan 
illum suspicetur aliquis, de quibus tristia prius sit 
valicinatus, de iisdem nunc commutata ratione, 
meliora quzdam przdicere. At vero eorum, quz se- 
quuntur contextus, nequaquam istuc dici permi- 
serit : quippe qui super Judaica gente, et super eo 


qui vocatur lsrael, nihil omnino boni contineat, € 


neque ilem super Judza, neque super Jerusalem : 
contra autem innumerabiles adversus Israel que- 
relas, atque accusationes, minasque adversus Je- 
Tusalem tristes recenseat : quodque universis gen- 
tibus salutare contigit, vocationem, atque agnitio- 
nem summi Dei futuram divinet : et δὰ hiec, novi 
cujusdam montis proditionem in lucem, et alterius 
domus Dei, preter cam, quz est in. Jerusalem, con- 
structionem manifestam proponat, itaque ubi de 
Judaea et de Jerusalem locutus est, tunc sic dicit : 
« quod erit in novissimis diebus manifestus mons 
Domini, ct domus Dei in verticibus montium , 
$7 et extolletur super colles, et venient 3d eum 
omnes gentes, eL ibunt gentes multz et dicent : Ve- 
nite, ascendamus in montem Domini, etin domum 
Dei Jacob ?* : » ac de gentibus quidem cunctis talia 
divinat : de Judzis vero deinceps cujusmodi sint 
ea , quz adjungit , nune audi : « dimisit enim po- 
pulum suum , domum Jacob : quoniam repleta est , 
ut ab initio , regio eorum hominibus , sicut regio 
alienigenarum : et filii multi alieni nati sunt illis. 
Repleta est enim regio illorum argento et auro , οἱ 
non fuit numerus thesauris eorum δ᾽, » et cartera 
qus sequuntur , quz mulio plura sunt ; quibus ad- 
jungit : « et adoraverunt ea , qua fecerunt digiti 
ipsorum. Et declinavit se homo, et bumi se abjecit, 

58 [s3, 1, 50,51. 


** ]sa. 1, 4. ** ibid. 2-5. 


xai οὐχ ἔσται ὁ σδέσων. » Περιγράψας δὲ ἐνταῦθα 
τὴν xat αὐτῶν πρόῤῥησιν, ὑποστολῇ χρῆται" ἐξ 
ἑτέρας δὲ ἀρχῆς, δευτέρας ὑποθέσεως ἅπτεται, xal 
προοιμίῳ γε τῷ λεγομένῳ, τοιῷδε χρῆται" « Ὁ Δόγος 
ὁ γενόμενος πρὸς Ἡσαῖαν υἱὸν ᾿Αμὼς, τὸν προφή- 
τὴν, περὶ τῆς Ἰουδαίας xaX περὶ Ἱερουσαλὴμ, » 1, ὡς 
ὁΣύμμαχος ἡρμήνευσεν, « ὑπὲρ τῆς Ἰουδαίας xai 
ὑπὲρ Ἱερουσαλήμ. » Ἴσως τις ὑπολήψεται περὶ ὧν 
τὰ σχυθρωπὰ προλαξὼν ἐθέσπισε, τούτων αὐτῶν περὶ 
τὰ χρηστότερα μεταθαλόντα λέγειν. ᾿Αλλ᾽ οὐχ ἂν 
ταῦτα ἐπιτρέψειε φάναι dj τῶν ἐπιφερομένων ἀχο- 
λουθία, ὑπὲρ μὲν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, ἣ ὑπὲρ τοῦ 
χαλουμένου Ἰσραΐλ, οὐδὲν οὐδὲ ὅλως χρηστὸν περιέν» 


χουσα, οὐδέ γε ὑπὲρ τῆς Ἰουδαίας, οὐδὲ ὑπὲρ Ἱεροῦ» - 


σαλὴμ, τοὐναντίον δὲ μυρίας χατὰ τοῦ Ἰσραὴλ μέμψεις 
xai χατηγορίας, ἀπειλάς τε χατὰ τῆς "lepoucatg 
σχυθρωπὰς, xal τὴν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι σωτήριον χλῇ- 
σιν, χαὶ γνῶσιν τοῦ ἐπὶ πάντων Θεοῦ θεσπίζουσα, καὶ 


Á 


ἕτι πρὸς τούτοις, ὄρους ἐπιφάνειαν χαινοῦ, xal οἴκου... 


Θεοῦ ἑτέρου παρὰ τὸν ἐν Ἱερουσαλὴμ ἀνάδειξιν 
παριστᾷᾶσα. Λέγει δ᾽ οὖν, μετὰ τὸ φάναι περὲ 
τῆς Ἰουδαίας, xal περὶ Ἱερουσαλὴμ, ὅτι « Ἔσται 
ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις ἐμφανὲς τὸ ὄρος Κυρίου, 
χαὶ οἶχος τοῦ Θεοῦ ἐπ᾽ ἄχρων τῶν ὀρέων, xa 
ὑψωθήσεται ὑπεράνω τῶν βουνῶν, xal ἤξουσιν ἐπ’ 
αὐτὸ πάντα τὰ ἔθνη, xal πορεύσονται ἔθνη πολλὰ, 
xai ἐροῦσιν - Δεῦτε xal ἀναδῶμεν εἰς τὸ ὄρος Κυ- 
ρίου, xal εἰς τὸν οἶχον τοῦ θεοῦ Ἰαχώθδ. » Καὶ περὶ 
μὲν τῶν ἐθνῶν ἀπάντων τοιαῦτα θεσπίζει " περὶ δὲ 
τῶν Ἰουδαίων ἑξῆς οἷα ἐπιλέγει, ἄχουε «᾿Ανῆχε γὰρ 
τὸν λαὸν αὐτοῦ τὸν οἶχον τοῦ Θεοῦ Ἰαχὼδ, ὅτι ἐνεπλῆ- 
σθη ὡς τὸ ἀπαρχῆς ἡ χώρα αὐτῶν χληδονισμῶν, ὡς fj 
τῶν ἀλλοφύλων, χαὶ τέχνα πολλὰ ἀλλόφυλα ἐγεννήθη 
αὐτοῖς. Ἐν: πλήσθη γὰρ fj χώρα αὐτῶν ἀργυρίου, καὶ 
χρυσίου, xai οὐχ ἣν ἀριθμὸς τῶν θησαυρῶν αὑτῶν,» 
xai τὰ ἑξῆς τούτων, ὄντα. πλείω" οἷς ἐπιφέρει" « Καὶ 
προσεχύνησαν οἷς ἐποίησαν οἱ δάχτυλοι αὑτῶν, χαὶ 
ἔχυψεν ἄνθρωπος, καὶ ἐταπεινώθη, χαὶ οὐ μὴ ἀνήσω 
αὐτοὺς, χαὶ νῦν εἰσέλθετε εἰς τὰς πέτρας, χαὶ χρύ- 
πτεσθε εἰς τὴν γὴν ἀπὸ προσώπου τοῦ φόδου Κυρίου, 
χαὶ ἀπὸ προσώπου τῆς δόξης αὐτοῦ, ὅταν ἀναστῇ 


81 jbid. 6-8. 


Ὥς 


159 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICA LIB. 1l. 


154 


θραῦσαι τὴν γῆν. » AU ὧν ταςῶς ἀνάστασίν τινα τοῦ A et non dimittam eos : εἴ nunc ingredimini in petras, 


ἹΚυρίου διδάσχει ἔσεσθαι. ἐν fj θραυσθήσεσθαι πᾶσαν͵ 
«τὴν γῆν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους - περὶ αὐτῶν γὰρ ὁ 
£3; ἦν λόγος, ὥπτπερ χαὶ ignc, δι᾽ οὗ φησιν" ε« Ἡμέρα 
γὰρ Κυρίου Σαδαὼθ ἐπὶ πάντα ὑθριστὴν χαὶ ὑπερῆ- 
φανον, καὶ ἐπὶ πάντα ὑψτλὸν xa μετέωρον, » xai 
τὸ τούτοις ἀχόλουθα. Ἐν ταύτῃ τοιγαροῦν τῇ ἡμέρξ 
«τς ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου, τὰ χατὰ τῶν imatpo- 
μένων χατὰ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ προαγορεύσας, 
« "Ev αὑτῇ ταύτῃ, φτσὶ, τῇ ἡμέρᾳ ὑψωθήσεται Κύ- 
pus, xaX τὰ χειροποίητα πάντα χαταχρύψουσιν εἰσ- 
ενέγχαντες εἰς τὰ σπήλαια, » μονονουχὶ δηλῶν τὴν 
ἀτοστροφὶν τῶν εἰδώλων, fi» ἀπεστράφησαν abco! 
«ε Ἰουδαῖοι, χαὶ οἱ λοιποὶ πάντες ἄνθρωποι μετὰ 
«hv τοῦ Σωτήρος ἡμῶν ἐπιφάνειαν, χαταπτύσαντες 


et abscondimini in terram a facie timoris Domini , 
et a facie glori» ejus, cum surrexerit quassare 
terram **. » Quibus verbis plane surrecturum esse 
Dominum indicat , et universam terram gentis Ju- 
daice quassaturum : de Judxis enim omnis sermo 
est , quemadmodum etiam in sequentibus, ubi ait : 
» Dies enim Domini Sabaoth super omnem petulan- 
tem οἱ superbum, et super omnem excelsum et su- 
blimem **, » quzque his deinceps consentanea di- 
cuntur. [n hac igitur die, in qua surrecturus est 
Dominus, postquam valicinatus est contra eos, qui 
extolluntur adversus cognitionem Dei , tum in hac 
ipsa, inquam, die , Dominum id facturum propheta 
significat : « Extolletur » inquit , Dominus in die 


Ξάτης δεισιδαιμονίας. « Τῇ γοῦν ἡμέρᾳ ἐχείνῃ", B illa : et manufacta omnia occultabunt, introferentes 


gov, ἐχόλλεῖ ἄνθρωπος τὰ βδελύγματα αὑτοῦ τὰ 
χρυσᾶ, χαὶ τὰ ἀογυρᾶ ἃ ἐποίησαν, προσχυνεῖν τοῖς 
ματαίοις, » χαθόλου, ὡς εἰχὸς, xal πεφὶ παντὸς ἀν- 
θρώπου ταῦτα ἀναφωνῶν διὰ τὴν μέλλουσαν ἔσεσθαι 
τῶν ἐθνῶν χλῆσιν. Ἰδίως δὲ αὖθις περὶ τοῦ Ἰουδαίων 
ἔδνυς ὑπὸ μίαν διάνοιαν ἑξῆς ἐπιλέγει" € Ἰδοὺ ὁ 
δεσπότης Κύριος Σαδαὼθ ἀφελεῖ ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας, 
χαὶ ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ ἰσχύοντα, xal ἰσχύουσαν, ἰσχὺν 
ἄρτου, xai ἰσχὺν ὕδατος, γίγαντα, χαὶ ἰσχύοντα, xal 
ἔδρωπον πολεμιστὴν, χαὶ διχαστὴν, χαὶ προφέτην, 
τὴ στοχαστὴν, xai πρεσθύτερον, xai πεντηχόνταρ- 
Te, wx θαυμαστὸν σύμόουλον, xal σοφὸν ἀρχι- 
ἄσανα, χαὶ συνετὸν ἀχροατὴν, » xa) τὰ τούτοις 
Ux. "Efta ἐπιστέσας, παράθες τὰ προλεγόμενα τῆς 
pyra; δ᾽ ὧν εἴρηται, « Ὁ Λόγος ὁ γενόμενος 
πρὶ Κυρίου zphc Ἡσαΐαν, υἱὸν ᾿Αμὼς, ὑπὲρ τῆς 
olia; χαὶ ὑπὲρ Ἱερουσαλὴμ,» ὡς μᾶλλον xaz' 
αὐτῶν ἢ ὑπὲρ αὐτῶν τὰ ἐπενηνεγμένα τυγχάνε!:" 
εἰ μὲ τις ἄρα ἐν τούτοις λανθάνων περιέχεται νοῦς. 
BE γὰρ, μέλλων ἀφαιρεῖν ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας xal 
ἐτὸ Ἱερουσαλὴμ ἰσχύοντα χαὶ ἰσχύουσαν, ἰσχὺν 
ἄἔρχο xai ἰσχὺν ὕδατος, χαὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς πά- 
ln διαπρέποντα, ὑπὲρ τῆς Ἰουδαίας xaX ὑπὲρ Ἱερου- 
οἷδμ ἔσεσθαι τὰ θεσπιζόμενα προὔλεγε; πῶς δὲ 
ὑπὲρ αὑτῶν ἔστι xoi τὰ ἑξῆς αὖθις λέγεσθαι: 
«νεῖται Ἱερουσαλὴμ, καὶ ἡ Ἰουδαία συμπέπτωχε, 
ταὶ αἱ γλῶσσαι αὐτῶν μετὰ ἀνομίας, τὰ πρὸς 
Κύριον ἀπειθοῦντες.» ᾿Αλλὰ γὰρ ἐν τοιῷδε καιρῷ, 
ἐν ᾧ τὸ ὄρος Κυρίου πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ἀνάγχη χη- 
ϑύττεσθαι, ὅ τε ἐπὶ τοῦ ὄρους οἶχος τοῦ Θεοῦ, ἐφ᾽ οὗ 
πάντα τὰ ἔθνη συνιόντα φασί" « Δεῦτε, xal ἀναδῶμεν 
εἰς τὸ ὄρος Κυρίου, xai εἰς τὸν οἶχον τοῦ Θεοῦ Ἶα- 
x46- » τοιαύταις ὁ λόγος χρησάμενος χατηγορίαις 
τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, ἀπειλήσας τε αὐτοῖς τὰ ἔσχατα, 
ἐπκισυνάπτει τούτοις πᾶσι τὰς προεχτεθείσας ἡμῖν 
λέξεις, διδάσχων, ὅτι, τοῦ παντὸς Ἰουδαίων ἔθνους 
βῆλοντος ἀποπεσεῖσθαι τῆς χατὰ τὸν Θεὸν εὐσε- 
θείας, περιλειφθήσονταί τινες ἐν αὑτοῖς οὐ συναπο- 
ὕσαντες τοῖς πᾶσι τῶν xaxov ἔμπαλιν δὲ ὡσὰν 
lx μοχθηρῶν xai παρανόμων διασεσωσμένοι, χαὶ τὸ 
εἰλικρινὲς τῆς εὐσεθδείας ἐπιδεδεγμένοι, τῆς παρὰ τῷ 
55|s3, 11, 8-10. **ibid. 12. ** ibid. 17,18. 

Ὁ [sa. i1, 3. 


* ibid. 20. 


ea in speluncas **: » ubi propemodum indicat a- 
versionem a simulacris, qua aversi sunt et ipsi Ju- 
dei , et omnes reliqui homines , post Salvatoris 
nostri adventum , quando omnem superstitionem 
aspernati sunt. « Ergo in die illa , inquit , abjiciet 
homo abominationes suas aureas atque argenteas , 
quas fecerunt , ut adorarent inania ?*, » Ubi hzc , 
ut par est , deomni homine enuntians , propter fu- 
turam gentium vocationem , tum separatim rursus 
sub unam sententiam de Judaica gente adjungit, et 
dicit: « Ecce dominator Dominus Sabaoth, auferet do 
Judwa et de Jerusalem virum robustum , et femi- 
nam valentem , robur panis , οἱ robur aqua, gi- 
gantem , et robustum , et hominem bellatorem , et 
judicem, et prophetam, et conjectorem, et G8 seni- 
orem , et principem super quinquaginta , et mira- 
bilem consiliarium, et doctum architectum, et pru- 
dentem auditorem 35, » et quz sequuntur. Quz cuin 
diligentius attenderis , apponito iis qu:e initio pro- 
pheiiz dicta sunt, qux sic habent : « Verbum quod 
factum est a Domino ad Isaiam filium Amos super 
Judea, et super Jerusalem ?! , ut quz sic prolata 
sunt, magis contra ipsos, quam pro ipsis exsistant, 
nisi forte in his aliquis latens comprehenditur sen- 
sus. Qui enim fieri potest , ut is qui ablaturus sit 
ab Juda , et ab Jerusalem , viruin robustum , et 
feminam valentem , robur panis, et robur aque , 
et omnia quacunque olim in eis dignitatem habe- 


p bant, proJudea, et pro Jerusalem futura esse , 


hec ipsa que divinabantur przdixerit ? quomodo 
autem sunt pro iisdem, ea quz deinceps dicuntur? 
« Soluta est Jerusalem, et Judzea concidit, et liu- 
gue eorum cum iniquitate , ea quz ad Dominum 
spectant non credentes ὅδ.» Atqui quo tempore 
montem Domini omnibus gentibus nuntiari necesse 
erat , Deique in illo monte domum , in quam ubi 
omnes gentes convenissent , tum dicturi essent : 
« Venite, ascendamus in montem Doinini , et in 
domum Dei Jacob ?** : » in eo , inquam , ipso tem- 
pore, ubi sermo divinus talibus Judaicz gentis ac- 
cusationibus est usus , iisque minatus extrema : 


86 isa. ni, 1-3. 5158. n, 4. ?* 158. i, 8. 


1523 


EUSEBH CAJESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


156 


tum his omnibus , ea qux ante exposuimus verba A Θεῷ Γραφῆς χαταξιωθήσονται, τοῦ Θεοῦ τε xal ἅτιοι 


adjungit , docetque ex omni Judaica gente , quz a 
vero Dei culto. casura sit, superfuturos quosdam , 
qui non eadem cum omnibus mala sint subituri , 
quin contra potius , tanquam ex pravis atque in- 
justis relicti superstites , comprobatamque ac sin- 
ceram pietatem amplexi , ea scr:ptura quz 3 Deo 
profecta sit, digni sint habendi, ac servi Dei sancti 
vocandi, quibus sane verbis plane signilicat Salva- 
tor noster , apostolos ac discipulos , atque evange- 
listas , reliquosque omues ,: qui de circumcisione 
assumpti in ipsum crediderint , quo tempore gens 
eorum universa cecidit. Porro hzc illesermoinnuit, 
qui sic habet : « In die illa (in qua videlicet ea 
qui predicta sunt omnia de vocatione gentium, et 
de Jud;eorum ruina futura sunt) illucescet Deus 
in consilio cum gloria in Lerra , ut extollat et 
glorificet quod relictum fuerit ex lsrael, οἱ erit 
quod relictum fuerit in Sion, et quod relictum 
fuerit in Jerusalem , sancti vocabuntur : 
B9 omnes qui scripti sunt ad vitam in Jerusa- 
lem **, » propter ques prodituros de Jerusalem vi- 
delicet ac de δια, merito super Judza, et super 
Jerusalem, prophetiam illam dici, procemium ipsum 
ostendit, aut etiam propler veram Jerusalem, et 
propter Jud:eamn illam, quz si ex sententia, non ex 
scripto consideretur, huic alteri proportione re- 
spondeat. Qua (le re cum erit - tempus, videbimus, 
et quis tandem divinam apostolorum Salvatoris 
nostri, et. evangelistarum cernens virtulem, 86- 
cundum quam jn omnem terram exivit sonus eo- 
rum, el in fines orbis terrx: verha eorum, omnesque 


χληθήσονται δοῦλοι. Διλοῖ δὲ διὰ τούτων ποὺς τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν ἀποστόλους xai μαθητὰς, xol εὐαγ- 
γελιστὰς, xal τοὺς λοιποὺς ἅπαντας τοὺς ἐν περι» 
τομῇ εἰς αὐτὸν πεπιστευχότας, χατὰ τὸν χρόνον τῆς 
ἀποπτώσεως τοῦ παντὸς αὐτῶν ξθνους. Ταῦτα δὲ al- 
νίττεται φάσχων ὁ λόγος" « Ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ (ἐν 
fj δηλονότι τὰ προηγορευμένα πάντα περὶ τῆς χλή- 
σεως τῶν. ἐθνῶν, xal περὶ τῆς τῶν Ἰουδαέων ἀπο- 
πτώσεως γενήσεται) ἐπιλάμψει ὁ Θεὸς ἐν βουλῇ μετὰ 
δόξες ἐπὶ τῆς γῆς, τοῦ ὑψῶσαι xal δοξάσαι τὸ χαταὰ» 
λειφθὲν τοῦ Ἰσραὴΐλ, καὶ ἔσται, τὸ ὑπολειφθὲν ἐν Σιὼν 
xa τὸ χαταλειφθὲν ἐν Ἱερουσαλὴμ, ἅγιοι χληθή σονται" 
πάντες οἱ γραφέντες εἰς ζωὴν ἐν Ἱερουσαλὴμ, » δι 
οὗς χαὶ εἰχότως ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας xai ὑπὲρ Ἵερου- 
σαλὴμ (1) τὴν προφητείαν ἐδήλου λέγεσθαι τὸ προοίμιον, 
ἣ χαὶ διὰ τὴν ἀληθῆ Ἱερουσαλὴμ, χαὶ τὴν ἀναλόγως 
αὐτῇ κατὰ διάνοιαν θεωρουμένην Ἰουδαίαν" περὶ οὗ 
χατὰ χαιρὸν εἰσόμεθα. Καὶ τίς γε τῶν ἀποστόλων τοῦ 
Σωτῆρος ἡ λῶν χαὶ τῶν εὐαγγελιστῶν τὴν ἔνθεον σὺν» 
ορῶν δύναμιν, xa ἣν εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ 
φθόγγος αὐτῶν, χαὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰχουμένης 
τὰ ῥήματα αὑτῶν, πᾶσαί τε ἐξ ἐχείνου xal εἰς δεῦρο 
αἱ τοῦ Χριστοῦ Ἐχχλησίαι τοὺς λόγους αὐτῶν ἀνὰ 
στόμα xal μαθήματα ἔχουσι, xal τὰς τῆς Καινῆς 
Διαθέχης δι᾽ αὑτῶν χηρυχθείσας τοῦ Χριστοῦ vopo- 
θεσίας, οὐχ ἂν ἀλήθειαν τῇ προφητείᾳ ἐπιμαρτυρήσαι, 
φησάσῃ ἐμφανῶς, « ἐν βουλῇ » xal « μετὰ δόξης » ἐπὶ 
πᾶσαν τὴν γῆν ὑψώσειν τὸν Θεὸν xat δοξάσειν «xb χά» 
ταλειφθὲν Ἰσραήλ; » xal ὡς ἄρα ε τὸ χκαταλειφϑὲν ἂν 
Σιὼν χαὶ τὸ καταλει»θὲν ἐν Ἱερουσαλὴμ ἅγιοι χλη- 
θήσονται πάντες οἱ γραφέντες εἰς ζωῆν; » ᾿Αντὶ δὲ 


τοῦ λεγομένου παρὰ τοῖς Ἑδδομήχοντα, « "Ev βουλῇ -- 
μετὰ δόξης, ν»ὁ ᾿Αχύλας χαὶ Θεοδοτίων συμφώνως « εἰς LL 
δύναμιν καὶ δόξαν ν ἡρμήνευσαν, τὴν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ δ0» τ 
θεῖσαν τοῖς ἀποστόλοις δύναμιν, χαὶ τὴν ἐπὶ ταὐύτἢ 


ex illo ad hoc usque tempus Christi Ecclesias, quz 
verba eorum in ore praceptaque habent, et Novi 
Testamenti per eus publicatas Christi leges non 
huic prophetie testimonium veritatis exhibeat? 


ulpole ei qux manifeste dicat, « in consilio, » et 
« cum gloria, » in omnem terram Deum in sublimi 


παρὰ τῷ Θεῷ δόξαν παριστῶντες, χατὰ τό" « Κύριος 
δώσει (ua τοῖς εὐαγγελιζομένοις δυνάμει πολλῇ. » 


collocaturum et glorificaturum « id quod relictum fuerit ex lsrael? » item quemadmodum « id quod 
relictum fuerit in Sion, et quod relictum fuerit in Jerusalem, sancti vocabuntur, omnes qui scripil 
ad vitam? » pro eo autem quod dicitur apud LXX, « in consilio cum gloria : » Aquila et Theodotion, 
inter se concordantes, « in virtutem et gloriam, » interpretati sunt : sic utique eam virtutem quae a 
Deo apostolis data est, et quam post talem virtutem apud Deum habituri erant, gloriam indican- 
tes, juxta illud : « Dominus dabit verbum evangelizantibus virtute multa **. » 

XXXVIII. ltem quod re ipsa factum est : « au- ἢ ΛΗ΄. Καὶ αὐτὸ γεγενημένον" « 'Axofj ἀκχούσετε, 


ditu audietis, et non intelligetis, el aspicientes aspi- 
cielis, et non videbitis. Crassum enim factum est 
cor populi hujus, et auribus graviter audierunt, et 
oculos suos clauserunt, ne quando videant oculis et 
auribus audiant, et convertantur, et sanem eos. Et 
dixi : quousque, Domine? et dixit : Donec vasten- 
tur civitates, adeo, ut non habitentur, et domus, 
adeo, ut non sit homo : et terra relinquetur de- 
serta. Et post ᾿ς amovebit procul Deus homines, 
et multiplicabuntur, qui relicti fuerint in terra **. » 
Considera igitur hic quoque, quonam modo, qui 
relicti sint rursus in terra, cum reliqua universa 

49 [sa, 1v, 2-2. 


xai o) μὴ συνῆτε’ xal βλέποντες βλέψετε, xa ob 
μὴ ἴδητε. Ἐπαχύνθη γὰρ f| καρδία τοῦ λαοῦ τούτου, 
χαὶ τοῖς ὠσὶ βαρέως ἔχουσαν, χαὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς 
αὐτῶν ἐχάμμυσαν, μήποτε ἴδωσι τοῖς ὀφθαλμοῖς, 
χαὶ τοῖς ὠσὶν ἀχούσωσι, χαὶ ἐπιστρέψωσι, xai ἰάσω"» 
μαι αὐτούς. Καὶ εἶπα Ἕως πότε, Κύριε ; xal εἶπεν" 
Ἕως ἂν ἐρημωθῶσι πόλεις παρὰ τὸ μὴ κχατοιχεῖ- 
σθαι, χαὶ οἶχοι, παρὰ τὸ μὴ εἶναι ἀνθρώπους * xal 
ἡ γῇ χαταλειφθήσεται ἔρημος. Καὶ μετὰ ταῦτα μα- 
χρυνεῖ ὁ Θεὸς τοὺς ἀνθρώπους, xal πληθυνθήσονται 
χαταλειφθέντες ἐπὶ τῆς γῆς. » “Ὅρα δὴ xal ἐνταῦθα 
*lva τρόπον οἱ καταλειφθέντες πάλιν ἐπὶ τῆς γῆς, 


*! Psal, ἀχνὰ, 12. ΚΜ Isa. vi, 9-12. 


(1!) Deesse aliquid patet, tum ex ἀναχολουθίᾳ phraseos, tum ex collatione Latine interpretationis, Epir. ΡΑΤΆ 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC.E LIB. 1]. 


158 


οικῆς ἁπάσης ἐρήμου γενησομένης, μόνοι πλη- A vastationem passura sit, soli dicantur mu.tiplican- 


ἰσεσθαι λέγονται. Εἶεν δ᾽ ἂν xa οὗτοι οἱ τοῦ 
ρος ἣμῶν μαθηταὶ ἐξ Ἑόδραίων εἰς πάντας 
ποὺς προελθόντες, οἵ χαὶ δίχην σπέρματος xa- 
ϑέντες, πολύχουν προσήνεγκαν τὸν χαρπὸν, 
9' ὅλτες τῇς οἰχουμένης τῶν ἐθνῶν Ἐκχχλη σίας" 
X Ὑε, ὡς χατὰ τὸ αὐτό φγσι τούτους μὲν πλη- 
εσθαι μόνους χαταλειφθέντας ix τῆς τῶν 
Low ἀποπτώσεως, ἐχείνους γε μὴν πάμπαν 
X; ἔσεσθαι « Ἢ γῆ γὰρ αὐτῶν, φησὶ, χαταλει- 
sat ἔρημος. » Τοῦτο δὲ xal ἀνωτέρω αὐτοῖς 
o Ózb τοῦ αὐτοῦ προφήτου, χατὰ τὸ, : 'H γή 
ἔρημος, αἱ πόλεις ὑμῶν πυρίχαυστοι" τὴν χώ- 
μῶν, ἐνώπιον ὑμῶν ἀλλότριοι χατεσθίουσιν 
. ) Πότε δὲ χαὶ ταῦτα ἐπληροῦτο f| ἀπὸ τῶν 
y τοῦ Σευτήρος ἡμῶν; ἕως μὲν γὰρ οὐδέπω τὰς 
εὐτοῦ τετολμήχεσαν δυσσεδείας, οὐχ ἦν ἡ γῆ 
ἔρημος, οὐδὲ αἱ πόλεις πυρίχαυστοι, οὐδὲ τὴν 
| αὑτῶν ἀλλότριοι χατέσθιον᾽ ἀπὸ δὲ τῇς ἐν- 
φωνῆς ἐχείνης; δι᾽ ἧς τὸ μέλλον αὐτοῖς ἔσεσθαι 
ἐσπισεν αὑτὸς ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν, εἰ- 
t ᾿Ατίεται ὁ οἶχος ἔρτιμος, » ἐξ ἐχείνου χαὶ οὗ 
ὃ πολὺ τῆς προῤῥήπεως, πολιορχγθέντες ὑπὸ 
αἰων, εἰς ἔρτιμον κατέστησαν. Καὶ τό γε αἵ- 
τις ἐργμώσεως αὐτῶν προφτητιχὸς λόγος ἀπ- 
ξι, μονονουχὶ σαφῶς διερμτνεύων, xat τὴν al- 
ἧς ἀποπτώσεως αὐτῶν παριστάς. Ἐπειδὴ γὰρ 
lur goc ἡ μῶν διδάσχοντος ἐν αὑτοῖς ἀχούπαντες, 
διακίας οὐχ ἔχουσαν, οὐδὲ συνῆχαν ὅστις hv: 
πες ἃ αὐτὸν σαρχὺς ὀφθαλμοῖς, τοῖς (1) purs οὐ 


ἔαντει, ἐπάχυνάν τε ἑαυτῶν τὴν χαρδίαν, xal μο- ( 


wpl τοὺς ὀφθαλμοὺς cts διανοίας ἔμυταν, xal 
Wa ἐδάρυναν, ὥς Grow ἡ προφητεία, τούτου 
"νὲρημωθήσεσθαι αὐτῶν φησι τὰς πόλεις, παρὰ 
᾿Ιχατοιχεῖσθαι, xax τὴν γἵν γενήσεσθαι ἔργ μον, 
ig δὲ τινας ἐξ αὑτῶν ὑπολειφθήσεσθαι, δίχτιν 
*) χαὶ ζωπύρου σπέρματος πεφυλαγμένους " οἵ 
$ πάντας προελθόντες ἀυθρώπους, πληθυνθή- 
, ἐπὶ τῆς γῆς λέγονται. Πλὴν ἀλλὰ χαὶ μετὰ 
ῥόοδον τούτων αὐτῶν, δτλαδὴ τῶν ἀποστόλων 
ὑτῆρος ἡμῶν, ἔτι φησὶν ἐπ᾽ αὐτῆς τῆς Ἰου- 
ἰώρας διαμεῖναι τὸ ἐπιδέχατον, χαὶ μετὰ ταῦτα 
ἔσεσθαι αὐτοὺς εἰς προνομὴν ὡς τερέδινθος, 
βάλανος ὅταν ἐχπέσῃ τῆς θήχης αὐτῆς. Πα- 
t δὲ, ὡς οἶμαι, διὰ τούτων ὁ λόγος, ὅτι μετὰ 


di. Erunt autem hi, ipsi Salvatoris nostri discipuli, 
qui ab Hebrzis, ad omnes homines profecti, atquo 
instar seminis relicti, uberem 70 fructum protule- 
runt, ipsas gentium in toto orbe terrarum Ecclesias : 
et inspice sane, quemadmodum eodem tempore hos 
solos Judzorum ruinz superstites multiplicatum iri 
affirmat, illos autem solitudinem penitus, vasta- 
tionemque passuros. « Terra enim, inquit, eorum 
relinquetur deserta. » Porro hoc ipsum superius 
quoque dictum est, ab eodem propheta ad eosdem, 
illo loco : « terra vestra deserta, civitates vestrae 
succens igni : regionem vestram, in conspectu 
vestro alieni devorant **. » Quando autem h:c 
tandem completa sunt, si non. post Salvatoris no- 


B stri tempora? Antequam enim contra illun tam 


impia facinora ausi essent, nunquam fuerat eorum 
terra deserta : neque civitates eorum incensze igni, 
neque regionem eorum alieni devoraverant. Ex quo 
autem divinam illam vocem ipse Salvator et Domi- 
nus noster emisit, qua illis, quod futurum erat, 
indicavit, sic dicens, « Relinquetur domus vestra 
deserta **, » ex illo, inquam, neque ita multo post 
talem przdictionem, illi obsidione pressi a Roma- 
nis, in solitudinem ac vastitatem redacti sunt. 
Causam etiam vastationis eorum sermo propheti- 
cus exprobrat, ubi aperte propemodum interpreta- 
tur, et manifestum proponit, quidnam fuerit illu, 
quod illis ruinam attulerit. Postjuam enim Salva- 
torem nostrum apud ipsos docentem ipsi audien- 
tes, auribus mentis non audierunt, neque intelle» 
xerunt quisnam esset, et illum oculis corporis cer- 
nentes, animi oculis non perspexerunt, crassumquae 
suum ipsorum cor reddiderunt, et pene oculos 
mentis clauserunt, atque aures gratvaverunt, ut ait 
prophetia. Tum propter hanc causam, civitates eo« 
rum dicit esse vastandas, adeo ut non habitentur, 
ac terram eorum fore desertam, paucos vero quos- 
dam ex illis superfuturos, qui ubi instar fecundi 
ac vivi seminis conservati fuerint, ad omnes lho- 
mines penetrantes, multiplicandi esse in terra di- 
cuntur. Verumtamen post horum ipsorum pro:e- 
ctionem, apostolorum videlicet Salvatoris nostri, 
adhuc ait in ipsa regione Judzorum decimam par- 
tem mansuram, ac deinceps rursus futuros eos in 


ὥτην πολιορχίαν, ἣν χατὰ τοὺς τῶν ἀποστό- D direptionein, quasi terebinthum, et quasi glaudem 


ὄνους, Xal χατὰ Ῥωμαίων αὐτοχράτορα Οὐε- 
νὸν ἱστοροῦνται πεπονθέναι, αὖθις ἐπὶ ᾿Αδρια- 
*£pov πολιορχηθέντες παντελῶς εἴρχθησαν τοῦ 
ὡς μηδὲ τοῦ ἐδάφους τῆς Ἱερουσαλὴμ ἐπιθαί- 
ιτρέπεσθαι. Τοῦτο δ᾽ οὖν αἰνιττόμενός φησι" 
ξάλιν ἕσται εἰς προνομὴν, ὡς τερέβινθος, xal 
» ὅταν ἐχπέσῃ Ex τῆς θήχης αὐτῆς 


suo spolio exutam. Demonstrat autem, ut arbitror, 
his verbis oraculum, post primam illam obsidio- 
nem, quam apostolorum temporibus, sub Vespa- 
siano Romanorum imperatore perpessi narrantur, 
rursus sub Adriano altera 71 obsidione afflictos, 
de loco illo penitus arcen::os fore, adeo ut ne solo 
quidem urbis Hierusalem insistere illis sit permit- 


t. Hoc igitur innuens, sic ait : « Et iterum erit in direptionem, ut terebinthus, et sicut glans, 


:eidit de spolio suo **. » 

« Καὶ ἔσται ἐν τῇ ἡμέρᾳ &xeivry Θρέψει áv- 
δάμαλιν βοῶν, καὶ δύο πρόδατα᾽ xai ἔσται 
t3, 7. '* Mattb. xxiu, 58. 5 Isa, vi, 15." 
esideratur «7c. Epiv. PaTR. 

PaTROL. Ga. X XII, 


XXXIX. « Et erit in die illa : Netriet homo ju- 


vencam boum, et duas oves, el erit ex eo quod plu» 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Hl. — APOGLOGETICA. 140 


rimum faciet lác : comedet butyrum, et mel com- A ἀπὸ τοῦ πλεῖστον ποιεῖν γάλα, φάγεται βούτυρον, 


edet quicunque relictus fuerit in terra **. » Hic si 
illam diem quam propheta significat quasieris, tem- 
pus adventus Salvatoris nostri invenies. Ubi enim 
dixit propheta : « Ecce virgo in utero concipiet, et 
pariet filium : » plurima interponens, divinat de iis, 
quz per eamdem diem, hoc est, Salvatoris nostri ad- 
ventus tempore, futura sunt. Virtutes eniin invisi- 
biles, et quosdam inimicos, atque hostes, muscas 
et apes allegoriz& legibus nominans, ingressuros 
esse terram Judaeorum dicit, atque ita Dominum, 
hostium ipsorum novacula, tanq"am magni cujus- 
dam corporis, ipsius Judaica gentis caput, et pilos 
pedum, et barbam, οἱ denique omne ornamentuimn 
eorum abrasurum. Cum vero hzc in illa die, de 


xai μέλι φάγεται πᾶς ὁ χαταλειφθεὶς ἐπὶ τῆς Yr. 9 
Ἐνταῦθα τὴν δηλουμένην ἡμέραν ἐπιζξητήσας, εὕροις 
αὐτὸν τὸν χρόνον τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιφανείας. 
Εἰπὼν γὰρ ὁ προφήτης, « Ἰδοὺ παρθένος ἐν γαστρὶ 
λήψεται, xal τέξεται υἱὸν, » πλεῖστα διὰ μέσου θε- 
σπίζει περὶ τῶν χατὰ τὴν αὐτὴν ἡμέραν, τοῦτ᾽ ἔστιν 
ἀμφὶ τὸν χρόνον τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιφανείας 
γενησομένων. Δυνάμεις γὰρ ἀοράτους xal τινὰς 
ἐχθροὺς, χαὶ πολεμίους, μυίας χαὶ μελίσσας νόμοις 
ἀλληγορίας ὀνομαζομένους ἐπιδήσεσθαι τῇ τῶν "lov 
δαίων χώρᾳ φησὶν, xaX τὸν Κύριον ξυρῷ τῶν πολεμίων, 
ὡσὰν μεγάλου σώματος, τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους τὴν 
χεφαλὴν, χαὶ τὰς τρίχας τῶν ποδῶν, χαὶ τὸν πώγωνα, 
χαὶ πάντα, συλλήδδην εἰπεῖν, τὸν χόσμον αὐτῶν ξυ- 


qua agitur futura sint, in. qua videlicet ille de quo p ρήσειν. Τούτων δ᾽ ἐσομένων ἐν τῇ θεσπιζομένῃ ἡμέ- 


loquitur nascetur de Virgine, tum eum hominem, 
qui relictus fuerit de totius gentis interitu, hoc est, 
omnem quicunque ex illis in Christum Dei credide- 
rit, nutriturum juvencam bouni, et duas oves prz- 
dicit : etex eo quod plurimum faciet lac, butyrum 
et mel comesurum. Porro hzc si mystice contem- 
plaberis, inte!liges in Salvatoris nostri apostolis, 
suum finem accepisse. Quorum singuli in iis Eccle- 
siis, in quibus virtute Christi constiterint, binas 
oves, hoc est, binos ordines instar ovium, ad gre- 
gem Christi convenientes, alterum quidem in pri- 
mis adhuc elementis versantem, alterum vero qui 


ρᾷ τοῦ Ex τῆς Παρθένου γενησομένου, τὸν χαταλει- 
φθέντα ἄνθρωπον Ex τῇς τοῦ παντὸς ἔθνους ἀπωλείας, 
τηῦτ᾽ ἔστιν ἅπαντα τὸν ἐξ αὐτῶν εἰς τὸν Χριστὸν τοῦ 
Θεοῦ πεπιστευχότα, θρέψειν δάμαλιν βοῶν, xal δύο 
πρόθατα προφτντεύει, ἀπό τε τοῦ πλεῖστον ποιεῖν γά» 
λα, φάγεσθαι βούτυρον xaX μέλι. Νούήσεις δὲ xal ταῦτα 
χατὰ μυστιχὴν θεωρίαν ἐπὶ τῶν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
ἀποστόλων τετελεσμένα. Ὧν ἕχαστος ἐν αἷς σὺν τῇ 
τοῦ Χριστοῦ δυνάμει συνεστήσατο Ἐχκλησίαις, δύο 
τάγματα δίχην προδάτων, ἐπὶ τὴν τοῦ Χριστοῦ ποί- 
νην συνιόντα" τὸ μὲν εἰσέτι στοιχειούμενην, τὸ δ᾽ 
ἤδη διὰ τοῦ λουτροῦ πεφωτισμένον" xat ἐπὶ τούτοις 


jam per lavacrum sit illustratus, ac preterea ju- μίαν δάμαλιν τὴν ἐχχλησιαστιχὴν τῶν προέδρων ἀρ». 
vencam unam, ecclesiasticum ulique eorum, qui χὴν ταῖς ἐνθέοις xat Aoytxaig τροφαῖς ἐχθρέψας, γόνι» 1 
president principatum, divinis et rationalibus cibis C pov ἐξ αὐτῶν γάλα, xaX μέλι τῆς πονηθείσῃης αὐτῷ 

nutrientes : fecundum ex illis lac, et mel, ejus vi- τροφῆς tbv xapmbv ἀπηνέγχατο. Ὅπως μὲν οὖν τὰ “᾿ 
delicet cibi, quem ipsi elaboraverint, fructum per- τῶν ἀτελεστέρων πλήθη προθάτοις εἴωθεν ὁ θεῖος ᾿ 
ceperunt. Et quod quidem eam multitudinem, quae ἀφομοιοῦν λόγος, οὐδὲν δεῖ λέγειν, πάσης Γραφῆς E 
ex imperfectioribus constat ovibus, divinus sermo τοῦτο διδασχούσης. Τὸν δέ γε ἐντελέστερον xai τοὺς ^ 
comparare consueverit, non est opus ut dicam, cum πολλοὺς γεωργοῦντα τὴς Ἐχχλησίας ἡγούμενον, ὅπως 1 


hoc omnes divinz litter: ostendant. 79. Quod vero 
eum, qui perfectior sit, et multos, quasi bonus 
agricola exerceat, Ecclesieque prasideat, rustico 
boum labori item conferre soleat, sanctus nobis 
demonstrat Apostolus, ubi ait : « Nunquid de bubus 
cura est Deo? an propter nos omnino dicit? quo- 
niam debet in spe, qui arat, arare : et qui triturat, 
in spe, ut sit particeps **. » Quodsi quis istiusmodi 
figuris loquendi offendatur, idem poterit et muscas, 


τῷ γεωπόνῳ τῶν βοῶν παραδάλλει, συνίστησιν ὁ ἕε- 
ρὺς ἀπόστολος, λέγων" « Μὴ τῶν βοῶν μέλει τῷ Θεῷ, 
ἣ δι᾿ ἡμᾶς πάντως λέγει; ὅτι ὀφείλει ἐπ᾿ ἐλπίδι ὁ 
ἀροτριῶν ἀροτριᾷν, χαὶ ὁ ἀλοῶν, ἐπ᾽ ἐλπίδι τοῦ 
μετέχειν. » Εἰ δὲ προσχόπτοι τις ταῖς τοιαῖσδε c00- 
πολογίαις, ὥρα τοῦτον μηδὲ τὰς ὀνομαζομένας μνίας, 
ἣ μελίσσας, μηδὲ τὸ ξυρὸν, μηδὲ τὸν πώγωνα, μηδὲ 
πὰς τρίχας τῶν ποδῶν χατὰ διάνοιαν θεωρεῖν, εἰς 
ἀτόπους δὲ χαὶ ἀσυστάτους ἐχπίπτειν μυθολογίας. El 


οἱ apes, de quibus dictum est, et novaculum, et D δ᾽ ἀνάγχη ταῦτα μὴ ἄλλως ἣ χατὰ μόνην θεωρίαν 
barbam, et pilos pedum, non ex sententia, sed ex δέχεσθαι, δῆλον ὅτι χαὶ τὰ ἀχόλουθα παραπλησίως. 

scripto contemplari, atque ita plane in ridicula et absurda fabularum deliramenta recidere. Si vero 
non aliter hzc accipere necesse est, quam ad sensum quemdam interiorem, .haud dubium est, quins 


eliam ea qua sequuntur, simili ratione. 

XL. « In dieilla exstinguentur montes, et colles, 
et silvae, el devorabunt ab anima usque ad carnes : 
et erit qui fugiet, tanquam fugiens a flamma ar- 
dente : et. qui relicti fuerint ex illis, erunt nume- 
rus: et puer parvulus scribet eos, et erit in die 
illa: non ultra adjiciet quod reliquum fuerit ex 
israel, e£ qui conservati ex Jacob, non ultra confi- 


δ [sa. vn, 91-22. ** fid. 14. 


M'. « Τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ ἀποσθεσθήσεται τὰ ὄρη, 
χαὶ οἱ βουνοὶ, χαὶ οἱ δρυμοὶ, χαὶ καταφάγεται ἀπὸ 
ψυχῆς ἕως σαρχῶν᾽ xal ἔσται ὁ φεύγων, ὡς ὁ φεύγων 
ἀπὸ φλογὸς χαιομένης" xaX οἱ χαταλειφθέντες ἀπ᾽ αὐ- 
τῶν ἔσονται ἀριθμὸς, καὶ παιδίον μιχρὸν γράψει αὖ- 
τούς" χαὶ ἔσται ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, οὐχέτι προστε- 
θήσεται τὸ χαταλειφθὲν τοῦ Ἰσραὴλ, xai οἱ διασω- 


Μ8} Cor. ix, 9, 10. 


144 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. 11. 


149 


Θέντες τοῦ Ἰαχὼδ οὐχέτι πεποιθότες ὦσιν ἐπὶ τοὺς A dentes erunt in eis, qui injuriis ipsos affecerint, sed 


ἀδικήσαντας αὑτοὺς, ἀλλ᾽ ἔσονται πεποιθότες ἐπὶ τὸν 
Θεὸν τὸν ἅγιον τοῦ Ἰσραὴλ τῇ ἀληθείᾳ, καὶ ἀναστρέ- 
φει τὸ χαταλειφθὲν τοῦ Ἰσραὴλ ἐπὶ Θεὸν ἰσχύοντα’ 
χαὶ ἐὰν γένηται ὁ ἀριθμὸς τῶν viov Ἰσραὴλ ὡς f 
ἄμμος -ἧς θαλάσσης, τὸ χατάλειμμα αὐτῶν σωθήσε- 
ται. Λόγον γὰρ συντελῶ) xal συντέμνων ἐν διχαιο- 
σύνη" ὅτι λόγον συντεῖ Am μένον ποιήσει ὁ Θεὸς ἐν τῇ 
οἰχουμένη ὅλῃ. » Κἀνταῦθα πρόσχες, ὅτι « ἐν τῇ 
σχυθρωπὼν ἀπειλῇ, φησὶν, ἔσται ὁ φεύγων, ὡς ὁ 
φεύγων ἀπὸ φλογὸς χαιομένης" χαὶ οἱ χαταλειφθέντες 
ἀπ᾿ αὑτῶν ἀριθμὸς ἔσται, xai παιδίον μιχρὸν γράψει 
αὐτούς" » δι᾽ ὧν τὸ σπάνιον τῶν φευξομένων τὸν ὄὅλε-- 
6pov ἐκ περιτομῆς λαοῦ, xai τὸν τῆς Ἱερουσαλὴμ 
ἐμπρησμὸν παρίστησιν. « Οἱ ὃξ χαταλειφθέντες οὖὗ- 
τοι, φησὶν, ἀριθμὸς ἔσονται, » τοῦτ᾽ ἔστιν ἀριθμῷ 


ληπτοὶ γενήσονται, οὕτω βραχεῖς χαὶ εὐαρίθμητοι 


ὄντες. Τοσοῦτοι δ᾽ οὖν, ὡς ἐν συγχρίσει τοῦ παντὸς 
πλέθους τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, οἱ εἰς τὸν Σωτῆρα xal 
Κύριον ἡμῶν πεπιστευχότες γεγόνασιν, οἵ χαὶ χα- 
τξιώθησαν τῆς ὑπ᾽ αὐτοῦ Γραφῆς, ὡς δηλοῖ φά- 
(xwv ὁ λόγος, « Καὶ παιδίον γράψει αὐτούς" » προ- 
διδάξας 0 ví ποτε ἦν τὸ παιδίον, ἐν οἷς ἔλεγεν" 
€ Ἰδοὺ ἡ Παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει, χαὶ τέζεται υἱόν" 
χαὶ πρὶν ἢ γνῶναι τὸ παιδίον χαλεῖν πατέρα f) μη- 
τέρα » χαὶ ἐπειδήπερ ἐνταῦθα, « Παιδίον, » φησὶ, 
* γράψει αὐτοὺς, » εἰχότως ἐν τοῖς πρόσθεν ἐλέγετο" 
tX ἔσται τὸ ὑπολειφθὲν ἐν Σιὼν, χαὶ τὸ χαταλει- 
qi b Ἱερουσαλὴμ, ἅγιοι χληθήσονται πάντες οἱ 

v Ὑραφένιες εἰς ζωήν. » “Ὥσπερ γοῦν ἐν ἐχείνοις τὸ 
᾿ αταλειρθὲν ὠνόμαστο, οἱ δ᾽ αὐτοὶ γραφέντες aav 
εἰς ζωήν οὕτως xai ἐνταῦθα, οἱ χαταλειφθέντες ἀπ᾽ 
αὐτῶν t ἀριθμὸς ἔσοντα:, χαὶ παιδίον γράψει αὐτούς. 
Toro δὲ χαταλειφθὲν Ex τοῦ "lopat), xai ol διατω- 
βέντες ἀπὸ τοῦ Ἰαχὼδ « οὐχέτι, » φησὶν, « ἔσονται 
ἐπὶ τοὺς ἀδικέσαντας αὐτοὺς, ἀλλ᾽ ἔσονται πεποιθό- 
*& ἐπὶ τὸν Θεὸν τὸν ἅγιον τοῦ Ἰσραήλ. » Καὶ ὅρα γε 
εἰ κὴ ταύτῃ γε τῇ πεποιθήσει οἱ ix τοῦ Ἰουδαίων 
Bu; προελθόντες, οἵ τε ἐκ τῆς ἀποπτώσεως τοῦ 
Ἴσραϊλ περιλειφθέντες μαθηταὶ xal ἀπόστολοι τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν, μηδένα λόγον ποιησάμενοι τῶν &pyóv- 
των τοῦ αἰῶνος τούτου, T τῶν ἀρχόντων τοῦ Ex πε- 
βεομῆς λαοῦ τῶν πάλαι ἀδιχυύντων αὐτοὺς, ἐξῆλθον 
εἰς κάντα τὰ ἔθνη κηρύττοντες τὸν Χριστὸν λόγον, 


«τοιθήσει τε τῇ πρὸς τὸν θεὸν (ἐπείπερ χατὰ τὴν ἢ 


προρττείαν πεποιθότες ἧσαν ἐπὶ τὸν Θεὸν ἅγιον toU 
'opatà ἐν ἀληθείᾳ οὐ γὰρ ὑπούλως, οὐδὲ μεθ᾽ ὑπο- 
χρίσεως, σὺν ἀλτθεΐς δὲ ὅλους ἑαυτοὺς ἐπιδέδονται 
ἐλπίδι), οὐ μόνον προῆλθον τῆς ἑαυτῶν χώρας, ἀλλὰ 
χα:ώρθωσαν τὸ προστεθειμένον, Τοῦτο δὲ αὐτὸ πάλιν 
τὸ χαταλειφθὲν, οἱονεὶ τὸ σπέρμα τῆς ἀποπτώσεως 
τοῦ Ἰαχχὼδ γέγονε, πεποιθὸς ἐπὶ Θεὸν ἰσχύοντα᾽ xat 
αὑτὸ δὴ τοῦτο τὸ χατάλειμμα τοῦ παντὸς ἔθνους αὐ- 
τῶν, γενομένου ὡς ἡ ἄμμος τῆς θαλάσσης, ἀλλ᾽ οὐ 
χατὰ τὰ ἄστρα τοῦ οὐρανοῦ, τῆς παρὰ τῷ Θεῷ σωτη- 
ρίας ἐξιώθη, ὡσπεροῦν ἐμαρτύρησεν ὁ ᾿Απόστολος, 
εἰκών « Ἡσαῖας δὲ χράξει ὑπὲρ τοῦ Ἰσραὴλ, ἐὰν 

1.2. 1, 17 25. 


9  ]sa, vn, 14. ' fsa, viii, 4. 


erunt confidentes in Deo sancto Israel in veritate : 
et convertetur quod reliquum fuerit ex Israel, ad 
Deum fortem : et si fuerit numerus filiorum Israel 
sicut arena maris, reliquie eorum salve flent. Ver- 
bum enim qui perficit, et qui contrahit in justitia ; 
quoniam verbum contractius faciet Deus in orbe 
terrz? universo *. » Hic quoque attende, dum tri- 
siia minilatur, quemadmodum t erit, » inquit, qui fu- 
giet tanquam fugiens a flamma ardente : et qui re- 
liqui fuerint ex illis, numerus erunt : οἱ puer par- 
vulus scribet eos, » quibus sane verbis, paucitatem 
eorum, qui ex populo Circumcisionis interitum sint 
evasuri, una cum urbis Hierusalem incendio, no- 
bis ostendit. « Hi vero, inquit, qui reliqui fuerint, 


B numerus erunt, » hoc est, non plures quam ut nu- 


mero comprehendi possint: utpote qui et pauci, 
et facile numerabiles futuri sint : non plures igitur 
exstiterunt, duntaxat universe Judaeorum multitu- 
dini comparati, qui in Salvatorem et Dominum no- 
strum crediderunt, qui quidem etiam digni habiti 
sint, qui ab eo scripturam acciperent : quemad- 
modum verba illa demonstrant, « et puerulus 
scribet eos : » siquidem prius ostensum est, 
quisnam hic esset puerulus, «ubi dictum est 3 
78 Ecce virgo in utero habebit, et pariet fi- 
lium ** : » et « antequam sciat puer vocare pa- 
trem, aut matrem δ΄ : » et quoniam hoc loco e puer,» 
inquit, « scribet eos, » mcrito in superioribus à:- 
cebat : « Et erit quod reliquum fuerit in Hierusa- 
lem, sancti vocabuntur omnes, qui scripti sunt ad 
vitam "*, » Ergo ut illic reliquum nominatum est , 
hicque ipsi erant, « qui scripti sunt ad vitam : » 
ita etiam hic, « qui reliqui fuerint ex eia, numerus 
erunt, et puerulus scribel eos. » Hoc porro ipsum 
« quod relictum fuerit ex Israel, et qui servati ex 
Jacob, non ultra, » inquit, « in eis qui ipsos injuria 
affecerint, sed in Deo sancto lsrael confidentes 
erunt : » et sane jam specta, utrum ipsa hac con- 
fidentia ii, qui ex Judaica gente profecti sunt, et 
qui de rvina Israel relicti sunt discipuli et. apostoli 
Salvatoris nostri, nihil zestimaverint principes 828- 
culi hujus, seu principes Judaici, qui olim injuria 
eos afficiebant, et sic in omnes gentes penetrave- 
rint, Christum verbum przdicantes, an vero nibil 
horum ausi sint, atque utrum eadem erga Deum 
confidentia (nam, ut prophetia habet, « confidentes 
erant in Deo sancto Israel in veritate. » Non enim 
subdole aut simulate, sed vere totos seipsos spei 
dediderant) non solum de sua regione profecti 
sint, verum id quod ipsis propositum fuerat , ab- 
unde perfecerint, an non. Nempe boc ipsum rursus 
id fuisse invenies, quod relictum est quasi semen 
ruine Jacob, in Deo forti confidens : atque item 
hoc ipsum universe ejus gentis residuum (que 
quidem gens « fuerit quasi arena maris, » non 4185] 
stelle cceli) digoum habitum esse, cui salus a Deo 


5 [4 wv, 3. 


145 


condonaretur, sicut affirmat Apostolus, ubi ait : A 


« [Isaias autem clamat pro Israel, si fuerit numerus 
filiorum Israel sicut arena maris, reliquis salvz fient 
δὲ}. Nam cum duo sint que Abralie Deus respon- 
dens promisit de iis, qui ab illo orituri erant, unuin 
quidem quod futuri essent sicut stellz coli, alterum 
vero quod tanquam arena maris, Dei quidem ami- 
ci, quales fuerunt illi veteres, et. prophetze, et Sal- 
vatoris nostri apostoli , quibus ipse illud testimo- 
nium exhibuit, « vos estis lux mundi δ", » lumini- 
bus coelestibus ipso splendore comparantur : reli- 
qui vero, terreni scilicet , atque in humum spe- 
ctantes, arene similes habentur. Proinde merito 
ubi tota multitudo filiorum Israel, qu: a dignitate 
sua 'Z/ et a virtutis magnificentia casura erat, 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


uu 
ἢ ὁ ἀριθμὸς τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ ὡς ἡ ἄμμος τῆς 0o- 
λάσσης, τὸ χατάλειμμα σωθήσεται. » Δύο γάρ Φφοι 
ἐπαγγελιῶν διὰ τοῦ χρησμοῦ τῷ ᾿Αδραὰμ. δεδομένων 
περὶ τῶν ἐξ αὐτοῦ γενησομένων, ὡς ἄρα ἔσονται χατὰ 
τὰ ἄττρα τοῦ οὐρανοῦ, xal χατὰ τὴν ἄμμον τῆς θα» 
λάσστς, τῶν μὲν θεοφιλῶν λαμπόντων ὁμοίως τοῖς 
οὐρανίοις φωστῆρσιν, οἷον ἦσαν οἱ πάλαι προφῆται, 
καὶ οἱ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀπόστολοι, οἷς ἐμαρτύρη- 
σεν εἰπών᾽ « Ὑμεῖς ἐστὲ τὸ φῶς τοῦ χόσμου" » τῶν δὲ 
γηγενῶν xai χαμαιπετῶν ἄμμῳ vf; παραθδαλλομέ- 
Wov* εἰχότως ἐν τούτοις ὁ προφητιχὸς λόγος, ἐπὰν τὸ 
πᾶν πλῆθος τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ ἐχπεσούμενον τῆς 
ἀξίας καὶ τοῦ μεγαλοφυοῦς τῆς ἀρετῆς, ὅλον δι᾽ ὅλου 
χαμαιπετὲς γενόμενον παραθληθῇ τῇ ἄμμῳ τῆς θα- 
λάσσης, τότε δὴ τὸ χατάλειμμα αὐτῶν μόνον σωθήσε- 


undecunque spectans in terram, ut sermo de his B ται, περὶ οὗ χαταλείμματος πλεῖστα ἡμὶν γεγύμνα- 


propheticus habet, arenz maris comparata fuerit : 
tum videlicet eorum reliquiai duntaxat salv:e fient, 
de quibus sane reliquiis plurimum est a nobis ela- 
boratum : atque hzc futura esse dicit, ubi ipse Do- 
minus contrahens et perfciens, verbum per totum 
terrarum orbem fecerit, sic utique Evangelicam 
pradicationem perspicue significans, in qua omni 
Mosaico ambitu sublato, qui imaginibus , et signis, 


et corporalibus adorationibus constabat, brevitate 


emissum, prophetiz veritatem comprobavit. 


XLI. Et erit in die illa, radix Jesse, et qui surget 
imperare gentibus, in eo gentes sperabunt : el erit 
requies in honore. Et erit in die illa, adjiciet Domi- 
nus demonstrare manum suam ad emulandum, et 
querendum quod remanserit reliquum populi sui, 
quodcunque relictum fuerit ab Assyriis, et ab 
JEgypto, et a Babylonia, et ab Ethiopia, et ab Ela- 
mitis, et a solis ortu, et ab insulis maris : et ex- 
tollet signum in gentes, et dispersos Juda congre- 
gabit a quatuor alis terrz **. » Cum szpe quzdam 
futura dicantur in quodam insigni die, hoc est, ubi 
manifestum tempus advenerit, nos ratiocinatione 
colligentes, earum rerum quz significentur, exi- 
tum in ipsum Dei adventum recidere demonstravi- 
mus : in quo cum omnis Judaica gens casura es- 
δεῖ, paucos quosdam servatum iri, qui ex illis re- 
linquendi erant , divina ostendunt oracula. Is ta- 
men locus, qui nunc in manibus est, et ipsam diem, 


cta. Ταῦτα δέ φησιν ἔσεσθαι, ἐπὰν αὐτὸς ὁ Κύριος 
συντέμνων xat συντελῶν, λόγον χαθ' ὅλης τῇς olxov- 
μένης ποιήσει, ἐναργῶς τὸ εὐαγγελιχὸν παριστὰς xh 
ρυγμα, ἐν ᾧ, πάσης τῆς χατὰ Μωσέα περιόδου ἐν εἰ» 
χότι xal συμθόλοις xal σωματιχαῖς θρησχείαις m 
ριαιρεθείσης, ὁ σύντομος τοῦ Εὐαγγελίου λόγος, εἰς 
πάντας ἀνθρώπους παραδοθεὶς, τῆς προφητείας τὴν 
ἀλήθειαν ἐπιστώσατο. 

preditum Evangelii verbum in omnes homines 


MA'. « Καὶ ἔσται ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἡ ῥίζα τοῦ 
Ἰεσσαὶ, χαὶ ὁ ἀνιστάμενος ἄρχειν ἐθνῶν, ἐπ αὐτῷ 
ἔθνη ἐλπιοῦσιν, xa ἔσται ἡ ἀνάπαυσις αὐτοῦ τιμᾷ, 
Καὶ ἔσται ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, προσθήσει Κύριος τοῦ ' 
δεῖξαι τὴν χεῖρα αὐτοῦ, τοῦ ζηλῶσαι καὶ ζητῆσαι τὸ. 
καταλειφθὲν ὑπόλοιπον τοῦ λαοῦ αὐτοῦ, ὃ ἂν κατα: 
λειφθῇ ὑπὸ τῶν ᾿Ασσυρίων, καὶ ἀπὸ Αἰγύπτου, xal. 
ἀπὸ Βαδυλωνίας, xai ἀπὸ Αἰθιοπίας, xai Ἐλαμιτῶν 
xa ἀπὸ ἡλίου ἀνατολῶν, xai ἀπὸ τῶν νήσων τῆς θ4-" 
λάσσης" xal ἀρεῖ σημεῖον εἰς τὰ ἔθνη, xoi τοὺς δι» 
ἑσπαρμένους Ἰούδα συνάξει ἐχ τῶν τεσσάρων πτερύ. 
γων τῆς γῆς. Πολλάχις τινῶν λεγομένων ἔσεσθαι ἐν 
ἐπισήμῳ ἡμέρᾳ, τουτέστιν ἐν ἐπιφανείχ χρόνου, JM» 
γισμῷ συνάγοντες τὴν τῶν δηλουμένων ἀχολουθίαν, 
ἐπὶ τὴν τοῦ Θεοῦ παρουσίαν ἀναφέρεσθαι ἀπεδείξα- 
μεν, xa0* ἣν τοῦ παντὸς Ἰουδαίων ἔθνους ἀποπεδου» 
μένου, σπανίους τινὰς σωθήσεσθαι τοὺς ἐξ αὐτῶν χα» 
ταλειφθησομένους οἱ θεῖοι δηλοῦσι λόγοι. Ἢ γε μὲν 







ei quod per eam significatur tempus, et quz in. eo D μετὰ χεῖρας λέξις χαὶ τὴν ἡμέραν, καὶ τὸν διὰ τκαὐτῆς 


eventura essent, planissime demonstrat : cum eniin 
canat ex semine David futurum Christi ortum,cum 
eo simul Judzorum item ruinam praedicit ; dicit au- 
lem 8ic : « Ecce dominator Dominus Sabaoth, con- 
turbabit gloriosos cum robore, et excelsi humilia- 

buntur, et cadent excelsi gladio, et Libanus cum 
excelsis cadet **. » Porro hic Libanum ipsam Hie- 
rusalem intelligi vult, sicut in aliis demonstravi- 
rius : quam cum omnibus suis fastum, οἱ venéra- 
tionem prz se ferentibus, et gloriosis casuram, hic 
prophete locus minatur: qui quidem ubi priora 
lila explicavit, hxc deinceps adjungit; « Εἰ egre- 


95 Rom. jx, 37. " Matth. v, 44. 


δ ]ga. x1. 10-12. 


σημαινόμενον χρόνον, xal và ἐπὶ τούτῳ συμδεθηχότα 
λευχότατα παρίστησι’ θεσπίζουσα γὰρ τὴν ἐχ σπέρ- 
μάτος τοῦ Δαδὶδ γενησομένην τοῦ Χριστοῦ γένεσιν, 
ὁμοῦ καὶ τὴν Ἰουδαίων ἀπόπτωσιν προαναφωνεῖ" Me 
Yet δὲ οὕτως" « Ἰδοὺ δὴ ὁ δεσπότης Κύριος Σαδαὼϑθ, 
συνταράξει τοὺς ἐνδόξους μετὰ ἰσχύος, xal οἱ ὑψηλοὶ 
ταπεινωθήσονται, καὶ πεσοῦνται ol. ὑψηλοὶ μαχαΐρᾳ" 
ὁ δὲ Λίθανος σὺν τοῖς ὑψηλοῖς πεσεῖται. » Λίδανον 
δὲ ἐνταῦθα τὴν Ἱερουσαλὴμ αἰνίττεται, ὡς ἐν ἐτέ- 
pow; ἀπεδείξαμεν ἣν μετὰ πάντων τῶν ἐν αὑτῇ σε- 
μνῶν καὶ ἐνδόξων πεσεῖσθαι ὁ λόγος ἀπειλεῖ: χαὶ ταῦτά 
Ys προανατεινάμενος, ἑξῆς ἐπιλέγει" ε Καὶ ἐξελεύσε» 


δὲ [g3, x. 59, 94 


451 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


XL VI. « Relinquentur civitates desertze, et domus A — M". « Καταλειφθήσονται πόλεις ἔρημοι, xal 


qua relicte fuerint, interibunt. Hxc omnia erunt 
ln terra in medio gentium : quemadmodum si quis 
colligat paucas baccas, qua in oliva remanserint, 
sic colligent eos ; et si 79 cessaverit vindemia, hi 
voce clamabunt : qui autem relicti fuerint in terra, 
letabuntur simul cum gloria Domini **. » Hic quo- 
que soli qui relicti fuerint, gavisuri dicuntur, cum 
reliqui omnes his, quz jn vaticinio conlinentur, 
sint tradendi. 

XLVMH. « Conculcabitur corona contumeliz, mer- 
cenarii Ephraim : et erit flos, qui decidet de spe 
glorie in cacumine montis excelsi, quasi praecox 
ficus : qui vidit eum priusquam in manus acci- 
piat, vellet eum devorare. Die illa Dominus erit 
corona spei, contexta gloriz ei, qui relictus sit de 
populo ipsius : relinquentur enim in spiritu ju- 
dicii. » Etiam hic ei, qui relictus sit de populo, non 
universz illi genti, solis utique illis, qui reliquia- 
rum nomine significantur, Dominum coronam spei, 
et gloriz futurum, vaticinatur : alios vero preter 
populi reliquias, coronam contumelia, et mercena- 
rios Ephraim nominat. 


XLVIII. « Et erunt, qui relicti fuerint in Judza, 
mittent radicem deorsum, et facient fructum sur- 
sum quoniam ex Hierusalem eruni, qui relicti 
fuerint, et qui salvi futuri sunt ex monte Sion : 
semulatio Domini Sabaoth faciet hiec "! : » eos, qui 
secundum electionem grati relicti fucrint ex Ju- 
da orum gente missuros radicem deorsum, et factu- 
TOS semen sursum vaticinatur. Uhi manifestissime 
apostolorum et discipulorum Salvatoris nostri ele- 
ctionem significat. Siquidem hi, ex iis qui ad cir- 
cumcisionem pcertinent, relicti, deorsum in terram 
doctrin» gu: radices miserunt, adeo quidem, ut 
Ka ipsa eorumdem doctrina infixa sit, et radicibus 
firmata per totum terrarum orbem : sursum autem 
ferre semen et fructum ad promissa coelestia ex- 
hortatí sunt. Hi vero ipsi de gente Judzorum re- 
licti, celeris pereuntibus, soli servari dicuntur. 
liec autem omnia, zxmulatio Domini fecit. Nam 
emulatio Domini, qux: hos ad provocandum eos 
impios, qui in circumcisione manserunt elegit, illos 


ol οἶχοι ol ἐγχαταλελειμμένοι ἀπολοῦνται. Ταῦτα 
πάντα ἕσται ἐν τῇ γῇ ἐν μέσῳ τῶν ἐθνῶν" ὃν τρόπου 
ἐάν τις χαλαμήσηται ἐλαίαν, οὕτως χαλαμήσονται 
αὑτούς " καὶ ἐὰν παύσηται ὁ τρυγητὸς, οὗτοι φωνῇ 
φιυνήσουσιν᾽ οἱ δὲ χαταλειφθέντες ἐπὶ τῆς γῆς εὖ- 
φρανθήσονται ἅμα τῇ δόξῃ Κυρίου. » Καὶ ἐνταῦθα ol 
χαταλειφθέντες μόνοι εὐφρανθήσεσθαι λέγονται, τῶν 
λοιπῶν ἁπάντων τοῖς θεσπιζομένοις παραδοθησο- 
μένων. 

MZ'. « Καταπατηθήσεται ὁ στέφανος τῆς ὕδρεως, 
οἱ μισθωτοὶ τοῦ Ἐφραΐμ." xai ἕσται τὸ ἄνθος τὸ ἐχ» 
πεσὸν τῆς ἐλπίδος τῆς δόξης ἐπ᾽ ἄχρου τοῦ ὄρους 
τοῦ ὑψηλοῦ, ὡς πρόδρομος σύχου " ὁ ἰδὼν αὐτὸ, 
πρὶν ἣ εἰς τὴν χεῖρα λαθεῖν αὐτὸ, θελήσει αὐτὸ χα- 


Β ταπιεῖν. Τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ Κύριος ἔσται ὁ στέφανος 


τῆς ἐλπίδος, ὁ πλαχεὶς τῆς δόξης τῷ χαταλειφθέντι 
τοῦ λαοῦ αὐτοῦ" χαταλειφθήσονται γὰρ ἐν πνεύματι 
χρίσεως. » Καὶ ἐνταῦθα τῷ χαταλειφθέντι τοῦ λαοῦ, 
οὐχὶ δὲ παντὶ τῷ ἔθνει αὐτῶν, ἀλλὰ μόνοις τοῖς διὰ 
«κοὐ χαταλείμματος σημαινομένοις, τὸν Κυριον στέ- 
φανον ἔσεσθαι ἐλπίδος χαὶ δόξης προφητεύει, τοὺς 
ἄλλους παρὰ τὸ χατάλειμμα τοῦ λαοῦ στέφανον 
ὕόρεως xa μισθωτοὺς τοῦ Ἐφραῖμ. ὀνομάζων. 

MH'. « Καὶ ἔσονται ol. ἐγχαταλελειμμένοι ἐν τῇ 
Ἰουδαίᾳ, φυήσουσι ῥίξαν χάτω, xal ποιήσουσι σπέρμα 
ἄνω, ὅτι ἐξ Ἱερουσαλὴμ ἔσονται οἱ σωζόμενοι ἐξ 
ὄρους Σιών. Ὁ ζῆλος Κυρίου Σαδαὼθ ποιήσει ταῦτα.» 
Τοὺς χατ᾽ ἐχλογὴν χάριτος χαταλειφθέντας bx τοῦ 
Ἰουδαίων ἔθνους φυήσειν ῥίξαν χάτω, xal ποιήσειν 
σπέρμα ἄνω προφητεύει, σαφέστατα τὴν τῶν ἀπὸο- 
στόλων χαὶ μαθητῶν τοῦ Σιυτῆρος ἡμῶν ἐχλογὴν πα- 
ριστάς. Οὗτοι γὰρ, ἀπὸ τῶν ἐχ περιτομῆς χαταλει- 
φθέντες, χάτω μὲν εἰς γῆν τὰς ῥίζας τῆς διδασχαλίας 
αὐτῶν χατέδαλλον, ὡς ἐμπαγῆναι, χαὶ ῥιζῶσαι χαθ᾽ 
ὅλης τῆς οἰχουμένης τὴν διδαχὴν αὐτῶν " ἄνω δὲ τὸ 
σπέρμα xal τὸν χαρπὸν φέρεσθαι εἰς τὰς Emoupae 
νίους ἐπαγγελίας παρεχελεύσαντο, Οἱ δ᾽ αὐτοὶ οὗτοι 
Ex τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους χαταλελειμμένοι, τῶν λου- 
πῶν ἀπολλυμένων, μόνοι σωζόμενοι λέγονται. Ταῦτα 
ὃὲ πάντα ὁ ζῆλος Κυρίου ἐποίησεν. Εἰς γὰρ τὸ πα- 
ραξηλῶσαι τοὺς ἀσεδεῖς τῶν Ex περιτομῆς, ἐχλεξά- 
μενος ὁ ζῆλος Κυρίου τούτους, παρεζήλωσεν ἐχεί- 
voug* χατὰ τὸ παρὰ Μωσεῖ λεγόμενον " « Αὐτοὶ πα- 


provocavit, utest illud apud Moysem dictum : « ipsi p ρεζήλωσάν με ἐπ᾽ οὐ θεῷ, κἀγὼ παραξηλώσω αὐτοὺς 


me provocaverunt in eo, qui non est Deus : ct ego 


ἐπ᾽ οὐχ ἔθνει * ἐπ᾽ ἔθνει ἀσυνέτῳ παροργιῶ αὐτούς. » 


provocabo eos iu ea, qua non est gens : in gente stulta irritabo eos 72. » 


XLIX. « Sic dicit Dominus : Quemadmodum 80 
invenietur acinus in racemo, et dicent, ne dissipa- 
veris eum, quoniam benedictio Domini est in co, 
sic faciam propter eum, qui servit mihi : hujus 
causa non perdam omnes : et educam ex Jacob se- 
men, et ex Juda : et lhizreditabit montem sanctum 
meum, et hareditabunt electi mei et servi mei, et 
habitabunt illic. Et erit in silva stabulum gregum, 
ei vallis Achor in requiem armentorum boum po- 
pulo meo, qui exquisiverunt me. Vos auiem, qui 


** [sa. xxiv. 10-14. "* lsa. xxvin. 5-6. 


ΤΊ Isa, xxxvi 91,32. 


M&. « Οὕτως λέγει Κύριος" Ὃν τρόπον εὑρήσεται 
ὁ ῥὼξ ἐν τῷ βότρυϊ, καὶ ἐροῦσιν" Μὴ λυμήνῃ αὐτὸν, 
ὅτι εὐλογία Κυρίυυ ἐστὶν ἐν abc: οὕτως ποιήσω 
ἕνεχεν τοῦ δουλεύοντός μο!:" τούτου ἕνεχεν οὗ μὴ 
ἀπυλέσω πάντας" χαὶ ἑξάξω τὸ ἐξ Ἰαχὼδ σπέρμα, 
χαὶ τὸ ἐξ Ἰούδα' xai χληρονομήσει τὸ ὄρος τὸ ἅγιόν 
μου " xai χληρονομήσουσιν οἱ ἐχλεχτοί μου χαὶ ol 
δοῦλοί μου, xat χατοιχήσουσιν ἐχεῖ. Καὶ ἔσται ἐν τῷ 
δρυμῷ ἔπαυλις ποιμνίων. χαὶ φάραγξ ᾿Αχὼρ εἰς 
ἀνάπαυσιν βουχολίων τῷ λαῷ μου, o? ἐξήτησάν με. 


12 Deut. xxxi, 21. 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LIB. 1]. 


154 


δὲ οἱ ἐγχαταλιπόντες με xal ἐπιλανθανόμενοι A reliquistis me, et obliviscimini montem sanctum 


*b ἅγ:όν μον, χαὶ ἐτοιμάξοντες τῇ τύχῃ τρά- 
καὶ πληροῦντες τῷ δαίμονι χέρασμα, ἐγὼ 
ψῷὼ ὅμᾶς εἰς μάχαιραν. Πάντες ἐν σφαγῇ πε- 
ὅτι ἐχάλεσα ὑμᾶς, χαὶ οὐχ ὑπηχούσατε, xal 
τὸ τὸ πονηρὸν ἐναντίον ἐμοῦ, xaX ἃ οὐχ 
mv ἐξελέξασθε. » Διελὼν χαὶ ἐν τούτοις ὁ λό- 
tyo μέν τί onov σπέρμα ἐξ Ἰαχὼδ τεύξεσθαι 
"γγελμένων ἐχλεχτούς τε εἶναι τοὺς χατοι- 
΄ς ἐν τῷ δρυμῷ οὕτως ὀνομάζων τὴν χλῇσιν 
ὧν, ἐν fj οἱ ἐχλεχτοὶ τοῦ Κυρίου, χαὶ τὸ "Ia- 
ipaa, εἶεν δ᾽ (1) ἂν οἱ ἀπόστολοι χαὶ μαθηταὶ 
Ἧρος ἡμῶν " οἱ Gk λοιποὶ πάντες παρὰ τούτους 
λουμέόναις ἀπειλαῖς ὑποδέδληνται μονονουχὶ 
) γυμνότατα παριστῶντος, μὴ ὡς ἔτυχεν ἐπὶ 
Ἰουδαίων ἔθνος φθάσειν τὰς τοῦ Θεοῦ ἐπαγ- 

ἀλλ᾽ ἐπὶ μόνον τὸ ὠνομασμένον σπέρμα, 
ς ἐπιχαλουμένους ἐχλεχτοὺς τοῦ Θεοῦ" ε ἐπεὶ 
χλητοὶ, ὀλίγοι δὲ ἐχλεχτοί. » Τούτοις δὲ xal 
μα καινὸν ἐπιτεθήσεσθαι ἑξῆς ὁ λόγος θεσπί- 
σχων πρὸς τοὺς ἀπεδεῖς " « Καταλειφθήσεται 
ὄνομα ὑμῶν εἰς πλησμονὴν τοῖς ἐχλεχτοῖς 
μᾶς δ᾽ ἀνελεῖ Κύριος * τοῖς δὲ δουλεύσουσί μοι 
ττᾶι ὄνομα χαινόν. » Τὸ δὴ οὖν ὄνομα χαινὸν. 
ἀρὰ τοῖς παλαιοῖς ἔγνωστο, ποῖον ἂν εἴη fi τὸ 
& τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ τοῦ Χριστοῦ προ- 
ia; x20' ὅλης τῆς οἰχουμένης εὐλογημένον 
wei ὄνομα ; 


Ν᾿, 'Axó τοῦ Μιχαίου. 


C 
Κεὶ ἔσται ix τῆς σταγόνος τοῦ λαοῦ τούτου συ- 


μενος συναχθήσεται Ἰαχὼδ σὺν πᾶσιν. Ἐχ- 
ἔγος ἐχδέξομαι τοὺς χαταλοίΐπους τοῦ Ἰσραήλ᾽ 
αὐτὸ θήσομαι τὴν ἀποστροφὴν αὐτῶν. » Συμ- 
τοῖς προεχτεθεῖσιν Ex τοῦ Ἡ ταῖΐῖου xal ὁ Μι- 
χδέξααθαι τὸν Θεὸν οὐχ ἁπλῶς πάντας, ἀλλὰ 
ποὺς χαταλοίπους ὀνομάζει. Ὥσπερ 05 παρὰ 
αἷλ σπέρμα ὠνομάξετο τὸ ἐξ αὐτῶν λεῖμμα, 
«αἱ νῦν σταγόνα ὀνομάξει τοὺς ἐξ αὐτῶν σω- 
"νους. Δηλοῦται δὲ xal διὰ τούτων ὁ τῶν ἀπο- 
χορὸς, ὡς σταγών τις xal σπέρμα τοῦ Ἰου- 
Évouc γεγεντν μένος * ἐξ ἔς σταγόνος πάντες ol 
ἧς τῆς οἰχουμένης τὸν Χριστὸν ἐπεγνωχότες 
X^ χαὶ τὴν διδασχαλίαν αὐτοῦ παραδεδεγμέ- 
; θεσπιζομένης ἐπισυναγωγῆς χατηξιώθησαν, 
) τῶν πολεμίων λύτρωσιν εὑράμενοι. 


« Καὶ τὺ Βηθλεὲμ, οἶχο; τοῦ Εὐφραθὰ, ὁλι- 
εἴ ἐν χιλιάσιν Ἰούδα - ἐχ σοῦ μοι ἐξελεύσε- 
νόμενος, τοῦ εἶναι εἰς ἄρχοντα τῷ Ἰσραὴλ, 
ve αὐτοῦ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἐξ ἡμερῶν αἰῶνος. Διὰ 
ἰώσει αὐτοὺς ἕως χαιροῦ τιχτούστς * τέξετα:, 
UxDorczot τῶν ἀδελφῶν στῶν ἐπιστρέψουσι. » 
στὰ βραχέα ἐπιλέγει" « Καὶ ἕσται τὸ ὑπό- 
ἃ τοῦ Ἰαχὼδ ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ἐν μέσῳ λαῶν 
ὕν, ὡς δρόσος καρὰ Ἰζυρίου πίπτουσα, χαὶ ὡς 


meum, et paratis fortune mensam, et impletis ἀ85- 
moni poculum mistum : ego tradam vos im gla- 
dium. Omnes in occisione cadetis ; quoniam vocavi 
v08, et non auscultastis, et fecistis malum in con- 
spectu meo, et quz nolebam, elegistis 75.» Cum in 
his divisione quadam sermo divinus utatur, tum 
exiguum quoddam semen Jacob, ea qu: promissa 
sunt consecuturum affirmat : electos autem esse 
eos, qui habitent in silva. Nam sic vocationem 
gentium nominat, in qua electi Domini, et semen 
Jacob sint, sane ipsi apostoli et discipuli Salvato- 
ris nostri : preter quos qui reliqui sunt, omnes in 
eas, qux expositae sunt, minas reciderunt : quan- 
doquidem ipsa oratio prope apertissime demon- 
sirat, non casu quodam in cunctam Judsorum 
gentem promissa divina esse ventura, sed in id 
solum quod semen est nominatum, et in eos, qui 
vocari solent electi Dei : « multi enim sunt vocati, 
pauci vero electi **. » Quibus etiam nomen novum 
imponendum deinceps oraculum canit, sic ad im- 
pios dicens : « Relinquetur enim nomen vestrum 
in satietatem electis meis. Vos autem interflciet 
Dominus : ii vero, qui mihi servient, vocabuntur 
nomine novo ἴδ. » Atqui novum istud nomen, quod 
antiquis ignotum fuerit, quodnam quzso fuerit, 
nisi Christianorum ? quod a Salvatoris nosti Jesu 
Christi appellatione deductum in toto orbe terra- 
rum laudibus et favore celebratur? 
81 L. A Michea. 

« Et erit de stilla populi hujus, qui congrega- 
tur : congregabitur Jacob cum omnibus. Excipiens 
excipiam reliquos ex Israel : in unum ponam con- 
versionem eorum '*. » Consentanea iis, qua: ab 
lsaia accepta sunt, supraque a nobis exposita, Μὶ- 
chzas quoque indicat : qui Deum non simpliciter 
omnes, sed solos eos, qui reliqui fuerint, exceptu- 
rum narrat : et quemadmodum apud lsaiam 77 se- 
men nominabatur ipsum illorum residuum, ita hie 
stillam eos nominat, qui ex illis superstites futumi 
sunt. Signilücatur autem his verbis ipse chorus 
apostolorum, qui quasi stilla quadam, et semen 
Judaiczs gentis exstiterunt : de qua stilla omues 
quicunque ex toto orbe Christum Dei cognoverint, 


D et doctrinam ejus acceperint, ea quam oraculum 


canit congregatione digni effecti sunt, et liberatio- 
nem ab hostibus nacti. 

Ll. « Et tu Bethlehem, domus Ephrata , minima 
es, ut sis in millibus Juda; ex te mihi egredietur 
qui prasit , ut sit in principem ipsi Israel, et exi- 
tus ejus ab initio ex diebus saeculi. Propter hoc 
dabit eos usque ad tempus parientis: pariet, et 
reliqui ex fratribus eorum convertentur **. » Εἰ 
post pauca adjungit : « Et erit quod réliquum fue- 
rit ex Jacob in gentibus in medio populorum mul- 
torum, quasi ros a Domiuo cadens, et tanquam 


a. 11v, 8-12. τὸ Matth. xxi, 14, 7* Isa. Lxv, 15, 7* Mich. 0n,11,12. ΤΙ |sa. εχ, 9. '* Mick. 


|) Forte corrigenduro Y^ pro δ᾽, Epi. ΡΑΤΆ. 


451 


EUSEBH CJESARIENSIS OPP. PARS ll. — APOLOGETICA. 


18 


XLVI. « Relinquentur civitates desertze, et domus A Μ΄. « Καταλειφθήσονται πόλεις ἔρημοι, xd 


qua relicte fuerint, interibunt. Hxc omnia erunt 
ln terra in medio gentium : quemadmodum si quis 
colligat paucas baccas, qua in oliva remanserint, 
sic colligent eos ; et si 79 cessaverit vindemia, hi 
voce clamabunt : qui autem relicti fuerint in terra, 
ketabuntur siinul cum gloria Domini **. » Hic quo- 
que soli qui relicti fuerint, gavisuri dicuntur, cum 
reliqui omnes his, quz jn vaticinio continentur, 
sint tradendi. 

XLVII. « Conculcabitur corona contumeliz, mer- 
cenarii Ephraim : et erit flos, qui decidet de spe 
glori in cacumine montis excelsi, quasi pracox 
fieus : qui vidit eum priusquam in manus acci- 
piat, vellet cum devorare. Die illa Dominus erit 
corona spci, contexta gloriz ei, qui relictus sit de 
populo ipsius : relinquentur enim in spiritu ju- 
dicii. » Etiam hic ei, qui relictus sit de populo, non 
universz illi genti, solis utique illis, qui reliquia- 
rum nomine signilicantur, Dominum coronam spei, 
et glori: futurum, vaticinatur : alios vero prater 
populi reliquias, coronam contumelia, et mercena- 
rios Ephraim nominat. 


XLVIIT. « Et erunt, qui relicti fuerint in Judza, 
mittent radicem deorsum, et facient fructum sur- 
sum quoniam ex Hierusalem erunt, qui relicti 
feerint, et qui salvi futuri sunt ex monte Sion : 
eemulatio Domini Sabaoth faciet hzec "* : » eos, qui 
secundum electionem gratix relicti fucrint ex Ju- 
darum gente missuros radicem deorsum, et factu- 
TOS semen sursum vaticinatur. Uhi manifestissime 
apostolorum et discipulorum Salvatoris nostri ele- 
clionem significat. Siquidem hi, ex iis qui ad cir- 
cumcisionem pertinent, relicti, deorsum in terram 
doctrin» sux radices miserunt, adeo quidem, ut 
Wla ipsa eorumdem doctrina infixa sit, et radicibus 
firmata per totum terrarum orbem : sursum autem 
ferre semen et fructum ad promissa celestia ex- 
hortati sunt. Hi vero ipsi de gente Judzorum re- 
licti, c:cteris pereuntibus, soli servari dicuntur. 
Maec autem omnia, smulatio Domini fecit. Nam 
zemulatio Domini, qu&e hos ad provocandum eos 
impios, qui in circumcisione manserunt elegit, illos 


p 


ol οἶχοι ol ἐγχαταλελειμμένοι ἀπολοῦνται. Ταῦτα 
πάντα ἕσται ἐν τῇ γῇ ἐν μέσῳ τῶν ἐθνῶν" ὅν τρόποι 
ἐάν τις χαλαμήσηται ἐλαίαν, οὕτως χαλαμήσονται 
αὑτούς " καὶ ἐὰν παύσηται ὁ τρυγητὸς, οὗτοι φωνῇ 
φιμνήσουσιν" οἱ δὲ χαταλειφθέντες ἐπὶ τῆς γῆς εὐ- 
φρανθήσονται ἅμα τῇ δόξῃ Κυρίου. » Καὶ ἐνταῦϑα οἱ 
καταλειφθέντες μόνοι εὐφρανθήσεσθαι λέγονται, τῶν 
λοιπῶν ἁπάντων τοῖς θεσπιζομένοις παραδοθησο- 
μένων. 

MZ'. « Καταπατηθήσεται ὁ στέφανος τῆς ὕὈόρεως, 
οἱ μισθωτοὶ τοῦ Ἐφραΐμ xa ἔσται τὸ ἄνθος τὸ ἐλ» 
πεσὸν τῆς ἐλπίδος τῆς δόξης ἐπ᾿ ἄχρου τοῦ ὄρους 
τοῦ ὑψηλοῦ, ὡς πρόδρομος σύχου " ὁ ἰδὼν αὐτὸ, 
πρὶν ἣ εἰς τὴν χεῖρα λαθεῖν αὐτὸ, θελήσει αὐτὸ χα- 
ταπιεῖν. Τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ Κύριος ἔσται ὁ στέφανος 
τῆς ἐλπίδος, ὁ πλαχεὶς τῆς δόξης τῷ χαταλειφθέντι 
τοῦ λαοῦ αὐτοῦ" χαταλειφθήσονται γὰρ ἐν πνεύματι 
χρίσεως. » Καὶ ἐνταῦθα τῷ χαταλειφθέντι τοῦ λαοῦ, 
οὐχὶ δὲ παντὶ τῷ ἔθνει αὐτῶν, ἀλλὰ μόνοις τοῖς διὰ 
τοῦ χαταλείμματος σημαινομένοις, τὸν Κυριον στέ- 
φανον ἔσεσθαι ἐλπίδος χαὶ δόξης προφητεύει, τοὺς 
ἄλλους παρὰ τὸ χατάλειμμα τοῦ λαοῦ στέφανον 
ὕδρεως xat μισθωτοὺς τοῦ Ἑφραῖμ ὀνομάζων. 

ΜΗ΄. « Καὶ ἔσονται οἱ ἐγχαταλελειμμένοι ἐν τῇ 
Ἰουδαίᾳ, φυήσουσι ῥίξαν χάτω, χαὶ ποιήσουσι σκέρμα 
ἄνω, ὅτι ἐξ Ἱερουσαλὴμ ἔσονται οἱ σωζόμενοι ἐξ 
ὄρους Σιών. 'O ζῆλος Κυρίου Σαθαὼθ πριήσει ταῦτα." 
Τοὺς xaT' ἐχλογὴν χάριτος χαταλειφθέντας tx τοῦ 
Ἰουδαίων ἔθνους φυήσειν ῥίζαν χάτω, xal modo 
σπέρμα ἄνω προφητεύει, σαφέστατα τὴν τῶν ἀπο- 
στόλων χαὶ μαθητῶν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐχλογὴν πα’ : 
ριστάς. Οὗτοι γὰρ, ἀπὸ τῶν Ex περιτομῆς χαταλει- 
φθέντες, χάτω μὲν εἰς γὴν τὰς ῥίξας τῆς διδασχαλίας 
αὐτῶν xaté62))ov, ὡς ἐμπαγῆναι, xa ῥιζῶσαι xal 
ὅλης τῆς οἰχουμένης τὴν διδαχὴν αὐτῶν " ἄνω δὲ τὸ 
σπέρμα xai τὸν χαρπὸν φέρεσθαι εἰς τὰς ἐπουρῶο - 
νίους ἐπαγγελίας παρεχελεύσαντο. Οἱ δ᾽ αὐτοὶ οὗτοι 
ἐχ τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους καταλελειμμένοι, τῶν λοι- 
πῶν ἀπολλυμένων, μόνοι σωζόμενοι λέγονται. Ταῦτα 
δὲ πάντα ὁ ζῆλος Κυρίου ἐποίησεν. Εἰς γὰρ τὸ πᾶ- 
ραξηλῶσαι τοὺς ἀσεδεῖς τῶν Ex περιτομῆς, ἐχλεξά» 
μενος ὁ ζῆλος Κυρίου τούτους, παρεζήλωσεν ἐχεί- 
νους κατὰ τὸ παρὰ Μωσεῖ λεγόμενον * ε Αὐτοὶ πα- 


provocavit, utest illud apud Moysem dictum : « ipsi p ρεζήλωσάν με ἐπ᾽ οὐ θεῷ, κἀγὼ παραζηλώσω αὐτοὺς 


me provocaverunt in eo, qui non est Deus : et ego 


ἐπ᾽ οὐχ ἔθνει " ἐπ᾽ ἔθνει ἀσυνέτῳ παροργιῶ αὐτούς. » 


provocabo eos in ea, qui non est gens : in gente stulta irritabo eos 15. » 


XLIX. « Sic dicit Dominus : Quemadmodum 80 
invenietur acinus in racemo, et dicent, ne dissipa- 
veris eum , quoniam benedictio Domini est in co, 
sic faciam propter eum, qui servit mihi : hujus 
causa non perdam omnes : et educam ex Jacob se- 
men, et ex Juda : et hzreditabit montem sanctum 
meum, et hareditabunt electi mei et servi mei, et 
habitabunt illic. Et erit in silva stabulum gregum, 
ei vallis Achor in requiem armentorum boum po- 
pulo meo, qui exquisiverunt me. Vos auiem, qui 


** [sa. xxiv. 10-14. "^ Isa. xxvii, 5-6. 


7! [sa. xxxv, 51,32. 


M8. « Οὕτως λέγει Κύριος" "Ov τρόπον εὑρήσεται 
ὁ ῥὼξ ἐν τῷ βότρυϊ, καὶ ἐροῦσιν" Μὴ λυ μήνῃ αὐτὸν, 
ὅτι εὐλογία Κυρίυυ ἐστὶν ἐν αὐτῷ “ οὕτως ποιήσυ 
ἕνεχεν τοῦ δουλεύοντός μοι" τούτου ἕνεχεν οὐ μὴ 
ἀπολέσω πάντας" χαὶ ἐξάξω τὸ ἐξ Ἰαχὼδ σπέρμα, 
xa τὸ ἐξ Ἰούδα" χαὶ χληρονομήσει τὸ ὄρος τὸ ἅγιόν 
pou* xai χληρονομήσουσιν οἱ ἔχλεχτοί pou xa ol 
δοῦλοί μου, xat χατοιχήσουσιν Excel. Καὶ ἔσται ἐν τῷ 
δρυμῷ ἔπαυλις ποιμνίων. xal φάραγξ ᾿Λχὼρ εἰς 
ἀνάπαυσιν βουχολίων τῷ λαῷ μου, o? ἐξήτησάν με. 


7 Deut. xxxi, 21, 


159 


utpote cum eis novum tradendum sit Testa- A θρησχείας, 


Tnentum. 
8A LV. Ab eodem. 

« Multiplicaverunt impietates suas, invaluerunt 
In aversionibus suis. Quanam ex his propitius ero 
tibi? ΩΣ tui dereliquerunt me, et juraverunt in 
iis, qui dii non sunt, et saturavi eos, et moechati 
sunt, et in domibus scortorum habitaverunt, equi 
libidine perciti evaserunt, unusquisque ad uxo- 
rem proximi hinnitum eamisit : nunquid non super 
his visitabo? dicit Dominus, an in gente tali non 
ulciscetur anima mea? Ascendite propugnacula 
ejus, et jugulate : consummationem vero ne facite, 
relinquite fulcimenta ejus, quoniam Domini sunt**, » 
In his simul, et accusatio totius nationis eorum, 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


τε χαινῆς Διαθήχης αὑτοῖς mapolo. 
θησομένης. 
ME. ᾿Απὸ τοῦ αὐτοῦ. 

c Ἐπλήθυναν ἀσεδείας αὐτῶν, ἴσχυσαν ἐν ταῖς ἀπϑ- 
στροφαῖς αὐτῶν. Ποίῳ τούτων ἵλεως ἔσομαί σοι ; Yiol 
σου ἐγχατέλιπόν με, χαὶ ὥμνυον ἐν τοῖς οὐχ οὖσι θεοῖς, 
xai ἐχόρτασα αὐτοὺς, xal ἐμοιχῶντο, xal ἐν οἴχοις 
πορνῶν χατελύοσαν᾽ ἵπποι θηλυμανεῖς ἐγενήθησαν, 
ἔχαστος ἐπὶ τὴν γυναῖχα τοῦ πλησίον ἐχρεμέτιζον. 
Μὴ ἐπὶ τούτοις οὐχ ἐπισχέψομαι, λέγει Κύριος, 1 
ἐν ἔθνει τῷ τοιούτῳ οὐκ ἐχδιχήσει ἡ ψυχὴ μου; 
᾿Ανάδητε ἐπὶ τοὺς προμαχῶνας αὐτῆς, xal κατασφά» 
ξατε. Συντέλειαν δὲ μὴ ποιήσητε ὑπολείπεσθε ck 
ὑποστηρίγματα αὐτῆς" ὅτι τοῦ Κυρίου εἰσί. » Καὶ ἐν 
τούτοις ὁμοῦ χατηγορία τοῦ παντὸς ἔθνους αὐτῶν, καὶ 


et quz eos oppressit obsidio indicatur : et. prze- D ἡ μετελθοῦσα αὐτοὺς πολιορχέα δηλεῦται, xal πάλιν 


terea. residuum, quod fulcimentum ejus nominat : 
cum ipsius Domini sit. Hoc vero residuum fuit, 
quod ex fide quam in Christum Dei habuit, confir- 
matum solidatumque est, ut ne iis similia patere- 
tur, quze universa illa gens perpessa est. 

LVlI. A5 Ezechiele. 

« Et cadent vulnerati in medio vestri, et cogno- 
scetis quod ego Dominus, cum abierint de vobis, 
qui liberabuntur a gladio ad gentes, et cum vos 
dispersi eritis per regiones, et recordabuntur mei, 
qui liberati erunt ex vobis in gentibus, ad quas 
captivi ducti sint 5". » Videtur sane hic mihi quo- 
que concordare iis, qui a reliquis prophetiis acce- 
pta sunt: eos enim qui liberati erunt, quosnam 
alios dixeris, nisi quod in czteris, residuum, seu 
reliquum, et stilla, et ros, populi illius nominatur? 
quibus utique denominationibus, apostolorum Sal- 
valoris nostri conventus indicatur. Hi ergo liberati 
ab interitu universe illorum nationis et a disper- 
sione illorum, recordati sunt Dei, ut sit confiten- 
dum, ea quz scripta sunt, de bis fuisse dicta. 


| LVIl. Ab eodem. 

« Hzc dicit Adonai Dominus : Expellam 608 ad 
gentes, et dispergam eos in omnes nationes, et di- 
spergam eos in omnem terrain : et ero eis in san- 
clificationem parvam in regionibus, quocunque in- 
gressi fuerint illuc. » Hic quoque alio nomine eos 
vocavit, ubi sanctificationem parvam dixit, eos qui 


τὸ χατάλειμμα, ὅπερ στήριγμα αὑτῆς ὀνομάζει τοῦ 
Κυρίου τυγχάνον. Τοῦτο δὲ ἦν τὸ διὰ τῆς εἰς d» 
Χριστὸν τοῦ Θεοῦ πίστεως δυναμωθὲν καὶ στεῤῥωθὲν, 
ὡς pubs τὰ ὅμοια ὑπομεῖναι, οἷς τὸ πᾶν ἔθνος αὐτῶν 
ἐπεπόνθει. 

NGq'. Ἀπὸ τοῦ Ἑξκχιή... 

« Καὶ πεσοῦνται τραυματίαι ἐν μέσῳ ὑμῶν, καὶ 
ἐπιγνώσεσθε, ὅτι ἐγὼ Κύριος, ἐν τῷ γενέσθαι ἐξ 
ὑμῶν ἀνασωζομένους Ex ῥομφαίας ἐν τοῖς ἔθνεσι, 
χαὶ ἐν τῷ διασχορπισμῷ ὑμῶν ἐν ταῖς χώραις. Καὶ 
μνησθήσονταί μου οἱ ἀνασωζόμενοι ἐξ ὑμῶν ἐν τοῖς 
ἔθνεσιν, οὗ ἠχμαλωτεύθησαν Excel. » Δοχεῖ μοι κἂν» 
ταῦθα συνάδειν τοῖς ἀπὸ τῶν λοιπῶν προφητειῶν. 
Τοὺς γὰρ ἀνασωξομένους τίνας ἂν εἴποις f| τὸ ἐν kd- 
pots ὠνομασμένον ὑπόλειμμα, xal τὴν σταγόνα καὶ 


δρόσον τοῦ λαοῦ ἐχείνου, δι᾽ ὧν ἐδηλοῦτο ἢ eim ^ 
ἀποστόλων τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν σύστασις ; Οὗτοι γοῦν, - 
d 


ἀνασωθέντες Ex τῆς ἀπωλείας τοῦ παντὸς ἃ 
ἔθνους, xal ἐν τῷ διασχορπισμῷ αὐτῶν, ἐμνή 


σαν τοῦ Θεοῦ, ὡς ὁμολογεῖσθαι περὶ αὐτῶν εἰρῆσθαι . 


τὰ ἀναγεγραμμένα. 
NZ'. ᾿Απὸ τοῦ αὐτοῦ. 
« Τάδε λέγει ᾿Αδωναὶ Κύριος" ὅτι ᾿Απώσομαι abs 
τοὺς εἰς τὰ ἔθνη, xaX διασχορπιῶ αὐτοὺς εἰς πάντ, 
τὰ ἔθνη, χαὶ ᾿διασχορπιῶ αὐτοὺς εἰς πᾶσαν τὴν γᾶνι 


xat ἔσομαι αὐτοὶς εἷς ἁγίασμα μιχρὸν ἐν ταῖς χώραιςς 
οὗ àv εἰσέλθωσιν Excel. ». Καὶ ἐνταῦθα ἑτέρως τοὺς 


αὐτοὺς χέχληχεν, « ἁγίασμα gx phy » εἰπὼν τοὺς ἐξ 


ex jllis superstites mansuri sint et incolumes **. » D αὐτῶν ἀνασωθησομένους xa ὑπολειῳθησομένους. 


LVIiil. Ab eodem. 

« Et omnes suscipientes eos SS dispergam in 
omnem ventum: et gladium effundam a tergo eo- 
rum, οἱ cognoscent quod ego Dominus, dum di- 
spergam eos inter gentes, et disseminabo eos in 
regionibus : et relinquam ex cis viros in numero 
4& gladio, et ex fame, et ex morte : ut enarrent 
omnes iniquitates suas in gentibus, quecunque in- 
£ressi fuerint illuc : et cognoscent quod ego Domi- 
nus **, » In totius populi dispersione, etiam hic 
«ibi ipsi relicturum ait paucos numero, non alios 
wtique significans, quam eos, qui przdicti sunt. 


|. € Jer. v, 6-10. 


** Ezech. vi, 7-9. " Ezech. xi, 16. 


NH'. Ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ. 
« Καὶ πάντας τοὺς ἀντιλαμθανομένους αὐτῶν διᾶ- 
σπερῶ εἰς πάντα ἄνεμον, xal ῥομφαίαν ἐχχεῶ Ola 


k 


1 
L] 


αὑτῶν, xal ἐπιγνώσονται, ὅτι ἐγὼ Κύριος, ἐν τῷ διᾶ» ᾿ 


σχορπίσαι με ἐν τοῖς ἔθνεσι, χαὶ διασπερῶ αὐτοὺς ἐν 
ταῖς χώραις" xa ὑπολείψομαι ἐξ αὐτῶν ἄνδρας ἐν 
ἀριθμῷ ἐχ ῥομφαίας, καὶ ἐχ λιμοῦ, xal Ex θανάτους 
ὅπως ἐχδιηγήσωνται πάπας τὰς ἀνομίας αὐτῶν ἐν 
τοῖς ἔθνεσιν, οὗ ἂν εἰσέλθωσιν ἐχεῖ" χαὶ γνώσονται 
ὅτι ἐγὼ Κύριος. » Ἐπὶ τῇ τοῦ παντὸς λαοῦ bu 
σπορᾷ xai νῦν ὑπολείψεσθαι ἑαυτῷ ὀλίγους ἀριθμῷ 
φησιν, οὐδ᾽ [f. οὐχ] ἄλλους διλῶν τῶν προειρημένων. 


8. Εχ6:ἢ. xii, 14-16. 


10$ 


EUSEBII CAESSARIENSIS OP?. PARS Il. — APOLOGETICA. 





EYXEBIOY 


TOY IIAMÓIAOY 
EYATTEAIKHX AIIOAETZEEOZ 


BIBAION TPITON 


EUSEBII PAMPHILI 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE 
LIBER TERTIUS. 


a 


87 IIEC INSUNT IN TERTIO LIBRO EVAN- 
GELIC E DESALVATORE NOSTRO DEMON- 
STRATIONIS. 


I. Quod Hebraeorum Prophete Evangelium predica 
verint. 
VW. Quod de Christo vaticinia ediderint. 


lll. Quomodo respondeamus iis, qui illum seducto- 
rem arbitrantur. 


JV. De illius divinis gestis. 


V. Quod non finxerint illius discipuli, sed vera nar- 
raverint, que miracula ab illo gesta sunt. 


VI. Quod non prestigiis quibusdam, sed virtute et 
potestate divina, ea mjracule gesserit. . 


VII. Quod efficacia ipsa atque etidentia illius divine 
virtutis vim perspicue ostendit. amatoribus veri - 
tatis. 


PROOEMIUM. 

Cum ea quz praefationis cujusdam locum obten- 
tura erant in  Evangelicam Demonstrationem , 
abunde tractaverim, modumque etiam Evangelicze 
Salvatoris nostri doctrine demonstraverim, cau- 
sasque reddiderim propter quas, qui Judz:orum 
amplexi sumus oracula, vitam illorum recusarimus, 
ac preierea planum fecerim, quemadmodum 88 
prophetica illorum scripta, id quod futurum erat ante 
venientia, nostrae. per Christum future vocationis 
mentionem fecerint, ut sic tanquam propria illa, 
non tanquam aliena vindicemus, tempus jam ad- 
inonet, ut ad propositam materiam accedam, et 
eorum qua promissa sunt initium faciam. Porro 
autem haec erant, quz ad rationem humanitatis 
Jesu pertinent, qui Christus est Dei, item ejus 
theologie qui de ille est documenta, qux apud 
propbetas Helr:orum exstant, tum quz illi de ad- 
ventu illius ad bomines, przdixerint : quz utique 





ΤΑΔΕ ENEITIN EN TPITQ XYTTPAM. : 
MATI ΤΗΣ ΠΕΡΙ TOY ΣΩΤΗ͂ΡΟΣ ΗΜΩΝ EYAF- 
ΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ. 

A'. Ὅπως οἱ παρ' 'E6paíouc προφῆξας τὸ Ebay 
γέλιον ἐχήρυττον. 

B'. “θπως περὶ τοῦ Χριστοῦ προανγερώνψουν. " 

I". Πῶς πρὸς τοὺς πλάνον ὑπειληφρόεας TeQéój 
γέγαι ἀντεγεχθησόμεθα. 

M. Περὶ τῶν θειοτέρων ἔργων αὐτοῦ. 

Ε΄. “τι μὴ πιασάμενοι οἱ αὐτοῦ μαθηταὶ, τῇ; 
ἀληθείᾳ ἐμαρτύρουν τὰς ὑπ᾽ αὐτοῦ πραχθεῖ 
παραδοξοποιοὺς ἱστορίας. 

(ζ΄. "Ot. μὴ κατὰ γοητείαν, ἐνθέῳ δὲ ἀρετῇ si 
δυγάμει τὰ παράδοξα διεπράξατο. 

Z. Ὡς ἀπὸ τῆς ἐνεργείας αὐτῆς συγορᾶται τ 
φιιλαι.λήθεσιν ἡ τῆς περὶ αὐτὸν ἐνθέου ἀρεεῖ 
δύναμις. 















ΠΡΟΟΙΜΙ͂ΟΝ, 


Α Τῶν προλεγομένων εἰς τὴν Εὐαγγελικὴν ᾿Απόδειξὶ 


αὐτάρχως μοι γεγυμνασμένων, ἀποδεδειγμένου τε eu, 
τρόπον τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν εὐαγγελιχῆῇς 6e 
λίας, τῆς τε αἰτίας ἀποδοθείσης, δι᾽ ὧν τὰ "Ic 
ἀσπασάμενοι λόγια, τὸν χατ᾽ αὐτοὺς βίον παρ 
μεθα, xaX ἔτι πρὸς τούτοις συστάντος ὡς αἱ προφᾷ 
τιχαὶ παρ᾽ αὐτοῖς γραφαὶ, προλαθοῦσαι τὸ μέλλον 
ἡμετέρας διὰ Χριστοῦ γενομένης χλήσεως ἐμνῃ 
νευσαν, διὸ χαὶ ὡς οἰχείων, ἀλλ᾽ οὐχ ἀλλοτρίων aid 
τῶν μεταποιούμεθα“ χαλεῖ δὴ χαιρὸς, ἐπὶ αὐτὴξ j 
ἑμδάντα τὴν ὑπόθεσιν, ἄρξασθαι τῶν ἐπηγγελμένων, 
Τίναδὲ ἣν ταῦτα ἀλλ᾽ ἣ τὰ περὶ τῆς χατὰ τὸν ἄνθρωπον 
οἰχονομίας Ἰησοῦν τοῦ Χριστοῦ τοῦ θεοῦ, ai 18 τῶν παρ᾽ 
Ἑόδραίοις προφητῶν περὶ τῆς xav' αὐτὸν Ocoloyísg .. 
διδασχαλίαι, χαὶ αἱ περὶ τῆς εἰς ἀνθρώπους ἐπεφδκπῃς 
νείας αὐτοῦ προῤῥήσεις ; ἃς αὐτῷ μόνῳ hada" 
ἐξ ἐναργῶν τῶν ἀποτελεσμάτων αὐτίχα μάλα «is 


στήσουεν᾽ πρῶτον ἀναγχαίως Excivo ndn 


b 


161 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1f. — APOLOGETICA 


gressi longius in doctrina evangelica videbimus : A προϊόντες χατὰ τὴν εὐαγγελιχὴν εἰτόμεθα 5 


interim illud constitit, et ipsum Evangelium, et no- 
men Evangelii propheticis vocibus comprobatum 
fuisse : habes preterea evidentes perspicuasque de- 
monstrationes, unde initium esset accepturum Evan- 
gellum, ab ipso videlicet Christo, nec non per quos 
foret praedicandum, per illius utique apostolos : 
sed eliam qua virtute esset superaturum, non hu- 
mana scilicet. Quod ipsum sane ex illo constitit, 
4 Dominus dabit verbum evangelizantibus virtute 
multa. » Reliquum igitur jam est, ut ex multis que 
apud lfebreos antiquius ac remotius de Christo di- 
vinata sunl, pauca anticipemus, ut discas quznam 
illa essent, qua» posterioribus temporibus Evange- 
lium nuntiarent futurum, simulque miraculum pro- 


λίαν’ πλὴν ἀλλὰ πέφανται τὸ Εὐαγγέλιον, x 
νομα δὲ τοῦ Εὐαγγελίου, διὰ τῶν προφητιχι 
μαρτυρημένον, ἔχεὶς τε λευχὰς xal ἐναργεῖ 
δείξεις, ἐχ τίνος μὲν ἄρξεται τὸ Εὐαγγέλιον, δι 
αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ, δι’ ὧν τε χηρυχθήσεται, 
τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ" ἀλλὰ xat Tola δυνάμε 
τήσει, ὅτι μὴ ἀνθρωπείᾳ. Ὃ δὴ xal αὐτὸ c 
διὰ τοῦ, « Κύριος δώσει ῥῆμα τοῖς εὐαγγελιξ 
δυνάμει πολλῇ. » Τί δὴ οὖν λείπεται ἐπὶ τοῦτοι 
πολλῶν ὀλίγα προλαθεῖν τῶν παρ᾽ Ἑόδραίοις 
θεν περὶ τοῦ Χριστοῦ προφητενομένων; ὡς ἃ 
εἶνα ἔσεσθαι τὸ Εὐαγγέλιον Ev ὑστερυις χαιροὶ 
γελίξετο, ὁμοῦ t& τῶν προφητῶν τὸ θαῦμα « 
μελλόντων προγνώσεως, χαὶ τῶν προῤῥῆσε 


phetarum, qui quidem tanto ante futura cognove- B ἀποτελέσματα, ὅπως ἐπὶ τὸν Σωτῆρα xai 


rint, itemque ipsorum oraculorum eventa, quem- 

admoduin ea in Salvatore et Domino nostro Jesu, 

qui Christus est Dei, completa consistant. 

11. Quod de Christo vaticinati sunt prophete He- 
breorum. 

Primus prophetarum Movses, alium prophetam sibi 
similem $uscitandum denuntiat. ΘΟ Cum enim 
leges ab ipso posite soli Judaicz genti convenirent, 
idque in terra Judza duntaxat, aut circum eam, 
non autem ei quoque genti, quz longissime in ter- 
ris remotissimis degeret, quemadmodum ex iis quae 
prius a nobis tractata sunt cognosci potuit, et eum 
qui esset non solum Judaorum, sed etiam aliarum 
gentium Deus, oporteret ad se cognoscendum et 
colendum vitz? hominum suppeditare ea, quz cun- 
ctis item gentibus utilia forent, merito alterum pro- 
phetam, qui nulla in parte sux ipsius rationi atque 
instituto cederet, de Judaica gente suscitandum, 
oraculo exposito divinat, in hunc modum illi ipsi 
Deo respondente. « Prophetam suscitabo eis de 
fratribus ipsorum tanquam te, et dabo verbum meum 
in os illius, et loquetur eis juxta omne quodcunque 
mandavero illi : et homo omnis quicunque non au- 
dierit verba ejus qu:ecunque loquetur propheta in 
nomine meo, ego ulciscar ex eo**, » Similia vero 
ipse quoque Moyses hoc oraculum interpretans ad 
populum ait : « Prophetam de fratribus vestris tam- 
quam me suscitabit Dominus Deus ; illum audietis 
im omnibus quxcunque postulasti a Domino Deo 
tuo in. Horeb, in die concisionis*". » Num igitur ex 
ns qui post Moysen exstiterunt Prophetze, 1saias, 
exempli gratia, aut Jeremias, aut Ezechiel, aut Da- 
niel, aut alius quispiam de cztteris duodecim legun 
auctor Moysi conferendus exstitit? nequaquam. Sed 
ex illis tandem, quis unquam Moyvsi similia effecit? 
nusquam poteris dicere. Sed quisque illorum ἃ pri- 
mo ad novissimum quoscunque instituebant ac do- 
cebant, ad ipsum Moysen remittebant, atque in 
hoc populum reprehendebant, quod Moysis legem 
non servassel, sed contra illam fecisset, neque 
yium ad quidquam aliud hortabantur, nisi ad ea 


** Deut. xvin, 18,19. 5 Ibid. 15,16. 


ἡμῶν Ἰησοῦν τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ συνίστα 
πληρωμένα. 


Β΄. Ὅπως περὶ τοῦ Χριστοῦ προανεφών 
Ἑθραίων προφῆται. 

Πρῶτος προφητῶν Μωῦσῆς ἕτερον προφήτην 
αὑτῷ ἀναστήσασθαι εὐαγγελίζεται. Ἐπειδὴ 
xaT' αὐτὸν νομοθεσία μόνῳ τῷ Ἰουδαίων cf 
ἔθνει, χαὶ τούτῳ ἐπὶ τῆς Ἰουδαίας γῆς, f) à 
τὴν, οὐχὶ δὲ xal τῷ ποῤῥωτάτω τῆς ἀλλοδατ 
«οἰόοντι συνῶπται διὰ τῶν πρόσθεν ἡ μῖν γε’ 
σμένων, ypr,v ὃὲ δήπου τὸν μὴ μόνον Ἰουδαίω' 
ἀλλὰ χαὶ ἐθνῶν, χαὶ τὰ πᾶσι τοῖς ἔθνεσι λ' 
πρὸς τὴν αὐτοῦ γνῶσίν τε xal εὐσόόειαν πα; 
τῷ βίῳ" εἰχότως προφήτην ἕτερον χατ᾽ o) 
δέοντα τῆς xav' αὐτὸν οἰχονομίας ἐκ τοῦ 'k 
ἔθνους ἀναστέσειν διὰ χρησμοῦ θεσπίζει, τοὶ 
pnxócog αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ τὸν τρόπον" « [lg 
ἀναστήσω αὐτοῖς Ex τῶν ἀδελφῶν αὐτῶν, ὥσΊ 
χαὶ δώσω τὸ ῥῇμά μου ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ, 
λήσει αὐτοῖς χαθ᾽ ὃ τι ἂν ἐντέλλωμαι αὐτῷ' 
ἄνθρωπος ὃς ἂν μὴ ἀχούσῃ τῶν λόγων αὑτοῦ, 
λαλήσῃ ὁ πρηφήτης ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου, ἔγι 
χήσω ἐξ αὐτοῦ. » Τὰ ὅμοια δὲ χαὶ αὐτὸς ὁ ἢ 
πρὸς τὸν λαὸν δ'ερμηνεύων τὸ τοῦ Θεοῦ λόγιον 
« Προφήτην ἐχ τῶν ἀδελφῶν ὑμῶν ὡς ἐμὲ àv 
Κύριος ὁ Θεός σου, αὐτοῦ ἀχούσεσθε χατὰ 
ὅσα ἡτήσω παρὰ Κυρίου τοῦ Θεοῦ ἐν Χωρὴδ 4 
pa τῆς Ἐχχλησίας. » "Ag' οὖν οἱ μετὰ Μωϑσὶ 
φῆται, 'Hoatac, φέρε, f) Ἱερεμίας, ἣ "Iete» 
Δανιὴλ, f" τις ἕτερὸς τῶν δώδεχα, Most x 
παραπλήσιος νομοθέτης ; οὐδαμῶς. ᾿Αλλὰ τ: 
τις ἐχείνων Μωῦσεϊ διαπέπραχται; οὐχ ἔστιν 
ἝἜχαστος γοῦν αὐτῶν ἀπὸ πρώτου xai εἰς τὸν 
ταῖον, ἐπὶ Μωῦσέα τοὺς ἀχροωμένους ἀνέπεμᾳ 
τόν γε χατὰ τοῦ Aaeu ἔλεγχὸν διὰ τὰς mapaóáa 
Μωῦσέως ἐποιοῦντο νόμου, προὔτρεπόν τε οὐδὲ 
ἣ τῶν παρὰ Mosel νενομοθετημένων ἐξέχεσθ' 
δένα γοῦν τούτων ὅμοιον, Μωῦσῆς δὲ περὶ ἑνὶ 
σμένως ἀναφωνεῖ. Τίνα τοίνυν ὁ χρησμὸς Oi 
Μωῦσεῖ παραπλήσιον ἔσεσθαι προφήτην f) μό' 


b 


161 


EUSEBII CAESARIENSIS QPP. PARS 1j. — APOLOGETICA 


168 


gressi longius in doctrina evangelica videbimus : A προϊόντες χατὰ τὴν εὐαγγελιχὴν εἰτόμεθα διδασχῶ- 


interim illud constitit, et ipsum Evangelium, et no- 
men Evangelii propbeticis vocibus comprobatum 
fuisse : habes przterea evidentes perspicuasque de- 
monstrationes, unde initium esset accepturum Evan- 
gellum, ab ipso videlicet Christo, nec non per quos 
foret praedicandum, per illius utique apostolos : 
sed etiam qua virtute esset superaturum, non hu- 
mana scilicet. Quod ipsum sane ex illo constitit, 
& Dominus dabit verbum evangelizantibus virtute 
multa. » Reliquum igitur jam est, ut ex multis que 
apud lfehrzos antiquius ac remotius de Christo di- 
vinata sunt, pauca anticipemus, ut discas quenam 
illa essent, qua posterioribus temporibus Kvange- 
lium nuntiarent futurum, simulque miraculum pro- 


λίαν: πλὴν ἀλλὰ πέφανται τὸ Εὐαγγέλιον, xaX τοῦ- 
νομα δὲ τοῦ Εὐαγγελίου, διὰ τῶν προφητιχῶν με- 
μαρτυρημένον, ἔχεις τε λευχὰς xal ἐναργεῖς &mo- 
δείξεις, ἐχ τίνος μὲν ἄρξεται τὸ Εὐαγγέλιον, ὅτι δὴ ἐξ 
αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ, δι᾽ ὧν τε χηρυχθήσεται, ὅτι διὰ 
τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ ἀλλὰ χαὶ Tola δυνάμει xpa- 
τήσει, ὅτι μὴ ἀνθρωπείᾳ. Ὃ δὴ xal αὐτὸ συνέστη 
διὰ τοῦ, « Κύριος δώσει ῥῆμα τοῖς εὐαγγελιζομένοις 
δυνάμει πολλῇ. » Τί δὴ οὖν λείπεται ἐπὶ τοὺτοις, ἣ ἐχ 
πολλῶν ὀλίγα προλαθεῖν τῶν παρ᾽ 'E6palot; ὀνέχα- 
θεν περὶ τοῦ Χριστοῦ προφητενομένων; ὡς ἂν εἰδῇς 
τίνα ἔσεσθαι τὸ Εὐαγγέλιον ἐν ὑστεγυις καιροῖς εὐηγ- 
γελίξετο, ὁμοῦ τε τῶν προφητῶν τὸ θαῦμα τῆς τῶν 
μελλόντων προγνώσεως, xal τῶν προῤῥήσεων τὰ 


phetarum, qui quidem tanto ante futura cognove- B ἀποτελέσματα, ὅπως ἐπὶ τὸν Σωτῆρα xai Βύριον 


rint, itemque ipsorum oraculorum eventa, quem- 

admodum ea in Salvatore et Domino nostro Jesu, 

qui Christus est Dei, completa consistant. 

II. Quod de Christo vaticinati sunt. prophete He- 
breorum. 

Primus prophetarum Moyses, alium prophetam sibi 
similem &uscitandum denuntiat. ΘΟ Cum enim 
leges ab ipso positz soli Judaicz genti convenirent, 
idque in terra Judza duntaxat, aut circum eam, 
non autem ei quoque genti, quie longissime in ter- 
ris remotissimis degeret, quemadmodum er iis quze 
prius a nobis tractata sunt cognosci potuit, et eum 
qui esset non solum Judzorum, sed etiam aliarum 
gentium Deus, oporteret ad se cognoscendum et 
colendum vitze hominum suppeditare ea, qux cun- 
ctis item gentibus utilia forent, merito alterum pro- 
pbetam, qui nulla in parte suz ipsius rationi atque 
instituto cederet, de Judaica gente suscitandum, 
oraculo exposito divinat, in hunc modum illi ipsi 
Deo respondente. « Prophetam suscitabo eis de 
fratribus ipsorum tanquam te, et dabo verbum meura 
in os illius, οἱ loquetur eis juxta omne quodcunque 
mandavero illi : et homo omnis quicunque non au- 
dierit verba ejus qu:ecunque loquetur propheta in 
nomine meo, ego ulciscar ex eo?*, » Similia vero 
ipse quoque Moyses hoc oraculum interpretans ad 
populum ait : « Propbetam de fratribus vestris tam- 
quam me suscitabit Dominus Deus ; illum audietis 
in omnibus quxcunque postulasti a Domino Deo 
tuo in. Horeb, in die concisionis"". » Num igitur ex 
nis qui post Moysen exstiterunt. Prophetze, Isaías, 
exempli gratia, aut Jeremias, aut Ezechiel, aut Da- 
niel, aut alius quispiam de czteris duodecim legum 
auctor Movsi conferendus exstitit? nequaquam. Sed 
ex illis tandem, quis unquam Moysi similia effecit? 
nusquam poteris dicere. Sed quisque illorum a pri- 
mo ad novissimum quoscunque instituebant ac do- 
cebant, ad ipsum Moysen remittebant, atque in 
hoc populum reprehendebant, quod Moysis legem 
non servasset, sed conira illam fecisset, neque 
Jlium ad quidquam aliud hbertabantur, nisi ad ea 


** Deut. xvi, 18,19. 57 [bid 15,16. 


ἡμῶν "Incoov τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ συνίσταται πε- 
πληρωμένα. 


Β΄. Ὅπως περὶ τοῦ Χριστοῦ προαγεφώγουγν ol 
Ἑδραίων προφῆται. 

Πρῶτος προφητῶν Μωῦσῆς ἕτερον προφήτην ὅμοιον 
αὑτῷ ἀναστέσασθαι εὐαγγελίξεται. Ἐπειδὴ γὰρ ἣ 
xat' αὐτὸν νομοθεσία μόνῳ τῷ Ἰουδαίων προσῖχεν 
ἔθνει, χαὶ τούτῳ ἐπὶ τῆς Ἰουδαίας γῆς, fj ἀμφὶ ταύ- 
τὴν, οὐχὶ δὲ xal τῷ ποῤῥωτάτω τῆς ἀλλοδαπῆς δια- 
«ροἰόοντι συνῶπται διὰ τῶν πρόσθεν ἡμῖν γεγυμνα- 
σμένων, χρῆν δὲ δήπου τὸν μὴ μόνον Ἰουδαίων Θεὸν, 
ἀλλὰ χαὶ ἐθνῶν, χαὶ τὰ πᾶσι τοῖς ἔθνεσι λυσιτελῇ 
πρὸς τὴν αὐτοῦ γνῶσίν τε χαὶ εὐδέδειαν παρασχεῖν 
τῷ βίῳ" εἰχότως προφήτην ἕτερον xav' οὐδὲν ἀπὸο- 
δέοντα τῆς xav' αὐτὸν οἰχονομίας ἐχ τοῦ Ἰουδαίων 
ἔθνους ἀναστήσειν διὰ χρησμοῦ θεσπίζει, τοῦτον εἰ» 
ρηχότος αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ τὸν τρόπον" « Προφήτην 
ἀναστήσω αὐτοῖς Ex τῶν ἀδελφῶν αὐτῶν, ὥσπερ σὲ, 
καὶ δώσω τὸ ῥῆμά μου ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ, χαὶ λα» 
λήσει αὐτοῖς xa0' ὃ τι ἂν ἐντέλλωμαι αὐτῷ" xot ὃ 
ἄνθρωπος ὃς ἂν μὴ ἀχούσῃ τῶν λόγων αὑτοῦ, ὅσα ἂν 
λαλήσῃ ὁ προφήτης ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου, ἐγὼ ἔχδι- 
χήσω ἐξ αὐτοῦ. » Τὰ ὅμοια δὲ xal αὐτὸς ὁ Μωῦδσῆς 
πρὸς τὸν λαὸν διερμηνεύων τὸ τοῦ Θεοῦ λόγιον, φησί. 
c Προφήτην ἐχ τῶν ἀδελφῶν ὑμῶν ὡς ἐμὲ ἀναστήσει 
Κύριος ὁ Θεός σου, αὐτοῦ ἀχούσεσθε χατὰ πάντα 
ὅσα ἡτήσω παρὰ Κυρίου τοῦ Θεοῦ ἐν Χωρὴδ τῇ ἡμέ- 
ρᾳ τῆς Ἐχχλησίας. » "Ap" οὖν οἱ μετὰ Μωῦσέα προ- 
φῆται, Ἡσαῖας, φέρε, i] Ἱερεμίας, ἣ ἹἸεζεχιὴλ, 8 
Δανιὴλ, ἢ τις ἕτερος τῶν δώδεχα, Μωῦσεξ χατέστη 
παραπλήσιος νομοθέτης ; οὐδαμῶς. ᾿Αλλὰ τὰ ὅμοιά 
τις ἐχείνων Μωῦσεϊ διαπέπραχται οὐχ ἔστιν εἰπεῖν. 
Ἕχαστος γοῦν αὐτῶν ἀπὸ πρώτου χαὶ εἰς τὸν τελευ- 
ταῖον, ἐπὶ Μωῦσέα τοὺς ἀκροωμένους ἀνέπεμπον, καὶ 
τόν γε χατὰ τοῦ Aaeu ἔλεγχόν διὰ τὰς παραθάσεις τοῦ 
Μωῦσέως ἐποιοῦντο νόμον, προὔτρεικόν τε οὐδὲν ἄλλο 
ἣ τῶν παρὰ Μωῦσεϊ νενομοθετημένων ἐξέχεσθαι. Οὐ- 
δένα γοῦν τούτων ὅμοιον, Μωῦσῇς δὲ περὶ ἑνὸς ὧρι- 
σμένως ἀναφωνεῖ. Τίνα τοίνυν ὁ χρησμὸς θεσπίζει 
Μωῦσεῖ παραπλήσιον ἔσεσθαι προφήτην ἧ μόνον τὸν 


171 


EUSEBIL CJESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


plene observaverint, pollicitus. Quod quidem aper- A Μωῦσῆς Évavtt Κυρίου τεσσαράχοντα ἡμέρας xal τεσ- 


tius indicans iis, quos apud se beatos futuros prze- 
dicabat, regnum cclorum appellavit. Ceterum, alias 
quoque res a Salvatore nostro gestas invenies, quz 
virtute longe przstiterint iis, quas Moses edidit, 
magnam tamen cum Mosaicis illis habentes simili- 
tudinem. Exempli gratia : Moses totos quadraginta 
dies jejunus fuit. Nam Scriptura hoc illi testimo- 
nium exhibet, « et fuit, inquit, Moses illic in con- 
spectu Domini. Quadraginta dies οἱ quadraginta 
nocles panem non edit, et aquam non bibit! : » 
itidem etiam Christus. Etenim sic scriptum est : 
« ei agebatur in desertum quadraginta dies, et ten- 
tabatur a diabolo, et nihil comedit in diebus illis. » 
Rursus Moses in deserto alimenta populo przbuit. 


σαράχοντα νύχτας, ἄρτον οὐχ ἔφαγε, xal ὕδωρ οὐχ 
ἔπιεν. » Ὡσαύτως δὲ xai ὁ Χριστός. Γέγραπται 
γοῦν᾽ « Καὶ ἤγετο εἰς τὴν ἔρημον τεσσαράχοντα 
ἡμέρας, πειραζόμενος ὑπὸ τοῦ διαξόλου, χαὶ οὐδὲν 
ἔφαγεν ἕν ταῖς ἡμέραις ἐχείναις.» Καὶ πάλιν Ἀξωῦ- 
σῆς ἐν τῇ ἐρήμῳ τροφὰς τῷ λαῷ παρέσχε. Λέγει ξ' 
οὖν ἡ Γραφῆ᾽ « Ἰδοὺ ἐγὼ δίδωμι ὑμῖν ἄρτους ἐχ 
τοῦ οὐρανοῦ. » Καὶ μετ᾽ ὀλίγα" « Ἐγένετο χατα- 
παυνομένης τῆς δρόσου χύχλῳ τῆς παρεμθολῆς,, xal 
ἰδοὺ ἐπὶ πρόσωπον τῆς ἐρήμου λεπτὸν ὡσεὶ χόριον 
λευχὸν, ὡσεὶ πάγος ἐπὶ τῆς γῆς. » Καὶ ὁ Σωτὴρ δὲ 
xai Κύριος ἡμῶν ὡσαύτως φησὶ πρὸς τοὺς ἑαυτοῦ 
μαθητά;" « Τί διαλογίζεσθε ἐν ἑαυτοῖς, ὀλιγόπιοατοι, 
ὅτι ἄρτους οὐχ ἑλάδετε ; οὔπω νοεῖτε οὐδὲ μνημο- 


Nam Scriptura sic habet : « Ecce ego do vobis B νεύετε τοὺς πέντε ἄρτους τῶν πενταχισχιλίων, καὶ 


panes de coedo*. » Et paulo post: « Factum est, 
inquit, cum subsedisset ros circum castra, et ecce 
super faciem deserti minutum quasi coriandrum 
album, quasi gelu super terram *. » Salvator quoque 
ac Dominus noster ad discipulos suos : « Quid, in- 
quit, cogitatis in vobis ipsis, modicze fidei, quod panes 
non accepistis? nondum scitis, neque recordamini 
quinque panes quinque millium? et quot cophinos 
recepistis? neque septem, quatuor millium? et quot 
sportas tulistis?* » ltem Moyses per medium mare 
ingressus est, populoque itineris dux fuit. Sic enim 
habet Scriptura : « Extendit Moses manum suam 
in mare : et subduxit Dominus mare vento austro 
violento totum diem, οἱ fecit mare siccum, et di- 
visa est aqua, et transierunt filii Israel per me- 
dium mare in sicco, et aqua eis murus a dextris, et 
murus a sinistris* : » simili potestate, ac Deo 
eliam convenientius, Jesus qui Christus est Dei, in 
superficie maris ingrediens Petrum item ad se in- 
cedere super eadem fecit. Nam sic scriptum est : 
« Quarta autem vigili« noctis, venit Jesus ad illus 
ambulans supra mare, et cum vidissent illum ambu- 
lantem supra mare, conturbati sunt ". » Et paulo post : 
« Respondens autem illi Petrus, dixit : Domine, si tu 
es, jube me venire ad te super aquas: ille autem dixit, 
Veni : et descendens de navi Petrus, ambulabat 
supra aquas*. » Rursus Moses, vento austro vio- 
lento mare solidum fecit, Nam Scriptura : « Ex- 


tendit, 99 inquit , Moses manum super mare, et p 


sustulit Dominus mare vento austro violento , » ac 
subjungit : « Steterunt undz in medio mari *.»Ea- 
dem ratione 3c multo quidem prastantius, Salvator. 
noster « increpuit ventum et nare , οἱ facta est 
tranquillitas magna !*. » Mosis item vultus, cum de 
monte descenderet, cernebatur plenus gloria. Sic 
enim scriptum est : « Descendens autem Moses de 
monte , ipse nesciebat quod glorificatus esset as- 
pectus cutis faciei suze, dum ad ipsum loqueretur : el 
vidit Aaron, omnesque seniores filiorum Israel 
Mosen , et erat glorificatus aspectus culis faciei 


! Exod. xxxiv, 38. * Luc. iv, 4-9. 


* Exod. xvi, 3. 


πόσους χοφίνους ἐλάδετε ; οὐδὲ τοὺς ἑπτὰ τῶν τετρᾶ- 
χισχιλίων, χαὶ πόσας σπυρίδας ἐλάδετε; » Πάλιν 
Μωῦσῆς διὰ μέσης τῆς θαλάσσης διῆλθε, χαὶ τὸν λαὸν 
ὡδήγησε. Λέγει δ᾽ οὖν ἡ Γραφή" « Ἐξέτεινε Μωσῆς 
τὴν χεῖρα αὑτοῦ ἐπὶ τὴν θάλασσαν, χαὶ ὑπήγαγε 
Κύριος τὴν θάλασσαν ἀνέμῳ νότῳ βιαίῳ ὅλην τὴν 
ἡμέραν, καὶ ἐποίησε τὴν θάλασσαν ξηρὰν, xat ἐσχί- 
σθη τὸ ὕδωρ, χαὶ διῆλθον οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ διὰ μέσης 
τῆς θαλάσσης χατὰ τὸ ξηρὸν, xal τὸ ὕδωρ αὐτοῖς 
τεῖχος Ex δεξιῶν, xal τεῖχος ἐξ εὐωνύμων.» Ὡσαύτως 
ὃὲ xai μᾶλλον θεοπρεπέστερον Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς 
τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τῆς θαλάσσης περιπατήσας, xai 
τὸν Πέτρον βαίνειν ἐπ᾿ αὐτῆς ἐποίησε. Γέγραπται 
δ᾽ oby* « Τετάρτῃ δὲ φυλαχῇ τῆς νυχτὸς ἦλθεν ὁ 
Ἰησοῦς πρὸς αὑτοὺς περιπατῶν ἐπὶ τῆς θαλάσσης" 
χαὶ ἰδόντες αὐτὸν περιπατοῦντα ἐπὶ τῆς θαλάσσης, 
ἐταράχθησαν. » Καὶ μετ᾽ ὀλίγα" « ᾿Αποχριθεὶς ὃὲ 
αὑτῷ ὁ Πέτρος εἶπε" Κύριε, εἰ σὺ εἶ, χέλευσόν qu 
ἐλθεῖν πρὸς σὲ ἐπὶ τὰ ὕδατα. Ὁ δὲ εἶπεν. Ἐλθέ 
xai χαταδὰς ἀπὸ τοῦ πλοίου Πέτρος περιεπίέ 
τησεν ἐπὶ τὰ ὕδατα. » Πάλιν Μωῦσῆς ἀνέμῳ νότ 
βιαίῳ ἔπηξε τὴν θάλασσαν. Λέγει δ᾽ οὖν ἡ Γραφ' 

ε Ἐξέτεινε δὲ Μωῦσῆς τὴν χεῖρα ἐπὶ τὴν θάλασσι 
xaX ὑπήγαγε Κύριος τὴν θάλασσαν ἀνέμῳ νέ 
βιαίῳ. » Καὶ ἐπιφέρει. «€ Ἐπάγη τὰ χύματα 
μέσῳ τῆς θαλάσσης. » Ὡσαύτως δὲ xal πολὺ xp 
τόνως ὁ Σωτὴρ ἡμῶν ἐπετίμησε τῷ ἀνέμῳ χα 
θαλάσσῃ, καὶ ἐγένετο γαλήνη μεγάλη. Πάλιν MN 
σέως ἀπὸ τοῦ ὄρους χατιόντος, τὸ πρόσωπον Éu 
πλήρης δόξης. Γέγραπτα: δ᾽ οὖν: « Καταβαίν 
αὑτὸς ἐχ τοῦ ὄρους Μωῦσῇς, οὐχ ἤδει, ὅτι δεδόξ 

ἡ ὄψις τοῦ χρωτὸς τοῦ προσώπου αὐτοῦ, ἐν * 

τὸν λαλεῖν αὐτῷ " xal εἶδεν ᾿Ααρὼν, xai πάν 
πρεσθδύτεροι τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ τὸν Μωῦσῆν, 
δεδοξασμένη ἡ ὄψις τοῦ χρωτὸς τοῦ προσώτ 

τοῦ. » Ὡσαύτως δὲ χαὶ πολὺ διαφερόντως € 

poc Σωτὴρ, ἀναγαγὼν τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς 

ὑψηλὸν λίαν, μετεμορφώθη ἔμπροσθεν ab 

ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος, τὰ ἱ 

αὐτοῦ ἐγένετο λευχὰ ὡς τὸ φῶς. Πάλιν Μι 


* bid. 15,14. * Mattb. xvi, 8-10. υ 


941,39. ' Matth. xiv, 25, 20. * lbid. 28,29. * Exod. x:v, 21, 22. !* Mattb. vini, 26; Luc. τὴν 


17$ 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1I. — APOLOGETICA. 


418 


In qua illi similem suscitaturum se Deus respon- A τὴν τοῦ Θεοῦ διερμηνεύων φωνὴν, ἔφησεν" « Προ- 


det, dicens : « Prophetam ex fratribus eorum susci- 
tabo eis, tanquam te, et dabo verbum meum in os 
illius, et loquetur eis quemadmodum mandavero 
illi; et omnis homo quicunque non audierit 
verba illius, quacunque loquetur propheta in 
nomine meo, ego ulciscar ex eo **: » ipseque 
Moses Dei vocem ad populum interpretans , ait: 
« Prophetam ex fratribus vestris suscitabit Domi- 
nus Deus vester, illum audietis in omnibus quze- 
cunque postulasti a Domino Deo tuo in Choreb in 
die concionis **, » Quod autem post Mosen ante 
Salvatorem nostrum nullus prophetarum Mosi si- 
milis surrexerit, antiqua Scriptura perspicue do- 
cet, ubi ait: « Et non surrexit ultra propheta in 
Jsrael sicut Moses, quem noverit Dominus facie ad 
faciem, in omnibus signis atque portentis **. » 
Constat igitur divinum spiritum per Mosen de 
Salvatore nostro cecinisse : siquidem unum ipsum , 
nec alium quempiam Mosi similem exstitisse, qua- 
lem ipsius Mosis verba describunt, jam comproba- 
tum est. Caeterum , specta aliam quoque prophe- 
tiam 95 publice scripture commendatam. Nam 
cum Salvatorem et Dominum nostrum, hominem 
ratione humanitatis de semine Israel ortum, iunu- 
merabiles conventus in omnibus gentibus Dominum 
appellent, propter divinam ejus virtutem hanc ei 
appellationem tribuentes : Moyses quoque, qui, hoc 
divino Spiritu afflatus, cognoverat, enuntiavit in 
hunc modum : « Exibit homo de semine ejus (di- 
eit autem de Israel) et dominabitur gentibus, et 
extolletur regnum ejus 3". » Quod si nullus unquam 
alius ex iis principibus et regibus, qui in circeum- 
cisione regnaverint, nultarum gentium Dominus 
constitutus est (nulla enim historia hoc habet), 
clamat autem et vociferatur veritas de uno Salva- 
tore nostro : illum utique jam Dominum, neque id 
Jabiis tantum, sed affectione sincerissima, innume- 
rabiles omnium nationum conventus confiteri : 
quid ultra jam impedit ne illum esse dicamus, de 
quo prophetie exstant? Quod autem Moyses hzc 
non indefinite predicat, neque immenso quodam et 
inconstanti tempore vaticinium adumbret, sed valde 
providenter eventum rerum quas przdixerit, deter- 


φήτην ix τῶν ἀδελφῶν ὑμῶν ἀναστήσει Κύριος ὁ 
Θεὸς ἡμῶν. Αὐτοῦ ἀχούσεσθε κατὰ πάντα ὅσα ἡτήσω 
παρὰ Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου ἐν Χωρὴδ τῇ ἡμέρᾳ τῆς 
ἐχχλησίας. » Ὅτι δὲ τῶν μετὰ Μωῦσέα προφη- 
τῶν οὐδεὶς πρὸ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ὅμοιος ἐγή- 
γερται Μωῦσεΐζ, σαφῶς ἡ παλαιὰ Γραφὴ διδάσχει, 
λέγουσα " « Καὶ οὐχ ἀνέστη ἔτι προφήτης ἐν Ἰσραὴλ, 
ὡς Μωῦσῆς, ὃν ἔγνω Κύριος πρόσωπον χατὰ πρόσ- 
voy ἐν πᾶσι τοῖς σημείοις xaX τέρασι. » Δέδειχται 
τοίνυν τὸ ἔνθεον πνεῦμα διὰ Μωῦσέως περὶ τοῦ Σωτῆ- 
ρος ἡμῶν θεσπίσαν * εἰ δὴ μόνος αὐτὸς, xat οὐδ᾽ ἄλλος 
ὅμοιος τῷ Μωῦσεϊζ γεγονὼς ταῖς αὐτοῦ Μωῦσέως φω- 
ναῖς ἀχολούθως συνέστη. Σχέψαι δὲ χαὶ ἄλλην προφη- 
τείαν ἀνάγραπτον. Ἐπειδὴ γὰρ τὸν Σωτῆρα χαὶ Κύ- 
ριον ἡμῶν, ἄνθρωπον χατὰ σάρχα γενόμενον Ex σπέρ- 
ματὸς Ἰσραὴλ, μυρία πλήθη ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι χυ- 
ριολογεξ, τῆς ἐνθέου δυνάμεως αὐτοῦ χάριν Κύριον 
ὁμολογοῦντα, xal τοῦτο πάλιν Μωῦσῆς συνιδὼν τῷ 
θείῳ Πνεύματι, διὰ τῆς αὐτοῦ γραφῆς τοῦτον ἀνεφώ- 
νησε τὸν τρόπον" « Ἐξελεύσεται ἄνθρωπος Ex τοῦ 
σπέρματος αὐτοῦ (λέγει δὲ τοῦ Ἰσραήλ ), xat χυριεύ- 
att ἐθνῶν, καὶ ὑψωθήσεται ἡ βασιλεία αὐτοῦ. » Εἰ δὴ 
μηδεὶς ἄλλος πώποτε τῶν ἐχ περιτομῆς ἀρχόντων xal 
βασιλέων χύριος ἐθνῶν πολλῶν χατέστη ᾿ (οὐδεμία 
γὰρ ἱστορία δηλοῖ τοῦτο ") βοᾷ δὲ xa χέχραγεν ἡ ἀλή- 
θεια ἐπὶ μόνου τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ὅτι δὴ Κύριον 
αὐτὸν, χαὶ οὐχ αὐτὸ μόνον τοῖς χείλεσι, διαθέσει δὲ 
Ὑνησιωτάτῃ, μυρία πλήθη ἐξ ἁπάντων τῶν ἐθνῶν 
ὁμολογεῖ, τὲ δήποτε ἐμποδὼν μὴ οὐχὶ αὐτὸν εἶναι 
φάσχειν τὸν προφητευόμενον ; Ὅτι δὲ Μωῦσῆς ταῦτα 
οὐχ ἀπεριορίστως προλέγει, οὐδ᾽ εἰς ἄπειρον χαὶ ἀπε- 
ρίμετρον χρόνον ἐπισχιάζων τὴν πρόῤῥησιν, οὐ μάλα 
δὲ ἀχριθῶς τὴν τῶν προφητενομένων ἔχδασιν χρόνοις 
ὡρισμένοις περιγράφων, ἄχουε οἷα καὶ περὶ τούτον 
θεσπίζει. « Οὐχ ἐχλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα, καὶ 
ἡγούμενος ἐχ τῶν μηρῶν αὐτοῦ, ἕως ἂν ἔλθῃ ᾧ ἀπό- 
χεῖται" xal αὑτὸς προσδοχία ἐθνῶν. » Δι᾽ ὧν οὐ διαλείο 
ψειν ἑξῆς καὶ κατὰ διαδοχὴν ἡγουμένους καὶ ἄρχον- 
τας τῶν Ἰουδαίων ἔθνονς, μέχρι τῆς τοῦ προσδηχω» 
μένου παρουσίας ἀποφαίνεται. Διαλιπόντων δὲ τῶν 
παρ᾽ αὐτοῖς ἀρχόντων, παρέσεσθαι τὸν προφητενόμε- 
γον. Ἰούδαν δὲ νῦν οὐ τὴν φυλὴν ὀνομάζει, ἀλλ᾽ ἐπεὶ 
xaxá τινα προσωνυμίαν ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα χρόνοις 


minatis temporibus circumscribat, illa planissime D ἀπὸ fae φυλῆς τῆς Ἰούδα τὸ πᾶν Ἰουδαίων 


indicant, quze de hac quoque re canit : « Non de- 
flciet, inquit, prínceps de Juda, neque dux de fe- 
moribus ejus, donec veniat cui repositum est : et 
ipse exspectatio gentium *!**. » Quibus verbis non 
defuturos deinceps ductores ac principes, qui sibi 
inter se continuata serie succedart de gente Ju- 
daica, usque ad ejus, qui exspectatur, adventum, 
enuntiat. Quod si principes apud Judaos defece- 
rint, adventurum eum, qui ex oraculis exspectatur. 
Judam vero hic non ipsam tribum intelligit, sed 
quoniam denominatione quadam posterioribus 
temporibus $ regali tribu Juda, omnis Judzorum 
ratio dicta est, ita quidem ut hodie quoque Jud:ei 


88 Deut. xvin, 18,19. 55 ibid. 15,16. 


89 Deut, xxxiv, 10,4. 


ἔθνος ἐχρημάτιζεν, ὡς xal εἰς σήμερον Ἰουδαίοις 
ὀνομάζεσθαι " σφόδρα θαυμαστῶς xat προφητιχῶ; τὸ 
πᾶν ἔθνος Ἰουδαίων ὠνόμασεν, ὡσπεροῦν χαὶ ἡμεῖς 
Ἰουδαίους προσαγορεύομεν. Εἶτά φησι μὴ πρότερον 
ἐχλείψειν ἐχ τοῦ ἔθνους αὐτῶν ἄρχοντας χαὶ ἦγουμέ- 
γους, ἣ παρεῖναι τὸν προφητευόμενον" τούτου δὲ 
ἐπιστάντος, χαταλυθήσεσθαι μὲν αὐτίχα τὴν Ἶου- 
δαίων ἀρχὴν, αὐτὸν δὲ οὐχ ἔτι Ἰουδαίων, ἐθνῶν δὲ 
ἔσεσθαι προσδοχίαν. Καὶ τοῦτο δὲ ἐπὶ μὲν τῶν προ- 
φητῶν οὐχ ἂν δύναιο ἐφαρμόζειν, ἐπὶ δὲ μόνον τὸν 
Σωτῆρα xai Κύριον ἡμῶν. "Apa τε γὰρ αὐτὸς εἰς &v- 
θρώπους παρῆν, xai τὸ Ἰουδαίων χαθήρητο βασί- 
Aetoy* ἐχλελοίπει δὲ παραχρῆμα ὁ ix προγόνων Our. 
*! jbid, 10. *'* Gen. Σχειχ, 10. 


119 EUSEBIT CAESARIENSIS OPP. 


Quid enim interest dicasne, in ipso gentes spera- A 
bunt, $7 an vero : ipse erit exspectatio gentium? 
Rursus vero idem lsaias, oratione progressus , de 
Christo hec divinat : « Ecce pucr meus, quem 
elegi : dilectus meus , in quo complacuit sibi ani- 
ma mea : judicium gentibus proferet **, » ac dein- 
ceps adjungit : « donec ponat in terra judicium , et 
in nomine ejus gentes sperabunt 85 : » in his Pro- 
pleta jam secundo gentes in Christo speraturas 
ponit, cum superius illud dixerit : « in ipso gen- 
tes sperabunt 57.» Hie vero : « in nomine ejus gen- 
tes sperabunt. » Etiam ipsi David dictum est **, de 
fructu ventris ejus suscitandum esse quemdam , de 
quo deinceps ait Deus : « lpse invocabit me, pater 
meus es tu, et ego primogenitum ponam eum **. » 
Nam de lioc rursus dictum est : « Et dominabitur 
a mari usque ad mare, et a fluminibus usque ad 
terminos orbis terrz **. » Et rursus : « Omnes gen- 
tes servient ei, et benedicentur in te omnes tribus 
terre κ᾿. » Preterea autem locus quidem certus a 
Michza canitur, in quo i$ oriturus sit, de quo fe- 
runtur tot vaticinia : « Et tu, inquit, Bethlehem, 
domus Euphrata , minima es ut sis in millibus Ju- 
da : ex te mihi egredietur dux, qui pascet populum 
meum l|srael, et exitus ejus ab initio ex diebus 
szculi ** : » et omnes confitentur, in Bethlehem Je- 
sum Christum esse natum. Quin etiam incol:e ejus 
loci speluncam ibidem monstrant iis , qui ab exter- 
nis terris venerint ad spectandum : et locus qui- 
dem hic ubi ortus ejus futurus fuit, predictus est. 
lpsius vero ortus miraculum , nunc obscure ac fl- 
gurate , nunc plane et aperte ponit Isaias : obscure 
quidem , ubi ait: « Domine, quis credidit auditui 
nostro? et brachium Domini cui revelatum est? 
annuntiavimus coram eo, quasi puerulus, quasi 
radix in terra sitienti **. » Pro quo Aquila quidem 
sic interpretatus est : « Et pradicabitur tanquam 
quod ubere nutritur in faciem cjus, et tanquam 
radix de terra invia. » Theodotion vero : « Et ascen- 
det sicut quod lacte alitur coram eo, et sicut radix 
in terra sitienti. » His enim verbis cum mentionem 
fecerit propheta de brachio Domini , quod erat Dei 
Verbum : « Coram eo, inquit, annuntiavimus quasi 
puerulum lactentem , et qui ubere nutriatur, et 
'quasi radicem de terra invia ; » ubi puerulus qui. 
dem ille, qui ubere atque lacte nutritur, plane or- 
tum Christi declarat. Terra vero invia et sitiens, 
968 virginem qux illum enixa est, quam scilicet 
nullus vir adiit, de qua quamvis invia , laudata illa 
radix prodiit, et qui ubere, lacteque nutriretur 
puerulus. Verum hac adumbrate admodum signi- 
ficavit: apertius vero idem propheta sententiam 
suam interpretatur, ubi ait : « Ecce virgo in utero 
capiet, et pariet filium, et vocabunt nomen ejus » 


98 [sa. xL n, 1. 


9 jbid. 4, 57 Isa. x1, 10. ** Il Reg. 
M ibid. 14, 17. 


δ Mich. v, 9. ** laa. Lut, 1,9. 


0) Mss., Τῆς δὲ γενέσεως αὐτοῦ τὸ θαῦμα ποτὲ 
μὲν 9€ αἰνιγμάτων, ποτὲ δὲ xat λευκότερον ὁ Ἡσαΐας 


PARS ||. -- APOLOGETICA. LL] 


ποταμῶν ἕως περάτων τῆς οἰχουμένης. » Καὶ αὖϑις" 

c Πάντα τὰ ἔθνη δουλεύσουσιν αὐτῷ, καὶ ἐνευλογην 
θήσονται ἐν σοὶ πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς. » Καὶ οὗπος ! 
δέ τις πάλιν ἀφωρισμένος τῆς τοῦ προφητενομένου 
γενέσεως θεσπίζετα: ὑπὸ Μιχαίον λέγοντος" -« Kal eb, 
Βηθλεὲμ, οἶχος τοῦ Εὐφραθᾶ, ὀλιγοστὸς εἶ τοῦ εἶνει ἐν 
χιλιάσιν Ἰούδα * ἐκ σοῦ μοι ἐξελεύσεται ἡγούμενες, 
ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραὴλ" κεὶ εἷ 
ἔξοδοι αὐτοῦ ἀπαρχῆς ἐξ ἡμερῶν αἰῶνος. » "Dneid- 
γῆται δὲ παρὰ τοῖς πᾶσιν, ὅτι ἐν Βηθλεὲμ ἐγεννῆθη 
Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς, ὡς καὶ σπήλαιον δεέχνυσθαι πρὸς 
τῶν ἐπιχωρίων αὐτόθι τοῖς ἐπὶ θέαν ἀπὸ τῆς ἀλλοῦ» ᾿ 
πῆς ἀφιχνουμένοις. Καὶ ὁ μὲν τόπος οὗτος, ἔνθα T 
γεννῆσθαι ἔμελλεν, προείρητο " τίς δὲ xal λευχότεβοι 

ὁ Ἡσαῖας παρίστησι, δι᾽ αἰνιγμάτων μὲν (1), ὅταν 
λέγη « Κύριε, τίς ἐπίστευσε τῇ ἀχοῇ ἡμῶν, χεὶ ὁ 
βραχίων Κνρίου «ίνι ἀπεχαλύφθη ; ἀνηγγεῦαμῶ 
ἐναντίον αὐτοῦ ὡς παιδίον, ὡς ῥίζα ἐν γῇ δυψώσῃ." 
'Av0' οὗ ὁ μὲν ᾿Αχύλας ἡρμήνευσεν οὕτως" « Kd 
ἀναῤῥηθήσεται ὡς τιτθιζόμενον εἰς πρόσωπον αὐτοῦ; 
χαὶ ὡς ῥίζα ἀπὸ γῆς ἀδάτου " » ὃ δὲ Θεοδυτίων" 

« καὶ ἀναδήσεται ὡς θηλάζον ἐνώπιον αὐτοῦ, χαὶ : 
ὡς ῥίζα ἐν γῇ διψώσῃ. » Διὰ γὰρ τούτων μνημονεύσες ἡ 

ὁ προφήτης τοῦ βραχίονος τοῦ Κυρίου, ὃς ἦν ὁ Μὲ 
Θεοῦ λόγος, « Ἐνώπιον αὐτοῦ, » φησὶν, « ἀνηγγεῖε» 
psv ὡς παιδίον θηλάζον xa τιτθιζόμενον, xd ὡς — 
ῥίζαν ἀπὸ γῆς ἀδάτου. » Τὸ μὲν οὖν παιδίον τὸ τιτὰ» "ἢ 
ζόμενον χαὶ θηλάζον ἄντιχρυς τὴν γένεσιν «o0 Ye Δ 
στοῦ δηλοῖ" ἡ δὲ γῇ ἄδατος xoi διψῶσα τὴν ἀποκνὴν di 
σαπαν αὐτὸν παρθένον, fj οὐδεὶς ἀνὴρ ἐπιδέθηξιι, “ἢ 
ἀφ' ἧς, χαΐπερ ἀθάτου τυγχανούσης, προῆλθεν δὴ 
εὐλογημένη ῥίζα, καὶ τὸ τιτθιζόμενον καὶ θηλάδεβ 
παιδίον. ᾿Αλλὰ ταῦτα μὲν ἐπεσχιασμένως ἡνίξαν 
γυμνότερον δὲ ὁ αὑτὸς ἑρμηνεύει προφήτης τὴν δὲ ; 
vourv, ἐπ᾽ ἂν λέγη" « Ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν vt 
λήψεται, xaX τέξεται υἱὸν, καὶ χαλέσουσι τὸ ὄν 
αὐτοῦ μεθ᾽ ἡμῶν ὁ Θεός. » Τοῦτο γὰρ ἑρμηνεύει Qu 
c Ἐμμανουέλ. » Τοιαῦτα περὶ τῆς εἰς ἀνθρώπους ἘΜ 
νέσεως τοῦ Χριστοῦ πάλαι πρότερον παρ᾽ 'E6paleg: ἢ 
μεμελετάσθω. Μήτι οὖν ἐπίδοξόν τινα δυνάστην, ἢ 
τύραννον, fj τινὰ ἄλλως τῶν τὰ μεγάλα χατὰ di 
βίον δυναμένων, τὸν προφητευόμενον ὑπογράφουσινῃ 
οὐκ ἔστιν εἰπεῖν “ὅτι μτὸξ ἐφάνη τοιοῦτος. ᾿Αλλ᾽ ele 
ἐφάνη τῷ βίῳ, τοιοῦτον αὐτὸν καὶ ἐθέσπισαν ἔσεσθαι, 


i 
4 
1 


p τῆς ἀληθείας χατ' οὐδὲν ἀπολελειμμένοι. Εἰπὸν 


δ᾽ οὖν ὁ Ἡσαΐας" « ᾿Ανηγγείλαμεν ἐνώπιον αὐτοῦ, ὡς 
παιδίον, ὡς ῥίζα ἐν γῇ διψώσῃ" ν ἑξῆς συνάπτει M- 
γων᾿ «Οὐχ ἔστιν εἶδος αὐτῷ οὐδὲ δόξα" xal εἴδομεν 
αὐτὸν, χαὶ οὐχ εἶχεν εἶδος οὐδὲ κάλλος xai fjv τὸ 
εἶδος αὐτοῦ ἄτιμον xal ἐχλεῖπον παρὰ τοὺς νἱοὺς 
τῶν ἀνθρώπων. "AvÜprmos, ἐν πληγῇ ὧν, xal εἰδὼς 
φέρειν μαλαχίαν, ἠτιμάσθη, καὶ οὐχ ἐλογίσθη. » Τί 
οὖν λείπεται ἐπὶ τούτοις; Εἰ γὰρ προεῖπον αὐτοῦ 
φυλὴν, xal γένος, xal τρόπον γενέσεως, xal «ἧς 


vn, 139. 3 Psal. Lxxxviri, 97,28. "5 Psal. υχχὶ, 8. 


παρίστησι, δι' αἰνιγμάτων μέν, x. τ. λ.., et sic legit 
interpres. 













185 


post Christi mortem vidisset, sed quoniam, brevi 
mora interjecta, erat a morte sive a sepultura re- 
migraturus, atque in vitam res'ituendus, de hac 
quoque re deinceps baec addit, sic dicens : « Et 
Dominus vult purgare eum a plaga si traditus, sit 
pro peccato. Anima vestra videbit semen longzeevum : 
et vult. Dominus auferre alabore anima ejus, ut 
ostendat ei lucem **, » Qui superius dixit : ε Homo 
in plaga constitutus, » et « qui novit ferre languo- 
rem, » nunc post mortem ejus et sepulturam: 
« Dominus, inquit, vult purgare eum a plaga, » et 
qu! hoc fiet? « si traditus, inquit, fuerit pro pec- 
cato, anima vestra videbit semen longevum ;» 
non enim omnibus concessum est longevum Chri- 
sii semen intueri, sed iis solis qui confiteantur, et B 
munera offerant Deo pro peccatis. Horum enim 
duntaxat anima videbit semen longzvum Christi, 
hoc est, aut eternam vitam ejus post mortem, aut 
ejusdetn verbum per totum terrarum orbem disse- 
minatum, quod longzevum futurum est, semperque 
duraturum. Rursus, qui superius dixerat : « Et 
nos putavimus illum esse in labore: » nunc post 
cedem mortemque ejus, ait : « Εἰ vult Dominus 
auferre a labore animz ejus, ut ostendat ei lu- 
cem. » Quoniam igitur deliberavit Dominus, qui 
Deus est universi purgare illum a plaga, 100 et 
ostendere in lucem : necessario utique, qui voluit, 
id faciet quod voluit. Nihil enim est eorum quae 
vult quod non fiat : voluit autem purgare illum, et 
ostendere illi lucem ; fecit igitur haec: et cum pur- C 
gaverit illum, ostendit illi lucem : et quoniam vo- 
luit, et volens abstulit laborem ab aniina illius, et 
ostendit illi lucem , merito Propheta sequitur, et 
ait: « Propter hoc ipse bzreditabit multos, et 
fortium dividet spolia *!: » ubi (quod reliquum 
fuit) jam bzreditatis etiam Christi mentionem fa- 
cit, illi psaltno consentanea dicens, in quo de insi- 
diis adversus illum consttuctis nominatim canens 
oraculum, ubi ait: « Astiterunt reges terrz, et 
principes convenerunt in unum adversus Dominum 
et adversus Christum ejus **; » deinceps adjungit : 
« Dominus dixit ad me, Filius meus es tu, ego ho- 
die genui te: postula a me, et dabo tibi gentes hz- 
reditatem tuam, οἱ possessionem tuam terminos 
terrz *?, » Has igitur gentes, etiam propheta intel- 
lexit, cum dixit: « Propter hoc ipse hswreditabit 
muitos, » et adjungit : « Et fortium dividet spolia.» 
Siquidem a potestatibus contrariis, quze prius in- 
ter gentes dominabantur, ubi subjectas animas li- 
beravit, tum quasi spolia quzedam suis divisit disci- 
pulis. Proinde Isaias ait de illis : « Et lzetabuntur 
coram te, sicut qui dividunt spolia δ", » Et Psalmo- 
rum auctor : « Dominus, inquit, dabit verbum 
evaugelizantibus virtute multa : rex virtutum di- 
lecti, speciei domus dividere spolia**. » Merito igi- 
tur bic quoque de Christo ait: Propter hoc ipse 


80 [g2, Lui, 10. ** ibid. 14. '* Psal. 1,2. 


EUSEBII CUAESARIENSIS OPP. 
prophetiam terminare, si nihil amplius futurum A αἰώνιον ζωὴν αὐτοῦ, τὴν μετὰ τὸν θάνατον, ἣ da 


δὲ jbid. 7,8. 


PARS Il. — APOLOGETICA. ui 


χαθ᾽ ὅλης τῆς οἰχουμένης ἐπισπαρέντα αὐτοῦ λόγω 
μαχρόδιον ἐσόμενον, xal εἰς τὸ ἀεὶ διαρχέσονιι, 
Πάλιν ἀνώτερον εἰπὼν, « Καὶ ἡμεῖς ἑλογιαάμοθε - 
αὐτὸν εἶναι ἐν πόνῳ, » νῦν μετὰ τὴν σφαγὴν παὶ τὸν 
θάνατον αὐτοῦ, φησίν « Καὶ βούλεται Κύριος dye» 
λεῖν ἀπὸ τοῦ πόνου τῆς ψυχῆς αὐτοῦ, δεῖξαι αὐτῷ 
φῶς. » Ἐπεὶ τοίνυν βεθούληται Κύριος, ó τῶν ων 
Θεὸς χαθαρίσαι αὐτὸν τῇ den xai δεῖξαι ete 
φῶς, πάντως πον n d rd ἂν ὃ npa! 
Οὐδὲν γάρ ἔστιν ὃ b 
λήθη δὲ χαθαρίσαι a 
ἐποίησεν ἄρα ταῦτα * 
αὐτῷ φῶς. Καὶ ἐπεὶ ἐδου 
τὸν πόνον τῆς ψυχῆς abo τίς 
εἰχότως ὁ Προφήτης ἐπισυ 
αὐτὸς χληρονομήσει πολλοὺς, καὶ τῶν ἰσχυρῶν pe 
pret σχῦλα. » Ἔνθα λοιπὸν ἤδη xat τῆς χληρονομίας 
τοῦ Χριστοῦ μέμνηται τῷ δευτέρῳ συμφώνως φαλμᾷ, 
δι᾽ οὗ περὶ τῆς ἐπιθουλῆς τῆς χατ᾽ αὐτοῦ συσχεῖν» 
σθείσης ὀνομαστὶ θεσπίσας ὁ λόγος ἐν τῷ, ε Παρ» 
στησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, xat οἱ ἄρχοντες συν» 
χθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ χατὰ τοῦ Κυρίου καὶ χατὰ τοῦ 
Χριστοῦ αὐτοῦ, ἑξῆς ἐπιλέγει" ε« Κύριος εἶπε πρὶξ᾿ 
μέ" Υἱός μου cl σὺ, ἐγὼ σήμερον γεγέννῳιά et*- 
αἴτησαι παρ᾽ ἐμοῦ, χαὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν χληρωιμῆν 
cou, xai τὴν χατάσχεσίν σου τὰ πέρατα τῆς Tu » 
Ταῦτα δ᾽ οὖν τὰ ἔθνη χαὶ ὁ προφήτης ἡνίξατο ἐπί, 
« Διὰ τοῦτο αὐτὸς χληρονομήσει πολλούς" » καὶ bmdip — 
« Καὶ τῶν ἰσχυρῶν μεριεῖ σχῦλα. » Τῶν γὰρ med 
p£eoy τῶν ἀντιχειμένων, al πάλαι τῶν ἐθνῶν Sau: 
τὰς ὑποχειρίους ῥυσάμενος ψυχὰς, οἷα δὴ τινα exul 
τοῖς οἰκείοις διένειμε μαθηταῖς. Διό φησιν ὁ "Hel 
περὶ αὐτῶν" ε Καὶ εὐφρανθήσονται ἐνώπιόν ὁ 
τρόπον οἱ διαιρούμενοι σχῦλα. » Καὶ ὁ Ψαλμῳϑῇ 
ε« Κύριος δώσει ῥήμα τοῖς εὐαγγελιζομένους ᾿ 
μει πολλῇ " ὁ βασιλεὺς τῶν δυνάμεων τοῦ ἀγα ΕΣ 
τῇ ὡραιότητι τοῦ οἴχου διελέσθαι σχῦλα. » Elnbil 
τοιγαροῦν χαὶ ἐνταῦθα περὶ τοῦ Χριστοῦ MN í 
« Διὰ τοῦτο αὐτὸς χληρονομήσει πολλοὺς, καὶ el ^i 
ἰσχυρῶν μεριεῖ σχῦλα. » Διὰ ποῖον δὲ τοῦτο, πῶν΄οὁὦ 
ἑξῆς διδάσχει, φήσας" «'AvO' ὧν παρεδόθη εἰς θάνδν 
τον ἡ ψυχὴ αὑτοῦ, χαὶ ἐν τοῖς ἀνόμοις ἐλογίσθη " χὰ 
αὐτὸς ἁμαρτίας πολλῶν ἀνήνεγχε * xat διὰ τὰς ἀμδβ» 
τίας αὑτῶν παρεδόθη. » ᾿Αντὶ τούτων γὰρ ἀμειδύ» ᾿ 
μενος αὐτὸν ὁ Πατὴρ τῆς ὑπαχοῆς χαὶ τῆς Ümegm 
γῆς ἕνεχα, δεδώρηται αὐτῷ τὰ ἐγχείμενα. Γέγονε vig 
ὑπήχοος τῷ Πατρὶ μέχρι θανάτου - διὸ xal χληρον» 
μῆσει πολλοὺς, χαὶ οὐ πρότερον, ἀλλὰ μετὰ τὸ «aps» 
δοθῆναι εἰς θάνατον τὴν ψυχὴν αὐτοῦ, xa ἐν τοῖς ἀν 
pote λογισθῆναι, θεσπίζεται. Διὰ ταῦτα γὰρ εἴρητδι 
χληρονομήσειν πολλοὺς, xal τῶν ἰσχυρῶν μερίσειν τὰ 
σχῦλα. Ἡγοῦμαι δὲ ἀναμφιλόγως τὴν Ex νεχρῶν ἀνά» 
στασιν τοῦ προφητενομένου διὰ τούτων παρίστασθαι. 
Πῶς γὰρ ἄλλως ἐπινοῆσαι δυνατὸν ὡς πρόθδατον ἐπὶ 
σφαγὴν ἀχθέντα, xal ἀπὸ τῶν ἀνομιῶν τοῦ Ἶου» 
δαίων λαοῦ θανάτῳ παραδοθέντα, χαὶ μετὰ ἀνόμων 



























Mer AN 


| 
| 
1 
1 


δὲ [g3. ix, ὅ. δ᾽ Peal. εχυι, 12. 


199 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


200 


atqui precepta erant bsec philosophicze vita, quam A ἕνεκα. Παρήνει δ᾽ αὐτοῖς καὶ τῶν Ἰουδαίοις ὑπὸ 


illis describens dicebat : « Nolite possidere aurum, 
neque argentum in zonis vestris, non peram in 
via *5, » et alia ejusmodi. Seipsos vero jubebat pro- 
videntiz, que omnia gubernat, commendantes, et ad 
illam referentes, nusquam sollicitos esse de rebus 
necessariis. Admonebat etiam eos, ut altius sape- 
rent iis, qux Judzis a Mose precepta fuerant : 
ll illum enim legem illis posuisse, non occidere, 
tanquam proélivibus ad occidendum : item non 
mochari, tanquam iis qui lascivissimi, atque in 
libidinem propensissimi essent. Rursus non furari, 
tanquam servile maxime ingenium prz se ferenti- 
bus. Ipsos vero oportere arbitrari, has sibi ipsis 
nusquam esse accommodatas leges, sed animi libe- 


Mo)cíog; παρηγγελμένων χρείττονα φρονεῖν. Tóy 
μὲν γὰρ, οἷα προχείροις εἰς ἀνδροφονίας, νομοθετῆ- 
σαι μὴ φονεύειν᾽ ὡσαύτως δὲ xal μὴ μοιχεύειν, oa 
λαγνιστάτοις, xal χαταφερεστάτοις. Καὶ αὖ πάλιν 
μὴ χλέπτειν, οἷα δουλοπρεπεστάτοις. Αὐτοὺς δὲ δεῖν 
τούτους μὲν ἡγεῖσθαι μὴ προσήχειν αὑτοῖς τοὺς νό- 
μους, τὸ δ' ἀπαθὲς τῆς ψυχῆς περὶ πολλοῦ πρυτιμᾷν 
χάτωθεν ἐχ βάθους αὑτῆς διανοίας, ὥσπερ ἀπὸ ῥιζῶν, 
τὰ τῆς χαχίας ἀποτέμνοντας βλαστήματα καὶ χρατεῖν 
μὲν ὀργῆς χαὶ πάσης αἰσχρᾶς ἐπιθυμίας πειρᾶσθαι, 
μᾶλλον δὲ μηδὲ ὀργίξεσθαι δι᾽ ἄχραν ψυχῆς ἀπά- 
θειαν, μηδὲ προσδλέπειν γυναῖχα μετὰ ἐπιθυμίας 
ἀχολάστου" μηδὲ χλέπτειν, τοὐναντίον δὲ, xal τὰ 
οἰκεῖα προΐεσθαι τοῖς δεομένοις - ἀλλὰ μηδὲ σεμνύ» 


rationem ab omni morbo plurimi facere, et ab imis B νεσθαι ἐπὶ τῷ μὴ ἀποστερεῖν, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῷ τοὺς σφᾶς 


partibus ac de profundo cogitationis, tanquam ἃ ra- 
dicibns malitiam pullulantem resecare, iramque 
atque omnem minus honestam cupiditatem vincere 
coronari, ac potius ex summa animi tranquillitate 
ne irasci quidem, neque mulierem cum libidine in- 
tueri, ac non modo non furari, sed contra, res 
etiam suas indigentibus erogare. Neque vero in eo 
gloriari, quod aliena inter se non auferrent, sed 
quod eis, qui se primi spoliassent, omnem inju- 
riam remitterent. Et quid opus est me omnia repe- 
tere, quzecunque aut ille docuit, aut illi didicerunt? 
nam przter cetera, illes ita veritatem amplecti hor- 
tabainr, ut ne jure quidem jurando indigerent, ac 
multo quidem minus perjurio. Ita vero se vita ac 
moribus comparare, ut quod dicerent, omni jure- 
jurando certius haberetur, progredientes ad id us- 
que sermonis ut pro aflirmatione dicerent, Etiam : 
pro negatione, Non : et cum veritate hujusmodi vo- 
cibus uterentur. Interrogemus igitur, quam proba- 
bilitatem habeat, talium documentorum auditores, 
ac potius jam magistros effectos, suspicari mentitos, 
quacunque suum przceplorem effecisse testificati 
sunt? aut quam oredibiliter faciant, si putent illos 
omnes sibi inter se consensisse in mendacio? duo- 


C 


ἀποστερεῖν προηγουμένους, ἀμνησιχάχως φέρειν. 
Καὶ τί με χρὴ συναγαγεῖν πάνθ᾽ ὅσα ὁ μὲν ἐδίδα- 
σχεν, οἱ δ᾽ ἐμάνθανον ; παρήνει δ᾽ αὐτοῖς πρὸς τοῖς 
ἄλλοις τῆς ἀληθείας οὕτως ἔχεσθαι, ὡς μηδ᾽ εὐορ- 
χίας δεῖσθαι, πολλοῦ δεῖ ἐπιορχεῖν᾽ παρεσχευάζειν 
δὲ τὸν τρόπον παντὸς ὄρχου πιστότερον φαίνεσθαι, 
μέχρι τοῦ Ναὶ χαὶ τοῦ Οὗ χωροῦντας, σὺν ἀληθείᾳ 
τοῖς ῥήμασι χρωμένους. Πευστέον τοίνυν, τίνχ ἂν 
ἔχοι λόγον τοὺς τῶν τοιωνδὶ ἀχροατὰς, ἤδη δὲ χαὰ, 
διδασχάλους τῶν αὑτῶν φύντας μαθημάτων, πεκλξι- 
σθαι ὑπονοεῖν, ὅσα διαπράξασθαι τὸν διδάσχαλ m 
ἐμαρτύρησαν. Τί δὲ τὸ πιθανὸν τοῦ νομέζειν cups 
γως ἅπαντας ψεύσασθαι, δώδεχα ὄντας τὸν ἀριθ ag 
ποὺς ἐχχρίτους, ἑδδομήχοντα δὲ τοὺς λοιπούς ; ( 
xaX ἀποστεΐλαι λέγεται ἀνὰ δύο πρὸ προσώπου αὐτο 
εἰς πάντα τόπον xal χώραν οὗ ἔμελλεν αὐτὸς Ege 
σθαι. ᾿Αλλ᾽ οὐδεὶς αἱρεῖ λόγος ἀπιστεῖσθαι «occ 
πλῆθος ἀνδρῶν εὐσεδῇ xal σεμνὸν βίον àaracamme; 
νων, χαὶ πάντων μὲν τῶν οἰχείων ὠλιγωρηκχόπεειων 
ἀντὶ δὲ τῶν φιλτάτων, γυναιχὸς λέγω, xai Tale, 
καὶ παντὸς γένους, τὸν ἀχτήμονα cpórov ἑλομένων, 
χαὶ τὴν περὶ τοῦ διδασχάλου μαρτυρίαν σύμφωνον» 
ὡς ἀφ᾽ ἑνὸς στόματος, εἰς πάντας ἀνθρώπους ἐξενῇ “ 
νοχότων. 


decim quidem de omni numero electos, septuaginta autem reliquos ! Quos etiam binos misisse dicitUK 
ante faciem suam, ad omnem locum et regionem, quo erat ipse venturus. Sed nulla unquam  afferetost 
ratio, quare tantze multitudini hominum credendum non sit, qui quidem religiosam gravemque vitas 


amplexi sint, 


resque omnes suas aspernati, et pro charissimis, uxore, inquam, et liberis et omni g€—7 


nere, inopem victum elegerint, ac de suo preceptore concors testimonium, tanquam uno ore, in omnes 


bomines protulerint. 


Princeps igitur hzec et prima et vera sit ratio. Sed D 


contrariam quoque spectemus : in qua saltem pri- 
mum illud constet, nobisque cum illis conveniat,hunc 
quidem fuisse preceptorem, illos vero discipulos. 
111 Deinde fingamus illum non ea quz jam dicta 
sunt, docuisse, sed illis plane contraria facere, vi- 
delicet contra leges, impie injusteque agere, supe- 
rare, spoliare caeteros, et si quid aliud, quod ad 
malitiam pertineat, dici potest : latere autem iniis 
omnibus conari, et ejusmodi mores simulatione 
docirinz gravioris, et nova professione pietatis ob- 


4 Luc. x, 4. 


Ὃ μὲν οὖν κύριος xal πρῶτος xal ἀληθβ 
λόγος εἴη ἂν οὗτος. Σχεψώμεθα δὲ xai τὸν bvot— 
τίον. Ἔστω γὰρ ὁ μὲν διδάσχαλος, oi δὲ μαθητ 43:5 
Εἶθ᾽ ὡς ἐν ὑποθέσει λόγου, ὁ μὲν μὴ τὰ προλελεγμ..-πἴδε 
διδασχέτω, τὰ δ᾽ ἐχείνοις ἐναντία, παρανομεῖν 
λαδὴ, καὶ ἀσεθεῖν, καὶ ἀδιχεῖν, xal πλεονεχτεῖν.. « 
ἀποστερεῖν, χαὶ εἴ τι ἕτερον χαχὸν λέγοιτο " amma 
vety. 6' ἐπὶ πᾶσι τούτοις σπουδάζειν, xal τὸ «- 
μάλ᾽ εὐφνῶς ἐπιχρύπτεσθαι προσχήματι σεβνεῦῃ ς΄ 
δασχαλίας xai εὐσεδείας ἐπαγγελίᾳ καινῆς. - 
ταῦτα μετερχέσθωσαν, xal τὰ τούτων lo. V—— Àtà 


203 


EUSEBI! CAESARIENSIS OFP. PARS. II. — APOLOGETICA. 


profecto vitaà: mortem praposuerit, ac ne dorgesti- A μένην; ἢ ποίᾳ τοῦτο Ótavola. ἐφαντάσθησαν τολμῆ- 


corum quidem, et charissimorum causa supplicium 
tulerit, nedum pro eo, qui nequitiz sit condemna- 
tus. Quam ergo probabile, ut illius de quo dictum 
est, discipuli, si modo ille seductor przstigiator- 
que fuit, cum illum talem esse non ignorarent, at- 
que ipsi etiam improbiore flagitii genere animos ha- 
berent implicitos, a suz gentis viris omnia probra 
ferre non recusaverint, et omne supplicii genus 
pro testimonio illi reddendo subierint * non con- 
venit hoc cum natura improborum, longissime ab 
ea refugit. Ceterum hoc quoque diligenter consi- 
dera : nam si ipsi et seductores et impostores 
erant, et preterea imperiti omninoque vulgares, ut 
constat, quin etiam barbari, et qui non plus quam 


Syrorum linguam nossent, quomodo in totum pro- 4 
gressi sunt terrarum orbem 1 vel qua istod soler- 


tia excogitarunt, ausive sunt ? quibus porro viribus 
id quod ausi sunt perfecerunt ? Esto enim, viros 
rusticos in terra propria versantes, decipere et va- 
gari, nec otiose aut frustra rem serere, At vero apud 
omnes nomen Jesu praedicare, admirabiliaque illius 
gesta, et in urbibus et in agris docere : et alios qui- 
dem eorum, imperium Romanum, ipsamque om- 
niuni urbium reginam civitatem invadere : alios 
Persarum regnum, alios Armeniorum, Parthorum 
alios nationem : item alios Scytharum, quosdam 
etiam ad ipsos orbisterrz venisse fines, Indorumque 
regionem penelrasse: alios porro trans Oceanum 
evasisse, ad eas insulos quz Dritannicae vocantur : 
bzc eane.ego nunquam humana vi affecta putave- 
rim, nedum conatu levium vulgariumque hominum, 
113. ac multo minus seductorum, przstigiisque 
utentium. Qui vero flagitiosum, versutumque du- 
ctorem experti essent, eL ejus exitum vitz talem 
perspexissent, quibus tandem verbis assequeren- 
tur, uL inter se de illo consentanea fingerent? si- 
quidem uno ore omnes el leprosorum purgationes, 
et ejectiones dzemonum, οἱ excitationes mortuo- 
rum, ei czcorum sanationes, et innumerabiles alias 
zgrotantium medelas, quas ille prestiterat, tesitifi- 
cabantur; postremumque omnium, qued primia 
sibi post mortem, reditus illius in vitam sit visus. 
Hzc itaque, neque facta neque audita unquam suis 


temporibus, quomodo uno ore facta fuisse affirmare p 


ausi essent, morte quoque ipsa comprobantes quod 
dicerent? numquid olim congressi et conspiratione 
ad idem sentiendum facta, feedus inter se pepi- 
gerunt, quo fingerent ementirenturque ea 4υ: nus- 
quam facta essent? et quibus verisimile dictu est, 
illos esse usos verbis in foedere? num forsitan tali- 
bus? Viri amici, quisquam fuerit ille qui heri ac 
nuper seducebat, ac deceptionis erat magister, qui- 
que in oculis omnium nostris extremum dedit sup- 
plicium, ipsi planissime exquisitissimeque omnium 
novimus, utpote, qui et discipuli, et illius arcano- 
rum conscii fuerimus : dignus ille quidem aliqua 
veneratione a multis censebatur, sed tamen omnis 


cat; ποίᾳ δὲ δυνάμει τὸ ἐπιχειρηθὲν 'χατώρθωσαν ; 
Ἔστω γὰρ ἐπὶ τῆς οἰχείας γῆς κχαλινδουμένους 
ἀγροίχους ἄνδρας πλανᾷν χαὶ πλανᾶσθαι, καὶ μὴ ἐφ' 
ἡσυχίας βάλλεσθαι τὸ πρᾶγμα" χηρύττειν δ᾽ εἰς πάν- 
τας τὸ τοῦ Ἰησοῦ ὄνομα, χαὶ τὰς παραδόξους πράξεις 
αὑτοῦ χατά τε ἀγροὺς xai χατὰ πόλιν διδάσχειν" 
xaX τοὺς μὲν αὑτῶν τὴν Ῥωμαίων ἀρχὴν xai αὐτὴν 
τε τὴν βασιλιχωτάτην πόλιν νείμασθαι, τοὺς δὲ τὴν 
Περσῶν, τοὺς δὲ τὴν ᾿Αρμενίων, ἑτέρους δὲ τὸ Πάρ- 
θων ἔθνος, χαὶ αὖ πάλιν τὸ Σχυθῶν, τινὰς δὲ ἤδη 
xal àm' αὑτὰ τῆς οἰχουμένης ἐλθεῖν τὰ ἄχρα, ἐπί 
vs τὴν Ἰνδῶν φθάσαι χώραν, xal ἑτέρους ὑπὲρ 
τὸν Ὠχεανὸν παρελθεῖν ἐπὶ τὰς χαλουμένας Βρεῖ- 
τανιχὰς νήσους, ταῦτα οὐχέτ᾽ ἔγωγε ἡγοῦμαι χατὰ 
ἄνθρωπον εἶναι, μήτιγε χατὰ εὐτελεῖς χαὶ ἰδιώτας, 
“πολλοῦ δεῖ χατὰ πλάνους xai γόητας. Οἱ δὲ διδασχά- 
λου φαύλου χαὶ διαστροφέως πεπειραμένοι, καὶ τού- 
τοῦ τὴν Ex6a3iy τῆς τελευτῆς χαθεωραχότες, ποίοις 
ἄρα λόγοις ἐχρήσαντο πρὸς ἀλλήλους, εἰς τὸ σύμφωνα 
περὶ αὐτοῦ πλάσασθαι; ἐξ ἑνὸς γὰρ στόματος οἱ 
πάντες, xal λεπρῶν χαθάρσεις, xoi δαιμόνων ἀπ- 
ἐλάσεις, νεχρῶν τε ἀναδιώσεις, πηρῶν τε &va6M- 
ψεῖς, xal μυρίας ἄλλας νοσούντων ἰάσεις πρὸς αὐτοῦ 
γενέσθαι ἐμαρτύρησαν, χαὶ ἐπὶ πᾶσι τὴν αὐτοῦ μετὰ 
τὸν θάνατον ἀναδίωσιν πρώτοις αὐτοῖς ἑωραμένην. 
Ταῦτα γὰρ, μὴ γενόμενα, μηδ᾽ ἀχουσθέντα πω, χατὰ 
τοὺς αὐτῶν χρόνους πῶς ἐξ ἑνὸς στόματος ἐμαρτύ- 
ρουν γεγονέναι, μέχρι χαὶ θανάτου πιστούμενοι τὴν 


ς ὁμολογίαν, εἰ μήποτε ἄρα, συνελθόντες συνωμοσίαν 


τὸ χατὰ τὸ αὐτὸ πεποιημένοι, συνθήχας ἔθεντο πρὸς 
ἀλλήλους πλάσασθαι, χαὶ χαταψεύσασθαι τῶν μὴ γε- 
γονότων ; χαὶ ποίοις ἄρα πιθανὸν εἰπεῖν χρήσασθαι 
αὑτοὺς λόγοις ἐπὶ ταῖς συνθῆχαις, εἰ μὴ ποτε τοῖς 
τοιοῖσδε ; ΓΑνδρες φῇλοι, τὸν μὲν δὴ χθὲς χαὶ πρώην 
ἀπατεῶνα, xal πλάνης διδάσχαλον, ὑπ᾽ ὀφθαλμοῖς 
ἁπάντων ἡμῶν τὴν ἐσχάτην ὑπομείναντα τιμωρίαν, 
ὅστις ποτὲ ἦν, πάντων ἡμεῖς μάλιστα ἀκριδῶς ἴσμεν, 
οἷα μύσται τῶν ἀποῤῥήτων αὐτοῦ γεγενημένοι" σε- 
νὸς μέν τις τοῖς πολλοῖς ἐφαντάζετο, xal «t πλέον 
ἔχειν παρὰ τοὺς πολλοὺς ἐφρόνει, οὐδὲν δὲ μέγα οὐξὰὲ 
τῆς ἀναστάσεως ἄξιον ἐπήγετο, εἰ μή τις τὸ δολερὸν 
χαὶ ὕπουλον λέγει τοῦ τρόπου, xal τὸ διάστροφα δι- 
δάξαι ἡμᾶς αὐτοὺς, τόν τε δι᾽ ἀπάτης τῦφον. ᾿Ανθ" 
Qv, φέρε, δεξιὰς δόντες ἀλλήλοις, ὁμοῦ πάντες συνν 
ϑώμεθα περὶ αὐτοῦ σύμφωνον ἐξενεγχεῖν εἰς πάντας 
ἀνθρώπους πλάνην, χαὶ λέγωμεν ἑωραχέναι αὐτὸν 
τυφλοῖς τὸ βλέπειν χεχαρισμένον, ὃ οὐδείς ποθ᾽ ἡμῶν 
ἰστόρησε" xaX χωφοῖς τὴν ἀχοὴν παρασχεῖν, ὃ οὐδείς 
ποθ᾽ ἡμῶν fixoust: λεπρούς τε χαθαρίσαι, xal νε- 
χροὺς ἐγεῖραι" καὶ συλλήδδην εἰπεῖν, ἃ μήτε εἴδομεν 
πρὸς αὐτοῦ πραχθέντα, μήτε ἡἠχούσαμεν λεχθέντα, 
ταῦτα ὡς ἀληθῶς πεπραγμένα διατεινώμεθα. ᾿Αλλ᾽ 
ἐπεὶ χαὶ ἡ ἐσχάτη αὐτοῦ τελευτὴ περιδόητον ἔσχε 
xai διαφανῆ τὸν θάνατον, ὡς μὴ δύνασθαι αὐτὸν 
ἐπιχρύψασθαι, ἀλλὰ xal τοῦτον ἡμεῖς ἀδιατρέπτως 
ἐπιλυώμεθα, μαρτυροῦντες εὖ μάλα ἀναιδῶς, ὅτι δὴ 
πᾶσιν ἡμῖν μοτὰ τὸ ix γεχρῶν ἀναδιῶγαι συνεγέ- 


} 


207 


riet hujus audacie premium, siquidem non vul- 
gares nos pro tantis certaminibus manent coronz, 
sed quae supplicia videlicet a legibus omnium ho- 


minum, ut par est, contradicentibus injuncta sunt, vincula scilicet, tormenta, 


EUSEBI) CAESARIENSIS OPP. PARS Il. —APOLOGETICA. t Jj 


πλαττόμενοι, xal πλανῶντες μὲν οὖς δυνατόν " ell 

μὴ πείθοιτό τις, ἀλλ᾽ αὐτοί γε, ὑπὲρ ὧν συντεθείμεῖε 

τἀπίχειρα τῆς πλάνης xa0' ἑαυτῶν ἐφελχόμενοι. b 
carceres : necnon ignis, 


et ferrum, οἱ cruces, οἱ bellu : ad quz: omnia promptissimo animo est accedendum, iisque obviam 
malis eundum intrepide, quz? przeceptoremi nostrum nobis pro exemplo ostentant. Quid enim pulebrius, 
quam nulla ratione et diis et hominibus fieri inimicos; neque ulla unquam prorsus írui jucunditste, 
115 neque cbarissimis rebus oblectari, neque comparare pecunias, nec ullius prorsus boni spem 
sibi reliquam facere : temere autem et inaniter errare ac decipere? Hoc enim pracipuum est qued 
spectemus : ac preterea omnibus nationibus adversari, et deos, qui a condito sevo apud ommes ce. 
tissimi babiti sunt oppugnare. Praeceptorem vero, quem oculis nostris supplicio affici vidimus, pre 
Deo et pro Dei Filio praedicare. Pro quo et ipsi mori parati simus, tametsi ab illo neque veri meg; 


utilis aut commodi quidquam didicimus. Hoc enim ipso ille pluris est faciendus, quod nihil nobis μο.. 
fuerit. Omnia vero nobis facienda sunt, ut illius nomen illustre gloriosumque reddamus. θαείν 
probra, omnia supplicia ferenda, omne genus mortis subeundum pro ea re, quz nulla im parte ww. 
est. Malum enim forsitan veritas, et mali contrarium in mendacio : 
mortuos excitasse, et leprosos purgasse, et d:monas ejecisse, et alia incredibilia, omnemque f 
dem superantia fecisse, quarum quidem rerum nullius illi nos conscii sumus, sed arbitratu mos. 
cuncta fingentes : et decipiamus quidem quos possumus, si cui vero non persuaserimus, tum ipsi pe 
jis qux& inter nos composuimus erroris mercedem, adversus nos ipsos eliciamus. Ί 

Videnturne tibi credibilia hzec, aut. uili vero si- p 


milia? ignobiles vulgaresque homines, postquam 
talia finxerint, atque inter se composuerint, Roma- 
num imperium invasisse? aut humanam naturam, 
que vitz amorem ac studium quasi proprium 
quiddam possidet, potuisse unquam ulla mercede 
voluntarium subire interitum, quemadinodum Sal- 
vatoris nostri discipuli potuere? Quos sic quidem 
eo stuporis venisse credas, ut cum ab illo nihil di- 
gnum admiratione gestum inspexerint, ipsi tamen 
ex composito cuncta ejus generis confinxerint? 
deinde nugis quibusdam de illo corrogatis, pro iis 
omne genus mortis subire parati, promptique fue- 
rint? tu vero quid ais tandem adversus hzc ? Nem- 
pe illos neque opinatos fuisse, neque sperasse 
quidquam ejusmodi ob commendationem Jesu per- 
pessuros. Quare tam intrepide ad predicandum de 
jllo provectos : at istuc quonam pacto concede- 
tur ? illos non sperasse pro illo se omnia passuros? 
qui οἱ apud Homanos, et. apud Gracos, et apud 
barbaros, deorum eversionem essent invecturi? At 
enim historia quz de illis exstat, aperte hoc habet, 
116 illos post Preceptoris interitum, ab insidia- 
toribus quibusdam captos fuisse, et primum qui- 
dem in carcerem conjectos, deinde vero dimissos, 
tum iis imperatum ne ulli hominum in nomine Jesu 
loquerentur. Postea vero cum illi hos vidissent 
aprd multitudinem palam de illo iterum loquentes, 
correptos verberarunt, eosque ob docirinse genus 
imcreparunt. Quo tempore videlicet rursus illi re- 





quare affirmemos illom &. 


" Apá σοι πιθανὰ ταῦτα ἣ καὶ ἀληθοῦς ἐχόμενα M 
409, ὡς τὰ τοιαῦτα πλασάμενοι xal συνθέμενοι di. 
λήλοις εὐτελεῖς ἄνδρες xaX ἰδιῶται, παρίεσαν ἐπὶ τὴν 

Ῥωμαίων ἀρχήν; ἣ ὡς ἀνθρωπεία φύσις, τὸ φιλόζων. 
οἰχεῖον χεχτημένη, δύναιτ᾽ ἄν ποθ᾽ ὑπὲρ τοῦ prede. 
αὐθαίρετον ὑπομεῖναι τελευτὴν ; f| ὡς οἱ τοῦ Σωτῆβις! — 
ἡμῶν μαθηταὶ εἰς τοσαύτην ὑπερβολὴν ἐχληξίδρ' 
ἤλασαν, ὡς μηδὲν μὲν ὑπ᾽ αὐτοῦ παράδοξον πραχϑὲγ 
ἑωρακέναι, αὐτοὺς δ᾽ Ex συνθήματος ὁμοῦ πάντε τὰ 
τοιαῦτα πεπλάσθαι, ἔπειτα ῥημάτια περὶ aw 
Ψευδῇ συνταξαμένους͵ ὑπὲρ τούτων θνήσχειν im 
μένειν ἑτοίμως ἔχειν; ᾿Αλλὰ τί cic; μὴ xpi» 
χῆσαι αὐτοὺς μηδὲ ἐλπίσαι δεινόν τι πείσεσθαι M ᾿ 
τῆς περὶ τοῦ Ἰησοῦ μαρτυρίας, διὸ καὶ ἀδεῶς μὲ. 
τὸ περὶ αὐτοῦ χήρυγμα προελθεῖν ; ᾿Αλλ᾽ οὐχ dh - 


C ἦν ἀπελπίσαι τὰ πάντα ὑπ᾽ αὐτῶν. πείσεσθαι, “ἊΝ 


Ῥωμαίοις ὁμοῦ xal Ἕλλησι καὶ βαρδάροις ee " 
ἀνατροπὴν εἰσηγησαμένους ; 'H δέ γε περὶ αὐτῶν 
ἱστορία σαφῶς δείχνυσιν, ὡς μετὰ τὴν τοῦ διδασκῶν 
λου τελευτὴν ἐπίδουλοί τινες, συλλαδόντες αὐτοῦξι 
πρῶτα μὲν παρέδωχαν φυλαχῇ, ἔπειτα δὲ ἀπέλυσαν, 
παραγγείλαντες μτδενὶ λαλεῖν ἐπὶ τῷ ὀνόματι τῷ 
Ἰησοῦ. Γνόντες δὲ αὐτοὺς μετὰ ταῦτα, δημοσίᾳ τῷ 
πλήθει τὰ περὶ αὐτοῦ διαλεγομένους, ἀναρπάσαντες 
ἐμάστιζον, ἐπιτιμῶντες ἐπὶ τῇ διδασχαλίᾳφ. "Utt 
ἀποχριθεὶς αὖθις αὐτοῖς ὁ Πέτρος εἶπεν" « Πειθαβ- 
χεῖν δεῖ Θεῷ μᾶλλον ἣ ἀνθρώποις. » Μετὰ 6b ταῦτά 
λίθοις βληθεὶς ἀναιρεῖται Στέφανος, ἐπὶ τοῦ "jew 
δαίων πλήθους παῤῥησιαπάμενος, xal διωγμὸς οὐχ 
τυχὼν ἐπανίσταται τοῖς πρεσθδεύουσι τὸ τοῦ Ἰησοῦ 


spondens Petrus dixit : « Obedire oportet Deo ma- D ὄνομα. Καὶ πάλιν ἄλλοτε Ἡρώδης ὁ τῶν Ἰουδαίων 


gis quam bominibus **, » llaud ita inulto. post la- 
pidibus petitus Stephanus interficitur, cum apud 
judeorun multitudinem intrepide concionaretur, 
atque insectatio non. mediocris orta. est adversus 
eos, qui nomen Jesu publice commendabant. Alio 
rursus tempore llerodes, qui Judeorum rex erat, 
Jacobum fratrem Joannis occidit gladio, Petrum 
** Act, v, 99. 


βασιλεὺς ἀνεῖλεν τὸν Ἰάχωδον τὸν ἀδελφὸν Ἰωάννον 
μαχαίρᾳ, τόν τε Πέτρον ὁ αὐτὸς δεσμοῖς περιέθδαλεν, 
ὡς ἐν ταῖς Πράς ἐσι τῶν ἀποστόλων γέγραπται. Καὶ 
τούτων ταῦτα πεπονθότων, οἱ λοιποὶ μαθηταὶ ἀπρὶξ 
ἐχόμενοι τοῦ Ἰησοῦ, παρέμενον ἔτι μᾶλλον elg πᾶν 
τας αὐτόν τε χαὶ τὰς παραδοξοποιίας αὐτοῦ χαταγ- 
γέλλοντες. Ἐπὶ τούτοις Ἰάχωδος ὁ ἀδελφὸς τοῦ Kw» 


$ 
211 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1]. — APOLOGETICA. " 
tatis przceptorem fuisse, sed injüstitie et super- A γὰρ xal τὰς τῶν παρ᾽ Ἕλλησι φιλοσόφων ὑποθήπκ 
biz omnisque intemperanti:e, et illius discipulos ab διαδάλλοι ἄν τις, τόν τε χαρτεριχὸν βίον xai τοὺς M ^. 
illo talia edoctos, omni cupiditate ac scelere om- γοὺυς αὐτῶν πάντων, φάσχων ἐναντίως μὲν τοῖς ἄνα. 
nes qui unquam fuerint homines superasse, cum γεγραμμένοις διατεθεῖσθαι αὐτοὺς xal ἀναδεδιωκέ- 
emnium qua absurda sunt, absurdissimum sit, nos ναι, προσπεποιῆσθαι δὲ χαθ᾽ ὑπόχρισιν, τὸν φιλόσο- 
illud tamen disputandi gratia concedi posse existi- — «ov μετελθεῖν βίον. Οὕτως δέ τις xal πάσας ἀκλῶς 
mavimus. Quod quidem est simile, ut si quis, cum — εἰπεῖν τὰς τῶν παλαιῶν διαδάλλοι ἂν ἱστορίας, ἀδε- 
Moses in suis legibus dicat : « Non occides, non τῶν τὴν ἐν αὐταῖς ἀλήθειαν, xal εἰς τοὐναντίον πὰ 
mochaberis, non furaberis, non falsum testimo- δηλούμενα παραδεχόμενος. ᾿Αλλ᾽ ὡς οὐκ ἄν τις ἀκνῆ- 
nium dices **: » hzc in priorem sensum trahens σειε τῶν εὖ φρονούντων μαίνεσθαι τὸν τοιοῦτον das 
et calumnians, dicat, illum cum irrisione ac simu- φήνασθαι, οὕτω xal ἐπὶ τῶν τοῦ Σωτῆρος λόγων "b. 
latione alia precepisse. Velle enim eos quibus im- — xat μαθημάτων, eU τις τἀληθὲς διαστρέφων, sig 
peret, et occidere et moechari, et iis omnia contra- ἐναντίαν οἷς ἐδίδασχε περιδάλλειν αὑτῷ δόξαν qe 
ria facere qux ipse in legibus posuerit, sed interim — piro. Πλὴν ἀλλ᾽ ἐδόθη xal τοῦτο ὡς ἐν OmoMen 
fingere habitum se et personam vite gravioris in- ὅπως xal ἐχ περιουσίας, xai Ev ἀτόπῳ curxtepts, 
duere. Caeterum eadem ratione Grecorum quoque B τὸ ἀσύστατον τοῦ δι᾽ ἐναντίας λόγου φανῇ. 
philosophorum praecepta, et tolerantiam vite, planeque eorum omnium scripta unusquisque pote 
calumniari, et dicere: illos quidem iis quz scripserint, contraria in animo habuisse, contrarias 
que rationi vitam vixisse, simulasse autem quasi alia induta persona, pbilosophicum sibi vits geass 
placuisse. 118 Sic autem omnes quoque, ut in summa dicam, veterum historias calumniari sit 8. 
cile, et veritati qux in illis est detrahere, eamque nullam esse contendere, et denique in contrarium, 
quacunque narrata sunt, vertere, Sed quemadmodum nullus mentis compos eum, qui talia die, ] 
insanum aique armgentem afürmare vereatur, ita etiam in Salvatoris nostri sermonibus atque prece- 
ptis, si quis veritatem contorquens atque pervertens, contrariam iis quz docuit ille sententiam conetur 
imponere, huic quoque a nobis, id quod falsun est, illustrandze veritatis gratia, ut in disputatioai- 
bus fleri solet, concessum esto : ut cum dederimus id quod dictu absurdum est, contrariz ratiosis i 


constantia cernatur. 
Cum crgo eum qui sic calumnietur satis abunde 


Ἐληλεγμένου δῆτα τούτου, φέρε, ávabpapime 


reprehenderimus, tempus jam est, ut ad sacrorum Ω ἐπὶ τὴν τῶν ἱερῶν Γραφῶν ἀλήθειαν, τὸ ἦθος «ὦ 


librorum veritatem recurramus, et in illis discipu- 
lorum Jesu mores contemplemur. Quis igitur men- 
tis sanitate praditus, non ab illis ipsis protinus 
argumentans, omni fide dignos illos judicaverit? vi- 
ros absque controversia ignobiles, litterarumque 
ignaros loquendique iinperitos, at in sancta ac phi- 
losophicze doetrinze amorem progressos, et stre- 
nuam laboriosamque vitam amplexos, quam qui- 
dem inedia, et abstinentia tum a vino, tum a car- 
nibus, plurimos item aliis afflictionibus corporis, 
atque oratiouibus supplicationibusque ad Deum , 
ac multo prius, summa temperantia et castitate 
corporis, pariter atque anim: correxerint atque 
perfecerint? quis non igitur illorum philosophiam 


τοῦ Ἰησοῦ μαθητῶν θεασώμεθα. Αὐτόθεν μὲν ὧν 
ἄν τις εὖ φρονῶν πῶς οὐ πάσης ἀποδοχῆς aiu 
ἀξίους χρίνειεν; ΓΑνδρας μὲν εὐτελεῖς ὁμολογονβ —. 
νως, xal τὸν λόγον ἰδιώτας, εὐσεδοῦς δὲ xal φιλοῦν» : 
φου διδασχαλίας εἰς ἔρωτα συμδεδηχότας, xai etit 
ξαντας βίον χαρτεριχὸν xal ἐπίπονον, διὰ νηστειῶν, ὁ 
οἴνου τε xal χρεῶν ἀποχῆς, καὶ πλείστης ἄλλης t 

πεινώσεως τοῦ σώματος, διά τε εὐχῶν καὶ ἱχετηριῶν 
τῶν πρὸς τὸν Θεὸν, xol πολὺ πρότερον δι᾽ ἄχρας δ» 
φροσύνης χαὶ ἀγνείας σώματος ὁμοῦ xat Ψυχῆς xet- 
ορθούμενον. Τίς δ᾽ οὖν οὐχ ἂν αὐτοὺς θαυμάσεις, δ 
ὑπερθολὴν φιλοσοφίας xai ταῖς χατὰ νόμον συγχεχὼ» 
ρημέναις γαμεταῖς ἀποτεταγμένους, xal μήθ' ὑπὸ 
τῆς φυσιχῆς ἡδονῆς χαθελχυσθέντας, μῆτε παίδων 


supra modum admiretur, qui ct a legitimis uxori- D καὶ ἐγγόνων ἐπιθυμίᾳ δουλωθέντας ; ἐπεὶ μηδὲ θνη 


bus se abduxerint, neque a voluptate saltem natu- 
rali deliniti sint, neque filiorum 36 nepotum desiderio 
fracli et subacti? quod quidem illis ideo contigit , 
quod non mortales nepotes, sed immortales sibi 
expeliverint. Mores autem eorumdem a cupiditate 
omnis generis pecunis alienos, quis non obstupe- 
scat? qui hoc quoque conjecerit ex eo, quod non 
fugerint, sed seculi sint Preceptorem, qui ipsos a 
possidendo auro atque argento deterruerit, legemque 
fixerit, ut ne usque ad duas quidem tunicas remsuam 
augerent : quod quidem vel auditui intolerabile alii 
euipiam videatur, ob gravitatem imperii : at. illos 
etiam reipsa complevisse quod dictum est constat : 
ergo quodam tempore cum quidam claudus a Pe- 


e Exod, XXI, 9-15. 


τῶν ἐγγόνων, ἀλλ᾽ ἀθανάτων ὡρέχθησαν. Τὸ δὲ ἀψι- 
λοχρήματον αὐτῶν τοῦ τρόπου πῶς οὐχ ἄν τις ἐχπλᾶ» 
γείη ; καὶ τοῦτο τεχμηράμενος ἐχ τοῦ μὴ φεύγειν, 
ἀλλ᾽ ἀσπάσασθαι διδάσχαλον, χρυσοῦ xal ἀργύρου 
τὴν χτῆσιν ἀπαγορεύοντα, xai νομοθετοῦντα yolk 
μέχρι δευτέρου χιτῶνος αὔξειν τὴν ὕπαρξιν * ὅπερ 
τάχα τις ἀχούσας παρήτητο ἂν τὸ βαρὺ τοῦ πράγμα» 
τος * οἱ δὲ xal ἔργον πεποιηχότες τὸν λόγον ἀποδεί» 
χνυνται. Αἰτήσαντος γοῦν ποτε τοὺς ἀμφὶ τὸν Πέτρον 
χωλοῦ τινος (οὗτος δ᾽ ἦν τῶν δι᾽ ἐσχάτην ἀπορίαν τὰς 
τροφὰς μεταιτούντων), οὐχ ἔχων ὁ Πέτρος 6 τι δῷ, 
ὡμολόγει πάσης ὑπάρξεως χρυσίου χαὶ ἀργυρίου χαθα- 
ρϑύειν, φήσας" ε᾿Αργύριον xal χρυσίον οὐχ δεάρχει 
μοι; 0 δὲ ἔχω, τοῦτό σοι δίδωμι " ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ 


εἰ 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1]. — APOLOGETICA. 


qui dicitur Petrus, et Andreas frater ejus, Jacobus A ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ, Φίλιππος καὶ Βαρθολομαῖος, Θωμᾶ; 


Zebedzi, et Joannes frater ejus, Philippus et Bar- 
tholomzaus, Thomas et Matthzus publicanus ?*. » 
Itaque Matthzus abundantia quadam modestiz, stu- 
dium pra se ferens veritatis in suis moribus indi- 
candis, publicanum se appellavit, neque priorem 
suam vitam occultare voluit. Et secundo loco post 
sequalem suum se nominavit. Cum enim singuli sin- 
gulis. comparantur, ipse Mattheus Thomze, Petrus 
Andrez, Jacobus Joanni, Philippus Bartholomzo, 
Thomam sibi ipsi preponit, priorem illi locum, 
quamvis coapostolo, tanquam honoratiori tribuens, 
tametsi reliqui evangelistt contrarium faciunt. 
Audi itaque Lucam, ut Matthzi mentionem faciens, 
non publicanum dicit, neque post Thomam col- 


xai Ματθαῖος ὁ τελώνης. » ὑυὕτως μὲν ὁ Ματθαῖος, δι 
ὑπερδολὴν ἐπιειχείας τὸ φιλάληθες ὑποφαένων τοῦ 
ἰδίου τρόπου, xal τελώνην ἑαυτὸν ἀπεχάλει, μὴ 
ἀποχρύπτων τὸν πρότερον ἑαυτοῦ βίον, xal τοῦ 
συζύγου δεύτερον ἑαυτὸν χατέλεγεν. Συνεζευγμένος 
γοῦν τῷ Θωμᾷ, ὁ Πέτρος ᾿Ανδρέᾳ, χαὶ Ἰάχωδος τῷ 
Ἰωάννῃ, χαὶ Φίλιππος Βαρθολομαίῳ, προτάττει 
ἑαυτοῦ τὸν Θωμᾶν, προτιμῶν ὡς χρείττονα τὸν συν» 
ἀπόστολον, τῶν λοιπῶν εὐαγγελιστῶν τοὐναντίον 
πεποιηχότων. ΓἌχουε γοῦν Λουχᾶ, πῶς, τοῦ Ματθαίου 
μνημονεύσας, οὐ τελώνην ὀνομάζει, οὐδ᾽ ὑποτάττει 
τῷ Θωμᾷ, χρείττονα ὃὲ αὐτὸν εἰδὼς, πρῶτον αὐτὸν 
χατέλεξεν, δεύτερον τὸν Θωμᾶν ἐπαγαγὼν, ὥσπερ 
xai ὁ Μάρχος πεποίτιχεν " ἔχουσι δὲ αὐτοῦ ai λέξεις 


locat, sed przstantiorem illum cognoscens, priorem B οὕτως" « Καὶ ὅτε ἡμέρα ἐγένετο, ἐφώνησε τοὺς 


quoque nominat, Thomam illi secundo loco subjun- 
gens, quod ipsum Marcus quoque servavit. Verba 
igitur illius sic se habent : « Et cum dies factus 
esset, vocavit discipulos suos, et elegit duodecim 
ex eis, quos et apostolos nominavit : Simonem, 
quem etiam Petrum vocavit, et Andream fratrem 
ejus, Jacobum et Joannem, Philippum et Bartholo- 
maum, Mattheum et Thomam 73, » Sic Mattheum 
Lucas anteponit, quemadmodum ipsi tradiderant, 
qui ab initio ipsi viderant, et ministri fuerant ser- 
monis, Joannem quoque similem Matthzo invenies. 
Nam in suis epistolis ne meminit quidem sux ap- 
pellationis, aut seniorem se nominat, nusquam vero 
apostolum aut evangelistam. In Evangelio autem, 
cum significasset illum quem diligebat Jesus, nomen 
suum non posuit. Petrus vero ex nimia quadam 
reverentia, ne dignum quidem se scriptione Evan- 
gelii existimavit. Sed ejus familiaris ac discipu- 
lus Marcus, in commentarium retulisse ejusdem 
de rebus gestis Jesu, narrationes memoratur. 
1291 Qui cum ad illum historie locum venisset, ubi 
Jesus interrogavit, quem se esse homines dicerent, 
ipsique sui discipuli quam de se opinionem habe- 
rent, subjunxissetque Petrus, tanquam de Christo, 
nihil illi respondentem Jesum aut dicentem descri- 
δ, sed illis comminantem duntaxat, ut nemini de 
Apso dicant. Non enim interfuit Marcus iis qux a 
Christo dicta sunt : ac ne Petrus quidem, quz ad 
ipsum ac de ipso dicta sunt ab Jesu, proprio testi- 
monio proferre squum putavit. Qua autem illa 
sint, qua videlicet ad ipsum Petrum dicta sunt, Mat- 
1}18515 his indicat verbis : « Vos autem quem me dicitis 
esse? et respondens Simon Petrus dixit: Tu es Chbri- 
stus Filius Dei vivi. Respondens Jesus dixit ei : Bea- 
aus es, Simon Barjona, quoniam caro et sanguis non 
revelavit tibi, sed Pater meus qui est in calis, et 
ego tibi dico : Tu es Petrus, et super banc petram 
zWdiüicabo Ecclesiam meam, et porte inferni non 
proevalebunt adversus eam; et dabo tibi clavesregni 
eostorum, et quecunque ligaverís super terram, erunt 
ligata et in ccelflk et quecunque solveris super ter- 


τ Math. x, 2, 9. ! Luc. vr, 195-15, 


μαθητὰς αὐτοῦ, xat ἐχλεξάμενος ἐξ αὐτῶν δώδεχα, 
οὃς xai ἀποστόλους ὠνόμασεν, Σίμωνα, ὃν xal ἐχά» 
λεσε Πέτρον, χαὶ ᾿Ανδρέαν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, 1ά» 
χωδον xai Ἰωάννην, χαὶ Φίλιππον, xax Βαρθολομαῖον, 
xai Ματθαῖον, xal Θωμᾶν.» Οὕτως μὲν τὸν Ματ- 
Oatov ὁ Λουχᾶς ἑἐτέμτσε, xa0' ἃ παρέδωχαν αὐτῷ 
οἱ ἀπαρχῆς αὐτόπται χαὶ ὑπηρέται γενόμενοι τοῦ 
λόγου. Καὶ τὸν ᾿Ιωάννην δὲ ὅμοιον εὕροις ἂν τῷ 
Ματθαίῳ. Ἐν μὲν γὰρ ταῖς ἐπιστολαῖς αὐτοῦ οὐδὲ 
μνήμην τῆς οἰχείας προσηγορίας ποιεῖται, ἣ πρεσδύ- 
τερον ἑαυτὸν ὀνομάζει, οὐδαμοῦ δὲ ἀπόστολον, οὐδὲ 
εὐαγγελιστήν ἐν δὲ τῷ Εὐαγγελίῳ ἐπισημηνάμενος 
ὃν ἡγάπα ὁ Ἰησοῦς, οὐχ ἐδήλωσεν ὀνομαστὶ ἑαντόν. 
Ὅ γε μὴν Πέτρος οὐδὲ χαθῆχεν ἐπὶ τὴν Εὐαγγελίου 


C γραφὴν δι᾽ εὐλαδείας ὑπερδολήν. Τούτου Μάρχος Ἰνώ» 


ριμος xat φοιτητὴς γεγονὼς ἀπομνημονεῦσαι λέγεται 
τὰς τοῦ Πέτρου περὶ τῶν πράξεων τοῦ Ἰησοῦ διαλέξεις, 
ὃς ἐλθὼν ἐπ᾽ ἐχεῖνα τῆς ἱστορίας, ἐν οἷς ὁ Ἰησοῦς 
ἐρωτήσας, τίνα φασὶν αὐτὸν οἱ ἄνθρωποι, xal αὐτῷ 
δὲ οἱ αὐτοῦ μαθηταὶ, τίνα δόξαν ἔχοιεν περὶ αὐτοῦ, 
ὑπαχούσαντος τοῦ Πέτρου, ὡς περὶ Χριστοῦ, οὐδὲν 
ἀποχρινάμενον τὸν Ἰησοῦν οὐδὲ λέγοντα αὐτῷ γρά- 
φει, ἀλλ᾽ ὅτι ἐπετίμησεν αὐτοῖς, ἵνα μηδενὶ λέγωσι 
περὶ αὐτοῦ. Οὐ γὰρ παρῆν ὁ Μάρχος τοῖς ὑπὸ τοῦ 
Ἰησοῦ λεχθεῖσιν, ἀλλ᾽ οὐδὲ Πέτρος τὰ πρὸς αὐτὸν 
xai περὶ αὐτοῦ λεχθέντα τῷ Ἰησοῦ ἐδικαίου δι᾽ el- 
χείας προφέρειν μαρτυρίας. Τίνα δὲ fjv τὰ πρὸς αὖ» 
τὸν λεχθέντα, Ματθαῖος δηλοῖ διὰ τούτων" ε Ὑμεῖς 
δὲ τίνα με λέγετε εἶναι; ᾿Αποχριθεὶς δὲ Σίμων Πέ- 
τρος εἶπε Σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ ΥἹὸς τοῦ Θεοῦ τοῦ 
ζῶντος. ᾿Αποχριθεὶς δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ " Maxé- 
ριος εἶ, Σίμων Bapuovd, ὅτι σὰρξ καὶ αἶμα oüx ἐκ - 
εἐχάλυγέ σοι, ἀλλ᾽ ὁ Πατὴρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς, 
xai ἐγώ σοι λέγω" Σὺ εἴ Πέτρος, xai ἐπὶ ταύτην 
τὴν πέτραν οἰχοδομήσω pou τὴν Ἐχχλησίαν, xol 
“πύλαι ἄδου οὐ χατισχύσουσιν αὐτῇ ς᾽ xal δώσω σοι 
τὰς χλεῖς τῆς βατιλείας τῶν οὐρανῶν" xal ὅσα ἂν 
δήσῃς ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένα ἐν τοῖς οὐρανοῖς " 
xai ὅσα ἂν λύσῃς ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται λελυμένα ἐν 
τοῖς οὐρανοῖς. » Τοσούτων εἰρημένων τῷ Πέτρῳ ὑπὸ 
τοῦ Ἰησοῦ, ὁ Μάρκος, μηδὲν τούτων μγημανεύσας, 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


cur non hoc plane ad invidiam referatur? Quod si de- Α του, xat τὸν ἐξ ἀχανθῶν στέφανον ἐπ᾽ ἀτιμίᾳ epu 


mus illos de Przceptore fuisse mentitos, et quz ille 
nunquam fecerit scriptis suis complexos, num etiam 
de iis mentitos, quz idem passus est, dare possu- 
mus ? dico autem de unius ex discipulis proditione, 
de calumniis criminantium, de ludibriis et irrisio- 
nibus judicum, de contumeliis, de ictibus in facie, 
flagellisque in tergo : de corona spinea, quz illi ad 
ignominiam imposita est : de purpureo vestimento, 
quod instar cblamydis illi circumdatum est : de illo 
ipso denique crucem quasi tropaeum aliquod hume- 
ris gestante, et in ea infixo, manibus pedibusque 
trajectis, de aceto quod illi potus loco porrexerunt, 
de arundine qua illius tempora percussere, de con- 
viciis quae in illum a spectantibus jactata sunt? 
199 At enim et hzc, et quecunque alia de illo 
his similia feruntur, aut ficta esse oportet ab illius 
discipulis, aut in his quidem tanquaim verissimis, 
illis credendum est, in reliquis vero, quz clario- 
rem illum venerabilioremque reddunt, non cre- 
dendum. Sed hzc de iisdem sibi ipsi contraria opi- 
nio, unde confirmabitur? Dicere enim eosdem de 
eodem, et vera prodere et mentiri, nihil aliud est, 
nisi contraria in eodem de iisdem rebus dicere. 
Quomodo hac refellentur? Si enim hoc illis fingendi 
propositum fuit, ut mendaciis suum praceptorem 
ornarent, cur illi ea, qux: módo diximus ascripse- 
runt? aut cur posteris indicarunt, quod et tristis 
fuerit, et tx:edio affectus, et animo turbatus? aut 
«quod ipsi illum deseruerint atque abierint? aut 
quod qui omnibus ipsis prepositus fuerat apostolus 
illius, et discipulus Petrus, nullis neque tormentis, 
neque tyrannicis minis, ter illum abjuraverit ? 
Hec enim et si alii dixissent, neganda ab iis tamen 
fuere, qui nihil aliud sibi in scribendo proposuis- 
sent, nisi üt reverentiam praceptori compararent. 
Quod si veridici in tristioribus de illo narrationibus 
videntur, cur non in iis item, quie letitiam, glo- 
riamque habent, multo magis, quam sibi ipsis con- 
trarii? Nam quibus unun propositum fuerit men- 
tiendi, ab iis si qua offendunt, ea in primis, aut 
preteriri oportebat silentio, aut si id non poterat , 
negatione refelli. Quis enim apud posteros ea quz 
tacuissent, reprehendere unquam potuisset ? Sed si 


mentiri decreverant, cur non illud quoque mentiti D 


sunt, Judam qui osculo illum tradidit, simul ac 
proditionis signum ostendere ausus est, in lapidem 
esse conversum? et qui alapam illi inferre ausus 
est, ejus illico dextram aruisse? et Caipham ponti- 
ficem, propterea quod falsis contra illum crimini- 
bus consenserit, oculis captum fuisse? Cur vero 
non omnes mentiti sunt, significantes nihil plane 
illi quod possit offendere evenisse? sed ipsum qui- 
dem evanuisse, forumque et judicia illorum risisse? 
qui vero illum comprehendere ausi fuerant, divini- 
tus illusos, contra illum se agere qua egerunt, tam - 
eisi ille non aderat, credidisse? Quid porro? 
Nonne gravius digniusque scripsissent, nailumn 
plane humanum aut mortalem casum, illum sub- 


θέμενον αὑτῷ, φοινιχοῦν τε χιτῶνα ἐν χλαμύδος ayf- 
ματι περιδληθέντα, καὶ τέλος αὑτὸν αὐτὸ τὸ cw 
σταυροῦ τρόπαιον ἐπιχομίζοντα " ἐν τούτῳ τε πη- 
γνύμενον, χαὶ χεῖρας xal πόδας χαταπε:ρόμενον, 
ὄξει τε ποτιζόμενον, xal παιόμενον xatà χόῤῥης 
χαλάμῳ, xai πρὸς τῶν ὁρώντων ὀνειδιζόμενον ; 
᾿Αλλὰ γὰρ χαὶ ταῦτα, χαὶ ὅσα τούτοις συμφέρεται, 
ὁμοίως πεπλάσθαι χρὴ πρὸς τῶν αὐτοῦ μαθητῶν, 
ἣ ἐν τούτοις μὲν χρὴ πιστεύειν αὐτοῖς ὡς ἀχηθε- 
στάτοις, ἐν δὲ τοῖς ἐπιδόξοις xal σεμνοτέροις ἀπι- 
στεῖν. Καὶ πόθεν τὸ περὶ αὐτοὺς ἐναντίον δόγμα au- 
στήσεται; Τὸ γὰρ ἀληθεύειν τοὺς αὑτοὺς φάναι, xal 
ἐν τῷ αὐτῷ ψεύδεσθαι, οὐδέν ἐστιν ἣ τἀναντία χατὰ 
τὸ αὑτὸ περὶ τῶν αὐτῶν λέγειν. Τίς οὖν ὁ τούτων 


Β ἔλεγχος ; εἰ γὰρ δὴ πλάττεσθαι αὐτοῖς σχοπὸς ἦν, xal 


λόγοις ψευδέσι τὸν Διδάσχαλον χοσμεῖν, οὐκ ἄν ποτε 
αὐτοῖς τὰ προειρημένα χατέγραφον, οὐδ᾽ ἂν ἐδήλουν 
τοῖς μετὰ ταῦτα ἀνθρώποις, ὅτι δὴ ἐλυπεῖτο, καὶ 
ἠδημόνει, xaX τετάραχτο τὴν ψυχὴν, ὅτι αὐτοὶ αὐτὸν 
ἀπολιπόντες ᾧχοντο᾽ ἣ ὅτι ὁ πάντων αὐτῶν προχε- 
χριμένος ἀπόστολός τε xal μαθητὴς αὐτοῦ “Πέτρος, 
βασάνων ἐχτὸς xal ἀρχοντιχῇς ἀπειλῆς τρίτον αὐτὸν 
ἐξωμόσατο. Ταῦτα γὰρ xàv ἄλλων λεγόντων, χρὴν 
δήπουθεν ἀρνεῖσθαι τοὺς οὐδὲν ἄλλο ἣ χαρίζεσθαι τὰ 
σεμνότερα τῷ διδασχάλῳ προτεθειμένους. Εἰ ὃὲ φιλα» 
λέθεις ἐν τοῖς αὐτοῦ σχυθρωποῖς διηγήμασι φαένον» 
ται, πολὺ μᾶλλον ἐν τοῖς ἐνδοξοτέροις εἶεν ἂν τοιοῦ- 
τοι. Τοὺς γὰρ ἅπαξ ψεύδεσθαι προελομένους, τὰ λυ- 


C τηρὰ χρῆν μᾶλλον ἐχφυγεῖν ἤτοι διὰ σιωπῆς, 3) διὰ 


τῆς περὶ αὐτῶν ἀρνήσεως, μὴ ἄλλως τῶν ὀψιγόνων 
ἐλέγξαι δυναμένων τὰ σεσιγημένα. Διὰ τί γὰρ μὴ 
ἐψεύσαντο, καὶ ἔφησαν, ὅτι Ἰούδας μὲν ὁ προδοὺς 
αὐτὸν φιλήματι, τολμήσας τὸ σύμόολον ἐνδείξασθαι 
τῆς προδοσίας, ἀπολιθωθείη αὐτίχα " ὁ δὲ ῥαπίσαι 
αὐτὸν τολμήσας, ξηρὸς παραχρῆμα γένοιτο τὴν δε- 
ξιάν " ὁ δ᾽ ἀρχιερεὺς Καϊάφας, ὡς ἂν συντρέχων τοῖς 
κατ᾽ αὐτοῦ συχοφάνταις, πτρωθείη τὰς ὄψεις ; διὰ τέ 
δὲ μὴ ἐψεύσαντο πάντες, ὅτι μηδὲν σχυθρωπὸν ἀλη» 
θῶς περὶ αὐτὸν γέγονεν ; ᾿Αλλ᾽ ὁ μὲν ἀφανὴς ἦν 
καταγελάσας αὐτῶν τοῦ διχαστηρίου " οἱ δὲ ἐπιδοῦυ- 
λεύοντες, ὑπὸ φαντασίας θεηλάτου πλανώμενοι. Eveg- 
γεῖν κατ᾽ αὐτοῦ μὴ παρόντος ἐδόχουν ; Τί δ᾽; ἄρα. οὖκ 
ἣν σεμνότερον τοῦ πλάττεσθαι, ὅτι τῶν τοεῶνδε ποιῆ- 
τὴς ἔργων παραδόξων γέγονε, τὸ γράφειν, ὅτι μηδὲν 
μὲν ἀνθρώπινον, μηδὲ θνητὸν περὶ αὐτὸν συνέδη, ἐν» 
θέῳ δὲ δυνάμει τὰ πάντα χαταδησάμενος, τὴν εἰς 
οὐρανοὺς ἐπάνοδον μετὰ θειοτέρας δόξης ἐποιήσατο ; 
οὐ γὰρ δὴ τούτοις ἀπιστεῖν ἔμελλον οἱ ταῖς ἄλλαις 
αὑτῶν διηγήσεσι πεπιστευχότες. Οἱ δ᾽ οὖν μηδὲν «ἧς 
ἀληθείας ἐν τοῖς ἀπεμφαίνονσι xaX σχυθρωποῖς πα’ 
ραχαράξαντες πῶς οὐχ ἂν εἶεν ἄξιοι χαὶ ἐν τοῖς λον 
ποῖς, οἷς ἐμαρτύρησαν αὐτῷ τὰ παράδοξα, φαύλης 
ἐχτὸς ὑπονοίας χαθεστάναι; Αὐτάρχης μὲν οὖν xdi 
ἡ τῶνδε τυγχάνει περὶ τοῦ Συτῆρος ἡμῶν μαρτυρία" 
οὐδὲν δὲ οἷον ἐκ περιουσίας xai τῷ ££ "E6palov "Im- 
σήπῳ μάρτυοι χρήσασθαι, ὃς ἐν τῷ ὀχτωχαιδεκάτῳ 
τῆς Ἰουδαϊχῆς 'ApxauoAcTq'ac. τὰ κατὰ τοὺς [ηλά- 


«n 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LIB. liJ. 


292 


«ou χρόνους ἱστορῶν, μέμνηται τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν A lisse? verum ubi vi divina res omnes suas confir- 


ἂν τούτοις. 


masset, tum in ceelum gloriosius diviniusque re- 


vertisse? Certe hoc multo majorem venerationem comparzsset, quam fingere, ab illo ea miracula 
facta quz novimus? 19/4 neque enim his credituri non fuerapt, Aqui ceteris eorumdem narrationibus 
tdem habuere. Qui igitur in iis quz dedecus habent atque tristitiam, veritatem corrumpere ausi 
me sant, cur non in reliquis quoque, quz de illo protulerunt digni habentur, - "qnipus absque suspi- 
csee falsitatis credatur, etiam si miracula narraverint? ergo licet talium ^hüminum de. Salvatore 


MSirO testimonium, nobis abunde satisfacere debeat , 
srbüror, si quasi ex abundantia quadam, Hebrzi quoque Josephi testimonio utar, qui in. decima ee cu. 
tavo Judaice Antiquitatis libro, Pilati tempora in historiam suam referens, de Salvatore nostro men- 


tionem facit, bis verbis. 
Ἰωσήζου περὶ τοῦ Χριστοῦ. 
« Γίνεται δὲ xac ἐχεῖνον τὸν χρόνον Ἰησοῦς σο- 
φὸς ἀνὴρ, εἴγε ἄνδρα αὐτὸν λέγειν χρὴ. Ἦν γὰρ πα- 
ραδόξιον ἔργων ποιητὴς, διδάσχαλος ἀνθρώπων τὰἀ- 


ier, σεδομένων᾽ xal πολλοὺς μὲν τοῦ Ἰουδαϊχοῦ, Β 


πολλοὺς δὲ χαὶ Ἑλληνιχοῦ ἐπηγάγετο' ὁ Χριστὸς οὗτος 
ἦν (1), xaX αὑτῶν ἐνδείξει τῶν παρ᾽ ἡμῖν ἀρχόντων 
etaupip ἐπιτετιμτχότος Πιλάτου, οὐχ ἐπαύσαντο ol 
τὸ πρῶτον ἀγαπήσαντες. Ἔφάνη γὰρ αὐτοῖς τρίτην 
ἡμέραν πάλιν ζῶν, τῶν θείων προφητῶν ταῦτά τε 
καὶ ἄλλα μυρία περὶ αὐτοῦ εἰρηχότων. Ὅθεν εἰσέτι 
νῦν ἀπὸ τοῦδε τῶν Χριστιανῶν οὐχ ἐπέλιπε τὸ ςῦ- 
λον. » Εἰ τοίνυν χαὶ χατὰ τὸν ἱστοριχὸν μαρτυρεῖται, 
οὐ μόνον τοὺς δώδεχα ἀποστόλους, οὐδὲ τοὺς ἐδδο- 
μέχοντα μαθητὰς ἐξῳχειωμένος, ἀλλὰ πολλοὺς μὲν 
τῇ Ἰουδαϊχοῦ, πολλοὺς δὲ τοῦ Ἑλληνιχοῦ προσαγό- 
μενος, δῆλος ἂν εἴη περιττόν τι χεχτη μένος παρὰ τοὺς 
λοιξοὺς ἀνθρώπους. Πῶς γὰρ ἂν ἄλλως προσήγετο 
τοῦ Ἰουδαϊχοῦ, xai τοῦ Ἑλληνιχοῦ πλείους, εἰ μή τισι 
θαυμαστοῖς χαὶ παραδόξοις ἔργοις, καὶ ξενιζούσῃ χέ- 
χρητο διδασχαλίᾳ; Μαρτυρεῖ δὲ xai ἡ τῶν Πράξεων 
τῶν ἀποστόλων γραφὴ, ὅτι πολλαὶ μυριάδες ἧσαν 
Ῥοδαίων ἀνδρῶν πεπεισμένων αὐτὸν εἶναι τὸν Χρι- 
σὸν τοῦ Θεοῦ, τὸν ὑπὸ τῶν προφητῶν χατηγγελμέ- 
γον" χαὶ ἡ ἱστορία δὲ χατέχει͵ ὡς xal μεγίστη τις 
ἦν Ἐχχλησία Χριστοῦ ἐν τοῖς Ἱεροσολύμοις, ἀπὸ 
Ἰουδαίων συγχροτουμένη, μέχρι τῶν χρόνων τῆς 
κατ᾿ ᾿λδριανὸν πολιορχίας. Λέγονται γοῦν οἱ πρῶτοι 
κατὰ διαδοχὴν προστάντες αὐτόθι ἐπίσχοποι Ἰουδαῖοι 
γεγονέναι, ὧν xai ὀνόματα εἰσέτι νῦν παρὰ τοῖς 
ἐγχωρίοις μνημονεύεται" ὡς xal ἐχ τούτων λελῦ- 
σ8.ι Ξᾶσαν τὴν χατὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ διαδολὴν, 
ὅτε χαὶ πρὸς αὑτῶν, χαὶ δίχα τῆς αὐτῶν μαρτυρίας, 
μυρία ὁμολογεῖται πλήθη Ἰουδαίων τε xai ᾿Ελλήνων 
αὐτὸς Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ bU ὧν ἐπετέλει 
«εραδόξων ἔργων ὑφ᾽ ἑαυτὸν πεποιημένος. ᾿Αλλὰ 
φότων ἡμῖν ἐπὶ τοσοῦτον εἰρημένων, πρὸς τὸ πρῶ- 
φιν τῶν ἀπίστων τάγμα, φέρε, xa mob, τὸ δεύτερον 
etg ἰνστώμεν. Τοῦτο 65 ἣν τὸ τῶν συνομολογούν- 
Suv μὲν τὸν Ἰησοῦν τὰ παράδοξα πεποιηχέναι, γοη- 
«είᾳ δὲ Ὅλιυς ἐπὶ πλάνῃ τῶν ὁρώντων, ofa θαυμα- 
φουργὸν ἢ φαρμαχέα τινὰ, θαυμαστῶσαι τοὺς παρ- 
ὄντας 


tamen nihil me prater proposuit crurum 


Josephi de Christo. 


« Exsistit per idem tempus Jesus sapiens vir, si 
modo virum eum dicere oportet, quippe qui earum 
rerum auctor fuerit, quz humanam fidem superant. 
Docebat porro bic homines, si quos veritatis stu- 
diosos reperiebat : ergo multos sibi Judaicz , mul- 
tog etiam Grzcz factionis adjunxit. Christus plane 
hic fuit : siquidem cum magistratibus nostris ac- 
cusantibus, illum crucis supplicio affecisset Pilatus, 
non destiterunt, qui ab initio complexi fuerant : 
apparuit enim illis tertio die iterum vivens, quem- 
admodum divini prophet:e et. bzec et alia innume- 
rabilia de illo predixerant, ex quo ad hunc usque 
diem Christianorum non defecit genus. » Si ergo 
historicus quoque testificatur, non solos duodecim 
apostolos, septuagintaque discipulos, ab illo sibi 
adjunctos, sed multos quoque tum Judaice, tum 
Grzcs factionis assumptos, palam est illum in se 
aliquid excellentius cztteris hominibus habuisse : 


C qua enim alia ratione et Judaici et Greci generis 


multos sibi adjungere potuisset, nisi admirabilibus 
fidemque superantibus gestis, et inaudita quadam 
doctrina usus esset? fidem etiam facit liber qui 
Acta apostolorum inscribitur, multa millia homi- 
num Judzeorum credidisse, illum esse Christum 
Dei, quem prophete venturum nuntiassent. Histo- 
ria quoque illud habet : grandem Christi Ecclesiam 
Hierosolymis fuisse, quam Judxi comparassent, 
durasseque usque ad obsidionem, quie Adriani 
tempore facta est ; ergo qui primi episcopi ex suc- 
cessione illic przefuerunt , Judzi fuisse dicuntur, 
quorum nomina ab ejus loci incolis etiam nune 
memorantur, 195 ut ex his quoque omnis contra 
discipulos illius calumnia diluatur, quando et illis 
testificantibus, et contra, illis non teslificantibus, 
ipse Jesus, qui Christus est Dei, comprobatur : 
innumerabilem multitudinem, tum Judaorum tum 
Grxcorum sibi ipsi subjecisse. Caeterum cum hzc 
ἃ nobis dicta sint adversus primum non credentium 
genus, nunc ad alterum convertamur, idque refel- 
lamus. ld autem est eorum, qui fatentur quidem 
Jesum res gessisse admirabiles, sed przstigiis ocu- 
los intuentium delusisse, atque ut solent incanta- 
tores οἱ venefici, in admirationem sui traxisse 


presentes. 


(4) Procul dubio opem est et marginalis cujusdam Christiani lectoris adnotatio, licet babea-. 


mds mss. etin ) 


LÀ 
e. 
e* ^e? 


435 EUSEBII CASSARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 234 
VI. Contra eos qui vrestigiatorem putant Christum A α΄. Πρὸς τοὺς οἱομένους γόητα γεγονέναι τὸν 


Dei fuisse. u 

Àc primum quidem isti interrogandi gumt,-quid 
ad ea qus antecesserunt respondeant? Nufinuid 
ulus bominum usquam ex eogitaiT, potiit, omni 
gravitate ac virtute. referta: reipublicae institutor, 
sincerzque ap veke'dóctrinz, qualis ea est quam 
ante ey posuimus, praeceptor : qui mores przstigia- 
"tory hábüetil? Quod si et magus, et veneficus, et 


ἐς ihirpóstor, et prastigiator fuit, quonam modo talis 


doctrinze apud omnes gentes auctor exstitit, qua- 
lem ad hunc usque diem et oculis intuemur, et δυ-- 
ribus percipimus? deinde quis tam sibi ipsi con- 
fldens, ut aggrediatur ea in unum cogere, quie cogi 
nullo modo possunt? Quis enim vere przstigiator 
est, cum et sceleratis sit et nefariis moribus, et 
eas res aggrediatur, αὐ desperatis nefariisque 
hominibus conveniant, omnia agere solet turpis ac 
sordidi lucri gratia. Numquid igitur Salvator quo- 
que, ac Dominus noster Jesus, qui Christus est 
Dei, talibus rebus obnoxius sit? At enim unde tene- 
bitur reus, aut quomodo, qui suis discipulis, ut ex 
ipsorum testimonio apparet, precepit ne posside- 
rent aurum, aut argentum in zonis suis, neque pc- 
ram in via, neque calceamenta? Deinde cur dicto 
illius audientes fuissent, et ea qux acceperant in 
commentarios referenda litterisque commendanda 
putassent, δὶ pecun'*e studiosum suum Przcepto- 
rem vidissent, ct i; .eontraria quie alios docebat 
tractantem? Non diu profecto se continuissent , 
quin illum habuissent derisui, verbaque ejus asper- 
nali essent, atque a disciplina recessissent : et 
merito quidem, si vidissent illum sibi quidem ipsis 
scverissimas leges imponentern, ipsum autem legum 
auctorem nullo modo verba suarum legum sequen- 
tem. Deinde qui vere przstigiator est ac seductor, 
desperatis nefariisque hominibus seipsum permittit, 
126 ut possit liberius scelestas atque infandas 
voluptates persequi, et przestigiis atque incantatio- 
nibus subigere mulierculas et sub suam malitiam 
trahere. Αἱ vero de Salvatoris ac Domini nostri 
temperantia ne dici quidem satis abunde unquam 
posset. Rursus enim discipuli illum testificantur 
precepisse, ut ne intuerentur quidem mulierem 
cum libidine, his verbis : « Dictum est antiquis, 
Non mechaberis, ego autem dico vobis, quod qui- 
cunque intuebitur mulierem ad concupiscendum 
eam, jam mochatus est cam in corde 5110 77. » Cum 
vero olim ex causa necessaria,ut multis utique prod- 
essel, cum Samaritana muliere loquentem illuin 
vidissent, admirati sunt quod cum muliere loque- 
retur, inopinatum quiddam hoc atque insolitum se 
intueri arbitrantes, tanquam ii qui nunquam ante- 
hac idem vidissent. Commendabat enim Salvatoris 
nostri sermo nihil aliud, nisi in moribus gravita- 
tem atque austeritatem. Caeterum temperantizx ejus- 
dem, illa quoque doctrina magno argumento esse 


τῇ Matth, v, 27, 38. 


Χριστὸν τοῦ Θεοῦ. 


Καὶ δὴ τούσδε πρῶτον ἁπάντων ἐρωτητέον, τε 
φαῖεν πρὸς τὰ προωδευμένα. " Apa γὰρ ἐπινοῇῆσαι δυ- 
vazby, ἄνδρα διδάσχαλον σεμνῆς καὶ παναρέτου πολι» 
τείας, ἁγίων τε χαὶ ἀλυθῶν δογμάτων, οἴων προδιὴλ- 
θομεν, γόντα τὸν τρόπον γεγονέναι ; EL δὲ δὴ μαγγα- 
νευτές τις ἦν xol φαρμαχεὺς, ἀπατεών τε xat γόης, 
πῶς ἂν τοιαύτης ξιδασχαλίας πᾶσι τοῖς ἔθνεσι χατ- 
£071) αἴτιος, οἷας αὐτοὶ ὁρῶμεν ὀφθαλμοῖς, χαὶ ἀχοαῖς 
εἰς δεῦρο παραλαμδάνομεν ; Ποῖος & xa αἱρήσεται 
τὰ ἀσύναχτα συνάγειν; γόης μὲν γάρ τις ὡς ἀληθῶς. 
ἀνόπιος xai μιαρὸς τὸν τρόπον, ἀπειρημένοις xal 
ἀνοσίοις ἐγχειρῶν, πάντα πράττει αἰσχροῦ καὶ ῥυπα’ 
ροῦ χέρδους χάριν. Μήτ: οὖν χαὶ ὁ Σωτὴρ xaX Κύριος 
ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ τοιοῖσδέ τισιν ἕν- 
οχος ἦν; Πόθεν, ἣ πῶς, ὁ τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς, ὡς 
πρὸς αὐτῶν μεμαρτύρηται, εἰρηχώς " « Μὴ χτήσησθε 
χρυσὸν, μηδ᾽ ἄργυρον εἰς τὰς ζώνας ὑμῶν, μὴ πῇ- 
2» εἰς ὁδὸν, μηδ᾽ ὑποδήματα ; » Πῶς δ᾽ ἂν ἐπείθοντο 
λέγοντι, καὶ ἐν ἀπομνημονεύμασιν ἐγγράφοις ταῦτα 
παραδιδόναι ἡξίουν, εἰ χρηματιζόμενον τὸν διδάσχα- 
λον ἑώρων xaX χατεναντία οἷς ἑτέρους ἐδίδα σχε μετ- 
ἰόντα ; Πάλαι δ᾽ ἂν χαταγελάσαντες αὐτοῦ, xal τῶν 
λόγων χαταπτύσαντες, ἀνεχώρησαν τῆς μαθττείας 
εἰχότως, εἰ αὐτοῖς μὲν τοιαῦτα σεμνῶς νομοθετοῦντα 
ἑώρων, αὐτὸν δὲ τὸν νομοθέτην xav' οὐδένα τρόπον 
ἑπόμενον τοῖς οἰκείοις λόγοις. Πάλιν ὁ μὲν γόης xai 
ὡς ἀληθῶς πλάνος τοῖς ἀπειρτ μένοις xai τοῖς &v- 


C oslot; ἑαυτὸν ἐπιδίδωσιν, ἀνοσίων xaX ἀθεμίτων ἧδο- 


νῶν ἕνεχεν θήρας, ὥστε ἤδη διὰ τὰς μαγγανείας γυ- 
ναῖχά τινα χαταθάλλειν xal ὑποσύρειν τῇ αὗτου χα- 
κίᾳ " ὁ δὲ Σωτὴρ xa Κύριος ἡμῶν οὐδ᾽ ἔστιν εἰπεῖν 
ὅπως ἀνέστραπται περὶ σωφροσύνην, ὁπότε πάλιν ol 
μαθηταὶ μαρτυροῦσι παραινεῖν μηδ᾽ ἐμδλέπειν γυναι 
xi μετ᾽ ἐπιθυμίας ἀχολάστου, φήσαντα" « Ἐῤῥρέθη 
τοῖς ἀρχαίοις " Οὐ μοιχεύσεις " ἐγὼ 0b λέγω ὑμὲν, 
ὅτι πᾶς ὁ ἐμδλέπων γυναῖχα πρὸς τὸ ἐπιθυμῆσαι αὖ- 
τὴν ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ χαρδίᾳ αὑτοῦ. » Καί 
ποτε ἀναγχαίως ἐπὶ ὠφελείᾳ χαὶ σωτηρίᾳ πολλῶν 
Σαμαρείτιδι γυναιχὶ διαλεγόμενον αὐτὸν τεθεαμένοι 
ἐθαύμαξον, ὅτι μετὰ γυναιχὸς ἐλάλει, παράδοξόν τι 
τοῦτο δόξαντες ὁρᾶν, ὥσπερ οὕπω χαὶ ἄλλοτε πρόςε- 
ρον. Συνίστη δὲ ἄρα ὁ λόγος τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν τὸ 


Ὁ ἐμόριθὲς χαὶ αὐστηρὸν τοῦ τρόπου Σωυφροσύνης δὲ 


αὐτοῦ μέγα δεῖγμα ἣν χἀχείνη ἡ διδασχαλία, δι᾽ ἧς 
ἁγνεύειν ἐξ αὐτοῦ τοῦ τῆς διανοίας βάθους, τὰς ἐμπα- 
θεῖς ὀρέξεις ἀποτέμνοντας ἐδίδασχε λέγων" « Εἰσὶν 
εὐνοῦχοι οἴτινες ἐγεννήθησαν οὕτως χαὶ εἰσὶν εὐνοῦ- 
yot οἵτινες εὐνουχίσθησαν ὑπὸ ἀνθρώπων xal εἰσὶν 
εὐνοῦχοι οἵτινες εὐνούχισαν ἑαυτοὺς διὰ τὴν βασι- 
λείαν τῶν οὐρανῶν. » Πάλιν ὁ μὲν γόης χαὶ ἀληθῶς 
λαοπλάνος πάντα ἐγχειρεῖ χαὶ ποάττει δοξοχοπῶν τὰ 
πολλὰ φαντασιοχοπῶν, χαὶ πλέον τι παρὰ τοὺς πολ- 
λοὺς εἰδέναι xat ἔχειν μεγαλαυχούμενος " ὁ 6b Σωτὴρ 
xaX Κύριος ἡμῶν, ὅτι μὴ δοξομανὴς καὶ ἀλαζὼν xat 
φαντασιοχόπος fv, ἀφ᾽ ὧν ἰώμενος παρήνει μηδενὶ 


935 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC;E LIB. ὉΠ} 


φράζειν μηδὲ εἰς πολλοὺς αὑτὸν ἐχφαίνειν, γένοιτ᾽ A potest: qua turbulentos appetitus ex ipso cogita- 


ἂν ἔχδελος ἀπό τε τοῦ τὰς ἐν ὄρεσι διατριδὰς 
καὶ τὰ; ἀναχωρήσπεις διώχειν, xal φεύγειν τὰς 
κατὰ πόλεις τῶν πολλῶν ἐμδλαθεῖς ὁμιλίας. Εἰ 
uiu τοιγαροῦν δόξης, μήτε χρημάτων, μήτε ἡδονῆς 
ἕνεχεν ἐπιξέδλητο τῇ διδασχαλίς, τίς ἔτι χώρα 
περιλείπεται ὑπονοίας τοῦ πλάνον αὐτὸν xal γόητα 
γορίχειν; Σχέψαι 6b xal ταῦτα πάλιν, γόγτς, ὅταν 


ξξέροις τὰ τῖςς χαχίας μεταδιδῷ, ὁποίους ἄνδρας χα- 


τασχευάζει- ἄρ᾽ οὐχὶ γόητας xal πλάνους xot φαρμα- 
κοὺς αὐτῷ xatà πάντα παραπλησίους : Τίς οὖν ton 
κώποτε τὸ πᾶν Χριστιανῶν γένος &x τῆς ἐχείνου δι- 
δασχαλίας γοητεῦον 1) φςαρμαχεῦον χατείληφεν : 
Ἄλλ᾽ οὐχ ἔστιν εἰπεῖν ἔμπαλιν δὲ λόγους φιλοσό- 
φοὺς μετιὸν, ὡς ἀποδέδειχται. Ὁ δὴ οὖν ἑτέροις σε- 
μνοῦ καὶ σώφρονος βίου εὐσεδείας τε τῆς ἀνωτάτω 
παραίτιος γεγενημένος, τίς ἂν ἐνδίχως νομισθείη ἣ 
φιλοσόφων ὁ πρώτιστος, x3l εὐσεδῶν ἀνδρῶν 5:5á- 
σχῖλος; χαὶ γὰρ ἂν εἴη βελτίων δήπου πᾶς ὁ διδάσχων 
τὧν μαθητενομένων. Φιλόσοφος ἄρα, xal ἀλτθῶς 
εὐσεδὴς, πολλοῦ δεῖ πλάνος xal γόης, ὁμολογοῖτ᾽ ἂν 

b Σωτὴρ καὶ Κύριος ἡμῶν. El δὴ οὖν τοιόσδε τις ἦν, 
τὸς ἂν ἄλλω; ἐπεχείρει ταῖς θαυματουρτίαις f| θείᾳ 
χαὶ ἀποῤῥήτῳ δυνάμει χαὶ τῇ ἀνωτάτω περὶ τοῦ τῶν 
Univ θεοῦ εὐσεδεία ; ὃν οἷα Πατέρα τιμῶν χαὶ σέδων 

τὸ μάλιστα ἀτουδείχνυται ἐχ τῶν περὶ αὐτοῦ λόγων. 
Ἐπὶ τοτοῦτον δὲ ἄρα οἵ τε ἀρχῆθεν αὐτῷ προσεσχη- 
χότες μαθηταὶ αὐτοῦ, xai οἱ μετὰ ταῦτα τῆς ἐχείνων 
διατριδῆς διάδοχοι, ποῤῥωτάτω χαθεστήχεσαν φαύ- 
λης χαὶ ποντιρᾶς ὑπονοίας, ὡς μηδὲ τοῖς νοστλευομέ- 
yot; ἐπιτρέπειν οἷα πολλοὶ πολλὰ δρᾷν ἐπιχειροῦσιν, 

ἢ πετάλων ἐπιγραφαῖς, xai περιάμμασι χρῆσθαι, f) 
τοῖς χατεπάδειν ἐπαγγελλομένοι:ς προξέχειν τὸν νοῦν, 

ἣ ῥιζῶν xai βοτανῶν θαύμασι xal τισιν ἄλλοις τοιου- 
τοιρότοις ἀχέσεις τῶν παθῶν ἑαυτοῖς πορίζειν. 
Terza γοῦν πάντα τῆς Χριστοῦ διδασχαλίας ἐξελήλα- 
*n* οὐδ᾽ ἔστιν πώποτε Χριστιανὸν περιάμματι χρώ- 
νον θεάσασθαι, οὐδ᾽ ἐπιλαλιαῖς, ἣ πετάλων τινῶν 
πριέργων ἐπιγραφαῖς, οὐδ᾽ ἄλλοις, ὧν τὴν χρῆσιν 
ἐδάγορον οἱ πολλοὶ νενομίχασι. Τίς οὖν αἱρεῖ λόγος 
"Uc τοιοῦδε διδασχάλου γόητος καὶ πλάνου μαθητὰς 
Trova: νομίξειν; Καὶ μὴν παντὸς ἐπαγγελλομέ- 
Ὦ τι μέγας ἔλεγχος ἣ τῶν φοιτητῶν συνουσία. 


᾿ινόρες γοῦν ἔντεχνοι xal ἐπιστήμονες πάντως που 


Ww αἴτιον αὐτοῖς ts ἐπιστήμης πολὺ χρείττονα ἢ 


t αὐτῶν ἐμφαίνουσιν * ὡσπεροῦν ἰατριχοὶ μὲν 
Ὡς τοῦ διδασχάλου περὶ τὸ μάθημα χατορθώσεως 
iy ἂν μάρτυρες " γεωμετριχοὶ ὃὲ τὸν ἄρχοντα τίνα 
Km ἢ γεωμέτρην ἐπιγράψονται ; xai ἀριθμητιχοὶ 
τὸν μϑμνγτικόν; Κατὰ αὐτὰ δὲ xai γόητος ἀνδρὸς 
μέγισται, ἂν εἴεν μάρτυρες οἱ φοιτηταὶ, τὰ ὅμοιά που 
τῷ διδασκάλερ καὶ αὐτοὶ μετιόντες. ᾿Αλλὰ οὐδείς πω 
τοσούτων ἐτῶν γότς πέφανται τοῦ Ἰηοοῦ μαθητὴς, 
καίτοι διὰ βασάνων πείρας τῶν xazà χρόνους t; yeuó- 
vy τε xai βασιλέων ἀχριδῇ τῶν χαθ᾽ ἡμᾶς πραγμά- 
wy τὴν ἐξέτασιν πεποιημένων. Οὕτως GE ἄρα οὐδεὶς 
ἦν γόης, ὡς ἐλεύθερον ἀφεῖσθαι χαὶ παντὸς ἐχτὸς 
τευδύνου τὸν αὑτὸ μόνον τὸ θῦσαι πρὸς αὐτῶν βεθια- 


* Ἡλι. xix, 19. 


tionis profundo resecare ac purgare jubebat dicens : 
« Sunt eunuchi, qui sic nati sunt : et sunt eunu- 
chi, qui facti sunt ab hominibus, et sunt eunuchi. 
qui castraverunt seipsos propter regnum c«elo- 
rum "*, » Deinde qui przstigiator est et vere populi 
deceptor, omnia aggreditur atque agit cum jacta- 
tione sui plerumque, et ad speciem, non ad verita- 
tem, atque amplius quiddam prater ceteros nosse 
se atque habere, cum ostentatione profitetur. 


Salvatorem vero Dominumque nostrum, non glorize 
cupiditate aut. arrogantia laborasse, neque ad spe- 
ciem egisse quiz egit, vel ex iis constare potest, 
quos a se sanitati restitutos, jubebat nemini di- 
cere, neque seipsum in vulgus prodere, etiam ex 
eo quod in montibus plerumque degeret, et solitu- 
dines in iis locis sectaretur, fugeretque urbanas 
vulgi, qux» noccre saepenumero solent, consuetudi - 
nes. Si igitur, neque glori: , neque pecuniarum, 
neque voluptatis causa docuisse illum constat, quis 
praterea superest calumnix locus, qua ut deceptor 
ac prwstigiator accusetur? Sed lhzec. quoque videa- 
mus, 40:30, Ttem przstigiator ubi alios sua malitia 


imbuit, quos tandetn viros illos reddit ? Nonne prz- 
stigiatores, seductores, vencficos, sibi ipsi omnibus 
quz agant similes? Quis igitur unquam omne Chri- 
stianorum genus quod ab illius doctrina profectum 
est, aut przstigiis utens, aut veneficiis deprehendit? 
197 Nemo quidem hoc dixerit : at contia, incum- 
bens in sermones przceptaque sapientie, sane de- 
preblendet qui volet, ut demonstratum est. Qui igi- 
tur aliis severx castzque vitze, ac summae pietatis 
auctor exstitit, quisnam merito censebitur, nisi phi- 
losophorum primus, et pietatis religiunisque ma- 
gister? siquidem is qui docet, absque controversia 
prisstantior quam ii qui docentur. Philosophus ergo 
vereque pius, nusquam vero seductor , aut prassti- 
giatordici poterit Salvator ac Dominus noster. Si 
igitur talis fuit qualem ostendimus, qua tandem 
alia ratione miracula edidisse credi potest, nisi di- 
vina quadam nobisque ignota virtute, supremaque 
erga Deum universi pictate? Quem quod ut Patrain 
veneraretur et coleret, apparet ex iis in primis quz 
de illo locutus est. Tantum ergo abest, ut qui illi 
abinitio adbzsserunt discipuli, ct qui posthac illis 
discipulis successere, ab illorum consuetudine in- 
formati, pravze alicui aut perniciosze suspicioni ob- 
noxii babendi sint , ut ne :egrotantibus quidem per- 
mittant, sicuti multa multi eflicere conantur , aut 
foliorum inscriptionihus , colligationibusve uti, aut 
eos qui se incantaturos profitentur attendere, aut 
radicum herbarumque suffumigationibus , aliisve 
ejusdem generis nonnullis, medelas sibi morborum 
sufficere: hec namque omnia a Christi doctrina 
exclusa sunt: neque unquam intueri licit Chri- 
stianum qui colligatione uteretur, neque magicis 
nuga'ionibus, ueque foliorum quorumdam laboriosis 


233 EUSEBI! C/ESARIENSIS OPP. PARS. 1I. — APOLOGETICA. $28 


inscriptionibus, neque ceteris similibus, quorum 4 σμένον. El δὲ οὐδεὶς πώποτε τῶν xa0' ἡμᾶς οὔτε 
usum indifferentem plerique arbitrantur : quz igi- τῶν παλαιῶν ἐχείνων τοῦ Ἰησοῦ μαθητῶν γοητείας 
tur unquam ratio convincet, ut qui talis praeceptoris ἥλω, οὐδὲ ὁ Διδάσχαλος fjv ἄρα τοιοῦτος. Ἵνα δὲ ph 
discipuli fuerint, przstigiatoris aut impostoris di- ἐξ ἀγράφων ὁ λόγος ἡμῶν ὀδεύοι, δέχου τὰς ἀποδεῖ- 
scipuli fuisse judicentur? atqui qualis sitomnis qui- — Getz xal ἀπὸ ἱστορίας ἐγγράφου. 

cunque aliquid profiteatur, nulla res evidentius probaverit, quam discipulorum consuetudo : mam si 
viri sint artibus et scientiis przditi, profecto qui ipsis ejusmodi artium et scientiarum auctor fuerit, 
eum longe se ipsis przstantiorem fuisse demonstrabunt. Exempli gratia, qui medicinam ab aliquo 
didicerunt, excellentia praceptoris in tali disciplina testes idonei habendi sunt, qui vero geometriam, 
nullum alium se habuisse talis discipline magistrum quam gcometram probabunt ; nec vero arithmetici 
alium quam arithmeticum : eadem ratione, aliquem fuisse impostorem optimi sane testes habendi sunt 
qui ab illo didicerint, et qui eamdem cum suo praceptore artem exerceant. 198 Sed nullus ad- 
huc in tam multis annis discipulus Jesu przstigiator apparuit, tametsi in diversis temporibus et re- 
ges et praesides per tormenta quidquid ad nos pertinet, diligentissime exquisiverint : ita porro nullus 
prastigiator fuit, ut liber dimitteretur, atque extra omne periculum constitueretur, qui modo ab ipsis 
coactus esset ipsorum ritu sacrificare. Quod si nullus unquam nostrorum, tam illorum quos ipsi vi- 
dere potuimus, quam illorum qui quondam ipsius Jesu discipuli fuerunt, veneficii aut prestigiarem 
damnatus est, ergo ne Praeceptor quidem talis fuit. Caterum ne omnis nostra oratio, ex rebus nomscri- 
ptis proficiscatur, videamus item quid probationis ab historia quz litteris continetur, elici possit. 

Primi igitur ipsius Jesu discipuli, in libro qui Β Οἱ δὴ πρῶτοι τοῦ Ἰησοῦ μαθηταὶ ἐν τῇ βίδλῳ τῶν 
Acta ipsorum continet, memorantur, quoscunque ἰδίων πράξεων ἱστοροῦνται τοὺς ἐξ ἐθνῶν τῇ διδα- 
ex gentibus in suam disciplinam acciperent, cum σχαλίᾳ αὐτῶν προσιόντας, ὥστε πολλοὺς τῶν πρότε- 
eorum plerique crimine prestigiarum infames es- ρὸν περὶ γοητείαν διαδεδλημένων εἰς τοσοῦτον μετά- 
sent, indiversos mores adeo commutasse, ut ausi δαλεῖν τὸν ἑαυτῶν τρόπον, ὡς εἰς μέσον ἀγαγεῖν τολ- 
sint quos libros illis interdixissent, in medium pro- μῆσαι τὰς ἀπηγορευμένας βίδλους, xal ταύτας iv- 
ferre, et in conspectu omnium comburere. Audia- ὠπιον πάντων πυρὶ παραδοῦναι. Ἐπάχουσον δὲ ὅπω; 
mus itaque quid Scriptura illa contineat. « Multi ἡ γραφὴ περιέχει" ε "Ixavot δὲ τῶν τὰ περίεργα 
autem eorum qui fuerant curiosa sectati, contu- πραξάντων, συνεισενέγχαντες τὰς βίδλους, xavéxatoy 
lerunt libros, et combusserunt eos coram omnibus, ἐνώπιον πάντων, xai συνεψήφισαν τὰς τιμὰς αὐτῶν, 
et computatis pretiis illorum, invenerunt pecuniam — x2* εὗρον ἀργυρίου μυριάδας πέντε. » Τοιοῦτοι δῇ 
denariorum quinquaginta millium ?* : » tales sane τίνες ol τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν μαθηταὶ τοσαύτην δύνα- 
erant Salvatoris nostri discipuli, tantaque orationis μιν προφέροντες λόγων ἐν ταῖς πρὸς τοὺς ἀχροωμέ- 
eorum vis erat, cum suos auditores alloquerentur, νοὺς ὁμιλίαις, ὡς καθιχνεῖσθαι τοῦ βάθους τῆς φνχῆς 
utintimas animi partes penetrarent, tangerentque αὐτῶν, χαθάπτεσθαί τε xal τιτρώσχειν τὸ ἑχάστου 
ac vulnerarent uniuscujusque conscientiam adeo, C συνειδὸς, ὡς μηχέτι στέγειν ἀποχρύπτοντες, εἰς φα- 
ut nemo amplius occultare possel, sed unusquisque νερὸν δὲ ἄγειν τὰ ἀπόῤῥητα, ἐλέγχους τε αὐτοὺς 
in apertum proferret, si cujus arcani conscius sibi ἑαυτῶν xal τῆς προτέρας αὑτῶν μοχθηρίας ἀπεργά-. 
essel, indicemque suorum qua prius commisisset ζεσθαι" τοιοῦτοι δὲ χαὶ οἱ πρὸς αὐτῶν μαθητευόμε- 
flagitiorum, seipsum przstaret:tales item qui ab — vot, χαθαροὶ χαὶ γνήσιοι τὰς διαθέσεις, ὡς μηδὲν 
illis instituti sunt, puris utique, sincerisque animis ὕπουλον ἐν αὐτοῖς λανθάνειν, ἐνσεμνύνεσθαι δὲ καὶ 
praditi, ut nihil in illis simulati, aut fraudulenti παῤῥησιάζεσθαι ἐπὶ τῇ τῶν χρειττόνων ἀπὸ τῶν χει» 
lateret : sed contra potius ipsi mutatione ἃ dete- — póvov μεταθολῇ. Οἱ δὴ οὖν πυρὶ παραδόντες τὰς 
riore vita ad meliorem, gloriarentur atque confide- μαγιχὰς βίδλους, xai παντελῆ φθορὰν αὐτῶν ψηφι- 
rent: qui igitur magicos libros incenderunt, et ex- σάμενοι, πῶς οὐχ ἂν εἶεν πρόδηλοι τοῖς πᾶσιν, ὅτι 
ternam illorum perditionem publico judicio suo μηδεμίαν ἔχοιεν τοῦ λοιποῦ περὶ γοητείαν σπου» 
comprobarunt, cur non de seipsis apud omnes cer- δὴν, χαθαροὶ δὲ ἐξ ἐχείνου πάσης τῆς περὶ τοῦ» 
tissimum postliac prbeant. argumentum, nullo se — «ou ὑπονοίας ἐτύγχανον ; Ὅτε τοίνυν ol μαθηταὶ 
prorsus magicarum rerum studio teneri? sed τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν πεφήνασι γεγονότες τοιούτου, 
contra potius, ex illo jam puros se esse, et ab πῶς o) πολὺ πρότερον ὁ Διδάσχαλος ; El δὲ ὅλως 
omni ejusmodi suspicione remotos? Si ergo jam D ἀπὸ τῶν γνωρίμων τὸν προστάτην, ὁποῖός τις fiv, 
constat Salvatoris nostri discipulos tales exsti- βούλει διαγινώσχειν, ἔχεις τοῦ Ἰησοῦ «τῶν λόγων 
tisse, cur non ipse Praeceptor fuit multo Δηι6 μαθητὰς εἰσέτι νῦν μυρίους, ὧν πλεῖστα μὲν ἀνδρῶν 
129 Quod si de discipulis qualem przceptorem τυγχάνει, πλήθη παραταξαμένων μὲν πρὸς "πὰς 
nabuerint vis cognoscere, habes hodie quoque in- φυσιχὰς τοῦ σώματος ἐδονὰς, ἄτρωτον δὲ xa τὴν 
numerabiles verborum Jesu discipulos, ex quibus διάνοιαν Tta, αἰσχροῦ πάθους φυλαξάντων, οἵ, xat 
plurimi virorum conventus exsistunt, qui tum con- τὸν πάνται. Qu ἐν ἐγχρατείᾳ χαταγηράσαντες, τῆς 
tra naturales corporis voluptates quasi in acie con- ἐχ τῶν 2«-«Zqw aw προφῆς λαμπρὰ τεχμήρια Xap- 


** Act. xix, 19. 


1 DM 
217 m 


— —— € 


-——:. 


DEMONSTRATIONIS EVANGEL'!CJE LIB. III. 


459 


εστέσαντα. QU μόνον δὲ ἄνδρες παρὰ αὐτῷ τοῦτον A sistant, tum mentem ab omni minus honesta per- 


φιλοσοφοῦσι «ὃν τρόπον, ἀλλὰ xal γυναιχῶν οὐδ᾽ 
ἔστιν εἰξεῖν ὅσαι μυριάδες χαθ᾽ ὅλης τῆς οἰχουμένης, 
οἷά τινες ἱέρειαι τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ, τὴν ἀνωτάτω 
σοφίαν ἀσκαπάμεναι, οὐρανίου τε σοφίας ἔρωτι λη- 
φϑεῖξπει, τῶν μὲν σαρχὸς ἐγγόνων ἡλόγησαν, ψυχῆς 
& ziszv ἐπιμέλειαν πεποιτχυΐαι, ὅλας αὑτὰς αὑτῷ 
ewaru χαὶ ψυχῆ τῷ παμθασιλεῖ χαὶ Θεῷ τῶν ὅλων 
ἐκετεθεΐκασιν, ἀγνείαν παντελῆ xaX παρθενίαν ἀσχή- 
«5021. Ἕνα μὲν οὖν μηλοδότον χαταλιπόντα τὴν 
ἐσυτοῦ χώραν προφάσει φιλοσοφίας ἄγουσιν ὧδε χἀ- 
xis& περιφέροντες Ἑλλήνων παῖδες. Δημόχριτος 
αὑτοῖς οὗτος jv xai Κράτης εἷς παρ᾽ αὐτοῖς θαυ- 
pá.ttat, ὅτι δὴ, τὴν οὐσίαν χαταλιπὼν τοῖς πολί- 
τιις͵ αὐτὸς ἑαυτὸν, Κράτης Κράτητα, ἡλευθέρον χομ- 


πάξων" οἱ δὲ τῶν Ἰησοῦ λόγων ζηλωταὶ μυρίοι τὸν Β 


ἀριθμὸν, ἀλλ᾽ οὐχ εἷς οὐδὲ δύο, τὰς χτήσεις ἀποπω- 
λήσαντες, πένησι χαὶ ἐνδεέσι μεταδεδώχασιν, ὧν xal 
αὑτὸ τυγχάνομεν μάρτυρες, συγγενόμενος τοιούτοις, 
χαὶ αὐτοῖς ἔργοις, ἀλλ᾽ οὐ λόγοις μόνοις τῆς τοῦ 
Ἰησοῦ μαθητείας συνιδόντες τὰ χατορθώματα. Τί 
χρὴ λέγειν, ὁπόσαι μυριάδες χαὶ αὐτῶν Bap6ápov, 
οὐχὶ δὲ μόνον Ἑλλήνων, ἐχ τῶν Ἰησοῦ λόγων πᾶσαν 
plv ὑπερεχχύψαι πολύθεον πλάνην, τὸν δὲ Σωτῆρα 
χαὶ δημιουργὸν τοῦδε τοῦ παντὸς, μόνον εἰδέναι Θεὸν 
ἐμαρτύρησαν ; ὃν πάλαι φιλοσόφων εἷς μόνος ὁ Πλά- 
Suv εἰδὼς, εἰς πάντας ἐχφέρειν ὡμολόγει μὴ τολ- 
μὴν, διαῤῥήδην φάτχων᾽ ε« Τὸν μὲν οὖν πατέρα xal 
δημιουργὸν τοῦδε τοῦ παντὸς εὑρεῖν τε ἔργον, xal 


εὑρόντα εἰς πάντας ἀδύνατον λέγειν. » ᾿Αλλὰ ἐχείνω C 


μὲν χαὶ ἔργον εὑρεῖν ἐδόχει τὸ πρᾶγμα, xai ἣν ὡς 
ἀληθῶς μέγιστον " ἀδύνατον δὲ ἣν αὐτῷ λέγειν εἰς 
πάντας, ὅτι μὴ παρῖνν αὐτῷ τοσαύτη τις εὐσεῦείας 
δύναμις, ὅση τοῖς Ἰησοῦ μαθηταῖς, οἷς διὰ τῆς τοῦ 
διδασχάλου συνεργίας τὸν πατέρα xai δημιουργὸν 
τῶν ἔλων εὑρεῖν τε xai γνῶναι ῥάδιον γέγονε, xai 
εὑροῦσιν εἰς πᾶν γένος ἀνθρώπων ἐξενεγχεῖν, ἀναχα- 
ljet τε καὶ πληρῶσαι, xai χηρύξαι τὴν γνῶσιν 
εἶσιν, ὥστε ix τῆς αὐτῶν ἐχείνων διδασχαλίας εἰσ- 
ia νῦν χατὰ τὸν παρόντα χαιρὸν ἐν ὅλοις τοῖς ἐπὶ 
τῆς ἔδνεσι μυρία πλήθη οὐ μόνον ἀνδρῶν, ἀλλὰ xa 
τιναιχῶν, καὶ παίδων, οἰχετῶν τε xat ἀγροίχων, το- 
20v τῷ τοῦ Πλάτωνος μὴ πείθεσθαι, ὡς τὸν ποιη- 
τὴν χαὶ δημιουργὸν τοῦδε τοῦ παντὸς μόνον Θεὸν 


γαορρίζειν, χαὶ μόνον σέδειν, xaX μόνον διὰ τοῦ Χρι- D 


τοῦ θεολογεῖν. Ταῦτ᾽ Tfjv τοῦ νέου xai χαινοῦ γόη- 
*"W τὰ χατορθώματα᾽ τοιαῦτα τοῦ νομιξζομένου πλά- 
τῷ τὰ γοητεύματα" χαὶ τοιοίδε οἱ τοῦ Ἰησοῦ μαθη- 
πὰ ἐφ᾽ ὧν δεῖ τὸν διδάσκαλον ὁποῖός, τις ἣν γνωρίζειν. 


turbatione invulneratam conservent; qui cum om- 
nem suam vitam usque ad senectutem continentig- 
sime egerint, institutionis qux de verbis illius ha- 
beri soleat, certissima argumenta prastare possunt. 
Neque viri solum sub illo duce ad hunc modum 
philosophantur, sed feminarum «quoque tot millia 
per totum orbem, ut quam multa sint non dicen- 
dum esse videatur, quie quasi quzdam sacerdotes 
Deum universi colentes, supremamque philosophiam 
amplexe, atque amore celestis sapientie capta, 


prolis quidem ac liberorum, utpote qui ad corpus 


pertineant, nullam habent rationem, animam vero 
onni diligentia curantes, totas seipsas ipso corpore 
atque animo, regi omnium universique Deo dedica- 
runt, ut sic integra perpetuaque castitate ac virgi- 
nitate fungantur. Et Greci quidem eum qui olim 
jactatione philosophiz regionem suam ab hostibus 
depopulatam atque vastatam reliquit, verbis huc 
atque illuc cireumferunt atque extollunt. Democri- 
tus hic est apud illos, et Crates unus apud eosdem 
admiratione dignus putatur, quod, re sua familiari 
civibus suis relicta, ipse seipsum Crates Cratetem 
in libertatem vindicasse jactaverit. At enim verbo- 
rum Jesu aemulatores innumerabiles, non autem 
unus duntaxat alterve, divenditas possessiones pau- 
peribus atque indigentibus impertiverunt, quibus 
etiam nos testes adsumus, qui versati sumus cum 
talibus, quique factis, nedum verbis, eorum officio- 
rum facti conscii, quz illi in Jesu disciplina przsti- 
terint. C:eterum quid me oportet dicere, quam multa 
millia etiam hominum barbarorum, non modo Grz- 
corum, ex praeceptis Jesu omnem colendi multos 
deos errorem transilierint atque despexerint, et hu- 
jus univerai parentem atque opificem Deum unum 
se agnoscere alfirmaverint ? Quera antiquorum philo- 
sophorum vix unus Plato cum cognovisset, non au- 
dere se efferre in omnes palam professus est, plane 
affirmans, « parentem quidem atque opificem uni- 
versi hujus, et invenire difficile esse, et cum inveneris, 
prodi in vulgusnon posse.» Verum illi quidem etinve- 
nire difficilis visa est res et revera ingens negotium 
est. Αἱ vero idem publicare in omnes, enuntiareque 
130 non potuit, propterea quod non tanta illi pietatis 
erga Deum vis aderat, quanta Jesu discipulis, quibus 
ope auxilioque przceploris , parentem opificemque 
universi,et invenire, et agnoscere, illaboratum ac fa- 
cilecontigit ; et postquam invenerunt, etiam efferre in 
omne genus hominum, prodereque οἱ complere, et 


Pilteenuntiare omnibus quod cognoverant, adeo quidem, ut ex illorum disciplina usque in przesens tempus, 
Péfemes qua) sunt in orbe terrarum gentes, conventus innumerabiles, non virorum solum, sed 
eliam feminarum, et puerorum, et servorum, et agrestium hominum, tantum absit, ut Platoni ob- 
lemperesi ast. credant, ut auctorem, opificemque universi hujus, solum Deum agnoscant, solum co- 
bnt, de soo per Christum, ut de Deo loquantur. Hi sunt novi hujus ac recentis przstigiatoris sue- 
tessus : lalia ejus, qui existimatur seductor incantamenta, talesque ipsius Jesu discipuli, de quibus 


Wzceptor qualis fuerit cognosci debeat. 

φέρε δ᾽ ἔτι, και ταύτῃ τὸν λόγον διερευνησώμεθα. 
létsa φὴς αὑτὸν, ὦ οὗτος. ἀλλὰ xal φαρμαχέα δει- 
ἣν ταὶ ἀπατεῶνα χαλεῖς͵ ΤΑρ' οὖν πρῶτος αὐτὸς 


(πίογαπι alia quoque ratione, id de quo quzerituc 
videamus. Przstigiatorem sane illum dicis fuisse : 
quineliam veneficum callidissimum deceptorenique 


EUSEBIH CJESARIENSIS OPP. PARS. B. .-- APOLOGETICA. 


vocas. Numquid igitur primus ille et solus hujusce A xat μόνος εὑρετὴς χατέστῃ τοῦ πράγματος; 1 


rei inventor exstitit, an vero de more, ad ipsos 
preceptores initia referre oportet? Nam si nullo 
docente ipse primus solusque inventor hujus fuit 
incepti, iia ut nihil prorsus ab aliis usquam didi- 
cerit, neque ab antiquis compllaverit, cur non di- 
vinam illi naturam tribuere oporteat, qui nullis li- 
bris, nullis przeceptis, seu praeceptoribus, sua sponte 
edoctus per seipsum, omnis disciplin: capax, ta- 
lium rerum inventor exstiterit? Atqui neque sordi- 
dz alicujus artis, neque rationalis cujuspiam scien- 
6, ac ne primorum quidem elementorum discipli- 
nam ut percipias, sine duce ac praeceptore aliquo 
fieri polest, nedum ea qux naturam communem 
superant. Nullus certe unquam per se doctus gram- 
matic:x preceptor nobis occurrit, neque rhetor, qui 
non ab aliquo didicerit, neque qui suopte ingenio 
medicus evaserit, neque architectus, neque alte- 
rius cujuspiam rei artifex : et. hzec quidem exigua 
omnia atque humana. Vera autem pietatis inter ho- 
mines doctorem, dicere prastigiis quibusdam talia 
introduxisse, eo quo vixil tempore, ejusmodi pro- 
digiosa admirabiliaque facta edidisse, cujusmodi 
nuper ipsi exposuimus, talemque illum suapte 
A31 natura suaque sponte exstitisse, neque ab 
entiquis compilasse, neque a novis magistris adju- 
tum fuisse, qui paria ac similia ante ipsum exer- 
cuerint, quid aliud, qu:zeso, est, nisi testificari et 
fateri, divinum plane quiddam fuisse, omnemque 
hominum naturam superasse illum de quo quzri- 
mus? Αἱ enim magistros illum dicis habuisse im- 
postores, nec ab /Egyptiorum sapientia abhorrvisse, 
nec qua illorum antiquitas habuit arcana ignorasse, 
a quibus cum collegisset, qualem fama fert talem 
evasisse. Cur igitur alii nulli illo prestantiores 
magistri, qui et illum ztate antecesserint, el sua 
Joctrina instituerint, aut in /Egypto, aut usquam 
alibi, visi sunt? Cur igitur non de illis quoque ante 
hujus accusationem, in omnes homines fama per- 
venit? cur non item illorum sicut nostri bujus, 
etiam nunc gloria canitur? Quis vero unquam prze- 
stigiator eorum qui fuerint, ex quo res humanz 
coepere, aut apud barbaros, aut apud Grzcos, tales 
instituit discipulos, aut talium legum taliumque 


τας πον χατὰ τὸ ἀχόλουθον εἷς διδασχάλους ἂν 
πεῖν χρὴ τὰ αἴτια ; El μὲν γὰρ, μηδενὸς διδάξ 
αὐτὸς πρῶτος xal μόνος εὑρετὴς γέγονε τῆς d 
ρήσεως, μηδὲν μηδαμῶς παρ᾽ ἑτέρων μαθὼν, 
ἐκ παλαιῶν ἐρανισάμενος, πῶς οὐ θείας φύσεως 
ὁμολογεῖν αὐτὸν, ὃς ἣν ἄνευ βίδλων, xaX λόγω 
διδασχάλων, αὐτοδίδαχτος, χαὶ αὐτομαθὴς τοι 
πραγμάτων εὑρετὴς ἀναπέφηνεν; Καὶ μὴν ob: 
ναύσου τέχνης, οὔτε λογιχῇς ἐπιστήμης, οὐδέ 4 
πρώτων στοιχείων τὴν μάθησιν δίχα ποδηγοῦ 1 
δασχάλου τινὸς ἀναλαθεῖν δυνατὸν, μὴ οὐχὶ ci 
νὴν ἐχῥεδηχότα φύσιν. Οὐδεὶς γοῦν τῶν. πώπο 
τοδίδαχτος ἡμῖν γραμματιχῆς παρῆλθε διδάσ 
οὐδὲ γε ῥήτωρ μὴ μεμαθηχὼς, οὐδὲ αὐτοφυὴς L 
οὐδὲ τέχτων, οὐδ᾽ ἑτέρας δημιουργὸς τέχνης. 1 
μικρὰ ταῦτα xal ἀνθρώπεια. Τὸ δὲ φάναι τὸν ὁ 
πων εὐσεδείας ἀληθοῦς διδάσχαλον τοιαῦτα τεῦ 
τουργηχότα xa0' ὃν ἐπεδήμει τῷ βίῳ χρόνον 
τοιαύτας παραδόξους τερατείας πεποιηχότα, ὃ 
τίως διεξέλθομεν, ἐχ τοῦ αὐτομάτου τὸ 
φῆναι, μῆτε παρὰ παλαιῶν ἐρανισάμενον, μ' 
νέω) διδασχάλων ὠφελημένον, τὰ ὅμοια xa 
αὑτοῦ πεποιηχότων, τί ἅλλο ἢ μαρτυρηύντων 
χαὶ ὁμολογούντων θεῖον ἀληθῶς χρῆμα γεγονένα 
πᾶσαν ἀνθρώπου φύσιν ὑπερδεδηχέναι τὸν ὁ 
μενον ; ᾿Αλλὰ διδασχάλοις αὐτὸν φὴς προσεσχτ 
πλάνοις, μηδὲ λαθεῖν αὐτὸν τὰ σοφὰ τῶν Αἰγυπ 
χαὶ τῶν πάλαι παρ᾽ αὐτοῖς λεγομένων τὰ ἁτὸῤ 
παρ᾽ ὧν συλλεξάμενον, ἄνδρα τοιοῦτον οἷον ὁ 
παρίστησιν, ἀποδειχθῆναι. Τί δῆτα οὖν; Tj τινες 
χρείττους αὐτοῦ πεφήνασι, xal πρότεροι τῷ y) 
xai αὐτοῦ διδάσχαλοι, εἴτ᾽ bm" Αἰγύπτου, εἶθ᾽ 
δή; Τί οὖν οὐχὶ χἀχείνων πρὸ τῆς τούτου xacqy 
ἔφθασεν εἰς πάντας ἀνθρώπους ἡ φήμη ; ἣ τί ul 
xüxtiwov εἰσέτι νῦν τὸ χλέος ἄδεται τῷ d$ 
παραπλησίως ; Τίς δὲ τῶν ἄπ᾽ αἰῶνος πώποτε 
βάρδαρος ἣ Ἕλλην, τοιούτων χατέστη διδάσ 
φοιτητῶν, xal τοιούτων νόμων xat λόγων αὐθέ 


«οἵων ἡ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιδέδειχται δύν 


Ἰάσεις δὲ τοσάσδε χαὶ παραδόξους εὐεργεσίας τὸ 
οἵας ὁ ἡμέτερος πεποιηχὼς μνημονεύεται, cli 
mote διαπραξάμενος ἱστορεῖται ; Τίνος δὲ ol yw 
xa τῶν πραγμάτων αὐτόπται, διὰ πυρὸς xal σι 


praceptorum auctor fuit, qualium fuisse Salvatoris Ὁ δοχιμῆς τὴν ὑπὲρ ὧν ἐμαρτύρησαν ἀλήθειαν ἐπ 


nostri virtus ostenditur? aut quis unquam tam 
multis medelis, tam mirabilibus beneficentiis, quam 
hic noster functus memoratur? Cujus autem fami- 
liares iguis ferrique probatione earum rerum quas 
testificarentur veritatem ita confirmarunt, ut nostri 
Salvatoris discipuli, qui omnia quidem probra per- 
(ulerunt, omnia vero tormentorum genera tolera- 
runt, et denique proprium sanguinem effuderunt, ut 
quz ipsi testificati essent confirmarent? Prazterea 
quicunque huic nostre rationi adversatur, dicat, 
quaso, quis unquam przastigiator saltem in ani- 
mum induxit, de proprio nomine se nova cujus- 
dam gentis factionem comparaturum? Hoc au- 
tem ipsum quempiam non niodo cogitasse, sed 


σαντο, ὡσπεροῦν ol τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν μα! 
πάσας μὲν αἰχίας ἀνατλάντες, πάσας δὲ βα 
ἰδέας ὑπομείναντες, χαὶ τέλος διὰ τοῦ ἰδίου at, 
τὰ περὶ αὑτοῦ μαρτυρηθέντα αὐτοῖς πιστωσά! 
Ἔτι πρὸς τούτοις, ὁ τῷ δι᾽ ἐναντίας ἡμῖν λόγᾳ 
ἱστάμενος λεγέτω, τίς τῶν πώποτε γοήτων x 
νοῦν ἐδάλετο νέου ἔϑνους ἐπὶ οἰχείῳ ὀνόματι ε 
σιν ποιήσασθαι; Τὸ δὲ μὴ μόνον Evvor,gat τοῦτο 
χαὶ χατορθῶσαι τὸ βουληθὲν, πῶς οὐ πᾶσαν ὁ 
που χαλύπτοι ἂν φύσιν; Βασιλέων δὲ δόγμασ 
παλαιῶν νομοθετῶν, φιλοσόφων τε χαὶ ποιητὰ 
θεολόγων ἐξ ἐναντίας θέσθαι νόμους τοὺς χατ᾽ t 
λατρείας, xaX τούτους χρατῦναι, ἀμάγους 

ἀηττήτους εἰς μαχρὸὴν ἐπιδεῖξεξι αἰῶνα, τὶς 


255 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS. 11. — APOLOGETICA. 


256 


credibile sit illum, aut improbis spiritibus sacra A χολαστιχῶν xal βασανιστιχῶν τῆς οἰχείας φύσεως, 


fecisse, aut. d:emonas ad auxilium vocasse, dum 
miracula ederet, quando hodie quoque omnis dz- 
mon, omnisque impurus spiritus, ita Jesu nomen 
exhorret, ut unum aliquid eorum quz ipsius natu- 
ram castigandi ac torquendi vim habeant, aufert- 
que se illico, et concedit : tantam sentit illius no- 
minis vim. Sic sane olim quoque, cum inter homi- 
nes degeret, non ferentes illius przesentiam, alius 
aliunde, clamabant : « Age, quid nobis et tibi, Jesu 
Fili Dei? venisti ante tempus torquere nos δ᾽ ? » Vir 
autem przstigiis prorsus intentus, et plane despe- 
ratis rebus omne suum studium impendens, nonne 
vel imprudens ipse de seipso indicio sit, quod in- 
fandis moribus, quod scelestus, quod obscenus, 
quod religioni inimicus, quod injustus, quod im- 
pius? Qui vero talis sit, unde aut quomodo ea qux 
ad religionem pertinert, alios doceat? Quomodo 
item qux ad temperantiam, quz ad Dei cognitio- 
nem, quse ad divinum forum ac judicium summi 
Dei? Nonne his omnibus contraria potius commen- 
del ac praeferat, sux ipsius nequitie consentanea 
perpetrans? Nonne Deum, Deique providentiam ac 
Dei judicium neget? Nonne omnia de virtute, om- 
ria de immortalitate animz verba irrideat ? Quod 
si quid tale etiam in iis qua 3d Salvatorem Domi- 
numque nostrum pertinent, intueri licuisset, nihil 
sane fuisset dicendum. At vero cum in singulis re- 
bus et verbis, universi opificem Deum Patrem in- 
vocare solitum constet, talesque quos in discipli- 


nam acciperet, comparasse : cum et ipse temperans C 


fuerit, et verborum quz: ad temperantiam perti- 
nent preceptor : cum auctor, pradicatorque justi- 
tie, veritatis, humanitatis, virtutis universe : cum 
religionis dux et magister, qux: omnium regem 
Deum colit : cur non his consentaneum sil putare, 
nihil eorum quz in illo admiramur, ab illo per do- 
lum przstigiarum, aut per fallaciam gestum? cur 
non potius arcana quadam vi, vereque divina con- 
fiteri? Quod si eo vecordie proveheris, ut neque 
rationes incorruptas, neque verborum necessitatem 


τοῦ Ἰησοῦ τὸ ὄνομα φρίττει, ὑπεξίσταταί τε xal παρα- 
χωρεῖ τῇ τῆς προσηγορίας δυ)άμει; Ὡ περοῦν xal 
πάλαι χαθ᾽ ὃν ἐπεδῆμει τῷ βίῳ χρόνον, μὴ φέροντες 
αὐτοῦ τὴν παρουσίαν, ἄλλος ἄλλοθεν EGóa * « "Ea, τί 
ἡμῖν xa σοὶ, Ἰησοῦ Yit τοῦ Θεοῦ ; ἦλθες πρὸ καιροῦ 
βασανίται ἡμᾶς ; ν ᾿Ανὴρ δ᾽ ὅλως γοητείᾳ προσέχων 
τὸν νοῦν, xal πάντως γέ που ἀπειρημένοις πράγμα- 
σιν ἐγχειρῶν, ἄρ᾽ οὐχ ἂν εἴη δῆλος ἀνότιος ὧν τὸν 
τρόπον, xai μιαρὸς, καὶ αἰσχρὸς, xaX ἄθεος, καὶ 
ἀσεθδήῆς; Τοιοῦτος δὲ ὧν, πόδεν f) πῶς τὰ περὶ εὖσε- 
Οείας διδάξειν ἑτέρους, ἣ τὰ περὶ σωφροσύνης, ὃ 
τὰ περὶ Θεοῦ γνώσεως, ἣ τὰ περὶ διχαιωτηρίου xal 
χρίσεως τοῦ ἐπὶ πάντων θεοῦ ; Οὐχὶ τούτων ἀπάν- 
των τὰ ἐναντία πρεσδεύει, ἀχόλουθα τῇ αὑτοῦ μοχθη- 
pia πράττων ; xax θεὸν μὲν ἀρνήσεται, χαὶ Θεοῦ πρό- 
votay , xaX Θεοῦ χρίσιν, χλευάσει δὲ τοὺς περὶ ἀρετῆς 
χαὶ τοὺς περὶ ψυχῆς ἀθανασίας λόγους; El μὲν δὴ 
τοιαῦτά τινα ἣν ἰδεῖν χαὶ περὶ τὸν Σωτῆρα xal Κύ- 
ριον ἡμῶν, οὐδὲν ἂν ἣν εἰπεῖν εἰ δ᾽ ἐφ᾽ ἐχάστῳ πρᾶ- 
γματι xal λόγῳ τὸν πάντων δημιουργὸν Πατέρα Θεὸν 
ἀναχαλούμενος ἀποδείχνυται, χαὶ τοὺς φοιτητὰς 
τοιούτους εἶναι παρασχευάξων, xai εἰ σώφρων αὑτὸς 
xai σωφρόνων λόγων διδάσχαλος, xaX εἰ ποιητὴς καὶ 
χέρυξ διχαιοσύνης, xal ἀληθείας, xat φιλανθρωπέας, 
xai ἀρετῆς ἁπάσης, xai θεοσεδείας εἰσηγητὴς τοῦ 
παμθασιλέως Θεοῦ * πῶς οὐχ ἕπεται τούτοις τὸ μηθὲν 
μὲν ἡγεῖσθαι κατὰ γοητείαν αὐτὸν τῶν παραδόξων 
πεποιηχέναι, δυνάμει δ᾽ ἀποῤῥήτῳ, καὶ ὡς ἀληθῶς 
ἐνθέῳ συνομολογεῖν ; ᾿Αλλ᾽ εἰς τοσοῦτον ἐλαύνεις ἀπη- 
νείας, ὡς μὴ λογισμοῖς σώφροσι, λόγων τε ἀχολουθίᾷ 
προσέχειν τὸν νοῦν, μηδὲ πείθεσθαι τοῖς εἰχόσι 
πεχμηρίοις, ὑπονοῶν τάχα Tou τοὺς λέγοντας ἡμᾶς. 
᾿Αλλὰ οὐ γε χἂν τῶν σαυτοῦ δαιμόνων, αὐτῶν δὴ τῶν 
χρησμῳδῶν θεῶν, ἄχουε, τῷ Σωτῆρι ἡμῶν οὐχ ὥσπερ 
σὺ γοητείαν, ἀλλ᾽ εὐσέθειαν χαὶ σοφίαν xat εἰς obpa- 
νοὺς ἄνοδον μαρτυρούντων. Τίς δ᾽ ἂν γένοιτό σοι τοὔ- 
των ἀξιόπιστος ὁμολογία μᾶλλον τῆς τοῦ χαθ᾽ ἡμῶν 
πολεμίου γραφῆς, ἣν ἐν οἷς ἐπέγραψε περὶ τῆς Ἐξ 
Aorlu* φιλοσοφίας ἕν τρίτῳ συγγράμματι τέθειται, 
ὧδέ πως ἱστορῶν χατὰ λέξιν. 


velis attendere, neque vero probabilibus argumentis auscultare, quia fortasse nos quasi causam di- 
centes habes suspectos, at tu tuis saltem daemonibus, ipsis, inquam, 1944 oracula reddentibus diis 
ausculta, qui Salvatori nostro, non ut tu prestigiarum fallaciam, sed pietatem et sapientiam, e£ 
ascensum in colum suo testimonio tribuunt. Quorum quidem quodnam tibi dignius cui fidem ba. 
beas testimonium vis dari, quam inimici nostri confessionem, quam in tertio volumine posuit 60- 


rum quz inscripsit, De philosophia selectorum, ubi hzc ad verbum refert. 


Quod efficacia ipsa atque evidentia, illius divine vir- D Ὡς ἀπὸ τῆς ἐνεργείας αὐτῆς συνορᾶ 


tulis vim perspicue ostendit amatoribus veritatis. 
Üracula de Christo. 


VII.«Mirum forsitan nonnullis videbitur, quod di- 
eturi sumus. Siquidem Christum dii summe reli- 
giosum immortalemque fuisse prodiderunt, deque 
illo cum laude mentionem faciunt ; » οἱ sermone 
progressus adjungit : « (gitur de Christo interro- 
gantibus, utrum sit Deus, respondit : 


Ἢ Matth. viu), 29. 


ται 
φιλωαλήθεσιν ἡ τὴς περὶ αὑτὸν ἐνθέου ἀρετῆς 
δύκαμις. Χρησμοὶ περὶ τοῦ Χριστοῦ. 

7, ««Παράδοξον ἴσως δόξειεν ἄν τισιν εἶναι τὸ μέλλον 
λέγεσθαι ὑφ᾽ ἡμῶν. Τὸν γὰρ Χριστὸν οἱ θεοὶ εὖσε- 
δέστατον ἀπεφήναντο χαὶ ἀθάνατον γεγονότα, εὐφή- 
μως τε αὐτοῦ μντμονεύουσι. » Καὶ ὑποδὰς ἐπιλέγει" 
« Περὶ γοῦν τοῦ Χριστοῦ ἐρωτησάντων εἰ ἔστι Θεὸς, 
φησίν * 


951 
dd Prem copi ψυχὴ era μετὰ σῶμα προδαίγει, 
τγώσκει copin τετιμημένος" d Ad ye ψυχὴ 

A dpec ἔῃ προφερεστάτη ἐστὶν ἐχείγου. » 
Ἐσεδέστατον ἄρα ἔφη αὐτὸν, xaX τὴν ψυχὴν αὐτοῦ, 
καθάξερ xai τῶν ἄλλων, μετὰ θάνατον ἀπαθανα- 
τιθῆται, ἣν σέδειν ἀγνοοῦντας τοὺς Χριστιανούς. 
Ἐπερωτησάντων δὲ διὰ τί ἐχολάσθη, ἔχρησεν" 


γέσιν βασάνοις αἰδὶ zpo6£6Ancac 

πα 0 eto oólor n οὐράνιον, πέδον ἵζει. T 
Καὶ ἐπιλέγει μετὰ τὸν χρησμὸν ἑξῆς * « Αὐτὸς οὖν 
εὐσεδϊ;ς, xai εἰς οὐρανοὺς ὥσπερ οἱ εὐσεδεῖς χωρή- 
σας. Ὥστε τοῦτον μὲν οὐ βλαστη μήσεις, ἐλεήσεις 
ὃ τῶν ἀνθρώπων τὴν ἄνοιαν.» Ταῦτα xal νῦν ὁ 
Πορφύριος. "Ap" οὖν ἀπατεὼν, ὦ οὗτος; χἂν τὰ φίλα 
σε δυσωπείτω τῶν οἰχείων ῥήματα. Ἔχεις τοιγαροῦν 
τὸν ἡμέτερον Σωτῆρα Ἰησοῦν τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ, 
χαὶ καρὰ τοῖς ἑαυτοῦ ὡμολογημένον ob γόητα οὐδὲ 
φαρμαχέα, ἀλλ᾽ εὐσεδῇ χαὶ διχαιότατον χαὶ σοφὸν xai 
φὐρανίων ἁψίδων οἰχήτορα. Ὁ δὴ οὖν τοιοῦτος πῶς 
ἕν ἄλλος τῶν παραδόξων ἔργων γέγονε ποιητὴς 1) 
δυνάμει θείᾳ ; fiv xal τὰ ἱερὰ λόγια μαρτυροῦσιν 
αὐτῷ, θεοῦ λόγον χαὶ Θεοῦ δύναμιν τὴν ἀνωτάτω ἐν 
ἀνθρώπου μορφῇ xai σχήματι, μᾶλλον δ' ἐν αὐτῇ 
ϑερχὶ χαὶ σώματι χατοιχῆσαι, xal πᾶσαν τὴν ἐν 
ἐγθρώποις οἰχονομίαν ἐπιτελέσαι μαρτυροῦντα. 
Καὶ τὺ δ᾽ ἂν αὐτὸς χαταμάθοις τὸ ἔνθεον τῆς περὶ 
αὐτοῦ δυνάμεως, εἰ λογίσαιο τίς ποτε ὧν ἄρα τὴν 
φύσιν καὶ πηλίχος ἄνδρας εὐτελεῖς ἐξ ἁλείχς xai 
ταχεινοῦ βίου προσοιχειωσάμενος, τούτοις χέχρηται 
διαχόνοις ἐπὶ χατορθώσει πράγματος πάντα χαλύ- 
πόντος λόγον. Διανοηθεὶς γὰρ ὃ μηδεὶς πώποτε, νό- 
μοὺς οἰχείους xal ξένην διδασχαλίαν εἷς πάντα χατα- 
σπεῖραι τὰ ἔθνη, xaX παντὸς γένους ἀνθρώπων διδά- 
ὥσλον εὐσεδείας ἑνὸς τοῦ ἐπὶ πάντων Θεοῦ ἑαυτὸν 
ἐπονῆναι, τοῖς πάντων ἀγροιχοτάτοις χαὶ εὐτελεστά- 
τὰς ἡγήσατο χρῆσθαι τῆς οἰχείας βουλῆς ὑπηρέταις. 
Exc τινα παραλογώτατα ταῦτα αὐτὸν πεποιτγχέναι 
πρίσαι. Πῶς γὰρ οἱ μηδὲ διᾶραι δυνάμενοι στόμα, 
τᾶν ἑνός τινος διδάσχαλοι χατέστησαν, οὐχί γε ἀνδρῶν 
φλλόγου; πῶς δ᾽ ἂν πλήθει διειλέχθησαν οἱ πάσης 
ird γεγονότες παιδείας : ᾿Αλλὰ τοῦτ᾽ ἦν ἄρα τὸ 
ἧς ἐνδϑέυυ βουλῆς, xal τῆς ἐνεργούσγς ἐν αὐτοῖς 
(ac δυνάμεως παραστατιχόν. ᾿Αναχαλέσας γοῦν 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. ΠῚ. 


258 


Α Immortalem animam post cassum incedere corpus, 


Noscere honoratam sapientis luce, sed illam 

Insignis pielate viri mentem esse decoram. » 

Summe ergo religiosum illum dixit, et animam il- 
lius sicuti aliorum, post mortem immortalem fa- 
ctam, eamque colere, ignorantes Christianos ; 
deinde interrogantibus cur supplicio affectus esset, 
respondit : 

Esse quidem semper modico cruciamine tortum 
Corpus, at cthereis mentem clarescere campis. 

Et post oraculum adjungit deinceps : « Ipse igitur 
pius, et in ccelum, ut pii selent, subvectus. Quare 
hunc quidem non exsecraberis, miseraberis vero 
hominum ignorantiam? » Hzc etiam nunc Porphy- 
rius. Quzso igitur, nunquid impostor ille? at sal- 
tem tuorum amicorum verba tibi blandientia, te 
flectant. Habes igitur nostrum Salvatorem Jesum, 
qui Christus est Dei, etiam virorum Stestimonio 
comprobatum, ut non przstigiatorem, aut venefi- 
cum, sed ut pium, et justissimum, et sapientem, 
orbiumque coelestium incolam. Qui igitur talis 
fuit, quanam alia ratione admirabilium factorum 
auctor esse potuit, nisi virtute divina? quam etiam 
sacra oracula testimoniis suis illi tribuunt, qu: qui- 
dem Dei verbum Deique virtutem supremam, in homi- 
nis forma atque habitu, ac potius in ipsa carne, ipso- 
quecorpore habitasse, omnemque humanam disposi- 
tionem, guberpationemque absolvisse, testificantu, 
135 Tu quoque facile discas divinitatem virtutis 
qui de illo fertur, si cogites -qua ille natura, et 
cujusmodi przditus, viros ignobiles de piscatorio 
atque bumili victu 3cceperit, sibique adjunxerit. 
Deinde iis usus sit administris ad illud inceptum 
perficiendum, quod omnem effugiat rationem. Cum 
enim cogitasset id quod nullus unquam cogita- 
vit : proprias leges novamque doctrinam in omnes 
disseminare nationes, omneque hominum genus 
eam docere pietatem, qux unutin supremum Deum 
veneraretur, huju:que rei se magistrum exhibere, 
omnium maxime agrestibus maximeque ignobilibus 
putavit sibi utendum esse hujusce consilii ministris : 
utpote cum verisimile sit illum censuisse, preter 
omnem rationem hzc se facturum. Quo enim pa- 
cto, qui ne diducere quidem os idonei erant, sal- 


εἰτοὺς, τὰ μὲν πρῶτά φησι" « Δεῦτε, ἀχολουθεῖτέ D tem unius cujuspiam hominis przceptores fleri po- 


px, x3 ποιήσω ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων. » Ἐπειδὴ 
ἃ λοιπὸν αὐτοὺς ἀχολούθους ἐχτήσατο, ἐμπνεύσας 
dmi; δυνάμεως θείας, μένους τε xal θάρσους ἐμ- 
πλδαςς͵ χαὶ δὲ; οἷά τις ἀληθῶς Θεοῦ λόγος χαὶ αὐτὸς 
θεὸς, τλικούτων θαυμάτων ποιητὴς, νοερῶν αὐτοὺς 
καὶ rais, ψυχῶν θηρευτὰς ποιήσας, ἔργον τε Emi- 
ϑεὶς τῇ ουῖ, τῇ, « Δεῦτε, ἀχολουθεῖτέ μοι, καὶ ποιήσω 
ὑμᾶς ἁλιεῖς ἐθθρώπων, » φησάσῃ, ὁμοῦ τε ἐργάτας 
καὶ διδασχάλους αὐτοὺς εὐσεύείας ἀπειργασμένος, 
ἤδη χαὶ εἰς πάντα τὰ ἔθνη διεπέμπετο, χήρυχας 
ἐναδείξας -rc αὑτοῦ διδασχαλίας. Καὶ τίς οὐχ ἂν ἐξ- 
ἐξλάγῃ, xaX ἐ πίστησεν ἂν εἰχότως τῷ παραδόξῳ τοῦ 
Ἰσύματος, ὅτε μηδεὶς μὲν τῶν πώποτε ἐν ἀνθρώποις 


9 Matth. IY, 18. 


tuerunt, nedum virorum conventus ? quomodo au- 
tem multitudinem alloqui aut instruere, qui ab 
omni eruditione abhorrebant ? At hoc quidem fuit, 
quod et divinum consilium, et vim divinam quz in 
illis, et cum illisipsum opus obibat, declararet. Ergo 
cum illos vocasset, tum primum dixit : « Venite, 
sequimini me: οἱ faciam vos piscatores hominum? » 
Cum vero jam illos sectatores esset adeptus, Jivi- 
naque sua vi afflasset, roboreque atque animi con- 
fidentia complesset, jamque veluti quoddam vere Dei 
verbum, ipseque Deus tantorum auctor miraculo - 
rum, intelligentium rationaliumque animarum ve- 
natores illos constituisset : remque ipsam atque ef- 


959 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS, II. — APOLOGETICA. 


. ficaciam adJunwisset voci illi, qua dixerat : « Venite, & γενομένων διαφανῶν, μὴ βασιλεὺς, μὴ νομο 


: sequimini me, et faciam vos piscatores hominum,» 
- simulque et operarios et magistros pietatis illos fe- 
cisset, tum in omnes gentes dimisit, suzeque do- 
- ctrinz praecones declaravit. Quis autem non obstu- 
ν pescat, quis non incredibile merito existimet id 
. qued omnem fidem superat miraculum ? Nullus 
. eerte eorum, qui unquam alicujus claritatis inter 
homines fuerunt, non rex, non legum inventor, non 
. philesoplius, non Grzcus, non barbarus, hujasmodi 
. quidquam cogitasse narratur, ac ne somniasse qui- 
dem aliquid quod ad hoc proxime accedat. Satis enim 
superque unusquisque talium semper habuit, dum- 
. modo.in sua regione institutum suum propositum- 
que compleret ; et qux bonz utilesque vis: essent 
leges, eas in una saltem sua ipsius gente, sancire 
ac tueri posset. AL hic noster , nihil mortale aut 
humanum molitus, 1336 considera, queso, num 
rursustanquam vere Deus vocem emiserit, ubi suis 
illis adeo ignobilibus ad verbum dixit discipulis : 
« Euntes, docete omnes gentes **. » Quid ? si di- 
acipuli, ut fll, suo Prz:ceptori respondissent, ac di- 
xissent.: Quo tandem modo istud a nobis fleri po- 
terit? Quomodo Romanos, exempli gratia, publice 
docebimus ?quomodo autem /Egyptios alloquemur ? 
qua vero lingua, homines unam Syriacam vocem 
audire-soliti, apud Grzcos utemur ? qua apud Per- 
885, Armenios, Chaldzos, Scythas, Indos, ac deni- 
que omnes quascunque offendemus  barbaricas 
gentes ὃ Quomodo illis persuadebimus ut deos qui- 
dem patrios deserant, unum vero omnium quz- 
cunque sunt opificem Deum colant ? qua porro di- 
cendi vi freti, tantum facinus aggrediemur ? Quz 
autem perficiendi spes aderit hominibus qui leges 
figere audeant, contrarias legibus quascunque om- 
nes gentes de patriis diis a condito zvo servave- 
rint ? Quibus tandem copiis, aut qua vi nobis liceat 
istj audacis superesse? Hxc ne dicerent, quemad- 
modum dicturos fuisse credibile est, aut etiam co- 
gitarent Jesu discipuli, una verbi adjectione ipse 
Praceptor illos omni difficultate liberavit, cum di- 
xit, illos in nomine suo voti compotes futuros. Non 
enim simpliciter aut indefinite ut docerent omnes 
gentes imperavit, sed cum adjunctione necessaria, 


« in nomine, inquit, meo **. » Cum enim vis illius ἢ 


nominis tanta sit, ut Apostolus dixerit : « Quod 
donaverit illi Deus uomen, quod est super omne 
nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, 
coelestium, terrestrium, et infernorum **, » merito 
excellentiam virtutis nominis sui, qux multas latet 
indicaturue, ad suos dixit discipulos : « Ite, docete 
omnes gentes in nomine meo. » Deinde canit bene 
admoduin certe atque exquisite quod futurum erat 
dicens : « Oportet enim przdicari Evangelium hoc 
in toto orbe, in testimonium cunctis gentibus **. » 
Porro cum verba quidem hzc, tuncin angulo terra 
ditta sint, et dui tunc aderant soli audierint, qui 


** Matib. xxvi, 19. "ibid. ** Philipp, i, 10. 


μὴ φιλόσοφος, μὴ Ἕλλην, μὴ βάρδαρος, cotoi 
διανοηθεὶς ἱστορεῖται, ἀλλ᾽ οὐδ᾽ εἰς φαντασίαν 
τοῦ παραπλησίου ; ἀγαπητὸν γὰρ ἔχάστῳ ἦν, 
ἐπὶ μόνης τῆς οἰχείας γῆς τὸ οἰχεῖον ἐπάγγελμ 
ἐστήσατο, χαὶ τοὺς χαλῶς ἔχειν φανέντας ν 
χἂν ἐφ᾽ ἑνὸς τοῦ οἰχείου ἔθνους χρατῦναι οἷός 
ὁ δὲ μηδὲν θνητὸν χαὶ ἀνθρώπινον διάνοηθε 
εἰ μὴ ὡς ἀληθῶς Θεοῦ πάλιν προΐχατο φωνὰν, 
λεξεὶ φήσας τοῖς εὐτελεστάτους ἐχείνοις αὑτοῦ 
ταῖς" « Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἃ 
Καὶ πῶς, εἶπον ἂν οἱ μαθηταὶ τῷ Διδασχάλῳ 1 
που ἀποχρινάμενοι, τοῦθ᾽ ἡμῖν ἕσται δυνατόι 
γὰρ Ῥωμαίοις, e£ps, χηρύξομεν ; πῶς δὲ Aly. 
διαλεχθησόμεθα ; ποίᾳ δὲ χρησόμεθα λέξει mp 


Β ληνας, ἄνδρες τῇ Σύρων ἐντραφέντες μόνῃ 


Πέρσας δὲ χαὶ ᾿Αρμενίους, xat Χαλδαίους, xa 
θας, καὶ Ἰνδοὺς, χαὶ εἴ τινα βαρδάρων γένοιτο 
πῶς πείσομεν τῶν μὲν πατρίων θεῶν ἀφίσι 
ἕνα δὲ τὸν πάντων δημιουργὸν σέδειν ; ποίᾳ δὲ 
ἱκανότητι θαρσοῦντες, ἐπὶ τοῦτο παρελευσόμε! 
εἰς ἡμῖν ἐλπὶς ἔσται τοῦ χατορθώματος, ἄντ 
θετεῖν τολμῶσι τοῖς πάντων ἐθνῶν περὶ τῶν o 
θεῶν ἐξ αἰῶνος χειμένοις νόμοις; ἐπὶ moíi 
δυνάμει περιέσεσθαί ἐστι τοῦ τολμήματος ; T: 
φησάντων ἂν χατὰ τὸ εἰχὸς, ἣ διανοηθέντι 
τοῦ Ἰησοῦ μαθητῶν, μιᾶς προσθήχῃ λέξεως 
ὁ Διδάσχαλος λύσιν τῶν ἀπορηθέντων ὑπέθετο, 
χατόρθωσιν, « ἐν τῷ ὀνόματί μον. » Οὐ γὰρ δὴ 
χαὶ ἀδιορίστως μαθητεῦσαι πάντα τὰ ἔθνη 


C ἐταττε, μετὰ προσδήχης δὲ ἀναγχαίας, τῆς, « 


ὀνόματι αὐτοῦ. » Ἐπειδὴ γὰρ ἡ δύναμις τῆς 

προσηγορίας τοσαύτη τις ἦν, ὡς φάναι τὸν ᾿Α' 
λον, ὅτι δὴ ε« Ἐχαρίσατο αὐτῷ ὁ θεὸς τὸ ὄνομα, τὶ 
πᾶν ὄνομα, ἵνα ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ πᾶν γόνν: 
ἐπουρανίων χαὶ ἐπιγείων χαὶ χαταχθονίων᾽ 1 
τως, τῆς τοὺς πολλοὺς λανθανούσῃης ἐν τῷ 
ματι αὐτοῦ δυνάμεως τὴν ἀρετὴν ἐμφαίνω' 
αὐτοῦ μαθηταῖς ἔφησε" « Πορενθέντες μαθητ 
πάντα τὰ ἔθνη ἐν τῷ ὀνόματί μου. » Εἶτα xai 
ζει εὖ μάλα ἀχριθῶς τὸ μέλλον, εἰπών" c Δι 
κηρυχθῆναι τὸ Εὐαγγέλιον τοῦτο ἐν ὅλῃ τῇ oix: 
εἰς μαρτύριον πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν. » Ὁ δὲ λόγος 
μὲν ἐν γωνίᾳ γῆς τότε, χαὶ οἱ παρόντες ἤχουον 
Πῶς οὖν ἄρα πιστὸς ἣν αὐτοῖς τοῦτο λέγων, εἰ 
ἑτέρων τῶν ὑπ᾽ αὐτοῦ πεπραγμένων ἐνθέων 
τῆς ἐν τοῖς λόγοις ἀληθείας αὐτοῦ τὴν πεῖραν « 
σαν ; Ὅτι γὰρ ἐπίστευσαν λέγοντι, συλλογιζομέ 
ὁμολογεῖν ἀνάγχη. Προστάξᾳντι γὰρ οὐδεὶς ἢ! 
ἀλλὰ πειθαρχήσαντες αὐτοῦ τῷ νεύματι, χα 
παρηγγελμένα πᾶν γένος ἀνθρώπων ἐμαθήτει 
τῆς οἰχείας γῆς ἐπὶ πάντα στειλάμενοι τὰ ξθ 
ὀλίγῳ τε ἦν ἔργα θεωρῆσαι τοὺς λόγους. Kex 
γοῦν τὸ Εὐαγγέλιον ἐν βραχεῖ χρόνῳ ἐν ὅλῃ τῇ 
μένῃ εἰς μαρτύριον τοῖς ἔθνεσι " χαὶ βάρδαρ 
Ἕλληνες τὰς περὶ τοῦ Ἰησοῦ γραφὰς πατρίς 
ραχτῆοσι xai πατρίῳ φωνῇ μετελάμδανον. 

τίς οὐχ ἂν ἀπορήσειεν εὐλόνως, τίς ἣν ἄρα 


86 Marc. xii, 10. 


211 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LID. 1I. 


4.3 


τῶν μαθητῶν τοῦ Ἰησοῦ διδασχαλίας τρόπος: "Apa A fieri potest ut hoc dicenti illi crederent, nisi 


Ὑὰρ ti; μέτην παρελθόντες πόλιν, ἔπειτ᾽ ἐν ἀγοοἃ 
στάντες, xal Bo? μείζονι χρτισάμενοι συνεχάλουν τοὺς 
φαριόντας, κἄπειτα ἐδ μτγόρουν ; Καὶ τίς ἦν ἄρα 
αὑτοῖ; τῆς διμηγορίας ὁ λόγος, ᾧ πεπεῖσθα: εἰχὸς 
ἕν τοὺς ἀχροωμένους; Πῶς δὲ χαὶ ἐδημηγόρουν ἄνδρες 
ὄνων ἄπειροι, xal πάττς ἀμέτοχοι πα!δείας ; ᾿Αλλὰ 
Εἶν οὗ χατὰ τὰτθος, χατὰ μέρος ὃὲ τοῖς προστυχοῦσι 
διλέγοντο. Τίσιν οὖν χαὶ ὁποίοις ἐχρῶντο λόγοις ἐπὶ 
τειθὼ τῶν ἀχουόντων ; ἐπεὶ μτὸξ μιχρὸς ἣν αὑτοῖς 
ὁ ἀγὼν, μὴ ἀρνουμένοις τὸν ἐπονείδιστον θάνατον 
«X χαταγγελλομένου. El μὲν γὰρ τοῦτον ἐπιχρυψά- 
μενοι, καὶ μὴ ὁμολογοῦντες εἰς πάντας οἷα χαὶ ὁπόσα 
πέπονθεν ὑπὸ Ἰουδαίων, τὰ σεμνὰ μόνα xaX ἔνδοξα 
κροσεχόμιζον * λέγω δὲ τὰς θαυματουργίας, xaX τὰς 


ex aliis ejusdem divinis gestis, veracem illum 
in verbis experti essent ? quod enim verbis ἢ- 
lius crederent, ratiocinanti tibi confiteri neces- 
se est. lmperanti enim illi nullus non poruit ; 
137 :ed protinus auscultantes illius nutui quem- 
admodum ipsis praceptum fuerat, ac de patriis se- 
dibus ad omnes gentes pro'ecti, omne hominum 
genus docuerunt, brevique tempore intueri licuit 
respondentia verbis facta. Predicatum itaque est 
in exiguo temporis spatio in toto orbe Evangelium, 
in testimonium cunctis gentibus; et barbari οἱ 
Greci que de Jesu scripta erant, patriis litteris 
patriaque voce exceperunt. Ceterum, quis non 
merito ambigat quaenam fuerit Jesu discipulorum 


καραδοξοτχιίας αὐτοῦ, τάς τε φιλοσόφους διδασχα- B docendi ratio, quis modus? -Nunquid in mediam 


Mag αὐτοῦ “ οὐδ᾽ οὕτως fv αὐτοῖς εὐχερὴς ὁ λόγος 
πρὸς τὸ ποιῖῖσαι ῥᾳδίως συγχαταθέσθαι τοὺς ἀχούον- 
**; ξενοφωνουμένους, xal ἄρτι πρῶτον ἐπαχούοντας 
ταιγῶν ῥτ μάτων ὑπ᾽ ἀνδρῶν οὐδὲν ἐπαγομένων 
ἐξύκιστον τὴν τῶν λεγομένων μαρτυρίαν. Πλὴν ἀλλ᾽ 
ἔδρξεν ἂν πιθανώτερον λέγεσθαι τὰ εἰρτ μένα. Nov δὲ 
τοὶ μὲν τὸν πρετόευόμενον Θεὸν ἐν ἀνθρώπου γεγο- 
Wy σώματι, xal οὐδὲν ἄλλο τὴν φύσιν εἶναι f Θεοῦ 
Koi, διὸ καὶ τοιαύτας τεραστίας δυνάμεις πεποιη- 
χίναι 9:2 Θεόν" τοτὲ δὲ τούτοι; ἐναντίως ὕθρεις αὖ- 
τὸν χαὶ ἀτιμίας ὑπομεῖναι, xal τέλος τὴν αἰσχίστην 
Χαὶ τοῖς πάντων ἀνθρώπων χαχουργοτάτοις ἐπηρτη- 
leves f»X σταυροῦ τιμωρίαν, τίς οὐχ ἂν ὡς ἐναντία 
λεγόντων χατέπτυσεν εἰχότως ; Τίς δ’ οὕτως ἡλίθιος 
ὑπῖοχεν, ὡς εὐχερῶς πιστεῦσαι λέγουσιν ἑωρακέναι 
μετὰ τὸν θάνατον Ex νεχρῶν ἀγναδεδιωχότα, τὸν μηδὲ 
ὅτε ἐν ζῶσιν ἦν ἐπαμῦναι ἑαυτῷ δεδυνημένον ; Τίς 
ἃ τοῖς ἐδιώταις χαὶ εὐτελέσιν ἐχείνοις ἐπείσθη ποτ᾽ 
b λέγουσι, χρῆναι τῶν μὲν πατρῴων θεῶν χατα- 
ψονῆσαι, καὶ μωρίαν μὲν τῶν ἐξ αἰῶνος χαταγνῶ- 
κει Ξάντων, μόνοις δὲ αὐτοῖς πείθεσθαι xat τοῖς ὑπὸ 
οὖ σταυρωθέντος παρηγγελμένοις ; τοῦτον γὰρ εἶναι 
τοῦ μόνου χαὶ ἐπὶ πάντων θεοῦ μόνον ἀγαπητὸν καὶ 
μονογενῆ Παῖδα. "Evo μὲν οὖν ἐξετάζων map 
ἐμαυτῷ οιλαλήθως τὸν λόγον, οὐδεμίαν πειστιχὴν 
δύναμιν ἐν αὐτῷ, οὐδέ τι σεμνὸν, οὐδ᾽ ἀξιόπιστον, 
(XY οὐδὲ πιθανὸν εἰς τὸ χἂν ἕνα τινὰ τῶν ἡλιθίων 
πεῖ5αι δύνασθαι εὑρίτχω. ᾿Αλλὰ πάλιν ἀφορῶν εἰς 


progressi civitatem, deinde stantes in foro, vocem- 
que attollentes, convocabant eos qui accedebant ? et 
quz tandem illis concionandi ratio, cui quidem ve- 
risimile sit auseultasse audientes? quomodo autem 
concionabantur viri sermonis imperiti, et omnes 
expertes eruditionis? atqui non multitudinem, sed 
singulos adeuntes alloquebantur. Qua igitur et cu- 
jusmodi oratione utebantur, ut audientibus persua- 
derent? non enim parvum illis propositum erat 
certamen, non dissimulantibus probrosam ejus 
mortem quem ut Deum commendabant. Nam si 
hanc dissimulassent, neque qualia quantaque pas- 
sus sit a Judeis apud omnes confessi essent, sed 


C qua reverentiam homini gloriamque adderent, ea 


sola protulissent : dico autem prodigia et miracula 
ab illo edita, neenon philosophica ejusdem docu- 
menta : ne sic quidem illis exitum celerem inve- 
nisset oratio, ut facile consensum audientium eli- 
cerent ; qui quidem audientes aliena lingua uteban- 
tur, ac tunc primum ab bominibus nibil fide di- 
gnum afferentibus, inaudita sibi prius verbia perci- 
piebant, ad ea quz illi dicerent comprobanda. Ve- 
rumtamen si talia dixissent, aliquanto probabilius 
dicere visi essent. Nunc autem cum dicerent illum 
quem ut Deum commendabant, modo in corpore 
humano versatum, nihilque aliud natura quam Dei 
Yerbum esse, quocirca etiam talia miracula tan. 
quam Deum edere potuisse, modo his contraria, 


τὴν τοῦ λόγου δύναμιν ὡς μυρία πλήθη πέπειχε, καὶ p injurias illum. contumeliasque tulisse, et denique 


ὡς συνέστησαν μυρίανδροι Ἐχχλησίαι πρὸς αὐτῶν 
κείνων τῶν εὐτ:λεστάτων xal ἀγροίχων τοῦ Ἰησοῦ 
Ἰυδιτῶν, οὐκ ἐν ἀδήλοις που xai ἀφανέσι τόποις, 
KM ἐν ταῖς μάλιστα διαπρεπεστάταις πόλεσιν lópu- 
Scie, Ez" αὐτῆς λέγω τῆς Ῥωμαίων βασιλευούσης, 
ἐπί d; ᾿Αλεξανδρέων χαὶ ᾿Αντιοχέων, χαθ᾽ ὅλης 
«ε τῆς λιγύπτου xal Λιδύτς, Εὐρώπης τε χαὶ ᾿Ασίας, 
ἔν τε χώμοις τὸ χαὶ χώραις xaX παντοίοις ἔθνεσι, 
κάλιν ἐξ ἐνάγχης ἀνατρέχειν ἐχδιάξομαι ἐπὶ τὴν 
o0 αἰτίου ζέτη σιν, xai συνομολογεῖν μὴ ἄλλως αὖ- 
«τοὺς κεχρατνιχέναι τοῦ τολμήματος ἣ θειοτέρᾳ xal 
zip ἄνθρωτον δυνάμει xaX συνεργίᾳ τοῦ φήσαντος 
αὐτῶς « Μαθττεύσατε πάντα τὰ ἔθνη ἐν τῷ ὀνόματί 
μου. » Ἑοῦτο δ᾽ οὖν εἰπὼν ἐπισυνῆψεν ἐπαγγελίαν, 


probrosissimum , οἱ omnium hominum scelera- 
tissimis injungi solitum crucis supplicium : quis 
non merito illos ut contraria sibi ipsis dicentes 
delusisset ? Quis autem usque adeo fatuus fuisset, 
ut facile crederet dicentibus atque affirmantibus, 
vidisse se post mortem illum a mortuis rediisse ac 
revixisse, qui ne tunc quidem cum-apud vivos esset 
aeipsum tutari potuisset ? 138 Quis vero imperitis 
illis, atque ignobilibus unquam paruisset dicenti- 
bus, oportere deos quidem patrios contemnere, 
et stultitiam omnium, qui unquam ab initio huma- 
ni gencris fuissent, damnare : solis vero sibi pa- 
rere, οἱ iis quae crucitixus pracepisset? hunc enim 
esse Solius supremi Dei solum dilectum aique 


213 


EUSEBII! C.ESARIENSIS OPP. PARS 1I. — APOLOGETICA. 


214 


unicum Filium. Sane dum ego mecum studio veri- A δι’ ἧς ἔμελλον ἐπιθαῤῥεῖν xoi προθύμως ἔπ:δι- 


tatis hujusce rei rationem exploro, nullam plane 
in ea vim ad probandum idoneam, neque grave 
quidquam aut fide dignum invenio, ac ne proba- 
bile quidem usque adeo, ut fatuum saltem quem- 
piam illi in suam sententiam trabere possent. At 
rursus, dum ad ipsius verbi potentiam respicio, ut 
innumerabilibus hominum conventibus persuaserit, 
atque ut ab ipsis illis ignobilissimis et agrestibus 
Jesu discipulis, numerosissimz Ecclesix constitutae 


δόναι αφᾶς αὐτοὺς τοῖς παρηγγελμένοις. Φησὶ γῶν 
αὑτοῖς " « Καὶ ἰδοὺ ἐγὼ μεθ᾽ ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς 
ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος. » ᾿Αλλὰ καὶ 
Πνεύματος αὐτοῖς ἐμπνεῦσαι λέγεται θείου, ἀλλὰ 
χαὶ δύναμιν αὐτοῖς ἔνθεον χαὶ πα πε- 
ποιηχέναι, τοτὲ μὲν φήσας" « Λάθετε Πνεῦμα ἅγιον" » 
τοτὲ δὲ εἰπών «€. ᾿Ασθενοῦντας θεραπεύετε, λεπροὺς 
χαθαρίζετε, δαίμονας ἐχδάλλετε. δωρεὰν ἑλάδετε, 
δωρεὰν δότε. » 


sirit, non in quibusdam ignotis atque obscuris locis, sed in clarissimis civitatibus erectz, in ipsa, in- 
quam, aliarum urbium regina, Romana urbe, in Alexandrina, in Antiochensi, per totam /Egyptum 
ac Lyciam, per Europam atque Asiam, in vicis et regionibus, omnique modo variis gentibus : retre 
cogor necessitate quadam, ad ipsius rei causam inquirendam recurrere, faterique non aliter ipsos 
facinus tam audax obtinuisse, quam diviniori quadam longeque humanam superante potentia, opeque 
atque auxilio illius, qui dixerat : « Docete omnes gentes in nomine meo. » Siquidem cum hoc dixis- 
set, adjunxit promissum, quo essent accepturi contidentiam, et prompte tradituri seipsos iis quse 
Genuntiata ipsis fuerant; dixit igitur ad illos: « Et ecce ego vobiscum sum omnes dies, usque ad 
consummationem seculi ". » Quin etiam afflasse illos divino Spiritu dicitur, necnon divinam quam- 
dam, et qua res admirabiles efficerent, potentiam illis ingenerasse, nunc quidem illud dicens : « Acei- 


pite Spiritum sanctum **, 
ejicite, gratis accepistis, gratis date**. » 


» nunc vero illud : 


« Infirmos curate, leprosos mundate, damomas 


Vides igitur jam tu quoque, quonam modo su- B Συνορᾷς τοιγαροῦν xa αὐτὸς ὅπως χεχράτηχεν ὁ 


peraverit illorum ratio : quando etiam liber, qui Ac- 
ta illorum continet, conveniens his et consentaneum 
profert testimonium : ubi ipsi quoque memorantur 
ipsa rerum admirabilium efficientia , quam bene- 
ficio nominis Jesu obtinebant, eos qui inter- 
erant atque spectabant attonitos reddidisse. 
139 Primum enim verisimile est, eos qui cerne- 
bant, rebus ipsis et factis in stuporem ab illis esse 
conversos, ita deinde eosdem alacres comparatos 
ad interrogandum, quisnam ille esset, cujus virtute 
et nomine miraculum effectum esset. Deinde do- 
cendo iidem ab iisdem deprehendebantur fide, 
ipsorum doctrinam antevenisse. Non enim verbis 
persuasi, sed rebus et factis preventi, ad id quod 


δι᾽ αὑτῶν λόγος " ἐπεὶ xaX αὐτῶν ἡ βίδλος τῶν Πρά- 
ξεων συνῳδὰ τούτοις χαὶ σύμφωνα μαρτυρεῖ " ἔνθα 
ἱστοροῦνται χαὶ αὐτοὶ τῇ τῶν παραδόξων ἐνεργείᾳ 
δι’ ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ πρὸς αὐτῶν ἐπιτελουμένῃ 
τοὺς παρόντας xal τοὺς θεωμένους ἐχπλῦξαι. 
Ἐξέπληττον γὰρ, ὡς εἰκὸς, διὰ τῶν ἔργων τοὺς 
θεωμένους πρότερον " εἶθ᾽ οὕτως προθύμους εἶχον 
αὐτοὺς ἐπὶ τὸ φιλοπευστεῖν, τίς ποτ᾽ ἣν οὗτος οὗ τῇ 
δυνάμει xat προσηγορίᾳ τὸ θαῦμα γέγονεν. Εἶτα δι» 
δάσχοντες ηὕρισχον τῇ πίστει φθάνοντας τὴν παρ᾽ 
αὐτῶν διδασχαλίαν. Οὐ γὰρ τοῖς λόγοις πεισθέντες, 
ἀλλὰ τοῖς ἔργοις προσχαταληφθέντες, ῥάδιον ἐποιοῦν- 
τὸ τὴν ἐν τοῖς λόγοις διάθεσιν. Λέγονται γοῦν ἤδη 
τινὲς βουθυσίας χαὶ σπονδὰς ὡς ἂν ἤδη θεοῖς οὖσι 


verbis ipsia obtinendum erat, faciles comparaban- τοῖς τοῦ Ἰησοῦ προσαγηοχέναι" xol τινὰ μὲν αὐτᾶ 


tur. Jam idcirco dicuntur nonnullis ipsis Jesu disci- 
pulis tanquam iis qui dii essent victimas et libatio- 
nes obtulisse, et alium quidem ex illis Mercurium, 
alium vero Jovem cxistimasse, usque adeo illorum 
mentes stupore affecerat ipsa miraculorum eviden- 
tia ; ac protinus ita affectis auditoribus, quecunque 
illi de Jesu nuntiabant merito vera esse posthac 
censebantur ; illiusque post mortem reditum in vi- 
tam, non simplicibus atque indemonstrabilibus 
verbis testificabantur, sed ipsa factorum evidentia 
comprobabant ; quippe cum viventis illius facta de- 
monstrarent. Quod si et Deum illum, et Dei Filium 
ante ascensum in celum degentem apud Patrem 
nuntiassent, cur non huic orationi facilius assensi 
essent, qui ejus rei contrarium , tum incredibile, 
tum preter naturam merito arbitrarentur, ipsaque 
ratione colligerent, non posse putari mortalis natu- 
re illa opera esse quz fiebant, sed Dei alicujus, 
etiam si nemo diceret? Hoc igitur erat, neque quid- 


*' [bid. 20. " Joan. xx, 23. *? Mattb. x, 8. 


τὸν Ἑρμῆν elvat, τινὰ δὲ τὸν Δία νενομιχέναι" τὸ» 
σοῦτον αὐτῶν τὰς διανοίας ἐξέπληττεν ἡ τῶν παραδό- 
Gov ἔργων ἐπίδειξις. Καὶ δὴ οὕτω διαχειμένοις πάνθ᾽ 
ὅσα περὶ τοῦ Ἰησοῦ χατήγγελλον, ἤδη λοιπὸν ἀλη» 
θεύειν εὐλόγως ἐνομίξοντο᾽" καὶ τῇ χατὰ τὸν θάνατον 
ἀναδιώσει αὑτοῦ οὐχ ἁπλοῖς οὐδ᾽ ἀναποδείκτοις ἐμαβ» 
τύρουν λόγοις, δι᾽ αὐτῆς δ᾽ ἐνεργείας ἔπειθον, ζῶντος 
ἔργα παριστῶντες. Εἰ δὲ xal Θεὸν αὐτὸν xal Θεοῦ 
Ilaióa πρὸ τῆς εἰς ἀνθρώπους ἐφίξεως παρὰ τῷ Ila- 
τρὶ τυγχάνοντα χατήγγελλον, χαὶ τούτῳ πῶς οὐχ ἂν 
προσέθεντο μᾶλλον, τὸ ἐναντίον ἄπιστον εἶναι χαὶ 
ἀδύνατον ἡγούμενοι εἰχότως, λογισάμενοι μὴ δύνα- 
σθαι θνητῆς ἔργα φύσεως εἶναι νομίζειν τὰ δρώμενα, 
ἀλλὰ Θεοῦ, χἂν μὴ λέγῃ τις; Τοῦτ᾽ ἣν ἄρα xa οὐ- 
δὲν ἄλλο τὸ ζητηθὲν αὐτὸ ἐχεῖνο, ὁποίᾳ δυνάμει περι- 
γεγόνασι τῶν ἐν ἀρχαῖς ἀχροωμένων οἱ τοῦ "Inaoo 
μαθηταὶ, xa ὅπως Ἕλληνας ὁμοῦ xat βαρδάρους 
ὡς περὶ Λόγου Θεοῦ περι αὐτοῦ φρονεῖν ἔπεισαν, ὅπως 
τε ἐν μέσαις ταῖς πόλεσι xal ἀνὰ τὰς χώρας εὖσε- 


245 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LIB lll 


410 


δείας ἑνὸς τοῦ ἐπὶ πάντων Θεοῦ συνεστήσαντο διδα- A quam aliud, ipsum utique illud quod quzrebatur, 


ακαλεῖα. 


quanam vi discipuli Jesu, eorum qui ab initio au- 


diebamt victores fuerint, et quomodo tam Gracos quam barbaros, ut. de illo tanquam de Deo sentirent 
sddaxerint, et quomodo in mediis urbibus ac per omnes regiones, religionis qua unus supremus Deus 


celiur, scholas atque auditoria constituerint. 

Κεῖτοι τίς οὖκ àv θαυμάσειε, πρὸς ἑαυτῷ ἐπιλογι- 
σάμενος καὶ ἐνθυμηθεὶς, ὡς οὐχ ἀνθρώπινον ἦν τὸ 
μηδ᾽ ἄλλοτε ὑπὸ μίαν τὴν Ῥωμαίων γενέσθαι τὰ 
τεῖστα, τῆς οἰχουμένης ἔθνη, ἀλλ᾽ ἀπὸ τῶν τοῦ Ἰη- 
“Ὁ χρόνων ; Ἅμα γὰρ τῇ εἰς ἀνθρώπους αὐτοῦ πα- 
ραδόξῳ ἐπιδημίξ xat τὰ Ῥωμαίων ἀχμάσαι συνηνέ- 
yn, τότε πρῶτον Αὐγούστου τῶν πλείστων ἐθνῶν 
βοναρχῆσαντος, xa0' ὄν, Κλεοπάτρας ἁλούσης, ἡ 
zet Αἴγυπτον τῶν Πτολεμαίων διαδοχὴ λέλυτο" ἐξ 
ἐχεΐνου τε xai εἰς δεῦρο τὸ ἀπ᾽ αἰῶνος, χαὶ ἀπ᾽ αὐ- 


τῆς, ὡς εἰπεῖν, τῆς πρώτης ἀνθρωπείας συστὰν Αἰγύ- Β 


wu βασίλειον χαθήρητο " ἐξ ἐχείνου τε χαὶ τὸ Ἰου- 
δαίων ἔθνος Ρωμαίων δοῦλον γέγονε, χαὶ τὸ Σύρων 
ὡσαύτως, Καππαδόχων τε χαὶ Μαχεδόνων, καὶ Βιθυ- 
γῶν, xal. ἙἭ. λλήνων, xai συνελόντι φάναι τῶν λοιπῶν 
τῶν ὑτὸ τὴν Ῥωμαίων ἀρχὴν ἀπάντων. Τοῦτο δὲ ὅτι 
μὴ ἀδεεὶ τῇ περὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν διδασχαλίᾳ συν- 
εἰσίϑεν, τίς οὐχ ἂν ὁμολογήσειε, διανοηθεὶς, ὡς ov 
(dus ἦν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ πορείαν ἐπὶ τῆς ἀλλο- 
Gaz στελασθαι, διεστώτων πρὸς ἄλληλα τῶν 
ἐθνῶν, xal μηδεμιᾶς οὔσης ἐν αὐτοῖς ἐπιμιξίας διὰ 
*à; τολλὰς ἐθναρχίας " ὧν περιῃρημένων, ἀφόδως 
ἤδη xa ἐπ᾿ ἀδείας τὸ προχείμενον fvuov, τὴν πορείαν 
αὐτοῖς προεξευμαρίσαντος τοῦ ἐπὶ πάντων Θεοῦ, χαὶ 
τοὺς ϑυμοὺς τῶν χατὰ πόλεις δεισιδαιμόνων 'φόδῳ 
τῆς μείζονος ἀρχῆς χαταστείλαντος ; Λόγισαι γὰρ, 
ὡς, εἰ μηδὲν τὸ χωλῦον ἣν τοὺς περὶ τὴν πολύθεον 
πιάνην ἐπτοημένους τῇ τοῦ Χριστοῦ πολεμεῖν δι- 
ἀσχαλίᾳ, πάλαι ἂν ἑώρας χατὰ πόλεις xai χατὰ 
ἐγροὺς ἐμφυλίους στάσεις, διωγμούς τε καὶ πολέμους 
€ τοὺς τυγχάνοντας, εἰ δὴ ἐφ᾽ ἑαυτοὺς εἶχον οἱ δεισι- 
ἀλίμονες τὴν ἐπ᾽ αὑτῶν ἐξουσίαν. Νῦν δὲ xai τοῦτο 
θεοῦ τοῦ ἐπὶ πάντων ἔργον ἦν, τὸ μείξονι φόδῳ τῆς 
ἐνωτάτω ἀρχτις, τοὺς ἐχθροὺς τοῦ οἰχείου λόγου χατα- 
ἑωλῶσαι. Προχόπτειν γὰρ αὐτὸν ὁσημέραι, χαὶ εἰς 
πάντας ἀνθρώπους αὔξειν βούλεται. Πάλιν τε αὖ ὡς 
Εὴ νομισθείη χατὰ συγχώρησιν τῶν χρατούντων διαρ- 
δέσειν, εἴποτέ τις τούτων πονηρίᾳ ληφθεὶς τῷ τοῦ 
Χριστοῦ λόγῳ πολεμεῖν προῦθετο, xaX τοῦτο πράττειν 


Ceterum, quis non obstupescat, secum cogitans 
atque animo versans, non humanum hoc fuisse 
opus, vel ex eo quod nunquam alias sub uno Roma- 
norum imperio plurimz orbis gentes esse potue- 
runt, nisi secundum Jesu tempora ? Nam simul ac 
ille admirabiliter ad homines venit, atque inter ho- 
mines versatus est, etiam res Romanas ad summum 
pervenisse contigit, quo primum tempore videlicet 
Augustus, plurimarum gentium dominus evasit. [ἃ 
vero fuit cum et Cleopatra capta est, et Ptolemzo- 
rum successioin /Egypto dissoluta, atque ex illo in 
hunc usque diem, quod ab initio orbis, 140 et ab 
ipsa, utita dicam, hominum origine, steterat /Fgy- 
pti regnum, eversum est. Ex illo Judaeorum quoque 
natio a Romanis in servitutem redacta, Syroruin 
item, et Cappadocum, et Macedonum, et Bithyno- 
rum, et Grecorum, ac denique reliquorum omnium 
qui Romano imperio cesserunt. lloc autem non si- 
ne Deo, una cum doctrina quie de Salvatore nostra 
ferretur, introiisse in orbem, quis non fateatur, re- 
putans non facilem Jesu discipulis externarum re- 
gionum peragrationem futuram fuisse, si gentes in- 
ter se divise discordesque fuissent, neque ullum 
prorsus, ob multiplices principatus, inter illas coa» 
mercium; quibus sane sublatis principatibus, in- 
trepide jam atque impune negotium propositum 
compleverunt, cum supremus Deus et iter illis ex- 
peditum ac facile compararet, et superstitiosorum 
in civitatibus animos terrore majoris imperii cohi- 
beret ? Reputa enim tecum parumper : si nulla res 
impedimento fuisset iis qui errore colendi multos 
deos tenebantur, ne doctrinam Christi oppugna- 
renl, quam multas antehac civiles seditiones, et in 
urbibus et in agris vidisses : quot vexationes, quot 
bella non mediocria illa quidem, si superstitiosi 
ili sux ipsorum potestatis fuissent, ac penes se 
jus imperii habuissent. Nunc autem hoc quoque su- 
premi Dei fuit opus, majori quodam terrore supre- 
mz alicujus potentiz, proprii verbi inimicos habere 


ἐνεδίδου τὸ χαταθύμιον * ὁμοῦ μὲν εἰς ἔνδειξιν τῶν p jam domitos : id enim proficere in dies, et apud 


«ἧς εὐσεδείας ἀθλητῶν, ὁμοῦ δὲ xal εἰς τὸ τοῖς πᾶτι 
φανερὸν χαταστῆναι, ὅτι μὴ ἐξ ἀνθρώπων ἦν βου- 
dc, ἀλλ᾽ Ex τῆς τοῦ Θεοῦ δυνάμεως ἡ τοῦ λό- 
Te σύστασις. Αὐτίχα τίς οὐχ. ἂν θαυμάσειε τὰ 
Φηάείγειν χατὰ τοὺς τοιούσδε χαιροὺς εἰωθότα ; Oi 
μὲν τὰρ τῆς εὐσεδείας ἀθληταὶ τὸ πρὶν ἀνθρωπίνοις 
T£ τοὺς πᾶσι διάδτλοι χαὶ διαπρεπεῖς ἐγίνοντο, τῶν 
παρὰ τῷ θεῷ κχατηξιωμένοι βασιλείων οἱ δὲ τῆς 
εὐσεδείας κολέμιοι τὰς προσηχούσας ἐξέτινον δί- 
κας, θεηλάτοις μάστιξιν οἰστρούμενοι, xai πᾶν τὸ 
Gti δεινοῖς xaX ἀνιαροῖς πάθεσι διαφθειρόμενοι" 
ὥστε ἔδη καὶ εἰς ὁμολογίαν τῆς χατὰ Χριστοῦ δυσ- 
σεθείας ἴχειν περιελαθῆναι, Οἱ δέ γε λοιποὶ πάντες 
eS ἐνθέου προσηγορίας Ἰξιωμένοι, χατὰ Χριπτοῦ 


cunctos homines crescere volebat : rursus autem 
ne putaretur ex concessione ac venia dominantium 
perseverare, si quando horum ipsorum quispiam 
malignitate quadam correptus, adversus Christi 
verbum pugnare deliberatum in animo habebat, 
eliam hoc suo ipsius arbitratu illum facere permit- 
tebat, simul ut eorum virtutem ostenderet qui pro 
pietate pugnabant, simul etiam ut cunctis homini- 
bus planum faceret, quod non humano consilio, 
sed Dei virtute niteretur ipsa verbi propugnatio. 
Etenim quis non continuo obstupescat ea, quz illis 
temporibus accidere passim cernebantur ? Nam 
ipsi pietatis defensores, primum apud cunctos 
homines clari illustresque fiebant, et certami- 


247 


EUSEBIT CAJESARIENSIS OPP. PARS II, — APOLOGETICA. 


218 


num przmia apud Deum consequebantur; pietatia A φρονεῖν αὐχοῦντες, ἐπ᾽ ὀλίγον γεγυμνασμένοι τοῖς 


vero hosies, divinitus caxsi atque agitati, ac to- 
to corpore gravibus molestieque doloribus impli- 
citi atque consumpti, debita supplicia pendebant, 
141 3a3deo quidem ut profanam contra Christum 
voluntatem confiteri , jam tum cogerentur : at cz- 
teri omnes qui appellatione sacrosancta digni in- 
venti fuerant, et se partibus Christi esse gloria- 
bantur, cum ad breve tempus exercitati essent 
rholestiis, atque ingenuitatem sinceritatemque ani- 
mi pre se tulissent , propriam rursus recipiebant 
libertatem , ac salutare interea verbum majore in 
dies claritate nitebat, atque in ipsis mediis ho- 
$libus dominabatur, ac non modo in iis qui sub 
visum nostrum cadentes adversabantur, sed in iis 


πειρατηρίοις, τὸ δὲ γνήσιον xaX εἰλιχρινὲς τοῦ φρο- 
νήματος ἐπιδειξάμενοι, τὴν οἰχείαν αὖθις ἀπελάμ- 
6avov ἐλευθερίαν, εἰς μεῖζον ὁσημέραι δι᾽ αὐτῶν 
ἐχλάμποντος τοῦ σωτηρίον λόγου, xaX ἐν αὐτοῖς γε 
μέσοις τοῖς ἐχθροῖς χαταχρατοῦντος " μὴ μόνον τε 
τῶν ὁρατῶν πολεμίων χατεξανισταμένους, ἀλλὰ 
xal τῶν ἀοράτων εἴ τινες ἄρα εἷεν ἀμφὶ τὸν περὶ 
17" ἀέρα ζοφώδη πονηροὶ δαίμονες xal ἄρχοντες 
τούτων, οὖς xai αὐτοὺς οἱ γνήσιοι τοῦ Χριστοῦ μα- 
θηταὶ δι᾽ ἀγνείας βίου, χαὶ τῶν πρὸς τὸν Θεὸν εὐχῶν, 
διά τε τῆς αὐτοῦ ἐνθέου προσηγορίας ἐξελαύνοντες, 
σημείων τῶν πάλαι ἑστορουμένων ὑπ᾽ αὐτοῦ γεγονό- 
vat παραδόξων, καὶ ἐν τούτῳ τοῖς συνορᾷν δυναμέ- 
νοις τὰ τεχμήρια τῆς ἐνθέου ἀρετῆς αὐτοῦ διαδει» 


quoque qui visum mortalem effugiunt, si qui forte B χνύντες. ᾿Αλλὰ γὰρ τῶν δὲ χατὰ χαιρὸν προγεγυμνάᾶ» 


erant in hoc qui terram complexus est nebulo aere 
demones, qui alleris illis imperarent. Namque 


σμένων, καιρὸς ἤδη χαλεῖ τῆς μυστιχωτέρας περὶ 
αὐτοῦ θεολονίας ἐφάψασθαι, χαὶ τὸν Θεὸν Λόγον, ὅστες 


eliam hos ipsos veri Christi discipuli, et vitz; ποτ᾽ ἦν ὁ διὰ τοῦ φαινομένου ἀνδρὸς τὰς ϑαυματουρο 
puritate, et ad Deum direetis precibus, et sacro- γίας ἐχτελῶν, ἐποπτεῦσαι. 

sancta illius appellatione fugabant, in hoc quoque admirabilium signorum quz ab illo edita esse meme- 
rantur, ac divine quz in illo erat virtutia argumenta certissima prz se ferentes. Ceterum , cum in bis 
pro tempore ipsi non ipsos antehac exercuerimus, ordo ipse jam postulat, ut occultiorem de illo theo. 
logiam attingamus, Deumque ipsum Verbum , quodnam fuerit , quod per illum hominem , qui videbatur, 
prodigia et miracula efficiebat, contemplemur. 





EYXZEBIOY 


TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ 
EYATTEAIKHX AIIOAELZEOX 


BIBAION TETAPTON. 


gm 


EUSEBII PAMPHILI 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E 
LIBER QUARTUS. 


HC INSUNT IN'QUARTO LIBRO C TAAE ENEZTIN EN Τῷ TETAPTOQ ZYrTPAM- 
VANGELICEE DE SALVATORE NOSTRO MATI ΤῊΣ ΠΈΡΙ TOY IQTHPOZ MMON 
DEMONSTRATIONIS. EYATTEAIKHE AIIOAEISEDZ. 


1. De occultiore secundum Salvatorem ac Dominum α΄. Περὶ τῆς κατὰ τὸν Σωτῆρα xal Αὐριὸν "par 
nosirum , qui Christus est Dei , dispensatione. ἸΙησοῦν τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ μυστικῆς 


γομίας. 
$9. Quemadmodum illum ante omuem creaturam Fi- β'. "Ozoc αὑτὸν πρὸ πάσης κείσεως Yiór. Θεοῖ 
lium Dei fuissc dicimus. γεγογέναι φαμέν. . 


γ΄. Ὅτι μὴ zAglovc υἱοὶ τοῦ ἐπὶ πάντων 8695 
μόνος δὲ εἷς ἐκ Θεοῦ Θεὸς εὐλόγως ἡμῖν ἄγὴν 
γόρευται. 


ὅ. Quod non plures supremi Dei Filii , sed unus so- 
lus de Deo Deus , jure a nobis pra«dicari soleat. 


i 


μονογενοὺς Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ προῦπαρξις ἀποδί- 


ν΄. Ὡς ας μὲν ὁμολογοῦμεν εἶναι γεγητὰς 
θεῖας tc, μόνην δὲ τὴν τοῦ Υἱοῦ, δι᾽ ἣν ἐπ- 


ἄγεται, εἰκόνα τοῦ Θεοῦ Πατρὸς 0soAoroUpsv. 


ς΄. Ὡς ἀπὸ πρώτης συστάσεως τῶν δῖων ἀφα- 
rec ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ τῶν θεοφιλῶν ψυχῶν 


t. 

C Ὡς ιἰς Ἑδραίοις τὸ παλαιὸν ἡ τοῦ τῶν 
üwr vi γγῶσις àxoxexádvaco διὰ τῆς ἐπι- 
φανείας τοῦ Χριστοῦ γιγωσκχομένη. 

f. Ὡς μόνους τοὺς κατ᾽ οὐρανὸν φωστῆρας τὰ 
Jocxà τῶν ἐθνῶν ἔσεδον ἀγγέλοις τισὶν ἐγκε- 
χωρισμένα. 


V. Ὡς περὶ τῆς ἐχθρᾶς καὶ ἀντιχειμένῃης τῷ Θεῷ 
καὶ τοῦ ταύτης é£ápyortoc, καὶ ὡς 


διὰ ταύτης τὸ πάντων ἀνθρώπων ὑπηγάγοντο 
τένος. Β 


t. Ὡς ὅ μονογενὴς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ τὴν 
εἰς she |t; ἐποιήσατο πάροδον. 
w. Ὅζως τὸν ἐν ἀνθρώποις διεξῆ.1:θε βίον. 
V. Ὡς καὶ. μέχρι τῶν πάλαι κατοιχομένων ἐχά- 
lovv αὑτὸν οἱ τῆς φιλανθρωπίας νόμοι. 
Y. Ὡς ἀπαθὴς καὶ d6Ja6hc xal ἀσώματος διέ- 
ptire, καὶ χαθ᾽ ὃν ἐγηγθρώπει καιρόν. 


W. Ὡς, τὸν ἄγθρωπον ἀναγεωσάμενος. πᾶσιν 
ἡμῖν τὴν τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν παρέσχετο ἐ.1- 


V. Tl βούλεται δηλοῦν ἡ τοῦ Χριστοῦ παρουσία, 
καὶ ὡς θεὸς καὶ Κύριος καὶ ἀρχιερεὺς τοῦ τῶν 
, . Ur θεοῦ διὰ τῶν παρ' Ἑδραίοις προφητῶν d 


| Χριστὸς ἀγηγορεύετο. 


WV". δι ὅσων προφητικῶν γραφῶν ὁ Χριστὸς ὀνο- 
C 


pacti apcexnpUcceco. 


Ἀπὸ τοῦ P' γαλμοῦ. 
4x0 τοῦ ιθ ψαλμοῦ. 
Ἀπὸ τοῦ χζ' ψαλμοῦ. 
Azó τοῦ xy' ψαλμοῦ. 
Ἀπὸ τοῦ πη’ vyaJpov. 
᾿Αχὸ τοῦ ρ.1α’ Yra.ipov. 
Ἀπὸ τοῦ Ἁμώς. 
Αἀκὸ τοῦ ᾿Αμξαχούμ. 
Axó τῶν Ἱερεμίου Θρήνων. 
ἀπὸ τῆς πρώτης τῶν Βασιλειῶν. 
Ἀπὸ τῆς αὐτῆς. 
Azó τοῦ μδ' ψαλμοῦ. 
Q. Ὅτι xal τὸ Ἰησοῦ ὄνομα παρὰ toic πρόπαλαι 
ttv θεοῦ γγωρίμοις τετίμητο. 
Ἀσὸ τῆς Ἐξόδου. 
ἈΖὸ τοῦ Ζαχαρίου. 
A'. 
τῆς κατὰ τὸν Σωτῆρα 
Ἡσοὺν τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ μυστικῆς olxo- 


Ἐχειδὴ τὰ προσέχοντα περὶ τῆς ἐνανθρωπήσεως 
Ἰὐτωτῆρος ἡμῶν ἐν τῷ πρὸ τούτου συγγράμματι, 
τοῖσι τῆς Εὐαγγε.κῆς ᾿Αποδείξεως, αὑτάρ- 
ἕως 15i Ka πεπόνητα:, χαιρὸς ἤδη χαὶ ἀποῤῥητοτέ- 
p igéiactiat λόγων, τῶν περὶ τῆς xav αὐτὸν μυ- 
φικωτέρας θεολογίας, Ὁ μὲν οὖν περὶ τοῦ πρώτου 
xil ἀϊδίου, μόνου τε ἀγεννήτου χαὶ ἐπὶ πάντων αἰτίου 
τὸγόλων, κανηγεμόνος τε xat παμδασιλέως Θεοῦ χοι- 
νὸς ἅπασιν ἀνθρώποις ἐστὶ λόγος" ἴδιος δὲ χαὶ χοινὸς 
ἐλ Ἑδραίων καὶ ἡμῶν ὁ περὶ Χριστοῦ" ὃν πὴ μὲν 

iplo ἡμῖν ταῖς παρ᾽ αὐτοῖς ἑπόμενοι Γραφαῖς ἔτι 
Ἦν ὁμολογοῦσι, πὴ δὲ μαχρὰν ἀποπίπτουσι, μήτε 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. 1V. 
. Ὡς ἀναγκαία τῇ τῶν δἬλων συστάσει ἡ cov A &. Quod ad constitutionem universi , necessaria unici 


xal Κύριον ἡμῶν ἢ 


Dei Filii antecessio assignetur. 

5. Quod innumerabiles quidem [atemur esse creatas 
divinas potestates, unam vero duntaxat ipsius 
Filii , propter quam inducitur, imaginem Dci Pa- 
tris esse, theologice demonstramus. 

6. Quod a prima constitutione wnirersi, occulta 
adam ignotaque ratione, Christus Dei religiosis 
eoque gratis animis prassidet. 

7. Quod solis Hebrais antiquitus cognitio Dei wni- 
versi prodita sit, que Christo seipsum exhibente 
perciperetur. 

8. Quod sola celi sidera εἰ Iumina relique 18. 
gentes colerent, qua seorsum quibusdam angelis 
assignatg sint, 

9. De inimica ac ipsi Deo adversante potestate. et eo 
qui in hac dominatur, εἰ quemadmodum per hanc 
omne hominum seductum genus. 


40. Quemadmodum necessario Dei unicus Filius ad 
homines devenit. 

11. Quemadmodum inter homines vitam egerit. 

12. Quod usque ad eos qui antiquitus mortui eraut, 
leges humanitatis illum vocabant. 

45. Quod iu ea natura que nec pati nec la'di potest, 
quaque incorporea es. permanserit, etiam quo tem- 
pore (actus est homo. 

14. Quemadmodum, renovato homine, omnibus nobis 
&glernorum bonorum spem prabuerit. 


45. Quid sibi velit, quidve significet ipse Christi ad- 
veutus, et quod Deus, et Dominus, εἰ Pontifex Dei 
wnitersi, per prophetas. [lebraorum Christus est 
appellatus. 

46. Quod prophetica scripta nominatim Christum 
ante nuntiaverint, 

À n psalmo. 

A xix psaíno. 

A xxvi psalmo. 

À Lxxxii psalmo. 
ÀÁ Lxxxvin psalmo. 
À cxxxi psalmo. 
Ab Amos. 

Ab Ambacum. 

A Jeremie Lamentationibus. 
A primo Regum. 
Ab eodem. 

A xuv psalmo. 

41. Quod etiam Jesu nomen apud antiquos Dei fami- 
liares venerabile (uerit. 
Ab Exodo. 

A Zacharia. 


144 !. 


De occultiore secundum Salvatorem ac Dominum no- 
strum qui Christus est Dei , dispensatione. 


Cum libro priore, qui Evangelica Demonstra- 
tionis tertius est, de assumpta a Salvatore nostro 
humana natura, satis abunde a nobis sit disputa- 
tum, tempus jam est, de ea que ad eumdem per- 
tinet, abditiore theologia minus vulgarem quam- 
dam attingere doctrinam. De primo igitur ac sem- 
piterno, soloque non genito, ac supremo auctore 
universi, omniaque οἱ gubernante et regente Deo, 
communis est cunctis hominibus ratio : peculiaris 
vero ac rursus communis et Hebreorum et nostra 
de Christo, quem illi nunc quidem, ut nos, sua 
ipsorum scripta sequentes adhuc confitentur : nunc 


251 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS Il, — APOLOGETICA. 


252 


autem ab eodem procul labuntur, quippe qui et A τὴν θεότητα συνορῶντες αὐτοῦ, μήτε τὰ αἵτια τῆς 


divinam illius naturam ignorent, neque causas ad- 
ventus perspieiant, neque item quibus temporibus 
venturum illum prophetz predixerint, comprehen- 
dant. Nam illi quidem illum etiam nunc venturum 
exspectant: nos autem jam semel duntaxat venisse 
contendimus, necnon alterum ejusdem cum majestate 
adventum, et oraculis et preceptis prophetarum, 
qui divinitus afflati fuerunt, auscultantes intueri 
exoptamus. Cum autem de illo duplex sit ratio, al- 
tera quidem recentior fuerit , quippe quz heri ac 
nuper ad homines introducta sit : altera vero omni 
tempore, omnibusque szculis antiquior. Nam cum 
Deus vellet, utpote qui solus sit bonus, omnisque 
boni et principium et fons, divitiarum suarum the- 


παρουσίας εἰδότες, μήτε μὴν τοὺς χρόνους xa eic 
ἥξειν ἀνείρηται εἰς ἀνθρώπους περιδρασσόμενοι. Ol 
μὲν γὰρ ἔτι χαὶ νῦν ἕξειν μέλλοντα προσδοχῶσιν, 
ἡμεῖς δ᾽ ἤδη μὲν εἰσάπαξ ἀποδείχνυμεν ἐλθόντα" xd 
δευτέραν δ᾽ αὐτοῦ μετὰ τῆς ἐνθέου δόξης παρουσίαν 
ταῖς τῶν θεοφόρων προφητῶν προῤῥήσεσί τε xal δι- 
δασχαλίαις πειθόμενοι ἰδεῖν εὐχόμεθα. Διττοῦ δ᾽ ὄντος 
τοῦ xaz' αὐτὸν λόγου, ὁ μὲν νεώτερος ἂν εἴη, χθὲς 
χαὶ πρώην εἰς ἀνθρώπους εἰσηγμένος, ὁ δὲ παντὸς 
χρόνου xaX πάντων αἰώνων πρεσδύτερος. Βουληθεὶς 
γὰρ ὁ Θεὸς, ἅτε μόνος ὡς ἀγαθὸς ἀγαθοῦ τε παντὸς 
ἀρχὴ xai πηγὴ. τῶν αὐτοῦ θησαυρῶν πλείους ἀπο- 
φῦναι χοινωνούς" ἄρτι τε μέλλων τὴν λογικὴν πᾶσαν 
προθδάλλεσθαι χτίσιν, ἀσωμάτους τινὰς νοερὰς καὶ 


sauros pluribus impertiri, essetque jam jain om- B θείας δυνάμεις, ἀγγέλους τε καὶ ἀρχαγγέλους, ἄδλά 


nem rationalem creaturam in lucem producturus, 
incorporeas videlicet quasdam atque intelligentes 
et divinas potestates, angelosque atque archangelos, 
materieque expertes, el ab omni parte puros spi- 
ritus, animas praeterea hominum , quz solutam 
ac liberam voluntatis atque arbitrii, tam ad bo- 
num quam ad boni contrarium, naturam acci- 
perent : οἱ quaecunque his ipsis convenientia core 
porum instrumenta, varias vivendi formas educe- 
reut, 145 sedesque his omnibus, locosque tribue- 
re proprios (nam iis qui boni permanserint , me- 
liores : contra autem, alioqui convenientes, in qui- 
bus videlicet proclivitatis ad contraria poenas da- 


rent) ; cumque id quod futurum erat, tanquam Deus (. 


cognitione praciperet, sentiretque hac universa 
antequam fierent , tanquam in magno corpore ali- 
quod caput postulatura, unum omnis opificii dispen- 
satorem, eumdemque et ducem et regem universi 
przficiendum putavit: cujusmodi oraculorum quoque 
divinorum, quz ab antiquis apud Hebrzos, et theo- 
logis et prophetis reddita sunt, institutio est : a 
quibus quidem discere potest qui vult, unum esse 
omnium rerum principium, ac potius principio su- 
perius et prius, primoque antiquius, et. gignendis 
rebus ipsa unitate vetustius, omnique appellatione 
praestantius, quod neque dici, neque enuntiari, ne- 
que excogitari polest : bonum quod causa est om- 
nium rerum, quod vim efliciendi, juvaudi, provi- 
dendi, servandi, in se habet : qui unus ipse ac solus 
est Deus, ex quo omnia, per quem omnia sunt : in 
illo enim vivimus et movemur et sumus. ltaque 
quodcunque vult, id etiam est continuo, ex qua so- 
la causa, omnia quz genita sunt, id acceperunt ut 
essent, utque exsisterent, ac durarent, sunt enim 
illo volente. Vult autem idcirco quod suapte natura 
bonus est. Bono vero nihil natura conjunctum ad- 
nexunimque est, nisi uL ea qux bona sunt velit. At 
enim cum hzc velit, idem etiam potest : quare cum 
velit simul idem et possit, nulla re neque prohi- 
bente, neque impediente, quidquid pulchrum et utile 
est, tam in iis quz sub aspectum cadunt, quam in 
iisquz non cadunt, ipse sibi ipsi confecit : quippe 
qui quasi materiam quamdam atque essentiam ge- 


τε xai πάντη χαθαρὰ πνεύματα, προσέτι δὲ ψυχὰς 
ἀνθρώπων ἄφετον χαὶ ἐλεύθερον τῆς αὐθεχουσίου 
περὶ τὸ χαλὸν ἣ τοὐναντίον αἱρέσεως τὴν φύσιν ἐπα- 
γομένας, ὅσα τε τούτοις ὄργανα σωμάτων ἔμελ- 
λεν ἔσεσθαι, ποιχίλων ἀγωγῇ χατάλληλα βίων, 
χώρας τε τούτοις ἅπασι χαὶ τόπους διανέμειν οἱ- 
xtloug* (μείνασι μὲν γὰρ ἀγαθοῖς τοὺς χρείττονας, 
ἔμπαλιν δὲ τοὺς προσήχοντας, τῆς ἐπὶ τἀναντέα fo- 
πῆς τὰ σωφρονιστήρια") προλαδὼν τὸ μέλλον, οἷα 
Θεὸς, τῇ προγνώσει, συνιδὼν τε, τούτων ἁπάντων 
περὶ γενέσεως ἐν μεγάλῳ σώματι χεφαλῆς δεησο- 
μένων, ἕνα τὸν τῆς δημιουργίας ἁπάσης οἰκονόμον 
ἡγεμόνα τε xaX βασιλέα τῶν ὅλων προτάξασθαι (peto 
δεῖν, T] χαὶ τὰ θεῖα μυσταγωγεῖ λόγια πρὸς τῶν ἄνω- 
θεν παρ᾽ Ἑδραίοις θεολόγων τε xa προφητῶν ἀνδρῶν 
τεθεσπισμένα᾽ παρ᾽ ὧν δὴ μαθεῖν ἕνεστιν, ὡς ἄρα 
μία μὲν εἴη τῶν ὅλων ἀρχὴ, μᾶλλον δὲ τὸ χαὶ ἀρχῖς 
ἀνώτερον, χαὶ πρώτου προγενέστερον, xai μονάδος 
ἀρχεγονώτερον, χαὶ πάσης χρεῖττον προσηγορίας. 
ἄῤῥητον, ἀνέχφραστον, ἀπερινόγτον, ἀγαθὸν, τὸ πάν--- 
των αἴτιον, τὸ ποιητιχὸν, τὸ εὐεργετιχὸν, τὸ προνοη- 
τιχὸν, τὸ σωτήριον, αὐτὸς ὧν ὁ εἷς xaX μόνος Θεὸς. 
ἐξ οὗ τὰ πάντα, δι' ὃν τὰ πάντα ἐστίν" ἐν αὐτῷ 
γὰρ ζῶμεν χαὶ χινούμεθα xaX ἐσμέν. "Ὃ τι δὴ θέλει, 
τοῦτο γοῦν xa εἴη ἂν τὸ μόνον τῆς τῶν γενητῶν ἀπάν» 
των οὐσιώσεώς τε χαὶ ὑπάρξεως αἴτιον’ θέλοντος 
γάρ ἔστι. Θέλει δὲ, ὅτι τὴν φύσιν ἀγαθὸς ὧν τυγχά- 
νει. ᾿Αγαθῷ δὲ οὐδὲν, ὅτι μὴ τὸ θέλειν τὰ ἀγαθὰ 


D προσφυές. Θέλων δὲ ταῦτα, xaX δύναται" διὸ xol θέ- 


λων ὁμοῦ xai δυνάμενος, ἀχωλύτως χαὶ ἀπαραποδί- 
στως πᾶν ὅ τι χαλὸν xal συμφέρον ἕν τε ὁρωμένοις 
xal ἀφανέσιν αὐτὸς ἑαυτῷ συνεστήσατο, ὕλην ὥσπερ 
τινὰ καὶ οὐσίαν τῆς τῶν ὅλων γενέσεώς τε xal συστά» 
σεως τὴν ἑαυτοῦ βουλὴν xai δύναμιν προδεδλημένος, 
ὡς μηχέτι εὐλόγως φάναι δεῖν ἐξ οὐχ ὄντων εἶναΐ τι 
τῶν ὄντων, Οὐδὲ γὰρ ἂν εἴη τι τὸ ἐχ μὴ ὄντος. Πῶς 
γὰρ τὸ μὴ, ὃν ἑτέρῳ τοῦ εἶναι γένοιτ᾽ ἂν αἴτιον ; πᾶν 
ὃξ ὅτι ποτὲ χαὶ ἔστιν, ἐξ ἑνὸς τοῦ μόνου ὄντος χαὶ 
πρὸ ὄντης, τοῦ δὴ χαὶ φήσαντος, « Ἐγὼ εἰμὶ ὁ ὧν, » 
τὸ εἶναι λαθὸν ἔχει" ὅτ' δὴ μόνος ὧν, xav ἀεὶ ὧν, αὖ- 
τὸς πᾶσ! τοῖς ἐξ αὐτοῦ τὸ εἶναι χτησαμένοις αἴτιος 
τοῦ εἶνα! γατέττη, τῷ θέλειν χαὶ τῷ δύνασθαι" καὶ 


955 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


2:6 


quid enim ab hoc alienum fuerit, tenebrae erunt, A τοι xat τοῦ πάντων ἀνωτάτου Πατρὸς, ἀῤῥήπον φω» 


non lumen. Idcirco etiam supremi omnium Paren- 
tis cum lumen sit, quod nullis verbis comprehendi 
potest, ne simile quidem ullum propriumve exem- 
plar fuerit, preter ipsum hoc solum, quod quidem 
ipsum dicere, item de Filio, fas est ; splendor enim 
est luminis sempiterni, speculumque inimaculatum 
divine evidentiz,.et imago bonitatis ejus. Ex quo 
illud dictum est : « Qui cum sit splendor gloiiz, οἱ 
figura substantie ejus**. » Caeterum a sensibili 
quidem lumine splendor separari non potest : Fi- 
lius autem seorsum a Patre per seipsum subsistit 
el luminis quidem splendor locum eflicientiz obti- 
nct; at Filius aliud quiddam quam secundum effi- 
cientiam est, non per seipsum utique essentiam 
nactus, sed a Patre. Rursus splendor simul exsi- 
$tit cum lumine, illudque quodammodo coniplet 
(nam sine splendore non consistit lumen), simul- 
que cum illo, et secundum illud subsistit : at a 
Patre Filius procedit, et illum generat, at ipse non 
genitus est : el ille quidem per se ipsum perfectus 
ac prinus tanquam Paler, et qui auctor sit ut Fi- 
lius consistat, nihil a Filio accipiens, quo. suam 
naturam qua Deus est compleat : hic autem tan- 
quam ex causa profectus Filius, alius ab illo cujus 
est Filius exsistit, quippe qui a Patre ut et sit et 
talis sit acceperit. 1448 Rursus splendor quidem 
non ex proposito et voluntate luminis splendet, sed 
secundum quiddam quod ad essentiam illius inse- 
parabiliter accidit : Filius vero ex sententia et pro- 
posito imago Patris exsistit. Volens enim Deus Filii 
Pater exsistit, οἱ alterum lumen in omnibus sibi 
ipsi simile substituit : cum ergo non genitum sem- 
piternumque lumen unum sit, qui fieri potest ut hoc 
diversum sit ab illo veluti imago quaedam? ac non 
potius splendor quoque, quod zque lumen sit, in 
omnibus similitudinem primi exemplaris conser- 
vans? Quomodo vero illius item quod unum est 
.mago íuerit; si non una ipsa quoque sit, ut vide- 
lieet non solum essenti ejus quod primum est, sed 
eliam ejus qui ad quantitatem pertinet, numeri 
similitudinem inducat? ita quidem ut unius sempi- 
terni luminis unum sit perfectum lumen, non autem 
diversa et plura, id. quod primum et unicum geni- 
tum, editumque est, ipsum utique illud perfectum 
bonum, de quo uno nos quoque, post eam quie et 
principio, et ortu caret essentiam, ut de Deo loqui- 
mur. Unius ergo Patris unum esse Filium oportet. 
Nam si fragrantizt genus unum ex aliqua subjecta 
re proficiscatur, unum quoque et eumdem, qui. in 
omnes diffundatur suavem odorem, non diversos et 
plures fateri par est. Cum igitur primum illud so- 
lumque bonum, qui est omnium regnator Deus, di- 
vinam vitalemque fragrantiam, qux animo et cozi- 
tatione duntaxat comprehendi potest, produxerit, 
unam banc fas est intelligere, plures nefas. Quid 
enim esse potest, quod quidem ab hac diversum sit, 


** Hebr. 1, 9. 


τὸς ὄντος, οὐδὲν μὲν προσφερὲς αὐτῷ οὐδ᾽ οἰκεῖον bv 
γένοιτο παράδειγμα, πλὴν ὅσον αὐτὸ τοῦτο μόνον, d 
δὴ xal φάναι περὶ Υἱοῦ οἷόν τε ἀπαύγασμα vàg 
ἐστι ςωτὸς ἀϊδίου, χαὶ ἔσοπτρον ἀχτλίδωτον τῆς τοῦ 
Θεοῦ ἐνεργείας, xal εἰκὼν τῆς ἀγαθότητος αὑτοῦ. 
Διὸ εἴρηται" « Ὃς ὧν ἀπαύγασμα τῆς δόξης xal χα- 
ραχτὴρ τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ.» ᾿Αλλὰ τοῦ μὲν ai- 
σθττοῦ φωτὸς ἀχώριστος ἡ αὐγὴ, ὁ δ᾽ Υἱὸς ἰδίως 
παρὰ τὸν Πατέρα xa6' ἑαυτὸν ἐφέστηχε. Καὶ φωτὸς 
μὲν ἡ αὐγὴ χώραν ἐνεργείας ἐπέχει, ὁ δὲ Υἱὸς ἕτερόν 
τι ἣ χατὰ ἐνέργειαν τυγχάνει, χαθ᾽ ἑαυτὸν οὐσιω- 
μένος. Καὶ πάλιν ἡ μὲν αὐγὴ συνυπάρχει τῷ φωτὶ, 
συμπληρωτιχή τὶς 0902 αὐτοῦ " ἄνευ γὰρ αὐγῆς οὐχ 
ἂν ὑποσταίη φῶς, ὁμοῦ τε χαὶ χαθ᾽ αὑτὸ συνυφέστη» 


B xsv. Ὁ δὲ Πατὴρ προῦπάρχει τοῦ Υἱοῦ. καὶ τῆς γε- 


νέσεως αὐτοῦ προὔφέστηχεν, ἧ μόνος ἀγένητος ἦν. 

Καὶ ὁ μὲν xa ἑχυτὸν τέλειος χαὶ πρῶτις, ὡς Πατὴρ, 

xaX τῆς τοῦ Υἱοῦ συστάσεως αἴξιος, οὐδὲν εἰς δυμ- 

πλέρωσιν τῆς ἐχυτοῦ θεότητος παρὰ τοῦ Υἱοῦ λαμ- 

δάνων" ὁ δὲ ὡς ἐξ αἰτίου γεγονὼς Υἱὸς, δεύτερος οὗ 

ἐστιν Υἱὸς χαθέστηχε, napi τοῦ Πατρὸς xai τὸ εἶναι 
xai τοιόσδε εἶναι εἰληφώς. Καὶ πάλιν dj μὲν αὐγὴ οὗ 
κατὰ προαίρεσιν τοῦ φωτὸς ἐχλάμπει, χατά τι δὲ τῆς 
οὐτίας συμθεδτχὸς ἀχώριστον" ὁ δὲ Υἱὸς xack γνώ- 
μτν xal προαίρεσιν εἰχὼν ὑπέστη τοῦ Πατρός. Bou- 
λτθεὶς γὰρ ὁ Θεὸς γέγονεν Υἱοῦ Πατὴρ, καὶ φῶς δεύ» 
τερὴν χατὰ πάντα ἑαυτῷ ἀφωμοιωμένον ὑπεστήσατο. 
᾿Αγενήέτου τοιγαροῦν xa ἀΐδίου φωτὸς ὄντος ἑνὸς, 
πῶς ἂν γένοιτο ἄλλο οἷάτις εἰχῶν, οὐχὶ δὲ αὐγὴ οὖσα 
φῶς κατὰ πάντα τὸ ἐμφερὲς τῷ πρωτοτύπῳ σώζουσα; 
πῶς δ' ἂν χαὶ αὐτοῦ τοῦ ἑνὸς εἴη εἰχὼν, εἰ μὴ μία 
xai fj αὐτὴ οὖσα; ὅπως μὴ μόνον τῆς οὐσίας τοῦ 
πρώτου, ἀλλὰ χαὶ τοῦ χατὰ τὸ ποσὸν ἀριθμοῦ τὴν 
ὁμοίωσιν ἐπάγοιτο, ὥσθ᾽ ἑνὸς εἶναι τοῦ ἀϊδίου φωτὸς 
By τὸ τέλειον, ἀλλ᾽ οὗ διάφορα χαὶ πολλὰ τὸ πρῶτον 
xaX μονογενὲς ἔχγονον, αὐτὸ δὴ ἐχεῖνο τὸ xat ἡμῖν 
πρῶτον μετὰ τὴν ἄναρχον xai ἀγένητον οὐσίαν θεο- 
λογούμενον τέλειον ἀγαθόν. "Eva γοῦν χρὴ ἑνὸς IHa- 
τρὸς καὶ τὸν Υἱὸν εἶναι. Καὶ γὰρ μιᾶς εὐωδίας ἐξ 
ὑποχειμένης τινὸς προϊούσης οὐσίας μίαν xal τὴν 
αὐτὴν προχεομέντν ἡδεῖαν εἰς πάντας ὀδμὴν, ἀλλ᾽ οὐ 

διαφόρους xal πολλὰς προσήχοι ἂν ὁμολογεῖν. Τοῦ 

δῖιτα πρώτου xal μόνου ἀγαθοῦ, 6 ἐστιν ὁ παμόασι- 


D λεὺς Θεὸς, νῷ xal διανοίᾳ ληπτὴν ἔνθεον xal ζωτικχὴν 


εὐωδίαν ὑποστησαμένου, μίαν ταύτην, ἀλλ᾽ οὐ πλείους 
ἐπινοεῖν θέμις. Τί γὰρ ἂν χαὶ γένοιτο ταύτης ἕτερον 
χατὰ πάντα τῷ Πατρὶ ἀφωμοιωμένης, εἰ μή τι ἄρα 
ὑποδεθτχὸς καὶ χεῖρον; ὃ οὐδαμῶς ἡμῖν ἐν τῇ τοῦ 
Υἱοῦ θεολογίᾳ παρεισαχτέον. ᾿Ατμὶς γάρ ἐστι τῆς 
τοῦ θεοῦ δυνάμεως, xat ἀπόῤῥοια τῆς τοῦ παντοχρά» 
τορος δόξτς εἰλιχρινῆς. ἘΞ εὐώδους μὲν γὰρ awpa- 
τος, μύρου τινὸς φέρε, ἣ καὶ τῶν ἀπὸ γῆ: ἀχμαζόν- 
των, εὐώδης τις ἀνθῶν τε χαὶ ἀρωμάτων πνοὴ παρὰ 
τὸ πρῶτον ὑποχείμενον εἰς ἅπαν τὸ ἐχτὸς περιέχον 
προχεῖται, xaX πληροῖ γε καὶ τὸν ἀέρα εἰς πλάτος 
ἀναχεομένη, οὔτ! πω χατὰ στέρτοιν ἣ μείωσιν, dj 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS 1l. — APOLOGETICA. 


mundum construeret, quod angelos efficeret, quod A βασιλιχὸν, χριτιχὸν, Πατρὸς εὐσεδείας ἁπαγγελτιχόν. 


spiritibus imperaret : instrumentum quod animas 


conservaret, quod corpora augeret, quod omnia provideret, gubernaret, curaret, quod vim haberet 
regnandi, quod judicandi, quod Patris cultum et reverentiam denuntiandi. 


V. 


Quod innumerabiles quidem fatemur esse creatas di- 
vinas potestates, unam vero duntaxat ipsius Filii , 
propter quam inducitur, imaginem Dei Patris esse, 
theologice demonstramus. 

Quare in universum supra omne opificium, unam 
opus est divinam potestatem admirari , non plures 
existimare: una enim omnino mundi effectrix po- 
testas, et unum universitatis opifex Verbum in 
principio apud Deum. Siquidem : « In principio 
erat Verbum, et Verbum erat apud Deuin, et Deus 
erat Verbum **; » quod quidem oportet re vera 
non ignorare , colere autem et honore prosequi pro 
dignitate : quandoquidem omnia per illud, non 
modo ab initio rerum omnium exstitere, verum 
etiam in perpetuum semper et facta sunt, et fiunt : 
« et sine illo factum est nihil **. » Sive enim vita 
quadam est in iis quz? sunt : quod factum est, in 
illo vita erat. Ex illo enim ac per illud, universa 
et vitam et animam accipiunt. Sive numerus, sive 
pulchritudo, sive convenientia, sive ordo, sive tem- 
peratura, sive essentia, sive qualitas, sive magni- 
tudo : cuncta unum rerum omnium continet, ac 
disponit Verbum, et una Dei mundi effectrix virtus, 
omnibus praest. Sicut enim in nostro corpore plu- 


E. 
E'. Qc μυρίας μὲν ὁμο.λογοῦ εἶναι γενητὰς 
θείας δυνάμεις, μόνην δὲ τὴν τοῦ Yiov, δι᾽ ἣν 
ἐπάγεται εἰκόνα τοῦ Θεοῦ Πατρὸς, θεοιογοῦμεν. 


Διὸ χαὶ ἐπὶ πάντων χαθόλου τῶν δημιουργημάτων 
μίαν χρεὼν θείαν δύναμιν ἀποθαυμάζειν, ἀλλ᾽ οὐ 
πολλὰς ἡγεῖσθαι " μία γὰρ ἡ χαθόλου χοσμοποιὸς δύ- 
ναμις, xat εἷς ὁ τῶν ὅλων δημιουργὸς Λόγος ἐν ἀρχὲ 
πρὸς τὸν Θεόν. « Ὅτι iy ἀρχῇ ἣν ὁ Λόγος, xaló 
Λόγος ἣν πρὸς τὸν Θεὸν, xal Θεὸς fiv ὁ Λόγος" » ὃν 
δεῖ ἀληθῶς μὴ ἀγνοεῖν, σέδειν δὲ χαὶ τιμᾷν ἐπαξίως" 
ὅτι δὴ πάντα δι᾽ αὐτοῦ οὐ μόνον ἐν ἀρχαῖς τῶν ὅλων 
συνέστη, ἀλλὰ χαὶ εἰσαεὶ γέγονέ τε χαὶ γίνεται, ε καὶ 
χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἕν. » Εἴτε γὰρ ζωή τις ἔστιν 
ἐν τοῖς οὖσιν, ὃ γέγονεν ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν ἐξ αὐτοῦ 
γὰρ xai & αὐτοῦ ἡ τῶν ὅλων ζώωσίς τε xaX ψύχω- 
σις * εἴτε ῥυθμὸς, εἴτε χάλλος, εἴτε ἁρμονία, εἴτε τά» 
ξις, εἴτε σύγχρασις, εἴτε οὐσία, εἴτε ποιότης, εἴτε 
μέγεθος, πάντα εἷς ὁ τῶν ὅλων συνέχει χαὶ διαχοσμεῖ 
Λόγος, καὶ μία Θεοῦ δύναμις χοσμοποιὸς ἡγεῖται ἀ- 
πάντων. Ὡς γὰρ ἐπὶ τοῦ χαθ᾽ ἡμᾶς σώματος πολλὴ 
μὲν τυγχάνει xa ποιχίλη τῶν μερῶν ἡ διαφορὰ, μία 
δὲ ἡ τοῦ παντὸς δύναμις δημιουργὸς (οὐ γὰρ ἄλλῃ 
μὲν Θεοῦ δυνάμει χεφαλῆς ὑπέστη φύσις, ἄλλῃ δὲ 


res sunt et variz partium differenti, una autem ο ὀφθαλμῶν, ἑτέρᾳ δὲ ὥτων, ἑτέρᾳ δὲ ποδῶν), οὕτω 


universi opifex vis (non enim alia quidem Dei vi 
capitis exstitit natura, alia vero oculorum, et alia 
aurium, pedum item alia), ita quoque eum universo 
mundo, una omnino divina virtus przsit, eadem erit 
et cceli, et astrorum, et animalium quacunque, aut 
in aere, aut in terra, aut in mari degunt, et elemen- 
torum tam omniumsimul,quam singulorum seorsum: 
151 preterea naturarum omnimodo variarum tam 
qui genere aliquo continentur, quam quze specie 
distinguuntur, opifex. Neque vero alia est ignis, et 
alia aquz, terraeque rursus alia, atque aeris item 
alia effectrix virtus, sed unz atque eadem reruin 
universarum artifex sapientia, quodque mundum 
effecit, hoc ipsum, de quo nos ut de Deo loquimur, 
universi opifex Dei Verbum. Fidem his facit elc- 
mentorum inter se amicitia, quae ex eo quod certis 
temperamentis commisia sunt, cognatum ac ger- 
manum, et tanquam unius architecti opus, reruin 
naturam ostendit. Nam et terra, quz grave est ele- 
mentum, cum aquis innatet, neque soliditate naturae 
iu profondum trahatur, sed feratur semper sublimis, 
neque submergatur, Dei Verbo Deique consilio fi- 
dem facit. Humidz item naturz cum arida commu- 
nicatio, quz nihil corruptionis prz se fert, neque 
confertim universa restagnat, sed Dei nutu occul- 
tissimo colligata tenetur, unum rursus atque idem 
Dei Verbum esse demonstrat. Quid porro ignis? qui 


* Joan. 1, 1. ** ibid. 3. 


xal τοῦ σύμπαντος χόσμου μία χαθόλου θεία δύ- 
ναμις ἐπιστατοῦσα, 1) αὐτὴ ἂν εἴη xaX οὐρανοῦ xal 
ἀστέρων, τῶν τε ἐν ἀέρ'!, χαὶ γῇ, καὶ θαλάττῃ ζώων, 
στοιχείων τε τῶν χαθόλου χαὶ τῶν χατὰ μέρος, 
xai ἔτι φύσεων παντοίων γενιχῶν τε xal τῶν κατ᾽ 
εἶδος δημιουργός - χαὶ οὐχ ἄλλη μὲν πυρὸς, ἑτέρα δὲ 
ὕδατος - xal γῆς πάλιν ἄλλη, xal ἀέρος ποιητιχὴ 
δύναμις " ἀλλὰ μία χαὶ ἡ αὐτὴ τῶν ὅλων τεχνξτις 
σοφία, xal χοσμοποιὸς αὐτὸς οὗτος ἡμῖν ὁ θεολογού- 
μενος τῶν ὅλων ὁ δημιουργὸς τοῦ Θεοῦ Λόγος. Μαρ» 
τυρεῖ δὲ τούτοις ἡ πρὸς ἄλληλα τῶν στοιχείων φιλία, 
τῇ τῶν συγχράσεων ἐπιμιξίᾳ συγγενῆ χαὶ ἀδελφὴν 
χαὶ ὥσπερ ἑνὸς ἀρχιτέχτονος ἔργον τὴν τῶν ὅλων 
φύσιν ἀπελέγχουσα. Γῇ τε γὰρ τὸ βαρὺ στοιχεῖον kg" 
ὑδάτων ὀχουμένη, χαὶ μὴ στερεμνίῳ τῆς φύσεως 
χατὰ βάθους ἑλχομένη, μετέωρος δ᾽ ἀεὶ φερομένη, 
καὶ μὴ καταδυομένη, Θεοῦ Λόγῳ καὶ Θεοῦ βουλῇ xal 
δυνάμει μαρτυρεῖ. Ὑγρᾶς τε αὖ πάλιν οὐσίας ἣ 
πρὸς τὸ ξηρὸν χοινωνία μηδὲν στεῤῥὸν ἐπιδεικνυ- 
μένη. μηδὲ ἀθρόως τὸ πᾶν ἐπιλιμνάζουσα, νεύματι 
δ᾽ ἀῤῥήτῳ Θεοῦ πεπεδημένη, ἕνα πάλιν xal τὸν αὐτὸν 
Λόγοντοῦ θεοῦ παρίστησι. Τί δὲ τὸ πῦρ, χαΐτοι χαυτικῆς 
xai φθατιχῆς φύσεως, ἔπειτα ξύλοις ἐμφωλεῦον καὶ 
παντοίοις ζώων σώμασιν ἀναχεχραμένον, YT] τε καὶ 
ὕδατι xal ἀέρι συνέστοιχειωμενον, χἄπειτα λόγῳ xai 
μέτρῳ τοῖς πᾶσι τὸ δέον, ὅσον ἂν ἑχάστῳ γένοιτο 
πρὸς ὠφελείας, ἐπιχορηγοῦν, τῆς δ᾽ οἰχείας δυνά- 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB. 1V. 


465 


';ς ἐπιλελησμένον, οὐ σοὶ δοχεῖ πάλιν Θεοῦ Λόγῳ A licet comburentis corrumpentisque nature sit, ta- 


δυνάμει δουλεύειν, Ἡμέρας δὲ xat νυχτὸς ἀμοι- 
ἃς ὄρῶντι χινήσεις, ὡρῶν τε χαὶ xatpiov τοτὲ μὲν 
τῆσεις, τοτὲ OE μειώσεις, χύχλους τε ἐνιαυτῶν xal 
xélex; χρόνων, ἄστρων τε περιδινέσεις, ἡλίου τε 
μους, χαὶ σελήνης τροπὰς, συμπαθείας τε xai 
παθείας ἁπάντων, xal χόσμον ἕνα αὑτῶν ἐξ 
πων, ἄρά σοι τὴν ἀλογίαν xal τὸ εἰχῆ χαὶ ὡς 
ιν αἰτίαν εἶναι τῶν ὅλων θεμιτὸν ἀποφαίνεσθαι, 
ἴον ὡς ἀλτνθῶς Θεοῦ, xat Θεοῦ σορίαν, καὶ Θεοῦ 
μεν, χαὶ ταύτην μίαν, ἀλλ᾽ οὐ πολλὰς ἀνυμνεῖν ; 
χαὶ ἐν ἀνθοώπῳ μία Ψυχὴ, χαὶ μία λογιχὴ δύ- 
ς πλείστων ὁμοῦ γένοιτ᾽ ἂν δτμιουργὸς, 3) χαὶ 
νεῖν ἡ αὐτῇ, χαὶ ναυπτγεῖν xal χυδερνᾷν, χαὶ οἶχο- 
Iv τολὲ μαθοῦσα ἐπιδάλλοιτο * xal εἷς νοῦς ἐν 
«rp xai λογισμὸς; δέξαιτ᾽ ἄν ποτε μυρίων ἐπι- 
die. Ὑεωμετρήσει τε ὁ αὐτὸς χαὶ ἀστρονομήσει, 
λόγους Ὑραμματιχῆς παραδώσει χαὶ ἰχτρ'χῦῆςς, 
t μαθήμασι χαὶ τοῖς χατὰ χεῖρας προστίσεται" 
οὔπω vt οὐδεὶς πώποτε πλείους ἐν ἑνὶ σώματι 
ts ἡγέσατο εἶναι, οὐδξ πολλὰς ἐθαύμασεν ἀνθρώ- 
δυνάμεις διὰ τὴν τῶν πολλῶν μαθημάτων ὑπο- 
y. Εἰ δὲ xai ἄμορφον ὕλτν πηλοῦ τις εὑρὼν, 
ιτὰ χερσὶν ἀπολεάνας ἐπιθήσει ζώου μορφὴν, 
μὲν σχήματι χεφαλὴν, χεῖρας δὲ χαὶ πόδας 
ug, χαὶ ὀφθαλμοὺς πάλιν ἄλλως, xai παρειὰς 
τως, ὦτά τε xal στόμα, xal ῥῖνας, στέρνα τε 
ὑμοὺς ὑποτυταυσάμενος τέχνῃ τῇ πλαστιχῇ “ἄρα, 
πολλὰ σχήματα xai μέλῃ xal μέρη 0' ἑνὶ σώ- 
: Gebr μιούργηται, τοσούτους χρὴ xal τοὺς ποιη- 
ἡγεῖσθα: ; ἦ τὸν τοῦ καντὸς ἀθρόως τεχνίτην ἐπαι- 
ἑνὶ λογισμῷ xaY pid δυνάμει τὸ πᾶν τεχτηνά- 
ν; Τί δῆτα τοιγαροῦν ἐπὶ τοῦ παντὸς, ἑνὸς μὲν 
, Ex μερῶν 65 πλείστων ὑφεστῶτος, πολλὰς χρῆν 
θεσθας 6r, κιουργιχὰς δυνάμεις, xaX πολλοὺς ὀνο- 
v θεοὺς, οὐχὶ δὲ μίαν ὁμολογεῖν τὴν ὡς ἀληθῶς 
δύναμιν χαὶ Θεοῦ σοφίαν, μιᾷ δυνάμει χαὶ 

: μιᾷ ὁμοῦ τὰ πάντα ὑφισταμένην τε xal ζωοῦ- 
καὶ τοῖς πᾶσι ποιχίλην τὴν ἐξ αὑτῆς ἐπιχορη- 
ποιουμένην ; Οὕτω xai φωτὸς ἡλίου μία xal ἡ 
προαδολὶ. ὁμοῦ xal χατὰ τὸ αὐτὸ χαταυγάζει 
ἔρα, ςωτίξζει ὃΣ ὀφθαλμοὺς, ἁφὴν δὲ θερμαίνει, 
εἰ Gk γῖν, αὔξει φυτὰ, χρόνον ὑφίστησιν, ἄστρων 
αι, οὐρανὸν περιπολεῖ, χόσμον φα:δρύνει, Θεοῦ 


men cum in lignis lateat, et omnis generis anima- 
lium corporibus certa temperatura connexus sit 
terraeque, atque aquse, aique aeri conscciatus , 
deinde ratione ac mensura quantum unicuique opus 
sit, quantumque utilitas postulet, omnibus sufliciens, 
propriarum virium obliviscatur : nonne tibi rursus 
Dei Verbo, ac potestati inservire videtur ? Diei prz- 
terea noctisque vicissitudines, quae terminatis mo- 
tibus constant, horarumque ac tempestatum, nunc 
quidem augmenta, nunc autem diminutiones, orbes 
item annuos, ac circuitus temporum, astrorumque in 
orbem motus, tum solis cursus, luna«que conversio- 
nes, tum consensus inler se omnium ac repugnantias, 
unumque ex iisomnibus mundum, cum intueris, nun- 
quid tibi esse fas putas, imprudentiam, sive temeri- 
tatem, sive fortuitam aliquam causam, auctorem uni- 
versi enuntiare ; an Dei Verbum revera, et Dei sa- 
pientiam, et Dei virtutem, et hanc ipsam unam, non 
plures. efferre laudibus ? Nempe etiam in homine, aui- 
ma una, unaque vis rationalis, plurimarum pariter 
rerum potest esse opifex. Nam etagrum colereeadem, 
et aves construere,et gubernare, et 2dificare audebit, 
postquam talia multa didicit. Sic una mens in ho- 
mine, unaque rationis versatio innumerabilium re- 
rum scientias percipiet, atque idem homo et geo- 
metriam, et astronomiam exercebit, disputationes- 
que et de gramma:ica et de medicina proferet, 
152 nec non in disciplinis et in iis qu& manuum 


c "inisterio conficiuntur, excellet : nec unquam ta- 


men quisquam adhuc plures in uno corpore esse 
animas censuit, neque vero plures admiratus est 
ob multarum disciplinarum perceptionem, hominis 
facultates. Quod si quis ubi informem limi materiam 
nactus est, ac deinde manibus mollivit, tum anima- 
lis fermam adjungat, ut alio quidem habitu caput, 
manusque et pedes alio, et alio rursus oculos, tum 
genas itidem, auresque et os, et nares, pectusque 
atque humeros informet suo illo (ingendi artificio : 
num propterea quod multos babitus, et membra, 
et partes sub uno corpore fabricavit, totidem opor- 
tet fabricatores arbitrari ? an potius universi arti- 
ficem illico et confertim, qui uno consilio unaque 
facultate totum est architectatus, extollere? Cur 


εν ἐναργῖ, τὴν ἐν τῷ παντὶ συνίστησι" πάντα D igitur in hoc universo quod unum est, quamvis 


τα pi ῥοπὴ φύσεως συντελεῖ. Καὶ πυρὸς 
χρυσὸν μὲν χαθαίρει, μόλυύδον δὲ τήχει " xai 
" μὲν λύει, πηλὸν δὲ ξηραίνει, ὕλην δὲ φρύγει, 
ἢ χαυστιχῇ δυνάμει τὰ τοσαῦτα χατεργαζο- 
b Ἰεύτῃ τοι χαὶ οὐράνιος τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὁ xal 
U, τὰ οὐρανοῦ, xal τοῦ σύμπαντος χόσμου δγ,- 
ῥβγιδὸς͵ δραστιχῇ δυνάμει τοῖς πᾶσιν ἐπιπαρὼν 
Mk πάντων ἔχων, ἡλίῳ μὲν, xai σελήνῃ, xoi 
xz ἐξ οἰκείας «f; ἀεννάου δυνάμεως φῶς ἔπομ- 
οὐρανὸν δὲ οἰχείου μεγέθους προσφυεττάτην 
t τὴν ἀρχὴν ὑποστησάμενος, εἰς αἰῶνα διαχρα- 
τὰς ὃὲ ἐπέχεινα οὐρανοῦ xai χόσμου δυνά- 
ἀγγέλων xal πνευμάτων, νοερῶν τε xai λογι- 
ουσιῶν, ζωῇ: ὁμοῦ, xai φωτὸς, xal σοφίας, 


multis partibus constet, multos oportet confingere 
opifices, et multos deos nominare, ac non potius 
unam fateri revera Dei virtutem, et Dei sapientiam, 
qu:e una facultate unaque solertia cunctis rebuset 
naturam qua sunt οἱ vitam largitur, necnon omni- 
bus varium de seipsa ubertatis fontem submini- 
strat? Sie etiam solaris luminis una et eadem ac- 
cessio, simul eodemque tempore aerem quidem ir- 
radiat, illuminat vero oculos, atque afficit tactum 
calore, terramque fertilem reddit, plantas auget, 
tempus producit, preest sideribus, caelum ambit, 
mundum exhilarat, Dei vim manifestam quae in 
universo inest, commendat : et omnia hzc uno 
momento naturz administrat ac perficit. gnis quo- 


265 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


que natura et aurum purgat et plumbum liquefacit, A xal πασης ἀρετῆς, xal χαλοῦ χἀγαθοῦ παντὸς Ex τῶν 


et cum ceram diseolvat, limum tamen exsiccat, et 
materiam zdurit : et hzc tam multa, una duntaxat 
vi comburendi efficit. Eadem ratione coleste Dei 
Verbum, quod et solem ipsum, et coelum, et mun- 
dum universum (abricavit, cum efficaci vi suis cun- 
ctis rebus intersit, et per omnia penetret, soli qui- 
dem ac lunz atque astris, de propria semper af- 
fluenti facultate, instar pluvix lumen infundit ; cc- 
lum autem, cum sux magnitudinis ab initio appo- 
sitissimpam imaginem protulerit, in omne avum 
sufficit continelquue ; qua autem supra caelum, 
supraque mundum degunt potestates , angelorum 
utique ac spirituum intelligentes rationalesque na- 
ture, eas et vita simul et lumine, et sapientia , 
153 et universe probitatis atque honestatis uni- 
versa virtute, de suis implet thesauris, idque uno 
eodemque artis opificio, elementis vero naturas 
quibus sint, prebere nunquam desistit; misturas 
autem et temperamenta, et species, οἱ formas, et 
habitus, qualitatesque innumerabiles, tom in ani- 
malibus quam in plantis, tam in animis quam in 
corporibus, tam in rationalibus quam in brutis, alias 
aliter varians, et cunctis simul omnia una vi sub- 
ministrans, et super omnia mentem hominibus, 
Suz ipsius cognitricem contemplatricemque sapien- 
tie donans, perspicueque atque evidenter cunctis 
assistens, unum mundum ostendit unius artificis 
Verbi opus. Talem igitur unicum Filium, sui con- 


παρ᾽ αὑτοῦ θησαυρῶν ἐμπίμπλησι, μιᾷ xai τῇ αὐτῇ 
δν μιουργῷ «έχνῃ " xat στοιχείων οὐσίας οὔποτε δια- 
λιμπάνει, παρέχων καὶ μίξεις xax χράσεις, καὶ εἴδη, 
χαὶ μορφὰς, χαὶ σχήματα, ποιότητάς τε μυρίας, ἕν 
τε ζώοις xal φυτοῖς, καὶ ψυχαῖς, xai σώμασι, λογε- 
xol; τε xal ἀλόγοις, ἄλλοτε ἄλλως χαταποιχίλων, 
χαὶ πᾶσιν ὁμοῦ πάντα μιᾷ δυνάμει ἐπιχορηγῶν, καὶ 
νοῦν ἐπὶ πᾶσιν ἀνθρώποις ἐπιγνώμονα xaX θεωρητι- 
χὸν τῆς αὑτοῦ σοφίας δωρούμενος, ἄντιχρύς τε παρ- 
ἱστὰς τοῖς πᾶσι xai διαῤῥήδην, ἕνα χόσμον ἔπι- 
δείχνυσιν ἑνὸς Λόγου χοσμοποιοῦ ἔργον. Τοιοῦτον δῇ 
χαλλιτέχναν Υἱὸν μονογενῃῇ τῆς αὐτοῦ βουλῆς xe 
δημιουργὸν ὁ πάντων ἀνωτάτω xal αὐτοῦ δημιουρ- 
γοῦ Θεὸς xaX Πατὴρ πρῶτον ἁπάντων ἐγέννα, δι᾽ ab- 
τοῦ xal ἐν αὐτῷ τοὺς τῶν μελλόντων ἔσεσθαι δη- 
μιουργιχοὺς λόγους ὑφιστάμενος, xal τὰ σπέρματά 
γε τῆς τῶν ὅλων᾽ συστάσεώς τε xal διοιχήσεως ἐν 
αὐτῷ χαταδαλλόμενος. Οὐχ ὁρᾷς ὀφθαλμοῖς τὸν σύμ- 
παντα χόσμον, ὄν οὐρανὸς εἷς περιλαμδάνει, μυρίας 
«€ ἀμφὶ τοῦτον χορείας xat ἄστρων περιπολεύσεις ; 
Πάλιν εἷς ἥλιος, ἀλλ᾽ οὐ πλείους, τὰς ἁπάντων ὑπερδολᾷ 
φωτὸς χαλύπτει μαρμαρυγάς. Οὕτω δῆτα ἑνὸς ὄντος 
Πατρὸς, ἕνα χρῆν χαὶ τὸν Υἱὸν εἶναι. Εὲ δ᾽, ὅτι μὴ 
χαὶ πλείους, ἐπιμέμψαιτό τις, ὥρα τὸν τοιοῦτον, ὅτι 
μὴ xai ἡλίους συνίστη πλείους, xal σελένας, xol 
κόσμους, χαὶ μυρία ἄττα, αἰτιᾶσθαι, μαινομένου τρό» 
πὸν τὰ ὀρθὰ xal εὖ ἔχοντα τῆς φύσεως διαστρέφειν 
ἐπιχειροῦντος. 


silii effectorem ac magistrum, et cunctarum rerum opiticem, supremus atque ipsius opificis Deus et 
parens primum omnium genuit, per ilium et in illo eorum quz futura erant opifices rationes sufficiens, 
seminaque constitutionis gubernationisque universi in illo conjecta habens. Nonne oculis intue- 
ris mundum universum, quem celum unum complectitur, innumcrabiliaque circum hunc tripudia 
et astrorum conversiones? Solitem unu« duntaxat, non plures, abundantia luminis omnium oecultat 
splendores. Sic sane cum unus sit Pater, unum etiam Filium esse oportet. Quod si quis id repre- 
hendat quod plures non genuerit, hic jam illud quoque accusare poterit, quod non plures soles, 


el lunas, et mundos, 


et alia inumerabilia condiderit, et more insanientis cujuspiam, quae recta 


sunt, beneque in natura se habent, pervertere moliri. ' 


VI. 


Quod a prima constitutione universi, occulta quadam 
ignotaque ratione, Christus Dei religiosis Deoque 
gralis animis prasidet. 


Hac igitur ratione, quemadmodum in rebus quz 
sub aspectum cadunt, sol unus universum illustrat 


G'. 

Ὡς ἀπὸ πρώτης συστάσεως τῶν ὅλων ἀφανῶς 
ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ cor θεοριζὼν ψυχῶν ἐπι. 
στατεῖ. 

Ταύτῃ δ᾽ οὖν ὡς ἐν ὁρατοῖς ἥλιος εἷς τὸν αἰσθητὸν 
ἅπαντα χαταλάμπει χόσμον, οὕτω δῆτα χαὶ ἐν von- 


hunc sensibilem mundum, ita in iis quz intelligen- C τοῖς τὰς ἀθανάτους χαὶ ἀσωμάτους δυνάμεις, νοεράς 


tia sola capiuntur, immortales et incorporeas po- 
testates, et intelligentes ac rationales naturas, quasi 
innumerabiles stellas lucisque fontes, unum Dei 
perfectum illuminat Verbum. 1544 Siquidem opor- 
tuil unam quoque super omnia esse omnino legem, 
atque in omnibus et per omnia penetrans Dei ver- 
bum, ut etiam in hoc imaginis similitudo cum Patre 
usquequaque servetur, tam in eo quod ad virtutem, 
quodque ad potestatem alque essentiam pertinet, 
quam in eo quod ad unitatis singularitatisque, nu- 
merum. Cum autem alioqui multiformis ac mulli- 
moda gignendarum rerum natura, innumerabilibus - 
que ac variis alias aliis mutationibus, ob suam 
ipsius imbecillitatem obnoxia futura esset, nec non 


τε xai λογιχὰς οὐσίας μυρίους, ὥσπερ ἀστέρας καὶ 
φωστῆρας, εἷς ὁ τοῦ Θεοῦ χαταυγάζει Λόγος " ἐπεὶ 
xaX χρῆν ἕνα τὸν ἐπὶ πᾶσι χαθ᾽ ὅλων, xol τὸν ἐν πδαι 
χαὶ διὰ πάντων ἧχοντα τοῦ Θεοῦ Λόγον, ὡς ἂν x&v 
τούτῳ τὸ τῆς εἰχόνος ἐμφερὲς τῷ Πατρὶ καὶ κατὰ 
πάντα ἀποσώζοιτο, χατά τε τὴν ἀρετὴν, χατά τε τὴν 
δύναμιν, καὶ τὴν οὐσίαν, xazá e τὸν τῆς μονάδος xat 
ἑνάδος ἀριθμὸν, πολυειδοῦς δὲ ἄλλως xat πολυτρόπον 
χαὶ τῆς τῶν γεννητῶν μελλούσης ὑποστήσεσθαι οὐσίας, 
μυρίαις τε χαὶ ποιχίλαις ἄλλοτε ἄλλαις μεταδολαῖς 
δι᾽ οἰχείαν ἀσθένειαν ὑποχεισομένης, τῇς τε ἀνωτάτω 
τοῦ Ἰατρὸς δυνάμεως δι᾽ ὑπερβολὴν τῆς ἀνεχφράστον 
xai τῆς πᾶσιν ἀπειρομεγέθους φύσεως ἀπολειψο- 
μένης, ἀδυνάτως τε ἑἐξούσης τῆς ἀγεννήτου καὶ ἀχω- 


e65 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LID. 1V. 


2606 


οἴτοῦ θεότττος, αὐτῇ γε γεννητὴ 093a μετέχειν ἀντ- Α a supremi Patris virtute declinatura, ob illius na- 


εὐπεῖν τε ἄνω, xal ἀντιύλέπειν ταῖς ἀποπτιλθούσα!ς 
τοῦ ἀϊδίου φωτὸς ἀῤῥήτοις μαρμαρυγαῖς, χρὴν δύ που 
εἰχότω; τὸν πανάγαθον Πατέρα xai Σωτῆρα τῶν 

Gu», ὡς ἂν μὴ παντελῶς ἢ τῶν ἄρτι γενησομένων 
φύσις. ἔρτιμος οὖσα τὶς αὐτοῦ χοινωνίας, τῶν μεγί- 
“των ἀγαθῶν στεροῖτο, μέσην τινὰ παρεμδάλλειν τὴν 
τῷ» Μονογενοῦς αὐτοῦ χαὶ πρωτοτόχου θείαν xal 
τουχαχῦ καὶ πανάρετον δύναμιν, ἀχριδέστατα μὲν 
χαὶ ὅτ: μάλιστα ἐγγυτάτω τῷ Πατρὶ προσομιλοῦσαν 
ἴϑφως τε αὐτοῦ τῶν ἀποῤῥήτων ἀπολαύουσαν πραό- 
τατὰ Gt συγχατιοῦσαν, xal ἀμωτγέπως συσχηματιξο- 
pívry τοῖς τῆς ἄχρας ἀπολιμπανομένοις, διά τε τὴν 
στῶν ἀσθένειαν τῆς Ex τοῦ δευτέρου βελτιώσεώς τε 
χαὶ ὠφελείας ἐνχρήτουσι, τὰς ἡλίου μαρμαρυγὰς θεᾶν 
ἠρέμα xax πράως συγχατιούσας ἡμῖν, οὐχ ἄλλως τῆς 
«οὔ φωτὸς ἀχράτου δυνάμεως οἵοις τε ἀπολαύειν διὰ 
τὴν σώματος ἀσθένειαν. Εἰ γοῦν, ὡς ἐν ὑποθέσει 
λόγου, χαθεὶς οὐρανόθεν αὐτὸς ἑαυτὸν ὁ παμφαὴς 
ἥλιος σὺν ἀνθρώτοις ἐπὶ γῆς πολιτεύοιτο, οὐδένα 
τῶν ἐπὶ γῆς μεῖναι ἄν ἀδιάφορον, πάντων συλ- 
Αὐόδην ἐμψύχων ὁμοῦ xai ἀψύχων ἀθρόχ τῇ τοῦ 
φωτὸς 7003604] διαφθαργτ Σομένων θᾶττον γοῦν 
καὶ τυφλοὺς ἀπεργάσαιτ᾽ ἂν τοὺς τῶν ὁρώντων 
ὀφθαλμοὺς, βλάθης xai φθορᾶς πολὺ μᾶλλον ἢ ὠφε- 
λείας γεγονὼς τοῖς πᾶσιν αἴτιος, οὐ τὴν φύσιν αὐτὸς 
ὧν τοιοῦτος, τοῖς δὲ ἀφορήτως ἔχουσι δι᾽ οἰχείαν 
ἀσθένειαν τῆς ὑπερθαλλούσης αὐγῆς ἀπολαύειν, 
ποιἰόσῶς τὶς ἀποτελούμενος. Τί τοίνυν τὰ ὅμοια μαν- 
θάνων περὶ Θεοῦ θαυμάζεις ; οὗ δὴ τῆς ἀῤῥήτου καὶ 
ἀνεχφράπτου δυνάμεώς τε xal οὐσίας οὐδενὶ μέτεστι 
τῶν ὄντων, πλὴν ἑνὶ μόνῳ, χοινωνίας, ὃν αὐτὸς ὁ 
Πατὴρ προνοίᾳ τῶν ὅλων πρὸ τῶν ἄλλων ἁπάντων 
συνεστήσατο, ὡς ἂν μὴ παντελῶς ἡ τῶν γεννητῶν 
ἀποπέσοι φύτις δι᾽ οἰχείαν ἀτονίαν χαὶ ἀδυναμίαν, 
«ἴς ἀγεννήτου χαὶ ἀχωρήτου Πατριχῆς οὐσίας διε- 
στῶσα᾽ μένοι Gb xal αὔξοι χαὶ τρέφοιτο τῆς μέστς 
ἀπολαύουσα χορηγίας, fiv ὁ μονογενὴς τοῦ Θεοῦ Λόγος 
οὔποτε τοῖς πᾶσιν ἐπαρχῶν διαλιμπάνει, πάντη δὲ 
χωρῶν, xai διὰ πάντων περιπορευόμενος, πάντων ἐξ 
ἴσης τῆς σωτηρίας προνοεῖ, λογικῶν ὁμοῦ xat ἀλόγων, 
θνητῶν τε xai ἀθανάτων, οὐρανίων τε χαὶ ἐπιγείων, 
θείων τε χαὶ ἀοράτων δυνάμεων, xal συλλέδδην εἰ- 
πεῖν, ἁπάντων ὅσα δὴ τοῦ εἶνα: δι᾽ αὑτοῦ μετείλτχε " 


turz superlationem, qua nec dici potest. et omnino 
infiniti magnitudinis est, neque unquam ad id 
facultatis perventura, ut ipsa ortum habens, aut 
illius divinitatis particeps fieret, que nec ortum 
habet, nec capi comprehendive potest, aut intuere- 
tur sursum, intenderetque aciem contra illos lumi- 
nis sempiterni radios, qui nullis verbis exprimi 
possunt, nimirum necesse fuit, nec injuria, ut opti- 
mus parens et universi conservator, ne omnino 
rerum protinus gignendarum natura, si cum ipso 
nihil prorsus communicaret, maximis bonis priva- 
retur, mediam quamdam unice sui primoque geniti 
Filii divinam, et omnipotentem, οἱ oinnibus virtu- 
tibus exuberantem vim interponere, qua certissime 
el quam proxime et quam familiarissime cuim ipso 
Patre versaretur et colloqueretur, :equaliterque cum 
eodem arcanis frueretur, benignissiine vero demit- 
teret se, et quoquomodo fieri posset, conformaret 
ad eos qui a summo deficiunt, quique propter suam 
impotentiam quasi alteram manum «lesiderant, et 
profectu atque adjumento indigent, quo solis splen- 
dorem sensim ac benigne se ad nos demittentem 
intueri queant : alioqui pur: merzque lucis vi, 
propter infirmitatem corporis frui non possint. Fin- 
gamus enin, inveniendz veritatis gratia, nilidis- 
simum illum solem ipsum seipsum de celo demit- 
tere, et cum hominibus in terra versari : num libe- 
rum sit atque indilerens earum rerum, quz ad 
lerram pertinent, cuipiam permanere? Minime id 
quidem : nam correpta omnia animata simul cum 
inanimis , assidua nimiaque lucis immissio cor- 
rumperet, ciliusque oculos intuentium  czecaret, 
longeque magis ποχὰ ct corruptionis auctor 


omnibus fleret, quam juvaret quempiam, qui ipse 


quidem natura talis non est, verumtamen erga 
eosqui propter imbecillitatem ipsorum propriam, 
155 minus idonei essent ad ferendum , atque ob 
id nimii superantisque splendoris minime capaces , 
talis evaderet. Cur ergo similia de Deo audiens 
admiraris, cujus quidem et sol est opus, et ccelum 
universum , ct mundus ? Siquidem illius virtutis 
atque essentie , quz nullis verbis nullaque elocu- 
tione exprimi potest, nihil eorum qus sunt, in 


τοῦ Ya μὴν πλεῖον διαφερόντως τῆς νοερᾶ; xai λο- D partem aut communicationem venit, prater unum 


Tuc φύσεως, δι᾽ ἣν οὐδὲ τὸ ἀνθρώπινον ὑπερεςρό- 
νει γένος" ἐτίμα ὃξ εὖ μάλα xal ἐχήδετο τῆς τοῦ 
Vevou χάριν πρὸς ἑαυτὸν οἰχειώσεώς τε xal συνεχείας, 
ἢ ταὶ χατ᾽ εἰχόνα αὐτοῦ μεμορφῶσθαι ἐν τοῖς ἱεροῖς 
Mm. ἀνείοτται, ᾿Αλλ᾽ ὁ μὲν τὴν εἰχόνα τὴν αὐτοῦ 
ὡς Ὦ Θεοῦ Λόγος τὴν νοερὰν ἅπασαν χαὶ λογιχὴν 
ὑγίστηα χαταρχὰς τῆς τοῦ παντὸς δημιουργίας, 
ἀρχεχόν πὶ ζιὰ ταῦτα χαὶ βασιλιχὸν τῶν ἐπὶ γῖς 
ἁπάντων ξῶον χαθίστη τὸν ἄνθρωπον, ἐλεύθερόν τε 
xal αὐτεξούσιον τῆς εἰς τὸ χαλὸν f| εἰς τοὐναντίον 
ligat αὐτῶν Gore ὁ δὲ, οὐ χαλῶς τῇ αὐτεξουσιότητι 
χρτ, σάμενος, τῆς ὀρθῆς διεχτραπεὶς ὁδοῦ, τὴν ἐναντίαν 
ὡρμᾶτο, μέτε Θεὸν μήτε Κύριον, μὴτ᾽ ἔτι τῶν ὁσίων 
xii εὐσεδῶν ἐπιλογιζόμενος, θυρῶν δὲ τρόπον ἀλό- 
PaTROL. Ga. XXII. 


duntaxat, quem ipse Pater, cunctis rebus provi- 
dens , ante alia cuncta constituit , ne omnium qua- 
cunque facta essent penitus natura corrueret, qua 
propter infirmitatem atque impotentiam propriam , 
longe recedit ab illa Patris essentia, qua neque 
genita est, neque capi coinprehendive potest , 
sed ut maneret, cresceret, nutriretur media illa 
fruens largitione, quam unicum genitum Dei Ver- 
bum, nunquam universis sufficere desinit , ad om- 
nia vero penetrans et undique omnia peragrans, 
salutem omnium zqualiter providet, et rationalium 
et brutorun, et mortalium οἱ immortalium, et 
celestium et terrestrium , divinarum quoque po- 
testatum , atque earum quz aspectus nostros effa- 
9 


261 


EUSEBII CAESARIENSIS ΟΡ. PARS I. — APOLOGETICA. 


giunt, denique omnium quicunque per illum id A4 yov xásat; ἀνημέροις xal ἀχολάστοις πράξεσιν 


quod sunt accepere, longe tamen ainplius atque 
excellentius intelligentis rationalisque natura, pro- 
pter quam ne humanum quidem aspernatus est ge- 
nus, sed honore potius et cura ingenti prosecutus, 


ἐγχειρῶν. Elxóta γοῦν ἑαυτῷ ποιῶν ὁ πανάγαθος 
xai παμθαπιλεὺς αὐτὸς ὁ Ὕψιστος xal Θεὸς τῶν 
ὅλων, ὡς ἂν μὴ ἄναρχοι χαὶ ἀνεπιστάτητοι θρεμμά- 
των δίχην ἀλόγων εἶεν οἱ ἐπὶ γῆς ἄνθρωποι, προ- 


στάτας αὑτῶν χαὶ ἐπιμελητὰς ὥσπερ τινὰς ἀγελάρ- 
χας xai ποιμένας, θείους ἀγγέλους χατεστήσατο, 
προτάξας ἀπάντων χαὶ τοῖς πᾶσιν ἐπιστήσας τὸν μο- 
νογενῇ xal πρωτότοχον αὑτοῦ Λόγον. Τούτῳ δὲ χλῇ- 
ρον ἑξαίρετον, αὑτοὺς ἀγγέλους χαὶ ἀρχαγγέλους, χαὶ 
θείας δυνάμεις, ἄδλά τε χαὶ ὑπερουράνια πνεύματα, 
xal μὴν xat τῶν ἐπὶ γῆς τὰς ἐν ἀνθρώποις θεοφιλεῖς 
principem regemque omnium quacunque in terra ψυχὰς ἀφωρίσατο, Ἰαχὼδ χαὶ Ἰσραὴλ Ἑδραίων 
sunt animalium , constituit hominem , eumque li- προσηγορί ἐπιχαλουμένας. 

berum et suz ipsius potestatis dimisit, qua et ad bonum, et ad boni contrarium ferri posset. Hic vero 
non bene sua ipsius potestate usus, et a recto itinere abiens diversus, in contrarium delatus est, nom - 
reputans quid Deus et Dominus, non quid jus et fas, non quid pietas postularet, sed instar belluarum, 
qua rationis expertes sunt, omnes inhumanas atque immodestas actiones aggrediens. Optimus igitur 
atque omnium regnator, ipse Altissimus, Deus universi, qui semper ea qua seipsum deceant facit, 
ne absque certis principibus ac przfectis, instar jumentorum irrationalium essent, qui in terra ver- 
sabantur homines, tutores illis et curatores quasi quosdam armentorum duces aique pastores, divinos 
angelos dedit, principe omnium declarato, 156 omnibusque przfecto unico, primoque genito suo ip- 
sius Verbo. IHuicque ipsi sortem przcipuam, angelos ipsos atque archangelos, divinasque potestates , 
materieque omnis expertes, ac ipso colo superiores spiritus, necnon ex iis quz in terra versantur, 
religiosas hominum animas seorsum attribuit, qua etiam appellationibus Hebraeorum, Jacob atque 


ob appositam peculiariter ad seipsum rationis et 
verbi necessitudinem et conjunctionem , in qua 
eliam ad ipsius imaginem, formam accepisse in 
sacris oraculis dictum est. Sed ille quidem suam 
ipsius imaginem, tanquam Dei Verbum cunctam 
intelligentiz οἱ rationis capacem naturam , ab ini- 
tio fabricationis universi substituit, atque idcirco 


Israel nominantur. 


VII. 

Quod solis -Hebreis antiquitus cognitio Dei universi 
prodita sit, que Christo seipsum exhibente per- 
ciperetur. 

Hoc sane mysteriorum omnium maximo, primus 
theologorum Moyses in arcanis, Hebraeos veteres 
initiavit, sic dicens : « Interroga patrem tuum et 
annuntiabit tibi, majores tuos et dicent tibi : Quan- 
do dividebat Altissimus gentes, ut disseminavit 
filios Adam , constituit terminos gentium juxta nu- 
merum angelorum Dei , et facta est portio Domini 
populus ejus Jacob, funiculus h:zereditatis ejus Is- 
rael **. » llis quidem verbis : Altissimum eum, quod 
Pater est, quique supra omnia, Deum universi 
nominat : Dominum vero hujusce Verbum, id sane 


Z. 

Ὡς μόνοις 'E6palo(c τὸ παλαιὸν ἡ τοῦ tow 

óAu* Θεοῦ γνῶσις ἀποχεχάμλυσπτο. διὰ τῆς ἐπ,» 
φαγείας τοῦ Χριστοῦ γιγγωσχομένη. 

Τοῦτο μυστηρίων τὸ μέγιστον, πρῶτος θεολόγων 
Μωῦσῆς ἐν ἀποῤῥήτοις Ἑδραίους τοὺς πάλαι ἐμνστα- 
γώγει λέγων’ ε« Ἑπερώτησον τὸν πατέρα σου xai 
ἀναγγελεῖ σοι, τοὺς πρεσδυτέρους σου xal ἐροῦσί σοι" 
ὅτε διεμέριζεν ὁ Ὕψιστος Eüvn, ὡς διέσπειρεν υἱοὺς 
᾿Αδὰμ, ἔσττσεν ὅρια ἐθνῶν xav' ἀριθμὸν ἀγγέλων 
Θεοῦ, καὶ ἐγενήθη μερὶς Κυρίου λαὸς αὐτοῦ Ἰαχὼδ, 
σχοίνισμα χληρονομίας αὐτοῦ Ἰσραΐλ. » Διὰ τούτων 
γοῦν Ὕψιστον μὲν τὸν ἀνωτάτω, χαὶ ἐπὶ πᾶσι, Θεὸν 
τῶν ὅλων ὀνομάζει" Κύριον δὲ τὸν τούτον Λόγον, τὸν 
δὴ χαὶ δευτέρως fjuiv μετὰ τὸν τῶν ὅλων Θεὸν χυ- 


quod nos a Patre genitum, appellatione Domini (Σ ριολογούμενον. ᾿Αλλὰ γὰρ τοῖς μὲν τῶν ἐθνῶν ἀορά» 


veneramur. Cxterum praefectis quidem ac tutoribus 
gentium , visum nostrum effugientibus , ipsis utique 
angelis , cunctas gentes et lilios hominum quos fi- 
lios Adam vocat, ipsius altissimi Dei judicio, etl 
nobis occultissimis rationibus, ait distributos fuis- 
se :. omnium vero eminentissimo przsidi ac regi 
universi, ipsi utique Christo, tanquam unico Fi- 
lio, ex ipsis hominibus Jacob atque Israel, hoc est 
omne quodcunque e£ visu percipi potest, et cul- 
tum Dei amplexum est, traditum fuisse genws: 
nam qui ad virtutem proposito certamine exerce- 
tur, atque adhuc pugnat et luctatur in gvmnasiis 
pietatis, bic Hebrzorum vocabulo dicitur Jacob : 
qui vero jam victorie ac premiorum apud Deum 
eompos est factus, Israel appellatur, qualis vide- 


*! Deut, xxxi, 7-9. 


τοις προστάταις, αὑτοῖς δὲ τοῖς ἀγγέλοις, τὰ ἔθνη 
πάντα xal τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων νἱοὺς ᾿Αδὰμ 
ἐπιχαλουμένους, χρίσει τοῦ ὑψίστου Θεοῦ χαὶ λόγοις 
ἀῤῥήτοις ἡμῖν φησι διανεμηθῆναι" τῷ δὲ πάντων 
ἐξοχωτάτῳ, ἡγεμόνι τε xal βασιλεῖ τῶν ὅλων, αὐτῷ 
δὴ τῷ Χριστῷ, ὡς ἂν μονογενεῖ Υἱῷ, τῶν ἐν ἀνθρώ- 
ποις, τὸν Ἰαχὼδ χαὶ Ἰσραὴλ, τουτέστι πᾶν τὸ διο- 
ρατιχὴὺν xat θεοσεδὲς παραδοθῆναι γένος. Εἰσέτε τι 
ἀθλῶν xat παλαίων ἐν τοῖς xaz' εὐσέδειαν γυμνᾶ» 
σίοις, 'E6palov προσηγορίᾳ χέχληται Ἰαχώδ"» ὁ δὲ 
ἤδη νίχης χαὶ τῶν παρὰ Θεῷ βραδείων ἠξιωμένος 
Ἰσραὴλ ἀναγορεύεται" οἷος αὐτὸς ἣν ἐχεῖνος ὁ βοὼ» 
μενος τοῦ παντὸς Ἑδραίων ἔθνους προπάτωρ, ot τε 
τούτου γνήσιοι παῖδες ἀπόγονοί τε τούτων, xal προ- 
πάτορες, προφῆται πάντες xa θεοφιλεῖς ἄνδρες, Μὴ 


269 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. IV. 


970 


γὰρ uo τὸ Ἰουδαίων πλῖϑος ταύτῃ νόμιζε δηλοῦ- A licet fuit ille ipse notissimus totius flebraice gen- 


αϑαι, πόνους τε τοὺς πάλαι πρότερον ἀρετῇ xal εὑ- 
σεξείς τετελειωμένους. Τούτους δὴ οὖν παραλαδὼν 
ὁ χεϑγγεμὼν χαὶ προστάτης ἁπάντων τοῦ Θεοῦ Λό- 
γος, ἐξὶ τὴν μόνου τοῦ Πατρὸς, αὐτοῦ δὴ τοῦ ὙΨί- 
συ, θρησχείαν ἀνεχαλεῖτο τῶν ὁρωμένων ἁπάντων 
ἀνωτάτω, ἐπέχεινά τε οὐρανοῦ xal πάσης γενητῆς 
εὐδίας, τοὺς ὑπηχόους ἡρέμα χαὶ πράως ἀναχαλού- 
Κένος, μόνον τε αὑτοῖς τὸν ἀγέννητον, xal τῶν ὅλων 
ποιητὴν Θεὸν τὸν ὕψιστον παραδιδοὺς εὐσεθεῖν. 


tis auctor, ejusque veri ac legitimi filii, atque ho- 
Tum nepotes : veteres item prophete omnes, et qui. 
Deo grati fuerunt viri : 157 noli mihi, quaeso, pu- 
tare Judzorum conventum bac appellatione signi- 
ficari, et eos solos qui apud priores olim virtute 
ac pielate perfecti exstilerunt : hos itaque assue 
mens ductor omnium ac princeps Dei Verbum, 
ad unius Patris, ipsius Altissimi scilicet. cultum 
revocabat supra, omnia 48 sub visum cadunt, at- 


que ultra coelum , ultraque omnem quzcunque facta sit naturam, eos qui sibi jubenti paruissent sen- 
sim benigneque invitans, solumque illis eum, qui genitus non est, universi conditorem Deum altissi- 


mem colendum tradens. 
Ir 
Ὡς μόνους 


σμένα. 

Οἱ δέ τε τῶν ἄλλων ἐθνῶν ἐπιστάται ἄγγελοι xal 
«ποιμένες τοὺς μὴ οἴους τε νῷ τὸν ἀόρατον ἐποπτεύειν, 
μηδὲ ἀναδαίνειν τοσοῦτον δι᾽ οἰχείαν ἀσθένειαν, τοῖς 
δρωμένοις xav' οὐρανὸν προσέχειν ἠξίουν, ἡλίῳ χαὶ 
δελένῃ xai ἄστροις" ἃ δὴ γχαὶ ἐν τῇ φαινομένῃ τῶν 
ὅλων φύσει διαπρέποντα, ἄνω xa ὅτι μάλιστα ἐγγυ- 
τἄτω ὡς ἂν ἐν προθύροις τοῦ παμδασιλέως τὰς τῶν 
ὁρώντων ὄψεις ἀνεχαλεῖτο, Ex. μεγέθους xal χαλ- 
λοντς τῶν ὁρωμένων χτισμάτων ἀναλόγως τοῦ πάντων 
γενεσιουργοῦ τὴν θεωρίαν ἐμφανίζοντα. « Τὰ γὰρ 
ἀόρατα αὐτοῦ, » fj φησιν ὁ θεῖος ᾿Απόστολος, « ἀπὸ 
χτίσεως χόσμου τοῖς ποιήμασι νοούμενα χαθορᾶται, 
fj τε ἀΐδιος αὐτοῦ δύναμις χαὶ θειότης. » Καὶ τοῦτο δὲ 
“«κἄλιν ὁ μέγας Μωυσῆς μυσταγωγεῖ. Τὸν γάρ τοι τοῦ 
Κυρίου κλῆρον νῷ διαυγεῖ χαὶ ψυχῇ χεχαθαρμένῃ τῶν 
νοητῶν χαὶ ἀσωμάτων ἐριγνᾶσθαι προτρέπων, εἴργει 
τῆς τῶν ὁρωμένων xaz' οὐρανὸν ἐχπλήξεως, ἐπι- 
λέγων, ὅτι δὴ « Ταῦτα ἀπένειμε Κύριος ὁ Θεός σου 
κᾶσι τοῖς ἔθνεσιν. » Διὰ τί δ᾽ ἀπονενεμῆσθαι ἔφησε, 
συν:δεῖν ἀναγκαῖον. Πολυπλανοὺῦς ὑπαρχούσης ἀορά- 
τως ἡμῖν ἀμφὶ τὸν περὶ γῆν ἀέρα πωτωμένης χθονίου 
xai δαιμονιχῆς οὐσίας, ἀγνώστου τε χαὶ ἀδιαχρίτου 
ἀνθρώποις, τῆς τῶν ἀγαθῶν πνευμάτων χαὶ δυνά- 
prov, καὶ αὐτῶν δὴ τῶν θείων ἀγγέλων πρὸς τὰ 
χείρω διαφόρου χαθεστώσης, οὐχ ἄλλως εὖ εἶχε τοῖς 
τῆς ἀνωτάτω 100 παμθδασιλέως εὐσεδείας ἀποπίπτου- 
«tw ἣ τῶν ὁρωμένων χατ᾽ οὐρανὸν τὰ χράτιστα αἱ- 
quaai. Δέο: γὰρ οὐ τὸ τυχὸν Tv, μήποτε, Θεὸν ζη- 
τοῦντε: χαὶ τὰ ἀόρατα πολυπραγμονοῦντες, ἀπορίᾳ 

τῶν ἀφανῶν xal ἀδήλων εἰς ἐναντίας δυνάμεις xal 
ἰειμονικὰς περιτραπεῖεν. Τῶν ὁρωμένων οὖν τὰ πάντη 
δεκρεκῇ τοῦ Θεοῦ δημιουργήματα τοῖς μὴ τοῦ χρείτ- 
τοὺς ἐιεμένοις παραδεδόσθαι, ἀμωσγέπως ἐνθένδε 
τῆς τῷ ἀοράτου θεωρίας, ὡς ἂν διά τινος ἐσόπτρου, 
παρεβηεινομένης. 


ΥΗΠΙ. 


τοὺς xat' οὐραγὸν ρωστῆρας τὰ 1οιπὰ Quod. sola cceli sidera εἰ (umina relique gentes 
τῶν ἐθγῶν ἔσεδον ἀγγέλοις τισὶν ἐγχεχωρι- D 


colerent, qug seorsum quibusdam angelis assi- 
gnale sint. 


Aliarum vero gentium przfecti angeli atque pa- 
Stores , eos qui mente, illum qui visu mortali cerni 
nequit, intueri non poterant, neque tam alte ob do- 
mesticam imbecillitatem ascendere, ea qus in coelo 
spectantur contemplari suadebant, solem, et lunam, 
et stellas. Quz quidem cum vel in cadente sub vi- 
sum nostrum universi natura preniteant, sursum 
atque oppido quam propter tanquam in ipsis om- 
nium regis vestibulis, ipsos intuentium aspectus al- 
liciunt, atque ex earum rerum magnitudine ac spe- 
cie, quz cum facte sint cernuntur oculis, propor- 
tione quadam, auctoris parentisque omnium cogni- 
tionem, contemplationemque prz se ferunt : « !n- 


C visibilia enim ipsius, ut ait divinus Apostolus **, a 


creatura mundi, per ea quz» facta sunt intellecta , 
conspiciuntur, sempiternaque ejus virtus, et divini- 
tas. » Hoc quoque magnus Moyses rursus ut arca- 
num et sacrum inducit, nam Domini sortem adhor- 
tans, ut. mente lucida animoque purgato ea que; 
sola intelligentia capiuntur, et corporis expertia 
sunt, concupiscat : prohibet ea qua in culo spe- 
clantur admirari, supra a sedictis adjungens, quod 
hzc distribuit Dominus Deus tuus « cunctis genti- 
bus *** : » cur autem distributa fuisse dixerit, co- 
guoscere oper: pretium est. Cum multiplici errore 
vagelur, et nobis haud cernentibus circum hunc 
aerem qui terram ambit, terrestris quzdam volitet 
ac demonica natura, 158 quam homines neque 


D cognoscere, neque discernere idonei sunt, cumque 


bonorum item spirituum ac potestatum, οἱ ipsorum 
denique divinorum angelorum natura, ab ea qua in 
deterius lapsa est, continenter dissideat : non aliter 
iis qui a supremi omnium Regis cultu declinassent, 
res bene poterat cedere, quam si eorum quae ia 
colo spectantur, qua praestantissima sunt, elegis- 


sent : periculum enim non mediocre erat, necubi Deum quzrentes , et curiosius 42 ad aspectum non 
veniuBE indagantes, difficultate earum rerum quz latent obscurzque sunt, ad contrarias daemoticas- 
que potestates verterentur: ex iis igitur quze. cernuntur oculis omnia Dei opera, valde conveniebat 
lis, qui nihil przstantius concupiscerent, quavis ratione commendata esse, quippe cum ex iis ille, 
qui oculis cerni non potest, quasi in quodam speculo contemplaudus appareat. 


** Rom. 1, 90. **' Deut. iv, 10. 


971 
IX. 


De inimica ac ipsi Deo adversante potestate, et 
eo qui in hac. dominatur, et. quemadmodum per 
hanc omne hominum seductum est genus. 


Et hzc quidem sic se habebant : adversantis vero 
ac rebellis potestatis factio, sive dzemonum ea sit, 
sive aliorum etiam depravatiorum spirituum, qui et 
plus et minus de malitia reportant, gravis przeterea 
cujusdam magnique d:inonis, qui omnium princi- 
patum inter eos obtinet, qui prmi in divino cultu 
nutaverunt, atque ob id proprium vocabulum amie 
sere, saluti hominum invidens, in contrariam par- 
tem trahebat, omnisque generis malitize machinis , 
cunctis gentibus, ipsique etiam sorli Domini, ex 
invidia bonorum, insidiabatur; proinde Deo ad- 
versam impiamque magni illius daemonis cogitatio- 
nem, propheticus spiritus in Isaia sic propemodum 
reprehendit, dicens : « Dixit enim, in fortitudine 
faciam, et in sapientia intellectus auferam terminos 
gentium, et robur earum deprzdabor, et quatiam civi- 
tates qua habitantur, et orbem terrarum totum com- 
prehendam manu quasi nidum, et quasi ova derelicta 
tollam, et nonerit qui effugiat me,aut contradicat mi- 
hi** 159 Il sane illius impii et contra Deum pu- 
gnantis voces, qui in robore malitizte gloriatur, et 
angelis ab Altissimo traditos gentium terminos, 
direpturum se et confusurum minatur, orbemque 
depredaturum, et omne genus hominum excussu- 
rum, ejusque priorem ordinem mutaturum jactat. 
Si vero quo animo talia de seipso mentiretur, scire 
vis, audi eamdem prophetiam sic rursus de illo 
dicentem : « Quomodo cecidit de celo Lucifer, qui 
mane oriebatur ? contritus est in terram, qui mit- 
tebat ad omnes gentes. Tu vero dixisti in mente 
tua : In ccelum ascendam, super astra coeli ponam 
sedem meam. Áscendam supra nubes, ero similis 
Altissimo. Nunc autem ad infernum descendes, et 
ad fundamenta terra **. » Sane plurima simul his 
verbis declarat oraculum ; nam et illius de quo lo- 
quitur amentiam, et ejusdem a meliori statu ad de- 
terius ruinam, et ipsius ruine exitum. Qui quidem 
cum gravia atque odiosa cunctis gentibus minatus 
essct, alia ratione capi posse homines, in ipsis 
machinandi exordiis deprehendit : quippe qui faci- 


lem atque ex sua ipsorum sententia lapsum ad ma- p 


lum, propter libertatem arbitrii, possiderent. Qua- 
tere igitur a meliori statu civitates, voluptatisque 
blanditiis multorum animas trahere in omne genus 
nequiti:e, omnesque adhibere machinas, turpesque 
de diis fabulas atque obscenas narrationes commi- 
nisci, et jucunda omnia ac voluptatem afferentia iis 
quos caperet, artibus ac fallaciis daemonum injice- 
re : atque his rationibus, orbem universum captum 
ac subactum continere, atque ita delere et confun- 
dere terminos gentium, quod etiam se facturum 
minatus fuerat verbis illis : « Auferam terminos 
gentium, et robur earum deprzdabor, et quatiam 


*! [sa, x, 15, 14. ** Isa. xiv, 12, 15 


EUSE?II CUESARIENSIS OPDP. PARS I. — APOLOGETICA, 


272 
e. 

ἢ 7 p Θεῷ δυνά- 
sac κα τοῦ ταύτης ἐξάρχοντος, καὶ ὡς διᾶ 
ταύτης τὸ πάγτων ἀνθρώπων ὑπήγετο γένος. 

Καὶ τὰ μὲν ὧδε διέχειτο᾽ τὰ δὲ τῆς ἀντιπάλου xat 
ἀποστατιχῆς δυνάμεως, εἴτε δαιμόνων εἴτε xal χε:- 
ρόνων ἄλλων πνευμάτων ἐν χαχίᾳ τὸ πλέον xat ἧττον 
ἀποφερομένων, ἔτι τε χαὶ τοῦ πάντων ἐν τούτοις ἄρ - 
χοντος δεινοῦ τινος μεγαλοδαίμονος, οὗ, πρῶτοι τῇς 
εἰς τὸ Θεῖον εὐσεδείας σαλεύσαντες, τῆς οἰχείας 
λέξεως ἀποπεπτώχασι, φθόνῳ τῆς ἀνθρώπων Gutn- 
ρίας τὴν ἐναντίαν εἶλχε παντοίαις χαχίας μηχαναῖς 
πᾶσι τοῖς ἔθνεσι, χαὶ αὐτῷ τῷ τοῦ Κυρίου χλήρῳ 
βασχανίᾳ τῶν ἀγαθῶν ἐπιδουλεύοντα. Τὸν δὴ οὖν τοῦ 
μεγαλοδαίμονος ἄθεον xax ἀσεθῆ λογισμὸν τὸ πνεῦμα 


Β τὸ προφητιχὸν ἐν Ἡσαῖᾳ ὧδέ πως ἀπελέγχει λέγων * 


« Εἶπε γάρ’ Ἐν τῇ ἰσχύϊ ποιήσω, καὶ τῇ σοφίᾳ τῆς συνέ- 
σξως ἀφελῶ ὅρια ἐθνῶν, χαὶ τὴν ἰσχὺν αὐτῶν προνο- 
μεύσω, xal δείσω πόλεις χατοιχουμένας " xa τὴν oi. 
χουμένην ὅλην χαταλήψομαι τῇ χειρὶ ὡς νοσσιὰν, χαὶ 
ὡς καταλελειμμένα ὠὰ ἀρῶ, xal οὐχ ἔσται ὃς διαςεύ- 
ξεταί με, ἣ ἀντείπῃ μοι.» Αὗται αἱ τοῦ θεομάχου φω- 
ναὶ, ἐπὶ χαχίας ἰσχύϊ μεγαλαυχουμένου, χαὶ τὰς πρὸς 
τοῦ Ὑψίστου τοῖς ἀγγέλοις παραδοθείσας τῶν ἐθνῶν 
ὁρηθεσίας διαρπάσαι, xaX συγχεῖν ἀπειλοῦντος, προνο- 
μεύσειν τε τὴν οἰχουμένην, χαὶ πᾶν τὸ τῶν ἀνθρώπων 
γένος διεχσείσειν, χαὶ μεταστήσειν τῆς προτέρας εὐτα» 
ξίας ἀπαυθαδιαζομένονυ. "Orota δὲ φρονῶν περὶ ἑαυτοῦ 
τὰ τοιαῦτα ἢλαζονεύετο, ἄχους τῆς αὑτῆς προφητείας 
ὧδε πάλιν περὶ αὐτοῦ φραζούσης" « Πῶς ἐξέπεσεν 
Ex τοῦ οὐρανοῦ ὁ Ἑωσφόρος, ó mput ἀνατέλλων ; 
συνετρίθη εἰς τὴν γῆν ὁ ἀποστέλλων πρὸς πάντα τὰ 
ἔθνη. Σὺ δὲ εἶπας ἐν τῇ διανοί σον *. Εἰς τὸν οὐρανὸν 
ἀναδήσομαι, ἐπάνω τῶν ἄστρων τοῦ οὐρανοῦ θήσομαι 
τὸν θρόνον μου. ᾿Αναδήσομαι ἐπάνω τῶν νεφελῶν, 
ἔσομαι ὅμοιος τῷ 'ὙΨίστῳ. Nov δὲ εἰς ἄδην χατα- 
θήσῃ, xat εἰς τὰ θεμέλια τῆς γῆς. » Ὁμοῦ δὴ πλεῖστα 
διὰ τούτων ὁ λόγος ἐμφαίνει, τὴν τοῦ δτλουμένου 
φρενοδλάδειαν, τὴν ἀπὸ τῶν χρειττόνων ἐπὶ τὰ χεέρω 
χατάπτωσιν, τὸ τῆς ἐχπτώσεως τέλος. Δεινὰ δὲ χατὰ 
τῶν ἐθνῶν ἁπάντων ἀπειλήσας, θάτερα ληπτοὺς τοῖς 
προθουλίοις ἀνθρώπους εὕρατο, πρόχειρον χαὶ ἐξ 
οἰχείας γνώμης τὴν ἐπὶ τὸ χαχὸν ἔμπτωσιν δι᾽ αὐτεξ- 
οὔσιον προαίρεσιν χεχτημένους. ἜἜσειε δῆτα τῆς 
ἀπὸ τῶν χρειττόνων στάσεως τὰς πόλεις, καὶ τοῖς τῆς 
ἡδονῆς δελέασιν ἐπὶ πᾶν εἶδος φαυλότητος τὰς τῶν 
πολλῶν χατέσπα ψυχὰς, οὐδένα τε μηχανῆς κατᾶ- 
λιπὼν τρόπον, μύθοις περὶ θεῶν αἰσχροῖς xal διηγή- 
paoty ἀχολάστοις τὰ φίλα xol πρὸς ἡδονὴν τῶν ἀλι- 
σχομένων δι᾽ ἐντέχνου δα: μόνων ἀπάτης προὐδάλλετο" 
ταύτῃ τε τὴν οἰχουμένην ἅπασαν ἑλὼν ὑποχείριον 
συνεῖχε, καὶ ἠφάνιζε τὰ τῶν ἐθνῶν ὅρια, ὅπερ καὶ 
ποιήσειν ἠπείλει εἰπών * € ᾿Αφελῶ ὅρια ἐθνῶν, xal 
τὴν ἰσχὺν αὐτῶν προνομεύσω, χαὶ σείσω πόλεις χατ- 
οιἰχουμένας, xai τὴν οἰχουμένην ὅλην καταλήψομαι 
τῇ χειρὶ ὡς νοσσιάν.» Ἕνθεν ἤδη λοιπὸν πάντων ἀν- 
θρώπων κατεχράτει πλάνῃ, δαίμονές τε πονηροὶ χατὰ 


b] 


215 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB, IV. 


974 


“πάντα τόπον, xai πόλιν, xal χώραν ὑπὸ τῷ οἰχείῳ A civitates quz habitantur, et orbem totum compre- 


ἄρχοντι χατετάττοντο" χαὶ δῖτα δυνάμεσι χθονίαις 

καὶ zovnpol, πνεύμασιν ἀντὶ τῶν προτέρων τοῦ Θεοῦ 

λειτουργῶν ὁ πᾶς τῶν ἀνθρώπων βίος χαταδεδούλωτο, 

círem ἀθρόως xai ἐπιῤῥεπῶ; τοῖς τῇ ; ἐδονῖις ὁλί- 
2o; ἐπιδεδωχότων * ὥστε ἔδη xal τῆς φύσεως ὑπερ- 
ἔαένειν ὄρους, xal τοτὲ μὲν ἀλληλοφθορεῖν, τοτὲ δὲ 
ἀλῥιποποιεῖν, xal ἃ μτδὲ λογισμῷ θέμις ἐννοεῖν, 
ταῦτα οὐ μόνον πράττειν, ἀλλὰ χαὶ ταῖς περὶ τῶν 
οἰχείων θεῶν δόξαις ἀνατιθέναι, χαὶ ἔτι μᾶλλον ὡς 
ἂν θεοῖς φίλα τὰ ἀχόλαττα σὺν ῥᾳστώνῃ πλείονι δια- 
πράττεσθαι. Ἑντεῦθεν fr, χατὰ τὸν ἱερὸν ᾿Απόστο- 
λον, οὐδ᾽ ἐπὶ τοῖς χατ᾽ οὐρανὸν Éct λαμπροῖς τοῦ 
Θεοῦ δημιουργήμασιν ἱστάμενοι, « Ἐματαιώθησαν ἐν 
τοῖς διαλογισμοῖς αὐτῶν, xaX ἐσχοτίσθη ἡ ἀσύνετος 
αὐτῶν χαρδία. Φάσχοντες εἶναι σοφοὶ, ἐμωράνθησαν, 
xat ἑλλάξαντο τὴν δόξαν τοῦ ἀφθάρτου Θεοῦ ἐν 
ὁμοιώματι εἰχόνος ςθαρτοῦ ἀνθρώπου, καὶ πετεινῶν 
χαὶ τετραπόδων χαὶ ἑρπετῶν. » Ὅτι δὲ χατὰ τὸ πα- 
λαιότατον τοῖς οὐρανίοις quart, pst μόνοις οἱ ἐπὶ γῆς 
προσανεῖχον οὐδὲν εἴδωλον ἐπιστάμενοι, οὔτε περὶ 
τὴν τῶν δαιμόνων πλάνην xazaqwópsvor , ἱχανὴ γέ- 
votzo ἄν ἀπόδειξις ἡ τῶν ἀλλοτρίων τοῦ xa0' ἐμᾶς 
λόγου μαρτυρία, ἣν χατὰ τὸ πρῶτον τῆς Προκπα- 
ρβασκευῆς πρὸ τῆς παρούσης πραγματείας ἐξεθέ- 
μτν, σαφῶς ἀποδείξας, ὅτι μὴ χειροχμήτοις ξοάνοις 
ἐς ὕλης ἀψύχου δεδη μιουργημένοις, ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἀορά- 
«oto δαΐμοσιν οἱ παλαίτατοι τῶν ἀνθρώπων ἐδούλευον " 
βόνοις δὲ τούτοις, οἱ xal πρὸς τῆς θείας Γραφῆς τοῖς 


hendam manu quasi nidum. » Inde jam ille post- 
hac per errorem, in omnes homines imperium 
obtinuit; ac mali demones in omni loco, et civi- 
tate, et regione, sub certo principe dispositi in- 
structique sunt : itaque terrestribus potestatibus 
ac spiritibus malis, pro prioribus Dei ministris 
omnis vita hominum addicta est, omnibus certatim 
ac proclivi alacritate in lubrico voluptatis profi- 
cientibus, adeo quidem, ut jam nature 160 ter- 
minos transilirent, et modo se mutuo ardore cor- 
rumperent, modo qua dicenda non sunt, patrarent, 
et qua ne cogitatione quidem concipere fas est, 
ea non solum facerent, verum etiam opinionibus 
quas de diis suis habebant, consecrarent, hocque 
etiam amplius tanquam diis grata οἱ jucunda, la- 
sciva omnia cum deliciis plurimis perficerent. Inde 
jam, quemadmodum scribit sacer Apostolus, non 
contenti iis Dei operibus qua in coelo illustria 
Sunt, « Evanuerunt in cogitationibus suis, et ob- 
scuratum est insipiens cor eorum, dicentes se esse 
sapientes, stulti facti sunt, et mutaverunt gloriam 
incorruptibilis Dei, in similitudine imaginis cor- 
ruptibilis hominis, et volucrum, et quadrupedurn, 
et serpentium **, » Quod autem antiquissimis tem- 
poribus, sola c«celestia lumina mortales attenderent, 
neque ulla simulacra cognita haberent, neque in 
errore ac fallacia demonuin versarentur, abunde 
salis demonstraverit testimonium eorum qui ab hac 


ἔθνεσιν ἀπονενεμῆσθαι μεμαρτύρηνται. Ὥρα δὴ οὖν (; Fatione nostra alieni sunt : quod in primo Prepa- 


x2 αὐτοῖς Ἕλλησιν, ὧν τὰς φωνὰς ἐν ἐχείνοις rapa- 
τέθειμαι, συνομολογεῖν, νεωτέραν χαὶ ξένην κερὶ τὴν 
τῶν παλαιῶν λατρείαν εἰσῆχχθαι αὐτοῖς τὴν τῶν εἰδώ- 
λων δεισιδαιμονίαν xaX τὴν τῶν ἀφανῶν πνευμάτων 
Ξεριεργίαν. Τοῦτο δὲ πᾶν ἐπιδουλεύων τοῖς ἐπὶ γῆς 
πτῆσιν ὁ δηλωθεὶς θεομάχος εἰργάξετο. Συνήργει δὲ 
σὐτῷ xai πᾶν τὸ τῶν ἀχαθάρτων δαιμόνων φῦλον. 
Αὐτός γε μὴν ὁ τῆς χαχίας ἐξάρχων ταῦτ᾽ ἔπραττε 
μανίᾳ φρονήματος ἐχτόπου, τὰς χατὰ πάντων ἀν- 
θρώπων ἔργῳ πληρῶν ἀπειλὰς, xal τήν" « Ἔσομαι 
ὅμοιος τῷ ὙΨίστῳ, » ἄθεον ἐπιτείνων φωνὴν, ταῖς 
ti τῶν ἀχαθάρτων xal πονηρῶν δαιμόνων ὑπηρε- 
οἶσις, χρτισμοὺς xai θεραπείας, καὶ τὰ τοιαῦτα ταῖς 
τῶν ἀνθρώπων γοητείαις προϊσχόμενος. 


rationis, ante hoc ipsum opus exposui, ubi plane 
demonstravi non manu elaboratis signis, qua ex 
inanima aliqua materia ipsi fabricassent, ac ne 
demonibus quidem visum nostrum effugientibus 
antiquissimos homines servire solitos, sed illis so- 
lis quos gentibus distributos fuisse divine litterz ' 
affirmant. Quare jam tempus est, ut Graeci quoque 
ipsi, quorum voces illic exposui, fateantur recen- 
tiorem ac peregrinam, alienamque a religione an- 
tiquorum, iutroductam esse ab ipsis simulacroruin 
superstitionem, et visum nostrum effugientium spi- 
rituum superfluam observantiam. ld autem omre 
ille, de quo dictum est, Dci inimicus, dum omni- 


D bus, qui in terra sunt, insidias facit, molitus est. 


Mijuvabat autem illum omne impurorum dimonum genus. Αἱ vero ipse malitie princeps hzc fa- 
ciebat, amentia immensi fastus adductus, ut que cunctis bominibus minatus fuerat re ipsa comple- 
"i, ac nefariam illam vocem, « Ero similis Altissimo, » vehementius intenderet, atque impurorum, 
wierumque dxmonuin ministeriis, oracula et cullus et alia ejusmodi, prestigiis ac fallaciis homi- 


r. 
Ὡς ἐνεγχαίως “ὁ μονογενὴς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ τὴν 
εἰς ἀνθρώπους ἐποιήσατο πάροδον. 

Ev ποαύτῃ ὄτιτα χαχίας φορᾷ μηδὲν ἐπαμύνειν 
τῶν πρὶν ἐφεστώτων ἀγγέλων τοῖς ὑποχειρίοις ἔθνεσι 
ἐιδυνη μένων, ἀλλὰ τῆς μὲν λοιπῆς χτίσεως ἐπιμελο- 
μένων, τοῖς τε τοῦ χόσμου μέρεσιν ἐπιστατούντων, 
Xii τῷ τοῦ πάντων δημιουργοῦ Θεοῦ νεύματι συνήθως 


53 fom. 1, 91-25. 


161 X. 


Quemadmodum necessario unicus Dei Filius ad 
homines. transiit. 


Cum igitur in tanto maliti:& proventu, qui prius 
angeli przfecti gentibus fuerant, nihil suis quisque 
auxilii ferre possent, ac reliquum quidem opus con- 
ditoris Dei curarent, certisqaue mundi partibus 
praeessent, atque omnium op.fici Dco, de more ad 


2715 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS. I — APOLOGETICA. 


494" ( 


nutum przsto essent, mortalium vere ruinam neu- A διαχονουμένων, τῆς δὲ τῶν θνητῶν πτώσεως οὐ πι- 


tiquam apprehenderent, propter ipsorum heminumn 
in malis eligendis liberam potestatem, diuturaus 
quidam at(ue immedicabilis omnes, qui terram in- 
colerent possidebat morbus, gentesque stimulis 
alias aliis, mali spiritus in furias agebant, quibus 
illa agitat» in profundnm insanabilis malitiz vol- 
vebantur. Jam enim quidam more belluarum, qua et 
crudas et humanas carnes deverare consueverunt, 
vesci charissimorum sibi carnibus pulchrum existi- 
mabant, omnique pudore abjecto, et matribus, et 
sororibus, et filiabus commisceri, atque eos qui 
consenuissent strangulare, et mortuos canibus 
volucribusque projicere. Jam vero quid tibi com- 
memorem, et moxime deorum, ipsorum utique 


ριδρασσομένων διὰ τὴν τῶν χαχῶν αὐθεχούσιον τῶν 
ἀνθρώπων atpsoty, μαχρά τις xal δυσθεράπευτος τῶν 
ἐπὶ γῆς ἁπάντων χατεχράτει νόσος, ἄλλων ἅλλως τῶν 
ἐθνῶν ὑπὸ τῶν πονηρῶν πνευμάτων ἐξοιστρουμένων, 
xa εἰς ἀνήχεστον βυθὸν χαχίας ἀποπιπτόντων. "Hó 
γοῦν ὠμοφάγων xai ἀνθρωποθόρων θηρίων τρόπον 
σάρχας τινὲς τῶν φιλτάτων θοινᾶσθαι χαλὸν ἡγοῦντο, 
xai μητράσιν ἀναίδην, xai ἀδελφαῖς, xat θυγατράσι 
μίγνυσθαι, ἀγχόνῃ τε περιδάλλειν τοὺς γεγηραχότας, 
xai χυσὶ xat οἰωνοῖς τοὺς νεχρούς. Τί δή σοι μνημο- 
νευσαίμην τῶν δῆθεν θεῶν, αὐτῶν δὴ τῶν φαύλων 
δαιμόνων, τὰς μὰς xaX ἐχτόπους ἀνθρωποθυσίας, εἰς 
ἃς τὸ ἀνθρώπειον γένος ἐξέμηναν; Καὶ ταῦτα γοῦν 
ἐν τοῖς προηγουμένοις τῆς μετὰ χεῖρας ὑποθέσεως 


malorum damonum, omni crudelitate atque ituma- B προπαρεσχευασάμην. ᾿Αλλὰ γὰρ τοσούτων χαχῶν ὑπὸ 


nitate refertas humanas victimas, in quas huma- 
num genus insanire eoegerant? Hzc igitur in iis, 
qua opus lioc antecesserunt quod nunc in manibus 
est, ipse praparavi. Etenim cum tot mala a perni- 
ciosis et pravis spiritibus, necnon ab eo, qui in iis 
totius orbis tyrannidem occuparat, proposita essent, 
nullusque eorum angelorum qui praefecti fuerant, 
malis subvenire esset idoneus, merito illud Dei 
Verbum, ille Salvator universi, salutari nutu Patris 
qui humani generis est amantissimus, ne hoc ipsum 
illi tam charum genus, in impietatis profundo ver- 
sarelur, antea quidem exiguos quosdam, atque ob- 
scuros propriz lucis radios, per prophetam Moysem, 


perque eos Dei amicos viros, qui et ante illum, et - 


post illum floruerunt, emisit, sic utique hominum 
malis remedium, in sacrosanctis legibus afferens. 
Proinde sic plane ipsum Dei Verbum, ad Hebrai- 
cam gentem dicit, ubi per Moysem Jeges illi dat, 
1692 :secundum instituta terre /Egypti in qua 
habitastis, non facietis : et secundum instituta 
terrz Chanaan , ad quam ego introducam vos, non 
facietis : et in legibus illorum non ambulabitis. 
Judicia mea facietis, et przcepta mea servabitis : 
ego sum Dominus Deus vester *. » Deinde ubi om- 
nia interdixit, et infandas nuptias, et omne inpu- 
dicum facinus, ne femine cum feminis, maresve 
cum maribus miscerentur, adjungit : « Ne pollua- 
inini in omnibus his. Nam in emnibus his pollutz 
sunt gentes, quas ego expellam a facie vestra : et 


polluta est terra, et retribui injustitiam illi : et D 


abominata est terra sedentes in ipsa *. » Et alibi 
rursus dicit : « Cum vero ingressus fueris in ter- 
ram quam Dominus Deus tuus dat tibi, non disces 
facere secundum aboininationes gentium illarum : 
non invenietur in te qui lustret filium suuin aut 
filam suam in igne, divinans divinationes, aut 
hariolus, aut augur, veneficus, incantator, pytho- 
nica mulier, prodigiorum inspector, aut qui per- 
eontetur mortuos : est enim abominatio Domino 
Deo uno omnis qui focit hzec. Nam propter istas 
abominationes, Dominus Deus tuus delebit illos a 


! Levit, xvii, 5, 4. ? ibid. 24, 95. 


C 


τῶν φαύλων xat τῶν μοχθηρῶν πνευμάτων, τοῦ τ᾽ ἐν 
τούτοις τυράννον, χαθ᾽ ὅλης τῆς οἰχουμένης προῦε- 
ὄλημένων, xaX μηδενὸς τῶν ἐφεστώτων ἀγγέλων οἴου 
τε ὄντος τοῖς χαχοῖς ἐπαμύνειν, εἰχότως ἔχεῖνος ὃ 
Θεὸς Λόγος, ὁ τῶν ὅλων Σωτὴρ, ἀγαθῷ νεύματι τῆς 
100 Πατρὸς φιλανθρωπίας, ὡς ἂν μὴ τὸ φίλον αὐτῷ 
γένος ἐν ἀσεδείας βυθῷ χαλινδοῖτο, τέως μὲν βραχείας 
τινὰς χαὶ ἀμυδρὰς τοῦ ἰδίου φωτὸς ἀχτῖνας, διὰ προ- 
φήτου Μωῦσέως, τῶν τε πρὸ αὐτοῦ xal τῶν μετ᾽ αὐτὸν 
θεοφιλῶν ἀνδρῶν ἐξέλαμπε, τῶν ἐν ἀνθρώποις χαχῶν 
τὴν ἴασιν ἐν ταῖς ἱεραῖς νομοθεσίαις προδαλλόμενος. 
Λέγει δ᾽ οὖν ἄντιχρυς αὐτὸς ὁ Λόγος τῷ "E6paluv 
ἔθνει νομοθετῶν διὰ Μωῦϊσέως" « Κατὰ τὰ ἐπιτηδεύ- 
ματα τῆς γῆς Αἰγύπτου, ἐν f] χατῳχήσατε ἐπ᾽ αὐτῆς, 
οὐ ποιήσετε" χαὶ χατὰ τὰ ἐπιτηδεύματα γῆς Χαναὰν 
εἰς ἣν ἐγὼ εἰσάγω ὑμᾶς, ἐχεῖ οὐ ποιήσετε" xal ἐν 
τοῖς νόμοις αὐτῶν οὐ πορεύσεσθε. Τὰ χρίματά μου 
ποιήσετε, χαὶ τὰ προστάγματά μου φυλάξετε" ἐγὼ 
εἰμὶ Κύριος ὁ θεὸς ὑμῶν. » Εἶτα πάντα ἀπαγορεύσας 
ἀθέμιτον γάμον, καὶ πᾶσαν ἀσχήμονα πρᾶξιν, γυναι- 
κῶν τε πρὸς γυναῖχας, xal ἀῤῥένων πρὸς ἄῤῥενας 
μίξεις, ἐπιλέγει" «€ Mh μιαίνεσθε ἐν πᾶσι τούτοις. Ἐν 
πᾶσι γὰρ τούτοις ἐμιάνθησαν τὰ ἔθνη, ἃ ἐγὼ ἐξαπο- 
στελῶ πρὸ προσώπου ὑμῶν " xal ἐξεμιάνθη fj γῆ. xal 
ἀνταπέδωχα ἀδιχίαν αὐτῇ" xal προσώχθισεν dj γῆ 
τοῖς ἐγχαθημένοις ἐπ᾽ αὐτῆς. » Καὶ πάλιν φησίν" 
« Ἐὰν δὲ σὺ εἰσέλθῃς εἰς τὴν γῆν, ἣν Κύριος ὁ Θεός 
σου δίδωσί σοι, οὐ μὴ μαθήσῃ ποιεῖν χατὰ τὰ βδελύ- 
γμᾶτα τῶν ἐθνῶν ἐχείνων᾽ οὐχ εὑρεθήσεται ἐν σοὶ 
χαθαίρων τὸν υἱὸν αὐτοῦ, ἣ τὴν θυγατέρα αὐτοῦ tv 
πυρὶ, μαντευόμενος μαντείας, xai χληῃδονιζόμενος, 
χαὶλοϊωνιζόμενος, φαρμαχὸς, ἐπάδων, ἐγγαστρέμυθος, 
xal τερατοσχόπος, xai ἐπερωτῶν τοὺς νεχρούς. “Ἔστι 
γὰρ βδέλυγμα Κυρίῳ τῷ Θεῷ σου πᾶς ποιῶν ταῦτα. 
Ἕνεχα γὰρ τῶν βδελυγμάτων τούτων Κύριος ὁ Θεός 
σοὺ ἐξολοθρεύσει αὐτοὺς ἀπὸ προσώπου σου, Τέλειος 
ἔσῃ ἐναντίον Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου. » Τοιαῦτα μὲν xal 
μυρία ἄλλα θεοσεθδῇ διδάγματά τε xal παραγγέλματα 
διὰ Μωῦσέως αὐτοῖς ὁ Θεὸς Λόγος τὸ πρὶν ἐνομοθέτει, 
ὡς ἐν εἰσαγωγαῖς τοῦ χατὰ εὐσέθειαν βίου παραδι- 
δοὺς αὐτοῖς στοιχεῖα, διὰ συμβόλου xal τινος σχιώ- 


271 


DEMONSTRATIONIS EYANGELICAJE LIB. 1V. 


278 


δους xai σωματιχῇῆς λατρείας ἐν σώματος περιτομῇ, A facie tua : perfectus eris in conspectu Domini 


xal τίνων ἄλλων τοιουτοτρόπων ἐπὶ τῆς γῆς συντε- 
λουμένων᾽ ὡς δὲ, τοῦ χρόνου προϊόντος, οὐδὲν τοσοῦ- 
“ον χαὶ τῶν μετ᾽ αὑτὸν προφητῶν εἰς ἄχεσιν τῶν τοῦ 
βίο) xaxov δι᾽ ὑπερθολὴν χαχίας ἔσθενεν, ἤλαυνέ τε 
ἐσημέραι εἰς μείζονα τὰ τῆς δαιμονιχῇῆς ἐνεργείας, 
ὡς; χαὶ αὐτὸ τὸ Ἑ ραίων ἔθνος τῇ τῶν ἀθέων συναπ- 
αχῦτιναι φθορᾷ" αὐτὸς ἤδη λοιπὸν ὁ Σωτὴρ χαὶ ἰα- 
«ρὸς τῶν ὅλων χάτεισιν εἰς ἀνθρώπους, xa τοῖς 
οἰχείοις ἄνγξηοοις ἐπαμύνων ὑπὲρ τῆς τῶν ἀνθρώ- 
Tuv σωτηρίας, τοῦτ᾽ αὐτῷ τοῦ Πατρὸς δωρήσεσθαι 
προυποσχομένου, ὡσπεροῦν αὐτὸς ἐν Ῥαλμοῖς 
διδάσχει λέγων. «ε Κύριος εἶπε πρὸς μέ" Υἱός μου 
εἴ σὺ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηχἀά σε. Αἴτησαι παρ᾽ 
ἐμοῦ, xal δώσω σοι ἔθνη τὴν χληρονομίαν σου, 
xal τὴν χατάσχεσίν cou τὰ πέρατα τῆς γῆς. » 
Οὐχέτι γοῦν μόνον τὸν δίχαιον χαὶ διορατιχὸν 
spat, οὐδέ γε μόνον τὸν οἰχεῖον χλήρον, πάντα 
δὲ τὰ ἐπὶ γῆς ἔθνη, τὰ πρότερον πλείοσιν ἀγγέλοις 
χεχληοωμένα, xai παντοίαις ἀσεδείαις χεχαλινδη- 
μένα, ὑπὸ τὴν οἰχείαν ὑποδαλὼν ἐξουσίαν, παρῆν 
τοῖς πᾶσι τὴν πρὸς τὸν αὐτοῦ Πατέρα γνῶσίν τε 
xai φιλίαν. ἐπιχηρυχευόμενος, λύσιν τε xal ἄφεσιν 
τῶν πρὶν ἀγνοημάτων xal ἀμαρττημάτων ὑπισχνού- 
μενος, ὃ xal σαφῶς ἐχήρυττε λέγων" « Οὐ χρείαν 
ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ, ἀλλὰ οἱ χαχῶς ἔχον- 
τες“ οὐχ ἦλθον χαλέσαι διχαίους, ἀλλ᾽ ἁμαρτωλοὺς 
εἰς μετάνοιαν. » Καὶ δὴ παρῆν τοῖς οἰχείοις ἀγγέ- 
λοις, αὐτοῖς δὴ τοῖς πρὶν ἐφεστῶσι τῶν ἐθνῶν, ἐπι- 
θεωρούμενος " οἱ δὲ, αὐτίχα τὸν σφῶν βοηθὸν xal 
Κύριον εὖ μάλα ἀχριδῶς ἐπιγνόντες, περιχαρεῖς 
προσῆλθον xal διηχόνουν αὐτῷ, ὥσπερ ἡ ἱερὰ τοῦ 
Εὐαγγελίου διδάσχει Γραφὴ, «Καὶ προσῆλθον ἄγγε- 
λοι, χαὶ διηχόνουν αὐτῷ,» φήσασα" ὅτε χαὶ πλῆθος 
στρατιᾶς οὐρανίου αἰνούντων τὸν Θεὸν ἔλεγον, «AóGa 
ἐν ὑψίστοις Θεῷ, χαὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις 
εὐδοχία. » Τούτους μὲν οὖν ὡς οἰχείους ἀγγέλους 
τῆς αὐτοῦ δεομένους συμμαχίας ταύτῃ πη ἀνελάμ- 
6xv&* τοὺς δέ γε πάλαι ἀμφὶ τὰς ἀνθρώπων δια- 
τριδὰς πωτωμένους, ἀφανῶς τε xal ἐμφανῶς τῶν 
ἐπὶ γῆς χαταδυναστεύοντας δαίμονας ἁλιτηρίους, 
χαὶ πνευμάτων ἀγρίων χαὶ ἀπηνῶν γένη, τόν τε ἐν 
τούτοις τῆς χαχίας ἐξάρχοντα, τὸν δεινὸν ἐχεῖνον 
χαὶ ἀλάστορα μεγάλῃ χαὶ ἐνθέῳ δυνάμει τροπού- 
μενος ἐχειροῦτο, ὥς τινας συναισθομένους αὐτῶν 
λέγειν. « "Ea, τί ἡμῖν xai σοὶ, ΥἹὲ τοῦ Θεοῦ: 
ἦλθες πρὸ χαιροῦ βασανίσαι ἡμᾶς ; » xai δὲ τούσδε 
μὲν, ναὶ δι’ ὧν ἔπραττε xai ἐδίδασχεν, ἰσχυρῶς 
ἐχίζετο. πᾶν ὃὲ τὸ ἀνθρώπινον γένος, τοῖς διὰ 
λόγων ἡμέρων xal προτηνέσι φαρμάχοις, ταῖς τε 
πραέσι xal προτρεπτιχαῖς αὐτοῦ διδασχαλίαις, ἰᾶτο 
ταὶ ἐθεράπευε, νόσων τε παντοίων χαὶ παθῶν οὐχ 
ἧττον σωμάτων ἢ ψυχῶν ἀπήλλαττε, παλαιᾶς τε 
δεισιδαιμονίας χαὶ δειμάτων πολυθέου πλάνης, τῆς 
τε αἰσχρᾶς xoi ἀχολάστου διαίτης, πάντας τοὺς 
προσιόντας ἐλευθέρους ἀφεὶς, μεθιστῶν τε xal με- 
ταδάλλων τοὺς αὐτῷ προσανέχοντας ix μὲν ἀχο- 
λασίας ἐπὶ σώφρονα βίον, ἐχ δὲ ἀσεθείας ἐπὶ εὐσέ- 


* Deut. 1vii1, 9.15, * Psal. iui, 7, 8. 


e 


* Luc. v, 51, 53 


Dei tui*. » Haec quidem, aliaque innumerabilia 
religionis documenta et praecepta, per Moysem 
illis Deus Verbum, antea in legibus dabat, atque 
ut in rudimentis fieri solet, religiosz illis vitze 
elementa, per signa et umbratilem quamdam cor- 
poralemque adorationem in corporis circum» 
cisione, perque alia quxdam ejusmodi que in 
terra conficiuntur, tradebat : cum vero proce- 
dente tempore nullus tam potens, ne prophetarum 
quidem qui post illum exsliterint, ut remedium 
malis vitz afferret, ob nimis abundantem mali- 
tiam, esset : ac dxmonica efficacia quolidie in 
majus impelleret, usque adeo ut ipsa quoque He- 
braica gens, eadem cum impiis perditione ra- 


B peretur : tum denique Salvator ac medicus uni- 


versi descendit ad homines, ut vel angelis suis 
pro hominum salute opem ferret, cum hoc illi se 
largiturum Pater antea promisisset, et quidem quem- 
admodum ipse in Psalmis docet, ubi ait : « Dominus 
dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te. 
Postula 3 me, et dabo tibi gentes hereditatem 
tuam, et possessionem tuam terminos terra *. » 
163 Non igitur ille amplius ut eum solum Israel 
qui justus quidem esset, sed idem visu compre- 
bendi posset, neque ut solam propriam sortem, 
sed ut omnes in terris gentes, quz? antea pluribus 
angelis attribute erant, et in omnis generis impie- 
tatibus versat:e. atque implicit:e, sub suem pote- 
statem redigeret, atque omuibus notitiam et ami- 
citiam cum suo Patre denuntiaret, solutionemque 
ac remissionem ignorantiarum ac peccatorum 88 
exhibiturum promitteret, venit, quod quidem vel 
ipsemet perspicue docuit dicens : « Non indigent 
bene valentes medico, sed male habentes : non veni 
ut vocarem justos, sed peccatores ad poniten- 
tiam *. » Cum itaque presens a propriis angelis, 
illis inquam, qui prius gentibus praefecti fuerant, 
visus esset, illi continuo suum adjutorem suumque 
Dominum oppido quam certe atque explorate agto- 
Scentes, maxima cum latitia accesserunt, eique mi- 
nistrare ceperunt, quemadmodum vel sacra Evan- 
gelii docet Scriptura ubi ail *:«Angelos accessisse, 
eique ministrasse : » item ubi commemorat « imnulti- 


ptudinem militie coelestis, iaudantium Deum ac 


dicentium : Gloria in altissimis Deo, et in terra 
pax, in hominibus bona voluntas *.» Hos igitur 
tanquam proprios angelos, sui ipsius indigentcs 
auxilii sic sane recepit : qui vero jam diu in mediis 
hominibus versabantur et volitabant, quique et ob- 
scure et evidenter in terra, potentiam atque impe- 
rium obtinebant, eos ingenti divinaque potestato 
fugatos subegit, dxmones utique perniciosos, ac 
spirituum agrestium atque immitium genera, una 
cum eo qui inter hos malitie principatum obtinet, 
callidissimo videlicet illo, atque impurissimo dze- 
mone, sicut eorum nonnulli sentientes dixerunt : 
« Quid nobis et tibi, Fili Dei? venisti ante tempus 


* Matth. iv, 11... * Luc, ti, 15, 14. 


419 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS. 1. — APOLOGETICA. 


230 


torquere nos *? » et hos quidem per ea qua et fe- ἃ ὄειαν, xaX ἐξ ἀδιχίας ἐπὶ διχαιοσύνην, val piv 


eit et docuit validissime cecidit : omne autem hu- 
manum genus allocutionum mansuetis ac placidis, 
quasi medicamentis, suisque ipsius blandis exhor- 
tationibus ac documentis sanavit, οἱ ab omnis ge- 
neris morbis ac perturbationibus, non minus cor- 
porum quam animorum liberavit : cumque ab an- 
tiqua superstitione, ac terroribus quos error mul- 
titudinis deorum afferebat, atque a turpi petulan- 
tique victu, omnes se adeuntes solutos dimitteret, 
traduceretque ac mutaret eos, qui seipsum obser- 
varent, a luxu ad modestiam, ab impietate ad pie- 
tatem, ab injustia 1644 ad justitiam, ac przterea 
a crudelium demonum potestate, ad divinam verz 
pietatis comprehensionem, postremo celestis vitz, 


xai ix τῆς τῶν πιχρῶν δαιμόνων δυναστείας ἐπὶ 
τὴν ἔνθεον χατάληψιν τῆς ἀληθοῦς εὑσεδείας ^ χαὶ 
προσέτι τούτοις πύλας οὐρανίου ζωῆς, xai τῆς χατ᾽ 
εὐσέθειαν διδασχαλίας τοῖς χαθ᾽ ὅλης τῆς οἴχου μένης 
ἔθνεσι προϊσχόμενος - χαὶ εἰς τοσοῦτόν γε χάτεισιν, 
ὡς μὴ μόνον κάμνουσι xaX χαλεπῶς νοσηλενομένοις 
τὰς ψυχὰς τὴν σωτήριον ὀρέξαι δεξιὰν, ἤδη ὃὲ 
xai ἐξ αὐτῶν τῶν πυλῶν τοῦ θανάτου τοὺς fiut- 
θνῆτας, f| xaX πάμπαν ἀπολωλότας ἐχ μαχροῦ τε 
χατορωρυγμένους τῶν θανάτου λῦσαι δεσμῶν" δι᾿ ἣν 
μάλιστα αἰτίαν χαὶ μέχρι τῶν αὐτόθι χωρίων ἐδέτ» 
σεν αὐτῷ ἐνεργείας, ὡς ἂν μὴ μόνον ζώντων, ἀλλὰ 
χαὶ νεχρῶν χυριεύσειεν. Ὅτε μὲν οὖν τῷ Πατρὶ 
σύνεστι, χαὶ τὴν τῶν ὅλων πρόνοιαν ἐνθέῳ δυνάμε: 


doctrinzque pietatis portas, gentibus per totum or- D διαχυδερνᾷ, οὐρανοῦ αὐτοῦ xal γῆς ὁμοῦ καὶ τῶν 


bem apertas ostenderet, usque adeo seipsum demit- 
tebat, ut nou solum laborantibus, graviterque animo 
zgrotantibus salutarem dextram porrigeret, verum 
etiam de ipsis jam portis mortis semimortuos, vel 
eos quoque qui penitus interiissent, jamque diu 
sepulti essent, a mortis vinculis solveret: propter 
quam maxime causam, illi fuit opus ad illa usque 
loca eflicaciam agendi propagare, ut videlicet non 
solum in vivis, verum etiam in mortuis dominaretur, 
Dum igitur cum Patre est, atque universi providen- 
tiam divina virtute administrat , ccelum ipsum una 
eum terra, et naturas quz in illis continentur, at- 
que eas qua supra celum intelliguntur, divinas el 


incorporeas tuetur et curat, Dei Verbum, et Dei C 


sapientia, et Dei virtus, et princeps, et dux, et 
rex. Quiu etiam et Deus et Dominus in divinis ora- 
culis cum laude et gloria nominatur, et illuminator 
quidem incorporearum intelligentiumque natura- 
rum. Sol vero justitiz ac [umen veritatis est dictus, 
qui subservit atque operam suam immiscet pa- 
ternis dispositionibus, ex quo et Patris minister et 
opifex nuncupatur. Solus vero certo ordine novit 
Deo obtemperare, qui etiam medicus intercedit, 
inter Deum quigenitus non est, et eas res quz? post 
ipsum genitz sunt, qui universicurationem assum- 
psit, et Patri pro omnibus qui illi parent est. con- 
seczatus solusque illum omnibus mitem propitium- 
que reddit, qui Pontifex zternus, ac praterea 


ἐν τούτοις περιεχομένων φύσεων τῶν τε ἐπέχεινα 
οὐρανοῦ θείων xal ἀσωμάτων οὐσιῶν ἐπισχοπεῖ xci 
ἐπιμέλεται Θεοῦ Λόγος, xal Θεοῦ σοφία, xai Θεοῦ 
δύναμις ἄρχων τε χαὶ ἡγούμενος xai βασιλεύς. 
Ἤδη ὃὲ xai Θεὸς καὶ Κύριος ἐν τοῖς θείοις χρησμοῖς 
ἀνευφημεῖται, χαὶ φωτίζων μὲν τὰς ἀσωμάτους 
xaX νοερὰς φύσεις. Ἥλιος δὲ δικαιοσύνης xai φῶς 
ἀληθινὸν ἀνείρηται, ὑπουργῶν δὲ xoi συνεργῶν 
ταῖς τοῦ Πατρὸς διατάξεσιν, ὑπουργὸς τοῦ Πατρὸς 
xai δημιουργὸς χρηματίζξει. ᾿Αλλὰ xal μόνος χατὰ 
τάξιν εἰδὼς θεραπεύειν Θεὸν, μέσος τε ἑστὼς Θεοῦ 
τοῦ ἀγεννήτου xa τῶν μετ᾽ αὑτὸν γενητῶν, τὴν τε 
τῶν ὅλων ἀναδεδεγμένος φροντίδα, καὶ ὑπὲρ τῶν 
ὑπηχόων ἀπάντων ἱερώμενος τῷ Πατρὶ, χαὶ μόνος 
αὐτὸν τοῖς πᾶσιν εὐμενῆ xal ἵλεων παρέχων, ἀρχιε- 
ρεὺς αἰώνιος, καὶ δὴ Χριστὸς τοῦ Πατρὸς προσαγο- 
ρεύεται, οὕτω χαὶ Ἑθραίοις Χριστῶν ἐπιχαλουμένων 
πάλαι τῶν τὴν εἰχόνα τοῦ πρώτου διὰ συμδόλων 
ἐπιτελούντων. Καὶ ὅτε μὲν ἀγγέλοις ταξιαρχῶν 
ἐπιστατεῖ, μεγάλης βουλῇς ἄγγελος ἀναγορεύεται, 
χαὶ τῶν κατ᾽ οὐρανὸν στρατιῶν ἡγούμενος, ἀρχιστρά- 
τῆγος δυνάμεως Κυρίου εἶναι" ἤδη δὲ χατιὼν ἐπὶ τὰ 
τῆδε, ἡμῶν τε αὐτῶν τῆς λογιχῆς φύσεως, τῆς τε 
ἰδίας αὐτοῦ, χάριν εἰχόνος, φιλανθρωπίᾳ τοῦ Πατρὸς 
ἀντιλαμδανόμενος, χαθὸ μὲν ἔξοιχε νηπίων ἄρχειν, 
xaX οἱονεὶ βοσχημάτων, ποιμὴν ὠνόμασται προ- 
θάτων: χαθὸ δὲ ψυχῶν ἐμπαθῶν τὴν θεραπείαν 
ἐπαγγέλλεται, Σωτὴρ χαὶ ἰατρὸς εἰχότως ἂν λέγοιτο. 


Christus Patris vocatur. Sic enim apud Hebrzos D Τοῦτο γοῦν ἡ παρ᾽ Ἑδραίοις τοῦ Ἰησοῦ σημαΐνει 


olim appellabantur, qui imaginem primi per 4υ8- 
dam signa referebant, ac dum angelorum quidem 
ordinibus imperat, atque iis przxest, magni consi- 
lii angelus esse dicitur, et militi: coelestis dux, 
ac maximus copiarum Domini imperator. Dum 
vero ad h:ec nostra descendit, nostramque ipso- 
rum rationalem naturam, et sua imaginis causa, 
et bonitate Patris assumit, ex quo sane parvulis 
atque insipientibus , 3€ propemodum  pecori- 
bus imperare videtur, pastor ovium dictus est. 
Quatenus vero animarum :grotantium medelam 
pollicetur, merito Salvator ac iedicus dicitur. 


5 Math. vius, 99. 


προσηγορία. Ἐπεὶ δὲ ἔδει ποτὲ xal αὐτῷ ὀργάνου 
ἀνθρωπίνου, ὡς ἂν χαὶ ἀνθρώποις ἑαυτὸν φήνειε, 
χαὶ τῆς τοῦ Πατρὸς ἐπιγνώσεως χαὶ εὐσεδείας τὸν 
ἀληθῆ λόγον διδάξειε, xal τοῦτον οὐχ ἀπαρνεῖται κὸν 
τρόπον" ἐπιδὰς δὲ εὖ μάλα τῇ ἡμετέρᾳ φύσει, πάρ- 
εἰσιν εἰς ἀνθρώπους, Θεὸν δι᾽ ἀνθρώπου μέγα θαῦμα 
τοῖς πᾶσιν ἐπιδειχνύμενος " ὡς ἂν μὴςμόνον ἐξ ἀφα- ᾿ 
νοῦς χαὶ ἀδήλου ἄσαρχος ὡς χαὶ ἀσώματος ἐπιστα- 
τοίη, αὐτοῖς δὲ σαρχὸς ὄμμασιν ὁρώμενος, ἀνθρώπων 
τε ὀφθαλμοῖς χαὶ ὑπὲρ ἄνθρωπον θαυματουργίας 
παρέχων ὁρᾶν, καὶ ποοσέτι σώματος ἀχοαῖς τὰς διὰ 
γλώττης χαὶ φωνῆς ἐνάρθρου παραδιδοὺς διδασχα- 


get 


DEMONSTRATIONIS EYANGELICA LIB. 1V. 


253 


Alae, θεῖόν τε ὡς ἀληθῶς xal παράδοξον χρῆμα, A 165 Hoc enim apud Ilebrzos Jesu appellatio si- 


οἷον οὐδ᾽ ἄλλο πω φανὲν μνημονεύεται, σωτῆριόν τε 
óuou xil εὐεργετιχὸν τοῖς πᾶσιν αὐτὸς ἑαυτὸν ἐν- 
δειχνύμενος. Οὕτω Orta ὁ Θεὸς ὁ Λόγος υἱὸς ἀνθρώ- 
co» ἐλέγετο, xal Ἰησοὺς ὠνομάζετο, παρ᾽ ὅσον τῆς 
τῶν ἀνθρωπίνων Ψυχῶν ἰάσεως τε xai θεραπείας 
χάριν τὴν πάροδον εἰς ἡ μᾶς ἐποιεῖτο. Σωτὴρ δ᾽ οὖν 
χαὶ παρ᾽ 'E6palou ἐρμηνεύεται fj τοῦ Ἰησοῦ προσ- 
τρία. Τάς τε χοινὰς ἡμῖν ὑπέμεινε διατριθὰς, 
οὐδαμῶς μὲν τοῦ εἶναι ὃς ἦν ἐξιστάμενος, ὁμοῦ δὲ 
ἐν τῷ ἀνθρώπῳ φυλάττων τὸν Θεόν. Εὐθὺς τοιγαρ- 
οὖν ἐπὶ τῆς πρώτης εἰς ἀνθρώπους χαταδολῆς τῷ 
Θεῷ τῆς ἡμετέρας γενέσεως τὴν ἔνθεον ἀναχιρνᾷ με- 
γλλουργίαν, τιχτόμενος μὲν ἡμῖν ὁμοίως, χαὶ θνητοῦ 
δέχκτ,ν ἄνθρωπον ἀμφιεννύμενος, ὡς δ᾽ οὐχέτι ἄνθρω- 
πος, ἀλλὰ Θεὸς, ἐξ ἀχράντου χαὶ ἀπειρογάμου xóprc, 
οὐχὶ δὲ ἐχ μίξεως χαὶ φθορᾶς τὴν τοῦ φαινομένου 
γένεσιν ὑφιστάμενος. 


gnificat, Ceterum, cum ipsi bumano quoque instru- 
mento opus esset, quo etiam hominibus seipsum 
ostenderet, Patrisque sui agnoscendi et colendi ve- 
ram rationem doceret, ne hunc quidem recusavit 
modum, sed strenuissime naturam nostram ingres- 
sus, ad homines accessit, ac Deum hominis specie, 
ingens miraculum ostendit, ut non solum obscure 
ac latenter, sine carne et sine corpore praeesset, ve- 
rum ipsis quoque corporeis obtutibus patens, ho- 
minumque oculis miracula que supra hominem 
sunt exhibens intuenda, sic quidem ad corporis 
etiam aures, lingue, vocisque articulatz fungene 
officio, docunienta bominibus praeberet, divinum- 
«ue revera atque admirabile spectaculum, quale 
nullum aliud adhuc visum esse memoratur, quippe 
quod el salutare, et idem beneficium omnibus sen- 
tiretur, ipse seipsum ostenderet. Sicque etiam Deus 


Verbum, filius bominis dicebatur, et quatenus ad homines venerat, ut animis bumanis medicinam, 
sanitatemque afferret, Jesus nominabatur. Nam ipsius Jesu apud Hebrzos appellatio, Salvatorem 
p'ane significat. ltaque communi more ne versari quidem nobiscum, haud indignum sua majestate 
judicavit, interim tamen nusquam desinens esse quod erat, sed in homine pariter Denm conservans. 
Itaque statim in primo ad homines descensu, cum Deo divinam commiscet nostri ortus adnirabilita- 
tem : quippe, qui more nostro sit editus, et mortalis instar, bominem indutus, sed non tanquam 
homo, verum ut Deus de purissima, nullasque experta nuptias Virgine, nequaquam vero ex concu- 


bitu aut corruptione ortuin ejus, qui ipse apparebat, acceperit. 


IA". 
"Oxuc τὸν ἐν árOpoxoic διεξῆ.1θε βίον. 

Καὶ τὸν ize 6& σύμπαντα βίον, ταύτῃ πη διετέ- 
λει, τοτὲ μὲν τὴν πρὸς ἡμᾶς ὁμοιοπάθειαν, τοτὲ δὲ τὸν 
Θεοῦ Λόγον ὑποταίνων, μεγαλουργῶν xai παραδο- 
ξοτποιῶν ὡς Θεὸς, xal τῶν μελλόντων ἔσεσθαι προα- 
ναφωνῶν τὰς προῤῥήσεις, χαὶ τὸν μὴ τοῖς πολλοῖς 
ὁρώμενον Θεὸν Λόγον τοῖς ἔργοις ἄντιχρυς ἐπιδει- 
χνύμενος  εἰχότα ὃὲ χαὶ ὅμοια ταῖς ἀρχαῖς]. 


IB. 
"Dc xal μέχρι τῶν xda« κατοιχομέγων ἐχάϊλουν 
αὐτὸν ol τῆς φιλανθρωπίας γόμοι. 

Καὶ τὰ τέλη αὐτῷ τῆς ἐξ ἀνθρώπων ἀπαλλαγῆς 
ἐνεχειρεῖτο. Καὶ γὰρ μέχρι θανάτου, xat αὐτῶν νε- 
χρῶν ol trn; φιλανθρωπίας αὐτὸν ἐχάλουν νόμοι, ὡς 
ἂν χαὶ τῶν πάλαι τεθνεώτων τὰς ψυχὰς ἀναχαλέ- 
€5:-0* ὅτι δὴ νῶν ἐξ αἰῶνος ἁπάντων αὐτῷ τῆς σω- 
*nola; ἔμελε, χαὶ ὅπως διὰ τοῦ θανάτου χαταργήσῃ 
τὸν τὸ χράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου, ἧ τὰ θεῖα παιδεύει 
ióva. Καὶ ταῦτα πάλιν ἀναμὶξ ὑπήει τὴν olxovo- 
μίαν ὡς μὲν ἄνθρωπος, τὸ σῶμα τῇ συνήθει παρα- 
χωρῶν ταφῇ, ἀναχωρῶν ὃξ αὑτοῦ ὡς Θεός. Φωνῆσας 
γοῦν μέγα, χαὶ τῷ Πατρὶ, « Παρατίθεμαι τὸ 
πνεῦμα, » εἰπὼν, ἄφετος ἀνεχώρει τοῦ σώματος * 
οὐδαμίὼς περιμείνας προσεῖναι αὑτῷ τὸν θάνατον, 
μέλλοντα δὲ χαὶ ὥσπερ ἀποχνοῦντα, μᾶλλον δὲ ὑπὸ 
κόδα χωροῦντα xai ἀποφεύγοντα, διώχων αὐτὸς ὅπι- 
σθεν xai ἐλαύνων, τάς τε ἐξ αἰῶνος πύλας τῶν σχο- 


* Luc. ΧΣΗΙ, 46. 


XI. 


Quemadmodum inter homines vitam egerit. 


Deinceps vero reliquam vitam omnem eadem ra- 
tione peregit, nunc quidem similem naturz nostre 
infirmitatem, nunc vero ipsum Dei Verbum prz se 
ferens, dum ingentia quxdam atque adinirabilia 
tanquam Deus efficit, ac qux futura essent tanto 
ante predicit, et qui a 166 multis non cernitur 
Deus Verbum, eum ipsuim factis planissime demon- 
sirat [paria el similia initiis]. 

XII. 
Quod usque ad eos qui antiquitus mortui erant, leges 
humanitatis illum tocabant. 

για etiam finem extremum, cum ab liominibus 
discessit, initio ejusdem parem ac similem prasti- 
tit. Etenim usque ad mortem, atque usque ad ipsos 
mortuos, leges ergo bomines charitatis ipsum vo- 
cabant, ut eorum quoque, qui antea mortui erant, 
animas revocaret : quandoquidem omnium quicun- 
que a condito avo fuissent, salutem ipse curabat : 
necnon, ut sua morte deleret eum, qui imperium 
mortis babebat, quemadmodum divina docent ora- 
cula. Atque in hoc quoque promiscue rursus dis- 
pensationem obivit : quippe, qui tanquam homo 
corpus de morte sepeliendum reliquerit, ab eodem 
vero corpore tanquam Deus discesserit. Cum enim 
altius vocem emisisset, et Patri dixisset, « com- 
mendo spiritunt?*, » solutus a corpore abiit : neuti- 
quam exspectans dum mors ad ipsum accederet, sed 


235 


EUSEBiI CASARIENSIS OPP. PARS, I. — APOLOGETICA, 


451 


illam cunctantem ac veluti cessantem, ac potius A τίων μυχῶν διαῤῥηγνὺς, χαὶ τοῖς αὐτόθε νεχροῖς σει- 


conjicientem se in pedes et fugitantem, ipse a tergo 
insequens atque iimpeliens, a:ternasque abditiorum 
tenebrarum portas refringens, et mortuis qui illic 
catenis mortis impliciti erant, remeandi ad vitam 
jler retrorsum aperiens. llac sane ratione ipsius 
ctiam corpus mortuum excitatum est, et multa cor- 
pora eorum, qui dormierant sanctorum, surrexe- 
runt : unaque cum ipsoin sanctam ac vere coele- 
Stem civitatem ingressa sunt, ut merito ex hec in 
sacris Litteris dictum sit : « Absorpsit mors quz 
invaluerat !*. » Εἰ rursus : « Abstulit Deus omnem 
lacrye am ab omni facie. » Ipse vero universi Sal- 
vator ac Dominus noster , qui Christus est Dei, vi- 
ctorizque reportator dicitur, in propheticis vaticiniis 


inortem objurgans inducitur, et animas solvens, quz B 


illic vincize detinebantur, ubi victoris hymnum pro- 
nuntiat, ipsa hiec plane dicens : « De manu inferni 
eripiani eos, et ἃ morte liberabo eorum animas. Ubi 
tua, mors, victoria? ubi tuus, mors, stimulus !*? » 
Stimulus autem mortis est peccstum, potestas autem 
peccati, lex. 167 Talis sane illius vel usque ad mor- 
tem fuit dispensatio, cujus non unam causam qui 
voluerit quzrere, s^d plures inveniet : primam nam- 
que illam ipsum Verbum docet, ut tam in mortuis 
quam in vivis dominaretur : alteram ul nostras abs- 
tergeret maculas peccatorum, qui pro nobis sacrifl- 
catus, et pro nobis exsecratio factus sit : tertiam ut 
tanquam Dei victima atque ingens sacrificium, ipsi 


pais θανάτου πεπεδη μένοις παλίντροπον τῆς ἐπὶ τὴν 
ζωὴν ἀνόδου τὴν πορείαν ποιούμενος. Ταύτῃ τος 
αὐτῷ χαὶ ὁ τεθνεὼς ἀνηγείρετο, χαὶ πολλὰ σώματα 
τῶν χεχοιμη μένων ἁγίων ἀνίσταντο, συνεισελαύνοντα 
αὑτῷ εἰς τὴν ἁγίαν xai ὡς ἁληθὼς οὐρανόπολιν, ὡς 
εἰχότως ἐν ταῖς θείαις ἀνειρῆΐσθαι φωναῖς" « Kat- 
értzv ὁ θάνατος ἰσχύσας. » Καὶ πάλιν « ᾿Αφεῖ- 
λεν ὁ Θεὸς πᾶν δάχρυον ἀπὸ παντὸς προσώπου. » 
Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ τῶν ὅλων Σωτὴρ χαὶ Κύριος ἡμῶν, 
ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, νιχηφόρο; λεγόμενος, ἐν 
ταῖς προφητιχαῖς προῤῥήσεσιν ἐπιχερτομῶν εἰσάγε- 
ται τῷ θανάτῳ, xal τὰς αὐτόθι λύων πεπεδηβέ- 
vag ψυχὰς, δι᾽ ὧν τὸν ἐπινίχιον ὕμνον προφέρε- 
ται, αὑτὰ δὴ ταῦτα λέγων" « Ἐχ χειρὸς ἄδου ῥύ- 
cogat αὐτοὺς, xal Ex θανάτου λυτρώσομαι αὐτῶν 
τὰς Ψυχάς. Ποῦ cou, θάνατε, τὸ νῖχος ; ποῦ σου, 
θάνατε, τὸ χέντρον; τὸ ὃὲ χέντρον τοῦ θανάτου ἐστὶν 
ἡ ἁμαρτία, ἢ δὲ δύναμις τῆς ἁμαρτίας, ὁ νόμος. » 
Τοιαύτη τις αὐτῷ xal μέχρι τοῦ θανάτου ἐγένετο f 
οἰχονομία, ἧς οὐ μίαν αἰτίαν, ἀλλὰ xat πλείους εὖροι 
ἄν τις ἐθελήσας ζητεῖν. Πρώτην μὲν γὰρ ὁ Δόγος 
διδάσχει, ἵνα χαὶ νεχρῶν xaX ζώντων χυριεύσῃ δευ» 
τέραν δὲ, ὅπως τὰς ἡμετέρας ἀπομάξοιτο ἁμαρτίας, 
ὑπὲρ ἡμῶν τρωθεὶς, χαὶ γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν χατ- 
ἀρα" τρίτην, ὡς ἂν ἱερεῖον Θεοῦ xat μεγάλη θυσία 
ὑπὲρ τοῦ σύμπαντος χόσμου προσαχθείη τῷ ἐπὶ πάν 
των Θεῷ" τετάρτην, ὡς ἂν αὐτὸς τῆς πολυπλανοὺς 
χαὶ δαιμονιχῆς ἐνεργείας ἀποῤῥήτοις λόγοις χκαθαί- 


supremo Deo offerretur pro universo mundo :quar- ( βέδιν ἀπεργάσαιτο' πέμπτην ἐπὶ ταύτῃ, ὡς ἂν τοῖς 


lam ut sic fallaciosa: ac. d:emonicz efficaci ever- 
sionem nigliretur : quintam ad hzc, ut suis fami- 
liaribus ac discipuiis vite, quae post mortem apud 
Deum futura est spem, non oratione neque verbis 
aut vocibus, sed factis ac re ipsa repraesentans, ct 
quod verbis pollicitus fuerat, oculis ipsis intuendum 
subjiciens, confidentiores cos atque alacriores pre- 
staret, ad eam quie ab ipso instituta fuerat, religio- 
se vite rationem, omnibus simul et Grzcis, et 
barbaris nuntiandam : protinus itaque hos ipsos 
familiares ac sodales, quos ipse sibi de optimis 
lectos asciverat, apostolosque suos ac discipulos 
declaraverat, sua ipsius divina virtute complevit, 
ut quam ipse nuntiaverat Dei cognitionem, illi omne 
hominum genus docerent, unam interim omnibus, 
tam Graecis quam barbaris, religionis instituens ra» 
tionem : ea porro erat, ut a d»monibus procul rece- 
derent, eosque fugerent, deorumque multitudinis 
fallaciam declinarent, atqueunum solum supremum 
Deum vere cognoscerent : prseterea liberationem ab 


αὑτοῦ γνωρίμοις xai μαθηταῖς τῆς μετὰ τὸν θάνατον 
παρὰ Θεῷ ζωῆς τὴν ἐλπίδα μὴ λόγοις μηδὲ ῥῆμασι 
χαὶ φωναῖς, ἀλλὰ αὐτοῖς ἔργοις παραστήσας, ὄφθαλ- 
μοῖς τε παραδοὺς τὴν διὰ τῶν λόγων ἐπαγγελίαν, εὖ- 
θαρσεῖς αὑτοὺς χαὶ προθυμοτέρους ἀπεργάσαιτο, καὶ 
πᾶσιν Ἕλλησιν ὁμοῦ xal βαρδάροις τὴν πρὸς αὐτοῦ 
χαταδληθεῖσαν εὐσεδῇ πολιτείαν χηρύξαι" αὐτέχα δ᾽ 
οὖν αὑτοὺς δὴ τούτους τοὺς γνωρίμους χαὶ θιασώτας, 
οὃς αὑτὸς αὑτῷ ἀριστίνδην ἐπιχρίνας ἀποστόλους τε 
αὑτοῦ xal μαθητὰς ἀνελέξατο, τῆς ἐξ αὑτοῦ θείας 
δυνάμεως ἐμπλῆσαι, πᾶν γένος ἀνθρώπων ἐχδιδάξαι 
τὴν πρὸς αὐτοῦ χαταγγελθεῖσαν θεογνωσίαν, Eva 
τοῖς πᾶσιν "Ελλησί τε χαὶ βαρύάροις εὐσεδείας ὗὕπο- 
θέμενος τρόπον, δαιμόνων ἀναχώρησίν τε xal φυγὴν, 


D xai τῆς πολυθέου πλάνης ἀνάνευσιν, ἑνὸς 6b μόνου 


Θεοῦ τοῦ ἐπὶ πάντων γνῶσιν ἀληθῇ προχηρύττοντα, 
xai λύσιν μὲν τῶν προηγνοημένων, εἰ μὴ ἔτ᾽ αὐτοῖς 
ἐπιμένοιεν, μίαν δὲ τοῖς πᾶσι σωτηρίας ἐλπίδα δι᾽ 
ἧς ὑποτέθειται πανσόφου χαὶ παναρέτου πολιτείας 
ὑπισχνούμενον. 


iis, quxe prius ignoranter commiserant, dummodo ne in iisdem perseverarent, et unam omnibus  salu- 
tis spem, per illud quod ipse posucrat sapientissime, ac cum omni virtute vivendi institutum, pollice- 


batur. 
XI. 


Quod in ea natura, qua nec pati , nec ledi potest, 
quaque incorporea est permanserit, etiam quo tem- 
pore [uctus est homo. 

Cum igitur hzc ita se habeant, non oportet te 


" |ga, xxv, 8; Ose. xin, (ὁ. !! 158. xxv, 8. 


IT*. 


II'. Ὡς ἀπαθὴς, xal á64a6nc, xal ἀσώματος 2: 


peus xal καθ᾽ ὃν ἐνηγθρώπει καιρόν. 


Οὕτω δὴ τούτων ἐχόντων, οὐ δεῖ ταράττεσθαι τὰν 


8. Ose. xii, 14. 


985 


DEMONSTRATIONIS EVANCELICAE LIB. IV. 


$83 


νοῦν,, γένεσιν xal σῶμα, χαὶ πάθη, xal θάνατον περὶ Α animoperturbari, tametsiet ortum, et corpus, et dolo- 


ακὖν Bolo: xsi ἀσώματον τοῦ Θεοῦ Λόγον àxobovta. 
Ὡς γὰρ οὐδ᾽ ἡλιαχοῦ φωτὸς πάθοιέν τι ἀχτῖνες τὰ 
“-ἄν-2 τληροῦσαι, χαὶ σωμάτων νεχρῶν, xal οὐ χα- 
θαρρῶν ἐφαπτόμεναι" πολὺ πλέον ἡ ἀσώματος τοῦ 
Θεοῦ δύναμι: οὔτ᾽ ἂν πάθοι τὴν οὐσίαν, οὔτ᾽ ἂν βλα- 
Geír, οὔτ᾽ ἂν χείρων ποτὲ ἑαυτῆς γένοιτο, σώματος 
ἀσωμάτως ἐπατωμένη. Τί γάρ; οὐχὶ χαὶ δίχα τοῦ 
χαϑ' à ἐνηνθρώπει σώματος, ἀεὶ xal διὰ παντὸς ἤχων 
δι᾿ ὅλτς τῆς τῶν στοιχείων, xal αὐτῶν δὴ τῶν σω- 
μάτων ὕλης, οἷά τις Θεοῦ λόγος ὧν δημιουργὸς, τῆς 
ἐξ αὐτοῦ σοφίας ἐν αὐτῇ τοὺς λόγους ἀποσφραγίξε- 
ται, τῷ μὲν ἀψύχῳ ζωὴν, τῷ δὲ ἀμόρφῳ ὄντι xal 
ἀξεδεῖ τὴν φύσιν, μορφὴν ἐναποτυπούμενος, τά τε ἐν 
αὐτῷ χάλλη χαὶ τὰς ἀσπωμάτους ἰδέας ταῖς τῶν σω- 
μάτων ποιότησιν ἐναποματτόμενος, χινῶν δὲ τὰ τῷ 
οἰχείῳ λόγῳ ἄψυχα χαὶ ἀχίνητα, γῆν, ὕδωρ, ἀέρα, 
πὺρ, κάἀνσοφόν τινα χαὶ παναρμόνιον χίνησιν, xai 
τὰ πάντα ἐξ ἀχοσμίας χοσμῶν, αὔξων τε χαὶ τελε- 
σισυργῶν, αὑτῇ τε ἐνθέῳ xaX λογιχῇ δυνάμει μονον- 
οὐχὶ ἐπιὼν τὰ πάντα, χαὶ διὰ πάντων χωρῶν πάν- 
Tuv τε ἐφαπτόμενος, ἀλλ᾽ οὔτι γε βλάδτν ἐχ τινὸς 
ἐπαγόμενος, οὐδὲ τὴν φύσιν αὐτὴν μολυνόμενος : 
οὕτω δὴ τὰ χατὰ ταῦτα χαὶ ἐν ἀνθρώποις γενόμενος, 
πάλαι μὲν βραχέσι xat ἀριθμῷ ληπτοῖς, μόνοις δὲ 
τοῖς ἀναγράπτοις προφήταις τε χαὶ διχαίοις ἀνδρά- 
σιν, ἄλλοτε ἄλλως ἐφαίνετο, ἐπὶ τέλει δὲ τοῖς πᾶσιν 
fn, φαύλοις τε χαὶ ἀδεδέσιν, Ἑδραίοις τε ὁμοῦ καὶ 
Ἕλλησι δι᾽ ὑπερδάλλουσαν τοῦ παναγάθου Πατρὸς 
χρηστότητα χαὶ φιλανθρωπίαν εὐεργετιχὸν ἑαυτὸν 
xa σωτήριον παρείχετο, διαῤῥήδην τοῦτο προχηούτ- 
«ων. € Οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ, ἀλλὰ 
oi xaxex ἔχοντες" οὐχ Ἦλθον χαλέσαι διχαίους, ἀλλ᾽ 
ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν. » Ἔχάλει δῆτα ὁ πάντων 
Σωτὺρ, « Δεῦτε, λέγων, πρὸς μὲ πάντες οἱ χοπιῶντες 
χαὶ πεφορτισμένοι, χἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς" » ἐχάλει 
χαὶ ἰᾶτο ἀφθόνως 6r ὀργάνου, οὗ προὐδέδλητο ἀν- 
θρωκίνου, οἷά τις μουσιχὸς ἀνὴρ διὰ τῆς λύρας τὴν 
σοφίαν ἐπιδειχνύμενος, xal νοσούσαις γε Ψυχαΐς 
tal; ἐν σώμασιν, οἷά τις ἑἱατρῶν ἄριστος, συγγενεῖ xal 
χαταλλήλῳ βοηθήματι τὸν ἄνθρωπον αὐτός τε 
ἐχυτὸν ὑπόδειγμα σοφοῦ xal παναρέτου xat εὐσεθοὺς 
παρείχετο βίου, διδάσχων μὲν τὰ ἀληθῆ οὐ παρ᾽ 
ἑτέρων ἡρανιτμένα, ἐξ αὑτοῦ δὲ xai παρὰ τοῦ 
lla:p; τὰ πάλαι xal ἐχ μαχροῦ τοῦ αἰῶνος τοῖς 
ἀνέχαθεν θεοφιλέσι xaX τοῖς πρὸ Μωῦϊσέως ᾿Εδραίοις 
γενομοθετημένα. Σωμάτων δὲ οὐχ ἧττον ἣ ψυχῶν 
ἐξιμελόμενος, xal σαρχιχοῖς μὲν ἀνθρώπων ὀφθαλ- 
poi; τὰ διὰ τῆς σαρχὺς αὐτῷ δρώμενα παρασχευάξζων 
(piv. ἀχοαΐς δὲ πάλιν σαρχὸς τὰς διὰ γλώττης xal 
σαρχὸς ὑπηχῶν διδασχαλίας, xal πάντα γε ἐπιτελῶν 
& οὗ ἀνεῶτιφεν ἀνθρώπου, τοῖς οὐχ ἄλλως ἣ μόνως 
οὕτως ττις αὑτοῦ θειότητος συναισθέσθα: δυναμένοις. 
Ἰχῦτα δὴ οὖν ἅπαντα εἰς τὸ χρήσιμον, χαὶ πᾶτιν 
ἡμῖ) ὠφέλιμον ὁ πάντα φιλάνθρωπος τοῦ Θεοῦ Δόγος 
ταῖς πατριχαῖς βουλαῖς διηχονεῖτο, μένων πάλιν a5- 
«ὃς ἄῦλος xal ἀσώματος, οἷος xal προτοῦ παρὰ τῷ 


* Luc. v, 51, 32. '* Matth. σι, 28. 


res, et mortem, de materi: ? experti atque incorporeo 
168 Dei Verboaudis. Ut enim solaris luminis radii, 
licet omnia compleant, et corpora mortua sordentia- 
que attingant, ipsi tamen nibil patiuntur, sic etiam 
multoque magis Dei vis incorporea naturae suz 
nullum neque incommodum neque nocumentum 
accipiet, neque unquam seipsa deterior fiet, quam- 
vis incorporea quadam ratione corpus attingat. 
Quid enim ? An non absque eo in quo hono factus 
est corpore, semper atque usquequaque per totam 
elementorum ipsorumque plane corporum materiam 
penetrans, tanquam is qui Dei sit ratio qua-dam opi- 
fex sapienti: quz ab ipso proficiscitur, in ea ipsa 
rationes et claudit et signat? dum videlicet inani- 
mis vitam, informibus vero et nullam naturz spe- 
ciem habentibus , formam figuramque imprimit ; 
quasque in se habet pulchritudines incorporeasque 
species, corporum qualitatibus immiscet, movetque 
ea qua sua ipsorum ratione inanima immotacue 
sunt, terram, aquam, aerem, ignem, sapientissimo 
quodam omnique concinnitate referlo motu ; atque 
ordinat omnia quacunque inordinata sunt, eadem- 
que auget ac perficit ; ac sua ipsius divina rationa- 
lique virtute accedit ad omnia ac per omnia pene- 
trat, omniaque attingit, neque tamen nocumenti 
quidquam ex earum rerum aliqua trahit, neque 
suam ipsius naturam coinquinat? Eadem itaque est 
ratio, dum etiam inter homines degit. illos quidein 
antea paucos el numerabiles, solos utique eos, de 
quibus scriptum est, prophetas justosque viros, iis- 
que alias aliter se ostendit : novissime vero jam 
omnibus malis impiisque et llebrzis simul et Gree- 
cis, ex abundanti optimi Patris bonitate amoreque 
erga homines, beneficium seipsum salutaremque 
exhibet , plane hoc ipsum ac publice denuntians. 
« Non indigent, inquit, bene valentes medico, sed 
male habentes : non veni ut. vocarem justos , sed 
peccatores ad po»nitentiam !*, » Vocabat ergo Sal- 
vatror omnium dicens : « Venite ad me, omnes qui 
Jaboralis et onerati estis, et ego reficiam vos !*. » 
Vocabat ac sanabat liberaliter, per illud humanum 
instrumentum quod prz seferebat, veluti quidam 
musicus vir, qui per lyram quam sit doctus osten- 


D dit, nec non zgrotantibusanimis iis, qua in corpo- 


ribus degebant veluti optimus quidam medicus, dum 
cognata congruentique ope ipsum hominem curat,ipse 
seipsum exemplar omni sapientia omnique virtute 
referta vite prebebat,docebatque interim veritatem, 
1069 non quam ab aliis compilasset, sed eam qua 
et a seipso el a P'atre, priscis illis, qui tam mul- 
tis ante seculis a nostra ztate procul vixerant, 
Dei amicis, qui ante Mosem floruerunt Hebrzis, ve- 
luti lex quedam exposita essel : et corpora ipsa 
non minua curabat quam animas : nam corporeis 
quidem hominum oculis, qu: per corpus ab ipso 
fiebant, intuenda comparabat, rursusque corporeis 


v8 


EUSEBII CAIESARIENSIS OPP. PARS, 7. — APOLOGETICA. 


238 


auribus doctrinam, per corpoream itidem linguam A Πατρὶ ἦν, οὔτε μεταδαλὼν τὴν οὐσίαν, οὐδ᾽ ágavi- 


insonabat, nec non omnia perficiebat per eum 
quem assumpserat hominem, iis qui non aliter 
quam sic duntaxat ipsius divinitatem sentire pote- 
rant. llzec namque omnia ad usum atque utilita- 
vem omnium nostrum, humanum genus omni prose- 
quens amore Dei Verbum, paternis consiliis admi- 
nistrabat, ipse interim rursus et materiz expers, 
et incorporeus maüuens, cujusmodi etiam pridem 
apud Patrem erat, neque mutans essentiam, neque 
perdens, quod sux ipsius nalurz proprium erat, 
neque vero aut corporis vinculis impeditus, aut 
a sua divinitate dejectus, ac ne domesticam qui- 
dem Verbi potestatem amittens, sed neque iis, qui 
illic quidem ubi ipsi humanum vas aderat, degeret 


σθεὶς τῆς ἑαυτοῦ αὐτὸς φύσεως, οὐδέ γε τοῖς τῆς 
σαρχὸς δεσμοῖς πεδηθεὶς, οὐδὲ ἀποπεσὼν τῆς θεότη- 
τος, ἀλλ᾽ οὐδὲ τὴν οἰχείαν τοῦ Λόγου παραπολέσας 
δύναμιν, οὐδ᾽ ὧδε μὲν ἔνθα fjv αὐτῷ τὸ ἀνθρώπιον 
σχεῦος τὰς διατριδὰς ποιούμενος, ἐν ἑτέροις δὲ εἶναι 
τοῦ παντὸς χεχωλυμένος. ᾿Αλλὰ γὰρ χαὶ ἐν τῷ τότε 
χαθ᾽ ὃ ἐν ἀνθρώποις ἐπολιτεύϑθτο, τὰ πάντα ἐπλήρου, 
καὶ τῷ Πατρὶ συνῆν. χαὶ ἐν αὐτῷ γε ἦν, xai τῶν 
πάντων ἀθρόως xaX ἐν τῷ τότε τῶν τε χατ᾽ οὐρανὸν 
χαὶ ἐπὶ γῆς ἐπεμέλετο, οὐδαμῶς τῆς πανταχόσε παρ- 
ουσίας ὁμοίως ἡμῖν ἀποχεχλεισμένος, οὐδὲ τὰ θεῖα 
πράττειν συνήθως παραποδιζόμενος" ἀλλὰ τὰ μὲν 
ἐξ αὐτοῦ μεταδιδοὺς τῷ ἀνθρώπῳ,, τὰ δ᾽ ἐχ τοῦ Üvr- 
τοῦ μὴ ἀντιλαμδάνων᾽ xaX τῆς μὲν ἐνθέου δυνάμεως 


tantum, in aliis vero universi partibus esse pro- D τῷ θνητῷ χορηγῶν, τῆς ὃὲ Ex τοῦ θνητοῦ μετουσίας 


hiberetur. Etenim tunc quoque cum inter homines 
versabatur, nihilominus omnia complebat, interim 
et.cum Patre et in Patre idem erat, et omnium re- 
rum pariter in eodem tempore, tam cuelestium 
quam terrestrium curam gerebat ; nusquam ab illa 
presentia, qua cunctis rebus adest nostro more 
exclusus, neque divina, ne ageret more suo, impe- 
ditus, sed illa quidem a seipso communicans ho- 
mini, hzc vero a mortali ipse non accipiens. ltem 
inortali quidem vim divinam suppeditans, a mortali 
vero ipse non contra in partem aut communitatem 
adductus. Neque igitur in pariu ἃ corpore ipse in- 
corporeus inquinabatur, neque item qui pa(tibilis 
nature expers erat, aliquid a mortali secunduni 
essentiam patiebatur. Nam neque, verbi gratia, 
duic lyra pulsatur, aut nervi convelluntur, pati 
verisimile est eum qui ita prxludit; neque dum 
cujuspiam viri sapientis corpus torquetur, illius sa- 
pientiam, aut quam in corpore gerit animam, cdi 
aut puniri merito dicere possumus : eadem ratione 
neutiquam, multoque etiam minus, quod Verbi aut 
natura, aut vis, detrimenti quidpiam ex 170 cor- 
poris affectionibus trahat, affirmare par est. Nam 
supra ne luminis quidem illud appositum exem- 
plum, pollui solares radios, dum coelitus in terram 
demittuntur, et lutum ac conum, atque omnis ge- 
neris sordes attingunt, concedebat. Iluminari qui- 
dem etiam hzc ab ipsius luminis radiis, nihil sane 


οὐχ ἀντεπαγόμενος. Οὔτ᾽ οὖν ἐμολύνετο τιχτόμενος 
ὑπὸ τοῦ σώματος ὁ ἀσώματος, οὐδὲ τὴν οὐσίαν ἔπι» 
ὄσχεν ὁ ἀπαθὴς ὑπὸ τοῦ θνητοῦ " ἐπεὶ μηδὲ τῆς λύ- 
ρας, εἰ οὕτως τύχοι, χοπτομένης, f) τῶν χορδῶν δια- 
σπωμένων, πάσχειν εἰχὸς τὸν ἀναχρουόμενον " οὐδὲ 
Y5 σοφοῦ τινος ἀνδρὸς τιμωρουμένου τοῦ σώματος, 
τὴν ἐν αὐτῷ σοφίαν, fj τήν γε ἐν τῷ σώματι ψυχὴν 
χόπζεσθαι, i| χαίεσθαι φαίημεν ἂν εἰχότως. Ταύτῃ 
τοι πολὺ πλέον οὐδὲ τὴν τοῦ Λόγον φύσιν 1 
δύναμιν βλάδος τι Ex τῶν τοῦ σώματος παθῶν 
ἀποφέρεσθαι, φάναι εὔλογον ὅτι μηδὲ τὸ τοῦ φωτὸς 
ἡμῖν ὑπόδειγμα χραίνεσθαί τι τὰς ἡλιαχὰς ἀχτῖνας 
ἐπὶ γῆς οὐρανόθεν ἐχπεμπομένας, πηλοῦ τε xaX βορ- 
6ópou xal μιασμοῦ παντὸς ἐφαπτομένας συνεχώρει. 
Φωτίζεσθαι μὲν χαὶ ταῦτα Ex τῶν τοῦ φωτὸς αὐγῶν 
οὐδὲν ἂν χωλύο! λέγειν" τὸ δέ γε τὸν ἥλιον μολύνε- 
σθαι ἐκ τῆς τῶν σωμάτων ἐπιμιξίας, f] πηλοῦσθϑαι, 
οὐχέτι. Καὶ μὴν ταῦτά γε τῆς φύσεως οὐχ ἂν εἴη τῶν 
σωμάτων ἀλλότρια. Ὁ δέ γε ἄῦλος xal ἀσώματος τοῦ 
Θεοῦ Λόγος, αὑτοξωὴ τυγχάνων χαὶ αὐτοφῶς νοερὸν 
χαὶ ὅσα ἄλλα προχατείλεχται, παντὸς οὗ ἂν ἐφάψοιτο 
ἐνθέῳ χαὶ ἀσωμάτῳ δυνάμει, ξἧν τοῦτο ἀνάγχη xal 
σὺν λογιχῷ διάγειν φωτί. Ταύτῃ τοι χαὶ σώματος οὗ 
ἂν ἐφάψοιτο, ἐγίαπσται τοῦτο καὶ πεφώτισται αὐτίχα, 
πᾶσά τε νόσος αὐτῷ xal ἀῤῥωστία xal πάνθ᾽ ὅσα 
ὑπεξίσταται " ἀντιλαμθάνει δὲ τῆς ἐξ αὐτοῦ πληρώ- 
σεως στέρησις. Οὕτω δῆτα χαὶ τὸ νεχρὸν τῆς τοῦ 
Λόγου δυνάμεως, μικρόν τι αὐτοῦ ἐφαψάμενον,, ἀνη- 


nos aflirmare prohibeat; solem vero ipsum fc- ἢ γείρετο ζωούμενον, χαὶ ὁ θάνατος τὴν ζωὴν ἔφευγε, 


dari, aut lutosum fieri, dum ejus lumen corporibus 
immiscetur: nequaquam, At ista tamen non sunt 


χαὶ τῷ γε φωτὶ τὸ σχότος ἐξελύετο, τό τε φθαρτὸν τὴν 
ἀφθαρσίαν ἐνεδιδύσχετο, xal τὸ θνητὸν τὴν ἀθανασίαν. 


à natura corporum aliena. Illud vero ominis expers materix* incorporeumque Dei Verbum, quod ipsa 
vita est, et ipsum lumen intelligibile, et alia quecunque prius enumerata sunt, quidquid divina at- 
que incorporea sua vi attigerit, vivere id degereque cum lumine rationali, necesse est. Hac sane 
jpsa ratione, quodcunque etiam corpus attigerit, sanctificatum protinus id illuminatumque est, ab 
eodemque zgritudo omnis omnisque infirmitas , aliaque ejusdem generis universa refugiunt. Priva- 
tio autem illius plenitudinem adipiscitur. Sic sane etiam mortuum illud Verbi corpus, ubi exiguum 
quiddam, virtutem illam Verbi attigit, tum excitatum est illico ac revixit, et mors vitam effugit, et 
ipso lumine obscuritas dissoluta est; et quod corruptibile erat, induit incorruptionem; quod moe 


tale, immortalitatem. 


es9 

Ι΄. 

15. Ὥς. τὸν ἄνθρωπον ἀγανεωσάμενος, πᾶσιν 
ἡμῖν τὴν τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν παρέσχετο ἐ.1- 
zica. 

Kai τί vip ἄλλο, πλὴν ὁ πᾶς ἄνθρωπος ὑπὸ tn; 
θεότττος χατεπίνετο, xal πάλιν Θεὸς ἣν ὁ Θεὸς Λό- 
τος, GO; χαὶ πρὶν γενέσθαι ἄνθρωπος, χαὶ συναπε- 
Gfou γε τὸν ἄνθρωπον ἀπαρχὴν τῆς ἡμῶν ἐλπίδος" 
774:09 αὐτὸν ἐχεῖ τῆς τε παρ᾽ αὐτῷ ζωῆς ἀϊδίου, xat 

t£; ἐν τῇ θεότητι xai μαχαριότητι χοινωνίας ἀξιῶν, 
ἐαῖν πε ὁμοίως ἅπασι τῇς παρ᾽ αὑτῷ χαὶ σὺν αὐτῷ 
ἀθανασίας τε xal βασιλείας τοῦτο μέγιστον δεῖγμα 
Ξαρέχων. 


IE'. 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. 1V. 


Α 


Β 
Τί «βούλεται δηλοῦν ἡ τοῦ Χριστοῦ παρουσία, 


καὶ ὡς Θεὸς xai Κύριος, καὶ ἀρχιερεὺς τοῦ τῶν 
διων Θεοῦ διὰ τῶν παρ᾽ Ἑδραίοις προφητῶν 


ὁ Χριστὸς ἀνηγορεύετο. 

Τοῦτο τῆς εἰς ἀνθρώπους ἀφίξεως τέλος ἧν, τὸν 
“-λαι τῇς τοῦ Πατρὸς γνώσεως ἀποπεπλανημένον εἰς 
τὲν οἰκίαν ἐπαναγαγεῖν, xal τὸν συγγενῆ xaX φίλον, 
ets; τε αὑτοῦ χατηξιωμένον εἰχόνος, τῆς οἰχείας ἀπο- 
Azu3a3t ζωῆς ^ oov τε χαὶ οἰχεῖον τοῦ Πατρὸς ἀπο- 
φῆναι τοῦτον, δι᾽ ὃν αὐτὸς ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος ὑπέστη 
γενέσθαι ἄνθρωπος. Οὕτω δῆτα, ὡς ἐν βραχεῖ φάναι, 

χατὰ τὸν Σωττρα xai Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν τὸν 
Χριστὸν ὑπόθεσις, διάφορον ἔχουσα τὴν οἰχονομίαν, 
ἐχ τῶν παρ᾽ Ἑόδραίοις παραστήσεται προφητιχῶν 
λόγων" ὡσπεροῦν μιχρὸν ὕστερον αἱ ἐξ αὐτῶν δεί- 
ξουσι μαρτυρίαι, πιστουμένων τὰ παλαιὰ τῶν νέων 
γραμμάτων, xal τῶν εὐαγγελιχῶν τὰς τῶν προφη- 
«:xcV μαρτυρίας ἐπισφραγιξομένων. ᾿Αλλὰ γὰρ τού- 
τῶν ὧδε ἐχόντων, ὥρα λοιπὸν xal περὶ τῆς προσηγο- 
ρίας αὐτοῦ διελθεῖν, χαθ᾽ ὃ Ἰησοῦς xai Χριστὸς ἀνη- 
τορεύετο, δι᾽ ὅσων τε προφητειῶν ὀνομαστὶ προεχη- 
βύττετο. Πρῶτα 6k σχεψώμεθα τί βούλεται δηλοῦν ἡ 
τοῦ Χριστοῦ προσηγορία, πρὶν ἄρξασθαι τῆς χατὰ 
μέρος συναγωγῆς τῶν προφητιχῶν περὶ τοῦ προχει- 
μένου σχέμματος λογίων. IIpoof;xet δὲ ἡγοῦμαι περὶ 
εὐτῖ΄ς πρῶτον τῆς Χριστοῦ διαλαθεῖν προσηγορίας, 

διαρθρῶσαί τε τὴν περὶ αὐτῆς ἔννοιαν, ὡς ἂν μηδὲν 
lad; λάθοι τῶν xav' αὐτὴν ζητουμένων. "AX)og μὲν 
«v, ἐγγύθεν xai ἐχ τῶν xa0' ἡμᾶς ἀρξάμενος, εἴ- 


290 
XiV. 


XIV. Quemadmodum, renotato homine, omnibus no- 
bis &ternorum bonorum spem pra:buerit., 


Ceterum, quidnam aliud tandem, quam quod 
totus homo ab ipsius Dei natura alsorptus est, et 
rursus Deus fuit, Deus Verbum, cujusmodi fuerat 
eliam antequam homo fieret, et secum Deum ho- 
minem fecit, spei nostre primitias; hunc ipsum 
interim ad illius vit:e aeterne, quam penes se ha- 
bet, atque id dignitatis in divinitate, ac beatitudine 
communitatem assumens, nobisque itidem omni- 
bus, futurz apud ipsuin et cum ipso immortalitatis 
ac regni, maximum hoc prabens indicium. 


171 XV. 


Quid sibi velit, quidve significet ipse Christi adven- 
(us, εἰ quod Deus, εἰ Dominus, εἰ Pontifex. Dei 
universi, per prophetas llebra'orum Christus apypel- 
latus est. 

Hoc sane fuit illius ad homines accessionis ex- 
tremum, ut sic eum qui ab ipsius Patris cognitione 
aberraverat, ad eam ipsam reduceret, et cognatum 
atque amicum suaque ipsius donatum ornatumque 
imagine, propri vitz gaudiis ac possessione dona- 
ret, amicumque illum ipsum Patris ac familiarem 
efficeret, cujus causa idem Dei Verbum se fieri ho- 
minem passum est. 85:5 saae, ut paucis absolvam, 
hac Salvatoris ac Doinini nostri Jesu Christi con- 
sideratio et materia, variam habens dispositionem, 
ex propheticis llebraorum oraculis con(firmabitur, 
sane quemadmodum paulo post accepta ab illis 
testimonia demonstrabunt, recentioribus litteris 
vetera comprobantibus , et angelicis testimoniis 
prophetica quasi certa impressa nota commendan- 
tibus. C:eterum, quando hzc ita se habent, tempus 
est deinceps de appellatione ejusdem disserere, 
quatenus et Jesus et Christus dictus est, necnon 
per quas prophetias nominatim ante sit denuntia- 
tus. Primumque illud contemplemur, quidnam 
ipsum Christi nomen significet, antequam proplie- 
tica de proposita inspectione oracula colligere inci- 
Jiamus. Par autem esse arbitror de ipsa primuta 
Christi appellatione tractare, illiusque intellectum 
distinguere, ut nihil prorsus nos lateat eorum qux 


tx ἂν Μωῦσέα νομοθετῆσαι πρῶτον ἁπάντων τοὺς D hoc loco quzri solent. Alius igitur ab 116 quz pro- 


τῷ Θεῷ ἱερωμένους μύρῳ σχεναστῷ χρίεσθαι, εὐω- 
Ux; δεῖν τὰ σώματα xal ἀγαθοῦ τινο; ἀποπνεῖν ἡγη- 
Siutvov* ἐπεὶ πᾶν τὸ δυσῶδες papal; xal ἀχαθάρ- 
“ες δυνάμεσιν εἶναι φίλον, ὡς ἔμπαλιν ταῖς φιλαγά- 
bos, τὸ εὐῶδες “ ὅθεν xaX θυμιάματι συγχειμένῳ εἰς 
ὑπερδολὴν εὐωδίας xa0' ἐχάσττν ἡμέραν τοῖς ἱερεῦσι 
χρῖτθαι ἐν τῷ ἱερῷ νομοθετῖ sat, ὅπως, χαταχιρνα- 
μένου τοῦ ἀέρος, xal τὸ δυσῶδες ἀφανίξοντος, θεία 
τς ἀποῤ οὴ τοῖς εὐχομένοις χαταμιγνύηται" διὰ 
γὲρ τοῦτο αὐτὸ xal χρίσμα ἀλειπτιχὸν εὐωδέστατον 
bà μυρεψιχῆς τέχνης συνθεῖναι ὡς ἂν χρίοιντο τούτῳ 
οἱ τῶν χοινῶν δημοσίᾳ προστήσεσθαι μέλλοντες, xat 
τὸ τοῦ Χριστοῦ ὄνομα πρῶτον Μωΐῦσέα τοῖς χριομέ- 
νοῖς ἐπιθεῖναι. Τοῦτο 0E τὸ χρίσμα μὴ μόνον ἀρχιε- 


piora sunt, et quae ad nos magis spectant, initio 
sumpto, dixisset Moysem primum omnium in legibus 
posuisse, eos qui Deo consecrati essent unguento 
comparato ungi solitos, fragrantia scilicet quadam 
opus esse corporibus, eaque bene olere oportere 
ratus : quandoquidem omne quodcunque male 
oleat, sceleratis atque immundis potestatibus est 
amicum, sicut contra studiosis bonitatis, quod- 
cunque fragrantiam amet : ex quo etiam, ut incen 

sis οἱ fumigationibus composite ad abundantem fra- 
grantiam, singulis 179 diebus uterentur sacerdotes 
in templo legibus sanxisse, ut dum sic aer misce- 
tur, et quidquid male olet, repellit, defluentia qu:e- 
dam divina precantibus immisceatur : nam propter 


30] 


EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS. I. — APOLOGETICA. 


203 


hanc ipsam causam etiam unguentum odoratissi- A ρεῦσι παραδοθῆναι, ἀλλὰ xal τοῖς μετὰ ταῦτα '*po- 


mum, ad unguenti usui) unguentaria arte componi 
solitum, ut eo ungerentur qui communibus rebus 
publice przficiendi fuissent : et Christi nomen pri- 
mum Moysem iis quiita ungerentur, imposuisse : id 
autem unctionis genus , non solum pontificibus 
fuisse traditum, sed et prophetis et regibus qui 
pos:ea fuerint, quibus etiam ipsis solis lioc. un- 
guento ungi fas esset. llec igitur dictu quidem 
faciliora fuissent, longe tamen remota a divina et 
sublimi prophet:z ipsius intelligentia. Siquidem ad- 
mirabilis ille, atqu» ingens revera sacrorum admi- 
nistrator, qui omnem terrenam et corpoream natu- 
ram, in solis noverat qualitatibus discretam, nullo 
modo aliam alia honore aut pretio digniorem judi- 
cavit, utpote cum omnia nosset ex eadem orta ma- 
teria, qux neque unquam sistit, neque stabile 
quidquam in natura habet, semper autem fluit, et 
ad propriam corruptionem festinat. Non igitur 
quod suave esset in corporibus eleg:t, neque ipsum 
per se quod sensus ipsos demulceret, przetulit ; hoc 
namque anim: vitium fuisset que in humum et ad 
corporum voluptatem declinaret. Etenim innume- 
rabiles effeminata corpora habentes, et alioqui vi- 
tiis ohnoxii, el intemperantes, qui unguentorum 
operosa varietate uti solent, animas interim omni 
faeditate ominibusque sordibus male olentes circum- 
ferunt : sicut e contrario qui Dci amici sunt, ipsam 
virtutem olentes, et multo prestantiorem a mo- 
destia atque a justitia et ab omni pietate halantem 
fragrantiam, quam de terrz odoramentis trahentes, 
odorem corporum qua materia constant, nihili 
prorsus faciunt. llc igitur cum egregie admodum 
percepta et cognita haberet propheta, unguentorum 
atque incensorum nullam przcipuam gerebat cu- 
ram : meliorum vero ac divinarum rerum imagines, 
quantum poterat per corpora iis qui sic duntaxat, 
neque usquam aliter divinas res doceri poterant, 
exliibebat. Nam quod ipsum hoc divinum quoque 
oraculum responderit, palam descriptum habetur, his 
verbis : « Vide ut facias omnia ad exemplar quod tibi 
monstratum est in monte '*. » Igitur aliarum rerum 
cum perficeret hiec quz? exemplaria nominare consue- 
vit,illum unguenti usum illamqueunctionem sancivit. 


φήταις καὶ βασιλεῦσιν, οἷς καὶ αὐτοῖς τούτῳ χρίεσθαι 
μόνοις ἐξὸν ἦν τῷ μύρῳ. Ταῦτα μὲν οὖν προχειρό» 
τερα ἂν εἴη, πόῤῥω vc μὴν χαθεστῶτα τῆςς ἐνθέου 
xai μεγαλοφυοῦς τοῦ προφήτου διανοίας. Ὁ γάρ τοι 
θαυμάσιος ἐχεῖνος, χαὶ μέγας ὡς ἀληθῶς ἱεροφάντης, 
πᾶπαν γεώδη xal σωματιχὴν οὐσίαν ἐν μόναις εἰδὼς 
ταῖς ποιότησι διαχεχριμένην, κατ᾽ οὐδένα τρόπον ἑτέ- 
piv τῖς ἑτέρας προὐτίμησεν ἂν, τὰ πάντ᾽ εἰδὼς 
μιᾶς ὄντα ἔγγονα ὕλης οὔ ποτε ἑστώσης, οὐδέ τι βέ- 
63:0v ἐν τῇ φύσει ἐχούσης, ἀεὶ δὲ ῥεούσης, xa ἐπὶ 
τὴν οἰχείαν φθορὰν ἐπειγομένης. Οὔχουν τὸ ἡδὺ τῶν 
σωμάτων εἴλετο, οὐδ᾽ αὐτὸ χαθ᾽ αὑτὸ προὔκρινεν ἂν 
τὸ ἀπὸ τῶν αἰτθήέσεων προσηνές " χαμαὶ γὰρ xal ἐπὶ 
σωμάτων ἡδονὴν πεσούσης τοῦτ᾽ ἂν εἴη τὸ πάθος ψυ- 
χῆς. Μυρίοι γοῦν τῶν τὰ σώματα τεθηλυμένων, ἐμ» 
παθεῖς ἄλλως xai ἀχόλαστοι, μύρων χαὶ ποιχίλων 
περιεργίαις χρώμενοι, πάσνς αἰσχρᾶς καὶ ῥυπώσης 
δυσωδίας τὰς Ψυχὰς ἐπιφέρονται " ὡς ἔμπαλιν οἱ θεο- 
φιλεῖς, ἀρετῆς ἐμπνέοντες, τὴν πολὺ χρεΐττονα τῶν 
ἀπὸ γῆς ἀρωμάτων τὴν ἀπὸ σωφροσύνης, καὶ διχαιο- 
σύντς, xol πάσης εὐσεδείας ἀναδιδομένην εὐωδίαν 
ἐπαγόμενοι, τὴν τῶν ὑλιχῶν σωμάτων ὁδμὴν ἐν o» 
δενὰ τέθεινται λόγῳ. Ταῦτα οὖν εὖ μάλα διειληφὼς ὁ 
προφήτης, μύρων μὲν ἣ xai θυμιαμάτων οὐδεμίαν 
προηγουμένην ἐποιεῖτο φροντίδα * χρειττόνων δὲ xal 
θείων εἰχόνας, ὡς ἐνῆν δυνατὸν, διὰ σωμάτων τοῖς 
μόνως οὕτως, χαὶ οὐδ᾽ ἄλλως τὰ θεῖα οἵοις τε μᾶν- 
θάνειν παρεδίδου. Ὅτι δὴ τοῦτ᾽ αὐτὸ καὶ ὁ θεῖος ἀνά, 
γέγραπται εἰρηχὼς χρησμὸς φήσας, « Ὅρα ποιήσῃς 
πάντα κατὰ τὸν τύπον τὸν δειχθέντα σοι ἐν τῷ ὄρει. 
Σύμθδολα τοιγαροῦν ἑτέρων, ἅπερ τύπους εἴωθεν üv- 
μάζειν, ἐπιτελῶν, τὴν διὰ τοῦ μύρου χρίσιν ἐνομοθέτει. 
Ὅγε μὴν ὑψηλὸς καὶ ἐν ἀποῤῥήτοις δηλούμενος αὐτῶν 
λόγος, ὡς δυνατὸν εἰπεῖν, τοιαύτην εἶχε διάνο:αν, τὸ 
μόνον ἀγαθὸν xal μόνον ὡς ἁληθῶς εὐῶδες xai τί- 
μίον, καὶ πάσης μὲν ζωῆς αἴτιον, πᾶσι δὲ σὺν τῷ εἷ- 
ναι xaX τὸ εὖ εἶναι δεδωρη μένον, ἕν τοῦθ᾽ ὁ παρ᾽ Ἔ- 
6palotg λόγος ἠπίστατο πρῶτον τῶν ὅλων αἴτιον, αὖ- 
τὸν δὴ τὸν Ὕψιστον xal παμόασιλέα τῶν ἁπάντων 
δημιουργὸν Θεόν. Τούτου δὴ οὖν τὴν παναλχῇ χαὶ 
πανάγαθον xai παντὸς χαλοῦ χορηγὸν tt; ἀνωτάτω 
χαὶ ἀγεννήτου θεότητος δύναμιν τὸ θεῖον Πνεῦμα 
προσαγορεύει. Διόπερ Χριστὸν xal ἠλειμμένον τὸν 


173 Sublimior tamen earum rerum, et quz de Ὁ αὐτῆς μέτοχον ἀποχαλεῖ. Ἔλαιον δὲ τὸν οἶχτον iv 


arcanis proferri solet ratio, pro mea dicendi facul- 
tate, talem habebat sensum, quod solum est bonum 
solumque revera íragrans eti pretiosum, atque 
omnis quidem vitz principium et fons, omnibus 
autem una cum eo ut sint, etiam id , ut bene sint, 
largiens, unum sane illud llebrzeorum ratio noverat 
qui quidem universi primus est auctor, ipsum uti- 
que altissimum ac totius regem, omniumque rerum 
opificem Deum. Hujus itaque supremz atque in- 
genite divin: essenliz virtutem illam, quz omnia 
valet, omne bonum prastat, omnem pulchritudinem 
subministrat, divinus Spiritus, proprio et conve- 
nieni exemplo conferens atquà accommodans, Dei 


! Exod, xxv, $0. 


τούτοις ἄχουε, μηδὲ τὴν ἐπὶ τοῖς δυσπραγοῦσι λύπην, 
ἀλλ᾽ ὃ καρπὸς τοῦ φυτοῦ παρίστησι, τὸ πάσης ἀμι- 
γὲς ὑγρᾶς ὕλης, φωτὸς αὐξητιχὸν, πόνων θεραπευτι- 
xbv, χαμάτων ἀπαλλαχτιχὸν, τὸ τῶν ἐπαλειψαμένων 
φαιδροποιὸν, φωτὸς δέίχην ἀποστίλδον ταῖς μαρμαρυ- 
γαῖς, διαυγῇ τε χαὶ λαμπρὰν τῶν αὐτῷ χρωμένων 
ἀποτελοῦν τὴν ὄψιν, 6 φησιν ἡ θεία Γραφή" « Τοῦ 
ἱλαρῦναι πρόσωπον ἐν ἐλαίῳ. » Τούτῳ τοιγαροῦν ὁ 
λόγος, τὴν ἀνωτάτω τοῦ πανηγεμόνος xai παμὄασι- 
λέως Θεοῦ δύναμιν συμδαλὼν τῷ παραδείγματι, τὸν 
πρῶτον xal μόνον ὅλῳ τούτῳ χρισθέντα, χαὶ τῆς Ost- 
χῆῇς xal πᾶσιν ἀχοινωνήτου πατριχῆς εὐωδίας μετει- 
ληφότα, καὶ μόνον ἐξ αὐτοῦ γεννυθέντα Θεὸν Αόγον, 


925 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB IV. 


994 


μετοχῇ -ε τοῦ γεννήσαντος ἀγεννήτου xai πρώτου A oleum appellat. Quare et Christum et unctum euni, 


χαὶ μείζονος Θεὸν Ex Θεοῦ ἀποφανθέντα, Χριστὸν xal 
ἐβλειμμένον ἀπεχάλεσε. Διὸ καὶ ἐν Ψαλμοῖς πρὸς αὐ- 
τὸν δὴ τοῦτον τὸν ὑπὸ τοῦ Πατρὸς ἡλειμμένον ἀνα- 
φωνεῖ τὸ φάσχον ὧδε λόγιον" « Ὁ θρόνος σου, ὁ 
Θεὸς, εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος" ῥάδδος εὐθύτητος ἡ 
ῥάῤδος τῆς βασιλείας σου. Ἠγάπησας διχαιοσύνην, 
xi ἐμίστσας ἀδιχίαν- διὰ τοῦτο ἔχρισέ a: Θεὸς ὁ 
Θεός cou ἔλαιον ἀγαλλιάσεως παρὰ τοὺς μετόχους 
ov. » ᾿Αλλὰ γὰρ μία μὲν ἡ τοῦ ἐλαίου φύσις " ἡ δὲ 
τοῦ μύρου πολλῶν ἐπὶ τὸ αὐτὸ σύνοδον συμαίνει. Ταύ- 
πῇ vot χαὶ ἡ πρώτη xai ἀγέννητος τοῦ παμδατιλέως 
Θεοῦ δύναμις, χαθ᾽ ὃ μὲν ἀπλῆ τις xal ἀσύνθετος xal 
ἄλλης πάσης οὐσίας ἀμιγὴς ἐπινοεῖται, ἁπλῷ τῷ τοῦ 
ἐλαίου προῤῥήματι παραξέδληται" χαθὸ δὲ πλείστων 
ἐπινοῶν ἐν ταυτῷ περιληπτιχὴ τυγχάνει, οἷον motr- 
τιχῆς ἢ βασιλικῆς, προνοητιχόν τε χαὶ χριτιχὸν, φιλ- 
ἀνθρωπόν τε xai σωτήριον, ἄλλων τε ὅσων μυρίων 
ἐπινοίᾳ θεωρουμένων, εἰχότως μύρῳ πάλιν ἡ τῶν 
πολλῶν χαὶ ἀγαθῶν περιληπτιχὴ δύναμις ἀπείχασται, 
ᾧ χεχρζαθαι τὸν ἀληθῆ χαὶ μόνον ἀρχιερέα τοῦ Θεοῦ 
βεῖοι λόγοι παιδεύουσι. Πρῶτος γέ τοι αὐτὸς ὁ Μωῦ- 
Ono, ἐν ἀποῤῥήτοις τὰ θεῖα ἐποπτεῦσα'! ἠξιωμένος, 
xai τὰς περὶ τοῦ πρώτου χαὶ μόνου ἢλειμμένου «χαὶ 
ἀρχιερέως τοῦ Θεοῦ τελετὰς ἐν ταῖς αὐτοῦ θεοφανείαις 
“πρὸς αὐτοῦ τετελεσμένας, εἰχόνας προστάττεται ἐπὶ 
γῆς xai σύμδολα χαταστήσασθαι τῶν ἐν ταῖς θεο- 
πτεία:ς νενοημένων, ὡς ἂν ἔχοιεν προεμμελετᾶν τοῖς 
συμθόλοις οἱ τῶνδ᾽ ἠξιωμένοι μέχρι τῆς τῶν ἀληθῶν 
ἑποπτείας. Αὐτὸς δῆτα ἀφορισάμενος τέως τοῦ ἐξ ἀν- 


qui illius particeps sit, vocat. Oleum vero in his 
noli miserationem accipere, neque in rebus adver- 
sis mororem, sed id quod certz plantz fructus 
emittit, quod ex humida materia nihil habet. admi- 
sium, quod lumen auget, quod fessos sublevat, 
quod labores aufert, quod eos qui ipso unguntur 
hilares facit, quod instar luminis de seipso vibrat 
splendores, nitidumque ac micantem eorum qui 
ipso utuntur comparat vultum ; quod utique ipsum 
eliam divin: litterz produnt illis verbis : « Ut ex- 
hilaret faciem in oleo !*. » liuic igitur exemplo 
supreinam ejus Dei, qui omnium cst. princeps om- 
niuinque rex, virtutem comparans oratio, eum qui 
solus hoc toto unctus est, quique divine atque ejus 
quae cum nullis aliis communicatur paternz fra- 
grantiz particeps factus, el qui solus ex ilo ge- 
nitus Deus Verbum, communicatione gignentis in- 
geniti, Deus de Deo est declaratus, Christum atque 
unctum vocavit. Quocirca in Psalmis ad hunc 
ipsum, qui a Patre unctus est, sic quoddam ora- 
culum dicit : « Sedes tua, Deus, in szculum szculi, 
virga directionis, virga regni tui. Dilexisti justi- 
tiam, et odisti iniquitatem, propterea unxit te 
Deus Deustuus oleo lzetiti2 prae consortibus tuis 17.» 
Αἱ vero una quidem est olei natura, sed unguenti 
que est, ea multarum in idem concursum signifi- 
cat. Proinde etiam prima illa et ingenita omnium 
regis Dei virtus, quatenus quidem simplex atque 
incomposita, nullique alii natura conmista intel- 


θοώπων ἐπὶ γῆς τῷ Θεῷ ἱερατεύεσθαι ἐπιτήδειον &v- C. ligitur, simplici olei locutioni collata est; quatenus 


6pa, πρῶτος τοῦτον Χριστὸν ἐπωνόμασε, χατ᾽ ἀνα- 
φορὰν τῆς ἐν τοῖς νοητοῖς θεωρίας, χαὶ τοῦτον, διά 
τινος ἀλοιφῆς εὐώδους χρείττονα τῶν λοιπῶν ἀνθρώ- 
τῶν ἀποφήνας, ἄντιχρυς χαὶ διαῤῥήδην ἀνεχήρυξεν, 
ὅτι δὴ xav' αὐτὴν ἡ τοῦ γεννητοῦ φύσις ἅπασα, xal 
πολὺ πλέον ἡ ἀνθρωπεία τῆς ἀγεννήτου δυνάμεως 
ἀπολειπομένη, δεῖται τῆς ἀπὸ τοῦ χρείττονος εὐω- 
δίας. ᾿Αλλὰ τοῦ μὲν ἀνωτάτου xal πρώτου οὗ τινι θε- 
μιτὸν ἐφιχέσθα:. Ἕνὶ γὰρ μόνῳ τῷ Μονογενεῖ xol 
Ilguzotóxip τοῦτ᾽ ἀνέχειτο τὸ γέρας " τοῖς δὲ μετ᾽ αὖ- 
tbv οὐχ ἄλλω: f) διὰ μόνης τῆς τοῦ δευτέρον μετου- 
σίας τῶν ἀγαθῶν οἷόν τε ἦν ἐπαύρασθαι. Πνεύματος 
ἔρα ἐνθέου τὸ παρὰ Μωῦσεϊζ σύμθολον ἣν. Διαιρέσε:ς δὲ 
χαρισμάτων εἰσὶ, τὸ δ᾽ αὐτὸ πνεῦμα, οὗ μάλιστα μετ- 
ἔχειν φιλοτιμεῖσθαι ἱερέας xat προφήτας xai βασι- 
Mac ῴετο δεῖν, ὡς ἂν οὐχ ὑπὲρ ἑαυτῶν μόνον, ἀλλὰ 


«αντὸς τοῦ ἔθνους τῷ Θεῷ χαθωσιωμένους. Ὅτι δὲ 


δ) θειοτέρων ἦν τὰ παρὰ Μωῦσεϊ σύμδολα, xat ὡς δυ- 
νατὸν ἣν xol ἄνευ γεώδους μύρου τοὺς τῷ θείῳ 
Πνεύματι χατόχους χριστοὺς ὀνομάζεσθαι, φέρε τι 
μᾶλλον ἀχριθδέστερον διασχεψώμεθα. Δαδὶδ ἐν pO 
φαλμῷ, τὰς περὶ τὸν ᾿Αδραὰμ, καὶ τὸν Ἰσαὰχ, χαὶ 
9v Ἰαχὼδ ἀναλαξὼν ἱστορίας, αὐτοὺς ἐχείνους τοὺς 
βεονιλεῖς προπάτορας, xaX πρὸ τῶν Μωῦσέως χρόνων 
γενομένους, χριστοὺς ἀποχαλεῖ, οὐ δι᾽ ἄλλο ἣ διὰ 
τὶν «τοῦ θείου Πνεύματος, οὗ μετεῖχον, ἐπιῤῥοὴν. 
Ἱσττορήσας γοῦν ὅπως ἐπεξενώθησαν τοῖς ἀλλοφύλοις, 
16 Psal, ei, 15. "7 Psal. σσζῖν, 7-8. 


aulem plurimas in eodem counsiderationes compre- 
hendendi vim habet, ut quod facere potest, quod 
regnare, quod providere, quod judicare, 17/4 quod 
amore prosequi homines, quod salutem afferre, 
aliaque innumerabilia qua intelligentia conside- 
rantur : unguento rursus hiec ipsa quie el multa οἱ 
bona comprehendere potest vis, merito comparata 
est, quo unguento eum qui Dei et verus et solus est 
pontifex, unctum esse divina nos docent oracula. 
Et primus quidem ipse Moyses, qui in arcanis di- 
vinarum rerum inspeclione ac mysteriorum, quie 
ab ipso in iis visionibus quibus Deum prasentem 
agnoscebat , de primo et solo uncto, et pontifice 
Dei per:ecta sunt, dignus habitus est, imagines 


D jubetur in terra et notas conficere eorum quz in 


illis Dei visionibus intellexerat, ut qui talibus notis 
ac signis digni habiti erant, ea. possent tantisper 
meditari iisque se exercere, dum quas vera essent 
inspicere non dabatur. ls igitur selectum interim 
ex his hominibus, qui in terra versantur, virum ad 
sacra Deo facienda idoneum, primus  Christuni 
nominavit, appellationem ad ea referens qux 8ola 
intelligentia considerantur ; qui sane cum hunc qua- 
dam fragranti unctione. prstantiorem ezeteris ho- 
minibus declarasset, verissime et planissime de- 
nuntiavit, omnem naàturam que creata est, mul- 
teque etiam magis liumanam per se, dum ἃ virtute 


295 


EULSEDII C£EESARIENSIS CPP. PARS. I. — APOLOGETICA. 


206 


increata relinquitur, prasstantioris cujuspiam fra- A xa ὡς ἐπιδουλευθέντες σωτῆρος ἔτυχον τοῦ Θεοῦ, 


grautize indigere, sed qua Patris quidem illius et 
ingeniti est, eam attingere nemini fas eat. Uni enim 
duntaxat unico primoque genito, hoc reservatum 
est donum. Qui autem post illum exsistunt, ii non 
aliter quam per ejusdem Unigeniti communicatio- 
nem, bonorum compotes fieri poterant : Spiritus 
ergo divini id quod apud Moysem fertur, nota quz- 
dam erat. Divisiones porro donorum sunt, sed 
idem est Spiritus, cujus maxime ut fieri participes 
studerent, et sacerdotes et prophete et reges , opus 
esse arbitrabatur, utpote qui non pro seipsis solum, 
verum etiam pro Lota gente Deo sacrati essent. 
Quod autem rerum magis divinarum Mosaica illa 
noie quedam essent, et quod fieri posset ut etiam 
sine terrestri unguento divino Spiritu afflati essent, 
christi nominarentur, agedum aliquanto diligentius 
consideremus jam nunc. Dovia igitur in psalmo 
civ 18, dum quas ad Abraham, et [saac, et Jacob per- 
tinent, historias repetit, ipsos plane illos veteres 
Patres, et qui ante Moysis zetatem fuerunt, christos 
vocat, nullam ob aliam causam quam propter di- 
vini Spiritus, cujus participes erant, influentiam. 
175 In expositione igitur historiarum, quemad - 
modum hospitio ab externis suscepti, el quemad- 
modum insidiis circumventi, salutem a Deo conse- 
cuti sunt, sicut Mosaica narratione proditum est, 
prophetas illos simul et christos nominat, tametsi 
nondum Moyses in hominibus degebat, neque un- 
guentum ex lege ejusdem comparatum adhuc fue- 
rat. Audi igitur quid dicat psalmus : « Memento 
mirabilium ejus quz fecit: prodigia ejus, et judicia 
oris ejus. Semen Abraham, servi ejus, filii Jacob 
electi ejus. lpse Dominus Deus noster, in universa 
terra judicia ejus. Memor fuit in seculum testa- 
inenti sui, verbi quod mandavit in mille generatio- 
nes, qued disposuit ad Abraham : et juramenti sui 
ad Isaac, et statuit illud ad Jacob in preceptum, et 
ad Israel in testamentum eternum, dicens : Tibi 
dabo terram Chanaan, funiculum hzreditatis ve- 
sirz : et transierunt de gente in gentem, et de regno 
àd populum alterum : non permisit hominem no- 
cere eis, et corripuit pro eis reges : nolite tangere 
clhristos meos, et in prophetis meis nolite mali- 
gnari!*. » Hactenus quidem David. Moyses vero, 
ctiam quos reges corripuerit, narrat, dicens : « Εἰ 
castigavit Dominus Pharaonem plagis maximis, et 
domum illius, propter Saram uxorem Abraham *?.» 
2t rursus de eo rege qui regnabat in Geraris, scri- 
bit : « Et vcnit Deus ad Abimelech in somnis no- 
«ctu, et dixit : En morieris tu, propter mulierem 
quam tulisti*! » (hec autem erat uxor Abraham). 
Porro deinceps, sermone progressus, de codem 
ait : « Nunc autem redde viro suo uxorem, quoniam 
prop3eta est, et orabit pro te?*, » Vides ut hoc loco 
veteres Dei amicos οἱ prophetas David, ac potius 
per illum divinus Spiritus, christos appellaverit 


ΜΔ Vers, 15. !? Psal. εἰν, 9-19... !* Gen. xn, 17. 


χατὰ τὰ παρὰ Μωῦσεϊ δηλούμενα, mpootta; αὑτοὺς 
ὁμοῦ xaX χοιστοὺς ὀνομάζει, οὔπω τότε Μωῦσέως ἐν 
ἀνθρώποις, οὐδὲ τοῦ xav' αὐτὸν σχευαστοῦ μύρο) 
νενομοθετημένου. ἴἔλχουε δὲ οἷά φτσιν ὁ ψαλμός" 
« Μνήσθητι τῶν θαυμασίων αὐτοῦ, ὧν Exolnss- τὰ 
τέρατα αὐτοῦ χαὶ τὰ χρίματα τοῦ στόματος αὑτοῦ. 

πέρμα ᾿Αὐύρχὰμ,, δοῦλοι αὐτοῦ " οἱ υἱοὶ Ἰαχὼδ 
ἐχλεχτοὶ αὐτοῦ. Αὐτὸς Κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν, ἐν πάσῃ 
τῇ γῇ τὰ χρίματα αὐτοῦ. Ἐμνήσθη εἰς τὸν αἰῶνα 
Διαθήχης αὐτοῦ, λόγου οὗ ἐνετείλατο εἰς χιλίας γε- 
νεὰς, ὃν διέθετο τῷ ᾿Αθραὰμ, xal τοῦ ὄρχου αὑτοῦ 
τῷ Ἰσαάχ᾽ καὶ ἔστησεν αὑτὴν τῷ Ἰαχὼδ εἰς πρόσ- 
ταγμα, xai τῷ Ἰσραὴλ εἰς Διαθήχην αἰώνιον, λέ» 
γων" Σοὶ δώσω τὴν γῆν Χαναὰμ σχοίνισμα χλῃρονο- 
μίας ὑμῶν. Καὶ διῆλθον ἐξ ἔθνους εἰς ἔθνος, χαὶ ἐχ 
βασιλείας εἰς λαὸν ἕτερον. Οὐχ ἀφῆχεν ἄγθρωτπον 
ἀδιχτ, πα: αὐτοὺς, χαὶ ἤλεγξεν ὑπὲρ αὐτῶν βασιλεῖς " 
μὴ ἅπτεσθε τῶν χριστῶν μου, καὶ ἐν τοῖς v poof vat 
pou μὴ πονηρεύεσθε. » Ταῦτα μὲν ὁ Aa6tó- ὁ δὲ 
Μωσῆς χαὶ οἵους βασιλεῖς ἤλεγξεν ἱστορεῖ λέγων " 
« Καὶ ἤτασε Κύριος τὸν Φαραὼ ἑτασμοῖς μεγάλοις, xaX 
τὸν οἶχον αὐτοῦ περὶ Σάῤῥας τῆς γυναιχὸς 'A6p2ág. » 
Καὶ πάλιν πεϑὶ τοῦ βασιλέως Γεράρων γράφει" 
« Καὶ ἦλθεν ὁ θεὸς πρὸς ᾿Αδιμέλεχ ἐν ὕπνῳ τὴν 
γύχτα, xa εἶπεν * Ἰδοὺ σὺ ἀποθνήσχεις περὶ τῆς 
γυναικὸς, ἧς ἔλαθες" » (αὕτη 5b ἣν τοῦ ᾿Αδραάμ᾽") 
Περὶ οὗ ἑξῆς προϊών φησι" « Νῦν δὲ ἀπόδος τὴν 
q9valxa τῷ ἀνθρώπῳ, ὅτι προφήτης ἐστὶ, xal mpos- 
εὔξεται περὶ σοῦ. "Opdc ὅπως διὰ τούτων τοὺς πά- 
Aat θεοφιλεῖς xoi προφέτας χριστοὺς ὁ Δαβὶδ, μᾶλ- 
λον δὲ τὸ θεῖον δι᾽ αὐτοῦ προσεῖπε Πνεῦμα, οὐ τῷ 
γεώδει μύρῳ χεχρισμένους ; πῶς γὰρ, Μωῦσέως 
ὑστέροις χρόνοις οὕτω διαταξαμένου; "Axous δὲ xol 
Ἡσαΐου οὕτω σαφέστατα περὶ τοῦ Χριστοῦ θεσπί- 
ζοντος, ὡς ἀποσταλησομένου ὑπὸ τοῦ Θεοῦ τοῖς ἀν- 
θρώποις λυτρωτοῦ xal σωτῆρος, f, Sovtóz τε χηρύξαι 
τοῖς τὰς ψυχὰς αἰχμαλώτοις ἄφεσιν, xal τοῖς τὰς 
διανοίας τυφλοῖς ἀνάδλεψιν. Τοῦτον γὰρ πάλιν ὃ προ- 
φήτης οὐ oxcuact μύρῳ, ἀλλὰ τῷ τῆς Πατριχῆς 
θεότητος νοητῷ χαὶ θεοπρεπεῖ Χριστὸν γεγενῆσθαι 
διδάσχει, οὐχ ὑπ᾽ ἀνθρώπων, ἀλλὰ Ex τοῦ Πατρὸς 
χεχρισμένον. Λέγει δ᾽ οὖν ἐξ αὐτοῦ προσώπου" 
« Πνεῦμα Κυρίου ἐπ᾽ ἐμὲ, οὗ εἵνεχεν ἔχρισέ με. 


D Εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλχέ με, χτρύξαι 


αἰχμαλώτοις ἄφεσιν, xal τυφλοῖς ἀνάδλεψιν. » Τοῦτο 
μὲν οὖν πρῶτον τετηρήσθω, ὡς χαὶ Ἡσαΐας τῷ 
Δαδὶὸ παραπλησίως ὃν ἥξειν ἔφησεν εἰς ἀνθρώπους, 


. xal χτρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν xal τυφλοῖς ἀνά- 


ὄλεψιν, οὗ σχευαστῷ μύρῳ, ἀλλὰ τῷ τῆς ἀγεννῆτου 
Ila:pixüg τε χαὶ παναγάθου δυνάμεως Χριστὸν γε- 
γονέναι θεσπίξει. Κατά τινα δὲ συνήθειαν προφητι- 
χὴν, τὸ μέλλον ὁ προφήτης ὡς παρῳχηχὸς ἀναφωνεΐ, 
xai ὡς περὶ ἑαυτοῦ τοῦ προφητεύοντος δηλοξ. Τέως 
μὲν οὖν ὑπὸ Θεοῦ, ἀλλ᾽ οὐχ ὑπ᾽ ἀνθρώπων, καὶ Πνεύ. 
ματι θείῳ, ἀλλ᾽ οὐ σχεναστῷ ἐλαίῳ χριομένους, τοὺς 
χατὰ τὸν ἀληθῇ λόγον χριστοὺς ὀνομαζομένους 


Ὧν Gem. 2^, ὅ. " ibid. 7. 


291 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. 1V. 


298 


ἔγνωμεν. Καιρὸς δὲ συνιδεῖν, ὅτι xat θείαν τινὰ δύ-- A nullo terrestri unguento unctos? Qui enim, cum 


vaguv κρείττονα ἣ xav' ἄνθρωπον (1) φύσιν τὸν dir OT, 
Χριστὸν τοῦ Θεοῦ τυγχάνειν ὁ παρ᾽ Ἑόδραίοις ἐπί- 
σταῖς: λόγος. "Axouc δ᾽ οὖν αὖθι- τοῦ Δαδὶδ αἰώνιόν 
«w1 ἱερέα τοῦ Θεοῦ φάτχοντος εἰδέναι, Κύριόν τε 
αὐτοῦ τοῦτον ἀναγορεύοντος, χαὶ σύνθρονον εἶναι τοῦ 
ἀνωτάτου Θεοῦ ὁμολογοῦντος ἐν ἑχατοστῷ xat ἐννάτῳ 
velpip, καθ᾽ ὃν ὧδέ πώς crow: « Εἶπεν ὁ Κύριος 
τῷ Κυρίῳ goo: Κάθου ix δεξιῶν μου ἕως ἂν θῶ 
τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου. Ῥάδδον 
ξυνάμεως ἑξαποστελεῖ σοι Κύριος ἐχ Σιὼν, χαὶ χατα- 
χυριεύσεις ἐν μέσῳ τῶν ἐχθρῶν σου μετὰ σοῦ ἡ 
ἀρχὴ kv ἡμέρᾳ τῆς δυνάμεώς σου, ἐν τῇ λαμπρότητι 
τῶν ἁγίων σον" ix γαστρὸς πρὸ Ἑωσφόρου ἐγέννη σά 
Gt. Ὥμοιε Κύριος; xai οὐ μεταμεληθήσεται, Σὺ 
ξερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα χατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδέχ. » 
Καὶ θέα γε, ὡς ἐν τούτοις Δαδὶ)δ, βασιλεὺς iv τοῦ 
παντὸς 'E6palov ἔθνους, xai πρὸς τῇ βασιλείᾳ θείῳ 
Πνεύματι κεχοσμτ μένος, τοιοῦτόν τινα μέγαν καὶ ὑπερ- 
φυῶς θαυμάσιον τὸν πρὸς αὐτοῦ δηλούμενον, χαὶ τῷ 
πνεύματι θεωρούμενον συνεῖδεν, ὡς Κύριον αὐτὸν 
ἑαυτοῦ προσειπεῖν. « Εἶπε » γὰρ, φησὶ, « Κυρίῳ μου.» 
᾿Αλλὰ χαὶ αἰώνιον αὐτὸν ἀρχιερέα οἷδε, χαὶ ἱερέα τοῦ 
Θεοῦ τοῦ ὑψίστου, xaX σύνθρονον τοῦ ἐπὶ πάντων θεοῦ, 
xai γένντμα αὐτοῦ. Δέχα δὲ χρίσεως ἀδύνατον ἣν παρ᾽ 
Ἕραϊοις ἱερᾶσθαι τῷ Θεῷ διόπερ χαὶ χριστοὺς 
ὀνομόϊειν αὑτοὺς πάντας ἣν αὐτοῖς φίλον. Χριστὸς 
ἄρα xaY ὁ ἐν τῷ ψαλμῷ δηλούμενος ἱερεὺς εἴη ἄν. 
Ilóx γὰρ ἐμαρτυρήθη ἱερεὺς elvat, μὴ οὐχὶ πρότερον 
Χριστὸς γεγονώς ; ᾿λλλὰ χαὶ εἰς τὸν αἰῶνα λέγεται 


ἑερᾶσϑαι. Τοῦτο δ᾽ οὐχέτ᾽ ἀνθρωπείᾳ φύσει ἐφαρ- ς 


μόττοι ἄν. Οὐ γὰρ ἀνθρώπου τὸ διαιωνίξειν, ἐπειδὴ 
θνητὸν xal ἐπίχηρον τὸ xa0' ἡμᾶς γένος. Κρείττων 
ἄρα τις ἣ xav' ἄνθρωπον ὁ δηλούμενος ἦν ἐν τούτοις 
l:peüg τοῦ Θεοῦ μετὰ ὄρχου διαδεδαμύσεως διαρχῇ 
xai ἄπειρον τὴν ἱερωσύνην παρὰ τοῦ Θεοῦ δεδεγμέ- 
voc * « Ὥμοσε » γὰρ, φησὶ, « Κύριος, xat οὐ μεταμελη- 
δέδεται, Σὺ ἱερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα χατὰ τὴν τάξιν 
Μελχισεδέχ. » Ἐπειδὴ γὰρ τὸν Μελχισεδὲκ ὁ Μωσῆς 
ἱερέα τοῦ Θεοῦ ὑψίστου γεγονέναι ἱστορεῖ, οὐ μύρῳ 
σχευαυτῷ χεχρισμένον, πολὺ πρότερόν τε τῆς xaT 
αὐτὸν νομοθεσίας γενόμενον ἱερέα τοῦ Θεοῦ ὑψίστον, 
χαὶ χατὰ πολὺ χρείττονα τὴν ἀρετὴν τοῦ βεθοημένου 
᾿Αδραάμ * λέγει 6 οὖν“ « Καὶ Μελχισεδὲχ βασιλεὺς 
Σαλὴμ, ἱερεὺς τοῦ Θεοῦ ὑψίστου, εὐλόγησε τὸν 


Moses posterioribus temporibus id instituerit * Ca- 
terum, audi nunc lsaiam quoque ita de Christo 
manifestissime canentem, tanquam de eo qui et 
Redemptor et Salvator a Deo sit mittendus ad ho- 
mines, quique venturus ut captivas animas gerent.- 
bus, liberationem, mentes vero obczcatas, visus 
recuperationem nuntiet. Hunc enim rursus propheta 
non comparato unguento, sed eo quod paternz di- 
vinitatis sit proprium, ei sola intelligentia capiatur, 
Deumque ipsum maxime deceat, Christum exstitisse 
docet, qui non ab hominibus, sed ab ipso Patre 
unctus sit. 17 6 Dicit ergo ex illius persona: «Spi- 
ritus Domini super me, propter quod unxit me, 
evangelizare pauperibus misit me, sanare contritos 


B corde, przdicare captivis remissionem, et czeeis vi- 


sum **. » Primum igitur hoc teneatur : Isaiam, sicut 
David, quem venturum dixerit ad homines, et prz- 
dicaturum captivis remissionem, ac czcis visuin, 
hunc non comparato unguento, sed eo quod inge- 
nitz paternzeque atque omni bonitate refertz virtu- 
tis sit proprium, Christum exstitisse, vaticinari. Ex 
quadam vero prophetica consuetudine, quod futu- 
rum est, propheta quasi prateritum enuntiat, et 
tanquam de seipso vaticinante significat. Hactenus 
igitur, eos qui ab ipso Deo et non ab hominibus, 
et spiritu divino, non confecto oleo ungerentur, re 
vera christos nominari didicimus, Sed jam tempus 
est ut videamus, quemadmodum divina: quadam 
virtute, et prestantiore quam natura hominis fert, 
verum Dei Christum exsistere, llebraica ratio do- 
ceat. Audi ergo rursus David, qui eternum quem- 
dam sacerdotem vidisse se ait, atque hunc Domi- 
num suum appellat, et sedere eumdem cum Deo 
Patre confitetur, in psalmo cix, ubi sic oit 3": «Di- 
xit Dominus Domino meo : Sede a dextris meis, 
donec ponam inimicos tuos scabellum pedum 1uo- 
rum. Virgam virtutis emittet tibi Dominus ex Sion, 
et dominaberis in medio ininiicorum tuorum ; tecum 
principium in die virtutis tus, in splendoribus san- 
ctorum tuorum, ex utero ante Luciferum genui te : 
juravit Dominus, et non ponitebit : tu es sacerdos 
in zternum secundum ordinem Melchisedec. » Et 
sane inspice quemadmodum in his verbis David, 
qui totius Hebraice gentis rex erat, et preter re- 


"A6paáy* » χωρὶς δὲ πάσης ἀντιλογίας, φησὶν ὁ D galem dignitatem etiam divino Spiritu ornatus, 


'AgóatoAo;, τὸ ἔλαττον ὑπὸ τοῦ χρείττονος εὐλογεῖ- 
ται" ἐπεὶ τοίνυν xal ὁ Μελχισεδὲχ, ὅστις ποτὲ ἣν 
ἐχεῖνος, τοιοῦτος εἰσῆχται, οὐ σχευαστῷ μύρῳ χεχρι- 
σμένος, ἱερωμένος δὲ τῷ ὑψίστῳ Θεῷ, εἰχότως καὶ ὁ 
διὰ τοῦ Δαδὶδ προφητενόμενος χατὰ τὴν τάξιν Μελχι- 
αεδὲχ ἀνεΐρτται μέγας τις ὧν xal πάντας ὑπερθδεύη - 
χὼς τῆν φύπτιν, ὡς ἂν ἱερεὺς ὧν τοῦ ἐπὶ πάντων 
θεοῦ, xat τῆς ἀγεννέτου δυνάμεως σύνθρονος, τοῦ τε 
προφήτου χαὶ βασιλέως Κύριος " xat ἱερεὺς οὐχ 
ἀπλῶς, ἀλλ᾽ αἰωνίως τοῦ Πατρός. Λέγει δὲ χαὶ ὁ 
θεῖος ἀπόστολος, ἐξετάζων τὰ χατὰ τοὺς τόπους" ε Ἐν 
3 ]s3. σχι, 1. ?* Vers. 1-4. 


agnoverit quemdam ita magnum, atque ita supra 
modum admirabilem, eum utique de quo ipse loqui- 
tur, et quem in spiritu viderat, ut Dominum illum 
suum appellet. « Dixit » enim, inquit, « Domino 
meo. » Quin etiam pontificem zternum eumdem in . 
telligit, οἱ sacerdotem Dei altissimi, et consessorerm 
Dei Patris et prolem ejusdem. Atqui sine unctione 
fieri sacerdos Dei apud Hebraeos nemo prorsus po- 
terat ; quocirca illos omnes nominare christos iideir 
libenter consueverunt : Christus ergo etiam is 
utique de quo loquitur psalmus sacerdos erit. 


(1) Avüpuxocr. Forte ἀνθρώπων,γο] ἀνθρώπειον, ut paulo infra. Epir. 


PATROL. ἀκ. XXII. 


10 


299 EUSEBII CASSARIENS.S OPP. PARS. If. — APOLOGETICA. $00 


177 Quomodo enim testimonio prophet» sacer- A ᾧ περισσότερον βουλόμενος ὁ Θεὸς ἐπιδεῖξαι τοῖς 
dos esse diceretur, nisi idem prius Christus exsti- χληρονόμοις τὸ ἀμετάθετον τῆς βουλῆς αὐτοῦ, ἐμεσί- 
tisset? Sed etiam in aeternum sacerdos esse dici- τευσεν ὄρχῳ, ἵνα διὰ δύο πραγμάτων ἀμεταθέτων, ἐν 
tur. Porro hoc amplius nature humanz 3ccommo- οἷς ἀδύνατον ψεύσασθαι Θεὸν, ἰσχυρὰν παράκλησιν 
dari non potest : neque enim hominis eternum ἔχωμεν » xaX πάλιν * «Οἱ μὲν χωρὶς ὁρχωμοσίας 
durare, quoniam mortale et fragile plane nostrum εἰσὶν ἱερεῖς γεγονότες, ὁ δὲ xal μετὰ ὀρχωμοσίας, 
est genus. Excellentior ergo quispiam quam ut in- διὰ τοῦ λέγοντος πρὸς abzóv: Ὥμοσε Κύριος, xat 
tra hominis naturam consistat is, qui in his verbis οὐ μεταμεληθήσεται, Σὺ ἱερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα κατὰ 
significatur, Dei sacerdos erit, qui cum jurisju- τὴν τάξιν Μελχισεδέχ. Καὶ ot μὲν πλείονές clot γε- 
randi affirmatione, perpetuo duraturum atque infi- γονότες ἱερεῖς διὰ τὸ θανάτῳ χωλύεσθαι παραμέ- 
nitum sacerdotium a Deo acceperit. « Juravit » enim, — yety- ὁ δὲ, διὰ τὸ μένειν αὐτὸν εἰς τὸν αἰῶνα, ἀπα- 
inquit, « Dominus, et non panitebit eum:tu es $a-— pá6atov ἔχει τὴν ἱερωσύνην " ὅθεν xal σώξειν εἰς τὸ 
cerdos in eternum secundum ordinem Melchise- παντελὲς δύναται τοὺς προσερχομένους δι᾽ αὐτοῦ τῷ 
dec .: » quoniam enim Melchisedec Moses sacerdo- θεῷ, πάντοτε ζῶν εἰς τὸ ἐντυγχάνειν ὑπὲρ αὐτῶν. » 
tem Dei altissimi fuisse conscribit **, nullo artii- Διὰ τούτων συνέστη μὲν οὖσά τις ἐν τοῖς οὖσι, xdi . 
cioso unguento inunctum, et multo ante leges ab B ὑφεστῶσα ἐν νοητοῖς θεία δύναμις, d) τῷ Θεῷ τῶν 
ipso scriptas eo munere functum, ac virtute longe ὅλων ἱερωμένη, xazà «à Ἑδραίων λόγια, ob γεώδει 
praestantiorem illo tam decantato Abraham (sic — xai ἀνθρωπίνῳ μύρῳ, θεοπρεπεῖ δὲ τινι xal ἐνθέῳ 
enim ait, « et Melchisedec rex Salem, sacerdos Dei ἀρετῇ τὸ xaX δυνάμει ἱερᾶσθαι χαθεσταμένη τῷ ἐπὶ 
altissimi benedixit Abraham **: » planeque sine πάντων Θεῷ. Ὁ γοῦν διὰ τοῦ ψαλμοῦ προφητενό- 
omni controversia, Apostolus ait *', quod inferius μενος παρέστη ἄντιχρυς ἱερεύς τις ὧν αἰώνιος xal 
sit a süperiore henedici) : quoniam igitur hic Mel- υἱὸς ὑψίστου Θεοῦ, ὡς ἂν ὑπ᾽ αὐτοῦ τοῦ ὑψίστον 
chisedec, quicunque ille fuerit, ita inductus est, ut Θεοῦ γεγενημένος, xal σύνθρονος τῆς βασιλείας ab- 
nullo artificioso unguento unctus intelligatur, sed τοῦ. Δέδειχται δὲ xal ὁ διὰ τοῦ "Hoatou Χριστὸς οὐχ 
altissimo Deo consecratus, merito etiam is de quo ὑπ᾽ ἀνθρώπων γεγονὼς, ἀλλ᾽ ὑπ᾽ αὐτοῦ Πατρὸς xai 
vaticinatur David, « seeundum ordinem Melchise- διὰ τοῦ ἐνθέου Πνεύματος χεχρισμένος, λυτρωτής τε 
dec, » magnus quidam esse, et natura omnibus su- ἀπεσταλμένος τῆς τῶν ἀνθρώπων αἰχμαλωσίας. Τοῦ- 
perior dicitur, utpote qui et. supremi Dei sacerdos τὸν δὴ οὖν πνεύματι θείῳ τεθεαμένος ὁ Μωσῆς, 
increatz: potestatis consessor, et ipsius prophete εἰχόνας xal σύμδολα ὡς ἐν ἀνθρώποις αὐτοῦ χαῦ- 
3c regis Dominus et sacerdos, non simpliciter, sed ἔστη, σχευαστῷ μύρῳ τέως ἀντὶ τοῦ θείου Πνεύματος - 
in zternum sit Patris. Dicit autem divinus quoque '^ τὸν ἐν ἀνθρώποις προηγμένον ἱερέα χρίων τε xal -- 
apostolus, explorans ea quz ad hos locos perii- ἀλείφων, Χριστόν τε αὐτὸν xal ter pévoy εἰς áva- 
nent. « In quo, inquit, abundantius volens Deus os- φορὰν τοῦ ἀληθοῦς ἀποχαλῶν. Ὅτι δὲ ταῦτα οὕτως: 
tendere heredibus immobilitatem consilii sui, in- ἔχει, τίς àv γένοιτο μάρτυς αὐτοῦ Μωσέως μᾶλλον 
terposuit jusjurandum, ut per duas res immobiles, ἀξιόχρεως ; Ἐν γὰρ τῇ αὐτοῦ γραφῇ τὸν χρηματί-- 
quibus impossibile est mentiri Deum, fortissimum ἔζοντα αὐτῷ Θεὸν xal Κύριον διαῤῥήδην παραχελεύ- 
solatium habeamus **; et rursus : « Alii quidem sine σασθαι αὐτῷ διδάσχει, χατὰ τὴν ὑποδειχθεῖσαν αὐτῷ 
jurejurando sacerdotes facti sunt, hic autem cum νοητὴν xal οὐράνιον αὐτοῦ θέαν, σωματιχωτέραν 
jurejurando, per eum qui dixit ad illum : Juravit ἐπὶ γῆς συστήσασθαι λατρείαν, slxóva τῶν νοητῶν 
Dominus et non ponitebit eum, tu es sacerdos in xat ἀσωμάτων περιέχουσαν. Λέγεται γοῦν τῶν ἐν τῷ 
zternum, secundum ordinem Melchisedec ; ct alii οὐρανῷ ἀγγέλων xal θείων δυνάμεων διάταξιν, τύπον 
quidem plures facti sunt sacerdotes, idcirco quod τινὰ σχιογραφῆσαι, φήσαντος αὐτῷ τοῦ χρησμοῦ" 
morte prohiberentur permanere : hic autem eo «Ποιήσεις πάντα χατὰ τὸν τύπον τὸν δειχθέντα σοι 
quod maneat in zternum, sempiternum habet sa- ἐν τῷ ὄρει. » "Apa οὖν ὡς τὰ ἄλλα, οὕτω καὶ τὸν 
cerdotium : unde et salvare in perpetuum potest ἢ ἀρχιερέα Tapnys, μύρῳ γεώδει χρίων αὐτὸν, xai 
accedentes per ipsum ad Deum, semper vivens δὰ — «tva σχιώδη xaX εἰχονιχὸν, ἀλλ᾽ οὐχ ἀληθῇ Χριστὸν 
interpellandum pro nobis **; » sane per hec com- ἀρχιερέα, τοῦ κατ᾽ οὐρανὸν Χριστοῦ τε xal ἀρχιε- 
mendatur quzdam quz est in iis, que sunt, et qua ρέως ἀντίμιμον ἀπεργαζόμενος. 

consistit in iis qux sola intelligentia capiuntur, 178 divina virtus, que Deo universi, ut in oracu- 
lis Hebreorum legimus, consecrata est : neque vero terreno atque humano unguento, sed alterius ge- 
neris quod Deum deceat, divinaque virtute ac potestate ad munus sacerdotis obeundum, Deoque 
Patri przstandum, confirmata consistit. Eum igitur de quo Psalmus vaticinatur, apparet prorsus sa- 
cerdotem quemdam esse sempiternum altissimique Dei Filium, tanquam ab ipso altissimo Deo geni- 
tum, et illius regni consessorem : est efiam ostensum, ut qui per lsaiam significatur Christus, non 
ab hominibus factus sit, sed ab ipso Patre per Spiritum divinum sit unctus, et ad homines qui 
captivi tenerentur redimendos, missus. Hunc igitur divino Spiritu intuitus Moses, dum imagines ac no- 


δι Gen. xiv, 18.: ν᾽ ibid. 19. *' Hebr. νι, 7. ?** Hlcbr. vi, 17, 18. ** Hebr, vii, 20-25. 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. 1V. 


302 


psiss, ut in bominibus, constituit: comparato unguento interim divini Spiritus loco, quem in 
bes pretulerat sacerdotem inunxit, Christumque eum et unctum, relatione ad eum qui ve- 
st, appellavit. Quod autem hzc ita se habeant, quis, cui fides habeatur, testis ipso Mose 
e? [n iis enim qui ab ipso scripta sunt respondentem sibi Deum ac Dominum, palam sibi 
Ese docet, ut secundum exhibitam sibi intelligibilem ac celestem illius visionem, corporea 
adorationem in terra constitueret, quz rerum intelligibilium atque incorporearum imaginem 
Ccteretur. Itaque coelestium angelorum divinarumque potestatum ordines, adumbratione ac 
quadam dicitur descripsisse, cum ipsi utique oraculum dixisset : « Facies omnia ad exem- 


mod tibi demonstratum est in monte ?* : 


» Ergo quemadmodum reliqua, ita et Pontificem in- 


quem ierrestri unguento ungeret : itaque umbratilem quemdam ac simulatum, non autem 
Christum et pontificem, illius tamen ccelestis Christi et pontificis instar expressit. 
CO μὲν ὁ χυρίως Χριστὸς οὐχ ἄνθρωπος v, A — Caeterum, ut proprie quidem Christus non homo 


ἐ τις Θεοῦ, δεξιοῖς τῆς πατριχῆς θεότητος τετι- 


fuerit, verum Dei Filius, qui dextra paternz divi- 


ὃς. καὶ πολὺ χρείττων οὐ μόνον τῆς θνητῆς. nitatis sit decoratus, et multo presstantior, non so- 


ϑρωπείας φύσεως, ἀλλὰ xai πάσης τῆς ἐν 
Ec νοερᾶς οὐσίας, σαφῶς οἶμαι ἀποδεδειχέναι" 
B ὅτι χατὰ τὰ πρότερον εἰρημένα ὁ αὐτὸς 
ἐν pP ψαλμῷ προγραφῇ χρησάμενος τῇ 
ip τοῦ ἀγαπητοῦ χαὶ τῶν ἀλλοιωθησομένων, » 
Βεὸν xal βασιλέα χαὶ Χριστὸν ἕνα τινὰ xol 
ὑτὸν ἀναγορεύει, γράφων οὕτως" « Ἐξηρεύ- 
ἢ χαρδία qoo λόγον ἀγαθὸν, λέγω ἐγὼ τὰ 
μου τῷ βασιλεῖ. Ἢ γλῶσσά μου χάλαμος 
τέως ὀξυγράφου" ὡραῖος χάλλει παρὰ τοὺς 
τῶν ἀνθρώπων “ » οἷς ἑξτς ἐπιλέγει" « Ὁ θρό- 
x), ὃ Θεὸς, εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος * ῥάδδος 
γος ἣ ῥάδδος τῆς βασιλείας σου " ἠγάπησας 
Govt, χαὶ ἐμέσησας ἀδιχίαν * διὰ τοῦτο ἔχρισέ 
Θεὸς 6 Θεός σου ἔλαιον ἀγαλλιάσεως παρὰ τοὺς 
χοὺς σου. » Σχόπει δ᾽ οὖν ἐπιμελέστερον, ὅπως 
t τὴν τοῦ ψαλμοῦ προγραφὴν ὑπὲρ τοῦ ἀγαπη- 
τὸν λόγον εἶναι προοιμιάζεται, μετὰ τοῦ χαὶ εἰς 
hy τῶν λεχθησομένων τὸν ἀχροατὴν παρορμᾷν᾽ 
ἱμαίνεται δὲ χαὶ τὸ αἴτιον τῆς οἰχονομίας τοῦ 
ν φάσχων’ « Εἰς τὸ τέλος ὑπὲρ τῶν ἀλλοιωθη- 
ὧν εἰς σύνεσιν ὑπὲρ τοῦ ἀγαπητοῦ. » Τίνας δὲ 
΄ς εἴποις εἶναι τοὺς ἀλλοιωθησομένους ὑπὲρ ὧν 
habe εἴρηται, ἢ τοὺς μέλλοντα; μεταθαλεῖσθαι 
ροτέρου βίου xal τρόπου, μετατεθήσεσθαί τε xal 
θήσεσθαι διὰ τοῦ προφητευομένου ; Οὗτος δὲ 


lum mortali humanaque natura, sed etiam omni 
intelligibili in rebus creatis essentia intelligatur, 
plane me arbitror demonstrasse, preter unum il- 
lud, quod ad ea quz antehac dicta sunt, addendum 
esse arbitror, ab eodem utique David in qua- 
dragesimo quarto psalmo inscriptione preposita, 
illa que est, « pro dilectoet iis qui immutabuntur, » 
Deum simul et regem ct Christum unum et eumdem 
quenidam appellari, his quidem verbis : 1'79 « Eru- 
ctavit cor meum verbum bonum, dico ego opera mea 
regi : lingua mea calamus scribz velociter scriben- 
tis : speciosus forma prz filiis hominum *!. » Qui- 
bus deinceps adjungit. « Sedes tua, Deus , in szecu- 
lum seculi : virga directionis virga regni tui : di- 
lexisti justitiam, et odisti iniquitatem : propterea 
unxit te Deus Deus tuus oleo exsultationis, pre 
participibus tuis **. » Considera ergo diligentius 
quemadmodum secundum psalmi inscriptionem, 
tum pro dilecto sc verba facere initio statim osten- 
dat, tum etiam ut ad ititelligentiam eorum quz di- 
cenda sint, auditorem commoveat, significat prz- 
terea qu:enam sit hujus orationis ita disponende 
causa, cum ait : « in finem pro iis qui immuta- 
buntur, ad intelligentiam, pro dilecto ?^ : » porro 
quosnam alios dixeris immutandos, pro quibus hic 
psalmus sit dictus, nisi eos qui mutandi sint a priore 


, ἀγαπητὸς τοῦ Θεοῦ, ὑπὲρ οὗ ἐπὶ τῆς προφη- (, vita ac moribus transferendique, et ex aliis alii futuri 


; συνέσεως δεῖν ὁ ψαλμὸς ἡμῖν προοιμιάξεται. El 
» ἑπαπορήσας, τίς ἄρα fjv ὁ ἀγαπητὸς οὗτος, 
; οὗ ἐν τῷ ψαλμῷ προεφητεύετο, παρὰ πόδας ὁ 
ς καραστήσει ἀρχόμενος εὐθὺς xal λέγων’ « Ἐξτ,- 
ἴδτο ἡ καρδία μου λόγον ἀγαθόν. » Εἴποι δὲ ἄν 
εὐτὸν ἐχεῖνον σημαίνεσθαι, τὸν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν 
V Abyov, ὃν θεολογῶν ὁ μέγας εὐαγγελιστὴς Ἰωάν- 
ὁ τερίστη͵ λέγων" «€ Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, χαὶ ὁ Λό- 
εἶν τρὸς τὸν Θεὸν, xaX Θεὸς ἦν ὁ Λόγος. » Τὸ δ᾽, 
Ἐξικίξατο ἡ χαρδία uoo λόγον ἀγαθὸν, » εἴπερ 
᾿πριδώχου τοῦ Πατρὸς xai Θεοῦ τῶν ὅλων λέγοιτο, 
" βονογεγῇ τοὺ Θεοῦ Λόγον ὑποφαίνοι ἂν, ὡς ἂν 
i ix τοῦ Πατρὸς ὑφεστῶτα ἀλλ᾽ οὐ κατὰ προ- 
ἦν, fl χατὰ διαίρεσιν, f] τομὴν, f] μείωσιν, ἢ χατά 


per eum de quo idem Psalmus vaticinatur ? Hic au- 
tem est dilectus Dei, pro quo in ipsa prophetia in- 
telligentia esse opus psalmus ipse initio nobis prz- 
scribit. Quod si dubites quis hic tandem sit dilecius 
de quo in hoc psalmo tale habeatur vaticinium, e 
vestigio tibi ipsa oratio declarabit, quae initio statim 
ita ait: « Eructavit cor meum verbum bonum. » Di- 
xerit autem quispiam ipsum illud significari in prin- 
cipio apud Deum Verbum, de quo theologice scri- 
bens magnus evangelista Joannes, sic loquitur : 
« In principio erat Verbum, et, Verbum erat apud 
Deum, et Deus erat Verbum **; » illud vero: 
« Eructavit cor meum verbum bonum, » si qui- 
dem ex persona Patris et Dei universi dicatur, uni- 


ὧν ἐν σώμασιν ὑπονοουμένων᾽ ἀσεδῇ γὰρ ταῦτα, D cum genitum Dei Verbum significaverit, tanquam 


πάμπαν ἀταρχισμένα τῆς ἀῤῥήτου γενεσιουργίας. 


* Exod. xxv, 40. 3! Psal. σχεῖν, 2, ὅ. 


"t [bid. 7, 8. 


Filium qui de Patre exstiterit, non projectione 


33 [bid, 1. ?* Joan. 1, 1. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS. II. — APOLOGETICA. 


904 


aliqua, aut divisione, aut sectione, aut diminu- A Κατὰ δὲ τὰ πρόσθεν ἡμῖν νενοημένα xal τάδε γρὴ 


tione, aut alia quapiam ejusmodi ratione, cujus- 
modi in corporibus agnoscere consuevimus. Impia 
enim illa et omnino procul abducta, longeque se- 
mota ab illa generatione ineffabili. Ceterum, se- 
cundum ea qus prius a nobis excogitata sunt , 
etiam hzc oportet assumere, quod quemadmodum 
quidem, ubi de utero Dei et ante Luciferum genitus 
dicitur, figurate nos talia intelligere oportet, et se- 
cundum considerationem illam duntaxat quz de iis 
rebus habelur, quz sola intelligentia capiuntur, ita 
etiam illud accipere debemus: « Eructavit cor 
meum verbum bonum: » 1680 quod quidem di- 
vinus Spiritus secundum solam intelligentiam enar4 
rat. Quibus sane nos verbum illud, pro clausula 
addere possumus satis commode, quod et consue- 
vimus in omnibus dicere qua de illo theologice fe- 
runtur, et omni pietate refertum est. « Generatio- 
nem ejus quis enarrabit *^? » Quamvis mortalibus 
humanisque vocibus consueverint nobis litterze di- 
vina etiam illius ortum exponere, et uteri vocabu- 
lum in eo usurpare : hzc enim sola contemplatio- 
ne secundum intelligentiam capiuntur, nec aliter 
quidem quam si legibus allegoriz, quz permutatio 
dicitur, subjecta fuerint ; qua quidem ratione etiam 
illud : « Eructavit cor meum verbum bonum, » de 
primi Verbi constitutione illiusque propagatione di- 
cium esse, quispiam affirmaverit, quando non ali- 
ter cor, secundum illud cor duntaxat quod apud 
nos intelligitur, in Deo Patre accipere fas est : Et 
sic quidem alius quispiam : « Verbum quod erat 
in principio apud Deum, » id dixerit habendum de 
quo psalmus loquitur, quod etiam bono merito di- 
ctum sit, tanquam de Patre optimo genitum : nos 
autem in psalmo si longius paulo progrediemur, 
hunc de quo tale vaticinium fertur, hunc, inquam, 
ipsum dilectum Dei, unctum fuisse rursus , non 
sicuti a Mose aut ab alio quopiam homine , sed ab 
ipso ingenito et omnia infra seipsum habente Deo, 
atque ejus ipsius Patre, inveniemus. Progressus 
igitur deinceps sic ait: « Propterea unxit te Deus 
Deus tuus oleo exsultationis pr: participibus 
tuis ** : » eum igitur qui hujus quoque psalmi te- 
stimonio unctus esse dicitur, quonam alio nomine 


μεταλαμθδάνειν, ὥσπερ γε ἀπὸ γαστρὸς τοῦ Θεοῦ, 
xai πρὸ Ἑωσφόρου ἐλέγετο γεγεννῆσθαι, τροπιχῶς 
ἀχουόντων ἡμῶν τὰ τοιαῦτα, χαὶ χατὰ μόνην τὴν ἐν 
νοητοῖς θεωρίαν τὸ παραπλήσιον ἀποδέχεσθαι χρή. 
Καὶ ἐν τῷ, « Ἐξηρεύξατο ἡ χαρδία μον λόγον ἀγα- 
θὸν,» χατὰ μόνην διάνοιαν τοῦ θείου Πνεύματος καὶ 
ταῦτα διεξιόντος, ἐφ᾽ οἷς χαὶ νῦν ἡμῖν λέγειν προσ- 
ἤχει τὸ σύνηθες ἐφ᾽ ἑχάστου τῶν περὶ αὐτοῦ θεολο- 
γουμένων, xal εὐσεδὲς ἐχεῖνο ῥῇμα" « Τὴν γενεὰν 
αὐτοῦ τίς διηγήσεται ; » χἂν θνηταῖς xal ἀνθρωπί- 
vat φωναῖς συνήθως ἡμῖν αἱ θεῖαι Γραφαὶ xai τὸ 
γεννᾶσθαι ἐπιλέγωσι, καὶ τὸ γαστρὸς ὄνομα παρα- 
λαμθάνωσι. Ταῦτα γὰρ μόνης ἔχεται τῆς χατὰ διά- 
νοιαν θεωρίας, οὐδ᾽ ἄλλως ἣ νόμοις ἀλληγορίας ὑπο- 


B δεδλημένα " ὡσπεροῦν xaX τό" « Ἐξηρεύξατο ἡ χαρ- 


δία μου λόγον ἀγαθὸν, » περὶ τῆς τοῦ πρώτου Aóvou 
συστάσεώς τε xai οὐσιώσεως ἂν φαίη τις εἰρημένον᾽ 
ἐπεὶ μηδ᾽ ἄλλως χαρδίαν χαὶ τὴν παρ᾽ ἡμῖν νοουμέ- 
νην, χαὶ ἐπὶ τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ θεμιτὸν ἐχλαμδάνειν. 
᾿Αλλὰ γὰρ ὁ μέν τις τοῦτον εἶναι τὸν ἐν ἀρχῇ πρὸς 
τὸν Θεὸν Λόγον φήσαι ἂν τὸν ψαλμῷ δηλούμενον, Δύ-. 
γὸν εἰχότως ὠνομασμένον ἀγαθὸν, ὡς ἂν τοῦ παν- 
αγάθου Πατρὸς ὄντα γέννημα ἡμεῖς δὲ, μιχρῷ ἐν τῷ 
ψαλμῷ προελθόντες, τὸν προφητενόμεγον, αὐτὸν δὴ 
τοῦτον τὸν ἀγαπητὸν τοῦ Θεοῦ, χεχρίσθαι πάλιν οὐχ 
ὧδε ὥσπερ ὑπὸ Μωσέως, οὐδ᾽ ὡς ὑπό τινος τῶν ἐν 
ἀνθρώποις, ἀλλ᾽ ὑπ᾽ αὐτοῦ τοῦ ἀνωτάτου καὶ iz 
πάντων Θεοῦ τε χαὶ Πατρὸς αὐτοῦ εὑρήσομεν. Λέγει 
δ᾽ οὖν ἑξῆς προϊών" « Διὰ τοῦτο ἔχρισέ σε ὁ Θεὸς ὁ 


C Θεός σου ἔλαιον ἀγαλλιάσεως παρὰ τοὺς μετόχους 


cov. » Καὶ δὴ οὖν χἀνταῦθα ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐπὶ πάντων θεοῦ 
χεχρίσθαι μεμαρτυρημένον, πῶς ἂν ἄλλως τις dc» 
μάσειεν ἣ Χριστόν ; “Ἔχομεν τοιγαροῦν ἤδη καὶ διὰ 
τούτων δύο τοῦ θεσπιζομένου προσηγορίας, Χριστοῦ 
xai ἀγαπητοῦ, ἑνὸς xal τοῦ αὐτοῦ χκεχλημένου, τοῦ 
τῆς χρίσεως alviou. Διὸ λέγεται χεχρίσθαι ὁ δηλού- 
μενος τῷ τῆς ἀγαλλιάσεως ἐλαίῳ, τὴν αἰτίαν ἐχδιδά- 
σχει, ἥτις ἀναδραμόντι σοι μιχρὸν, μᾶλλον δὲ τὴν 
πᾶσαν διάνοιαν τῆς λέξεως ἐπιθεωρήσαντι, δήλη 
ἔσται. Φησὶ τοίνυν ὁ ψαλμὸς αὐτῷ δὴ τῷ προφητενο- 
μένῳ Χριστῷ xai ἀγαπητῷ τοῦ Θεοῦ, προσφωνῶν τὰ 
μικρῷ πρόσθεν ἐχτεθειμένα, ἐν οἷς εἴρητο" « Ὃ θρόνος 
σου, ὁ Θεὸς, εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος" ῥάδδος εὐθύτη- 


quis appellaverit quam Christum? Habemus igitur p τὸς ἡ ῥάδδος τῆς βασιλείας σου" ἠγάπησας δικαιοσύνην, 


jam nunc in his verbis, duas hujus, qui tali vati- 
cinio predicatur, denominationes, Christi et dile- 
cti, cum ipse unctionis auctor unus et idem sit di- 
ctus : quocirca unctus esse dicitur is, de quo sermo 
est, oleo exsultationis, ut ea causa intelligatur, quae 
percurrenti tibi pauca, vel potius, omnem talium 
verborum sensum dispicienti, constabit. Profert 
igitur psalmus ipsum plane de quo interim vatici- 
natur, ipsum, inquam, Dei dilectum, alloquens, ea 
verba quz paulo ante exposita sunt, in quibus dic- 
tum est : « Sedes tua, Deus, in szculum saeculi, 
virga direclionis, virga regni tui; dilexisti justi- 


9 [sa. xin, 8. 9* Psal. ΧΕΙΥ, 8. 


xai ἐμίσησας ἀδιχίαν᾽ διὰ τοῦτο ἔχρισέ σε ὁ Θεὸς ὁ 
Θεός σου ἔλαιον ἀγαλλιάσεως παρὰ τοὺς μετόχους σου.» 
Σχέψαι τοιγαροῦν, εἰ μὴ Θεῷ ταῦτα προσφωνεῖται 
ἄντιχρυς" « Σὺ » γὰρ, φησὶν, « ὁ Θεὸς, » ἀντὶ τοῦ, 
ὦ Θεὲ, ὁ θρόνος σου εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος ὑπάρ- 
χει, χαὶ ῥάδδος εὐθύτητος ἡ ῥάδδος τῆς βασιλείας 
σου. Καὶ ἐπεὶ σὺ αὐτὸς ὁ Θεὸς ἡγάπησας δικαιοσύ- 
νην, xal ἐμίσησας ἀδιχίαν, διὰ τοῦτο ἔχρισέ σε ὁ 
Θεὸς ὁ Θεός σου, καὶ Χριστόν σε παρὰ πάντας xa- 
τεστήσατο. » Λευχότερον δὲ τούτων ἡ Ἑδραίων πα- 
ρίστησι γραφὴ, ἦν πρὸς ἀχρίδειαν ἑρμηνεύων ὁ 
᾿Αχύλας, ᾧδέ πως ἐξέδωχεν εἰπών" « Ὁ θρόνος δον, 


$05 DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB, IV. -06 


€i, εἷς αἰῶνα xai ἔτι" σχῆπτρον εὐθύτητος oxT- A tiam, et odistt iniquitatem : propterea unxit te Deus 
T-pov βασιλείας σου. Ἠγάπησας b(xatov. xaX &p(on- — Deus tuus oleo exsultationis pra participibus tuis. » 


ca; ἀπέδημα" ἐπὶ τούτῳ füsupé σε ὁ (1) Θεὸς ὁ 
Θεός σον ἕλαιον χαρᾶς ἀπὸ ἑταίρων σου. » ᾿Αντὶ 
γοῦν τοῦ ε ὁ Θεὸς ὁ Θεός σου, » αὐτὴ ἡ Ἑδραϊχὴ λέ- 
Gr « Θεὲ, ὁ Θεός σου, » περιέχει, ἵνα f] τὸ ὅλον" 


Ἡχάπησας, ὦ θεὲ, τὸ δίχαιον, καὶ ἐμίσησας τὸ ἀσέ- 


ὄημα - διόπερ ἐπὶ τούτῳ ἔχρισέ σε, ὦ Θεὲ, ὁ ἀνω- 
«τω χαὶ μείξων αὐτὸς ὁ xai σοῦ Θεὸς, ὡς εἶναι χαὶ 


*by χριόμενον χαὶ τὸν χρίοντα πολὺ πρότερον, πάν- 


τῶν μὲν ὄντα Θεὸν, xal αὐτοῦ δὲ διαφερόντως τοῦ 
χριομένου. Τοῦτο δὲ xat αὐτῇ ἐπιστήσαντι τῇ "E6pala 
γλώττῃ φανερὸν ἂν γένοιτο. Ἐπὶ γὰρ τῆς πρώτης 
ἐπωνυμίας, xa0* ἣν ὁ ᾿Αχύλας, « θρόνος σου, θεὲ, » 


ἡρμήνευσε σαφῶς ἀντὶ τοῦ ὁ Θεὸς Θεὲ εἰπὼν, τὸ. 
'E6paixbw Ἐλωῖμ περιέχει. Κἀνταῦθα δὲ ὁμοίως B 


ἐπὶ τοῦ, « Διὰ τοῦτο ἔχρισέ σε, Θεὲ, » τὸ Ἐλωῖμ πα- 
ρεΐληπται, ὅπερ τὴν, ὦ Θεὲ, χλητιχὴν ἐδήλου πτῶσιν" 
ἀντὶ δὲ τῆς ὀρθῆς xal εὐθείας τοῦ ὀνόματος, xa0' ὃ 
εἴρηται" « Διὰ τοῦτο ἔχρισέ σε, ὁ Θεὸς ὁ Θεὸς, » τὸ 
Ἕδραϊχὸν Ἐωὰχ περιέχει, σφόδρα ἀπηχριδωμέ- 
wc ἵν᾽ ἦ τὸ μὲν Ἐλωῖμ, χατὰ χλητιχὴν πτῶσιν 
ἐξενηγεγμένον, δηλοῦν τὸ, ὦ Θεὲ, τὸ δὲ Ἐλωλὰχ, ὁ 
Θούς σου, χατὰ τὴν εὐθεῖαν ὥστε ἀχριθῶς ἔχειν 
τὴν φήσασαν ἑρμηνείαν“ ε« Διὰ τοῦτο ἔχρισέ σε, ὁ 
Θεὸς ὁ Θεός σου. » Λευχότατα γοῦν ὁ λόγος διὰ τού- 
τῶν Θεῷ προσφωνῶν, φησὶν αὐτὸν χεχρίσθαι ὑπὸ 
τοῦ Θεοῦ ἐλαίῳ ἀγαλλιάσεως παρὰ πάντας τοὺς πώ- 
ποτε τῆς αὑτῆς αὐτῷ μετεσχηχότας προσηγορίας. 


181 lnspice igitur Deumne in his alloquatur 
planissime, aa non : nempe « tu, » iaquit, « Deus, » 
pro eo quod est , « o Deus, sedes tua in seculum 
seculi exstat, et virga directionis, virga regni 
tui : et quoniam tu ipse, Deus, dilexisti justitiam, 
el odisti iniquitatem, propterea unxit te Deus 
Deus tuus, et Christum te pre omnibus consti- 
tuit. » Sed longe his clarius Scriptura Hebrzorum 
idem demonstrat, quam Aquila accuratissime in- 
terpretaos , his verbis edidit : « Sedes tua, e Deus, 
in seculum et ultra : sceptrum directionis, sce- 
ptrum regni tui : dilexisti quod justum est, οἱ odi- 
sti impietatem ; super hoc, unxit te, o Deus, 
l'eus tuus oleo lztitiz ab amicis tuis. » Pro eo igi- 
tur quod est, Deus Deus tuus, Hebraicus ipse 
contextus habet, « o Deus, Deus tuus , » ut totum 
sit : Dilexisti, o Deus, quod justum est, et odisti 
impietatem : propterea ob hanc ipsam causam, 
unxit te, o Deus, ille, qui tuus quoque est Deus, 
ut sit et qui ungitur Deus, et qui ungit, qui qui- 
dem sit omnium Deus. Hoc autem ei qui Hebrai- 
cam linguam diligentius attenderit, plane admo- 
dum constabit. Nam in prima denominaltione , ubi 
Aquila, « sedes tua, o Deus, » interpretatus est ; 
qui plane pro eo quod est Deus , o Deus, enuntia- 
vit, ipsum Hebraicum habet Eloim. Porro hic iti- 
dem in illo, « propterea unxit te, o Deus , » ipsum 


Ἔχεις τοιγαροῦν ἐν τούτοις σαφῶς Θεὸν χριόμενον (; Eloim intelligitur, quod vocativum casum , o Deus, 


xdi Χριστὸν γινόμενον, οὐ μύρῳ σχευαστῷ, οὐδ᾽ ὑπ᾽ 
ἀνθρώπων εἰς τοῦτο παριόντα, ἀλλ᾽ οὐδὲ τοῖς λοιποῖς 
ἀνθρώποις παραπλήσιον. 'O δὲ αὐτὸς οὗτος ἦν xai 
ἀγαπητὸς τοῦ Θεοῦ, καὶ γέννημα αὐτοῦ χαὶ ἱερεὺς 
αἰώνιος καὶ σύνθρονος ἀνηγορευμένος τοῦ Πατρός. 
Τίς δ᾽ ἂν οὗτος εἴη f| 6 πρωτότοχος τοῦ Θεοῦ Λόγος, 
ὁ ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεὸν Θεὸς ὧν, ὁ διὰ πάσης τῆς 
ἐνθέου Γραφῆς θεολογούμενος ; ὡς xal ἐν τοῖς ἑξῆς 
διὰ πλειόνων ὁ λόγος προϊὼν ἐπιδείξει. Τούτων δῆτα 
προτεθεωρημένων ἡμῖν περὶ τῆς τοῦ Χριστοῦ οὐσιώ- 
σεώς τε xal προσηγορίας, φέρε λοιπὸν, ἀναλαθδόντες 
τὴν προταθεῖσαν ὑπόθεσιν, δι᾽ ὅσων προφητιχῶν 
προῤῥήσεων ὁ Χριστὸς ὀνομαστὶ ποοεχηρύττετο, 
θεασώμεθα. 


significat. Pro recto vero nominis casu, ubi di- 
ctum est : « propterea unxit te Deus Deus tuus, » 
ipsum Hebraicum habet Eloach , admodum accu- 
rate atque exquisite : ut sit, ipsum quidem Eloim, 
vocativo casu, significans, o Deus; ipsum vero 
Eloach, Deus tuus, recto casu : ut hzc sit exqui- 
silissima interpretatio, quz habet : « propterea 
unxit te, 0 Deus, Deus tuus. » Clarissime igitur 
in his Deum alloquens , oraculum ait ipsum un- 
ctum esse a Deo, oleo exsultationis prz omnibus 
qui unquam ejusdem cum ipso participes fueriut 
appellationis. Habes igitur in his planissime, Deum 
qui ungitur, et Christus efficitur, non unguento 
composito, neque ab hominibus ad id dignitatis 


provectum , ac ne eadem quidem cum czteris hominibus ratione. Porro hic idem est et dilectus Dei, et 
ejusdem proles, et sacerdos zeternus , et consessor patris dictus. Sed quis hic tandem erit, nisi primum 
genitum Dei Verbum, qui in principio apud Deum, Deus erat? 189 qui per totam divinam Scripturam 
praedicatur ut Deus, quemadmodum deinceps oratione longius progressus, pluribus verbis ostendam. 
Cam hzc igitur a nobis bactenus considerata sint de Christi propagatione, deque ejusdem appellatione, 
agedum, propositum argumentum repetamus, et quam multis propheticis przedictionibus Christus nomi- 


naim sit antea nuntiatus , contemplemur. 
IQ". 


Ἀπὸ τοῦ valuos B'.— Av ὅσων Ó Χριστὸς 
ὀνομαστὶ ὑπὸ βασιλέων xal ἀρχόντων καὶ 
ἐθνῶν καὶ λαῶν &xi&ovAsvóperoc , ἐξ αὐτοῦ τε 
τοῦ Θεοῦ γεγνγώμενγος, καὶ Υἱὸς ἀνθρώπου 


(1) Hic ut sepe Eusebius arianizat. Nam hunc 
locum non de homine assumpto sed Deo exsistente 


XVI. 


A psalmo u. — Quam multis scripturis Christus 
nominatim, qui a regibus et principibus et gentibus 
et populis circumvenitur, et ab ipso Deo gigui- 
tur, et. Filius hominis appellatur, gentiumque et 


interpretatur, et sic majorem et minorem Dcitatem 
statuit. 


$07 


Ε5ΕΡῚ CJESARTENSIS OPP. PARS. IH. — APOLOGETIUA. 


$08 


finium tevrie. sortem. aceipit α Patre, antea sit A — dvapyopevópevoc, ἐθγῶν τε xal περάτων γῆς 


enuntiatus. 


« Quare fremuerunt gentes, et populi meditati 
sunt inania? Astiterunt reges terre, et principes 
convenerunt in unum adversus Dominum, et adver- 
sus Christum ejus ?' : » quibus deinceps adjungit : 
« Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion 
monte sancto ejus, nunlians praeceptum Domini : 
Dominus dixit ad me : Filius meus es tu, ego 
hodie genui te: postula a me, et dabo tibi gentes 
hzreditatem tuam, et possessionem tuam terminos 
terr2 ὅδ: » planissime etiam in his divinus Spiri- 
$us Christum appellat, Deique eumdem Filium 
vocat, sicut nos docuerunt ea qua superius dicta 
sunt, simulque et circumventionem quamdam fu- 
turam contra illum significat, et gentium per 
eumdem futuram vocationem ante denuntiat , que 
quidem re ipsa palam in Salvatore nostro Jesu 
Christo ipse rerum eventus declaravit. Nee dum 
igitur gentes , οἱ populi, et reges οἱ principes de- 
sistunt , tum adversus illum tum adversus ejusdem 
docirinam convenire. Quod si hzc Judzxi ad futurum 
referant tempus , jam illos fateri oporteat, eum 
quem ipsi exspectant Christum, rursus circumve- 
niendum , sicut praesens babet oraculum , quod ait : 
183 «- Astiterupt reges terre, et principes conve- 
nerunt in unum adversus Dominum, et adversus 
Christum ejus : » quod sane daturi nusquam sint, 
quippe qui magnum quemdam principem, regem- 


κλῆρον Jau6ávov παρὰ τοῦ Πατρὸς προεχη- 

ρὕύττετο. 

« Ἵνα τί ἐφρύαξαν ἔθνη, xal λαοὶ ἐμελέτησαν 
χενά; Παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, xai οἱ ἄρ- 
χοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ χατὰ τοῦ Κυρίου, 
χαὶ χατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ" » οἷς ἑξῆς ἐπιλέγει " 
« Ἐγὼ δὲ κατεστάθην βασιλεὺς ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐπὶ 
Σιὼν ὅρος τὸ ἅγιον αὐτοῦ. διαγγέλλων τὸ πρόσ- 
ταγμα Κυρίου. Κύριος εἶπε προς μέ Υἱός μου εἶ 
σὺ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηχά σε. Αἴτησαι παρ᾽ ἐμοῦ, 
χαὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν χληρονομίαν σου, καὶ τὴν 
χατάσχεσίν σου τὰ πέρατα τῆς γῆς. » Σαφέστατα xai 
διὰ τούτων τὸ θεῖον Πνεῦμα τὸν Χριστὸν ἀναφωνεξ, 
Υἱόν τε αὐτὸν ἀποχαλεῖ τοῦ Θεοῦ κατὰ τὰ προηγο» 
ρευμένα, ὁμοῦ xaX ἐπιδουλήν τινα ἔσεσθαι xax' αὖ- 
τοῦ σημαίνει, χαὶ τῶν ἐθνῶν τὴν δι᾽ αὐτοῦ γενομέ» 
vn» χλῆσιν προχηρύττει " ἅπερ διαῤῥήδην αὐτοῖς 
ἔργοις Eri τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ τῶν 
πραγμάτων ἐπέδειξεν ἔχδασις. Εἰσέτι γὰρ νῦν ἔθνη 
χαὶ λαοὶ,βασιλεῖς τε χαὶ ἄρχοντες,οὐ παύονται τῆς χατά 
τε αὐτοῦ χαὶ τῆς διδασχαλίας αὐτοῦ συσχενῆς. ELO ἐπὶ 
μέλλοντα χρόνον ἀναφέροιεν ταῦτα οἱ Ex περιτομῆς, 
ὥρα τὸν προσδοχώμενον αὐτοῖς Χριστὸν ἐπιδουλευθή- 
σεσθαι αὖθις ὁμολογεῖν, κατὰ τὸ παρὸν λόγιον, φάσχον" 
ε Παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς; χαὶ οἱ ἄρχοντες 
συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατὰ τοῦ Κυρίου χαὶ κατὰ 
«οὔ Χριστοῦ αὐτοῦ * » ὅπερ οὐχ ἂν δοῖεν, δυνάσπην 
τινὰ μέγαν xal βασιλέα αἰώνιον xal λυτρωτὴν ἕαυ- 
τῶν ἔσεσθαι τὸν ἥξοντα Χριστὸν προσδοχῶντες. Εἰ 


que eternum, Redemptoremque suum fore eum, (; γὰρ δὴ χἀχεῖνος ἐλθὼν τὰ ὅμοια πάθοι τῷ ἐληλυθότι, 


qui venturus sit, Christum exspectent : nam si et 
ille cum venerit eadem patiatur qux jam passus 
est qui venit, quid cause sit eur illi potius quam 
huic credendum aut non credendum? Quod si inde 
exclusi, ad David, sive ad quempiam ex illius nepo- 
tibus:-Judaicz gentis regem, oraculum referant, jam 
erit demonstrandum.quod neque David, neque alius 
quispiam eorum qui unquam apud Hebrzos illu- 
stres fuerint, memoratur, qui aut Filius Dei sit 
aliquo oraculo dictus, aut ab ipso Deo genitus, sicut 
ille de quo Psalmus vaticinatur neque imperans 
cunctis gentibus, et regibus et principibus, et po- 
pulis, qui sit insidiis circumventus. Sin autem illo- 
rum nullus talis ostenditur, et re ipsa cuncta hzc 


xai τί μὴ μᾶλλον ἐχείνῳ ἣ τούτῳ πιστευτέον ἣ ἀπο- 
στητέον ; Εἰ δὲ, ἐντεῦθεν ἀποχλεισθέντες, ἐπὶ τὸν 
Δαθὶδ ἢ τινα τῶν ἐξ αὐτοῦ γενομένων βασιλέων τοῦ 
Ἰουδαίων ἔθνους ἀναφέροιεν τὸν χρησμὸν, χαὶ οὕτω 
δειχτέον, ὡς οὔτε Δαδὶδ, οὔθ' ἕτερός τις τῶν πώποτε 
παρ᾽ 'E6patot διαφανῶν ἱστόρηται οὔθ᾽ Υἱὸς χρημα- 
τίσας τοῦ Θεοῦ, οὔθ᾽ ὑπὸ τοῦ Θεοῦ γεγενημένος, χα- 
τὰ τὸν ἐν τῷ ψαλμῷ θεσπιζόμενον, οὐδ᾽ ἄρα ὑπὸ πάν- 
τῶν τῶν ἐθνῶν xat βασιλέων, ἀρχόντων τε xat λαῶν 
ἐπιδεθουλευμένος. Εἰ δ᾽ οὐδεὶς ἐχείνων δείχνυταε, 
αὐτοῖς δ᾽ ἔργοις συνίσταται ταῦτα πάντα, χαὶ πάλαι 
μὲν ὑπομείνας, xat νῦν δὲ ἔτι χαὶ σήμερον ὑπό τε 
βασιλέων χαὶ ἀρχόντων, ἐθνῶν τε xat λαῶν, πολεμού- 
μενος ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, τί τὸ ἐμποδὼν μὴ οὐχὶ 


eonfirmantur, tum quidem quod olim illa sustinuerit, D αὐτὸν εἶναι τὸν προφητενόμενον διὰ τοῦ φήσαντος λο- 


tum vero quod adhuc atque hodie quoque, a regi- 
bus, et priucipibus, et gentibus, et populis Chri- 
stus Dei oppugnetur, quid jam impediat ne ipse sit 
de quo oraculum illud vaticinatur quod ait : « Asti- 
terunt reges terre et principes convenerunt in 
unum, adversus Dominum, et adversus Christum 
ejus ? » uni etiam eidem qux in eodem psalmo se- 
quuntur conveniant, in quibus dictum est : « Do- 
minus dixit ad me : Filius meus es tu, ego hodie 
genui te: postula a me et dabo tibi gentes hzredi- 
talem tuam, et possessionem tuam terminos terra ; » 
etenim hzc quoque indubitatum in uno illo even- 


" Ps3]. 15, 12. ?* ibid. 6-8. 


γίου * « Παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, xai οἱ &p- 
χοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ χατὰ τοῦ Κυρίου xal 
χατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ; » Μόνῳ δὲ αὐτῷ xal τὰ ἐπι- 
φερόμενα ἁρμόττοι ἂν τοῦ ψαλμοῦ δι᾽ ὧν εἴρηται " 
« Κύριος εἶπε πρὸς μέ" Υἱός μου εἴ σὺ, ἐγὼ σήμερον 
γεγέννηχά σε. Αἴτησαι παρ᾽ ἐμοῦ, xal δώσω σοι ἔθνη 
τὴν χληρονομίαν σον, χαὶ τὴν χατάσχεσίν σου τὰ 
πέρατα τῆς γῆς. » Καὶ γὰρ χαὶ ταῦτα ἀναμμωῳίλεχτον 
ἐπὶ μόνου αὐτοῦ τὴν ἔχδασιν τῆς προφητείας ἀνείλη,- 
φεν, ὅτε τῶν αὐτοῦ μαθητῶν εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξηλ- 
θεν ὁ φθόγγος, xat εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰχουμένης cx 
ῥήματα αὐτῶν. » Διαῤῥήδην δὲ τὸν Χριστὸν ὀνομάν 


$09 
ζει πκροαγορεύσας ὃ λόγος, ὡς ἂν ἐξ αὐτοῦ προσώπου 
διδάσχων αὐτὸν εἶναι τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ, διὰ τοῦ, 
« Κύριος εἶπε πρὸς μέ Υἱός μου εἴ σὺ, ἐγὼ σήμε- 
ρὸν γεγέννηκά σε * » ᾧ παραθήσεις χαὶ τὸ ἐν Πα- 
ροιμίαις πάλιν ἐξ αὐτοῦ προσώπου ὧδέ πως εἰρημέ- 
νον" « Πρὸ τοῦ ὄρη ἐδρασθῆναι; πρὸ δὲ πάντων Bov- 
νῶν γεννῖ με,» τό τε ἐν pO ψαλμῷ πρὸς τοῦ Πατρὸς 
αὐτῷ προσπεφωνημένον χατὰ τὸ, « Ἐχ γαστρὸς πρὸ 


Ἑωσφόρου γεγέννηχά σε. » Ἐπίστησον δὲ, ὡς ἕνα xal 
cv αὐτὸν ὀνομαστὶ Χριστὸν ὁμοῦ χαὶ Υἱὸν Θεοῦ ὑπ᾽ 


ἀνθρώπων ἐπιδουλευόμενον, xaX χλῆρον τὰ ἔθγη λη- 
ψόμενον, περάτων τε γῆς χρατήσοντα θεσπίζουσιν at 
ἱεραὶ Γραφαὶ, δυσὶ τεχμηρίοις τὴν εἰς ἀνθρώπους 
οἰχονομίαν αὐτοῦ σημαίνουσαι, διά τε τῆς xaT αὖ- 
τοῦ συσχευῖς χαὶ διὰ τῆς ὑπ᾽ αὐτὸν τῶν ἐθνῶν ὑπο- 
ταγῆς. 

fatarum canant, duobus signis illius inter homines 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. IV. 


$10 


tum prophetiz nacta sunt, quan/lo illius discipulo- 
rum « in omnem terram exivit sonus, et in fines 
orbis terre verba eorum **. » Plane autem Christum 
nominat qui antecedit oratio, tanquam ex ipsius 
persona docens, illum esse Pilium Dei, ubi ait : 
« Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego ho- 
die genui te; » cui adjunges eliam illud quod in 
Proverbiis** ex persona ejusdem prolatum est ad 
hunc modum se habens : « Antequam montes fir- 
marentur, et ante omnes colles gignit me, » et quod 
in cix * psalmo a Patre ad illum dictum est, hoc 
modo : « Ex utero ante Luciferum genui te. » 184 
Sed attende, quemadmodum unum et eumdem no- 
minatim Christum simul et Filium Dei, qui ab ho- 
minibus sit circumveniendus, et sortem gentes acce- 
pturus, et fines terra possessurus, sacra littera 
dispensationem significantes, et conspiratione ad- 


versus illum futura et gentium sub eumdem subjectione. 
VaJgov (09. — Χριστὸς ὀνομαστὶ τῶν αἰτημάτων B A psalmo xix. — Christus nominatim quecunque 


tob Πατρὸς τυγχάνων. 

« Πληρώσαι Κύριος πάντα τὰ αἰτήματά σου * νῦν 
ἔγνων, ὅτι ἔσωσε Κύριος τὸν Χριστὸν αὐτοῦ, ἐπα- 
χούσεται αὐτοῦ ἐξ οὐρανοῦ ἁγίου αὐτοῦ.» Ἐπεὶ πρό- 
χειται yov παραστῆσαι δι᾽ ὅσων ὀνομαστὶ ὁ Χριστὸς 
ἕν ταῖς προφητείαις ἀνηγόρευται, εἰχότως xal ταῦτα 
παρατίθεμαι ἐναργῶς χηρύττοντα τὸν Χριστόν. Ὅλος 
δὲ ὁ ψαλμὸς ἐχ προσώπου τῶν ἁγίων ἀνδρῶν εὐχὴν 
ἀναπέμπει εἰς τὸ τοῦ Χριστοῦ πρόσωπον. Ἐπειδὴ γὰρ 
$^ ἡμᾶς καὶ ὑπὲρ ἡμῶν πᾶσαν ἀνεδέξατο ὕδριν &vav- 
θρωπῆσας, εὐχομένῳ αὐτῷ xal δεομένῳ τοῦ Πατρὸς 
ὅπερ ἡμῶν διδασχόμεθα συνεύχεσθαι, οἷα δὴ τοὺς καθ᾽ 
ἡμῶν πολέμους, εἴτε δρατοὺς εἴτε χαὶ ἀαράτους, 
ἀμυνομένῳ. Διὸ χαί φαμεν ἡμεῖς πρὸς αὐτὸν ἀπὸ 


postulet a Patre impetrans. 

« Impleat Dominus omnes petitiones tuas : nuno 
cognovi quod salvum fecit Dominus Christum suum, 
exaudiet illum de ccelo sancto suo**. » Quontam 
nunc propositum est demonstrare in quam multis 
locis nominatim Christus apud prophetas sit dictus, 
merito adjungam hzc quoque in quibus planissime 
Christus nuntiatur. Cztterum totus psalmus ex per- 
sona sanctorum virorum preces emittit in ipsius 
Christi personam. Cum enim propter nos et pro 
nobis factus homo, omnes acceperit contumelias, 
una cum illo supplicante et Patrem pro nobis depre- 
cante, ipsi quoque docemur orare, tanquam cum 
eo qui bella adversum nos, sive visibilia illa siut 


τοῦ ψαλμοῦ οὕτως ἔχοντα’ « Ἔπαχούσαι cou Κύριος £v C sive etiam invisibilia, propulset. Quare a psalmo 


ἡμέρᾳ θλίψεως ὑπερασπίσαι aou «b ὄνομα τοῦ Θεοῦ 
Ἰαχώδ- ἑξαποστείλαι σοι βοήθειαν ἐξ ἁγίου, χαὶ ἐχ 
Σιὼν ἀντιλάδοιτό σου.» Εἶτ᾽ ἐπειδήπερ ἐστὶν οἰχεῖον 
αὐτῷ, ἅτε μεγάλῳ ὄντι ἀρχιερεῖ, τὰς ἐν δοξολογίαις 
χαὶ θεολογίαις πνευματιχὰς ἱερουργίας ὑπὲρ ἡμῶν 
ἐχτελεῖν, καὶ ἐπειδήπερ οἷά τε ἱερεὺς αὐτός τε ἑαυ- 
τὸν xaX ὃν ἀνείληφεν ἀπὸ γῆς ἄνθρωπον, ὑπὲρ ἡμῶν 
διοχαύτωμα προσανήνεγχε τῷ θεῷ χαὶ Πατρί. διὰ 
τοῦτό φαμεν αὐτῷ᾽ « Μνησθείη πάσης θυσίας σου, 
χαὶ τὸ ὁλοχαύτωμά σου πιανάτω. » Καὶ ἐπεὶ πάντα 
ὅσα βουλεύεται, σωτήριά ἐστι χαὶ ὠφέλιμα ἐν τῷ 
χόσμῳ, εἰχότως ἐπιφωνοῦμεν αὐτῷ, « Aur σοι Κύ- 
ριος χατὰ τὴν χαρδίαν σον, » λέγοντες, « xai πᾶσαν 
τὴν βουλήν σου πληρώσαι. » Οἷς ἑξῆς τὴν ἐχ νεχρῶν 
ἀνάστασιν αὐτοῦ ὁμολογοῦντες, φαμέν " «᾿Αγαλλιασό- 
μεθα ἐν τῷ σωτηρίῳ σου. » Σωτήριον γὰρ τοῦ Χρι- 
στοῦ τί ἂν ἕτερον νοοῖτο εἰ μὴ ἡ Ex νεχρῶν ἀνάστα- 
σις αὐτοῦ, δι᾽ ἧς χαὶ πάντας τοὺς πρὶν ἐχπεπτωχό- 
«ας ἀνίστησιν ; Ὅθεν φαμέν « Καὶ ἐν ὀνόματι Θεοῦ 
ἡμῶν μεγαλυνθησόμεθα " xal πληρώσαι Κύριος πάν- 
τα τὰ αἰτήματά σον. » Ἐπὶ πᾶσι τούτοις διδασχόμεθα 
λέγειν τὸ, « Νῦν ἔγνων, ὅτι ἔσωσε Κύριος τὸν Χρι- 


» Psal. *! vers, 9. 
ὃ 


᾿ ^ Prov. viii, 25. 
^ ibid. ὁ. 


xvni, 5. 


verba illa accipientes ad illum dicere solemus, quz 
sic babent : « Exaudiat te Dominus in die tribula- 
tionis tuze. Protegat te nomen Dei Jacob : mittat 
tibi auxilium de sancto, et de Sion suscipiat te **. » 
Deinde quoniam illi proprium est, tanquam ei qui 
magnus sit pontifex, spiritualia in glorificationibus 
ac przedicationibus de Deo, sacrificia pro nobis con- 
ficere, quoniamque ut sacerdos οἱ semetipSum ipse, 
et quem assumpsit de terra hominem, pro nobis 
perfectum atque integrum sacrificium Dee et Patri 
obtulit, idcirco ad illum dicimus : « Memor sit 
omnis sacrificii tui, et holocaustum tuum pingue 
faciat**. » Et quia omnia quacunque deliberat, 
salutaria sunt atque utilia mundo, jure et merito 


D sic illum alloquimur : « Tribuat tibi Dominus se- 


cundum cor tuum, et omne consilium tuum im- 
pleat". » Ad hec deinceps ejus a morte reditum 
ad vitam confitentes, dicimus : « Exsultabimus in 
salutari tuo **. » Etenim Christi salutare quodnam 
aliud intelligatur tandem, nisi illius a mortuis ad 
vivos reditio, 485 per quam omnes qui cecide- 
rant in pristinum statum restituit? ex quo etiam 
**ibid. &. **ibid. 5. 


9 Psal, xix, 7. "ibid. 2, 5. 


Vi 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS. Il. — APOLOGETICA. 


912 


illud dicimus, « et in nomine Dei nostri magnili- A στὸν αὐτοῦ, » μὴ πάλαι τοῦτο εἰδότες, εἰ μὴ ὅτε πρό 


cabimur : οἱ impleat. Dominus omnes petitiones 
tuas". » Post hsc omnia, docemur illud quoque 


dicere : « Nunc cognovi quod salvum fecit Dominus Christum suum **; 


*&pov τὸ σωτήριον αὐτοῦ συνήχαμεν, τῆς ἀναστάσεως 
αὐτοῦ τὴν δύναμιν κατανοήσαντες. 
» quippe qui non prius hoc 


intellexerimus, quam ubi salutare ejus agnoverimus, et resurrectionis illius virtutem  perspexeri- 


mus. 
Α psalmo xxvi. — Christus nominatim Dominum 
Patrem et protectorem adeptus. 

« Dominus confirmatio populi sui, et protector 
salvationum Christi sui est **. » Hic quoque psal- 
mus, qui nunc est in manibus, ad Christum referri 
solet, quippe qui eam precem contineat quam Chri- 
$(uS, quo tempore passurus erat, precatus est. 
Proinde initio psalmus hzc habet : « Ád te, Do- 
mine, clamavi : Deus meus, ne sileas a me, et si- 


Ψαϊλμοῦ χᾷζ'. --- Χριστὸς ὀνομαστὶ xal τὸν Ba 
cépa καὶ ὑπερασπιστὴν x&x . 

« Κύριος χραταίωμα τοῦ λαοῦ ἔστι, xat ünepaam- 
στὴς τῶν σωτηρίων τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ ἔστι. » Καὶ ὁ 
μετὰ χεῖρας ψαλμὸς εἰς τὸν Χριστὸν ἀναφέρετα:, 
αὐτοῦ δὴ τοῦ Χριστοῦ περιέχων εὐχὴν, ἦν παρὰ 
τὸν τοῦ πάθους προσηύξατο χαιρόν. Διὸ ἐν μὲν τῇ 
χαταρχῇ τοῦ Ψαλμοῦ qnot: « Πρὸς σὲ, Κύριε, ἐχέ- 
χραξα" ὁ Θεός μου, μὴ παρασιωπήσῃς ἀπ᾽ ἐμοῦ, 


milis fiam descendentibus in lacum. » In fine vero, p xai ὁμοιωθήσομαι τοῖς καταδαίνουσιν εἰς λάχχον. » 


illius resurrectionem a mortuis canit, dicens : « Be- 
nedictus Dominus, quoniam exaudivit vocem de- 
precationis mez. Dominus adjutor meus et prote- 
etor meus; in illo speravit cor meum, et adjutus 
sum, et refloruit caro mea : et ex voluntate mea 
eonfitebor ei ^. » Quibus divinus et propheticus 
Spiritus adjungit : « Dominus confirmatio populi 
sui, protector salvationum Christi sui est, » qui 
805 instruit quemadmodum omnia quz in divinis 
ltteris habent admirationem, et Christi nomine in- 
scripta sunt, et ad salutem hominum gesta, sive 
precepta, sive negotia, sive ad resurrectionem il- 
lius a mortuis pertinentia mysteria, cujusmodi ea 
sunt, de quibus nunc agitur, nutu ac virtute Patris 


Πρὸς δὲ τῷ τέλει, τὴν ἐχ νεχρῶν ἀνάστασιν αὐτοῦ 
θεσπίζει λέγων * « Εὐλογητὸς Κύριος, ὅτι εἰσήχουσε 
τῆς φωνῆς τῆς δεήσεώς μου. Κύριος βοηθός μου καὶ 
ὑπερασπιστής μου ἐπ᾽ αὐτῷ ἤλπισεν ἡ χαρδία μον, 
χαὶ ἐδοηθήθην, xal ἀνέθαλεν ἡ σάρξ μου" xai ix 
θελήματός μου ἐξομολογήσομαι αὐτῷ. » Ἐφ᾽ οἷς τὸ 
θεῖον xal προφητιχὸν Πνεῦμα ἐπιλέγει" « Κύριος 
χραταίωμα τοῦ λαοῦ αὐτοῦ, χαὶ ὑπερασπιστὴς τῶν 
σωτηρίων τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ ἐστι" » παιδεῦον ἡμᾶς, 
ὅτι δὴ πάντα ἐν ταῖς θείαις Γραφαῖς ἀνάγραπτα τοῦ 
Χριστοῦ θαυμάσια, ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν ἀνθρώπων γενό- 
μενα, εἴτε οὖν μαθήματα, εἴτε γράμματα, εἶτε χατὰ 
τὴν Ex νεχρῶν ἀνάστασιν αὐτοῦ μυστήρια νῦν ὄνο- 
μαζόμενα, νεύματι: xal δννάμει γεγένηται τοῦ Πατρὸς 


gesta sunt, qui in. cunctis admirabilibus ac saluta- C ἐν ἅπασι τοῖς παραδόξοις καὶ σωτηρίοις λόγοις τε 


ribus et verbis et factis suum Christum protegit. 


A psalmo 1xxxi. — Christus nominatim. tutorem 
sibi Deum ascribens. Unusque resurrectionis illius 
dies : et una domus Dei, Ecclesia ipsius. 


« Protector noster aspice, Deus, et respice in fa- 
eiem Christi tui. Quia melior est 18 dies una 
in atriis tuis super millia : elegi abjectum esse in 
domo Dei mei magis, quam habitare me in taberna- 
eulis peccatorum **. » Qui norunt Christum Dei 
esse Verbum, et sapientiam, et lucem veram, et 
vitam, deinde eumdem factum esse hominem in- 
telligunt, admirantur hoc quod omnem fidem su- 
perat propositum, adeo quidem, ut in verba illa 


χαὶ ἔργοις ὑπερασπίζοντος τοῦ ἰδίου Χριστοῦ. 

v v πγ΄. — Χριστὸς ὀγομαστὶ τὸν Θεὸν ἐπ- 
d En. pagdusroc μία τὸ ἡ τῆς ἀνοσῥάσεις 
αὑτοῦ ἡμέρα, καὶ εἷς οἶχος 6eov ἡ "Exi inca 
αὐτοῦ. 

« Ὑπερασπιστὰ ἡμῶν, ἰδὲ, ὁ Θεὸς, χαὶ ἐπίδλεψον 
ἐπὶ τὸ πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ σον. Ὅτι κρείσσων 
ἡμέρα μία ἐν ταῖς αὐλαῖς cou ὑπὲρ χιλιάδας. Ἐξελε- 
ξάμην παραῤῥιπτεῖσθαι ἐν τῷ οἴχῳ τοῦ Θεοῦ μου 
μᾶλλον, ἣ οἰχεῖν με ἐν σχηνώμασιν ἁμαρτωλῶν. » 
Οἱ ἐπιστάμενοι τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ ὄντα Λόγον, 
xai σοφίαν, xai φῶς ἀληθινὸν, χαὶ ζωὴν, ἔπειτα 
τὴν ἐνανθρώπησιν αὐτοῦ συννοήσαντες, χατεπλάγη- 
σαν τὸ παράδοξον τοῦ θελήματος, ὥστε ἀνειπεῖν. « Καὶ 


prorumpant. « Et vidimus illum, et non habuit D εἴδομεν αὐτὸν, xat οὐχ εἶχεν εἶδος οὐδὲ χάλλος - ἀλλ᾽ 


speciem, neque pulchritudinem ; sed fuit species 
ejus sine honore, et deflciens prz filiis hominum : 
homo cum in plaga esset et sciret ferre languorem, 
quoniam avertit faciem suam, contemptus est **: » 
Maque merito Deum precantur, ut respiciat in fa- 
ciem Christi, qux propter nos et ignominias et 
contumelias passa est, et propter illum nobis flat 
propitius, quando is peccata nostra tulit, et pro 
nobis in dolore est: bxc autem supplices petunt 
propemodum cupientes, atque in votis habentes, 
laciem glorix Christi videre, et diem lucis illius 

Psal. xix, 6, 7. "ibid. 7. "'Psal. xxvi, 8. 


ὧν τὸ εἶδος αὐτοῦ ἄτιμον, xal ἐχλεῖπον παρὰ τοὺς 
υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων. ᾿Ανθρωποὸς ἐν πληγῇ ὧν, xal 
εἰδὼς φέρειν μαλαχίαν, ὅτι ἀπέστρεψε τὸ πρόσωπον 
αὐτοῦ, ἡτιμάσθη » εἰχότως παραχαλοῦσι τὸν θεὸν 
ἐπιδλέψαι εἰς τὸ πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ τὸ δι᾽ ἡμᾶς 
ἡτιμωμένον xai χαθυδρισμένον, Deo τε ἡμῖν γενέ- 
σθαι δι αὐτόν" ἑπεὶ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν ἀνεΐληφε,᾿ 
xai ὑπὲρ ἡμῶν ὀδυνᾶται. Ταῦτα δ᾽ ἱχετεύουσι, μο- 
νονουχὶ ποθοῦντες χαὶ ἐν εὐχῇ τιθέμενοι τὸ πρόσωπον 
τῆς δόξης ἰδεῖν τοῦ Χριστοῦ, χαὶ τὴν ἡμέραν τοῦ 
φωτὸς αὑτοῦ θεάσασθαι. Αὕτη δὲ ἣν ἡ τῆς ix νε- 


9 ibid. 6, 7, Μ' Psal. Lxxxur, 10, 11. 5 Isa. 8, 


$13 


DEMONSTRATIONIS EYANGELICJE LIB. 1V. 


δι} 


κρῶν ἀναστάσεως αὐτοῦ, ἥντινα, μίαν οὖσαν xai A contemplari : porro hic fuit cum ἃ morte ad vitam 


μόνην ὡς ἀληθῶς xuplav οὖσαν xaX Κυριαχὴν, χρείτ- 
«ova εἶναί φασι μυρίων ὅσων τῶν χοινοτέρως νοουμέ- 
ven ἡμερῶν, ἣ τῶν παρὰ Μωσεξΐξ νενομοθετημένων 

tv ἑορταῖς xal νουμηνίαις χαὶ σαδθάτοις, ἃς σχιὰν 
εἶνει ἡμερῶν, ἀλλ᾽ οὐχ ἡμέρας ὁ θεῖος ἀπόστολος δι- 
δέσχει. Μόνη δὲ αὕτη ἡ μία Κυριαχὴ τοῦ Σωτῆρος 
ἐμῶν ἣμέρα οὐχ ἐν παντὶ τότχῳ φωτίζειν, ἀλλ᾽ ἐν 
μόναις ταῖς αὐλαῖς τοῦ Κυρίου λέλεχται. Εἶεν δ᾽ ἂν 
αὗται al κατὰ πᾶσαν τὴν οἰχουμένην τοῦ Χριστοῦ 
Ἔχχλησίαι, ἑνὸς τοῦ Θεοῦ τυγχάνουσαι αὐλαὶ, ἐν αἷς 
&vaxg καὶ αἱρεῖται παραῤῥιπτεῖσθαι ὁ τὰ τοιαῦτα 
εἰδὼς, παρὰ πολὺ χρεΐττονα τὴν ἐν ταύταις διατριδὴν 
ἀποφηνάμενος τῆς ἐν τοῖς σχηνώμασι τῶν ἁμαρτω- 
λῶν " σημαίνων τὰς τῶν Ἰουδαίων συναγωγὰς τὸν 
Χριστὸν τοῦ Θεοῦ ἀρνουμένας, ἣ χαὶ τὰς τῶν ἀθέων 
ἑτεροδόξων, xaX τῶν ἄλλων ἀπίστων ἐθνῶν, ὧν πολὺ 
βελτίους εἶναι τὰς Ἐχχλησίας τοῦ Χριστοῦ πᾶς ὁ ταύ- 
ἂς αἱρούμενος ἀποφαίνεται. 


-* U πη΄.-- Χριστὸς ὀνομαστὶ ἐξουθενημένος, 
τὰ αἴσχιστα πεισόμενος, ἀντάἀλλαγμά τε 
αὐτοῦ «ἰοὺς αὐτοῦ ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν ὀνειδιζό- 


proc. 

« Σὺ δὲ ἀπώσω καὶ ἐξουδένωσας, ἀνεδάλου τὸν 
Χριστόν σου, χατέστρεψας τὴν Διαθήχην τοῦ δούλου 
σου. ᾿Βδεθήλωσας εἰς τὴν γῆν τὸ ἁγίασμα αὑτοῦ, » 
xai τὰ ἑξῆς" οἷς ἐπιλέγει « Μνήσθητι, Κύριε, τοῦ 
ὀνειδισμοῦ τῶν δούλων σου, οὗ ὑπέσχον ἐν τῷ χόλπῳ 

μοῦ πολλῶν ἐθνῶν, οὗ ὠνείδισαν οἱ ἐχθροί σου, Κύ- 
put, οὗ ὠνείδισαν, τὸ ἀντάλλαγμα τοῦ Χριστοῦ σου. » 
Σαφῶς δὲ καὶ ἕν τούτοις ὁ Χριστὸς ὀνομαστὶ μνημο- 
γεύεται, χαὶ ἡ xarà τὸ πάθος αὐτοῦ προφητενομένη 
περίστασις. Ἐπὶ σχολῆς δὲ τὸν ὅλον ψαλμὸν Bacavt- 
ζοντες παραστήσομεν, ὅτι ἐπὶ μηδέτερον, f| ἐπὶ μό- 
vov τὸν Σωτῆρα καὶ Κύριον ἡμῶν ἐφαρμόσαι ἂν τὰ 
προχείμενα. ᾿Αλλὰ καὶ δεύτερον Χριστὸς ὀνομαζόμε- 
voc, τένα ἄλλον ἢ τὸν αὐτὸν δηλοῖ, οὗ τὸ ἀντάλλαγμα, 
δηλονότι τὴν Ἔχκλησίαν, ὠνείδισάν τε καὶ εἰσέτι νῦν 
ὀνειδίζουσι οἱ λεγόμενοι τοῦ Χριστοῦ ἐχθροί; Τὰ 
γοῦν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν πάθη ἃ ὑπὲρ ἡμῶν àv- 
ἐδέξατο, καὶ μάλιστα τὸν θάνατον χαὶ τὸν σταυρὸν, 
fi; ὁ τῆς Χριστοῦ διδασχαλίας πολέμιος ἐπονειδίζειν 
ἡμῖν εἴωθεν. 


reversus est, quem sane, cum is unus sit et solus 
revera proprius ac Dominicus, meliorem esse aiunt, 
aliis innumerabilibus diebus, sive qui communiter 
intelligantur, sive qui a Mose in solemnibus et no- 
viluniis et sabbatis lege sanciti sint, quos utique 
non dies, sed dierum umbras esse divinus aposto- 
lus docet. Hic autem solus et unus Dominicus 
Salvatoris nostri dies, non in omni loco lucere, scd 
in solis atriis Domini dictus est. Hxc vero atria 
erunt per totum orbem terrarum Christi Ecclesiz, 
qua unius domus Dei locum obtinent. In quibus 
optat atque eligit se potius abjectum esse, qui ta- 
lia novit, longeque meliorem in iis habitationem 
enuntiat, quam ín peccatorum tabernaculis : nisi 
forte Judaeorum, qui Christam Dei negant, aut 
aliorum diversa opinantium, nullumque Deum co- 
lentium, reliquarumque a fide abhorrentium natio- 
num conventus, multo meliores esse quam Christi 
Ecclesias, quicunque hasce eligit, profitetur. 
A psalmo Lxxxvin.. — Christus nominatim despe- 
ctus, atque omnia probra passurus : commutalio- 
ue ejus, populus ejusdem, qui ab inimicis expro- 
ratur. 
187 : Tu vero repulisti et despexisti, distulisti 
Cbristum tuum : evertisti testamentum servi sui. 
Profanasti in terra sanctuarium ejus?, » et qux 
sequuntur, quibus adjungit : « Memor esto, Domine, 
opprobrii servorum tuorum, quod continui in sinu 
meo multarum gentium, quod exprobraverunt ini- 


C mici tui, Domine, quod exprobraverunt, commuta- 


tionem Christi tui**. » Perspicue vero etiam in his 
Christi nominatim mentio fit, et futura in passione 
ejusdem afflictio memoratur. Ubi vero plus otii 
nacti erimus, totum psalmum explorantes demorr- 
strabimus, nulli prorsus alii nisi Salvatori ac Do- 
mino nostro accommodari posse qux» in eo propo- 
sita sunt. Sed enim ubi Christus iterum nominatur, 
quis tandem alius significetur nisi ille ipse, cujus 
commutationem, hoc est Ecclesiam, et exprobra 
verunt οἱ adhuc exprobrant, qui dicuntur Chris:i 
inimici? siquidem Salvatoris nostri cruciatus, quos 
ipse pro nobis suscepit, ac precipue mortem et 
crucem, quicunque Christi doctrinam oppugnat, 
exprobrare nobis consuevit. 


ψαλμοῦ pAa'. — Χριστὸς ὀνομαστὶ ἐκ σπέρμα- D A psalmo cxxxi. — Christus. nominatim de "semine 
roc Δαδὶὃ óropató- 


e x C ἐχθροῦ gels 
μενος, τοὺς Ἰουδαίους ἐχθροὺς καταισχύνων, 
τὸ ἁγίασμα τοῦ Πατρὸς ἀνανεῶν. 


« Ὥμοσε Κύριος τῷ Δαδὶδ ἀλήθειαν, xaX οὐ μὴ 
ἀθετήσει αὐτόν᾽ ἐχ χαρποῦ τῆς χοιλίας σου θήσο- 
μαι ἐπὶ τοῦ θρόνου cou.» Εἶθ᾽ ὑπούόάς φησιν 
€ "Excel ἐξανατελῶ χέρας τῷ Δαδὶδ, ἡτοίμασα λύχνον 
τῷ Χριστῷ μου * τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ ἐνδύσω αἰσχύ- 
τὴν ἐπὶ δὲ αὑτὸν ἐξανθήσει τὸ ἁγίασμά μου. » Κἀν- 
ταῦθα περὶ τοῦ ix σπέρματος Δαδὶδ ὄμνυσιν ὁ Κύ- 
ρος, ὅπερ σπέρμα xaY χέρας ὀνομάζει αὐτοῦ " xal 
πάλιν ὀνομαστὶ τὸν Χριστὸν ἀναγορεύων, λύχνον 


? Psal. ixxxvin, 59, (0. *"* ibid. 51,52. 


9 Psal. cxxxi, 11. 


David surgens, qui cornu,David nominatur, qui 
Judeos inimicos confudit , qui sanctificationem 
Patris renovat. 

« Juravit Dominus ipsi David veritatem et irri- 
tam non faciet eam, de fructu ventris tui ponam 
super sedem tuam **, » Tum progressus inferius sic 
ait : «lllic producam cornu ipsi David, paravi lucer- 
nam Christo meo, inimicos ejus induam confu- 
sione : super ipsum autem efflorebit sanctificatio 
mea**, » Hic quoque de eo qui ex semine David 
oriatur jurat Dominus, quod quidem semen ejus- 
deri, cornu naminat: et cum iterum nominatim 


'* ibid. 17, 18. 


315 


EUSEDBII CJESARIENSIS OPP. PARS. 1I. — APOLOGETICA. 


916 


Christum appellet lucernam dicit se illi paravisse, A φησὶν ἡτοιμαχέναι αὐτῷ, τὸν προφητιχὸν, ὡς elxis, 


propheticum utique, ut verisimile est, verbum, quod 
ipsum Christum antecessit, qui solus instar solaris 
luminis, omnibus qui totum orbem terrarum inco- 
lunt hominibus, exortus est. Sic ipse quoque David, 
ut Christi lucerna paratis ante illum fuit, utpote 
qui soli perfectoque lumini comparatus, lucernz 
locum obtineat. « llic vero, inquit, producam 
cornu, » locum videlicet indicans, ubi significat 
Christum oritarum. Cum enim precatus esset Da- 
vid, ut sibi spiritu 186 liceret ante contemplari 
illius natalem locum, dixissetque verba illa : « Si 
introiero in tabernaculum domus mez, si ascen- 
dero in lectum strati mei, si dedero somnum ocu- 
lis meis, et palpebris meis dormitationem, et re- 


λόγον, τὸν προωδευχότα τοῦ Χριστοῦ, ὃς μόνος ἧλια- 
χοῦ φωτὸς δίχην τοῖς πᾶσι χαθ᾽ ὅλης τῆς οἰκουμένης 
ἀνθρώποις ἀνατέταλχε. Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Δαδιδ λύχνος 
τῷ Χριστῷ προητοίμαστο, ὡς παραθέσει ἡλίον, χαὶ 
τελείου φωτὸς, λύχνου τάξιν ἐπέχων. « Ἐχεΐ δὲ, 
φησὶν, ἐξανατελῶ χέρας,» τὸν τόπον δηλῶν, ἔνθα 
σημαίνει τὸν Χριστὸν γεννηθήσεσθαι. Εὐξαμένῳ γὰρ 
τῷ Δαδὶδ τὸν τόπον τῷ πνεύματι προθεωρῆσαι τῆς 
γενέσεως τοῦ Χριστοῦ, φήσαντί τε, « Εἰ εἰσελεύσο- 
μαι ἐπὶ χλίνης στρωμνῆς pou, εἰ δώσω ὕπνον τοῖς 
ὀφθαλμοῖς μου, χαὶ τοῖς βλεφάροις μου νυσταγμὸν, 
xaX ἀνάπαυσιν τοῖς χροτάφοις μου, ἕως οὗ εὕρω τό- 
«ov τῷ Κυρίῳ, σχήνωμα τῷ Θεῷ "Iaxo6 , » ἀποχα- 
λύπτει τὸ θεῖον Πνεῦμα τὸν ἐν Βηθλεὲμ, τόπον. Διὸ 


quiem temporibus meis, donec inveniam locum D ἐπιφέρει λέγων: « Ἰδοὺ ἡχούσαμεν αὐτὴν ἐν 


Domino, tabernaculum Deo Jacob "', » divinus spi- 
ritus ei locum, qui est in Bethlehem occultum de- 
tegit. ltaque subjungit, dicens : « Ecce audivimus 
cam in Ephrata; » (porro hec est ipsa Bethlehem) 
« invenimus eam in campis silvae, introibimus in 
tabernaculum ejus, adorabimus in loco ubi stete- 
runt pedes ejus ὅδ. » Quare merito postquam hzc 
aperuit atque indicavit, adjungit : « lllic producam 
cornu ipsi David, paravi lucernam Christo meo. » 
Fortasse ctiam ipsum in Bethlehem a Christo as- 
8uimptum corpus, alio quodam intellectu his verbis 
significans : quando per corpus tanquam per testa- 


Ἐφραθά" » (αὕτη δέ ἐστιν fj Βηθλεέμ) « εὕρομεν αὖ- 
τὶν ἐν τοῖς πεδίοις τοῦ δρυμοῦ. Εἰσελευσόμεθα εἰς 
τὰ σχηνώματα αὐτοῦ, προσχυνήσομεν εἰς τὸν τόπον, 
οὗ ἔστησαν οἱ πόδες αὐτοῦ. ν Εἰχότως οὖν μετὰ τὴν 
τούτων φανέρωσιν ἐπιλέγει “ ε Ἐχεῖ ἐξανατελῶ x£- 
ρᾶς τῷ Δαδίδ- ἡτοίμασα λύχνον τῷ Χριστῷ μου. » 
Τάχα ἴσως xai τὸ ἐπὶ τῆς Βηθλεὲμ ἀναληφθὲν τῷ 
Χριστῷ σῶμα χαθ᾽ ἑτέραν ὑπόνοιαν σημαίνων " ἐπειδὴ 
διὰ τοῦ σώματος ὡς δι᾽ ὁστραχίνου σχεύους kvour « 
0253 ἐν αὐτῷ ἡ θεία δύναμις, ὡς διὰ λύχνον τὰς τοῦ -" 
θείου xai λογιχοῦ φωτὸς μαρμαρυγὰς εἰς πάντας ἐξ- 
ἔλαμψεν ἀνθρώπους. 


ceum vàs, inhabitans in illo divina virtus, quasi per lucernam, divini illius οἱ rationalis luminis. ra- 


dios, in omnes emisit homines. 


Ab Amos. -— Christus nominatim α Deo. denun- C Ἀπὸ τοῦ Ἀμώς. — Χριστὸς óvo 


tiatur, et ab omnibus agnoscitur, Judaeorum cero 
gentem repudiat. 


« Parare ad invocandum Deum Israel, quoniam 
ecce consolidans tonitru, et creans spiritum, et de- 
nuntians hominibus Christum suum, faciens mane 
et nebulam, et ascendens supra celsa terra. Do- 
minus Deus omnipotens nomen ei : audite verbum 
Domini, quod ego capio super vos, lamentationem. 
Domus Israel cecidit : non ultra adjiciet ut resur- 
gat. Virgo Israel lapsa est in terra sua : non est 
qui erigat eam?*. » Jam septimo loco Christum no- 
minatim denuntians hominibus Deus, consolidare 
tonitru, et creare spiritum evangelicz prazdicatio- 


t "uj * περ τοῦ 
δ oc, καὶ πᾶσι ἁγϑρώ- 
σον κατα duevot, Ἰουδαίων δ᾽ ἔθνος ἀροσιού- 
μενος. n 
Ἑτοιμάξου τοῦ ἐπικαλεῖσθαι τὸν Θεὸν Ἰσραὴλ, 
διότι ἰδοὺ στερεῶν βροντὴν χαὶ χτίζων πνεῦμα, χαὶ 
ἐπαγγέλλων εἰς ἀνθρώπους τὸν Χριττὸν αὐτοῦ, ποιῶν 
ὄρθρον xaX ὀμίχλην, xaX ἐπιδαίνων ἐπὶ τὰ ὑψηλὰ τῆς 
γῆς. Κύριος ὁ Θεὸς, παντοχράτωρ ὄνομα αὑτῷ. 
᾿Αχούσατε λόγου Κυρίου, ὄν ἐγὼ λαμθάνων ἐφ᾽ 
ὑμᾶς, θρῆνον. Οἶχος Ἰσραὴλ ἔπεσεν ᾿ οὐχέτι προασ- 
θήσει τοῦ ἀναστῆναι. Παρθένος Ἰσραὴλ ἔσφαλεν 
ἐπὶ τῆς γῆς αὐτῆς" οὐχ ἔστιν ὁ ἀνιστῶν αὑτὴν. » 
“Ἑόδομον ἤδη τὸν Χριστὸν ὀνομαστὶ χαταγγέλλων 
tig ἀνθρώπους ὁ Θεὸς, στερεοῦν βροντὴν xal χτί- 


nis dicitur, quz tonitru nomine, propterea quod p ζεῖν πνεῦμα λέγεται τοῦ εὐαγγελιχοῦ χηρύγματος, 


exaudienda sit ab omnibus hominibus, appellatur. 
Nam simili modo etiam spiritus quo Christus apo- 
stolos suos afflavit, significatur; quod quidem per- 
spicue in Salvatoris nosiri adventu completur est, 
in quo facturus Deus mane simul et nebulam canitur, 
iis quidem qui salutare lumen susceperint mane, iis 
vero Judeis, qui in ipsum non crediderint contra. 
189 Nam ad illos extremam quoque denuntiatio- 
nem oraculum apportat, dum lainentationem Ju- 
daicz gentis adjungit, quz? ad ipsos statim perve- 
nit, post nefarium adversus Salvatorem nostrum 


"n Pal. CXXXI, 9-5. 58 ibid. 0, 1. 


δ Amos 1v, 12, 


βροντῆς, διὰ τὸ εἰς πάντας ἀνθρώπους ἐξάχουστον, 
ὀνομαζομένου * ὁμοίως δὲ xal τοῦ τοῖς ἀποστόλοις 
ἐμπνεύσαντος Χριστοῦ πνεύματος δηλουμένου " ὃ 
χαὶ σαφῶς ἐπὶ τῇ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιδημίᾳ 
πεπλήρωται, ἐφ᾽ fj ποιήσειν ὁ Θεὸς ὄρθρον ὁμοῦ 
χαὶ ὀμίχλην θεσπίζεται" τοῖς μὲν τὸ σωτήριον 
φῶς παραδεξαμένοις, τὸν ὄρθρον " τοῖς δὲ ἀπειθή- 
σασιν εἰς αὐτὸν τῶν Ex περιτομῆς, τοὐναντίον. Οἷς 
xai τὴν ἐσχάτην ἀπόφασιν ὁ λόγος προχῆρῦύττει, 
θρῆνον ἐπιλέγων τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, τὸν xaX μετελ- 
θόντα αὑτοὺς παραυτίχα μετὰ τὴν χατὰ τοῦ Σὼ- 


135; v, 1,9. 


u 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. IV. 


$18 


τῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ τοῦ Χριστοῦ δυσσέδειαν. Ἐξ A Jesum Christum scelus. Ex illo enim vel ad hune 


ἐκείνου yàp ἀληθῶς xal εἰς δεῦρο ὁ οἶχος Ἰσραὴλ 
πέπτωχεν, ὄρος τε ἅπαξ ὑπὸ τοῦ Θεοῦ χαὶ ἀπόφασις ᾿ 
ἐξενένεκται περὶ τοῦ πεσόντος αὐτῶν οἴχου τοῦ ἐν 
Ἱερουσαλὴμ, xal χατὰ παντὸς αὐτῶν τοῦ συστήμα- 
τος, ὡς μηκέτ᾽ ἂν ἀναστησομένων, τῷ μηδὲ παρεῖ- 
ναι τὸν ἀνιστῶντα αὐτούς. « Οὐχ ἔστι » γοῦν, φησὶν, 
εὖ ἀνιστῶν αὐτήν. » Ἐπεὶ γὰρ ἐλθόντα τὸν Χριστὸν 
το θεοῦ οὐ προτήχαντο, εἰκότως αὐτοὺς καταλιπὼν, 
ἘΞ πάντα μετέστη τὰ ἔθνη, τὸ αἴτιον τῆς μετα. 
πούσεως διδάξας, δι᾿ ὧν ἀποχλαυσάμενος, μονονουχὶ 
ἀπελογήσατο εἰπών" « Ἱερουσαλὴμ, Ἱερουσαλὴμ ἡ 
ἀπαχτείνουσα τοὺς προφήτας καὶ λιθοδολοῦσα τοὺς 
ἀπεσταλμένους πρὸς σαυτήν᾽ πολλάχις γὰρ ἠθέλησα 
ἐπιτυνάξαι τὰ τέχνα σου, ὃν τρόπον ὄρνις τὰ νοσσία 


αὐτῆς ὑπὸ τὰς πτέρυγας, καὶ οὐκ ἠθελήσατε᾽ ἰδοὺ D 


ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος. » 


Ἀπὸ τοῦ Ἀμδακούμ. --- Χριστὸς ὀνομαστὶ ὑπὸ 
Κυρίου τοῦ Πατρὸς σωζόμενος καὶ σώζων τοὺς 
ἑαυτοῦ χριστούς. 

« Ἕξῆλθες εἰς σωτηρίαν λαοῦ σου, τοῦ σῶσαι τοὺς 
χριστούς σου" ἔδαλες εἰς κεφαλὰς ἀνόμων θάνατον. » 
᾿Αχύλας « Ἐξῆλθες εἰς σωτηρίαν λαοῦ σου, εἰς σω- 
τηρίαν λαοῦ σου σὺν Χριστῷ σου. » Ἐπειδὴ ὁ ᾿Ακύ- 
λας ἀντὶ τοῦ πληθυντιχοῦ ἑνικῶς ἐξέδωχε, σὺν Χρι- 

, πεποιῆσθαι τὸν 

; ἃ τὴν λέξιν, σα- 

Εἶεν δὲ ἂν χατὰ 
εἰους οἱ ἐξ αὐτοῦ 


usque diem domus Israel cecidit, et visionem semel 
Deus ac denuntiationem protulit, de casura illorum. 
domo jn Jerusalem, adversus omnem illorum mul- 
titudinem, veluti eorum qui non amplius erigendi 
sint, eo quod non adsit, qui ad illos erigat : « non 
est, inquit, qui erigat eam. » Postquam enim Chri- 
stum, qui ad illos venerat, non susceperunt, merito 
illos et deseruit, et in omnes transiulil nationes, 
quietiam tum prius ruine causam illos edocuit, 
ubi prope cum lamentatione se excusavit, dicens : 
« Jerusalem, Jerusalem, qu: occidis prophetas, 
εἰ lapidas eos qui ad te missi sunt, szpe volui con- 
gregare filios tuos quomodo ga pullos suos sub 
alas, et noluistis : ecce relinquitur domus vestra 
deserta **. 





Ab Ambacum. — Christus nominatim a Domino Patre. 
servatur, εἰ christos suos servat. 


« Fgressus es in salutem populi tui, ut servares 
christos tuos : jecisti in capita iniquorum mortem *'. » 
Aquila :« Egressus esin salutem populi tui, in salutem 
tuam cum Christo tuo, »Quoniam Aquila in plurali edi- 
dit singulare quippe, qui cum Christo dixerit salutem 
populo fecisse Deum universi, jure ipsa verba. ap- 
posuimus, αὐτὸ perspicue, quod hic propositum est, 
tuentur. Erunt autem — ex interpretatione ipsorum. 
LXX plures ab illo et per illum, qui christ appel- 





€, περὶ ὧν εἴρη- C lentur, de quibus dictum est: « Nolite tangere 


καὶ ἐν τοῖς m po- 
εἰς αὐτὸν πεπι- 
Χριστῷ παλιγγε- 
δυνάμενοι λέγειν 
χοι τοῦ Χριστοῦ 


τῶν Ἱερομίου Θρήνων. — - 

Tr ὑπὸ Ἰρυδαίων (Ucié E oc 

ἔόνεσι ἐπιγιγωσκόμεγος. 

« Πνεῦμα προσώπου ἡμῶν Χριστὸς Κύριος συν- 
ἀέφθη ἐν ταῖς διαφθοραῖς ἡμῶν, οὗ εἴπαμεν" Ἐν 
τῇ σχιᾷ αὑτοῦ ζησόμεθα ἐν τοῖς ἔθνεσιν. » Οἱ θεσπέ- 
tx τοῦ Θεοῦ προφῆται, τὸ μέλλον θείῳ Πνεύματι 
«υφρῶντες, ζήσεσθαι μὲν ἑαυτοὺς xal τοὺς ἑαυτῶν 


Mpoc, ὡς ἂν ζώντων ἐνεργήσειν ἐν τοῖς ἔθνεσιν, D 


i οὐχ tv τῷ Ἰσραὴλ, ἐθέσπιζον. Τὸν Χριστὸν πάλιν 
ὑπραστὶ, ὡς ἂν αὐτὸν τὸν Χριστὸν, map! οὗ xal τὸ 
τρρητικὸν αὐτοῖς χεχορήγητο πνεῦμα, συλληφθήσε- 
fu ἔφασκον ἐν ταῖς διαφθοραῖς αὐτῶν. Τίνων ; fj 
ἕλον ὅτι τῶν ix περιτομῆς ἐπιδουλενόντων αὐτῷ. 
Τέρει δὲ χἀνταῦθα, ὅπως ὁ λόγος τὸν Χριστὸν προ- 
trpeóx. συλληφθήσεσθαι, ὅπερ oix ἂν ἐφαρμόζοι τῇ 
ἰωπέρᾳ τοῦ Χριστοῦ παρουσίᾳ, ἣν ἔνδοξον ἔσεσθαι 
πὲ μετὰ βασιλείας ἐνθέου προχηρύττουσιν οἱ προ- 
fro λόγοι. Διόπερ εἰχὸς τοὺς bx περιτομῆς ἀπο- 
πράλεσθαι, τὰ περὶ τῆς δευτέρας ἐπιφανείας αὐτοῦ, 
ἐς ἐπὶ πρώτης ἀφίξεως ἐ-λαμδάνοντας, οὐδαμῶς 


christos meos, et in prophetis meis nolite mali- 
gnari ** : » qui quidem et in illum crediderunt, et 
sancta regenerationis in Christo unctione digni ha- 
biti sunt, et una cum sancto Apostolo dicere pos- 
sunt : « Participes Christi faeti sumus **. » 


190 4 Jeremim Lamentationibus. — Christus no- 
minetim ab Judwis circumvenitur, et a gentibus 
agnoscitur. 

« Spiritus vultus nostri Christus Dominus, com- 
prehensus est in corruptionibus eorum, de quo 
diximus, in umbra ipsius vivemus in gentibus **. » 
Admirabiles illi Dei prophetz,, cum divino spiritu 
intuerentur quod futurum erat, victuros quidem 
seipsos, verba autem sua, quasi ipsorum viventium, 
non futura otiosa, non apud Israel, sed apud gen- 
tes, canebant : Christum autem rursus nominatim, 
quasi illum Christum a quo propheticus ipsis sup- 
peditaretur spiritus, comprehendendum dicebant in 
corruptionibus ipsorum. Quorum? Nempe Judzo- 
rum, qui illum idiis cireumvenerunt. Attende 
vero hic quoque, ut oraculum Christum prazdicit 
comprehendendum, quod sane Christi secundo ad-- 
ventui accommodari non possit, quem gloriosum ct 
cum regno divino futurum, prophetica oracula 
enuntiant. Quapropter necesse est Judaos aber- 
rare, qui ea quz ad secundum illius adventum pere 








*Luc. xur 31-55." Habae. mi, 15, Psal, civ, 15. "Hebr, i, (4, " Thren. iv, 20. 


$19 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS. 1I. — APOLOGETICA. 


520 


tinent quasi de primo solent accipere, cum id nus- A τοῦτο συγχωροῦντος τοῦ λόγου, ἐπεὶ μὴ οἷόν τέ ἐστιν 


quam ratio concedat : quippe cum fleri nullo modo 
possit, ut et pariter et secundum idem, illum et 
gloriosum et abjectum fingamus : preterea cum 
honore et regno, et contra non habentem neque 
speciem neque decus, sed contemptum pre filiis 
hominum : rursus Salvatorem et Redemptorem [5- 
rael, et contra circeumventum ab illis, et quasi ovem 
ductum ad occisionem, et ab antiquis, qui inter 
eosdem sint, traditum ad mortem. Cum autem satis 
commode ex nostris rationibus , quemadmodum 
ipsa rerum inspectio declarat, vaticinia de Christo 
in duo genera dividantur: ea quidem quz ad hu- 
manam illius naturam spectant tristioraque sunt, 
in priore illius adventu completa esse confitemur ; 
qua vero majorem gloriam habent, ac diviniora 
sunt, adhuc usque ad secundum illius adventum 
exspectantur. Prioris autem demonstratio eviden- 
tissima Dei utique per illum in omnes gentes pro- 
gressa, et reipsa declarata cognitio, quam variis 


D ἁπάντων τῶν ἐθνῶν εἰς ἔργον χωρήσασα δι᾽ αὐτοῦ 


ὁμοῦ xai χατὰ τὸ αὐτὸ ἔνδοξον αὐτὸν καὶ ἄδοξον 
ὑποτίθεσθαι " xal ἕντιμον xal βασιλέα, xal πάλιν 
οὐχ ἔχοντα εἶδος οὐδὲ χάλλος, ἀλλ᾽ ἄτιμον παρὰ τοὺς 
υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων" χαὶ αὖθις Σωτῆρα xai Λυτρω- 
τὴν τοῦ Ἰσραὴλ, χαὶ πάλιν ἐπιδουλευόμενον πρὸς 
αὐτῶν, xal ὡς πρόδατον ἐπὶ σφαγὴν ἀγόμενον, &xó 
τε τῶν ἀνόμων αὐτὸν εἰς θάνατον παραδιδόμενον. Εὖ 
δὲ χαθ᾽ ἡμᾶς, ὡς fj τῶν πραγμάτων ὄψις ἐπιδείχνυ- 
σιν, εἰς δύο τρόπους τῶν περὶ τοῦ Χριστοῦ T pop, 
σεων διαιρουμένων, τὰ μὲν ἀνθρωπινώτερα χαὶ σχυ- 
θρωπὰ χατὰ τὴν προτέραν ἄφιξιν αὐτοῦ πεπληρῶ- 
σθαι ὁμολογεῖται, τὰ δ᾽ ἐνδοξότερα χαὶ θειότερα εἰδ- 
ἐτι νῦν προσδοχᾶται χατὰ τὴν δευτέραν αὐτοῦ πα- 
ρουσίαν. ᾿Απόδειξις δὲ τῆς προτέρας ἐναργὴς, fi ἐξ 
θεογνωσία, fiv διαφόρως μυρίαι θεσπίζουσι προφηῖ» 
χαὶ φωναὶ, ὡσπεροῦν, xaX ἡ παροῦσα, δι᾽ ἧς εἴρηται, 
οὗ εἴπαμεν « Ἐν τῇ σχιᾷ αὑτοῦ ζησόμεθα ἐν τοῖς 
ἔθνεσι. » 


diversisque modis innumerabiles canunt propheticz voces, sicut vel ea quamproxime citavimus, in qua 
verba illa continebantur, de quo diximus: « In umbra ipsius vivemus in gentibus. » 


191 A primo Regum. — Christus nominatim a Do- 
mino Patre exalta:ur. 

« Dominus ascendit in celos et tonuit : ipse ju- 
dicabit extrema terrz, qui dat fortitudinem regibus 
nostris, et exaltabit cornu Christi sui **. » Restitu- 
tionem in coelum rursus nominatim Christi aut 
eliam Dei oraculum intelligit, ejusdemque doctri- 


Ἀπὸ τῆς πρώτης τῶν βασιλειῶν. -- ὄνο- 
ni paci Dao Kblov co Ilatpóc ἐν nda . 

« Κύριος ἀνέδη εἰς οὐρανοὺς, καὶ ἑδρόντησεν" αὐτὸς 
χρινεῖ ἄχρα γῆς, xaX δώσει ἰσχὺν τοῖς 
ἡμῶν, καὶ ὑψώσει χέρας Χριστοῦ αὐτοῦ. » Tiv 
οὐρανοὺς ἀποκατάστασιν αὖθις ὀνομαστὶ deü Χριστοῦ 
ἣ χαὶ Θεοῦ λόγος ἐπινοεῖται, τήν τε ἐξάχουδταν βρον- 


ram, quz instar tonitru ab omnibus eszaudienda C τῆς δίχην εἰς ἅπαντας διδασκαλίαν URB, qp τὴν 


sit, ilem quod postea futurum est ejusdem contra 
omnes judicium. Post hxc autem ipse Dominus da- 
turus robur dicitur regibus nostris. Hi vero erunt 
apostoli Christi, de quibus habes in Lxvi psalmo 
inüd ** : « Dominus dabit verbum evangelizantibus 
virtute multa. » In hoc quoque nominatim de Chri- 
$to mentionem facit, qui ut homo, Salvator noster 
intelligatur, cujus ait cornu extollendum esse, dum 
virtutem in illo invisibilem et regnum illius signifi 
cat. Consueverunt ergo divinz litterz; ipsum regnum 
cornu appellare. ldem vero positum est etiam in 
Lxxxvin psalmo *" : « Et in nomine, inquit, meo 
exaltabitur cornu ejus. » 
Α primo Regum. — Christus nominatim domum fi- 
delem a Patre accipit Ecclesiam suam, et sacer- 


dotem fidelem in omne tempus, qui Ecclesie sug 
cum Dei cognitione prasit. 


« Ecce dies veniunt, et perdam semen tuum, et 
semen domus patris ui : et non erit senex in domo 
tia *5. » Hzc postquam ad Heli dixit oraculum, 
preter alia nonnulla, hzc etiam adjungit, dicens : 
« Εἰ suscitabo mibi ipsi sacerdotem fidelem, qui 
omnia juxta cor meum et animam meam faciet, et 
sedificabo illi domum fidelem, et ingredietur coram 
Christo meo omnes díes **. » Cum mutationem ac 
rejectionem iis qui non recta ratione operentur, di- 


* | Reg. n, 10. ** vers, 12, *' vers. 25. 


μετὰ ταῦτα γενησομένην αὐτοῦ χατὰ πάνεῳων xplev 
ἡ θεία Γραφὴ θεσπίζει. Ἑξῆς δὲ τούτοις αὐτὸς ὁ Kó- 
ριος δώσειν ἰσχὺν λέγεται τοῖς βασιλεῦσιν ἡμῶν. Οὗ- 
τοι δ᾽ ἂν εἶεν οἱ ἀπόστολοι τοῦ Χριστοῦ, iif 

ἐν SP ψαλμῷ τὸ, « Κύριος δώσει ῥῆμα. Φς εὐαγγε- 
λιζομένοις δυνάμει πολλῇ. » Κὰν τούτῳ δὲ Χριστοῦ 
ὀνομαστὶ μνημονεύει, τοῦ xatà τὸν ἄνθρωπον voou- 
μένου Σωτῆρος ἡμῶν, οὗ τὸ χέρας φησὶν ὑψωθή- 
σεσθαι, τὴν ἐν αὐτῷ ἀόρατον δύναμιν, καὶ τὴν βασι- 
λείαν αὐτοῦ δηλῶν. Ἔθος γοῦν τῇ Γραφῇ τὴν βασι- 
λείαν χέρας ὀνομάζειν. Κεῖται δὲ καὶ ἐν τῷ πη ψαλμῷ 
τὸ, « Καὶ ἐν τῷ ὀνόματί μου ὑψωθήσεται τὸ χέρας 
αὐτοῦ. 

Ἀπὸ τῆς πρώτης τῶν Βασι.1ειῶν. --- Χριστὸς óro- 


pacti οἶχον πιστὸν καρὰ τοῦ Πατρὸς λαμδάνων 
τὴν Ἐχκιησίαν αὐτοῦ, καὶ ἱερεὺς πισεὸς 


πάντα τὸν χρόνον τῆς Ἐχκχλησίας γνησίως 

προϊστάμενος. 

« Ἰδοὺ ἡμέραι ἔρχονται, ν λέγει, « χαὶ ἐξολοθρεύσω 
τὸ σπέρμα σον, xat σπέρμα οἴχου πατρός σου" καὶ οὐκ 
ἔσται πρεσδύτης ἐν τῷ οἴχῳ μου. » Ταῦτα πρὸς τὸν 
Ἡλεὶ φήσας ὁ χρηματισμὸς, ἐπιφέρει μεθ᾽ ἕτερα λέ- 
Tov ε Καὶ ἀναστήσω ἐμαυτῷ ἱερέα πιστὸν, ὃς πάν- 
τα τὰ iv τῇ χαρδίᾳ μον, xal τὰ ἐν τῇ ψυχῇ μον 
ποιῆσει, xal οἰχοδομήσω αὐτῷ οἶχον πιστὸν, xai 
διελεύσεται ἐνώπιον Χριστοῦ μου πάσας τὰς fud. 
pac. » Μετάστασιν xal ἀποδολὴν ἀπειλήσας ὁ θεῖος 


(81 Reg τι, δ᾽]. "ibid. 55. 





bl 


32l DZMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. iV. 


538 


λόγος ταῖς οὐ κατὰ τὸν ὀρθὸν τρόπον λειτουργοῦσιν, A vinum minetur oraculum, alium ex alio genere 


ἕτερον ἐξ ἑτέρου γένους χαταστήσειν ἱερέα ἐπαγγέλ- 
λεται, ὃν xal φησι « διελεύσεσθαι ἐνώπιον Χριστοῦ 
αὐτοῦ,» $ « ἐμπεριπατήσειν εἰς πρόσωπον εἰλημ- 
μένον (1) αὑτοῦ" » ὡς ὁ ᾿Αχύλας ἡρμήνευσεν, ἣ ὡς Σύμ- 
μάχας, « ἀναστραφήσεσθαι ἔμπροσθεν τοῦ Χριστοῦ 
αὑτοῦ.» Τίς δ᾽ ἂν οὗτος εἴη; πᾶς ὁ εὐσεδῶς προῦ- 
ιὼν τῇ iepoupríz τοῦ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, ᾧ τὸν τῆς 
 Ἐχκχλη τίας οἶχον, οἷα σοφὸς ἀρχιτέχτων xal οἰχοδό- 
p^ αὐτὸς 6 τῶν ὅλων Θεὸς οἰχοδομήσειν ὑπισχνεῖ- 
€x, οὐδ᾽ ἄλλον οἶχον σημαίνων f| τὴν xa0' ὅλης «f; 
οἰχουμέντς τῷ Χριστῷ ὀνομαστὶ συττᾶσαν Ἔχχλη- 
σίαν" ἔνθα πᾶς ὁ διὰ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἱερωμένος χα- 
ττΣς πνευματιχὰς λειτουργίας τὰ χαταθύμια χαὶ τὰ 
xxi Ψυχὴν τοῦ Θεοῦ λέγεται ποιήσειν, τῶν δι᾽ αἴμα- 
«τὸς, ταύρων χαὶ τράγων, χατὰ τὴν πάλαι τυπ'χὴν 
ἀγωγὴν ἐπιτελουμένων, μετατεθεῖσθαι ὑπὸ τοῦ Θεοῦ 
διὰ τῆς "Hasatou προφητείας ὁμολογουμένων. Τοσαῦ- 
πα δι᾽ ὧν ὁ Χριστὸς ὀνομαστὶ rpoxextpuxzo* πλὴν 
ἀλλ᾽ ἐπεὶ διὰ τῶν πλείστων τὰ πάθη τοῦ Χριστοῦ 
συνῖίπται τῇ αὐτοῦ προσηγορίᾳ, ἀναγχαῖον ἐπαναλα- 
(εἶν τὰ προειρημένα περὶ τις xav. αὐτὸν θεότητυς, 
f» ἐν τῷ μδ' ψαλμῷ ἐπιγεγραμμένῳ ε Ὑπὲρ τοῦ 
ἀγαπητοῦ » φέρεσθαι προπαρεστήσαμεν, ἔνθα ὁ λό- 
Te; ἐν πρώτοις αὐτὸς ὑπομνήσας ὡς βασιλέα, μεθ᾽ 
Le ἥπερα ἐπάγει περὶ θεότητος τοῦ Χριστοῦ" « Ὁ θρόνος 
' «02 6 θεὸς εἰς «bv αἰῶνα τοῦ αἰῶνος" ῥάδδος εὐθύ- 
τητος ἢ ῥδδδος τῆς βασιλείας σου. Ἠγάπησας ὃι- 
καιοσύνην, καὶ ἐμίσησας ἀδιχίαν " διὰ τοῦτο ἔχρισέ σε 
ὁ Θεὸς διΘεός oo» ἔλαιον ἀγαλλιάσεως παρὰ τοὺς με- 


τόχους Θεῦ. » Σαφῶς γὰρ ἐν τούτοις, ὡς ἤδη xai C 


πρότερον. προπαρεστήσαμεν, εἷς ὧν xat αὐτὸς ὁ 6r- 
λούμενας Θεὸς εἶναι λέγεται, ἡγαπτνχὼς διχαιοσύνην 
ταὶ μαμισηκὼς ἀδικίαν. Kal τούτου χάριν ὑς᾽ ἐτέ- 
poo μείζωνος Θεοῦ xal πατρὸς αὐτοῦ, χεχρισμένος 
Dairy κρείττονι καὶ διαφέροντι ἣ χατὰ τοὺς τύπους, 
9p καλουμάνῳ τῆς ἀγαλλιάσεως. 'O δὲ τῷ τοιούτῳ 
χριοϑεὶς ἐλαίῳ, ob πρὸς ἀνθρώπων, οὐδὲ δι᾽ ἀνθρώ- 
fuw, ἀλλ᾽ ὑπ᾽ αὐτοῦ τοῦ ἀνωτάτου Θεοῦ, τί ἕτερον ἢ 
Χριστὸς εἰχότως ὀνομασθείη ; οὐχοῦν ὁ αὐτὸς ὁμοῦ 
καὶ Θεὸς δείχγυται ὠνομασμένος, ὥσπερ xal ἔδη 
πρότερον χατὰ τοὺς οἰχείους τόπους παρέστη. Καὶ 
οὐ Ἡσαΐου δὲ xai ταῦτα πάλιν ὑπομνηστέον, ὅς 
ἔτησε « Πνεῦμα Κυρίου ἐπ᾽ ἐμὲ, οὗ εἴνεχεν ἔχρισέ 
Μ΄ εὐαγγελίπτασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλχέ με, ἰάσα- 
αι τοὺς συντετριμμένους τὴν χαρδίαν" χηρύξαι 
εχμαλώτοις ἄτεσιν, καὶ τυφλοῖς ἀνάδλεψιν. » Ἐ- 
δίχνυμεν xai ἐν τούτοις, ὡς οἱ μὲν ἐξ ἀνθρώ- 
fwy πάλαι πρότερον ἐπὶ τὴν τοῦ Θείου θερα- 
πίαν προσιόντες ἱερεῖς, ἐλαίῳ ἐχρίοντο σχευαστῷ " 
δᾶ διὰ cfc προφητείας δηλούμενος τῇ ἐνθέῳ δυνά- 
ptt χεχρίσθαι λέγεται. Τοῦτο δὲ ὅλον ἐπὶ τὸν ἐμέ- 
ἄρον Σευτῆρα ἀνεφέρετο Ἰησοῦν, τὸν μόνον ἀληθῆ 
Ἰριστὸν τοῦ Θεοῦ, ὡς, ἐπὶ τῆς τῶν Ἰουδαίων συν- 
ἐωγῆς ποτε λαθὼν τὴν προφητείαν, xai διελθὼν 
τῆν ἐκτεθεῖσαν περιχοπὴν, πεπληρῶσθαι εἰς ἑαυτὸν 
ἰξίδαλξε τὸ ἀνάγνωσμα. Γέγραπται γὰρ, ὡς ἄρα, ἀνα- 

Το Verg. 4. ?! Psal. xLiv, 7-8. 1582. Lxi, 1. 

(4) ξιλημμέγου. Lege ἡλειμμένου. Epi. 


constituturum se sacerdotem pollicetur, quem etiam 
dicit « ingressurum in consqgctu Christi aui » vel 
« inambulaturum in faciem uncti sui, » quemad- 
modum Aquila interpretatus est, vel, ut Symmachus, 
« versaturum ante Christum suum. » Sed quis tan- 
dem hic erit ? Omnis nimirum quicunque ad sacer- 
dotium Christi Dei cum pietate accesserit. Cui qui- 
dem 192 Ecclesi» domum, tanquam sapiens ar- 
chitectus atque zedificator ipse universi Deus, se 
edilicaturum pollicetur, non aliam utique domum 
significans quam eam quz nominatim Christo per 
totum orbem terrarum erecia est, Ecclesiam : ubi 
sane oinnis quicunque per Christum Dei consecra- 
tus est, secundurn spiritualia ministeria, quz pla- 


B cita sint, et cx animo ac sententia Dei dicitur fa- 


cturus : quando ijj qui per sanguinem taurorum 
atque hircorum, juxta velerem in figura ritum, sa- 
cra perficiebant, in odium Dei incidisse, per Isaiam 
prophetam sine controversia dicuntur. Hactenus ea 
in quibus nominatim Christus predictus fuerat. 
Verumtamen quia pluribus verbis quz Christo 
adversa ac tristia contigerunt, illius appellationi 
adnexa sunt, necesse est, quz antea dicta sunt, de 
illius divinitate repetere, de qua in xLiv psalmo, qui 
inscriptus « Pro dilecto '*, » tractari supra demon- 
siravimus, ubi oraculum in primis de illo tanquam 
de rege tractans, post alia nonnulla hzec de Christi 
divinitate adjungit: « Sedes tua, Deus, in szculum 
seculi : virga directionis, virga regni tui : dilexisti 
justitiam, et odisti iniquitatem, propterea unxit te 
Deus, Deus tuusoleo exsultationis, prz participibus 
tuis "*, » Plane enim in his, ut jam antea demon- 
siravimus, cum unus ipse quoque sit is de quo agi- 
tur, Deus esse dicitur, qui justitiam dilexerit, ode- 
ritque iniquitatem, atque hujus rei gratia, ab ipso 
Deo ac Patre suo unctus sit oleo przstantiori atque 
excellentiori, quam esset figuratum, eo, inquam, 
oleo, quod exsultationis vocatur. At enim quicun- 
que hujuscemodi oleo, non ab hominibus neque per 
homines, sed ab ipso Deo Patre sit unctus, quid 
aliud merito quam Christus sit nominandus ἢ 
ergo eumdem etiam Deum simul nominari jam 
constat, quemadmodum quidem suis locis antea 
demonstratum est. Verum quz apud Isaiam scripts 
olim citavimus , hic quoque repetenda sunt, 
ubi ille ait : « Spiritus Domini super me, cujus 
causa unxit me, evangelizare pauperibus misit 
me, sanare contritos corde, praedicare captivis 
remissionem, οἱ caxcis visum ?*. » In bis quoque 
demonstravimus, quod qui quondam sacerdotes 
ex hominibus, ad rei divine cultum aecedebant , 
hi unguento artificiose comparato ungebantur. 
193 At quem prophetia significat , is virtute di- 
vina unctus esse dicitur, et*noc totum ad Salvato- 
rem nostrum Jesum, qui solus verus Christus est 
Dei, referebatur : qui quidem Salvator in conventu 


935 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS. 1l. — APOLOGETICA. 


522 


Judeorum quondam, cum prophetiam accepisset, et A γνοὺς καὶ πτύξας τὸ βιδλίον, xal ἀποδοὺς τῷ ὑπη- 


locum expositum legendo percurrisset , in seipso 
completum esse, quod lectum erat, edocuit. Scri- 
ptum est enim, ut cum legisset librum ac plicuis- 
set, ministroque reddidisset, deinde sederit, utque 
omnium oculi in conventu in illum essent intenti, 
atque ut deinde ceperit dicere ad illos, quod « ho- 
die completa est Scriptura hec in auribus ve- 
stris '*. » Hisce omnibus ad extremum illa rursus 
qua apud Mosem legimus addenda censemus, qui 
cuin, ad. exemplar sibi demonstratum, Aaron fra- 
trem suum pontificem constituisset, sicut oracu- 
lum ipsi przceperat, quod dixit, « Facies oninia 
ad exemplar demonstratum tibi in monte '*, » 
plane significavit, quod mentis oculis, divinoque 
spiritu magnum universi pontificem viderit, verum 
utique Christum Dei, cujus dum imaginem cum 
alia corporali figura aque adoratione describit eum, 
qui sibi sit demonstratus, alterius veri Christi ap- 
pellatione adornavit. Ipsum hoc divinus quoque 
Apostolus comprobat, ubi de Mosis legibus dicit 
illud : « Qui exemplari atque umbrz deserviunt 
superccelestium "5, » Et rursus : « Umbram enim 
habens lex futurorum bonoru:n ?*. » Et rursus : 
« Nemo igitur vos judicet in cibo aut potu, aut in 
parte diei festi, aut neomeniz, aut Sabbatorum, 
quae sunt umbra futurorum ". » Nam si quz ad 
ciborum indifferentiam pertinent, et qu: de diebus 
festis et sabbatis lege sancita sunt, quasi umbram 
habentia, picturam aliarum et verarum et occulta- 
rum rerum conservabant, non immerito sis dictu- 
rus, pontificem quoque alterius pontificis instar 
assumptum fuisse, eumdemque Christum denomi- 
natum, ad alterius οἱ solius et veri Christi imagi- 
nem. Qui tamen a vero tantisper relinquitur, dum 
verus quidem Christus, ab universi Deo audit : 
« Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos 
scabellum pedum tuorum 15.» Et illud :« Ex utero ante 
Luciferum genui te "*. » Et illud : « Juravit Dominus et 
non ponitebit eum. 19/4 Tu es sacerdos in atter- 
num secundum ordinem Melchisedec **. » Per que 
plane cum soboles Dei ac Filius ante Luciferum, 
atque ante omne opificium exstiterit, pontifex zeter- 
nus est declaratus. Mosis vero Christus, tanquam 


in scenica actione, ad breve adornatus simulatusque ἢ 


tempus inter mortales positus computatusque est, 
alteri, qui solus est verus, tradita veritate : et ve- 
rus quidem Christus, neque Mosaice unctionis, 
neque olei artificiose confecti, terrestrisve alicujus 
materie indigens, tamen virtute appellationeque 
$ua totum terrarum orbem implevit : quippe qui 
denominatum a seipso in omnibus gentibus Chri- 
stianorum instituerit genus. Mosis vero Cliristus ne 
in hominibus quidem, quod unquam nomen babue- 
rit, perspicuum fuit, nisi quatenus ipsius Mosis 
scripta prodiderint. Et hic quidem sero tandem 


" Luc. iv, 21. 


τὸ Exod.xxv, 40. 
cix, l. "ibid. 3. 


89 ibid. 4. 


τι febr. vii, 5. 


ρέτη, ἐχάθισε ^ xal πάντων οἱ ὀφθαλμοὶ ἕν τῇ aw- 
ἀγωγῇ ἦσαν ἀτενίξοντες αὐτῷ, Ἦρξατο δὲ λέγειν 
πρὸς αὐτοὺς, ὅτι « Σήμερον πεπλήρωται ἡ Γραφὴ 
αὕτη ἐν τοῖς ὠσὶν ὑμῶν. » Ἐπὶ τούτοις ἄπαδι χαὶ τὰ 
Μωσέως αὖθις παραθετέον,! ὃς χατὰ τὸν δειχθέντα 
αὐτῷ τύπον, τὸν ἴδιον ἀδελφὸν τὸν ᾿Ααρὼν ἀρχιερέα 
χατασττσάμενος, ἀχολούθως τῷ φήσαντι πρὸς αὐτὸν 
χρησμῷ, « Ποιήσεις πάντα χατὰ τὸν τύπον τὸν δει- 
χθέντα σοι ἐν τῷ ὄρει, » δήλός ἔστιν, ὡς τοῖς τῆς 
διανοίας ὄμμασι χαὶ τῷ θείῳ Πνεύματι συνιδὼν τὸν 
μέγαν τῶν ὅλων ἀρχιερέα, τὸν ἀληθή Χριστὸν τοῦ Θεοῦ, 
οὗ μετὰ τῆς ἄλλης σωματιχῆς xat τυπιχῆς λατρείας 
τὴν εἰχόνα διαγράφων, τὸν δηλωθέντα τῇ τοῦ ἀληθοῦς 
Χριστοῦ προσωνυμίᾳ τετίμηχε. Τοῦτο δὃὲ παρίστησι 


B χαὶ ὁ θεῖος ἀπόστολος, λέγων περὶ τῶν χατὰ τὸν Μω- 


σέως νόμον, τὸ, «ε Οἴτινες ὑποδείγματι xal exti λα- 
τρεύουσι τῶν ἐπουρανίων. » Καὶ πάλιν" « Σχιὰν γὰρ 
ἔχων ὁ νόμος τῶν μελλόντων ἀγαθῶν. » Καὶ πάλιν" 
« Μὴ οὖν τις ὑμᾶς χρινέτω ἣ ἐν βρώσει, 1| ἐν πόσει, 
ἣ ἐν μέρει ἑορτῆς, ἣ νουμηνίας, ἣ σαδδάτων, ἅ ἔστι 
σχιὰ τῶν μελλόντων. » Εἰ γὰρ τὰ περὶ τῆς τῶν βρω- 
μάτων ἀδιαφορίας, χαὶ τὰ περὶ ἑορτῶν καὶ σαδδάτονυ 
γενομοθετημένα, ὡς ἂν σχιώδη “ὄντα, ὑπογραμμὸν 
ἑτέρων ἀληθῶν xai μυστιχῶν πραγμάτων ἔσωζεν, 
οὐχ ἀπειχότως ἐρεῖς χαὶ τὸν ἀρχιερέα εἰς ἑτέρου 
ἀρχιερέως παρειλῆφθαι σύμόολον, καὶ Χριστὸν αὐτὸν. 
ἐπωνομάσθαι εἰς ἑτέρου τοῦ μόνου καὶ ἁληθῶς Χῤι- 
στοῦ * τοσοῦτον γε μὴν λειπόμενον τοῦ ἁληϑοῦς, xa- 
0ócov ὁ μὲν ἀληθὴς Χριστὸς πρὸς τοῦ τῶν ὅλων 


C Θεοῦ ἀχούει" « Κάθου £x δεξιῶν μου, ἕως ἂν 08 τοὺ; 


ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου" » Καὶ, ε Ἰξαϊξαχυ- 
ρίευε ἐν μέσῳ τῶν ἐχθρῶν σον" » Kal, « "Ext 
πρὸ Ἑωσφόρου ἐγέννησά σε"» Καὶ « 
χαὶ οὐ μεταμεληθήσεται " Σὺ ἱερεὺς εἰς τὸν WS κατὰ 
τὴν τάξιν Μελχισεδέχ. » AU ὧν σαφῶς, xa 
Υἱὸς Θεοῦ πρὸ Εωσφόρου, xaY πρὸ EAR Ber 
ὑπηστὰς, αἰώνιος ἀρχιερεὺς ἀναπέφανται. ἃ Μω- 
σέως Χριστὸς, οἷον ἐν δράματι, τὸν τύπον ἐνβραχοῖ χα» 
θυποχρινάμενος χρόνῳ, χεῖται ἐν θνητοῖς λελογισμέᾶ- 
νος, ἑτέρῳ τὴν ἀλήθειαν τῷ μόνῳ χαὶ ἀληθεῖ παραδούς" 
χαὶ ὁ μὲν ἁληθὴς Χριστὸς οὐ δεηθεὶς τῆς χατὸ ω- 
σέα χρίσεως, οὐδ᾽ ἐλαίου σχεναστοῦ χαὶ γεώδους ὕλης, 
ὅμως τῆς ἀρετῆς xai τῆς προσωνυμίας τῆς αὑτοῦ 







^w οἰχουμένην χατέπλησε, παρώνυμον αὑτοῦ τὸ 


Χριστιανῶν γένος ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι συστησάμενος " 
ὁ 6k Μωσέως, οὐδ᾽ ὅτι ποτὲ ἐν ἀνθρώποις ὦνο- 
μάσθη, δῆλος ἦν, εἰ μὴ διὰ τῆς Μωσέως γραφῆς. 
Καὶ οὗτος μὲν ὀψέ ποτε μετὰ τὴν ἔξοδον τὴν ἀπὸ 
Αἰγύπτου περιῤῥαντηρίοις τισὶ καὶ ταῖς δι᾽ αἱμάτων 
θυσίαις χαθαρθεὶς, ἐλαίῳ χέχριστο σχευαστῷ, Μω- 
σέως αὐτὸν χεχρικότος " ὁ δὲ ἀρχέτυπος xaX ἀληθὴς 
ἀρχῆθεν xai εἰς ἄπειρον αἰῶνα, ὅλος 6v ὅλου καὶ 
αὐτὸς αὑτῷ τὰ πάντα ὅμοιος, μηδ᾽ ὁτιοῦν παραλ- 
λάττων, Χριστὸς ἣν ἀεὶ, xal πρὸ τῆς ἐν ἀνθρώποις 
ἐπιδημίας, xat μετ᾽ αὐτὴν δμοίως, o0 πρὸς ἀνθρώπον 
"5 Pss]. 


'éTlebr,. x, 1. "'Coloss. 1n, 16. 


3 


- 4 


δ 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. IV. 


$26 


οὐδὲ δι ὕλτε τῆς ἐν ἀνθρώποις, ἀλλὰ πρὸς τοῦ ἐπὶ A post exitum de /Egypto, vasis quibusdam puris 


φάντων Θεοῦ τῇ ἀγενεῖ θεότητι χεχρισμένος. Καὶ 
ἐπειδήπερ τὸ τῆς προσηγορίας αὑτοῦ παρ᾽ ἡμῶν 
ἐξετάζεται, τῶν εἰρημένων ἁπάντων εἴη ἂν ἐπι- 
στράγισμα τὸ παρὰ τῷ σοφωτάτῳ Σολομῶντ: λόγιον 
ςάσχον Ev τῷ Λσματι τῶν ἀσμάτων’ « Μῦρον ἐχχε- 
νγωϑὲν ὄνομά σου. » Οὗτος γὰρ ἐνθέῳ σοφίᾳ xeyopr,- 
γημένος, xaX χαταξιωθεὶς ἀποῤῥητοτέρων περὶ τοῦ 
Χριστοῦ χαὶ τῆς Ἐχχλησίας αὐτοῦ θεωρημάτων, χαὶ 
wo μὲν ὡς ἐπουρανίου νυμφίου, τῆς δὲ ὡς νύμφης 
αὑτοῦ μνημονεύσας, ἐπιζητουμένου τί ἄρα ἣν ὄνομα 
€i) νυμφίῳ, ἐπιφωνεῖ ὡς πρὸς αὐτὸν λέγων. Τὸ ὄνομά 
σου, νυμφίέε, μύρον ἐστὶ, xal μύρον οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ 
πεχενω μένον. Ποῖον δὲ ἂν γένηται ὄνομα μύρου χεχε- 
νωμένου δηλωτιχὸν ἣ τὸ τοῦ Χριστοῦ ὄνομα ; οὐ γὰρ 


ἂν ἄλλως, οὔτ᾽ ἂν γένοιτο, οὔτ᾽ ἂν ὀνομασθείη Χρι- B 


στὸς, ἢ μύρου προχυθέντος. Ὁποῖον δὲ τοῦτο ἦν τὸ 
μύρον, ᾧ χρισθεὶς ὁ δηλούμενος Χριστὸς ἀποπέφανται, 
διὰ τῶν πρόσθεν ἡμῖν ἀποδέδοται. Τοσούτων περὶ τῆς 
«οὐ Χριστοῦ προσηγορίας διηγορευμένων, φέρε, xal 
περὶ τῆς τοῦ Ἰησοῦ διασχεψώμεθα. 


cruentisque sacrificiis purgatus, oleo unctus est 
comparato ipsum Mosem sortitus unctorem. llle 
vero omnis forma archetypa et verus, ab inilio in 
infinitum usque zvum, totus per totum, ipseque 
sibi in omnibus similis, nusquam quidquam muta- 
tionis accipiens, Christus semper fuit, etiam prius- 
quam ad homines venerit, atque itidem poatea, 
non ille quidem ab homine, neque ulla materia, quae 
inter homines reperiatur, sed a suprerao Deo in- 
genita divinitate unctus. Et quoniam de illius ap- 
pellatione in praesentia disserinius, omnibus que 
dicta sunt quasi signum imprimatur illud, quod apud 
sapientissimum Salomonem exstat, oraculum, sic $e 
habens in Cantico canticorum : « Unguentum eva- 
cuatum nomen tuum δ᾽. » Nam hic quoque divina 
sapientia donatus, et dignus habitus qui quz secre- 
tiora sunt de Christo ct de ejus Ecclesia. contem- 
plaretur; idemque cum unius quidem tanquam 
sponsi supercoelestis, alterius tanquam illius spon- 
se mentionem [ecisset, οἱ quxrreretur quodnam 


ipsi sponso nomen esset, vocem: emittit quasi ad illum dicens : Nomen tuum, sponse, unguentum 
est, e£ unguentum non simpliciter, verum evacuatum. Porro autem quodnam tandem aliud sit nomen 
unguentum evacuatum significans, nisi ipsum Christi nomen? nam alioqui neque fieri neque nominari 
possit Christus , si unguentum infusum non sit. Quale vero hoc esset unguentum, quo unctus is, 
de quo agitur, Christus est declaratus, in iis qua superius habes, a nobis ostensum est. 
19 Cum igitur de Christi appellatione hactenus tam multa locuti sumus, agedum, de Jesu quoque 


dimersiprus. 
ΙΖ. XVII. 
"Of καὶ τὸ τοῦ Ἰησοῦ ὄνομα παρὰ τοῖς πρόπαλαι (, Quod. eliam Jesu nomen apud priscos Dei familiares 
tb. Θεοῦ pouc ἐτετίμητο. in pretio fuerit. 


πάλιν Μωσῆς. πρὸς τὸν αὐτοῦ διάδοχον 

ἑτόρᾳ χρώμενας πρησωνυμίᾳ, Ἰησοῦν μετωνόμασε. 
Γίγμααται γάρ" « Ταῦτα τὰ ὀνόματα τῶν ἀνδρῶν, 
οὃς ἀπσιειλε Μωσῆς χατασχέψασθαι τὴν γῆν, xol 
ἐτωψέμασε Μωσῆς τὸν Ναυσῆν υἱὸν Ναυῇ Ἰησοῦν, 
xà ἀπέστειλεν αὐτούς. » "Upa δὴ οὖν τίνα τρόπον οὐ 
μιχρᾶ νοῆσας περὶ φύσεως ὀνομάτων ὁ προφήτης, 
Kk χαὶ πλεῖστα ὅσα περὶ τῶν παρ᾽ αὐτῷ μετονο- 
μαζομένων θείων ἀνδρῶν, καὶ ὧν ἕνεχα μετονομάζον- 
ται, φιλοσοφήσας, εἰσάγει τὸν ᾿Αδραὰμ ἔπαθλον ἐπ᾽ 
ἐρετῇ ἀπολαμόάνοντα πρὸς τοῦ Θεοῦ τὴν πρὸς 
᾿Δδραὰμ. ἐντελῆ προσηγορίαν ὅπερ τί ποτε δηλοῖ, οὐ 
Wy διασαφεῖν χαιρός. Οὕτω δὲ xal τὴν Zapat Σάῤ- 
Kv ἐπονομάσας, xai γέλωτα τὸν Ἰσαὰχ πρὸ γενέ- 
φὼς ἐπιχεχλημένον, xai τὸν Ἰαχὼδ τῆς πάλης τὸ 
μεθεῖον διὰ τῆς τοῦ Ἰσραὴλ ἐπωνυμίας ἀναδούμενον, 
νρία τε ἄλλα περὶ ὀνομάτων δυνάμεώς τε xal φύσεως 
Νιότερα fj xaz' ἄνθρωπον, ἐνθέῳ σοφίᾳ xal ἐπιστήμῃ 
ἃαλαδὼν, μτ,δενὸς τῶν πρὸ ἑαυτοῦ τῶν ἐξ αἰῶνος τῷ 
ww Ἰησοῦ χεχρη μένου ὀνόματι, πρῶτος αὐτὸς θείῳ 
Πνεύματι θεοφορηθεὶς, τὸν μέλλοντα αὐτοῦ διάδοχον 
τῆς ἀρχτ)ς τοῦ λαοῦ καταστήσεσθαι, ἑτέρῳ πρότερον 
ὀνόματι χεχρημένον μεταλαδὼν, Ἰησοῦν χαλεῖ" οὐχ 
ἐρκεῖν ἡγούμενος τὴν ix προγόνων ἐπιχληθεῖσαν 


ἀυτῷ γενομένῳ προσηγορίαν. Νιευσῆν γὰρ αὐτὸν ἐφώ- 


* Cant. 1, 9. ** Num, xiij, 17. 


Primus rursum Moses, cum ad suum successorem 
alia uteretur appellatione , Jesum eum denomina- 
vit : Scriptum est enim, « hzc sunt, nomina viro- 
rum, quos misit Moses ad inspiciendam terram, et 
denominavit Moses, Nausem filium Nave, Jesum, et 
misit eus**. » Considera, quaeso, parumper, ut 
propheta qui non parum doctus naturam nominum 
erat, sed plurimum, hac quoque in parte philoso- 
phatus, ut ex iis sanctis viris constat, quos ipse 
denominavit, et ex causis propter quas denomina- 
vit, quippe qui inducat Abraham, qui premium 
virtutis a Deo accipit, suam ipsius Abraham inte- 


p £ram appellationem , quod sane quidnam sibi velit 


non est nunc demonstrandi locus, et eadem ra- 
tione Saram denominet Sarram, et Jsaoc, eum qui 
antequam nasceretur, risus dictus fuerat, et Jacob 
eum qui premio luct», ex cognomine Israel decora- 
tus: cumque idem alia innumerabilia de vi et natura 
nominum, diviniore quam ut ea homini conveniat, 
Spirituque Dei afflata sapientia ac scientia percept? 
et cognita baberet, nec alius quisquam ab initio ante 
ipsum, Jesu nomine usus esset, primus divino 
Spiritu moderante, quem sibi in populi principatu 
successorem erat declaraturus, alio prius nomine 
vocatum, ipse immutans , Jesum nominaverit, ut- 


521 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS, ll. —APOLOGETICA. 


928 


pote qui appellationem illi a majoribus dum nasce- A νησαν ol γεννήσαντες * ἀλλ᾽ ὅ γε προφήτης τοῦ Θεοῦ, 


retur adjunctam, non satis idoneam fore censuerit : 
siquidem Nausem illum parentes vocaverant : at 
vero ipse Dei propheta, immutato notali nomine, 
virum illum divino Spiritu annuente, Jesum vocat, 
non aliter illum post mortem suam, omni populo 
presse oportere ratus, cum utique futurum vide- 
ret, quas leges ipse posuisset ut 65 aliquando 
mutarentur, 196 finemque acciperent, et eadem 
cum ipso Muse ratione quodammodo, interirent, 
neque alium quempiam, quam unum Jesum ipsius 
Dei Christum, alteri reipublice, quz priore longe 
melior, longeque praestantior foret, prefuturum., 
Itaque Moses quidem omnium prophetarum maxime 
admirandus, cum utramque Salvatoris nostri Jesu 
Christi appellationem, divino Spiritu instruente 
distinctam, cognitamque baberet utraque quasi duo- 
bus regiis diadematis eos, qui apud se omnium es- 
sent principum przstantissimi decoravit. Itaque 
cum duobus principibus, duobusque ducibus po- 


τὸ Ex γενετῆς ἀμείψας ὄνομα, Ἰησοῦν «bv ἄνδρα κατὰ 
τὸ θεῖον Πνεῦμα καλεῖ" οὐχ ἄλλως αὐτὸν χαθηγεῖσθαι 
τοῦ παντὸς λαοῦ μετὰ τὴν ἑαυτοῦ τελευτὴν, τῆς πρὸς 
αὐτοῦ τεθείσης νομοθεσίας μεταστησομένης ποτὲ καὶ 
τέλος ἰσχούσης, xai αὐτῷ γε ὁμοίως Μωσεῖ τρόπον 
τινὰ τελευτώσης, μηδένα ἕτερον f) μόνον Ἰησοῦν τὸν 
Χριστὸν τοῦ Θεοῦ πολιτείας ἑτέρας ἡγήσεσθαι xpels- 
τονος 7| χατὰ τὴν προτέραν. Οὕτω μὲν δὴ Μωσῆς ὁ 
πάντων προφητῶν θαυμασιώτατος, ἀμφοτέρας τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ θείῳ Πνεύματι δια- 
Ὑνοὺς τὰς ἐπωνυμίας, ταύταις ὡς ἂν βασιλιχοὶς δια- 
δήμασι τοὺς παρ᾽ αὐτὸν πάντων τῶν ἀρχόντων ἐχχρί- 
τους ἐτίμησεν, δυσὶν ἄρχουσι χαὶ ἡγεμόσι τοῦ λαοῦ 
τῷ τε ἀρχιερεῖ χαὶ τῷ οἰχείῳ διαδόχῳ, τὸν Χριστὸν 


p καὶ τὸν Ἰησοῦν ἐπιφημίσας χατ' ἀξίαν, τῷ μὲν 'Aa- 


ρὼν τὸν Χριστὸν, τῷ δὲ Ναυσῇ. ὡς ἂν τὴν αὑτοῦ τε- 
λευτὴν διαδεξομέν:», τὸν Ἰησοῦν ἀπονείμας. Τοῦτον 
μὲν οὖν τὸν τρόπον ἡ αὐτοῦ Μωσέως Γραφὴ ταῖς τοῦ Σωυ- 
τῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ χεχόσμητο προσηγορία:ς͵ 


puli pontifici ipsi, ac suo ipsius successori, Christum et Jesum appellationes pro meritis tribuissel : 
ipsum quidem Aaron, Christum, Nausem vero, quasi eum, qui post mortem suam sibi esset suc- 
cessurus, Jesum nominavit. Hoc igitur modo ipsius Mosis Scriptura, Salvatoris nostri Jesu Christi no- 


minibus insignita est. 


Ab Exodo. — (Quemadmodum Mosis successor Jesus, 
qui angelus est vocatus, ei populi dux futurus erat, 
rcddentis oraculum Christi nomen ferre dictus est. 


«Ecce ego mitto angelum meum ante faciem 


᾿Απὸ τῆς Ἐξόδου. --- Ὡς ὁ Μωσέως διάδοχος "In 
σοῦς, ἄγγελος ézxixexA c, xal tuv λαοῦ 
χαθηγεῖσ μέλλων, τὸ ὄνομα τοῦ xpupo- 
είζοντος Χριστοῦ ἐπιφέρεσθαι Aéretas. 
« Ἰδοὺ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προυώποῦ 


tuam, ut custodiat te in via, ut introducat te in ter- C σου, ἵνα φυλάσσῃ σε ἐν τῇ ὁδῷ, ὅπως εἰσαγάγῃ σε εἰς 


ram quam przeparavi tibi : observa eum, et au- 
sculta illi, ne fueris adversus illum contumax, non 
enim verebitur te, nomen enim meum est in 
ipso δ.» Meo, inquit ipse Dominus, qui hzc 
tibi respondeo, nomine inscriptus est, qui popu- 
lum introducturus est in terram promissionis : quod 
δὶ Jesus fuit, non alius, constat δι tum Dominum 
hic dicere, nomen suum illi esse impositum : non 
igitur mirum est, si angelum quoque ipsum vocat, 
quando etiam de Joanne, qui homo fuit, plane di- 
ctum est illud : « Ecce mitto. angelum meum ante 
faciem tuam, qui przeparabit viam tuam ante te**. » 
A Zacharia. — (uod etiam Jesus filius Josedec sa- 
cerdos magnus, imaginem ac figuram gessit Sal- 
vatoris nostri, qui velerem, quem jam tum invalue- 
rat, humanarum animarum servitutem, ad Deum 
converti. 

197 «Et ostendit mihi Dominus Jesum sacer- 
dotem magnum, stantem ante faciem angeli Domini: 
et diabolus stabat a dextris ejus, ut adversaretur 
ei, et dixit Doininus ad diabolum : Increpet Domi- 
nus in te, diabole, et increpet Dominus inte, qui 
elegit Jerusalem : nonne ecce hic, quasi torris 
erutus ex igue? Et erat Jesus indutus vestibus sor- 
didis, et stabat ante faciem angeli Domini, et 
respondit, et ait ad stantes ante faciem , dicens : 
Auferte vestimenta sordida ab eo, et dixit ad eum: 
Ecceabstuli a te iniquitates tuas, et induite eum 


* Exod. xxi, 20. ** Marc. 1, 2. 


τὴν γῆν, ἣν ἡτοίμασά σοι. Πρόσεχε σεαυτῷ, καὶ ale- 
ἀχουε αὐτοῦ, μὴ ἀπείθει αὐτῷ * οὐ γὰρ μὴ ὑποσδμέ- 
ληταί σε. Τὸ γὰρ ὄνομά μου ἐστὶν ἐπ᾽ αὐτῷ. » Raf 
φησὶν αὑτὸς ὁ Κύριος, τοῦ σοὶ ταῦτα χρηματίζονῃς 
τοὔνομα ἐπιγέγραπται, ὁ μέλλων εἰσάγειν τὸν Aphv 
εἰς τὴν γῆν τῆς ἐπαγγελίας εἰ δ᾽ αὐτὸς qv ὁ Ἡροῦς, 
oüx ἄλλος, πρόδηλον, ὡς τοὔνομα τὸ αὐτοῦ ψῃησὶν 
ἐπιτεθεῖσθαι αὐτῷ. Οὐ θαυμαστὸν οὖν, εἰ καὶ ἄγγελοι 
αὐτὸν ἀποχαλεῖ, ὅτε xal περὶ Ἰωάννου ἀνδρώπου qa- 
γονότος λέλεχται τὸ, « Ἰδοὺ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελέν 
pou πρὸ προσώπου σον, ὃς χατασχευάσει τῆν ὁδόν 
σου ἔμπροσθέν σον. 1 






᾿Απὸ τοῦ Ζαχαρίου. --- Ὡς καὶ Ἰησοῦς ó τοῦ ἴω- 

σεδὲχ ὁ ἱερεὺς ὁ μέγας εἰχόγα xal εὐπον ἔφει ἃ 

τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, ἐπιστρέφοντος ἐπὶ τεὸν 

Θεὸν» τὴν πάλαιἐπιχρατήσασαν τῶν ἀγθρωπείων 

ψυχῶν αἰχμαλωσίαν. 

« Καὶ ἔδειξέ μοι Κύριος Ἰησοῦν τὸν ἱερέα τὸν μὲ- 
γαν, ἑστῶτα πρὸ προσώπου ἀγγέλου Κυρίου. Καὶ ὁ 
διάδολος εἰστήχει ἐχ δεξιῶν αὑτοῦ, ἀντιχεῖσθαι αὐτῷ. 
Καὶ εἶπε Κύριος πρὸς τὸν διάδολον. Ἐπιτιμήσαι 
Κύριος ἐν σοὶ, διάδολε, xal ἐπιτιμήσαι Κύριος ἐν 
σοὶ, ὁ ἐχλεξάμενος τὴν Ἱερουσαλήμ. Οὐχὶ οὗτος δαλὸς 
ἐξεσπασμένος Ex πυρός ; Καὶ ἣν Ἰησοῦς ἐνδεδυμένος 
ἱμάτια ῥυπαρὰ, χαὶ εἰστήχει πρὸ προσώπου ἀγγέλου 
Κυρίου, καὶ ἀπεχρίθη, χαὶ εἶπε πρὸς τοὺς ἐστηχότας 
πρὸ προσώπου, λέγων" ᾿Αφέλετε τὰ ἱμάτια τὰ ῥυπαρὰ 
ἀπ᾽ αὐτοῦ" xaX εἶπε πρὸς αὐτόν" Ἰδοὺ ἀφήρτχα τὰς 


29 DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. 1V. t90 
ἑνομίας σου, xaX ἐνδύσατε αὐτὸν ποδήρη, xaX ἐπίθετε A tunica talari, et imponite cidarim mundam super 


χῴαριν xaDapáv ἐπὶ τὴν χεφαλὴν αὐτοῦ, xal περι- 
ἐύαλον αὑτὸν ἐμάτια. » Καὶ ἑξῆς ἐπιλέγει" « “Ἄχουε 
δῆ, Ἰησοῦ ὁ ἱερεὺς ὁ μέγας, σὺ χαὶ οἱ πλησίον σοῦ, 
χταϑέμενοι τρὸ προσώπου σου, διότι ἄνδρες τερατο- 
ἐτέξος εἰσί - διότι ἄγω τὸν δοῦλόν pou. ᾿Ανατολήν. » 
Καὶ μετὰ βραχέα, τούτοις ἐπιφέρει λέγων * « Καὶ ἐγέ- 
πιὸ λόγος Κυρίου πρός us λέγων * Λάδε τὰ Ex τῆς 
εχμαλωσίας παρὰ τῶν ἀρχόντων χαὶ παρὰ τῶν 
Ἱβισμῶν αὐτῆς, καὶ παρὰ τῶν ἐπεγνωχότων αὐτὴν, 
zi εἰσελεύσῃ ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ εἰς τὸν οἶχον Συ- 
φονίου τηῦ ἤχοντος Ex Βαδυλῶνος, χαὶ λήψῃ ἀργύριον 
καὶ χρυσίον, xal ποιήσεις στεφάνους, xat ἐπιθήσεις 
ἐτὴὶ τὴν χεφαλὴν Ἰησοῦ τοῦ Ἰωσεδὲχ τοῦ ἱερέως τοῦ 
μεγάλου, xal ἐρεῖς πρὸς αὑτόν" Τάδε λέγε: Κύριος 


ᾳαντοχράτωρ᾽ Ἰδοὺ ἀνὴρ, ᾿Ανατολὴ ὄνομα αὐτῷ, xat B 


ὑποχάτωθεν αὐτοῦ ἀνατελεῖ, χαὶ οἰχοδομήσει τὸν οἷ- 
πον Κυρίου, καὶ αὐτὸς λήψεται ἀρετὴν, καὶ χαθίσεται, 
xai χατάρξει ἐπὶ τοῦ θρόνου αὑτοῦ " xal ἔσται ὁ ἰε- 
peus Ex δεξιῶν αὐτοῦ, xal βουλὴ εἰρηνιχὴ ἔσται ἀνὰ 
μέσον ἀμφοτέρων. » Kal ὁ ἐν τῷ παρόντι προφήτης 
μέγας ἱερεὺς, ἀναγορενόμενος Ἰησοῦς, λευχοτάτην 
εἰκόνα xal σύμδολον ἐναργὲς δοχεῖ μοι σώζειν τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ τοῦ Χριστοῦ, τῇ τε αὐτοῦ 
«προσηγορίᾳ τιμηθεὶς, καὶ τῆς ἐπανόδου τῆς ἀπὸ Βα- 
δυλῶνος αἰχμαλωσίας τοῦ λαοῦ χαθηγησάμενος. Ἐπεὶ 
καὶ ὁ Σωτὴρ ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς ἀφεῖσθαι εἴρη- 
«2s διὰ Ἡσαΐου τοῦ προφήτον, χηρύξαι αἰχμαλώτοις 
ἄφεσιν, xo τυφλοῖς ἀνάδλεψιν, παραχαλέσαι τε 
πάντας τοὺς πενθοῦντας, χαὶ δοθῆναι τοῖς πενθοῦσι 

Sure ἀντὶ σποδοῦ ἄλειμμα εὐφροσύνης. Ἔχεις τοιγα- 

βοῦν ἤδη δύο μεγάλους ἀρχιερεῖς, τὸν μὲν παρὰ Μω- 

eui Χριστὸν, τὸν δὲ μετὰ χεῖρας Ἰησοῦν, τὰ σύμέολα 
τῆς περὶ τὸν Σωτῆρα καὶ Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χρι- 
cuv ἀληθείας δι᾿ αὐτῶν ἐπενηνεγμένους. ᾿Αλλ᾽ ὁ μὲν 
"Adds ὁ καρὰ Μωσεῖ Χριστὸς, τῆς παρὰ Αἰγυπτίοις 

ἀπαλλάξας τὸν λαὸν δουλείας, ἐπ᾿ ἐλευθερίᾳ τε xat 
fipassig τοῦ τῆς ἀπ᾿ Αἰγύπτου πορείας αὐτῶν ἡγη- 
ekpsvec , τὴν εἰχόνα σώζοι ἂν τοῦ ἁληθοῦς Κυρίου, 
ἃς τῆς Δὲγυπτιαχῆς εἰδωλολατρείας πάντας ἡμᾶς τοὺς 
ἐξ ἐθνῶν ἐλυτρώσατο ὁ δ᾽ ἐν τῷ προφήτῃ Ἰησοῦς ὁ 

μρεὺς ὁ μέγας τῆς ἀπὸ Βαδυλῶνος ἐπὶ τὴν Ἱερουσα- 

ip kxavóbou προέστι, δεῖγμα φέρων xal αὐτὸς 'In- 

σοῦ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, ὃν ἔχομεν ἱερέα μέγαν δι- 

ἀηλυθότα τοὺς οὐρανοὺς, δι᾽ οὗ xat αὐτοὶ, ὥσπερ ἐχ 


Βαδυλῶνος τῆς κατὰ τὸν ἐνεστῶτα βίον συγχύσεώς τε D 


χαὶ αἰχμαλωσίας ἀπολυτρωθέντες, εἰς τὴν οὐρανό- 
λιν τὴν ἀληθῶς Ἱερουσαλὴμ σπεύδειν ἐδιδάχθη- 
μεν. Εἰχότως δὲ ὁ τὴν εἰχόνα τῆς ἀληθείας δι' ἑαυ- 
τῦ φέρων Ἰησοῦς xat ῥυπαρὰ ἱμάτια περιεδέδλητο, 
zzi ὁ διάδολος Ex δεξιῶν αὐτοῦ ἑστὼς xaX ἀντιχείμε- 
νος αὐτῷ λέγεται ἐπεὶ xal ὁ ἀληθῶς Σωτὴρ xat Κύ- 
ριος ἡμῶν Ἰησοῦς, εἰς τὴν ἡμετέραν χαταδὰς alyya- 
λωσίαν, τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν ἀνείληφε, xat τὸν ἀν- 
βρώπειουν ῥύπον ἀνεμάξατο, τά τε χατὰ τὸ πάθος 
αἴσχη διὰ τὴν πρὸς ἡμᾶς φιλανθρωπίαν ὑπέμεινε. 
Διό φησιν ὁ Ἡσαῖας" « Οὗτος τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν 


95 Z2achar. ΗΙ, 1-4. ** ibid. 8. 
PaTROL. Gn. XXII. 


81 Zach. vi, 9-13. 


caput ejus, et induerunt illum vestimenta **. » Ac 
deinde adjungit : « Audi jam nunc, Jesu sacerdos 
magne, tu et proximi tui sedentes ante faciem 
tuam, quoniam viri prodigiorum inspectores sunt : 
quoniam ego adduco servum meum, Orientem δ᾽; » 
et post paulum, hisqua. dicta sunt adjungit, di- 
cens : « Et factum est. verbum Domini ad me di- 
cens: Sume ea quie sunt ex Lransmigratione a 
principibus et oraculis ejus, et ab iis qui cogno- 
verunt cam, et ingredieris in die illa in domum 
Sophoni:x venientis de Babylone, et accipies ar- 
gentum atque aurum, et facies coronas, et impones 
super caput Jesu filii Josedec sacerdotis magni, et 
dices ad eum : Hzc dicit Dominus omnipotens, 
ecce vir, Oriens nomen ei , et subter eum orietur, 
et zdificabit domum Domini, et ipse accipiet vir- 
tutem, et sedebit, et principatum obtinebit in sede 
sua : et erit sacerdos a dextris ejus, et consilium 
pacificum erit inter utrumque *'. » Hoc quoque in 
loco propheta magnus sacerdos, qui dicitur Jesus, 
apertissimam imaginem et notam evidentissimam 
servare mihi videtur Salvatoris nostri Jesu Christi, 
quando et illius. nomine decoratur, et populi de 
Babylone redeuntis, qui captivus illic fuerat, ductor 
exsistit; nam Salvator quoque noster Jesus Chri- 
stus per Isaiam prophetam dicitur missus ut nune 
tiet captivis remissionem et cecis visum, console- 
turque omnes qui in luctu sint, detque lugentibus 
Sion, gloriam pro cinere, atque unclionem lztitiz. 


C 198 Habes igitur jam duos magnos pontifices : 


Christum quidem apud Mosem, Jesum autem eum 
de quo nunc agitur, qui veritatis circum Salvato- 
rem ac Dominum nostrum Jesum Christum notas 
et signa in seipsis pertulerint : sed enim Aaron qui 
apud Mosem Christus est , cum Egyptiaca servi- 
tute populum liberaverit, et ad libertatem et curam 
profectionis ab Egypto illorum dux fuerit : probe 
servabit imaginem ejus, qui verus est Doininus. 
Nam hic plane nos omnes, qui de gentibus assumpti 
sumus, ab /Egyptiaco simulacrorum cultu libera- 
vit : at vero qui apud prophetam est Jesus sacerdos 
magnus, redeuntibus de Babylone in Hierusalem 
prefuit, signum ipse quoque ferens, Jesu Salvato- 
ris nostri, quem habemus sacerdotem magnum, 
qui quidem ccelos ipsos penetraverit, a quo nos 
etiam ipsi quasi de Babylone, hoc est de confu- 
sione ac servitute vite prasentis liberati, ad co»- 
lestem veramque Hierusalem contendere instructi 
sumus. Porro autem merito qui veritatis imaginem 
in seipso ferebat Jesus, sordidis indutus vestibue 
fuerat, diabolusque a dextris illius stetisse , eidem- 
que adversatus esse dicitur : nam verus item Sal- 
valor ac Dominus noster Jesus, cum ad nostram 
usque descenderit servitutem, peccata nostra sus- 
tulit, atque humanas sordes abstersit, et quie illi 
in passione probra illata sunt, et mansuetudine 


1j 


921 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS, Il. — APOLOGÉTICA. 


922 


eharitateque erga nos sua sustinuit. Quapropter Α φέρει, xal περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται, xax ἡμεῖς ἐλογισά- 


!saias sic ait: « Hic peccata nostra fert, et pro nobis 
est in dolore, et nos existimavimus cum esse in la- 
oreet in plaga et in afflictione: ipse autem vulnera- 
tus est propter peccata nostra, et inürmatus estpro- 
pter iniquitates nostras **: » quin eliam Joannes 
Baptista, cum Dominum vidisset , ait : « Ecce 
Agnus Dei, qui tollit peccata mundi **. » Pau- 
lus quoque his similia scribens de illo inquit : 
« Eum qui peccatum non novit, pro nobis pecca- 
tum fecit, ut nosefficeremur justitia Dei in ipso **;» 
item : « Christus nos redemit de maledicto legis, 
factus pro nobis maledictum *'. » Hzc igitur 
universa dum canit propheta, apertius ea ipsa si- 
gnificat ubi ait: « Et Jesus erat indutus vestibus 
sordidis ** ; » verumtamen , iis depositis quo tem- 
pore in ccelum ascendit, ac de servitute 1399 
nostra ad ea qui ipsius propria sunt, reversus 
est, lum vero paterne divinitatis diademate est 
coronatus , et poterni luminis splendidissimum ve- 
stimentum indutus, cidarique divina, atque aliis 
pontiflciis ornamentis decoratus. Non est autem dif- 


μεθα αὐτὸν εἶναι ἐν πόνῳ xaX ἐν πληγῇ, xaX ἐν xa- 
χώσει- αὐτὸς δὲ ἐτραυματίσθη διὰ τὰς ἁμαρτίας 
ἡμῶν, χαὶ μεμαλάχισται δ'ὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν. » 
᾿Αλλὰ xai Ἰωάννης ὁ Βαπτιστὴς ἰδὼν τὸν Κύριον 
εἶπεν « !:δε ὁ ᾿Αμνὸς τοῦ Θεοῦ ὁ αἴρων τὰς ἁμαρ- 
τίας τοῦ χόσμου. » Καὶ ὁ Παῦλος τούτοις pam. 
σίως περὶ αὐτοῦ γράφων qnoi: « Τὸν μὴ γνόντα 
ἁμαρτίαν ὑπὲρ ἡμῶν ἁμαρτίαν ἐποίησεν, ἵνα ἡμεῖς 
διχαιοσύνη Θεοῦ γινώμεθα ἐν αὐτῷ ^ » καὶ, 
« Χριστὸς ἡμᾶς ἐξηγόρασεν ἐχ τῆς χατάρας τοῦ 
νόμου, γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν xatápa. » Ταῦτα 
δὴ οὖν ἅπαντα θεσπίζουσα ἡ προφητεία ἐδήλον 
δι᾽ ὧν φησι" « Καὶ Ἰησοῦς ἦν ἐνδεδυμένος ἱμάτια 
ῥυπαρά" ν πλὴν ἀλλὰχ ταῦτα ἀποθέμενος χατὰ τὴν 
εἰς οὐρανοὺς ἄνοδη)ν, xal τὴν ἀπὸ τῆς xa0' ἡμᾶς 
αἰχμαλωσίας εἰς τὰ οἰχεῖα ἐπάνοδον, τῷ τῆς πατρ'» 
χῆς θεότητος στεφανοῦται διαδήματι, xal τὴν λαμ» 
προτάτην στηλὴν τοῦ πατριχοῦ φωτὸς περιτίθεται, 
χιδάρει τε ἐνθέῳ, xal τοῖς ἄλλοις ἀρχιερατιχοῖς xó- 
σμοις καταχοσμεῖται" οὐ χαλεπὰ Ob xal τὰ χατὰ τὸν 
διάδολον ἀποδοῦναι, ὃς ἔτι xaX νῦν ἀντιχείμενος τῆ, 


τοῦ Χριστοῦ διδασχαλίᾳ, xai τῇ xa0' ὅλης τῆς οἶχου--- 
μένης ὑπ᾽ αὐτοῦ ἱδρυνθείσῃ Ἐχχλησίᾳ, αὑτῷ τῷ» 
Σωτῆρι ἡμῶν ἀνθέστηχε, καὶ πρότερον αὐτῷ UE 
ἐναντίας ἐπιστρατεύσας, ὅτε παρῆν ἡμᾶς Ex τῆς ore" 


ficile etiam ea qua ad diabolum spectant interpre- 
tari, qui quidem etiam munc dum Christi doctrin:e 
adversatur, atque illi Ecclesie, quz? a Christo per 
totum terrarum orbem erecta est, ipsi Salvatori 


nostro adversatur, utpote qui antea quoque contra 
illum steterit, dum is adest mos a servitute quam 
sub hoc ferebamus, liberaturus : nempe illum hic 
tentavit et semel prius, et iterum postea, cuim sub 
ipsam passionem illi insidias comparavit, ad extre- 
mum ille cum ct ipsum diabolum, et eos qui sub 
ipso deguut, universos, et inimicos et hostes, visum 
nostrum effugientes, in fugam vertisset , nos qui 
caplivi tenebamur, suos effecit domesticos, atque 
de nobis ipsis, tanquam de vivis lapidibus, domum 
Dei, ipsamque pietatis rempublicam struxit, ut jure 
ac merito illi oraculum sit accommodandurm, quod 
ait : « Ecce vir, Oriens nomen ei, et subter ipsum 
orietur, et &dificabit domum Domini , et ipse acci- 
piel virtutem, et sédebit, et principatum tenebit in 
sede sua **, » Attende igitur diligenter, quemadmo- 
dum hic quidem spirituali quodam more de anti- 
quo loquens Jesu, qui imaginem veri ferebat, sic 
dicat : « Eccevir, Oriens nomen ei, » Paululum vero 
progressus, quasi de alio qui sit Oriens, ipsi illi qui 
tunc aderat, Jesu dixerit: « Audi jam nunc, oJesu, 
sacerdos magne, et tu, et proximi tui , quoniam viri 
prodigiorum inspectores sunt, Ecce ego adduco 
servum meum, Orientem **. Si igitur sermo erat de 
alio qui venturus essel, ac verius quam | ille, qui 
tunc aderat, Oriens nominandus, certe imago venturi 
Orientis ille erat : utpote qui in imaginenon solum 
Jesus, sed etiam Oriens diceretur, si quidem tan- 
quam ad ipsum presentem, verba illa : « Ecce vir, 
Oriens nomen ei, » ad illum dicta sunt. Merito igi- 


* |sa. Lut, 4-5. Ὁ Joan. i, 99. 
412-15. ** Zach. 11. 8, 


D 


αὐτοῦ αἰχμαλωσίας ῥυόμενος. Ἐπείρασε γοῦν αὐτὸν 
καὶ πρότερον, χαὶ δεύτερον, ὅνε κατὰ τὸ πάθος τὴν 
ἐπιθουλὴν αὐτῷ συνεσχευάσατο. Ἐφ᾽ οἷς ἅπασι xal 
τὸν διάδθολον xal τοὺς ὑπ᾽ αὐτῷ πάντας ἀοράτους 
ἐχθρούς τε χαὶ πολεμίους τροπωσάμενος, τοὺς abr 
μαλώτους ἡμᾶς οσἰχείους αὐτοῦ χατηρτήσατο, xal ἐξ 
ἡμῶν αὐτῶν, ὡσὰν ἐχ λίθων ζώντων, τὸν οἶχον τοῦ 
Θεοῦ xat τὸ τῆς εὐσεδείας πολίτευμα ἐστήσατο, Gt 
εἰχότως ἐφαρμόζειν αὐτῷ τὸ λόγιον qáaxov- ε Ἧ 

ἀνὴρ, ᾿Ανατολὴ ὄνομα αὐτῷ χαὶ ὑποχκάνωθεν δκου 
ἀνατελεῖ, xai οἰχοδομήσει τὸν οἶκον Κυρίου" καῖ igo- 
τὸς λέψεται ἀρετὴν, καὶ καθεεῖναι, καὶ κατάρξει ἐπὰ 
τοῦ θρόνου. » Πρόσχες δ᾽ οὖν ἐπιμελῶς, κίνα τρόπον 
vov μὲν πνευματιχῶς περὶ τοῦ πάλαι γεγονόοθος Ἶη» 
σοῦ, τοῦ τὴν εἰχόνα τοῦ ἀληθοῦς φέροντος, φησὶ τὸ, 
« Ἰδοὺ ἀνὴρ, ᾿Ανατολὴ ὄνομα αὐτῷ » ὕστερον δὲ 
ὑποδὰς ὡς περὶ ἑτέρον ὄντος ᾿Ανατολῆς, αὑτῷ δὴ 
τότε παρόντι Ἰησοῦ λέλεχται" « ΓἌχουε δὴ, Ἶησοῦ 
ὁ ἱερεὺς ὁ μέγας, σὺ xal οἱ πλησίον σοῦ, διότι ἄνδρες 
τεραπτοσχόποι εἰσίν. Ἰδοὺ ἄγω τὸν δοῦλόν μου 'Ava- 
τολήν. » Εἰ δὴ οὖν ὁ λόγος ἣν περὶ μέλλοντος ἥξειν 
ἑτέρου, ἀληθέστερον παρὰ τὸν τότε ᾿Ανατολῆς ὀνο- 
μαζομένου, εἰχὼν ἄρα τοῦ μέλλοντος ἥξειν ᾿Ανατολῆς 
ἐχεῖνος ἦν, ὡς ἐν εἰχόνι οὐ μόνον Ἰησοῦς, ἀλλὰ xat 
᾿Ανατολὴ προσαγορευόμενος, εἴγε ὡς πρὸς παρόντα 
αὐτὸν τὸ, ε Ἰδοὺ ἀνὴρ, ᾿Ανατολὴ ὄνομα αὐτῷ, » ἐλέ- 
γετο. Eixóttog οὖν τῆς εἰχόνος ἕνεχα xal oUto, τῆς 
Σωτῆρος προσηγορίας ἠξίωτο, ὡσπεροῦν καὶ τῆς 
᾿Ανατολῆς. Ἐπεὶ δὴ σωτήριον θεοῦ εἰς τὴν ᾿Ελλάδα 
φωνὴν τὸ τοῦ Ἰησοῦ μεταληφθὲν ὄνομα σημαίνει" 


911 Cor. v, 21. 5) Gal. m, 13. **Zach, iu ὅ. ** Zach. v1, 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. V. 


tli 


"ocoà μὲν yàp παρ "EÓpaíow σωτηρία, υἱὸς δὲ A tur imaginis gratia hic quoque Salvatoris nostri ap- 


Ναυῆ παρὰ τοῖς αὐτοῖς Ἰωσουὲ ὀνομάζεται. "Iecouk 
δέ ἐστιν Ἰαὼ σωτηρία, τουτέστι Θεοῦ δωτέριον " 
εἰκότως, εἴπου Θεοῦ σωτήριον ἐν τοῖς Ἑλληνιχοῖς 
ἐντιγράφοις ὠνόμασται, οὐδ᾽ (1) ἄλλοτι f τὸν Ἰησοῦν 
χατὸ τὴν ἙἭραίων φωνὴν πέπεισο δηλοῦσθαι. Τού- 
των xai περὶ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν προσηγορίας 
iii τοσοῦτον εἰρημένων, ἐξ ἑτέρας αὖθις ἀρχῆς τὸν 
γον ἀναλαδόντες, ἐπὶ τὰς ἐντελεστέρας περὶ αὑτοῦ 
τὠοωιφγτιχὰς ἀποδείξεις μεταδησόμεθα. 


pellatione dignus habitus est, nimirum quemadmo- 
dum etiam Orientis. Nam ipsum Jesu nomen in no- 
siram linguam conversum, salutare Dei significat. Et» 
enim Josua apud Hebraeos saíus. Filius autem 200 
Nave apud eosdem Josue nominatur. Josue vero est 
Jao salus, hoc est Dei salutare. Itaque merito sicubi 
Dei salutare in nostris codicibus lectum fuerit, nihil 
aliud prorsus quam Jesum Hebraica lingua signifi- 
cari pro comperto habeas. Cum hzc hactenus de 


Salvatoris nostri appellationea nobis dicta sint, ab alio rursus principio orationem renovantes, ad per- 
fdiores de eodem prophelicas demoiistrationes trausearus. 





EYZEBIOY 


TOY IIAMQIAOY 


EYATTEAIKHX AIIOAEIZEQX 
ΒΙΒΛΙΟΝ IIEMITTON 


EUSEBII PAMPHILI 
. DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E 


544 ες 


d. 
Ll 







TI ΤΗΣ ΠΕΡῚ TOY ΣΩΤΗ͂ΡΟΣ HMON EYAT- 
Σ ABOAEISEQZ. 


δ , 500 ὃν οἱ παρὰ Ἑθραίοις x, 
" τρόπος Αγ xpos0é£oxuorv, xal τὴν» 
ἢ θαολογίαν δοώτιζον" καὶ ὅσαι προφητι- 
καὶ ρωναὲ ἀγθέου προῦπάρξεως του Zorn- 
poc ἐρήμην ἡπονήσαντο. 
α΄. ᾿Απὸ τῶν Παροιμιῶν. 
P. ᾿Απὸ τοῦ γαλμοῦ po. 


YaApuov 
. Tov Hcatov 


e 
^ 
8 
Ὁ 


Ἢ 
MP 
4 
3. 
e 
d 


A3ERARAAAR:! 


(4) Οὐδ᾽. Forte οὐχ. Epir. 


: LIBER QUINTUS. 


ENEZTIN EN TQ DEMÜTQ ΣΥΓΓΡΑΜ-Β 


1 HEC INSUNT IN QUINTO LIBRO 
,VANGELIC.E DE SALVATORE NOSTRO 
DEMONSTRATIONIS, 


Quisnam modus (werit, quo apud Hebraeos prophete 
futura providentes canebant, et veram. theologiam 
tlla minabant. Item quam mulie prophetice voces, 
de divina, eomnia qua facta sint antecedente, Sal- 
satoris nostri natura, mentionem fecerint. 


4. A Preverbiis. 
. À psalmo xuviv. 
. À psalmo cix. 
. Ab Isaia. 

. À psalmo xxxii 
. Ab Isaia. 

. ÁÀ Genesi. 

. Ab eadem. 

. Ab eadem. 
40. Ab eadem. 
11. Ab eadem. 
19. Ab eadem. 
45. Ab Exodo. 
44. Ab eadem. 
45. Ab eadem. 
46. Ab eadem. 
47. Ab eadem. 
48. A Numeris. 
49. Ab Esaia. 
90. A65 Job. 

21. A pselmo xc. 
99. Ab Osee. 

95. Ab Amos. 


Qt ἃ» Ot t6 


«5 96 -3 05 


94. Ab Abdia. 
95. A Zacharia. 
96. Ab eodem. 
97. Ab eodem. 
98. A Malachia. 
99. Ab eodem. 
90. A Jeremia. 


909 PROOEMIUM. 

Cum quibus modis de Salvatore nostro Jesu 
Cbristo tractemus, ii duo nobis in proximo Evan- 
gelice Demonsirationis volumine ostensi sint, unus 
quidem eorum, natura nostra superior est ultraque 
illam excurrit. Hoc sane modo aflirmamus illum 
esse unicum Dci Filium, sive Dei essentiam referens 
Verbum, universique hujus auctorem, sive essen- 
tiam intelligentem, ac Dei primogenitam virtutem 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS il. — APOLOGETICA 


xU. Τοῦ ᾿Αὔδειοῦ. 
χε'. Τοῦ Ζαχαρίου. 
χς΄. Tov αὑτοῦ. 
xi. Τοῦ αὐτοῦ. 
'. Τοῦ MaJaylov. 
. Tov αὐτοῦ. 
À. Τοῦ “Ἱερεμίου. 
IIPOOIMION. 

Ἐπειδὴ διττὸς ὁ τρόπος ὁ περὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ πέφανται ἐν τῷ πρὸ τούτου συγγράμ- 
ματι τῆς Εὐαγγελικῆς ᾿Αποδείξεως" ὁ μὲν otep- 
φυὴς καὶ ἐπέχεινα' xa0' ὄν ὁὀριζόμεθα αὐτὸν εἶναι 
μονογενῆ Θεοῦ Υἱὸν, ἢ οὐσιώδη τοῦ Θεοῦ Λόγον, δεύ- 
τερον τῶν ὅλων αἴτιον, f| οὐσίαν νοερὰν, xaX Θεοῦ 
πρωτότοχον ἐνάρετον φύσιν, τὴν πρὸ τῶν γενητῶν 
θείαν, καὶ πανάρετον δύναμιν, ἣ τῆς ἀγεννήτου ςύ- 


atque naturam , vimque divinam, quz omnem ha- p σεως νοερὰν εἰχόνα᾽ ὁ δὲ συγγενὴς ἡμῖν xal μᾶλλον 


beat virtutem, et omnia qua facta sint, antecedat, 
sive ingenitz? naturz intelligentem imaginem. Alter 
vero modus nobis magis cognatus, magisque fami- 
liaris agnoscitur. lloc enim definimus illum esse 
Dei Verbum, quod in homine paternam pietatem 
denuntiet : quo quidem modo quondam ille apud 
priora sxcula in hominis habitu, iis qui cum Abra- 
ham, iis, inquam, qui cum ipso illo principe gentium 
apud Dei amicos tantopere celebrato vixere, appa- 
ruit, Qui tum rursus apud homines visendus ex- 
spectabatur, et qui jam ante per hominis ortum, et 
nostro corporis simile corpus, omnia probra pas- 
surus dicebatur. Itaque nobis de illo prophetica 
exposituris testimonia, recta via, rectoque ordine 


οἰχεῖος, xa0' ὃν πάλιν αὐτὸν ὁριζόμεθα Θεοῦ Λόγον, 
ἐν ἀνθρώπῳ τῆς τοῦ Πατρὸς εὐσεδείας ἀπαγγελτιχὸν, 
xa0' ὃν πέφηνε πάλαι πρότερον ἐν ἀνθρώπου σχήματι 
τοῖς ἀμφὶ τὸν ᾿Αὐραάμ." αὑτὸν δ᾽ ἐχεῖνον τὸν βοώμε- 
voy ἐθνάρχην θεοφιλέσιν, αὖθίς τε φανησόμενον ἐν 
ἀνθρώποις δι᾽ ἀνθρώπου γενέσεως, xal παραπλησίας 
ἡμῖν σαρχὸς, αἴσχιστα πείσεσθαι προείρητο" ὁδῷ xal 
τάξει προχωρέσαι ἂν ἡμῖν ὁ λόγος μέλλουσι τὰς περὶ 
αὐτοῦ προφητιχὰς ἐχτίθεσθαι μαρτυρίας, εἰ δὴ ἐν 
πρύποις, χατὰ τὰ ἐπηγγελμένα, τὸ πρῶτον ἐξετάσαι- 
μεν, xal τὴν ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις περὶ αὐτοῦ θεολογίαν 
ἀπὸ τῆς παλαιᾶς καὶ προφητιχῇς μαρτυρίας πιστώ- 
σαιμεν. ᾿Αναγχαῖον δὲ προεπισχέψασθαι ὁποῖός ποτέ 


ἣν ὁ τρόπος τῆς παρ᾽ 'Εύραίοις τῶν προφητῶν Ge 


procedet oratio, si jam nunc in primis, quemadmo- (C; ληψίας, παρ᾽ ὧν xai «à προηγορευμένα T pontTta2 


^: m qua promissa sunt, postulant, id quod primum 


cst, exploremus, et quz in Evangeliis de illo exstat theologia, hanc a veterum prophetarum testimoni) 
coinprobemus. Sed ante necesse est considerare, quisnam fuerit modus, quo prophets apud 
Dei Spiritu implerentur, a quibus utique etiam qux predicta sunt, antehac edocti sumus. 


Quisnam modus fuerit, quo apud Hebraeos prophete, 
simul et qua futura essent canebant, et solam ve- 
ram theologiam illustrabant, 


Loca in quibus et vaticinia et oracula accipe- 
rent, in orbe terrarum passim instituta fuisse, 
tam Graci quam barbari profitentur. Porro hzc 
aiunt, providentia ipsius Opificis, ad usum atque 
utilitatem hominum prodita esse et concessa. Ita- 
que prophetis Hebrzorum nibil excellentius 203 
contigisse quam reliquarum gentium oraculis. 
Ut enim Hebraeis per ejusmodi prophetas, sic re- 
liquis gentibus per diversorum locorum oracula, 
supremum Deum respondere, et conducibilia mo- 
nere solitum. Non enim tantummodo Judzorum 
esse, sed reliquorum quoque omnium hominum 
Deum, neque hos magis quamillos curare, sed om- 
nibus zque providere. Sic enim ne solem quidem 
suum invidere cuiquam, sed omnibus abunde lar- 
εἰ τὶ, non Hebrzis solis, annuosque rerum necessa- 
riarum proventus suppeditare, atque omnibus si- 
mile corpus construere, unumque nascendi modum 
omnibus, unam omnibus anime rationalis natu- 
ram. ltaque eadem ratione providendi quoque co- 
gnoscendique futura scientiam, omnibus hominibus 
abunde sufücere, aliis quidem per viros prophetas, 


δεύμεθα. , 







Τίς ὁ τρόπος ἣν καθ᾽ ὃν ol παρ᾽ 'E T: 
φῆται ὁμοῦ τά τε μέλλοντα προε COP, 
τὴν μόνην dAn05 θεολογίαν égociovr. “. 
Μαντεῖα xai χρηστήρια πανταχόσε γῆς Ἕλληνες 

xai βάρδαροι μνημονεύουσι συστῆναι. Ταῦτα δέ φα- 

σιν ἐχ προνοίας τοῦ Δημιουργοῦ ἐπὶ χρῆσιν καὶ 
ὠφέλειαν τῶν ἀνθρώπων κχαταδειχϑῆναι" ὡς μηδὲν 
εἶναι τὸ διαφέρον τῶν παρ᾽ Ἕθδραίοις προφητῶν 
πρὸς τὰ τῶν λοιπῶν ἐθνῶν χρηστήρια. Ὡς γὰρ 

Ἑθραίοις διὰ τῶν τοιῶνδε προφητῶν, οὕτω xai τοὶς 

ἄλλοις ἔθνεσι διὰ τῶν χατὰ τόπο" μαντειῶν τὸν ἐπὶ 

πάντων Θεὸν χρᾷν, χαὶ τὰ συμφέροντα ὑποτίθεσθαι. 

Μὴ γὰρ Ἰουδαίων μόνον εἶναι Θεὸν, ἀλλὰ, xal τῶν 

λοιπῶν ἁπάντων ἀνθρώπων " xal o) μᾶλλον ἐκείνων 

ἣ τούτων χήδεσθαι" πάντων δ᾽ ἐξ ἴσου προνοεῖν, ὡσπερ- 

οὖν xaX ἥλιον ἀφθόνως τοῖς πᾶσι δεδωρῆσθαι, ἀλλ᾽ οὐ 

μόνοις "E6paíot;, χαὶ τὰς ἐτησίους τῶν ἐπιτηδείων 
χορηγίας, σωμάτων τε τοῖς πᾶτι χατασχενὴν ὁμοίαν, 
ἕνα τε γενέσεως τοῖς πᾶσ! τρόπον, καὶ φύσιν λογιχῆῇς 
ψυχῆς μίαν. Οὕτω δὲ καὶ τῆς τῶν μελλόντων προγνώ- 
σεως τὴν ἐπιστήμην πᾶσιν ἀνθρώποις ἀφθόνως παρ- 
ἐχειν, τοῖς μὲν διὰ προφητῶν ἀνδρῶν, τοῖς δὲ διὰ 
χρηστηρίων, τοῖς δὲ διὰ ὀρνίθων πτήσεως, ἣ διὰ θν 
τιχῆῇς, ἣ δι᾽ ὀνειροπομπείας, f διὰ χλῃδόνων, ἣ va. 
μῶν, ἢ τινων ἑτέρων σνυμδόλων' ταῦτα γάρ φαῦσιν 


$51 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. V. 


$53 


ἀνθρώποις Ex τῆς τοῦ Θεοῦ προνοίας δεδωρῆσθαι, ὡς A aliis vero per oraculorum responsa, et aliis per 


ponite κλέον ἔχειν δοχεῖν τοὺς 'E6palwv προφήτας. 
"Toc; μὲν οὖν ὁ παρ᾽ ἐχείνων λόγος" ὁ δὲ παρ᾽ ἡμῶν 
ὧδέ τως αὐτοῖς ἀπαντήσεται. Εἰ μέν τις συνίστη λό- 
TX θεοὺς ἀληθῶς, ἣ θείας δυνάμεις, ἣ δαίμονας ἀγα- 
θοὺς ἐξεστάναι τοῖς τῶν εἰρημένων μαντείοις, ἣ τοῖς 
οἰωνῶν, Ἅ τοῖς λοιποῖς κατωνομασμένοις, ἣν ἂν χώ- 
ραν ἀπονεῖμαι τοῖς λεγομένοις, ὡς τοῦ ἐπὶ πάντων 
Θιοῦ κἀχεῖνα τοῖς χρωμένοις ἐπ᾽ ὠφελείᾳ δεδωρημέ- 
γου" εἰ δὲ ἐντελέσιν ἀποδείξεσι xal αὐτῶν Ἑλλήνων 
ὁμολογίαις ἤδη πρότερον δαίμονας αὐτοὺς εἶναι, xal 
οὐδ᾽ ἀγαθοὺς, πάσης δὲ βλάδης χαὶ μοχθηρίας αἰτίους, 
πῶς ἂν δύναιντο θεοῦ εἶναι προφῆται; Φαύλους δὲ 
αὐτοὺς ὁ λόγος ἐφώρασε διὰ τῆς Εὐαγγελιχῆς Προ- 
«παρασκευῆς Ex τε τῆς πάλαι χατὰ πάντα τόπον χαὶ 
«-ὄλιν xal χώραν συντελουμένης αὐτοῖς ἀνθρωποθυ- 
σίας, ἔχ τε ὧν ἡπάτων τοὺς ἐρωτῶντας ἀγνοίᾳ τοῦ 
μέλλοντος, ἔχ τε ὧν ἡλίσχοντο μυρία ψευδόμενοι, 
τοτὲ μὲν x τοῦ προφανοῦς, τοτὲ δὲ διὰ τῇς τῶν χρη- 
σμῶν ἀμφιθολίας, δι' ἧς τοὺς πρόσφυγας πλείστοις 
κλειστάχις περιδάλλοντες χαχοῖς ἀπηλέγχθησαν᾽ χαὶ 
ἐπεὶ προαπεδείχνυτο paaoby αὐτῶν χαὶ ἀχάθαρτον τὸ 
φῦλον, Ex τοῦ χαίρειν αἰσχραῖς xai ἀχολάστοις περὶ 
αὑτῶν λεγομέναις ᾧδαῖς, χαὶ ὕμνοις, xal μυθιχοῖς 
διηγήμασιν, ἱστορίαις τε ἀσέμνοις xat ἑἐπιδλαθέσιν, 
ἃς χαὶ κατ᾿ αὐτῶν χυροῦντες, xal ὡς ἀληθεῖς βε- 
Cawüovttg ἥλωσαν - χαὶ τέλος ἁπάντων ἕλεγχος τῆς 
ἁδρανοῦς αὐτῶν φύσεως ἣν τὸ σδεσθῆναι χαὶ μηχέθ᾽ 
δμροΐως ypdv- καὶ σδεσθῆναι μὴ ἄλλοτε ἢ ἀπὸ τῶν χρό- 


avium volatus aut per extorum in sacrificiis inspe- 
clionem, aut per somniorum immissiones, aut per 
ea qua dicuntur, omnia, aut per concussiones ac 
tremores, aut per alia quedam ejus generis signa : 
hzc enim aiunt Providentia divina cunctis homini- 
bus esse donata, itaque nihil amplius habere videri 
Hebraeorum prophetas : hzc sane illorum est ratio : 
nos vero illius sic obviam ituri sumus. Si ulla qui- 
dem ratio convincit, re vera deos, seu divinas po- 
testates, sive bonos aliquos dzimones pravesse eo- 
rum, de quibus dictum est, oraculis, vel auguriis, 
vel cxteris quz antea diximus : possumus sane ali- 
quem locum illis tribuere, tanquam illo quoque su- 
premus Deus iis qui talia usurpent, largitus sit; εἶ 
vero perfectis demonstrationibus, et ipsorum Grz- 
corum confessionibus, jam antea, demones esse 
non illos quidem bonos, sed omnis perniciei nequi- 
tiz:que auctores convicimus, qui fleri potest ut Dei 
prophete habeantur? Etenim illos esse malos per 
Evangelicam Preparationem ratio deprehendit, cz 
eo sane quod priscis temporibus in omni loco, et 
civitate ac regione, bumanz illis victima sacrifica- 
rentur ; item ex eo quod rerum futurarum ignora. 
tione sciscitantes deciperent, et quod in mendacio 
millies ac millies deprehensi sint, modo quidem 
aperte ac palam, modo vero ipsorum oraculorum 
ambiguo sermone, per quem eos qui ad se confu- 
gissent, plurimis szpissime malis atque incommo- 


"av τῆς ἐπιφανείας τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ τοῦ ( dis involvisse, convicti sunt : necnon quod jam 


: Χριστοῦ" ἐξ οὗ γὰρ εἰς πάγτα τὰ ἔθνη διέδραμεν ὁ 
1 «ἧς εὐαγγελικῆς διδασχαλίας αὐτοῦ λόγος, ἐξ Exelvou 
“καὶ τὰ ypracf pus διέλιπε, χαὶ δαιμόνων θάνατοι μνη- 
᾿᾿ψυνεύονται. Πάντα δὲ οὖν ἦν ταῦτα, καὶ ἄλλα τούτοις 
παραπλήσια μυρία, δι᾽ ὧν πονηροὶ δαίμονες ὄντες οἱ 
inf ὧν ὁ λόγος ἐν τοῖς τῆς Εὐαγγελικῆς Προπαρα.- 
σχευῆς ἀπηλέγχθησαν. RL δὴ οὖν τοιοίδε τινὲς τυγ- 
χάνουσι, τίς αἱρεῖ λόγος τοῦ ἐπὶ πάντων Θεοῦ μαν- 
«εἶας εἶναι ἡγεῖσθαι τὰ τῶν δαιμόνων χρηστήρια ; ἣ 
φοῖς τοῦ Θεοῦ προφήταις τὰ xas' αὐτοὺς παραδάλλειν; 
Ποταπαὶ δὲ αὐτῶν αἱ προῤῥήσεις, ἃς, ὅτε χαὶ ἐδόχουν 
ὀφεστάναι, περὶ τοὺς ἐρωτῶντας ἐποιοῦντο ; ἄρα οὐχὶ 
περὶ ἀσέμνων ταπεινῶν τε xal εὐτελῶν. ἀνδρῶν, πυ- 
χτῶν, φέρε, fj τινων τοιούτων, o0; θυσίαις τιμᾷν ἐχέ- 
λευον ; Iota δὲ τὰ περὶ τῆς ἀνθρωποθυσίας νενόμιστο; 
χεφάλαιον γὰρ δὴ τοῦτο τῶν εἰρημένων. "Apá τινι 
τράγματι φαύλῳ κχατέλιπον ἀτοπίας ὑπερόδολήν ; εἰ 
δὴ οἱ συυτῆρες ἀνθρώπων θεοΐ τε καὶ ἀγαθοὶ δαίμονες 
τοὺς ἑχέτας αὐτῶν χαὶ εὐσεθεῖς πρόσφυγας χατα- 
στάττειν τὰ ἑαυτῶν φίλτατα, ὡσπερεί τινα ἄλλα 
θρέμματα, παρεχελεύοντο, ἄντιχρυς ἀνθρωπείων αἷ- 
μάτων ὑπὲρ πᾶσαν θηρίων φύσιν διψῶντες, xaX οὐδὲν 
ἄλλο f| αἰἱμοπότας xai ἀνθρωποδόρους ἀπωλείας τε 
φῇλους εἶναι σφᾶς αὐτοὺς ἀπελέγχοντες. Ἢ λεγέτω ὁ 
βουλόμενος, εἰ ἔχοι σεμνόν τι χαὶ ἀρετῆς ἄξιον τῶν 
δηλουμένων ἐπιδεῖξαι, f) μαντείας χαὶ προῤῥήσεις εἰς 
πᾶν γένος ἀνθρώπων συντεινούσας, f] νόμους χαὶ πο- 
Αἰιτιχὰς διατάξεις, χαθ᾽ o0; χρῆν βιοῦν πάντας ἀνθρώ- 


antea demonstratum sit, illorum genus faedum im- 
mundumque esse, ex eo quod obscenis ac lascivis, 
205 qua de ipsis ferantur, canticis gaudere con- 
sueverint; item hymnis ac fabulosis narrationibus 
historiisque inhonestis ac perniciosis, quas quod 
conira seipsos ratas habuerint, et tanquam veras 
comprobaverint, jam plane redarguti sunt. Denique 
illorum inertis imbecilleque naturz maximum ar- 
gumentum, quod exstincta sint oracula, neque am- 
plius ut olim respondeant; et exstincta non alias 
quam sub adventum Salvatoris nostri Jesu Christi; 
ex quo enim illius in omnes gentes evangeliez do- 
ctrinz; penetravit verbum, ex illo item oracula de- 
fecerunt, et demonum mortes memorantur. Omnia 
igitur hzc et innumerabilia alia his similia fuerunt, 
ex quibus illos, de quibus nunc agimus, malos 
esse da:mones Evangelica Praparatia demonstravit. 
Quod si tales illos esse jam constat, qua ratio un- 
quam obtinebit, ut supremi Dei illas fuisse divina- 
tiones censeamus, quz dzemonum sortes perhiben- 
tur, aut quz de illis feruntur, Dei prophetarum va- 
ticiniis esse comparanda ? Caeterum: quanti tandem 
illorum prazdictiones faciende, quas, cum stare 
videbantur, sciscitantibus respondebant? Nonne de 
inhonestis atque humilibus et nullius pretii viris, 
pugilibus, exempli gratia, aut aliis talibus reddi 
solitas novimus, quos quidem homines sacrificiis 
honestari jubebant? Qualia porro quae de numanis 


939 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS. Il. — APOLOGETICA. 


549 


victimis feruntur, censenda? Caput enim hoc om- A που;, διαγορενούσας, ἣ φιλοσοφίας δόγματά τε xal 


nium eorum quae dicta sunt: num igitur ulla re 
prava locum nova absurditati reliquerunt? Quod 
si isti hominum conservatores, el dii et boni daemo- 
nes, qui ad se suppliciter et cum pietate confugie- 
Dant, eos quzcunque cbarissima baberent, quasi 
reliquis similia pecora mactare imperabant, plana 
quod humani sanguinis supra omnem ferinam na- 
turam sitibundi, neque quidquam aliud quam poto- 
res sanguinis οἱ devoratores hominum perditionis- 
que amici essent, ipsimet declarabant : aut dieat 
mihi sane quivis, num de illis possit honesti quid- 
píam, aut quod cum virtute conjunctum sit, osten- 
dere: aut divinationes, ac pradictiones, quae ad 
omne hominum genus spectaverint : aut leges, in- 


μαθήματα πρὸς τῶν θεῶν προδεδλημένα τοῖς ἐρᾳ σταῖς 
φιλοσορίας. ᾿Αλλ᾽ οὐχ ἂν ἔχοι τις φάναι τοιοῦτον πώποτε 
ὑπῆρχθαι τῷ βίῳ &x τῶν περιδοήτῳν χρηστηρίων. Εἰ 
γὰρ fjv ταῦτα, οὐκ ἂν διαφόροις ἐχρήσαντο xat μαχο- 
μένοις νόμοις ἄνθρωποι ὑπὸ θεῶν νομοθετούμενοι" θεὼ 
γὰρ ὄντες χαὶ ἀγαθοὶ, πῶς οὐχ ἂν τοῖς αὐτοῖς ἐχρήσαντο 
διαστάγμασι; Tips 6 οὐχὶ valo σῴφροσι xai διχαιοτά- 
ταις νομοθεσίαις ; Τίς οὖν τοῦ Σόλωνος, ἣ Δράχον- 
τος, ἣ τῶν ἄλλων ἀνθρώπων Ἕλλησί τε xai Bap- 
Gápow νομοθετῶν χρεία Tiv, θεῶν ἐγγὺς παρόντων, 
χαὶ διὰ τῶν χρησμῶν διαταττομένων τὰ δέοντα ; Εἰ δὲ 
δὴ φαίη τις αὑτοὺς χαὶ οὐδ᾽ (1) ἄλλους εἶναι τοὺς καθ᾽ 
ἔχαστον ἔθνος ἀνθρώπων νομοθετοῦντας, χαὶ τίς ἄρα 
ἐχεῖνος xai πργιαπὸς, εἰπάτω, θεὸς, 6 Σχύθαις, φέρε, 


siitutionesque civiles, quz: quo modo. omnes homi- B ἀνθρωποδορεῖν διαταξάμενος, ἣ ὁ μητράσιν ἑτέροις 


nes vivere oporteat, praceperint : aut philosophie 
decreta ac disciplinas, qua» philosophiz amatori. 
bus ab ipsis diis unquam proposifa fuerint : atqui 
nemo est qui possit allirmare tale unquam quid- 
quam vel celeberrimorum oraculorum beneficio , 
205 vit: hominum contigisse ; nam si talia fuis- 
sent, nunquam homines, quibus a diis leges tradita 
sunt, diversis usi essent alque inler se pugnanti- 
bus legibus : nam qui dii essent et dii boni, qui 
feri posset ut non :zequis institutionibus uterentur, 
quare autem non modestissimis ac justissimis le- 
gibus? Quis ergo aut Solonis, aut Draconis, aut 
aliorum qui vel Grzcis vel barbaris leges descri- 
pserint, usus fuisset, cum in proximo adessent dii 
avi oraculis possent qux honesta et necessaria vi- 
derent, przcipere? Quod εἰ quis dicat plane illos 
ipsos non alios fuisse, qui per singulas gentes ho- 
minibus leges dederint, dicat etiam, quzso, ecquis 
ille aut cujusmodi fuerit deus, qui Scythas, exempli 
gratía, devorare homines docuerit, aut qui nonnul- 
,is leges dederit, ul matribus ac filiabus misceren- 
tur, aut qui eos qui consenuissent, canibus proji- 
cere, quasi rem bonam imperaverit, aut qui soro- 
res habere in matrimonio permiserit, aut mares 
maribus commisceri. Εἰ quid me oportet, narratio- 
nes a legibus et omni jure alienas de iis quz aut 


apud Gracos, aut apud barbaros fierent, numerare, 


ut auctores illos oraculorum mirabiles, apud utros- 


xaX θυγατράσι μίγνναθαι νομοθετήσας, ἣ ὁ χυσὶ xa- 
ραθδάλλειν τοὺς γεγηραχότας, ὡς ἀγαθὸν, διατετα- 
γμένος, ἣ ὁ ᾿πιτρέψας ἀδελφὰς γαμεῖν xal ἄῤῥενας 
ἄῤῥεσιν ἐπιμίγνυσθαι ; Καὶ τί με δεῖ τοὺς ἐχθέσμους 
τῶν παρ᾽ Ἕλλησι xal βαρθδάροις λόγους ἁπαριθμεῖν 
εἰς ἔλεγχον τοῦ μὴ θεοὺς γεγονέναι, πονηροὺς δὲ χαὶ 
ἀλιτηρίους δαίμονας, τοὺς θαυμαστοὺς αὐτῶν χρη» 
σμοδότας, ἐπὶ τὰ παρὰ φύσιν ἀτοπήματα τὸ τρισ- 
άθλιον τῶν ἀνθρώπων γένος χαταδεδληχότας ; ὁπότ᾽ 
οὐδ᾽ οἱ παρ' Ἕλλησι fe6onuévot θεοὶ xal μάντεις 
ὀνησιφάρον τι χαὶ λυσιτελὲς εἰς ψυχῆς ὠφέλειαν τοῖς 
χρωμένοις. ἀποδείχνυνται παρεσχημένοι. Τί γὰβ Gi 
ποτε χαταλιπόντες ἄνδρες Ἕλληνες τὴν ἐξ αὐτῶν 
ὠφέλειαν, ἐπὶ τὴν βάρόαρον ἐστέλλοντο γῆν, ἐμπο»: 
ρίαν μαθημάτων ἔξωθέν ποθεν ἐρανιζόμενοι, παρὸν. 
διδασχάλοις τοῖς θεοῖς χρῆσθαι; Θεῶν γὰρ ἣ καὶ δαν- - 
μόνων ἀγαθῶν χρηματιζόντων, xaX τοτὲ μὲν διὰ τῆς." 
προγνώσεως xai τῆς ἄλλης παραδοξοποιίας τὴν obe.- 
χείαν δύναμιν καραφαινόντων, τοτὲ δὲ διὰ τῆς ἀδιᾶνε 
πτώτω τῶν μαθημάτων ἀληθείας τὴν ἀληθῆ σοφίαν. 
ἐχδιδασχόντων, τί mov ἦν ἄρᾳ τὸ μὲ) τούτοις μαθη-᾿ 
τευθῆναι. φιλοσόφων παΐδας, ἄλλων δὲ ἀπ᾽ ἄλλου δο- 
γμάτων τινῶν ἐπινοίας ποριζομένων, &x τῆς μαχρᾶς 
διαφωνίας ποικίλας αἱρέσεις φιλοσόφων συστῆναι ; 
᾿Αλλ' εἰ μὴ προσεῖχον αὐτοῖς οἱ πολλοὶ τῶν ἀνθρώ- 
πων, τοὺς εὐσεδεῖς δ᾽ οὖν xal θεοῖς προσιόντας χρῆν 
δήπου τὸ ἀδιάπτωτον ἐχ τῆς τῶν θεῶν ὠφελείας κε- 
πορίαθαι. Τίνες οὖν οὗτοι ; οὖς γὰρ ἂν φῇς, τούτους 


que non deos, sed pravos ac sceleratos daemones p) ἀπελέγχουσι πλανωμένους οἱ ἀντιδοξάζοντες. ᾿Αλλὰ 


fuisse demonstrem ? quippe qui infelicissimum mor- 
talium genus, in absurditates ab omni natura alie- 
nas conjecerint : quando ne dii quidem illi et vates, 
qui apud Grsecos fama, celebrantur, ut conducibDile 
quidquam et suo pretio zestjmandum, ad aniniz uti- 
litatem iis tradiderint, qui ad oracula accederent, 
demonstrari possint? Cur enim unquam Grzci ho- 
mines, relicto illorum usu, barbaram terram pete- 
re soliti sunt, ut mercatorum instar, disciplinas 
extrinsecus aliunde conquirerent, cum in proximo 
«ssent. dii quibus magistris uterentur? Si enim 
dii aut etiam boni demones respondissent , et 
alias quidem divinationibus aliisque miraculis osten- 
(4) οὐδ᾽. Forte οὐχ. Epit. 


γὰρ, ὡς ἔοιχε, δαιμόνων fjv. μαντεία, μέχρι κλέπτου 
φωρᾶς, ἣ σχεύους ἀπωλείας, fj τινος ἄλλου τοιούτου 
φθάνοντα, ὧν οὐχ ἀπειχὰς Tiv αὐτοὺς, ἐν τῷ περὶ γῆν 
ἀέρι τὰς διατριδὰς ποιουμένους, τὴν εἴδησιν ἐαχηχέ- 
ναι". χαλοῦ δὲ xal σοφοῦ μηδενὸς ἐπηδάλονς εἶναι 
δόγματος φιλοσόφου, μὴ πολιτείας, μὴ νόμου ὀρθῷ 
λόγῳ χειμένου * μᾶλλαν δὲ, εἰ χρὴ ἐλευθέρᾳ φωνῇ τά- 
ληθὲς εἰπεῖν, τούτους ἅπαντας ἀρχεχάχους ἡγεῖσθαι 
χρῆν γεγονέναι" οἱ δὴ περὶ σφῶν αὐτῶν, μοιχείας καὶ 
ἀῤῥενομιξίας, μητρογαμίας τε, xat ἀδελφῶν ἐχθέ- 
αμους χοινωνίας, xaX μυρίας ἄλλας θεομαχίας, ἔχθρας 
τε χαὶ πολέμους θεῶν πρὸς θεοὺς, ἀνθρώπων τε 
ᾧδαῖς καὶ ὕμνοις xal διηγήμασι, μυστηρίων τε ἐν 


$44 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICJAE LIB. V. 


548 


ἀποῤῥήτοις τελεταῖς λεγόντων ἀχροώμενοι, Οὐδεὶς A dissent vim suam, alias vero ex constanti et ne- 


(95v αὑτῶν πώποτε ἐπὶ τοῖς εἰρτι μένοις, ὡς ἐπ᾽ &xo- 
λάστοις, xal μηδὲ σώφροσιν ἀνθρώποις ἁρμόζουσι 
φοσνεῖν ἢ λέγειν τὰ τοιαῦτα, ἀγαναχτήσας φαίνεται. 
Καὶ τέ με χρὴ διατείνεσθαι, παρὸν ἐξ ἑνὸς τοῦ μεγί- 
στ παραδείγματος τὸ ὠμὸν χαὶ ἀπάνθρωπον, xal 
ὡς ἀλγθῶς μιαρὸν. τῶν δτλουμένων συνορᾶν ; λέγω δὲ 
iz «ng ἀνθρωποθυσίας. Τὸ γὰρ μὴ μόνον ἀλόγων 
ὕθων ἀφαγαῖς χαίρειν, ἀλλὰ xai ἀνθρώπων ἀπ- 
ὠλείαις, ποίας ὠμότητος ὑπερθολὴν οὐχ ὑπερτχόντισε ; 
ταῦτα γὰρ ἦν, ὡς ἔφην, τὰ διὰ τῆς προπαρασχευῆς 
ἐξ αὑτῶν τῶν Ἑλληνιχῶν φιλοσόφων τε xal συγγρα- 
φέων μεμαρτυρημένα * ἐξ ὧν xal μάλιστα δαίμονες 
ὄντες ποντιροὶ πολυπλόχοις pryavalg;, τοτὲ μὲν ταῖς 
διὰ μαντειῶν, τοτὲ δὲ ταῖς δι᾽ οἰωνῶν ἣ συμδόλων, ἣ 


cessaria disciplinarum veritate, veram docuissent 
sapientiam, quid tandem impedimento fuisset ne 
ab illis philosophorum filii instituerentur, ut ita 
illis institutis, nusquam aliz ab aliis opiniones , 
alia sententi;, alia decreta traderentur, neque 
vero ex longa diversitate, varie philosophorum 
sectz:? nascerentur? Quod si illos popularis tur- 
ba non attendebat , at saltem piis religiosisque 
hominibus, qui illos consulerent, constantem quam- 
dam doctrinam , beneficio illorum suppeditari opor- 
tebat. 906 Sed qui sunt hi tandem? nam quoscun- 
que dixeris tales, eos ut errantes redarguunt qui- 
cunque diversa aut contraria sentiunt. Caeterum ut 
par est, damonum crant oracula, que usque ad 


θυμάτων, ἢ τῶν Tapamirciov, τὸ ἀνθρώπειον δια- B furis compilationem, aut supellectilis interitum, 


σ-ρέφοντες γένος δείχνυνται. Διόπερ ἀποφαντέον ab- 
πῶν τὰ χρηστήριζ μὴ τοῦ ἐπὶ πάντων γεγονέναι 
Θεοῦ. Οὐγχοῦν οὐδὲ συγχρίνειν αὐτὰ τοῖς "E6palev 
προφέταις θεμιτὸν ἂν εἴη, ὧν ὁ πρῶτος ἱεροφάντης 
xai θεολόγος γεγονὼς Moor, θέα ὅτων ἀγαθῶν τῷ 
βίῳ παραίτιος κατέστη. 


aut aliud quidpiam ejusdem generis vim suam por- 
rigerent, quarum sane rerum haud incredibile est 
illos, utpote qui in hoc aere qui terram ambit, va- 
gari consueverint, habuisse scientiam; honestze au- 
tem et cum sapientia conjuncta rei, sive sententiz 
atque artis inventores fuisse, nunquam ostendes; 


non reipublice, non legis a recta ratione profecte, non instituti cujuspiam laudabilis , imo vero si 
aliquanto liberius dicere oportet, illos omnium malorum auctores et principes exstitisse affirmare 
necesse est : qui de seipsis adulteria, et impudicos marium abusus, et cum matribus et soro. 
ribus nupiias, concubitusque nefarios, et alia innumerabilia quz deorum nature adversantur, ini- 
micitiasque et bella deorum adversus deos, in ipsorum hominum canticis atque hymnis et narrationi 
iyos et sacrorum arcanis ritibus, ferri non recusarent, ac potius libentissime audirent. Certe nunquam 
eorum quisquam se contra homines indignatione correptum ostendit, quod qualia dicta a nobis sunt, 
talia ipsis aut cogitando, aut dicendo quasi nequitia plena, neque ulla modestia referta tribuerun:. 
Et, quid me oportet oratione progredi longius? cum plane de uno omnium exemplorum maximo, liceat 
et.crudelitatem et immanitatem et tetrum re vera institutum illorum intueri? dico autem de mactan- 
dorum bominum ritu. Quod enim non solum brutorum animalium sacrificiis gauderent, verum 
etiam hominum ipsorum interitu, cpjus tandem crudelitatis excessum non superaverit ? Hxc enim 
érant, ut dixi, quz in praeparatione et, philosophi et historici apud Grecos memorizx prodiderint : ez 
quihus maxime.quam perniciosi sint demones, quamque multiplicibus machinis, modo quidem ora- 
culum, modo vero. auspiciorum, aut signorum, aut hostiarum, aut aliorum similium, hominum perver. 
tant atque .implicent genus, demonstrabantur. Quare affirmandum, illorum oraculum nequaquain 
supregnum Deum auctorem habuisse. Neque igitur illa prophetis Hebreorum comparare fas est, quo- 
rum primus initjator. ac theologus exstitit Moses. Qui quidem quantorum qualiumque bonorum in 
vita auctor fuerit, jam hinc fscile contemplari potes. 


Πρῶτον μὲν δογμάτων εδαγγελιχῶν xa ἀληθῶν περὶ 5 9907 Primum sententias, opinionesqueevangelicas 


τοῦ ποιητοῦ xal δημιουργοῦ τῶν ἁπάντων Θεοῦ, περί 
τε τοῦ δευτέρου αἰτίου τῶν μετ᾽ αὐτὸν λογιχῶν καὶ 
γυερῶν οὐσιῶν, περί τε χοσμογονίας καὶ: ᾿ἀνθρωπογο- 
Vac l'oazhv ἱερὰν ἐξέδωχεν, ἔτι τε τῶν θεοσεδῶν 
ἱστορίας τῶν. πάλαι θεοφιλῶν 'Ἑδραίων, ὥσπερ τινὰς 
ἀρετῶν. εἰχόνας ὑποτυπωσάμενος, εἰς ζῆλον τῶν 
ἀγαθῶν ἀνδρῶν τοὺς ὑπηχόους ἀνεχίνησε " χαὶ νομο- 
θεσίας ἐνθέου χαὶ χαταλλήλου τοῖς τότε χρωμένοις 
φωτὸς ἀπήρξατο λόγων" xal θρησχείας θεοσεδοῦς 
πέφηνεν. εἰσαγωγεύς᾽ xal ἐπὶ πᾶσι τῶν μακχροῖς 
ὕσπερον χρόνοις ἔσεσθαι μελλόντων τὰς προῤῥήσεις 
ἀναπεφώνηχεν, ὡς μιχρὸν ὕστερον μνημονευθήσεται. 
Καὶ τοιοῦτος μὲν οὗτος" χατὰ τὰ αὐτὰ δὲ xal oi 


μετ᾽ αὑτὸν προφῆται πάρεργον μὲν, εἴπου τι τῶν. 


ἐφημέρων ἐζητεῖτο, χαὶ τοῦτο προὔλεγον τοῖς ἐρω- 
τῶσι". τὸ δὲ χεφάλαιον τῆς προφητείας αὐτοῖς ἐπὶ 


ac veras protulit, de omnium rerum auctore atque 
opifice Deo; tum de ejusdem Filio, rationalium in- 
telligentiumque naturarum auctore, earum utique , 
quz post ipsum exsistere intelliguntur: item de 
mundi atque bominis creatione, Seripturam 88- 
cram exaravit atgue. edidit. Preterea cum histo- 
rias religiosorum. hominum , et qui olim Deo grati 
apud llebrzeos vixerint, quasi quadam virtutum 
exemplaria expresserit , eos qui sibi dictanti pa- 
rerent, ad imitationem virorum bonorum excita- 
vit. Legi vero divinz, atque iis qui tunc uterentur 
accommodat», primus orationis splendorem adhi- 
buit adorationemque religiosam ac veram introdu- 
xit. Postremo iis, qui post se multis seculis futuri 
erant, predictiones enuntiavit, sicut paulo post a 
nobis commemorabitur : et hic quidem talis. Ad 


$45 


EUSEBII CAKSARIENSIS OPP. PARS. If. — APOLOGETICA. 


314 


eumdem vero modum etiam propheta qui post illum A μεγάλοις συνετελεῖτο. Οὐ γὰρ ἐπὶ μαντείᾳ τῶν ἐφ- 


exstiterunt. Ceterum extra propos.tum existime- 
tur, sicubi eorum quidpiam quz in diem quari so- 
lent, ipsi respondissent sciscitantibus. Summa au- 
tem omnis illorum prophetiz in rebus magnis con- 
sumebatur. Non enim in divinatione rerum quz in 
diem aut in presens tempus quzrerentur, neque 
parvis aut humilibus negotiis suum, quod a Deo 
acceperant, munus, dignum putabant. Sed super 
omni genere hominum divini in illis Spiritus illu- 
stratio ingens amplexa erat argumentum , non illa 
quidem ut de zgrotantis hominis corpore, neque 
de temporaria hac et omnibus morbis obnoxia vita, 
divinationem profiteretur : nec alioqui de quibus- 
dam mediis atque indifferentibus, qux neque, si 
adsint, ad profectum anima conducibilia, neque, 
si non adsint , damnurn aliquod aut perniciem affe- 
raut, tametsi nonnunquam hac quoque przdice- 
bant, non primaria quadam ratione, sed quod re- 
ruin graviorum perceptionem comitarentur, eisque 
essent adjuncta. Αἱ vero quz in causis divini ab 
illis accipiendi Spiritus, ad vaticinandum princi- 
pem locum obtinerent , ea majus quoddam contine- 
bant argumentum, quam ut ad ea quz dicta sunt, 
pertinere possent. Quod si quis totu:i quasi corpus 
eorum qua a Mose εἰ aliis post Mosem prophetis 
scripta sunt, diligentissime exploret, profecto ea 
nihil aliud amplexa inveniat, quam adhortatiunem 
atque doctripam divini cultus, qui Deo universi, 
)psi utique opifici rerum omnium sit exhibendus , 
cognitionemque ac theologiam supremam de Filio, 
qui una. cum Patre ipse quoque rerum sit auctor. 
208 Przterea dehortationem atque eversionem a 
fallaci multorum deerum cuitu, ad hec veterum 
sanctorum virorum, qui primi talem religionem 
observaverint, memoriam przedictionesque et re- 
sponsa de iis qui multis post szculis ad illorum 
vits» regulam, suam ipsi vitam directuri erant, per 
adventum Dei ad homines atque presentiam, ipsius, 
inquam, Filii, et ipse ejusdem docendz pietatis mu- 
nere functurus, et ad salutem vitze hominum affe- 
rendam venturus, in responsis dicebatur, cujus be- 
neficio ill cunctis gentibus et Graecis simul et bar- 
baris, eumdem divini cultus morem, quem vete- 
res lfebreeorum religionis amatores servaverant, 
prodendum esse canebant. Hxc Moses, h»c reli- 
qui item prophetz, qui omnes in uno ore, quod 
erat futurum, nuntiabant ; atque hz:ec erat causa cur 
divinus Spiritus afflaret homines et corriperet , ut 
videlicet Dei cognitionem ipsos, supremamque de 
Patre ac Filio theologiam doceret, iisdemque tra- 
deret verz illius pietatis morem , etad memoriam 
redigeret eos qui quondam omnes honestatis partes 
complevissent, necnon eos qui posterioribus ter- 
poribus a pietate rituque majorum suorum excidis- 
sent, eosque longa oratione reprehenderet : item 
caneret sdventum Salvatoris ac Doctoris universi 
humani generis, et per illum in cunctas gentes an- 
tiquae Hebraeorum religionis propagationem futuram, 


ἡμέρων xat πρὸς τὸν παρόντα χαιρὸν ἐπιζητουμένων, 
οὐδέ γε σμιχρῶν xai ταπεινῶν τὰ τῆς θεοφορίας 
ἠξιοῦντο᾽ ἀλλ᾽ ἐπὶ τοῦ παντὸς ἀνθρώπων γένους ἡ 
τοῦ θείου Πνεύματος ἐν αὐτοῖς ἔλλαμψις, μεγίστην 
ὑπόθεσιν περιέχουσα, οὐ περὶ νοσοῦντος ἀνθρώπου τὸ 
σῶμα, οὐδὲ περὶ τῆς προσχαίρου χαὶ πολυπαθοῦς 
ταύτης ζωῆς τὴν πρόῤῥησιν ἐπαγγελλομένη, οὐδὲ 
περί τινος ἀπολωλότος, οὐδ᾽ ἄλλως περί τινων μέσων 
xai ἀδιαφόρων, ἃ οὔτε παρόντα ψυχῆς βελτιώσει 
συμδάλλεται, οὔτε μὴ παρόντα ζημίαν ἣ βλάδην 
περιποιεῖ ( ἀλλ᾽ ἣν μὲν, ὡς ἔφην, ὅτε χαὶ ταῦτα 
προὔλεγον, οὐ χατὰ τὸν προηγούμενον δὲ λόγον" ἀλλὰ 
χατὰ ἀχολουθίαν τῆς τῶν χρειττόνων χαταλήψεως ) 
μείζονα μὲν ὑπόθεσιν ἣ κατὰ τὰ clpr μένα περιεῖχεν. Ei 


Β δ' οὖν τις τὴν πᾶσαν περιοχὴν τῆς Μωσέως γραφῆς, καὶ 


τῶν μετ᾽ αὑτὸν ἀχριθῶς διερευνήσειεν, εὕροι ἂν προ- 
τροπὴν xai διδασχαλίαν εὐσεδείας τῆς εἰς τὸν τῶν 
ὅλων Θεὸν, αὐτὸν δὴ τὸν δημιουργὸν ἀπάντων περι- 
ἐχουσαν, γνῶσίν τε χαὶ θεολογίαν τὴν ἀνωτάτω τοῦ 
δευτέρον αἰτίου, πάσης δὲ πολυθέου πλάνης ἀποτρο- 
πὴν, εἶτα τῶν πάλαι θεοφιλῶν ἀνδρῶν τῶν δὴ καὶ 
ἀπαρξαμένων τῆς εἰρημένης εὐσεδείας μνήμην, 
προῤῥήσεις τε χαὶ ἀναφωνήσεις κατὰ τὸν ἐχείνων 
βίον, ὑστέροις ποτὲ χρόνοις μελλόντων βιώσεσθαι, 
δι᾽ ἐπιφανείας χαὶ παρουσίας εἰς ἀνθρώπους Θεοῦ, 
αὑτοῦ δὴ τοῦ δευτέρου Κυρίου, χαὶ Θεοῦ μετὰ τὸν 
ἀνωτάτω Πατέρα, χαὶ αὑτοῦ χρηματίζοντος διδασχά» 
λου τῆς αὐτῆς εὐσεδείας, καὶ Σωτῆρος ἐπιφανησομόν- 
vou τῷ τῶν ἀνθρώπων βίῳ, δι᾽ οὗ πᾶσι τοῖς ἔθνε-. 
σιν, Ἕλλησιν ὁμοῦ xai βαρδάροις, προὔλεγον τὸν 
τῆς θεοσεθείας τῶν πάλαι θεοφιλῶν Ἕ δραίων τρόπον ᾿ 
παραδοθήσεσθαι. Ταῦτα Μωσῆς, ταῦτα δὲ χαὶ τῶν. ᾿ 
λοιπῶν προφητῶν παΐδες, οἵ πάντες ἐξ ἑνὸς στόματος ὦ 
προεχήρυττον. Καὶ τοῦτ᾽ ἣν τὸ τῆς εἰς ἀνθρώπους 
τοῦ θείου Πνεύματος ἐπιφορᾶς αἴτιον, διδάξαι 0sos. 
γνωσίαν ἀνθρώπους, καὶ τὴν ἀνωτάτω περὶ Πατρὸς 
χαὶ Υἱοῦ θεολογίαν, παιδεῦσαί τε τρόπον ἀληθοῦς 
εὐσεδείας, καὶ μνημονεῦσαι τῶν πάλαι χατωρθοιχό- 
των, τόν τε μετὰ τούτων ἔλεγχον διὰ μαχρῶν ἔχφᾶναι 
λόγων, θεσπίσαι τε τὴν παρουσίαν τοῦ Σωτῆρος καὶ 
διδασχάλου τοῦ παντὸς ἀνθρώπων γένους, χαὶ τὴν 6" 
αὐτοῦ τῆς παλαιᾶς ἐξ Ἕδραίων θεοδεδείας εἰς tva 
τὰ ἔθνη μετάδοσιν προχηρύξαι. Ταῦτα ἦν τὰ ἐξ 


Ὁ αἰῶνος στήλαις xa βέδλοις ἱεραῖς τῶν προφητῶν 


συμφώνως ἀναπεφωνημένα. Αὐτὰ δὴ ταῦτα, ἃ xol 
ἡμῖν, αὐτοῖς ὀφθαλμοῖς μετὰ τὸν μαχρὸν αἰῶνα, 
εἰσέτι νῦν πληρούμενα συνορᾶται " μιᾷ δὲ φωνῇ 
πάντες οὗτοι χαὶ θείῳ Πνεύματι χάτοχοι, πᾶσιν ἀν- 
θρώποις τὸ φῶς τῆς ἀληθοῦς προεχήρυττον εὖσε- 
6clag* ἁγνείαν τε ψυχῆς xal σώματος, παντελῇ τε 
χάθαρσιν διανοίας, ἣν αὐτοὶ πρότερον ἡσχηχότες, τοῖς 
ὑπηχόοις προὐδάλλοντο, πάσης ἀχολάστου πράξεως 
κοὺς προσιόντας ἀπείργοντες, μηδὲ τῆς πολυθέου 
πλάνης ἀπομιμεῖσθαι τὰς ἐχθέσμους ἐπιτηδεύσεις, 
προτροπάδην δὲ φεύγειν διδάσχοντες πᾶσαν δαιμννιχὴν 
ἐγχείρησιν, καὶ τὰς πάλαι περισπουδάστους ἐχείνας 
ἀνθρωποθυσίας, τὰς τε αἰσχρὰς xal ἐπιῤῥήτους 
περὶ θεῶν διηγήσεις, ὧν ἀπείργοντες, μόνῳ προῦ- 


343 DEMONSTRATIONIS 


EVANGELICJE LIB. Y. 546 


ἀνέχειν συνεδούλενον τῷ πάντων δημιουργῷ Θεῷ, A nuntiaret. Hsc sunt quie ab | initio el titulus et li- 


οἷα ἑτόρῳ xal χριτῇ τυγχάνοντι τῶν ἐν ἀνθρώποις 
πραττομένων" μηδὲ ἀγνοεῖν τὸν μέλλοντα εἰς ἀνθρώ- 
ποὺς ἐπιδτ μεῖν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ, Σωτῆρα παντὸς 
τένοος ἀνθρώπων, χαὶ διδάσχαλον βαρθάρων ὁμοῦ 
πεὶ Ἑλλήνων εὐσεδείας τῆς ἀληθοῦς χαταστησόμε- 
νον. Τοσοῦτόν τι ἣν τὸ διάφορον τῶν ὑπὸ τοῦ θείου 
Ἱπεύματος χατόχων xai τῶν ὑπὸ δαιμονιχῆς ἑνερ- 
γείας μαντεύεσθαι προσποιουμένων. Εἶτα τὸ μὲν πο- 
γνηρὸν δαιμόνιον, οἷα σχότους οἰχεῖον, σχότον xa 
ἀχλὺν περιδάλλον τῇ Ψυχῇ διὰ τῆς ἐμφοιτήσεως, τοῦ 
ὑκοφήτου οἷα νεχρὸν ἐξέπλου τοῦ χατὰ φύσιν λο- 
Ὑσμοῦ παρενηνεγμένον, οὐδ᾽ ἑπόμενον τοῖς λεγομέ- 
νοῖς ἢ πραττομένοις δι᾽ αὐτοῦ, παντελῶς δ᾽ ἀναίσθη- 
τὸν χαὶ παράφρονα᾽᾽ παρ᾽ ὃ χαὶ μαντείαν, ὥσπερ τι- 
νὰ μανίαν, εἰχότως ἐοίκασι τὴν τοιάνδε χατάπτωσιν 
ἐπιχεχλτχέναι" τὸ δέ γε ἀληθῶς xat ἔνθεον Πνεῦμα, 
φωτοειδὲς, μᾶλλον δὲ φῶς αὐτὸ τυγχάνον, f ἂν ἐπέλ- 
θῃ ψυχῇ, χαινὴν παραχρῆμα xat λαμπροτάτην φωτὸς 
ἡμέραν ἐν αὐτῇ χατειργάζετο, διαυγεστέραν τε χαὶ 
θεωρητικωτέραν πολὺ πλέον νῦν J| πρότερον αὐτὴν 
αὐτῆς ἀποφαῖνον, ὥστε νέφειν χαὶ ἐγρηγορέναι, συν- 
ὁρᾷν τε πάντων μάλιστα χαὶ συγχρίνειν τὰ θεσπιζό- 
μενα " παρ᾽ ὅ μοι δοχοῦμεν εὖ χαὶ ἀληθῶς προφήτας 
ἀπποχαλεῖν τοὺς τοιούσδε, παρὰ τὸ προφαίνειν xal προ- 
φουτίζειν ἐν αὐτοῖς τὸ θεῖον Πνεῦμα μὴ μόνον τὰ πα- 
Ἑόντα, ἀλλὰ xai τῶν μελλόντων ἀληθῆ xal ἀχριδῇ 
πε νῶσιν. Σχέψασθε δὲ εἰ μὴ πολὺ χρείττων οὗτος xai 
«ἀληθὴς ὁ λόγος, φάσχων Πνεῦμα θεῖον ψυχαῖς ἐπι- 


φοιτᾷν χεχαϑαρμέναις, χαὶ νῷ λογιχῷ xal διαυγεῖ C 


“πρὸς ὑποδοχὴν τοῦ Θείου παρεσχευασμέναις, ἣ ὁ τῶν 
ἂν ἀψύχῳ ὕλῃ καὶ σχοτίοις μυχοῖς ἐναποχλειόντων τὸ 
"αὐϑεῖον͵ ἕν τε γυναιχῶν καὶ ἀνδρῶν οὐ καθαραῖς ψυ- 
καΐῖς, ἤδη δὲ καὶ ἐπὶ χόραχας χαὶ ἱέρακας xaX ἄλλους 
«ἰὐἰυνοὺς, ἐπί τε αἶγας χαὶ ἄλλα ζῶα, ναὶ μὴν xat ἐπὶ 
ϑβέτων συστάσεις, ἕν τε ἡκατοσχοπίαις, χαὶ αἵμασι 
Ἰϑοσερῶν καὶ εἰδεχϑῶνιχνωδάλων, ἑρπετῶν τε ἰοδόλων 
σώμασιν, οἷον δραχόντων xal γαλῶν, καί τινων ἄλ- 
λων τοιουτοτρόπων, δι᾽ ὧν τὴν τῶν μελλόντων πρό- 
Ὑνποσιν ol θαυμάσιοι τὸν ἐπὶ πάντων Θεὸν ἐχφαίνειν 
δπειλήφασι. Τοῦτο δ' ἀνδρῶν ἦν μὴ συνεωραχότων 
Θεοῦ φύσιν, μηδέ γε θείου Πνεύματος δύναμιν ἐπινε- 
vorxótwv, οὐδαμῶς μὲν ἐμφιλοχωροῦσαν ἀψύχοις f| 
ἀλόγοις ζώοις, ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἐν λογιχοῖς ἅπασιν, εἰ μή 
«τε ἄρα f| μόνων ψυχῶν χαὶ ἐναρέτοις Ψυχαῖς, 
Sou; ἡμῖν ἀρτίως ὁ λόγος τοὺς Ἑ δραίων ὑπέγραψε 
προφήτας οὖς τοῦ θείου Πνεύματός φαμεν ἀξιωθῆ- 
vnu μεγάλων ἔνεχεν πραγμάτων οἰχουμένης ἁπάσης 
ἀνθρώπων βελτιώσει συμδαλλομένων. Εἰ δέ ποτ᾽ αὐ- 
τοῖς σχιᾶς δίχην ἐπηχολούθει τὸ χαὶ τὰ παρόντα τῶν 
μέσων xat ἀδιαφόρων γνωρίζειν, χαὶ προλέγειν χατὰ 
καιρὸν τὰ ἀγνοούμενα τοῖς ἐρωτῶσιν ἀναγχαίως χαὶ 
τοῦτο τοῖς πάλαι αὐτοῖς πλησιάζουσι παρεῖχον, ὡς 
ἂν μὴ δοχοῖεν οἱ λίχνοι περὶ τὰς προγνώσεις εὐλόγως 
ἐξοχλίγειν ἐπὶ τὰ ἔξω τῶν ἀλλοφύλων ἐθνῶν μαν- 
τεῖα σπάνει προφητῶν οἰχείων. ᾿Αλλὰ ταῦτα μὲν ὧδε 
τέλος ἐχέτω, τῆς ἐν τοῖς Ἑδραίων προφήταις θείας 
δυνάμεως ὄντα παραστατιχά. Ὥρα δὴ οὖν αὐτοῖς, οἷκ 
δὴ ἐνθέοις ἀνδράτι xal σοφοῖς, οὐ x1' ἄνθρωπο» γέ- 


bris sacris prophetarum , concordi voce enuntiata 
fuerunt; ipsa, inquam, hzc, quz etiam nos postlon- 
gissimum tempus, hodierno ipso die compleri ocu- 
lis nostris intuemur. Mi vero omnes uno ore, divino 
Spiritu afflati, cunctis hominibus lumen vers pie. 
tatis aperiebant, atque anim:e εἰ corporis castita- 
tem perfectamque mentis purgationem commenda- 
bant. Quam cum ipsi prius exercuissent, iis qui sibi 
auscultarent, proponebant , et ab omni minus ho- 
nesta actione eos qui ad se accederent, prohibebant 
deterrebantque, ne studia illa nefaria imitarentur 
quz ab errore colendi multos deos profecta fuerant : 
tum precipiti quodam cursu docebant, ut fugerent 
omnem dzemonicam traditionem, priscasque illas om- 
B nistudiocelebratashominum mactationes, obscenas- 
que de diis et nefandas narrationes: a quibus cum 
homines prohiberent, unum universi opificem Deum, 
909 quasi praesidem ac judicem omnium qua ab 
hominibus agantur, ut attenderent, hortabantur : 
atque interim ne ignorarent eum, qui venturus 
erat ad bomines, Christum utique Dei, Salvatorem 
universi humani generis, ac Doctorem non minus 
barbaris quam Grecis vere pietatis destinatum. 
Hec sane erat differentia inter eos qui Spiritum 
Dei receperant, et eos qui d:emonico instinctu di- 
vinationem profitebantur. Deinde pravum quidem 
unumquodque dimonium tanquam tenebrarum 
amicum, animum tenebris et caligine involvens, 
accessu suo quemcunque sibi subjecerat, naturali 
usu rationis deturbatum, quasi mortuum distende- 
bat. Itaque illetanquam omni sensu spoliatus, fa- 
ctusque amens, quid a se vel diceretur vel agere- 
tur, neutiquam intelligentia consequebatur. Ex qua 
re merito istiusmodi alienationi nomen imposue- 
runt, quod cum divinationem signiücet, a furore 
videtur esse deductum. Verus autem divinusque 
Spiritus cum lucidissimus, ac potius ipsa lux sit, 
ad quamcunque animam accesserat, in ea continuo 
novum ac splendidissimum lucis diem compare- 
bat, eamdemque et nitidam et ad contemplandum 
idoneam, multo amplius nunc quam prius esse con- 
suevisset, reddebat. Itaque cum maxime et sobrii 
erant, et vigilabant, et prz aliis omnibus quz ca- 
D nebant, ipsi intuebantur et comparabant. Ex quo 
mihi bene vereque videmur eos qui tales exstite- 
rint, vocare prophetas, quod divinus in eis Spiritus 
ante ostendere, et lumine suo anticipare, non prz- 
sentium modo, verum eliain futurorum veram, 
certamque cognitionem consueverit. Caeterum, con- 
templamini, 41.550, longene melior hzc et verior 
oratio, quz ait divinum Spiritum in animas expur- 
gatas, et ad suscipiendam Divinitatem intelligentia 
et ratione nitida comparatas, ingredi solitum, an 
eorum qui in materia inanima et tenebricosis se- 
cessibus, divinum quod sit, includunt : atque in 
feminarum virorumque impuris animis, neenon in 
corvis atque accipitribus avibusque czteris, prae 
terea in capris et reliquis animalibus, quinetiam in 


941 


EUSEBIT CASARIENSIS OPP. PARS. lr, — APOPOGETICA. 


948 


aquarum collectionibue, in extispiciis, in cruoribus 4 vop£votc, κατ᾽ ἐπίπνοιαν δὲ θείου Πνεύματος πε ἔθεσθαι 


odiosarum ac deformium belluarum, in venenato- 
rum serpentium corporibus, ut draconum et muste- 
larum, et aliorum ejusdem generis, per qux futu- 
rarum rerum cognitionem a supremo Deo indicari 
δὲ prodi, admirabiles isti et egregii auctores, contra 
quos dicimus, putaverunt. 910 Porro istuc ho- 
minum fuit nullam divine nature rationem haben- 
tium, neque vero quzenam sit divini Spiritus vis, 
considerantium, quz nullo modo inanima brutaque 
animalia incolere gaudet, ac ne rationalia quidem 
cuncta, sed ea tantum in quorum animis virtus in- 
Sit perfecta, quales paulo ante prophetas Hebrzo- 
rum oratio nostra descripsit, quos diximus magna- 
rum rerum causa, divino Spiritu dignos esse ha- 
bitos, utpote qui orbis universi hominibus ea pro- 
derent qux» ad ipsorum in virtute profectum con- 
ducerent; quod si quando illos instar umbrz, 
etiam rerum praesentium ac mediarum atque in- 
differentium cognitio comitata est, usque adeo ut 
sciscitantibus qu:e ignorarent, ad tempus quoque 
voedicerent, etiam hoe ipsum necessario illis qui 
ad ipsos accederent, przbebant: nimirum ne isti 
curiosi ἃς perquam avidi divinationum, jure ad 
extrema aliarum nationum oracula, penuria dome - 
sticorum prophetarum, secedere viderentur. Sed 
hzc hactenus dicta sint, ad illam vim divinam de- 
monstrandam quz in prophetis Hebrzorurn inerat. 
Tempus igitur jam est ut jlli tanquam ii qui viri 
divini sapientesque, non bumano more, exslite- 


διδάσχουσι, παιδεύεσθαί τε τὰ παρ᾽ αὑτοῖς δόγματα, 

xai τὰς εὐσεδεῖς xai ἀδιαπτώτους θεολογίας, οὐχέτ' 

ἀμφιθδολίαν ἔχοντα, μὴ πη ἀρετῆς xat ἀληθεέας ἀλ» 
λότριον ἐπάγονται. Φέρ᾽ οὖν ἤδη λοιπὸν, ἀναλαδόντες 
ἐξ ὑπαρχῆς τὸν λόγον, τὴν. ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις περὶ 
τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ τοῦ Χριστοῦ θεολογίαν, 
ἀπὸ τῆς προφητικῆς μαρτυρίας πιστωσώμεθα. Ἦ 
μὲν οὖν εὐαγγελιχὴ μαρτυρία ὧδε τὸν Χριστὸν θεο- 
λογεῖ" « Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, χαὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς 
τὸν Θεὸν, xat Θεὸς fv ὁ Λόγος. Πάντα 5v αὐτοῦ ἐγέ- 
νετο, xal χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ Ev. ». Καλεΐ δ᾽ 
αὐτὸν χαὶ φῶς νοερὸν, χαλεῖ δὲ χαὶ Κύριον, ὡσπερ- 
οὖν χαὶ Θεόν. Καὶ ὁ θεσπέσιος δὲ Παῦλος, οἷα τοῦ 
Χριστοῦ μαθητὴς ὧν xal ἀπάστολος;, συνάδει- τῇ θεο- 


B λογίζ, ταῦτα περὶ αὐτοῦ διεξιών εὍς ἐστιν εἰχὼν 


τοῦ Θεοῦ ἀοράτου, Πρωτότοχος πάσης χτίσεως, ὅτι ἐν 
αὐτῷ ἐχτίσθη τὰ πάντα, τὰ ἐν τοῖς οὐρανοῖς χαὶ τὰ ἐπὶ 
τῆς γῆς, εἴτε θρόνοι, εἴτε χυριότητες, εἴτε ἀρχαὶ, εἶτε 
ἐξουσίαι. Τὰ πάντα δι᾽ αὐτοῦ xaX εἰς αὐτὸν ἔχτισται, 
χαὶ αὐτός ἐστι πρὸ πάντων, χαὶ τὰ πάντα δι' αὑτοῦ συν- 
ἐστηχε.» Κέχληται xai Θεοῦ δύναμις καὶ Θεοῦ σοφία. 
Αὐτὰ δὴ οὖν ταῦτα πρόχειται χαὶ νῦν ἀπὸ τῶν παρ᾽ 
Ἑόδραίοις προφητιχῶν γραφῶν ἐξανθίσασθαι, ὡς ἂν 
διὰ τῆς ἐν ἑκατέροις τοῖς μέρεσι συμφωνίας d) τοῦ 
ἀληθοῦς ἀπόδειξις παρασταθείη. Χρὴ δὲ μὴ ἀγνοεῖν, 
ὅτι οἱ μὲν θεῖοι χρησμοὶ, πολὺ τὸ xal πρὸς λέξιν xal 
πρὸς διάνοιαν ὑπερφυὲς τῇ. Ἑδραίων φωνῇ κερι» 
ἐχοντες, διαφόρου τῆς ἐπὶ τὸ Ἑλληνιχὸν ἑρμηνείας 
τετυχήχασι, τοῦ δυσθεωρήτου χάριν. Οἱ δ᾽ οὖν ἄνδρας 


runt, sed afflati divino Spiritu, qua credenda essent, C ἀθρόως 'E6palot συμφώνως αὐτὰς μεταδεδλήχασιϊ, 


docuerint, sua ipsorum decreta, οἱ cum pietate 
conjunctas incorruptasque theologias, sine omni 
prorsus ambiguitate nos doceant, ut videamus num 
usquam quidquam ἃ virlutle ac veritate alienum 
importent. Agedum igitur jam deinceps, novo 
quodam dicendi initio assumpto, quz in Evangeliis 
de Salvatore nostro Jesu Christo theologia conti- 
netur, eam propheticis quoque testimoniis com- 
probemus. Evangelica igitur testificatio talem de 


οἷς μάλιστα τὸν νοῦν προσέξομεν, ὅτι δὴ καὶ «fj col 
Χριστοῦ Ἐχχλησέχ τούτοις χεχρῖσθαι φίλον. Εἰ δὲ 
ποὺ γίνοιτο χρεία, οὐδὲ τὰς τῶν μετὰ ταῦτα νεωτᾷ 
ρων ἑρμηνευτῶν ἐχδόσεις, αἷς εἰσέτι νῦν Ἰουδαδηΐς 
χρῆσθαι φίλον, παραιτησόμεθα" ὡς ἂν πανταχόϑεν δὰ 
45; ἀποδείξεως ἡμῖν βεδαιοτέρας τύχοι vapacté- 
σεως. Τούτων ἡμῖν πεπροοιμιασμένων, καὶ τῶν ἐν- 
θέων φωνῶν ἤδη λοιπὸν ἐφαψόμεθα. 


Christo profert theologiam : « In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum: omnia per 
jpsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil **. » Vocat porro illum lucem intelligentem, vocat etiam 
Dominum, sicut interim Deum quoque. Divinus autem Paulus, tanquam Christi discipulus et ape- 
stolus, cidem theologie concordat, ubi de illo hzc narrat : « Qui est imago Dei invisibilis, primogeni- 
tus omnis creatur», quoniam in ipso condita sunt universa, in calo et in terra, visibilia et invisibilis, 
sivethroni, sive dominationes, sive principatus, sive potestates, orania per ipsum et in ipso creata sunt, et 
ipse est ante omnia, et omnia per ipsum constant**, » Vocatur aotem et Dei virtus et Dei sapientia. 
211 !ic ipsa igitur hoc. tempore de propheticis Hebrzorum monumentis, quasi de variis floribus 
colligenda nobis proposita suni ut per utriusque partis consensionem demonstratio constet veritatis. 
Ceterum, ignorare neutiquam oportet, quemadmodum divina oracula, cum multum quod, tum in ver- 
bis, tum in sententiis, mirifice excellat, Hebraica lingua contineant, variam diversamquo in Grzca lin- 
gua interpretationem, ob diflicultatem contemplandi, sortita sint. Sed cum olim viri Hebrzii mult 
simul convenerint, et una. eademque voce illa omnia converterint, cog maxime sequemur, quamndo- 
quidem Christi quoque Ecclesie iisdem uti placuit. Sicubi autem usu venerit, ne juniorum quidem ia- 
terpretum novas editiones, quas etiam nunc Judzi libenter usurpant, recusabimus. : ut.oa quae ad ne- 
stram hanc demonstrationem pertinent, ex omni parte stabilius firmiusque consistant. Cum bzc hac- 
tenus prefati simus, reliquum jam est, ut in ipsas divinas voces insistamus. 
98 Joan, 1, 1-ὅ. ** Coloss. 1, 15-17. 


551 


ÉUSEBIT CAESARIENSIS OPP. PARS. 1]. — APOLOGETICA. 


259 


providentiam acceperit, adjungit, « Per ine reges A 75v μνημονεύσειν τὰ ἐξ αἰῶνος, ἐπάγει λέ- 


regnant , et potentes scribunt justitiam , per me 
magni viri magniflcantur ; » deinde ubi dixit se 
memoraturum quz a szeculo sunt, adjungit dicens: 
« Dominus creavit me initium viarum suarum in 
opera sua, ante szculum fundavit me. » 913 
Quibus verbis interim seipsum genitum, neque 
eumdem cum [ngenito docet esse, eum sane qui 
4nte omne evum essentiam acceperit, et in mo- 
dum fundamenti cunctis genitis rebus przemissus 
sit. Ex quo divinum Apostolum argumentum acce- 
pisse credibile est, ut de illo diceret, « Qui est ima- 
go Dei invisibilis, primogenitus omnis creaturze, 
quoniam in ipso condita sunt universa, in celo et 
in terra **. » Siquidem primogenitus omnis crea- 
ture dictus est in illo : « Dominus creavit me ini- 
tium viarum suarum in opera sua. » Jure autem 
hinago Dei intelligetur, utpote qui geuitura sit 
Íngenite nature. lloc igitur in his qus in ma- 
nibus sunt confitetur, ubi ait : « Antequam montes 
guis sedibus firmarentur, » et, « Ante omnes colles, 
gignit me. » Inde illum Filium unicum, et primum 
genitum Dei Verbum appellamus, qui quidem idem 
sit cum ea Sapientia de qua dictum est. Quomodo 
autem genituram illum esse Dei dicamus, alius erit 
et proprius indagandi locus, quoniam neque secun- 
d"m projectionem, neque secundum diductionem, 
aut divisionem, aut diminutionem, aut sectionem, 
aut omnino secundum aliquid eorum quz in genitura 
mortali exigi solent, ineffabilem illius procreatio- 
nem cogitamus : neque fas est ullis genitis rebus 
illius aut genituram, aut propagationem, quz qui- 
dem nullis neque verbis, neque nominibus compre- 
hendi potest, similem arbitrari, neque vero aliquam 
illi eorum qui temporaria οἱ mortalia sunt, com- 
parare imaginem : quoniam neque secundum cas 
animalium procreationes, qus apud nos visuntur, 
essentiam de essentia, eamque divisibilem aut se- 
parabilem, Filium de Patre, patiendo aut dividendo 
prodiisse, pie dicere possumus : partes enim nullas 
habet, insecabileque est, quod divinum est, non se- 
catur, non dividitur, non extenditur, non corripi- 
tur, non diminuitur, non majus, non pejus, non 
melius (it ; non habet in seipso aliquid quod a seipso 
sit aliud, ut illud possit abjicere : quidquid enim 
in aliquo est, aut est tanquam accidens, ut album 
in corpore, aut tanquam aliud in alio, ut in pre- 
gnante fetus quem in utero gestat, aut tanquam 
pars in toto, ut in corpore manus, vel pes, vel di- 
gitus, qux totius sunt partes, quarum si abscissio- 
nem, aut sectionem aliquam, aut divisionem pa- 
tiantur corpora, imperfectam ac mutilum ipsum 
totum, veluti iumma parte amputata, relinquitur. 
At enim in ingenita maximi Dei natura, 914 et 
in unici ejusdem primoque geniti Filii procreatione, 
talem usurpare imaginem aut similitudinem, om- 
nium quz impia sunt, inaxime impium sit. Non igi- 


** Colos. 1, 15. 


Yov: « Κύριος ἔχτισέ μὲ ἀρχὴν ὁδῶν αὑτοῦ εἰς 
ἔργα αὐτοῦ πρὸ τοῦ αἰῶνος ἐθεμελίωσέ με.» 
δι᾿ ὧν ὁμοῦ xal γενητὸν ἑαυτὸν, οὐχὶ δὲ τὸν αὐτὸν 
ὄντα τῷ ᾿Αγεννήτῳ διδάσχει, πρὸ παντὸς αῶνος οὐ- 
σιωπένον, θεμελίου τε τρόπον τῶν γεννητῶν ἀπάν- 
τῶν προδεδλημένον. “Ὅθεν τὸν θεῖον ᾿Απόστολον εἰχὰς 
ὁρμώμενον περὶ αὐτοῦ φάναι * « Ὃς ἐστιν εἰχὼν τοῦ 
᾿Δοράτου, πρωτότοχος πάσης χτίσεως " ὅτι ἐν αὐτῷ 
ἐχτίσθη τὰ πάντα, τὰ Ev τῷ οὐρανῷ xal τὰ ἐπὶ τῆς 
The. » Πρωτότοχος μὲν γὰρ πάσης ἀνείρηται κτί- 
σεως, χατὰ τὸ, « Κύριος ἔχτισέ με ἀρχὴν ὁδῶν αὖ- 
«οὔ εἰς ἔργα αὐτοῦ * » νοοῖτο δ᾽ ἂν εἰχότως εἰχὼν τοῦ 
Θεοῦ, ὡς ἂν γέννημα τῆς ἀγεννήτου φύσεως τυγχά» 
νων. Τοῦτο δὲ οὖν ἐν τοῖς μετὰ χεῖρας ὁμολογεῖ, δι᾽ 
ὧν φησι" « Πρὸ τοῦ ὄρη ἑδρασθῆναι, » xat, « Πρὸ 
& πάντων βουνῶν γεννᾷ με. » Ἔνθεν αὐτὸν Υἱὸν 
μονογενῆ, xal πρωτότοχον τοῦ Θεοῦ Λόγον ἀναγο- 
ρεύομεν τὸν αὑτὸν ὄντα τῇ δηλουμένῃ Σοφίᾳ. Ὅπως 
δὲ γέννημα Θεοῦ αὐτὸν εἶναί φαμεν, ἰδίας ἂν δέοιτο 
ἐξετάσεως ^ ἐπεὶ μήτε χατὰ διάστασιν, ἢ διαίρεσιν, 
ἣ μείωσιν, ἣ τομὴν, ἣ χατά τι ὅλως τῶν ἐπὶ τῆς θνη- 
τῆς γενέσεως ἐπιτελουμένων, τὴν ἀπόῤῥητον αὐτοῦ 
γενεσιουργίαν ἐπινοοῦμεν. Οὐδὲ γὰρ θέμις τῶν ἐν 
γενητοῖς τισι τὴν ἄῤῥητον xal ἀχατονόμαστον αὐ- 
τοῦ γένεσίν τε χαὶ οὐσίωσιν ἀφομοιοῦν, οὐδέ τινα τῶν 
ἐπιχαίρων xal θνητῶν παραθδάλλειν αὐτῷ εἰχόνα " 
ἐπεὶ μηδὲ χατὰ τὰς παρ᾽ ἡμῖν τῶν ζώων γενέσεις 
οὐσίαν ἐξ οὐσίας χατὰ πάθος ἣ διαίρεσιν, μεριστὴν 


C καὶ χωριστὴν ix τοῦ Πατρὸς προεληλυθέναι τὸν Y'a 


φάναι ὅσιον. ᾿Αμερὲς γὰρ xat ἄτομον τὸ Θεῖον, αἢ 
τεμνόμενον, οὐ διαιρούμενον, οὐχ ἐχτεινόμενον, eii 
μειούμενον, οὗ συστελλόμενον, οὐ μεῖζον, οὐ χε 

οὗ χρεῖττον αὑτοῦ γινόμενον, οὐχ ἔχον τι ἐν ἕα' 
ἕτερόν τι αὑτοῦ, ἵνα χαὶ πρόηται τοῦτο. Πᾶν γὰρ 
ἕν τιν! ὄν, ἢ ὡς συμδεδηχὸς, οἷον λευχὸν ἐν σώμαδ, 


ὡς ἕτερον ἐν ἑτέρῳ τυγχάνει, ὡς τὸ ἐν | 
po TX xuogé- 


ρούσῃ χατὰ γαστρὸς χυοφορούμενον, ἣ ὡς μέρος iv 


τῷ ὅλῳ, ὡς ἂν ἐν σώματι χεὶρ ἣ ποῦς, ἢ δάχτυλος 
τοῦ παντὸς ὄντα μέρη, ὧν ἀποχοπὴν fj τινα τομὴν ἣ 
διαίρεσιν πεπονθότων, ἀτελὲς xat χολοῦδν, ὡς ἂν τοῦ 
μέρους ἢχρωτηριασμένου, ἀπολέλειπται τὸ πᾶν. ᾿Αλλὰ 
γὰρ καὶ τὸ εἰχόνι τοιᾷδε χαὶ ὁμοιώσει χρῆσθαι ἐπὶ 
τῆς ἀγεννήτου φύσεως τοῦ τῶν ὅλων θεοῦ, xal τῆς 


D τοῦ Μονογενοῦς αὐτοῦ xal Πρωτοτόχου γενέσεως, 


πάντων ἂν εἴη ἀσεδέστατον. Οὐ τοίνυν ὡς ἕτερον ἐν 
ἑτέρῳ, ἐξ ἀπείρων xaX ἀνάρχων αἰώνων ἦν ὁ Υἱὸς 
ἀγέννητος ἐν τῷ Πατρὶ, μέρος ὧν αὑτοῦ, ὃ μεταὔλη- 
θὲν ὕστερον χαὶ χενωθὲν ἐχτὸς αὐτοῦ γέγονε * τροπῇ 
γὰρ αὐτῇ ἤδη τοῦτο οἰχεῖον " χαὶ δύο γ᾽ ἂν οὕτως 
ἀγέννητα εἶεν, τὸ προθδεδληχὸς χαὶ τὸ προδεδλημέ- 
yov. Καὶ τίς ἦν κατάστασις χρείττων ; "Apa d πρὰ 
τῆς τροπῆς τῆς χατὰ τὴν προθολὴν διαστάσεως ; 
Οὔχουν ὡς μέρος fj μέλος ἀγεννή τως ἡνωμένον ἀεὶ 
πρότερον, ἔπειτα δὲ διαστὰν χαὶ χωρὶς γενόμενον 
τοῦ ὅλου, τὸν Υἱὸν ἀπὸ τοῦ Πατρὸς οἷόν τε ἐπινοεῖν. 
κΑῤῥητα γὰρ xai ἄντικρυς ἀσεδῃ ταῦτα, ὕλης μὲν 


$55 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS. IIl. — APOLOGETICA. 


cidens in qualitatibus retinent; splendor enim, cum A ἀνεπιλογίστως ἡμῖν, ζῶντος Θεοῦ ζῶσά τις, xal xao" 


ipsam lucis naturam comitetur, nec ipsam unquam 
lucis essentiam relinquat, extra ad ipsum, in quo 
est, stare noR potest : at vero ipsum Dei Verbum 
per seipsum et essentiam obtinet et. consistit, nec 
absque gignendi ratione cum Patre exsistit simul, 
sed tanquam unicus Filius, qui solus ante omnia 
szcula ex Patre sit genitus : bonus item odor, cum 
subjecti corporis emanatio quzdam sit, ipsa quo- 
que corporea, neque seorsim a prima causa per 
seipsum impleat id, quod ipsi proximum est, nihilo- 
minus etiam ipse a natura corporea non recedit. 
Non sic igitur a nobis ea qua ad primam Salvato- 
ris nostri propagationem pertinent, intelligenda 
sunt; nequeenim ex natura ejus qui ingenitus est, 
partiendo aliquid aut dividendo naturam est nactus : 
neque vero absque principio cum Patre eimul ex- 
stitit, quando ille quidem ingenitus, hic vero geni- 
tus est, et ille Pater, hic Filius : at vero Patrem 
exsistere, et naturam suam obtiuere non a Filio, 
unusquisque facile confitebitur, eadem porro ratio- 
ne imago Dei erit, ita quidem, et rursus nullis ne« 
que verbis, neque rationibus, quomodo sit, com- 
prehendere possimus , quippe cum viventis Dei vi- 
vens ipsa sit et per seipsam consistens, sine mate- 


ria, sine corpore, nihil prorses habens admistum. 


contrarii ; neque vero cujusmodi ulla sit apud nos 
imago, qux et aliud essentie subjectum babeat, 
et aliam speciem, sed qu: tota ipsa sit species, et 
ipsa essentia, similitudinem referens Patris. Sic 
autem Patris quoque fragrantia erit, qu: efficacis- 
simam largiendz vitz: vim habeat, sed ita rursus 
aeque dici a nobis, neque rationibus colligi possit : 
siquidem omnia quascunque de illo vera sunt, inef- 
fabilia sunt hominum vocibus, et mortalium cogi- 
tationibus, secundum exquisitam rationem incogi- 
tabilia. 916 Sed enim quoquo modo audire nos 
juvat, itidem sacra nos erudiunt oracula. Annon 
Christi bonum odorem ipse seipsum, e! sui similes 
sanctus Apostolus *, propterea quod Spiritus Christi 
particeps esset, appellavit ? Nonne unguentum eva- 
cuatum ipse coelestis Sponsus in Canticis ὃ dictus 
est, idcirco quod cum illam ipsius evacuationem, 
cum omnibus tam visibilibus quam invisibilibus, 


tam corporeis quam incorporeis, tam rationalibus ἢ 


quam brutis communicaverit, tum ea secundum 
proportionem digna effecta sunt, qui in partem ac- 
ciperentur, οἱ divini Verbi liberalitate quadam 
fruerentur? Hujus quidem divini afflatus susceptío- 
nem, iis qui rationales sensus diminutos non ha- 
bent, universus impertit mundus, usque adeo ut 
qua terrena et corruptioni obnoxia sunt corpora, 
omnis materiz expertem incorruptamque fragraa- 
tiam redoleant, dum quidem superne, instar fontis 
manat Deus universi, qui cum unici Verbi sui sit 
Pater, idem sit primum re vera bonum, quod boni 
gignendi vim habeat, dumque genituram obtinet, et 


* * Zor, y, 156. * Cant. 1, 2. 


αὑτὴν ὑφεστῶσα ἀύΐλως, xai ἀσωμάτως, xal τοῦ 
ἐναντίου παντὸς ἀμιγῶς, ἀλλ᾽ οὐχ οἵα τις πάλιν ἢ 
παρ᾽ ἡμῖν εὐχῶν, ἕτερον μὲν ἔχουσα τὸ χατ᾽ οὐσίαν 
ὑποχείμενον, ἕτερον δὲ τὸ εἶδος, ἀλλ᾽ ὅλον αὐτὸ, εἶδος 
ὧν, καὶ αὐτοουσίᾳ τῷ Πατρὶ ἀφομοιούμενος. Οὕτω 
δὲ χαὶ ζωτιχωτάτη τοῦ Πατρὸς εὐωδία τυγχάνει, 
ἀῤῥήτως ἡμῖν πάλιν καὶ ἀνεπιλογίστως " ἐπεὶ xai 
πάντα ὅσα ἐστὶ περὶ αὐτὸν ἀληθῆ, ἄῤόητα ἂν εἴη ἀν- 
θρώπων φωναῖς, xat λογισμοῖς θνητῶν ἀνεπιλόγιστα, 
χατὰ τὸν ἀχριδῇ λόγον. ᾿Αλλὰ γὰρ ὡς ἡμῖν ἀχούειν 
φίλον, τοιῶσδε χαὶ τὰ λόγια παιδεύει. Ἢ οὐχὶ xal 
Χριστοῦ εὐωδίαν αὐτὸς ἑαυτὸν, χαὶ τοὺς αὐτῷ παρα- 
πλησίους ὁ ἱερὸς ᾿Απόστολος προσεῖπε διὰ τὴν τοῦ 
Χριστοῦ πνεύματος μετοχήνς μύρον τε ἐχχενωθὲν 


B ὁ οὐράνιος Νυμφίος ἐν τοῖς ΄Λαμαδιν ἀνηγόρενται ; 


Διὸ τῆς αὐτοῦ ἐχχενώσεως τὰ πάντα, ὁρατά τε xal 
ἀόρατα, σώματά τε xal ἀσώματα, λογιχά τε χα! 
ἄλογα, μετασχόντα, ἀναλόγως χατηξίωται μετουσίας 
καὶ τῆς τοῦ θείου Λόγου μετείληφε χοινωνίας. Ταύ- 
τῆς γε τῆς ἐνθέου πνοῆς τὴν ἀντίληψιν τοῖς τὰς λογυ- 
χὰς αἰσθήσεις μὴ πεπηρωμένοις ὁ σύμπας ἀποδί- 
δωσι χόσμος, ὡς τὰ τῇ φύσει γεώδη xai φθαρτὰ 
σώματα τῆς ἀὔύλου xal àxnpátou εὐωδίας ἀποπνεῖν, 
“ππηγάζοντος μὲν ἄνωθεν τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ, ὅς, τοῦ 
μονογενοῦς αὐτοῦ Λόγου Πατὴρ ὧν, αὐτὸς ἂν εἴη τὸ 
πρῶτον χαὶ χύριον χαὶ μόνον ἀληθῶς ἀγαθὸν, ἀγα- 
θοῦ γεννητιχὸν, δευτερεύοντος δὲ, xal ὡσὰν ἀπὸ 
πρώτης καὶ ἡγουμένης οὐσίας ἐπιχορηγουμένου τοῦ 
Υἱοῦ, ὃς xai μόνος τῆς πατριχῆς οὐσίας εὐωδία τις 
ἡμῖν ἀνείρηται δουλεύουσι λογίῳ παιδεύοντι περὶ . 
αὐτοῦ, ὅτι δὴ, « ᾿Ατμίς ἐστι τῆς τοῦ Θεοῦ δυνάμεως, | 
καὶ ἀπόῤῥοια τῆς τοῦ Παντοχράτορος δόξης εἴλιχρι: | 
vhe, xal ἀπαύγασμα φωτὸς ἀϊδίου, xal ἔσοπτρον 
ἀχηλίδωτον τῆς τοῦ Θεοῦ ἐνεργείας, χαὶ εἰχὼν τῆς. 
ἀγαθότητος αὐτοῦ. » Πλὴν ἀλλὰ ταῦτα ὅπη ἄν vid 
xai θέλοι, ταύτῃ τιθέσθω - ἡμῖν δὲ ἐξαρχεῖ τὸ ἀληθὲς 
ἐχεῖνο xal εὐσεδὲς αὖθις ἐπαναλαμδάνειν ῥῆμα, δι᾿ 
οὗ χαὶ τὴν λύσιν ἐπιθήσομεν τοῖς ἐξῃτημένοις πολ» 
λάχις ἤδη ἐπειπόντες " « Τὴν γενεὰν αὐτοῦ τίς δι» 
ἡγήσεται ; »᾿Ανέφιχτος γὰρ ὡς ἀληθῶς, χαὶ οὐχ ἀν- 
ϑρώποις μόνον, ἀλλὰ χαὶ ταῖς πάσης ἐπέχεινα οὐσίας 
δυνάμεσιν, dj τοῦ Μονογενοῦς τοῦ Θεοῦ τυγχάνει γέ- 
γεσις, ὡσπεροῦν xat αὐτὸς ὁ Σωτὴρ xa Κύριος ἡμῶν 
τοὺς οἰκείους μαθητὰς αὐτὰ δὴ ταῦτα μυσταγωγῶν, 
« Οὐδεὶς ἔγνω, » φησὶ, « τὸν Πατέρα, εἰ μὴ ὁ Υἱός "» 
ᾧ καὶ ἐπιλέγει" « Καὶ οὐδεὶς ἔγνω τὸν Υἱὸν, εἰ μὴ 
ὁ Πατήρ. » ᾿Αγνώστου τοίνυν ὁμοίως τῆς τε περὶ τοῦ 
Πατρὸς xai τῆς περὶ τοῦ Υἱοῦ θεολογίας τοῖς πᾶσι, 
πλὴν αὐτοῖς τυγχανούσης, ὡς ἐν ἀποῤῥήτοις ἐν ταῖς 
παρατεθείσαις τοῦ Σολομῶντος λέξεσι, τῆς Σοφίας 
ἀχουστέον λεγούσης " « Πρὸ τοῦ ὄρη ἐδρασθήῆναι xat 
πλασθῆναι τὴν γῆν, πρὸ δὲ πάντων βουνῶν γεννᾷ με.» 
Ἔτι δέ φησι συμπαρεῖναι τῷ Πατρὶ τὸν οὐρανὸν 
χατασχενάζοντι" « Ἡνίχα γοῦν ἡτοίμαζε τὸνοὐρανὸν, 
συμπαρήμην αὐτῷ. » Καὶ τὸ ἐξ ἀπείρων δὲ αἰώ. 
vov ἀΐδιον τῆς σὺν Πατρὶ διαμονῆς ἐμφαίνει, οἷς 


551 
ἐπιλέγει. € Ἥμην παρ᾽ αὐτῷ ἁρμόζουσα- ἐγὼ 
fipnv fj προσέχαιρε" xa0' ἡμέραν δὲ προσώπῳ 
αὐτοῦ προσέχαιβον. » Καὶ ἀθδύσσους δὲ xal πηγὰς 
ὑξάτων, ὄρη τε xal βουνοὺς, χαὶ ὅσα ἄλλα χατὰ τὸν 
πόπον χοινοῖς ῥήμασιν οἷς ἐπωνόμασται, ἦτοι περὶ 
«f$ τοῦ χόσμου συστάσεως, ix μέρους τὸ πᾶν 
ὄτλουντος ἀχουστέον, ἣ τροπιχώτερον ἐχληπτέον, 
«29:2 μεταφέροντα τὰ σημαινόμενα ἐπὶ νοητὰς οὖ- 
σίας xal θείας δυνάμεις, ὧν πάντων πρωτότοχος 
Σοφία xai μονογενὴς xai πρωτόγονος τοῦ Θεοῦ προ- 
ὑπέσττι Λόγος, ὄντινα Χριστὸν ἡμεῖς προσαγορεύομεν, 
διδασχάλῳ μαθητευόμενοι τῷ ᾿Αποστόλῳ λέγοντι" 
« Χριστὸς Θεοῦ δύναμις, χαὶ Θεοῦ σοία. » Κέχληται 
δὲ ἐνταῦθα τῷ τῆς Σοφίας εἰχότως προσρήματι, 
ὡς τοῦ μόνου δοφοῦ Πατρὸς τὰς πανσόφους xai ἐπι- 
στημονιχὰς τῶν ὅλων θεωρίας τε... Λείπει cda. 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. V. 


À 


258 


quasi a primo et ingenito Patre sufficitur Filius, 
qui eliam solus patermz essentie íragrantia quz- 
dam dictus est a nobis, qui oraculo obsequimur 
talem de illo doctrinam tradenti : « Vapor est, in- 
quit, virtutis Dei, et emanatio glorie Omnipotentis 
sincera, et splendor lucis alerne, et speculum sine 
macula Dei efficace , et imago bonitatis.ejus *. » 
Verumtamen hzc que loco quis velit, ibi utique 
ponat: nobis autem satis superque sit, verum illud 
ac pium rursus verbum repetere, quo etiam eorum 
de quibus quzsitum fuerit, diflicultates dissolvemus, 
ipsum inquam illud, quud antea szpius effati su- 
mus : « Generstionem ejus quis enarrabit? » Ro 
vera enim non solum a nullis hominibus, sed ne 
ab ullis quidem potestatibus, quae ultra omnem 
naturam evaserint, unici Dei Filii generatio potest 


comprehendi, sane non aliter quam ipse Salvator ac Dominus noster, bisce ipsis rebus suos initians 
discipulos : « Nemo, inquit, novit Patrem nisi Filius *; » et 23djungit protinus : « Et nemo 
novit Filium, nisi Pater *, » Cum ergo theologia de Patre et Filio sque omnibus, prater unos ipsos, in 
cognila siL, quasi in arcanis in illis Salomonis verbis quz» superius apposuimus, Sapientiam audire oportet 
dicentem : «Antequam montes suis sedibus firmarentur etinformaretur terra,et ante omnes colles, gignit me.» 
217 Ait praeterea, se una cum Patre fuisse, cum celum instrueret : « Quando, inquit, parabat co- 
lum, una cum eo aderam. » Deinde eternam ab infinitis seculis cum Patre mansionem significat, ubi 
adjungit: « Eram cum illo componens, ego eram apud quam gaudebat, quotidie vero lzetabar in vultu 
ejus. » Porro autem abyssos et fontes aquarum, et montes οἱ colles, et alia quacunque communibus 
verbis hoc in loco denominata sunt, aut de mundi constitutione, ita accipere oportet, ut a parte totum 
intelligatur, aut alio genere fiyure interpretari, transferendo significata eorum ad intelligibiles es- 
sentias, potestalesque divinas : quas omnes ortu suo antecedit Sapientia, quibusque omnibus anti- 
quius exstitit unicum, primoque genitum Dei Verbum, quem nos Christum appellare consuevimus, 
€docti a magistro Apostolo dicente : « Christus Dei virtus et Dei sapientia". » Sed hic appellatione 
Bapientiz merito vocatus est [sicut solius sapientis Patris, sapientissimas ct scienti:e parentes univer- 


sorum contemplationes]... Reliqua desunt. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ Β΄. Β 


. ('AxégaJAor.) 

Ἔν δὲ τῷ δευτέρῳ σχήπτρω βασιλιχῷ τιμᾷ " ἐν 
δὰ τῷ τρίτῳ, τὴν κατ᾽ ἀρετὴν αὐτῷ τελείωσιν μαρ- 
τυρεῖ" εἶτ᾽ ἐπὶ τούτοις αὐτὸν δὴ τοῦτον τὸν Θεὸν xal 
βασιλέα χεχρίσθαι πρὸς τοῦ ἀνωτάτου διδάσχει Θεοῦ, 
καὶ ταύτῃ γε Χριστὸν γεγονέναι. Τί γὰρ ἂν xai à:o- 
μάσαιτό τις τὸν μὰ ὑπ᾽ ἀνθρώπων μὲν, ὑπ᾽ αὐτοῦ δὲ 
τοῦ ἐπὶ πάντων ϑεοῦ χεχρισμένον ; ἐπὶ τούτῳ γοῦν 
φησιν᾽ « Ὦ θεὲ (πρὸς τὸν χρισθέντα ἀποτεινόμενος), 
ἠγάπησας διχαιοτύνην, xaX ἐμίσησας ἀδιχίαν" διὰ 
τοῦτο γὰρ ἔχρισέ σε ὁ Θεὸς ὁ Θεός σου. » Ὡσεὶ ἕλε- 
γεν᾽ Ὁ ἐπὶ πάντων θεὸς ἔχρισέ σε ἔλαιον ἀγαλλιά- 
σεως παρὰ τοὺς μετόχους σου" ὥστε οὐδὲ χοινὸν xal 
γεῶδες τὸ δηλούμενον τοῦτο χρίσμα Tiv , οὐδὲ ὅμοιον 
τῷ καρὰ Μωσεῖ νενομοθετὴ μένῳ xaX φθαρτῆς ἐξ ὕλης 
χατεσχευασμένῳ, ᾧ φίλον ἣν τοὺς παλαιοὺς Ἑδραίων 
ἱερέας χαὶ βασιλέας χρίεσθαι. Ἔνθεν ἡμῖν εἰχότως 
xa* Θεὸς ὁμοῦ xal Χριστὸς ἀνηγόρευται, ὡσὰν μόνος 
μὴ 6v ἀνθρώπων, μηδ᾽ ἐξ ἀνθρώπων, πρὸς αὐτοῦ δὲ 
τοῦ τῶν ὅλων Ποιητοῦ τῆς ἐνθέου χαρᾶς χαὶ ἀγαλλιά- 
ὅεως ἀσωμάτῳ χαὶ θεοπρεπεῖ χρίσματι κεχρισμένος " 
διόπερ ἐνδίχως μόνος ἀγαθῶς χαὶ χυρίως παρὰ τοὺς 
ὀνομαζομένους αὐτοῦ μετόχους Χριστὸς ἂν ἀναγορευ- 
θείη. Οἱ μέτοχοι δὲ αὐτοῦ τίνες ἂν εἶεν, ἣ οἱ οἷοί τε λέ- 
ΤΙ 


* Sap. vir, 25-26. δ Matth, x), 87. * ibid. 


CAPUT 1. 
(Sine principio.) 

In secundo autem, sceptri regalis honore donat : 
in tertio vero perfectze virtutis illi dat testimonium, 
postea ipsum hunc super iis et Deum et regem, a 
supremo Deo unctum esse docet, et ea ratione 
Christum exstitisse : quid enim aliud quispiam no- 
minet eum, qui non ab hominibus, sed ab ipso 
supremo Deo sit unctus? de hoc igitur ait : O 
Deus, ad eum qui unctus est sermonem dirigens, 
«dilexisti justitiam, οἱ odisti iniquitatem : propter- 
ea enim unxit te Deus, Deus tuus*. » Ut si dice- 
ret, Deus Pater unxit te oleo exsultationis, pre 
participibus tuis : ità neque commune et terrenum 
est hoc de quo agitur unguentum, neque illi simile 
quod apud Moysem lege sancitum est, et ex cotrue 
ptioni obnoxia materia comparatum, quo sane moris 
fuerat veteres Hebrzos et sacerdotes et reges inun- 
gere : inde nobis merito, et Deus simul et Chri- 
stus appellatus est, tanquam is qui solus, non per 
homines, neque ab hominibus, ab ipso vero uni- 
versi Áuctore divin: lwtitie atque exsultationis, 
incorporeo et Dei majestate digno unguento sit un- 
clus : quapropter juste solus, sine malitia solus, 
bene et 916 proprie, prz iis qui ipsius pa'ticipes 


Cor. 1, 94. * Pial. σχεῖν, 8. 


$59 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS. Il. — APOLOGETICA. 


960 


nominantur, Christus appelletur. Participes vero A yetv * « Μέτοχοι γὰρ γεγόναμεν Χριστοῦ ; » περὶ ὧν 


ejus quinam quzeso sint, nisi ii qui dicere possunt : 
« Participes enim facti sumus Christi *? » De quibus 
dictum est : « Nolite tangere christos meos, et in 
prophetis meis nolite malignari'*. » Item igitur 
cum in his plane Christus apparuerit, et dilectus, 
et Deus, et rex, tempus de illo ut quaeramus, quo- 
modo, qui tam grandis sit, inimicos habere dicatur, 
et quosnam istos, el propter quam causam, adver- 
808 quos suas sagitlas, suumque gladium exacuit, 
et quo pacto nullis armis instructa acie, sed pro- 
pter veritatem οἱ mansuetudinem et. justitiam, in- 
numerabiles sibi ipsi subegerit populos. Qui igitur 
bzc diligentius quzrit, hunc oportet ea transferre 
ad Salvatorem ac Dominum nostrum Jesum, qui est 


Christus Dei, et δὰ ea recurrere qua de illius ad B 


homines adventu a nobis exposita sunt : ubi cum 
hostiles:et visum nostrum effugientes flagitiosorum 
ac noxiorum dzmonum pravorumque atque imnpu- 
roruni spirituum potestates dare terga coegerit, per- 
quam innumerabiles sibi ipsi ex omnibus nationi- 
bus populos comparavit : quem inde etiam veruin 
Dei Christum appellare conveniat, quippe qui non 
cominuni oleo, ut prisci consueverant, sit unctus 
(neque etiam tale quidquam de illo memoriz pro- 
ditum est), sed przstantiori quodam divinoque 
unguento, ex quo utique etiam per Isaiam, sic ait : 
« Spiritus Domini super me, propter quod unxit 
me !!, » Quocirca inter omnes potissimum, qui- 
cunque unquam apud Hebraeos corporalius uncti 
sunt, solus in toto orbe terrarum apud universos 
Christi nomine celebratur, et Christianorum ab 
jpso deducta appellatione, totam quz babitantur 
terram implevit : quodammodo autem illum un- 
ctum esse dicamus, et quid hoc sit unguentum, et 
quisnam  unclionis modus, abunde satis libro 
priore tractavimus. Porro in hujus labiis atque 
doctrina tanta effusa est gratia, ut. brevi tempore, 
ea quas ab ipso denuntiata est, sanctimonia et pie- 
tate, omnem locum impleverit. Itaque jam nunc in 
omnibus gentibus apud eos qui doctrinam ipsius 
accipiunt, comprobata ejus prophetis, qux» nunc 
in manibus est, veritate , et regis et Dei 
gloriam adeptus est, et apud omne hominum 


εἴρηται" « Μὴ ἄπτεσθε τῶν χριστῶν μου, xal ἐν τοῖς 
προφήταις μου μὴ πονηρεύεσθε. » Καὶ δὴ πεφηνότος 
διὰ τούτων σαφῶς τοῦ Χριστοῦ ἀγαπητοῦ, χαὶ Θεοῦ, 
xaX βασιλέως, ὥρα σε ζητεῖν, ὁ τηλιχοῦτος πῶς ἐχ- 
θροὺς ἔχειν λέγεται, χαὶ τίνας, χαὶ δι᾽ ἣν αἰτίαν, xa0* 
ὧν τὰ ἑαυτοῦ βέλη, xal τὴν ἑαυτοῦ ῥομφαίαν tixovfy- 
σατο, ὅπως τε οὐ δι᾽ ὁπλιτιχῆς παρατάξεως, ἀλλ᾽ 
ἕνεχεν ἀληθείας xal πραότητος xai διχαιοσύνης μυ- 
ρίους ὑπηγάγετο ἑαυτῷ λαούς. Ζητοῦντας γὰρ ἀχριδῶς 
ταῦτα, χαλῶς ἂν Éyo: μεταφέρειν αὐτὰ ἐπὶ τὸν Σω- 
τῆρα καὶ Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ, 
ἀνατρέχοντα ἐπὶ τὰ διεξωδευμένα περὶ τῆς εἰς ἀνθρώ- 
πους αὐτοῦ παρόδου, χαθ᾽ ἣν τὰς ἐχθρὰς χαὶ ἀοράτους 
δυνάμεις τῶν μοχθηρῶν χαὶ λυμαντιχῶν δαιμόνων, 
τῶν τε πονηρῶν xai ἀχαθάρτων πνευμάτων τροόπω- 
σάμενος, μυρίους ó3oug ἑαυτῷ λαοὺς ἐξ ἁπάντων 
τῶν ἐθνῶν συνεστήσατο" ὃν xat Χριστὸν ἀληθῆ 1 pos- 
ἦχοι ἂν τοῦ Θεοῦ ἐνθεῦθεν ἀναγορεύειν, οὐ χοινῷ μὲν 
ἐλαίῳ τῶν πάλαι συνήθως χρισθέντα (οὔτε οὖν ἱστο- 
ρεῖταί τι περὶ αὐτοῦ τοιοῦτον), χρείττονι δὲ xal ἐν- 
θέῳ χρίσματι, παρ᾽ ὃ δὴ χαὶ διὰ Ἡσαῖον φησί" 
« Πνεῦμα Κυρίου ἐπ᾽ ἐμὲ, οὗ εἴνεχεν ἔχρισέ με. » 
Ὅθεν xal μᾶλλον ἁπάντων τῶν πώποτε παρ᾽ Ἑ δραίοις 
σωματιχώτερον χρισθέντων μόνος ἀνὰ πᾶσαν τὴν oi- 
χουμένην Χριστὸς παρὰ τοῖς πᾶσι βεδόηται, xaX τῇς 
ἐξ αὐτοῦ Χριστιανῶν προσηγορίας τὴν σύμπασαν 
ἔπλησεν οἰχουμένην. Ὅπως δέ φαμεν αὐτὸν χεχρίσθαι, 
xat τί τὸ χρίσμα, xa τίς ὁ τῆς χρίσεως τρόπος, αὖ- 
τάρχως ἐν τῷ πρὸ τούτον συγγράμματι διειλήφαμεν. 
Τούτου δὲ ἐν τοῖς χείλεσι xa ἐν τῇ διδασχαλές τὸ» 
σαύτη κατεχύθη χάρις, ὡς ἐν ὀλίγῳ πάντα τόπον ἐμ’ 
πλῆσαι τῆς πρὸς αὐτοῦ χαταγγελθείσης εὑσεδείας * 
ὥστε ἤδη ἐν πᾶσιν ἔθνεσι, παρὰ τοῖς τὴν διδασχαλίαν 
αὑτοῦ μετιοῦσιν, ἀχολούθως τῇ μετὰ χεῖρας προφῆν 
τείᾳ, καὶ ϑατιλέως καὶ Θεοῦ δόξαν περιδεδλῆσθαι, χαὶ 
παρὰ πᾶσιν ἀνθρώποις Χριστὸν ἀναγορεύεσθαι. Πρόδη- 
λοι δὲ χαὶ οἱ ἐχθροὶ, οὐ μόνον οἱ πρὶν γεγονότες αὐτοῦ, 
ἀλλὰ χαὶ οἱ ἀεὶ προσπολεμοῦντες αὐτοῦ τῷ λόγῳ, 
εἶτε ἐν ἀνθρώποις, εἴτε xal ἐν ἀοράτοις δυνάμεσιν, 
οὃς ἀοράτῳ xat λεληθυίᾳ δυνάμει πάντοτε χαθαιρῶν 
ἐξ ἁπάντων τῶν ἐθνῶν παντοίους ἑαυτῷ λαοὺς ὑπο- 
χειρίους πεποίηται. Τὰ δὲ ἑξῆς ἐν τῷ ψαλμῷ, 
« Σμύρνα, xai σταχτὴ, xai χασσία ἀπὸ τῶν ἱματίων 


genus Christus appellatur. Sunt autem ejus quoque p σου, » τά τε ἐπὶ τούτοις, ὡς περὶ βασιλίδος δηλού - 


inimici manifesti, non modo qui prius exstiterant, 
Sed eliam qui semper ipsius verbo adversantur, 
219 sive illi in hominibus, sive in effugientibus 
visum nostrum potestatibus sint, quos ille invisi- 
bili occultaque virtute ex omnibus gentibus aufe- 
rens et subvertens, omnis generis populos sibi 
ipsi auscultantes effecit. Quz vero in eodem psal- 
mo sequuntur : « Myrrha, et gutta, οἱ cassia a 


μενα xal θυγατρὸς τὸν πατρῷον olxov ἀπολιπούσης, 
καὶ τῷ προδηλωθέντι Χριστῷ, xa βασιλεῖ, καὶ Θεῷ 
νυμφευθείσης, Κύριόν τε αὐτὸν ἀναγορενούσης, ἐπὶ 
τὴν ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλησίαν, τὴν πατρῴαν xai δαιμονι. 
κὴν ἀποστραφεῖσαν πλάνην, χαθηραμένην τε, καὶ τῇ 
τοῦ θείου λόγου χοινωνίᾳ χαθαρμοσαμένῆν, ἀναφέ 

ροιτ᾽ ἂν τῆς προσηχούσης τυγχάνοντα χατὰ σχολὴν 
ἑρμηνείας. 


vestimentis tuis !*, » οἱ cetera deinceps, qui dicuntur quasi de regina et filia, qua paternam do- 
mum reliquerit, quzque et Christo, et regi, et Deo de quo dictum est, desponsata sit, Dominumque illum 
appellet : ad eam quse de gentibus collecta est Ecclesiam, a patrio dz:emonicoque errore &versam expur- 
gatamque, ac divini verbi communicatione connexam et compositam referri poterunt, ubi per otium 


accommodatam sibi interpretationem nacta fuerint. 
? Hebr. ui, 44. 


!* Psal. civ, 45. !! Isa. rxr, δ, 35 Psal, xiv, 9. 


bol 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ΄’. 

Ὡς ὁ αυτὸς αρορήτης καὶ ἐν Ῥαλμῷ δύο Ev. 
redde Gcr, δεύτερον, ὃν αὐτὸς ἑαυτοῦ 
ἀναγορεύει Κύριον. Καὶ ὡς γενέσθαι ὑπὸ τοῦ 
Θεοῦ πρὸ τῆς τοῦ χόσμου συστάσεως καὶ αὖ- 
τὲς τὸν δεύτερον Κύριον οἶδε, xal ὡς διἰώνιον 
τα ui i E pe περὶ τοῦ Χριστοῦ δοξάζων. 
ε Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ μον * Κάθου ix δεξιῶν 

μου, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν πο- 

δῶν σου. Ῥάδδον δυνάμεως ἐξαποστελεῖ σοι Κύριος 
ἐκ Σιὼν, καὶ χαταχυριεύσεις ἐν μέσῳ τῶν ἐχθρῶν 
δου. Μετὰ σοὺ ἣ ἀρχὴ ἐν ἡμέρᾳ τῆς δυνάμεώς σου, 
kv ταῖς λαμπρόττοι τῶν ἁγίων σου. Ἐχ γαστρὸς πρὸ 

ἝἭ ὡσφόρου γεγέννηχά σε. Ὥμοσε Κύριος, xat οὐ με- 

«Δμεληθήσεται " Σὺ ἱερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα χατὰ τὴν 

πάξιν Μελχισεδέχ. Κύριος ἐχ δεξιῶν σον. » Τὸν Σω- 

«Lega xai Κύριον ἡμῶν, τὸν πρωτότοχον πάσης χτί- 

σεως Θεοῦ Λόγον, τὴν πρὸ αἰῶνος σοφίαν, τὴν ἀρ- 

χὴν «iov ὁδῶν τοῦ θεοῦ, τὸ πρωτότοχον χαὶ μονογενὲς 
τοῦ Πατρὸς γέννημα, τὸν τῇ τοῦ Χριστοῦ τιμώμε- 
νον προσηγορίᾳ, καὶ 6 παρὼν ψαλμὸς Κύριον ἀποχα- 

Aet, διδάσχων αὐτὸν εἶναι σύνθρονον ὁμοῦ xoi Υἱὸν 

«οὔ ἐπὶ πάντων Θεοῦ τε xai Κυρίου τῶν ὅλων, αἰώ- 

νιόν τε τοῦ Πατρὸς ἱερέα. Πρῶτον δὴ οὖν ἐπίστησον, 

ὡς ἤδη τοῦτο δεύτερον γέννημα Θεοῦ προσηγόρευται, 
χαὶ ἐπεὶ Θεοῦ γε πνεύματι τὰ τῆς προφητείας ἡμῖν 
εἰρῖσθαι πεπέστευται, ὅρα εἰ μὴ αὐτὸ δὴ τὸ ἐν τῷ 
προτφῆτῃ Πνεῦμα ἅγιον, ἑαυτοῦ Κύριον δεύτερον 
μΞτὰ τὸν τῶν ὅλων ἀναγορεύει" ε Εἶπε ν γὰρ, φησὶν, 

« ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ μου * Κάθου ἐχ δεξιῶν μου. » 

Τὸν πρῶτον Κύριον, ὡσὰν χαθόλου τῶν ἁπάντων 

Δεσπώύτην, 'E6palo: ἀνεχφωνήτῳ προσρήσει τῇ διὰ 

κῶν τεσσάρων στοιχείων ἀνηγόρευον᾽ τὸν ὃὲ δεύτερον 

οὐχέθ᾽ ὁμοίως, ἰδίως δ᾽ αὑτὸν Κύριον ὠνόμαζον. Εἰ- 
aux οὖν ὁ Σωτὴρ xal Κύριος ἡμῶν αὐτὸς Ἰησοῦς 

Φ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, ἐρόμενός ποτε τοὺς Φαρισαίους, 

€ Τέύμῖἷν περὶ τοῦ Χριστοῦ δοχεῖ ; τίνος ἐστὶν υἱός ;» 

εἰπόντων, τοῦ Δαδὶδ, ἐπιλέγει, « Πῶς οὖν Δαθδὶὸ ἐν 
πνεύματι Κύριον αὐτὸν χαλεῖ, λέγων, Εἶπεν ὁ Κύριος 
τῷ Ἐυρίῳ μου - Κάθου ἐχ δεξιῶν μου ; » μονονουχὶ 
ἑρμηνεύων τὴν λέξιν, ὡς οὐ μόνον τοῦ Δαδὶδ Κύριον 
αὐτῶν ἀναγορεύουσαν, ἀλλὰ γὰρ xaX τοῦ ἐν τῷ προ- 
φήτῃ πνεύματος. Εἰ δὲ τὸ πνεῦμα τὸ προφητιχὸν 

(τοῦτο δὴ ἡμῖν εἶναι πεπίστευται τὸ ἅγιον Πνεῦμα) 

ὁμολογεῖ τοῦτον εἶναι Κύριον, ὃν σύνθρονον εἶναι τοῦ 

Πατρὸς ἐχδιδάσχει, xat οὐχ ἀπολύτως, ἀλλὰ χαὶ ἕαυ- 

«οὔ Κύριον, χατὰ πολὺ πλέον xai μᾶλλον τοῦτ᾽ ἂν 

εἴποιεν αἱ μετὰ τὸ ἅγιον Πνεῦμα λογιχαὶ δυνάμεις, f) τε 

σύμπασα ὁρωμένη τε ἐν σώμασι, χαὶ ἐν ἀσωμάτοις 
ἑστῶσα δημιουργία, ἧς ἁπάσης εἰχότως ἂν — xazaber- 
χϑεΐη Κύριος ὁ μόνος τοῦ Πατρὸς σύνθρονος, δι᾽ οὗ τὰ 
σύμπαντα ἐγένετο, ὅτι δὴ, χατὰ τὸν θαυμάσιον ἀπό- 
στολον, « ἐν αὐτῷ ἐχτίσθη τὰ πάντα, τὰ ἐν τοῖς 

«ὁρανοῖς xat τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, εἴτΞ ὁρατὰ εἶτε ἀόρατα.» 

Móvov Ἰοῦν εἰχὸς αὐτὸν τῆς τοῦ Πατρὸς ὁμοιώσεως 

ἔχειν τὸ χῦρος, ὡσὰν χαὶ μόνον σύνθρονον τοῦ Πα- 

τρὸς ἀναδεδειγμένον. ἸΠρόδηλον οὖν, ὅτι οὐδενὶ τῶν 


γεννητῶν θέμις eov δεξιῶν λαχεῖν τῆς παντοχραᾶτο- 
1. Matth. xxii, 48. 15 ibid. 45,44. 


9! Psa], cix. 1-3. 
ParmoL. Gg. XXII. 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LIB. V. 


A 


D 


209 


CAPUT ΠῚ. 

Quod idem Propheta etiam in cix psalmo bis Domi- 
num evidenler confitetur : semel , cum de eo lo- 
quitur qui et Deus et Pater. est; iterum cum de eo 

m ipse suum nuncupat Dominum. Et quod kunc 
ominum ipsequoque novit genitum esseante mundi 
constitutionem, et quod c&ternum Patris sacerdo- 
tem, el supremi Dei consessorem, similem utique 
opinionem in hoc nostre fideide Christo pra se ferens. 

« Dixit Dominus Domino meo, Sede a dextris 
meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pe- 
dum tuorum. Virgam virtutis emittet tibi Domi- 
nus ex Sion , et dominaberis in medio inimicorum 
tuorum. Tecum principium in die virtutis tu:e, in 
splendoribus sanctorum tuorum. Ex utero ante 

Luciferum genui te. Juravit Dominus et non pe- 

nitebit eum : Tu es sacerdos in slernum, se- 

cundum ordinem Melchisedec. Dominus a dextris 
tuis !?*, » Salvatorem ac Dominum nostrum , ipsum 
primogenitum omnis creaturz Dei Verbuin , sapien- 
tíam qua est ante 2vum, initium viarum Dei, 
primogenitum et unicum Patris germen, 990 eum 
qui Christi appellatione honoratur, presens quo- 
que psalmus Dominum vocat, docetque eum esse 
consessorem simul et Filium supremi Dei , rerum- 
que omnium Domini , z:ternumqaue Patris sacerdo- 
tem. Primum ergo sic habeto, quemadmodum 
progenies illa secunda Dei nominata est, et quo- 
niam divino quoque spiritu illa prophctiz verba 
fidei nostrze commissa sunt; vide num et ille Spi- 
ritus sanctus in propheta , suimet ipsius Dominum 


C secundum post eum qui Domipus est universorum 


vocet. « Dixit » enim, inquit, « Dominus Domino 
meo, Sede a dextris. » Sicuti rerum etiam univer- 
sim omnium Dominum, Hebraei inenarrabili et ex 
quatuor elementis composita dictione vocaverunt ; 
nec jam amplius eum simili ratione secundum, 
sed proprie Dominum appellaverunt. Merito igitur 
Salvator ac Dominus noster ipse Jesus qui Chri- 
stus est Dei, interrogans aliquando Phariszos, 
«Quid vobis videtur de Christo? cujus est fi- 
lius δ ? » cum respondissent , Davidis, subdit, 
« Quomodo igitur David in spiritu Dominum eum 
vocat, dicens, Dixit Dominus Domino meo : Sede 
ἃ dextris meis !*? » propemodum interpretans di- 
ctionem , qux non modo Davidis, verum etiam 
spiritus in propheta exsistentis, Dominum appel- 
lat. Si vero spiritum illum propheticum, illum 
certe, qui fide nostra creditus est Spiritum san- 
ctum, annuit esse Dominum, quem consessorem 
Patris esse profitetur, nec absolute, verum sui ip- 
sius Dominum secundum id quod ut plurimum et 
magis dicerent rationales facultates post Spiritum 
sanctum , atque omne opificium aspectabile cor- 
poreis et incorporeis constans, cujus totius jure 
merito demonstraretur Deminus unus Patris con- 
sessor, per quem cuncta facia sunt ; quia nimirum 
secundum admirabilem Apostolum, «in ipso creata 


12 


$09 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


508 


sunt omnia, tam qua sunt in celis, quam qu: A ρικῆς ἀρχῆς τε xal βασιλείας, εἰ μὴ ἄρα ἑνὶ μόνῳ 


sunt supra terram, sive visibilia, sive invisibilia, » 
JEquum igitur est, solum eum paternz similitudinis 
habere dominium , sicut et solum esse Patris conses- 
sorem declaratum est. Patet igitur nulli creatura- 
rum fas csse sortiri dexteram omnipotentis principa- 
tus et imperii , nisi ei uni soli quem ex premissis 
varie et theologice demonstravimus. 991 Attende 
igitur, quemadmodum hic unum et eumdem su- 
premus et omnia sub se habens Dominus, voce 
illa donat, « Sede a dextris meis; » et illa, 
« ante Luciferum genui te. » Deinde cum jurisju- 
randi confirmatione, inconcussum atque immuta- 
bilem in infinitum z:vum permansuri sacerdotii 
honorem ei largitur : « Juravit Dominus, et non 


τῷ διὰ τῶν προχειμένων ποιχίλως θεολογου μένῳ, 
Ἐπίστησον οὖν, ὡς πρὸς ἕνα xal τὸν αὑτὸν ὁ ἀνω- 
τάτω xal ἐπὶ πάντων Κύριος xat τὴν, « Κάθου ix 
δεξιῶν μον, » δωρεῖται φωνὴν, χαὶ τὴν, « Πρὸ Ἕωσ- 
φόρον γενέννηχά σε. » Μεθ᾿ ὄρχου δὲ διαδεδαιώ- 
σεως, ἄσειστον χαὶ ἀπαράθατον αὐτῷ τὴν τιμὴν τῆς 
εἰς ἄπειρον αἰῶνα διαρχοῦς ἱερωσύνης παραδίδωσιν" 
« Ὥμοσε Κύριος, χαὶ οὐ μεταμεληθήσεται" Σὺ ἱερεὺς 
εἰς αἰῶνα. » Τίς δ᾽ ἂν ἐπινοοῖτο ; οὔτι δὴ θνητὸς ἀνὴρ, 
ἀλλὰ οὐδὲ τῆς ἀγγελιχῆς φύσεως, ὑπὸ Θεοῦ μὲν vt. 
γεννημένος, εἰς αἰῶνα ὃὲ ἱερωμένος, 6 xal ἐν τοῖς 
πρόσθεν εἰπών « Κύριος ἔχτισέ με ἀρχὴν ὁδῶν αὖ» 
τοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ. Πρὸ τοῦ αἰῶνος ἐθεμελίωσέ με, 
ἐν ἀρχῇ πρὸ τοῦ ὄρη ἐδρασθῆναι, πρὸ 65 πάντων 


penitebit eum: Tu es sacerdos in xternum. » At B βουνῶν γεννᾷ με. » Καὶ πρόσχες δὲ ἐπιμελῶς τὸν 


enim quis hic tandem intellifàtur? nempe non 
vir mortalis ullus, ac ne angelicze quidem nature 
quispiam, qui a Deo quidem sit factus, in zeter- 
num veto sacerdos constitutus, sed solus ille 
qui in iis, qux antea citavimus oraculis, dixit : 
« Creavit me initium viarum suarum in opera 
sua. Ánte ssculum fundavit me, in principio 
antequam montes stabilirentur, et ante omnes 
colles gignit me '*. » Adhibe vero animum diligen- 
ter, et cogitationem intende, tum ad presentem 
psalmum , tum ad eas quz antea exposite sunt 
voces. In hoc enim ingenitus Deus eum qui ab ipso 
est, et noster Dominus est, sedere secum una 
jubet, dicens : « Sede a dextris meis. » In altero 
vere, quem ante hunc ipsum exposuimus , sedem 
in seculum seculi manere, oraculum affirmabat, 
Deum interim illum appellans in illis verbis, ubi 
ait: « Sedes tua Deus in seculum seculi “7. » 
Rursus in eo qui nunc inter manus versatur, 
« virgam, inquit, virtutis emittet tibi Dominus 
ex Sion !*, » in ille autem , « virga directionis , 
virga regBi tui 5.» Et rursus hic quidem ait: 
« Sede a dextris meis, donec ponam inimicos 
tuos scabellum pedum tuorum, et dominaberis 
in medio inimicorum tuorum **. » Ille vero, « sa- 
gitt» tu» acute, potentes in corde inimicorum 
regis. » Ergo etiam ea quz ad ejus, de quo agimus, 
inimicos pertinent, in utroque sibi ipsa consen- 
tiunt, Quis ergo modo suis oculis cernens in me- 
diis urbibus , in vicis ac regionibus, in toto orbe 
florentes Salvatoris nostri Ecclesias , et eos in 
- quibus dominatur populos, et innumerabili viro- 
rum muljitudine refertos conventus, qui illi con- 
secrali sunt, quique undique tum ab iis qui inter 
homines cernuntur, tum ab effugientibus visum 
nostrum, et occultis inimicis atque hostibus ejus 
doctrine qux 3 Christo tradita est, circumsessi , 
non admiretur presens oraculum, quod ad ejus 
personam enuntiatum est, οἱ de quo hic canitur, 
illud utique: « Dominare in medio inimicorum 
tuorum ? » Deinde quoniam in eo qui antecessit , 
dictum est illum unctum esse 999 oleo exsulta- 


15 Prov. viri, 95-95. 11 Psal, XLI, 7. 


e 


!* Psal. cix, 9, 


νοῦν, ἐπιστήσας τῷ τε παρόντι Ψψαλμῷ, xai ταῖς ἐν 
τῷ πρὸ τούτου παρατεθείσαις φωναῖς. "Ev μὲν γὰρ 
τούτῳ ὁ ἀνωτάτω Θεὸς σύνθρονον τὸν δεύτερον, χαὶ 
ἡμῶν Κύριον, ἑαυτοῦ χαθίστησι, λέγων" « Κάθου ἐχ 
δεξιῶν μου" » ἐν ὃὲ τῷ πρὸ τούτου τὸν θρόνον εἰς 
αἰῶνα αἰῶνος διαμένειν, ὁ λόγος ἔφησεν, ὁμοῦ θεὸν 
αὐτὸν ἀναγορεύων δι᾽ ὧν φησιν" « Ὁ θρόνος σον, ὃ 
Θεὸς, εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος. » Πάλιν ἐν μὲν τῷ 
βετὰ χεῖρας, « ἹΡάδδον, » φησὶ, « δυνάμεως ἐξαπο- 
στελεξ σοι Κύριος ἐχ Σιών".» ἐν δ᾽ ἐχείνῳ, ε Ῥάδδος 
εὐθύτητος 1j ῥάθδος τῆς βασιλείας σον. » Καὶ αὖθις ὃ 
μὲν παρών φησι" « Κάθου ἐχ δεξιῶν μου, ξως ἂν 
θώ τοὺς ἐχθρούς cou ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου, xal 
χαταχυριεύσεις ἐν μέσῳ τῶν ἐχθρῶν σου" » ὁ δὲ | 
πρόσθεν" « Τὰ βέλη cou ἠχονημένα, δυνατὰ ἐν χαρ- 
δίᾳ τῶν ἐχθρῶν τοῦ βασιλέως. » Οὐχοῦν xaX τὰ περῖ: 
τῶν ἐχθρῶν τοῦ δηλουμένου ἐν ἀμφοτέροις συνάδει.᾿ 
Τίς δῆτα οὖν, ὀφθαλμοῖς ὁρῶν £v μέσαις ταῖς πόλεσινῃ 
ἕν τε χώμαις χαὶ χώραις, χαθ᾽ ὅλης τε τῆς οἰκουμένης; 
ἀνθούσας τὰς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἔχχλησίας, τὸ 

τε πρὸς αὐτοῦ χυριευομένους λαοὺς, xai μυρίανδρὰ 
πλήθη τῶν αὐτῷ καθωσιωμένων, πανταχόθεν ὑπὸ τῶν 
ὁρωμένων τε Ey ἀνθρώποις, ἀοράτων τε xal ἀφανῶν 
ἐχθρῶν, xaX πολεμίων τῆς τοῦ Χριστοῦ διδασχαλίας 
χυχλούμενα, οὐχ ἂν θαυμάσειε τὸν παρόντα χρησμὸν, 
εἰς πρόσωπον ἀναφωνηθέντα τοῦ θεσπιζομένου, τό" 
« Καταχυρίευε ἐν μέσῳ τῶν ἐχθρῶν cov; » Καὶ 
ἐπειδήπερ ἐν τῷ πρόσθεν χεχρίσθαι τῷ ἐλαίῳ τῆς 
ἀγαλλιάσεως παρὰ τοὺς μετόχους σου, ἱερέων δὲ ol- 
χεῖον ἦν παρ᾽ Ἑόδραίοις τὸ χρίεσθαι" εἰχότως ὁ μετὰ 
χεῖρας ἤδη λευχότερον ἱερέα αὐτὸν ἐπιφημίζει, 
πλείονα προτιθεὶς περὶ αὐτοῦ διδασχαλίαν, δι᾽ ἧς 
μόνον αὐτὸν παρὰ τοὺς πώποτε αἰώνιον ἱερέα εἶναι 
παιδεύει, ὅπερ οὐδεμιᾷ ἀνθρώπου φύσει δυνατὸν 
ἐφαρμόζειν. Κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδὲχ ἱερᾶσϑαί 
φησιν αὐτὸν, πρὸς ἀντιδιαστολὴν τοῦ χατὰ τὴν Μω- 
σέως διάταξιν ἱερέως, ἧτοι τοῦ ᾿Ααρὼν, ἣ xa: τινος 
τῶν ἐξ ἐχείνον " ὧν ἕκαστος μὴ ὧν πρότερον ἱερεὺς, 
ὕστερόν ποτε δι᾽ ἀνθρώπων ἀλοιφῇ τινι σχευαστῇ χριό- 
μενος, ὡς ἐν τύποις εἰπεῖν xal συμθόλοις, σχιώδης 
τις χαὶ εἰχονιχὸς Χριστὸς ἀπετελεῖτο" ἀλλὰ xal ἅτε 
θνητὸς ὧν οὐχ εἰς μαχρὸν ἀπετίθετο τὴν ἱερωσύνην. 


19 Psal. xxiv, 7, 39 Psal. cix, 2. 


$65 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICA LIB. V.- $06 


Καὶ παρὰ μὲν τῷ Ἰουδαίων μόνῳ ἱερᾶτο λαῷ, οὐ A tionis prz participibus tuis, et sacerdotum id erat 


uv xA παρὰ τοῖς ἄλλοις ἔθνεσιν. ᾿Αλλὰ οὐδὲ μεθ᾽ 
δριιωμοσίας Θεοῦ ἐπὶ τὴν λειτουργίαν παρήξει, χρίσει 
δὲ ἀνθρώπων τιμώμενος" ὡς xal ποτε μὴ ἄξιον εὑ- 
ρίπχεσθαι ἐν αὐτοῖς τῆς τοῦ Θεοῦ θεραπείας, οἷος 
&varívpa Tat ὁ Ἡλεί. "Exc πρὸς τούτοις ὁ παλαιὸς 
ἐχεῖνος ἱερεὺς, ὁ χατὰ τὴν Μωσέως διάταξιν, ἐχ μό- 
γῆς ἐξεχρένετο φυλῆς τῆς Λευΐ ἔδει ὃὲ ἐξ ἅπαντος 
zzi τὸ γένος Ex τῆς τοῦ ᾿Ααρὼν διαδοχῆς αὑτὸν φέρειν, 
θύματέ τε ζώων ἀλόγων χαὶ αἵμασι, σωματιχῇ γε 
λατρΞείᾳ θεραπεύειν τὸ θεῖον. Ὁ δὲ Μελχ'σεδὲχ ὦνο- 
μασμένος, ὃ μεταλαμθάνεται εἰς τὴν Ἑλλάδα φωνὴν, 
βασιλεὺς διχαιοσύνης, ἔπειτα βασιλεὺς Σαλὴμ, ὃ xal 
αὑτὸ ἂν εἴη βασιλεὺς εἰρήνης, ἀπάτωρ, ἀμήτωρ, 
ἀγενεαλόγγηγτος, οὐχ ἔχων χατὰ τὴν ἱστορίαν οὐχ ἀρ- 
χὴν ἡμερῶν, οὐ ζωῆς τέλος, ἀλλ᾽ οὐδὲ χοινόν τι φέ- 
pu» πρὸς τὸν τῆς τοῦ ᾿Ααρὼν ἱερωσύνης τρόπον, 
Οὔτε Ὑὰρ ὑπ᾽ ἀνθρώπων fpnto, οὐχ ἐλαίῳ σχευα- 
στῷ χέχριστο, οὗ (1) γένος ἦν τῶν μηδὲ φανέντων 
πω xaX τὸ πάντων γε παραδοξότατον, ὅτι μηδὲ 
τῇ) σάρχα περιτέτμητο, χαὶ ὅμως τὸν ᾿Αὐραὰμ 
εὐλογεῖ, «civ πολὺ χρείττων αὐτοῦ τυγχάνων. 
᾿Αλλὰ οὐδὲ θυσίαις χαὶ σπονδαῖς τῷ ὑψίστῳ le- 
pi:o Θεῷ, οὐδὲ μὴν παρὰ τῷ ἐν Ἱερουσαλὴμ ναῷ 
τὴν λειτουργίαν ἐξετέλει" πῶς γὰρ τῷ μηδὲ ὄντι; 
Εἰχότως οὖν, ἐπεὶ χαὶ τῷ ἡμετέρῳ Σωτῆρι τῷ Χριστῷ, 
οὐδὲν μὲν τῷ ᾿Ααρὼν ἐμφερὲς ἔμελλε συμδέσεσθαι. 
Οὔτε γὰρ μὴ ὧν πρότερον, ὕστερόν ποθ᾽ ἱερεὺς 
ἀναδέδειχται, χαὶ ἱερεὺς οὐ γενόμενος, ἀλλὰ ὦν. 


Προσεχτέον γὰρ ἐπιμελῶς τῷ « Σὺ ἱερεὺς εἰς τὸν αὶ 


αἰῶνα. » Οὐ γὰρ ἔσῃ. φησὶ, μὴ ὧν πάλαι" ἀλλ᾽ οὐδ᾽ 
ἦσθα μὲν πάλαι, νῦν δὲ οὔ" ἀλλὰ παρὰ τοῦ φήσαντος, 
τε Ἐγώ εἶμι ὁ ὧν, » σὺ εἶ, xai ἱερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα 
ιδιαμένεις. Ἐπεὶ οὖν οὔτε ἀπὸ χρόνου τῆς ἱερωσύνης 
ἀπήρξατο, οὔτε ἐχ φυλῆς ἱερωμένων ὁ Χριστὸς, οὐδὲ 
διὰ σχευαστοῦ xa σωματιχοῦ ἐλαίου χέχριστο, οὐδὲ 
πἔλος ἕξειν ἔμελλε τῆς ἱερωσύνης, οὐδὲ μόνοις Ἰου- 
δαίοις, ἀλλὰ χαὶ πᾶσιν ἔθνεσι χαταστήσεσθαι " τούτων 
ἕνεχα πάντων εἰχότως αὐτὸν τῆς μὲν χατὰ τὸν τύπον 
᾿Ααρὼν λειτουργίας ἀπαλλάττει, χατὰ τὴν τάξιν δὲ 
Μελχισεδὲχ ἱερέά φησὶν ἔσεσθαι. Καὶ τό γε ἀποτέ- 
λεσμα τοῦ χρησμοῦ θαυμάσιον συνορῶντι, ὅπως ὁ 
Σωτὴρ ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, τῷ τοῦ Μελ- 
χισεδὲχ τρόπῳ τὰ τῆς ἐν ἀνθρώποις ἱερουργίας εἰσέτι 
καὶ vuy διὰ τῶν αὐτοῦ θεραπευτῶν ἐπιτελεῖ. “Ὥσπερ 
vip ἐχεῖνος, ἱερεὺς ἐθνῶν τυγχάνων, οὐδαμοῦ φαίνε- 
ται θυσίαις σωματιχαῖς χεχρημένος, οἴνῳ δὲ μόνῳ 
«ἰ ἄρτῳ τὸν ᾿Αὔραὰμ εὐλογῶν, τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον 
κρῶτος μὲν αὐτὸς ὅ Σωτὴρ χαὶ Κύριος ἡμῶν, ἕπειτα 
οἱ ἐξ αὐτοῦ πάντες ἱερεῖς ἀνὰ πάντα τὰ ἔθνη τὴν 
κνευματιχὴν ἐπιτελοῦντες χατὰ τοὺς ἐχχλησιαστιχοὺς 
θεσμοὺς ἱερουργίαν, οἴνῳ xaX ἄρτῳ, τοῦ τε σώματος 
αὐτοῦ xal τοῦ σωτηρίου αἴματος αἰνίττονται τὰ μὺυ- 
στήρια, τοῦ Μελχισεδὲχ ταῦτα πνεύματι θείῳ προτε- 
Δεωρηχότος, xai τῶν μελλόντων ταῖς εἰχόσι προχε- 
χρημένου, ὡς ἣ Μωσέως Γραφὴ μαρτυρεῖ, λέγουσα" 
« Καὶ Μελχισεδὲχ βασιλεὺς Σαλὴμ ἐξήνεγχεν ἄρτους 
*! ExoJ., i1, 164. 
(4) Οὐ. Anne o0? Epi. 


proprium apud Hebrzos ut ungerentur : merito in 
eo quem nunc tractamus, jam clarius et certius 
illum consecrat sacerdotem , plura etiam de illius 
doctrina proponens, per quam ipsum solum prse 
bominibus qui unquam aut fuerint aut futuri sint, 
eternum sacerdotem esse demonstrat, quod sane 
nusquam ut ulli nature hominis accommodetur, 
fleri poterit. Secundum ordinem Melchisedec sa- 
cerdotem constitui illum ait, ut ab eo differat 
qui secundum Mosis constitutionem erat sacerdos, 
qui quidem aut Aaron sit accipiendus, aut alius 
quispiam ex iis qui ab illo oriundi sint : quorum 
quisque cuin prius sacerdos non esset, posterius 
aliquando per homines unguento quodam ariifi- 
ciose confecto ungebatur, et sic figurate, ut ita 
dicam , et: per signa quzedam , adumbratus quidam 
et imaginarius Christus efficiebatur : preterea tan- 
quam is qui mortalis esset, haud ita multo post 
sacerdotium deponebat. Adde quod apud unum 
Judeorum populum sacerdotio fungebatur, non 
autem apud alias item nationes. Neque vero cum 


, jurejurando Dei , ad talem functionem accedebat, 


sed judicio hominum electus. Itaque nonnunquam 
eliam aliquis ex illis inventus est tali iuinisterio 
non dignus, qualis Heli plane descriptus est. Ad 
hec, vetus ille sacerdos, qui a Mose institutus 
fuerat, ex sola tribu Levi eligi poterat : et oporte- 
bat omnino illum genus quoque trahere de sue- 
cessione ipsius Aaron, sacrificiisque brutorum 
animalium et cruoribus, corporalique adoratione 
rei divine inservire. Αἱ vero, qui Melchisedec est 
nominatus, quod nomen in nostram linguam con- 
versum , regem justitie significat, et qui fuit rex 
Salem , quod ipsum item sit, rex pacis, sine pa- 
tre, sine matre, sine gcneris serie, non habens 
in historia, neque initium dierum, neque vitz 
finem, ac ne referens quidem cum Aaron sacer- 
dotii ritu commune quidquam invenitur. Nam ne- 
que ab hominibus eleetus fuerat, neque oleo com- 
posito unctus , neque de genere illorum editus , qui 
nondum ezxstiterant : et quod omnium maxime admi- 
rabile est, ne corpore quidem erat circumcisus, et 
tamen ipsi Abraham benedicit, tanquam is qui illo 


D sit longe praestantior. Adde quod neque sacrificiis 


neque libationibus , altissimo Deo operabatur, ne- 
que vero in templo quod Hierosolymis esset , suum 
munus obibat : qui enim in eo, quod nondum erat? 
993 Et merito sane, quando ne nostr. quidem 
Salvatori Christo, eventurum quidquam erat ipsi 
Aaron simile, Nam neque qui prius non fuisset, 
posterius est aliquando sacerdos declaratus ; neque 
is qui exstitisset. sacerdos, sed qui est. Diligenter 
enim attendendum est illud : « Tu es sacerdos in 
eternum. » Non enim, eris, ait, qui olim non fue- 
ris, ac ne fuisti quidem antea, nunc autem non es, 
sed ab eo qui dixit, « Ego sum qui sum "', » tu es, 


501 


EUSEB:| CAESARIENSIS ΟΡΡ. PARS 1]. — APOLOGETICA. 


368 


et sacerdos in aeternum permanes. Quoniam igitur A xat οἶνον. "Hv δὲ ἱερεὺς τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου, καὶ 


neque a tempore, sacerdotii initium accepit, neque 
de tribu sacerdotum exortus est Christus, neque 
artificiose instructo corporalique oleo inunctus, ne 
finem quidem illum sacerdotii est habiturus,neque 
item solis Judzis, sed omnibus gentibus constitu- 
endus. Propter hec omnia, merito illum a mini- 
sterio Aaron liberat, quod figuram gerebat, et se- 
cundum ordinem Melcbhisedec sacerdotem futurum 
affirmat. Et sane oraculi exitus admirabilis ei qui 
contempletur quemadmodum Salvator noster Je- 
sus, qui est Christus Dei, ipsius Melchisedec ritu, 
ea quz ad sacerdotium in hominibus gerendum spe- 
ctant, per suos ministros perficiat. Nam quemad- 
modum ille qui sacerdos gentium erat, nusquam 


εὐλόγησε τὸν 'A6paáp. » Εἰχότως οὖν καὶ μεθ᾽ ὄρχου 
παραλήψεως μόνῳ τῷ δηλουμένῳ « ὥμοσε Κύριος ὁ 
Θεὺς, καὶ οὐ μεταμεληθήσεται" Σὺ εἶ, » λέγων, « ἑερεὺς 
εἰς τὸν αἰῶνα, κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδέχ. » 'Eváxov- 
cov δὲ οἷα χαὶ περὶ τῶνδε ὁ ᾿Απόστολός φησιν « "Ev 
Q, περισσότερον βουλόμενος ὁ θεὸς ἐπιδεῖξαι τοῖς 
χληρονόμοις τῆς βασιλείας τὸ ἀμετάθετον τῆς βουλῆς 
αὐτοῦ, ἐμεσίτευσεν ὄρχῳ, ἵνα διὰ δύο πραγμάτων 
ἀμεταθέτων, ἐν οἷς ἀδύνατον ψεύσασθαι Θεὸν, ἰσγυ- 
ρὰν παράχλησιν ἔχωμεν οἱ προχαταφυγόντες κρατῇ- 
σαι τῆς προχειμένης ἐλπίδος. » Καὶ ἐπιφέρει λέγων “" 
« Καὶ οἱ μὲν πλείονές εἰσι γεγονότες ἱερεῖς, διὰ τὸ 
θανάτῳ χωλύεσθαι παραμένειν " ὁ δὲ, διὰ τὸ μένειν 
αὐτὸν, ἀπαράδατον ἔχει τὴν ἱερωσύνην. Ὅθεν xal 


videtur sacrificiis corporalibus functus, sed vino D σώζειν εἰς τὸ παντελὲς δύναται τοὺς προσερχομένους 


&0lo et pane, dum ipsi Abraham benedicit, ita sane 
primus ipse Salvator ac Dominus noster, deinde 
qui ab ipso profecti sunt, sacerdotes in omnibus 
gentibus, spirituale secundum ecclesiasticas san- 
ctiones sacerdotii munus obeuntes, vino ac pane, 
et corporis illius et salutaris sanguinis mysteria re- 
présentant, qua sane mysteria Melchisedec tanto 
ante spiritu divino cognoverat, et rerum futurarum 
jmaginibus usus fuerat, sicut etiam Mosis Scriptura 
testificatur, ubi ait : « Et Melchisedec rex Salem, 
frotulit panes et vinum. Erat autem sacerdos Dei 
£Missimi, et benedixit Abraham ?*. » Merito igitur 
et cum jurisjurandi adjectione , uni ei de quo hic 
agimus talia promissa sunt : « Juravit, inquit , Do- 
minus Deus, et non ponitebit eum : tu es sacerdos 
!» sternum secundum ordinem  Melchisedec. » 
Audi vero qualia sint quxze de iisdem rebus etiam 
Apostolus dicat : « in quo abundantius volens Deus 
ostendere ha:redibus regni immutabilitatem consilii 
sui, interposuit jusjurandum , ut per duas res im- 
inutabiles in quibus impossibile est mentiri Deum, 
92944 fortissimum solatium habeamus, qui con- 
fugimus ad obtinendam propositam spem ?* , » et 
adjungit : « Et alii quidem plures facti sunt sacer- 
dotes, idcirco quod morte prohiberentur permane- 
re: hic autem, eo quod ipse maneat, sempiternum 
habet sacerdotium. Ex quo etiam servare in perpe- 
tuum potest accedentes per ipsum ad Deum, sem- 
per vivens 2d intercedendum pro illis. Talis enim 
decebat nos pontifex, sanctus, innocene, impol- 
lutus, segregatus a peccatoribus, et excelsior ec- 
lis factus **. » Deinde adjungit : « Caput autem su- 
per iis qua: dicta sunt, Talem habemus pontificem, 
qui sedet in dextera majestatis in excelsis, san- 
ctorum minister, et tabernaculi veri, quod fixit 
Deus, et non liomo ?*, » Hzc quidem Apostolus. 
Psalmus vero, inferius progressus, etiam ea qus 


δι᾽ αὐτοῦ τῷ Θεῷ, πάντοτε ζῶν εἰς τὸ ἐντυγχάνειν 
ὑπὲρ αὐτῶν. Τοιοῦτος γὰρ ἡμῖν xat ἔπρεπεν ἀρχιε- 
ρεὺς, ὅσιος, ἄχαχος, ἁμίαντος, χεχωρισμένος ἀπὸ 
τῶν ἁμαρτωλῶν, χαὶ ὑψηλότερος τῶν οὐρανῶν γενό- 
μενος. » Καὶ ἐπιλέγει " ε Κεφάλαιον δὲ ἐπὶ τοῖς 
εἰρημένοις, τοιοῦτον ἔχομεν ἀρχιερέα, ὃς ἐχάθισεν 
ἐν δεξιᾷ τῆς μεγαλοσύνης ἐν ὑψηλοῖς, τῶν ἁγίων 
λειτουργὸς, xal τῆς σχηνῆῇς τῆς ἀληθινῆς, ἣν ἔπηξεν 
ὁ Κύριος, o0x' ἄνθρωπος. » Ταῦτα μὲν ὁ ᾿Απόστολος. 
Ὁ δὲ ψαλμὸς ὑποδὰς, χαὶ τὸ πάθος ἐπιχεχαλυμμένως 
τοῦ προφητενομένον δηλοῖ, λέγων" « "Ex χειμάῤῥον 
ἐν ὁδῷ πίεται, διὰ τοῦτο ὑψώσει κεφαλήν. » Χείμαῤ- 
fov δὲ τὸν χαιρὸν τῶν πειρασμῶν xal ἄλλος δηλοῖ ψαλ- — 
μὸς, λέγων *« Χειμάῤῥου διῆλθεν ἡ ψυχὴ ἡμῶν. Ἄρα 
διῆλθεν f ψυχὴ ἡμῶν τὸ ὕδωρ τὸ ἀνυπόστατον. » "Ev: 
τῷ χειμάῤῥῳ τοίνυν πίεται, φησὶ, τὸ ποτήριον δηλον-᾿ 
ότι, ὃ ἠνίττετο πρὸς τῷ χαιρῷ τοῦ πάθους, λέγων *, 
« Πάτερ, εἰ δυνατὸν, παρελθέτω τὸ ποτήριον τοῦτο ἀπ᾽ | 
ἐμοῦ.» Καὶ πάλιν * «El μὴ δυνατόν ἔστιν αὐτὸ παρελε' 
θεῖν, ἐὰν μὴ αὐτὸ πίω, γενηθήτω τὸ θέλημά σου.» Τοῦ" 
το δὴ οὖν ἐχπιὼν τὸ ποτήριον, ὕψωσε χεφαλὴν, xat 
χατὰ τὸν ᾿Απόστολον, ἐπεὶ γὰρ ε γέγονεν ὑπήχοος τῷ — 
Πατρὶ μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ, διὰ τοῦτο,» 
φησὶν, « ὑπερύψωσεν αὐτὸν ὁ Θεὸς, ἐγείρας ἀντὸν Ex 
τῶν νεχρῶν, καὶ χαθίσας αὐτὸν ἐν δεξιᾷ αὑτοῦ, ὑπερ- 
άνω πάσης ἀρχῆς, xat ἐξουσίας, xaX δυνάμεως, xal 
χυριότητος, xai παντὸς ὀνόματος ὀνομαζομένου,, οὗ 
μόνον ἐν τῷ αἰῶνι τούτῳ, ἀλλὰ xal ἐν τῷ μέλλοντι. 
Καὶ πάντα ὑπέταξε, »φησὶν, « ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ, » 
κατὰ τὴν πρὸς ἀυτὸν ἐπαγγελίαν, ἣν διὰ τοῦ ψαλμοῦ 
παρίστησι, λέγων" « Κάθου Ex δεξιῶν μου, ἕως ἂν θῶ 
τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου. Καταχυ- 
ρίευε ἐν μέσῳ τῶν ἐχθρῶν cou. » Πρόδηλον παντὶ, ὡς 
ἔτι νῦν ἡ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν δύναμις χαὶ ὁ τῆς διδασχα- 
λίας αὑτοῦ λόγος, ἐν μέσυις τοῖς: ἐχθροῖς καὶ πολεμίοις 
αὐτοῦ, xal τῶν πεπιστευχότων εἰς αὐτὸν ἁπάντων 
χαταχυριεύει. 


passurus erat is, de quo vaticinatur, aperte significat, dicens : « De torrente in via bibet, propterea 
exaltabit caput ?**. » Torrentem porro, tentationum tempus intelligendum alius indicat psalmus dicene: 
« Torrente pertransivit anima nostra. Forsitan pertransiit anima nostra aquam intolerabilem ?", » 


* Gen. xiv, 18-19. ** Hebr. v1, 18. 3) Hebr. vn, 25-290. ." Hebr. viu, 1,2, ** Psal. cix, 7. "7 Peal, 


Cxxui, 5 


$69 DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LIB. V. 300 


In torrente igitur bibet, inquit, calicem videlicet, quem ipse sub ipsum passionis tempus significavit, 
dicens : « Pater, si possibile est, transeat calixiste a me **. » Et rursus : : Si non possibile est illum 
transire, nisi illum bibam, fiat voluntas tua **. » Cum igitur hunc calicem bibisset, tum exaltavit 
capat. Εἰ sicut ait Apostolus, quoniam « factus est obediens Patri usque ad mortem, mortem autem 
erecis, » idcirco, inquit, « exaltavit. illum Deus **, suscitans illum a mortuis, et sedere illum fecit in 
dextera sua, supra oinnem principatum, et potestatem, et virtutem, et dominationem, et omne no- 
mes quod nominetur non solum in boc szculo, sed etiam in futuro. Et omnia subjecit, inquit, sub pe- 
dibus ejus *!, » secundum eam, quz ad ipsum facta est, promissionem, quam in psalmo declarat, di- 
cens : « Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Dominare in 
medio inimicorum tuorum. » Constat vero planissime, quemadmoduin hodie quoque Salvatoris nostri 
virtus, ac doctrinz illius verbum, in medio inimicorum et hostium suorum, omnibus quicumque in 


ipsum credunt, dominatur. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ. 


Ὡς καὶ Ἡσαΐας, x, τῶν μέγιστος, σαφῶς 
οἷδε Θεὸν ἐν Θεῷ εἶναι, λέγων ὁμοίως ἡμῖν 
δοξάζουσι Πατέρα ἐν Υἱῷ, καὶ Υἱὸν ἐν Πατέρι. 


« Ἐγὼ Κύριος ἐποίησα γῆν, χαὶ ἄνθρωπον ἐπ᾽ 
αὐτῆς" ἐγὼ τῇ χειρί μου ἐστερέωσα τὸν οὐρανὸν, ἐγὼ 
πᾶσι τοῖς ἄστροις ἐνετειλάμην, ἐγὼ ἤγειρα τὸν μετὰ 
διχαιτοσύνης βασιλέα, xaX πᾶσαι αἱ ὁδοὶ αὐτοῦ εὐθεῖαι. 
Οὗτος οἰχοδομήσει τὴν πόλιν μου, xal τὴν αἰχμαλω- 
σίαν τοῦ λαοῦ ἐπιστρέψει, οὐ μετὰ λύτρων, οὐδὲ μετὰ 
δώρων, εἶπε Κύριος Σαδαώθ.» Τέως μὲν ταῦτα ὁ τῶν 
ὅλων ποιητὴς Θεὸς, περί τινος βασιλέως χαὶ Σωτῆρος 
μέλλοντος οἰχοδομεῖν τὸ τῆς εὐσεδείας πολίτευμα, 
λυτρώσασθαι τὴν ἐπισυμδᾶσαν ἀνθρώποις ὑπὸ τῆς 
δαιμονιχῆς πλάνης αἰχμαλωσίαν, διὰ τοῦ προφήτου 
θεσπίζει" ἕξῃς δὲ τούτοις τὸ προφητιχὸν πνεῦμα 
τὴν ὑποταγὴν τῶν ἀλλοφύλων ἐθνῶν αἰνίττεται, ἣν 

' ὑποταγήσονται τῷ προφητευομένῳ, xal ὡς προσχυνή- 
, σουσιν αὐτῷ οἷα Θεῷ οἱ ὑποταγησόμενοι, xal ὡς 
: προσεύξονται ἐν αὐτῷ, διὰ τὸ μείζονα χατοιχεῖν ἐν 
᾿αὐτῷ Θεόν, τὸν ἀνωτάτω δηλαδὴ Πατέρα, xai Θεὸν 
«ὧν ὅλων. Τὰ ὃὲ τῆς λέξεως οὕτως ἔχει" « Οὕτω 
λέγει Κύριος - "Exoníacev Αἴγυπτος, xai ἐμπορία 
Αἰθιόπεον, xai οἱ Σαδαεὶμ ἄνδρες ὑψηλοὶ ἐπὶ σὲ 
διαδήσονται, χαὶ σοὶ ἔσονται δοῦλοι, xal ὀπίσω σοῦ 
ὁκολουθήσουσι, δεδεμένοι χειροπέδαις, xat προσχυ- 
νἤσουσι νέοι, xal ἐν σοὶ προσεύξονται, ὅτι ἐν σοὶ 
ὁ Θεός ἔστι, χαὶ οὐχ ἔστι Θεὸς πλὴν σοῦ. Σὺ γὰρ et 
Θεὸς, xaX οὐχ ἤδειμεν, Θεὸς τοῦ Ἰσραὴλ Σωτήρ. 
Αἰσχυνθήσονται xai ἐντραπήσοντα! πάντες οἱ ἀντι- 
χεΐμενοι αὐτῷ, xat πορεύσονται ἐν αἰσχύνῃ.» Ταῦτα 
μὲν ἡ προφητεία. Οὐχ ἡγοῦμαι δὲ ἀντωπήσειν δύ- 
νασθαΐί τινα, χἂν σφόδρα f| ἀγνώμων, τῷ προδήλῳ 
χαὶ σαφεῖ τῆς λέξεως, ἐναργῶς οὕτως εἰσαγούσης 
Θεὸν τοῦ Ἱσραὴλ Συτήῆρα, xai ἕτερον ἐν αὐτῷ Θεόν" 
«Προσχυνήσουσί cot,» φησὶν, «ol δίχαιοι, χαὶ ἐν 
σοὶ προσεύξονται, ὅτι ἐν σοὶ ὁ Θεός ἐστι, xal οὐχ 
ἔστι Θεὸς πλὴν σοῦ σὺ γὰρ cl ὁ Θεὸς, xa οὐχ 
ἤἥδειμεν, Θεὸς τοῦ Ἰσραὴλ Σωτήρ. » Τὸ δὲ, « οὐχ 
ἄδειμεν, » ix προσώπου τῶν πρὶν αὐτὸν μὴ ἐπεγνω- 
wey παρὰ μόνοις τοῖς ᾿Εύδομήχοντα εἰρημένον, 
ἑτέρως εἶχε τὸ Εθραϊχὸν, ὃ μεταλαδὼν ὁ μὲν ᾿Αχύλας 
φησί « Θεὸς ἄρα ἰσχυρὸς ἀποχρυπτόμενος, Θεὸς 


» Matth. x1vi, 39 


CAPUT IV. 


995 Oxod etiam Isaias, prophetarem maximus , 
plane novit Deum esse in Deo, idque affirmat, 
sicut etiam nos qui Patrem in Filio, et Filium in 
Paire glorificamus. 

« Ego Dominus feci terram, et hominem super 
ea; ego manu mea consolidavi ccelum, ego omni- 
bus astris mandavi, ego suscitavi regem cum ju- 
stilia, et omnes viz ejus rectze. Hic zdificabit ci- 
vitatem meam, et captivitatem populi convertet, 
non pretio, neque muneribus, dixit Dominus Sa- 
baoth *?*. » Interim quidem hzc universi conditor 
Deus, de quodam rege ac Salvatore, qui zdifica- 
turus sit rempublicam pietatis, et conditionem qua 
homines ἃ dzemonico errore captivi tenebantur, 


B dissoluturus, per prophetam respondet. In iis vero 


qua sequuntur, externarum quoque nationum ob- 
sequium, quo ei sunt obseculure qui venturus 
canitur, propheticus significat spiritus : necnon 
quemadmodum illum tanquam Deum adorabunt illi, 
qui ita ad obsequium venerint, et quod Deum ora- 
bunt in ipso: propterea quod in eo ipse habitet 
Deus supremus, videlicet Pater, universique Deus. 
Locus autem sicse habet ad verbum : « Sic dicit Do- 
minus : Laboravit /Egyptus, et. negotiatio /Ethio- 
pum, et Sabaim viri excelsi ad te transibunt, et 
tui erunt servi, et a tergo te sequentur vincti ma- 
nicis, et adorabunt juvenes, et in te orabunt : quo- 
niam in te Deus est, et non est Deus prater te : tu 
enim es Deus, et non noveramus, Deus Israel Sal- 
vator. Erubescent et confundentur omnes qui ad- 
versantur ei, et ambulabunt in pudore 35. » Hacte- 
nus ipsa prophetia. Caterum, neutiquam arbitror 
quempiam contra id, quod tam aperte et perspicue 
dicatur, vel oculos directurum, quamvis admodum 
sit ingratus, ubi ita evidenter et plane inducitur 
Deus lsrael Salvator, et in illo Deus: « Adora- 
bunt te, inquit, justi, et in te orabunt, quoniam 
in te est Deus, et non est Deus preter te : tu enim 
es Deus, et nesciebamus, Deus lsrael Salvator. » 
Porro illud, « nesciebamus, » quod ex persona 
eorum qui prius illum non agnoverunt, 996 apud 
solos LXX dictum est, in Hebraico aliter habet; 
quod sane Aquila convertens, sic ait : « Deus ergo 


?* ibid 42, !*Philipp. i, 8-9. *! Ephes. r, 20,21. ?*]sa. x1v, 12,13. ** ibid. 14-10. 


$11 


fortis occultus, Deus Israel qui salvos facit. » Theo- A 


dotion vero : « Propterea fortis absconditus Deus 


servans. » Ubi sane valde mirabiliter absconditum . 


Deum Cbristum nominat : necnon causam quoque 
planissime docet, propter quam unum ipsum, qua- 
tenus inter ea quae genita sunt, nominatur, Deum 
vocat, ob Patris videlicet in ipso habitationem : « In 
ipso enim, » ut divinus docet Apostolus ?*, « com- 
placuit omnem plenitudinem divinitatis habitare. » 
Hoc ipsum verba ipsa declarant, quze sic se ha- 
bent : « Quoniam in te Deus est, et non est Deus 
prater te. » Pro illo vero quod est, « prater te, » 
Theodotion, « przter ipsum » interpretatus est, ut 
hoc modo verba se habeant : « Non est Deus prater 
ipsum, » eum videlicet a quo es, per quem tu 
quoque id habes, ut Filius sis. Sed Aquila ita in- 
terpretatus est : « Verumtamen in te fortis, et non 
est amplius apud te. Deus ergo fortis et latens, 
Deus salvos faciens. » Symmachus vero solus sic : 
« In te Deus, et non est amplius, neque adest Deus : 
vere tu Deus absconditus, Deus Israel servans. » 
Ubi quod Deus sit Christus Dei, verba ipsa plane 
declarant. « Nam propterea quod in te, inquit, est 
Deus, tu sane Deus fortis et absconditus. » Ergo 
ex his, Deus unus erit, qui hujus appellationis est 
Dominus. Filius autem quoniam Pater ei seipsum 
communicat, de communicatione veritatis illius 
dignitatem accepit, quippe qui neque a seipso sit, 
neque ab eo, qui ipsum genuit, Patre deseratur, sed 


hoc ipsum totam, quod est, quod vivit, quod sub- α 


Sislit, ab eo a quo est Patre, obtineat, qui neque 
Patrem deserit, et ab illo gignitur, et tum ut sit, 
tum ut Filius sit, non a seipso, sed a Patre habet. 
Quocirca, honore hunc quoque ut Deum prosequi 
edocti sumus, quemadmodum, quas nunc tractan- 
tur, prophetie declarant. Ut enim alicujus regis 
— jmago veneratione aflici solet, propter illum cujus 
. lineamenta expressa et similitudinem fert (cate- 
rum, quamvis et imago regis, et ipse rex honore 
afficiatur, unus tamen erit qui honoretur, non duo. 
Non eaim duo reges, unus, primus et verus : al- 
ter, qui ipsa imagine sit expressus, sed unus in 
utroque non modo intelligitur, verum etiam nomi- 
natur atque honoratur), sic sane unigenitus quo- 
que Filius, cum solus sit imago Dei invisibilis, 
29" merito propter eum, cujus fert similitudi- 
nem, et imago appellatur Dei invisibilis, et ab 
ipso Patre efficitur : quippe qui tali existat et 
natura et essentia, indeque ex quo primum exstitit, 
non acquisititiam, sed naturalem Patris imagi- 
nem referat. Quare idem natura Deus, et idem 
unigenitus Filius exsistit, non autem ut illi, qui 
extrinsecus assumuntur, adoptatus, quique adven- 
titium divinze appellationis honorem possident. At 
enim etsi natura unigenitus Filius, Deusque noster 
celebratur, non tamen a seipso Deus, sed ex Deo 
Patre unigenitus Filius, et idcirco Deus. Totumque 


** (;oloss. 1, 19. 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA, 


$72 


Ἰσραὴλ σώζων» ὁ δὲ Θεοδοτίων * « Διὰ τοῦτο «σχυ- 
ρὸς χρυφαῖος Θεὸς σώζων. » Σφόδρα θαυμαστῶς 
χρυφαῖον Θεὸν τὸν Χριστὸν ὀνομάζει" xaX τὴν αἰτίαν 
δὲ, δι᾽ fjv Θεὸν αὐτὸν μόνον ὡς ἐν γεννητοῖς μετὰ τὸ 
πρῶτον καὶ ἀγέννητον ἀποχαλεῖ, σαφῶς ἐχδιδάσχει, 
τὴν τοῦ ᾿ἰΙατρὸς ἐν αὐτῷ χατοίχησιν᾽ « Ἐν τούτῳ 
γὰρ,» χατὰ τὸν θεῖον ἀπόστολον, ε εὐδόχησε πᾶν τὸ 
πλήρωμα τῆς θεότητος χατοιχῆσαι. » Τοῦτο δηλοῖ 
φάσχουσα ἡ λέξις" «ε Ὅτι ἐν σοὶ ὁ Θεός ἐστι, xal 
οὐκ ἔστι Θεὸς πλὴν coU. » ᾿Αντὶ δὲ τοῦ, « πλὴν 
σοῦ,» « πλὴν αὐτοῦ,» ὁ Θεοδοτίων πεποίηχεν, ἵν᾽ f 
« Οὐχ ἔστι Θεὸς πλὴν αὐτοῦ, » δηλαδὴ τοῦ ἐν σοὶ 
Θεοῦ, δι᾽ ὄν xai σὺ τυγχάνεις ὧν Θεός. Κατὰ δὲ 
τὸν ᾿Αχύλαν οὕτως ἔχει" «ε Πλὴν ἐν σοὶ ἐσχυρὸς, 
χαὶ οὐχ ἔστιν ἔτι παρὰ σοί. Θεὸς ἄρα ἰσχυρὸς 


Β χαὶ ἀποχρυπτόμενος, Θεὸς σώζων.» Κατὰ δὲ τὸν 


Σύμμαχον μόνον᾽ « Ἔν σοὶ Θεὸς, xai οὐχ ἔστιν ἕτι͵ 
οὐδ᾽ ὑπάρχει Θεός" ὄντως σὺ θεὸς χρυφαῖος, Θεὸς 
Ἰσραὴλ σώζων.» Av ὧν τὸ αἴτιον τοῦ εἶναι Θεὸν 
τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ, σαφῶς ὁ λόγος παρέστησεν. 
« Ἐπεὶ γὰρ ἐν σοὶ, » φησὶν, «ε ἐστὶ Θεὸς, διὰ τοῦτο 
σὺ Θεὸς ἰσχυρὸς xaX χρυφαῖος. » Οὐχοῦν διὰ τούτων 
ὁ μὲν ἀληθὴς καὶ μόνος Θεὸς, εἷς ἂν εἴη, μόνος 
χυρίως τυγχάνων τῆς προσηγορίας - ὁ ὃὲ δεύτερος 
μετουσίᾳ τοῦ ἀληθοῦς τῆς χοινωνίας ἠξίωται, οὔτε 
ὧν xa0' ἑαυτὸν, οὔτε ὑφεστὼς δίχα τοῦ θεοποιοῦντος 
αὐτὸν Πατρὸς, οὔτ᾽ ἄνευ τοῦ Πατρὸς θεολογούμενος, 
ἀλλ᾽ ὅλον αὐτὸ τοῦτο (v τε xal ζῶν χαὶ ὑφεστὼς, 
διὰ τὸν ἐν αὐτῷ Πατέρα, συνών τε τῷ Πατρὶ, xol 


ἐξ αὐτοῦ, xal δι᾽ αὐτὸν θεοποιούμενος, τό τε εἶναι - 


ὁμοῦ xal τὸ Θεὸς εἶναι οὐχ ἐξ ἑαυτοῦ, παρὰ δὲ τοῦ : 


Πατρὸς ἐσχηχώς. Διὸ δὴ μετὰ τὸν Πατέρα τιμᾷν καὶ ἃ 
αὐτὸν ὡς Θεὸν ἐδιδάχθημεν, διὰ τὸν ἐν αὐτῷ χατοι- 
χοῦντα Θεὸν, ὡσπεροῦν αἱ μετὰ χεῖρας περιέχουσι 
προφητεῖαι. Ὡς γὰρ ἂν τιμηθείῃ βασιλέως εἰχὼν διὰ - 
τὸν, οὗ τοὺς χαραχτῆρας χαὶ τὴν ὁμοίωσιν φέρει. 


(τιμωμένης δὲ τῆς εἰχόνος, καὶ τοῦ βασιλέως αὐτοῦ, ᾿ 


εἷς ἂν ὁ τιμώμενος χαὶ οὐ δύο. Οὐ γὰρ δύο βασιλεῖς, 
ὅ τε πρῶτος xal ἀληθὴς, xaX ὁ ἐπὶ τῆς εἰχόνος τετυ- 
πωμένος, εἷς δ᾽ ὁ κατ᾽ ἀμφοτέρων, οὐ μόνον νοούμενος, 
ἀλλὰ xat ὀνομαζόμενος xal τιμώμενος), οὕτω δῆτα xal 


ὁ μονογενὴς Υἱὸς, εἰχὼν ὧν μόνος τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀορά». 


του, εἰχότως διὰ τὸν, οὗ φέρει ὁμοίωσιν, εἰχών τε 
ἀνηγόρευται τοῦ ἀοράτον Θεοῦ, θεοποιεῖταέ τε πρὸς 


D αὐτοῦ τοῦ Πατ póc οὕτω πεφυχὼς τὴν οὐσίαν, αὐτό- 


θεν τε ἀπὸ πρώτης ὑπάρξεως φυσιχὴν, ἀλλ᾽ οὐχ 
ἐπίχτητον τὴν εἰχόνα τοῦ Πατρὸς ἐπαγόμενος. Διὸ 
χαὶ φύσει Θεὸς ὁμοῦ χαὶ μονογενὴς Υἱὸς ὧν τυγ- 
χάνει, οὐχὶ δὲ ὁμοίως τοῖς ἔξωθεν εἰσποιουμένοις, 
ἐπισυμθεθηχός τε τὸ ἀξίωμα τῆς τοῦ Θεοῦ προσ. 
ἡγορίας ἐπέχουσι. Πλὴν εἰ xat φύσει μονογενὴς Υἱὸς 
xai Θεὸς ἡμῶν ἀνευφημεῖται, ἀλχὰ οὐχ ὁ πρῶτος 
Θεὸς, πρῶτος δὲ τοῦ Θεοῦ μονογενὴς Υἱὸς, καὶ διὰ 
τοῦτο Θεός. Καὶ ὅλον γε τοῦτο αἴτιον ἂν εἴη τοῦ χαὶ 
αὐτὸν εἷναι Θεὸν, τὸ μόνον εἶναι φύσει τοῦ Θεοῦ 
Υἱὸν, xat μονογενή χρηματίζειν, xal τὸ δι᾿ ὅλου 


σώζειν τοῦ μόνου Θεοῦ τὴν ἔμψυχον xat ζῶσαν νοερὰν 


^- 


δὴ 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB. V. 


$14 


€Ixóvz, χατὰ πάντα τῷ Πατρὶ παρωμοιωμένην, xai A hoc sane causa erit, cur ipse quoque sit Deus, 


«Ὡς θεότητός τε αὐτῆς τὴν. ὁμοίωσιν ἐπιρερομένην. 
Ἕαύτη τοιγαροῦν xai αὐτὸν, ὡσὰν μόνον Υἱὸν xai μό- 
νὴν εἰχόνα ὄντα τοῦ Θεοῦ, xa τῆς ἀγεννήτου xal 
ἀνάρχου τοῦ Πατρὸς οὐσίας τὰς δυνάμεις χατὰ τὸ 
ταράδειγμα “ἧς ὁμοιώσεως περιδεδλημένον, ὑπό τε 
τοῦ πάντων τεχνιχωτάτου χαὶ πανεπιστήμονος ζω- 
Τράφου τε xal ζωοποιοῦ Πατρὸς εἰς τὸ ἔτι ἀχριξὲς 
τῆς ὁμοιώσεως ἀπειργασμένον, Θεὸν εἰχότως οἱ θεῖοι 
ἀναγορεύουσι Aóyot, ὡς καὶ ταύτης μετὰ τῶν ἄλλων 
παρὰ τοῦ Πατρὸς ἠξιωμένον προσηγορίας, εἰληφότα 
τε, ἀλλ᾽ οὐχ ἰδιόχτητον αὐτὴν ἐσχηχότα. Ὁ μὲν γὰρ 
δίδωσιν, ὁ δὲ λαμδάνει" ὥστε χυρίως χαὶ ἕνα ἐχεῖνον 
εἶναι Θεὸν, xai μόνον μὲν xai φύσει ὄντα, xai μὴ 
παρ᾽ ἑτέρου λαδόντα " τὸν Ob τῶν δευτερείων ἠξιῶ- 
σθαι, xal τὸ Θεὸν εἶναι λαθόντα παρὰ τοῦ Πατρὸς 
ἔχειν, ὡσὰν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, μιᾶς ἐπ᾽ ἀμφοῖν χατὰ 
τὸ παράδειγμα vic θεότητος ἐπινοουμένης, ἑνός τε 
ὄντος Θεοῦ τοῦ καθ᾽ ἑαυτὸν ἀνάρχως xa ἀγεννήτως 
ὄντος, διὰ δὲ τοῦ Υἱοῦ, ὡσὰν δι᾽ ἐσόπτρου xat εἰχόνος, 
ἐπιθεωρουμένου, Τοῦτό τοι xal τὸ πνευματιχὸν παι- 
ὄξύει λόγιον, οὐχ ἄλλως φάσχον Θεὸν εἶναι προσχυ- 
νητὸν τὸν δηλούμενον, ἀλλ᾽ ἣ διὰ τὸν ἐνοιχοῦντα αὐτῷ 
Πατέρα" « Ἐν σοὶ » γὰρ, φησὶ, « προσεύξονται " ὅτι 
ἐν σοὶ ὁ Θεός ἐστι. » Καὶ σὺ δὲ αὐτὸς, Θεὸς ὧν, Σω- 
τὴρ τοῦ Ἰσραὴλ τυγχάνεις - xal διὰ τοῦτο ἰσχυρὸς 
xii χρυφαῖος Θεὸς sU « ἐπεὶ ἐν σοὶ ὁ Θεὸς, χαὶ οὐχ 
ἔστιν ἔτι πλὴν αὐτοῦ. » ᾿Αντὶ δὲ τοῦ, « ἐχοπίασεν 
Αἴγυπτος, » τὸ 'E6paixbv, xai οἱ λοιποὶ πάντες 
ἐρμηνευταὶ, ε χόπος Αἰγύπτου, » ἐχδεδώχασιν, ἵν᾽ fi 
τὸ λεγόμενον τοιοῦτον" « Σοὶ προσχυνήσουσι, xal σοὶ 
ἔσονται δοῦλοι, ὃ χόπος Αἰγύπτου, χαὶ ἡ ἐμπορία 
Αἰθιόπων, xal οἱ Σεδωείμ." » 60 ὧν βάρδαρα, οἶμαι, 
xai ἄτημά τινα ἔθνη δηλοῦσθαι, καὶ πάντα ὅσα ἤδη 
πάλαι πρότερον τῇ δαιμονιχῇ τετρύχωτο δεισιδαι- 
povia. Ἐπειδὴ γὰρ Αἰγύπτιοι ἐδόχουν πάντων τῶν 
ἐθνῶν δεισιδαιμονέστατοι τυγχάνειν, πρῶτοί τε χατ- 
ἄρξαι tfjg εἰδωλολάτρου πλάνης, εἰχότως πρώτους 
αὑτοὺς τίθησιν ὑποταγησομένους τῷ Χριστῷ" xal 
δι᾽ αὐτῶν xal τὰ περὶ τῶν λοιπῶν εἰδωλολατρῶν 
φανερὰ καθιστᾶσα. Καὶ ταῦτα πεπλήρωται ἐπὶ τοῦ 
Σωτῆρος καὶ Κυρίου ἡμῶν, τῷ ἐν πᾶσιν ξθνεσι προσ- 
χυνεῖσθαι χαὶ δουλεύειν αὐτῷ μυρία πλήθη τῶν ἀνὰ 
τὴν οἰχουμένην ἐθνῶν. Αἰθίοπας δὲ xal Σεθδωεὶμ, 


quod solus sit- natura Dei Filius, et unigenitus ap- 
pelletur, et quod usquequaque conservet ejus, qui 
solus est Deus, animatam et vivam et intelligentem 
imaginem, et in omnibus ipsi Patri assimilatam , et 
eam quz Dei ipsius substantie similitudinem prae 
se ferat. Hac ergo de causa ipsum quoque, tanquam 
eum qui solus Filius, et solus Dei imago sit, et in- 
geniti ac principio carentis Patris essentiz , virtu- 
tes secundum exemplum assimilationis indutus , e£ 
ab hominum artificiosissimo et scientissimo vitz 
designatore et auctore Patre, ad amussim et ad 
certam exquisitamque assimilationem expressus, 
Deum merito divina appellant oracula , ut una cum 
czteris ad hanc quoque appellationis dignitatem, a 


B Patre provectus sit, eamque acceperit, non autem 


ex proprio jure possidendam habuerit. Namque ille 
quidem dat, hic vero accipit; itaque suo jure unus 
ille est Deus, qui non ab altero accepit. Hic autem a 
Patre habet ut Deus sit, tanquam Dei imago : utpote, 
cum una in ambobus, juxta exemplum, divinitus in- 
telligatur, et unus sit Deus, qui per seipsum sine prin- 
cipio, et sine generatione existat : per Filium autem, 
tanquam perspeculum et imaginem, consideretur. Hoc 
est, scilicet, quod spirituale docet oraculum, quod 
non alias dicit eum, de quo sermo est, Deum esse 
adorandum , propter inhabitantem in ipso Patrem. 
« In te » enim, inquit,« orabunt : quoniam in te Deus 
est. » Sed tu quoque ipse cum Deus sis, Salvator 
Israel exsistis. Proinde fortis et absconditus Deus 
es : « quoniam in te Deus, et non est amplius prz- 
ter ipsum. » 298 Pro eo vero quod est, « labora- 
vit Zgyptus, » Hebraicum habet, et reliqui omnes. 
interpretes reddiderunt, « labor Egypti, » ut id 
quod dicitur tale sit : « Te adorabunt, et tui erunt 
servi, labor Egypti, et negotiatio /Ethiopum, et 
Seboim : » quibus verbis barbaras ego arbitror et 
ignotas quasdam nationes significari, et omnes 
quzcumque antea quoudam d:zemonica superstitione 
vexabantur. Nam propterea quod /Egyptii visi sunt 
omnium nationum superstitiosissimi esse, primi- 
que errori, quo simulacra colerentur, portas ape- 
ruisse : merito eos primos collocat , qui Christo 


' sint subjiciendi : deinde per eos , quz ad reliquos 


^0)e ἐνταῦθα προσχυνήσειν τῷ Χριστῷ προφητευο- p simulacrorum cultores pertinent, ut aperta sint, 


μένους, xal διὰ τοῦ oa' ψαλμοῦ ἡγοῦμαι δηλοῦσθαι, 
& ὧν εἴρηται" « Ἐνώπιον αὐτοῦ προσπεσοῦνται Al- 
θίοπες, xai βασιλεῖς ᾿Αράδων, xat Σαδὰ δῶρα προα- 
ἀξουσι" xal προσχυνήσουσιν αὐτῷ. » Δῆλον ix τῆς 
συμφράσεως, ὅτι τῷ ἐν ἐχείνοις προφητενομένῳ Χρι- 
στῷ προσχυνήσουσιν. 


efficit. Et bec quidem in Salvatore ac Domino no- 
stro exspectatum exitum nacta sunt. Jam enim in- 
numerabiles, per otbem terrarum, nationum coD- 
ventus, in omnibus gentibus illum adorant illique 
serviunt. Zthiopas vero ac Seboim eos, qui hic 
adoraturi Christum canuntur , Lxxi quoque psalmo 


significari puto, ubi dictum est : « Coram illo procident ZEthiopes, et reges Arabum, et Saba dona 
adducent : et adorabunt eum ?*. » Constat vero ex ipso contextu, Christum esse adoraturos eum, qui 


in illis quoque, ut venturus canitur a prophetis. 


* Psal. Lxx1, 10 


$15 
CAPUT V. 


á fratmo xxxi. — (Quod Dei Verbum suam ha- 
ens essentiam jussu Patris, David eque ac nos 
opificem wniversi novit ; et quod idem Dei Ver- 
bum, idem propheta ad hominum medelam esse 
missum a Patre testificatur ; et quod brevi tempore 
universam lerram sua doctrina impleturum canit. 


« Verbo Domini celi firmati sunt , et spiritu 
oris ejus omnis virtus eorum. » In psalmo vero cvi 
sic dictum est: « Misit Verbum suum et sanavit 
eos, et eripuit eos de interitionibus eorum. » Et 
rursus Cx,vil : « Qui emittit eloquium suum ter- 
pre, velociter currit sermo ejus. » At enim ei, 
qui nunc in manibus est, psalmo dicenti, « Verbo 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS li. — APOLOGETICA. 


$16 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ E. 


Ψαλμοῦ Afg'. — Ὡς Θεοῦ Λόγον οὐσιώδη xar 
ἐπικέλευχιν τοῦ Πατρὸς, ὁμοίως ἡμῖν οἷδε 
δημιουργὸν τῶν ἁπάντων ὁ Δαδίδ᾽" καὶ ὡς τὸν 
αὑτὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον ὁ αὐτὸς προφήτης ἐπὶ 
θεραπείᾳ τῶν ἀνθρώπων éx τοῦ Πατρὸς ἀπ- 
&ccá 0a: μαρτυρεῖ" καὶ ὡς ἐν βραχεῖ χρόνῳ τὴν 
σύμπασαν γῆν πιηρώσειν τῆς αὑτοῦ διδασκα- 
Aíac θεσπίζει. 

« Τῷ Λόγῳ Κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἐστερεώθησαν, xal 
τῷ πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμες 
αὐτῶν. » Καὶ ἐν ρς’ δὲ ψαλμῷ εἴρηται" « ᾿Απέστειλε 
τὸν Λόγον αὑτοῦ, χαὶ ἰάσατο αὐτοὺς, xal ἐῤῥύσατο 
αὐτοὺς ἐκ τῶν διαφθορῶν αὐτῶν. » Καὶ πάλιν ἐν 
ρμζ᾽" « Ὁ ἀποστέλλων τὸ λόγιον αὐτοῦ τῇ γῇ, ἕως 
τάχους δραμεῖται ὁ λόγος αὐτοῦ. » ᾿Αλλὰ γὰρ τῷ 


Domini coli firmati sunt, » concordat sacrum B μετὰ χεῖρας ψαλμῷ, φάσχοντι, «Τῷ Λόγῳ Κυ- 


499 :quoque Evangelium, palam dicens : « ln 
principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, 
et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud 
Deum, omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso 
factum est nihil **, » Sane merito Evangelium Deum 
t:llum nominat : quando etiam per ea quse prius 
dicta sunt, idem hoc, quod nunc ut Deus celebra- 
tur Verbum, et sapientia, et germen Dei, et Sacer- 
dos, et Christus, et Rex, et Dominus, et Deus 
imago Dei, appellatum est. Porro, ut qui et alius 
8it quam Pater, et ejusdem administer fuerit, adeo 
ut jussu illius ipse omnia condiderit, in prasenti 
deinceps Psalmo adjungit : « Timeat, inquit, Do- 
minum omnis terra : ab eo autem commoveantur 


plou οἱ οὐρανοὶ ἐστερεώθησαν, » συνάδει τὸ ἱερὸν 
Εὐαγγέλιον, διαῤῥήδην λέγον " « Ἐν ἀρχῇ f» ὁ Aó- 
γος, χαὶ ὁ Λόγος ἣν πρὸς τὸν Θεὸν, xal Θεὸς ἦν ὁ 
Λόγος. Οὗτος ἣν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν θεόν" πάντα δι᾽ 
αὐτοῦ ἐγένετο, χαὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδξ ἕν. » 
Θεὸν εἰχότως τὸ Εὐαγγέλιον ὀνομάζει - ἐπεὶ xax διὰ 
τῶν πρόσθεν αὐτὸς οὗτος ὁ νῦν θεολογούμενος Λόγος, 
χαὶ σοφία, χαὶ γέννημα Θεοῦ, καὶ ἱερεὺς, καὶ Χρι- 
στὸς, xa βασιλεὺς, καὶ Κύριος, χαὶ Θεὸς, xa εἰχὼν 


- ἀνηγόρεντο τοῦ Θεοῦ. Καὶ ὅτι γε, ἕτερος ὧν τοῦ Πα- 


τρὸς, ὑπουργὸς ἣν αὐτοῦ, ὥστε ἐπιχελενομένου τοῦ 
μείζονος αὐτὸν δημιουργεῖν, ἑξῆς χατὰ τὸν παρόντα 
ἐπιλέγει ψαλμόν « Φοδηθήτω τὸν Κύριον πᾶσα 1 
T1: ὑπ᾽ αὐτοῦ δὲ σαλευθήτωσαν πάντες οἱ χατοιχοῦν- 


omnes inbabitantes orbem. Quoniam ipse dixit, εἰ C τες οἰχουμένην. Ὅτι αὐτὸς εἶπε, xal ἐγενήθησαν " 


faeta sunt; ipse mandavit, et creata sunt ?'. » 
Constat enim quod qui dicit, ad alterum dicit : et 
qui mandat, alteri praeter se mandat. Perspicue 


vero post ipsam Salvatoris nostri humanz natura : 


assumptionem, conventus ex omni terra, hoc est, 
ex omnibus, qux terram incolunt, nationibus, in- 
numerabiles, non itidem ut antea ullos demones, 
sed ipsum Dominum Jesum timuerunt, et omnes 
babitantes orbem commoti sunt, in ipso Christi 
nomine, sicut praesens oraculum canit : « Timeat, 
inquit, Dominum omnis terra, ab eo autem com- 
moveantur omnes inhabitantes orbem. » Hactenus 
quae de i1 et xxx psalmo accepta sunt. Consimilia 
vero his et consona in psalmo quoque cxLvri in- 
venies, qui docet non ea inodo, quis ad terram 
duntaxat, sed etiam ea quas ad colum, et breviter 
ad universam creaturam pertinent, ipso Deo uni- 
versi jubente exstitisse. Dicit igitur : « Laudate 
Dominum de colis, laudate eum in excelsis. Lau- 
date eum, omnes angeli ejus; laudate eum, omnes 
virtutes ejus. Laudate eum, sol et luna, laudate 
eum, omnes stelle et lumen : quoniam ipse dixit, 
et facta sunt; ipse mandavit, et creata sunt **, » 
Quod si ipse mandavit, quisnam, queso, usque 
adeo magnus, ut mandatum de tantis rebus sus- 
ciperet, preter Dei Verbum? quod varie in pre- 
senti opere, a nobis, tanquam Deus celebratur, et 


αὐτὸς ἐνετείλατο, xa ἐχτίσθησαν. » Πρόδηλον γὰρ, 
ὡς ὁ λέγων, ἑτέρῳ λέγει" χαὶ ὁ ἐντελλόμενος, ἑτέρῳ 
παρ᾽ ἑαυτὸν ἐντέλλεται. Σαφῶς δὲ ἐπὶ τῇ τοῦ Σωτῇ- 
ρος ἡμῶν ἐνανθρωπήσει, μυρία πλήθη Ex πάσης ene 
γῆς, τοῦτ᾽ ἔστιν ἐξ ἁπάντων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς ἐθνῶν, 
οὐχέτι ὡς τὸ πρὶν τοὺς δαίμονας, ἀλλ᾽ αὐτὸν ἐφοθήθη 
τὸν Κύριον Ἰησοῦν" πάντες τε οἱ χατοιχοῦντες τὴν 
οἰχουμένην ἐσαλεύθησαν ἐπὶ τῷ τοῦ Χριστοῦ ὄνό- 
ματι, ἀχολούθως τῷ νῦν φάσχοντι λογίῳ " « Φοδη- 
θήτω τὸν Κύριον πᾶσα t γῆ, ὑπ᾽ αὐτοῦ δὲ σαλευθή- 
τωσαν πάντες οἱ χατοιχοῦντες τὴν οἰχουμένην. » 
Ταῦτα μὲν οὖν ix τοῦ β' xal λ' ψαλμοῦ. Σύμφωνα δὲ 
τούτοις εὕροις ἂν xai ἐν ρμη ψαλμῷ, ὃς διδάσχει 
οὐ τὰ περὶ γῆν μόνα, ἀλλὰ xal τὰ χατ᾽ οὐρανὸν, xal 
συλλήύδην ἅπασαν τὴν χτίσιν, κατ᾿ ἐπιχέλευσιν τοῦ 
τῶν ὅλων Θεοῦ γεγονέναι. Λέγει δ᾽ οὖν" « Αἰνεῖτε. 
τὸν Κύριον ἐχ τῶν οὐρανῶν, αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν τοῖς 
ὑψίστοις. Αἰνεῖτε αὐτὸν πάντες ἄγγελοι αὐτοῦ, αἰνεῖτε 
αὐτὸν πᾶσαι αἱ δυνάμεις αὐτοῦ. Αἰνεῖτε αὐτὸν ἥλιος 
χαὶ σελήνη, αἰνεῖτε αὐτὸν πάντα τὰ ἄστρα χαὶ τὸ 
φῶς" ὅτι αὐτὸς εἶπε, xal ἐγενήθησαν" αὐτὸς ἐν- 
π“είλατο, χαὶ ἐχτίσθησαν. » Εἰ γὰρ αὐτὸς ἐνετείλατο, 
χαὶ τίς ἣν τοσοῦτος, ὡς τὴν περὶ τῶν τηλιχού- 
των ἐντολὴν ὑποδέξασθαι, ἣ ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος; ὁ 
ποιχίλως διὰ τῆς παρούσης ἡμῖν ὑποθέσεως θεολο- 
γούμενος, xat Λόγος Θεοῦ προσσγορευόμενος εἰχό» 
τως, ὅτι δὴ τοὺς τῶν ἁπάντων δημιουργιχούς τε χαὶ 


86 )υλῃ. 1, 1,3. "' Psal. xxxii, 8-9. ** Psal, crxvin, 1-5. 


. "eo 


S71 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. V. 


$18 


κοιητιχοὺς λόγους ὁ παντοχράτωρ ἐν αὐτῷ xaxa66- A, Verbum Dei appellatur, merito illud quidem, pre- 


ὄληται, λόγῳ καὶ τάξει τὰ σύμπαντα διέπειν αὐτῷ 
καὶ διαχυδερνᾷν παραδούς. Μὴ γὰρ οὖν τις ὑπολά- 
60 τῷ καρὰ ἀνθρώποις Ex συλλαδῶν συνεστῶτι, ἔχ 
*z ὑνομάτων xal ῥημάτων συγχειμένῳ, ἐνάρθρῳ xai 
£popoprxp λόγῳ τὸν τοῦ Θεοῦ παρόμοιον τυγχάνειν " 
ὅτι δὴ ὁ παρ᾽ ἡμῖν λόγος ἐν φωναῖς χαὶ συλλαθαῖς, 
χαὶ τοῖς διὰ τούτων σημαινομένοις χέχτηται τὴν o5- 
σαν, διὰ γλώττης xal ἀρτηριῶν, φάρυγγός τε xal 
σόματος προφερόμενος * ὁ δὲ τῆς ἀϊδίου xal ἀσυ- 
μάτου φύσεως, πάντη χατὰ πάντα τοῦ xa0' ἡμᾶς 
καρηλλαγμένος, οὐδὲν ἀνθρώπειον ἐπάγοιτ᾽ ἂν, μόνῃ 
χεχρη μένος τῇ τῆς προσρήσεως ὁμωνυμίᾳ " ἐπεὶ μήτε 
φωνὴν τὴν δι᾽ ἀέρος χρούσεως ὑφισταμένην, μήτε 
ῥήματα, μήτε συλλαδὰς, μήτε γλῶτταν, μήτε στόμα, 
μῆτε ὅλως τι τῶν ἀνθρωπείων xai θνητῶν ἐπὶ τοῦ 
νῶν ὅλων Θεοῦ παραληπτέον. Ῥυχῆς γὰρ ἂν εἴη ὁ 
λόγος οὗτος, ὁ οὐδαμῶς οἷός τε καθ᾽ ἑαυτὸν δίχα ψυ- 
Ys εἶναι, ἢ ὑποστῆναι. Τοιόσδε γὰρ ὁ ἐν ἀνθρώποις 
λόγος, ἰδίως μὲν ἀνούσιος ὧν χαὶ ἀνυπόστατος, ὅλον 
ὃὲ αὐτὸ χίνηστίς τε xal ἐνέργεια διανοίας τυγχάνων. 
᾿Αλλὰ γὰρ οὗ καὶ ὃ τοῦ Θεοῦ τοιοῦτος, ἔχων δὲ xa 
ἑαυτὸν οἰχείαν ὑπόστασιν πάνυ θείαν χαὶ νοερὰν, 
ἰδίως μὲν ὑφεστῶσαν, ἰδίως δ᾽ αὖ πάλιν ἐνεργοῦσαν, 
ἄῦλόν τε οὖσαν xal ἀσώματον, καὶ χατὰ πάντα τῇ 
«o0 πρώτου χαὶ ἀγεννήτου xal μόνου Θεοῦ φύσει 
ταρωμοιωμένην, τοὺς τῶν γεννητῶν ἁπάντων λέ- 
τους, χαὶ τὰς τῶν ὁρωμένων ἀσωμάτους τε xal ἀο- 
ῥάτους ἰδέας ἐν αὑτῇ φέρουσαν. Διὸ καὶ σοφίαν αὐτὴν, 
χαὶ Θεὸν Λόγον οἱ θεῖοι χρησμοὶ προσαγορεύουσιν. 


pterea quod omnium rerum artificiosas atque οἵδ- 
caces rationes, omnipotens in ipsum conjecerit : 
930 quippe qui ratione atque ordine universa 
illi, et dispensanda et gubernanda tradiderit. Nemo 
igitur putet humanz, quz ex syllabis constat, et 
ex nominibus et verbis componitur, articulatz, at- 
que enuntiabili orationi, Dei verbum simile esse : 
quoniam nostra hzc oratio in vocibus et syllabis, 
et iis quze per hzc significantur, quicquid ipsa est, 
obtinet : utpote, quz per linguam, et arterias, et 
fauces, et os, proferatur : sempiternz vero atque 
incorporez naturz Verbum omni omnino ratione, 
qui a nobis proferri solent verba prztergressum, 
nihil humanz rationis prz se ferat, sed solam cum 
humano verbo communem appellationem possi- 
deat : quando neque vocem, qua ex aeris pulsu 
constet, neque dictiones ullas, neque syllabas, ne- 
que linguam, neque os, neque omnino quidpiam 
humani sive mortalis, jn Deo universi accipere, 
sive intelligere, fas est. Id enim verbum animz es- 
set, quod nullo modo per seipsum ab anima seor- 
sum posset esse, aut consistere. Tale enim huma 
num est verbum, quod privatim quidem nullam, 
neque essentiam, neque substantiam habet, sed 
totum libera quedam motio est, et efficieutia co- 
gitationis. Caterum, ipsum Dei Verbum non tale, 
sed per seipsum habens propriam substantiam, us- 
quequaque divinam atque intelligentem, quz pri- 
vatim quidem subsistit, privatimque idem eflicit, 


quidquid efficit, verum materix omnis est expers, et incorporea, et omni ratione primi et ingeniti, et 
solius Dei nature assimilata, earum omnium rerum quz faci; sunt, rationes, et. earum quz sub 
visum cadunt, incorporeas et invisibiles species, in seipsa ferens. Quare illam et Sapientiam et Dei 


Verbum, divina oracula appellant. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ (ζ΄. 
Ὡς καὶ Ἡσαΐας δύο Κυρίους ὁμοίως τῷ Δαδὶδ 


ópoJoret, καὶ τὸν δεύτερον δημιουργὸν εἶναι 
τῶν ὅλων, ὡσπεροῦν καὶ αὐτοὶ δοξάζομεν. 


«Αχουέ μου, Ἰαχὼθδ xai Ἰσραὴλ, ὃν ἐγὼ χαλῶ. 
Ἐγώ εἶμι πρῶτος, xa ἐγώ εἰμι εἰς τὸν αἰῶνα, χαὶ 
à χείρ μου ἐθεμελίωσε τὴν γῆν, xai ἡ δεξιά μου 
ἐστερέωσε τὸν οὐρανόν. Καλέσω αὐτοὺς, καὶ στή- 
σονται ἅμα, χαὶ συναχθήσονται πάντες, χαὶ ἀχού- 
σονται, τίς αὐτοῖς ἀνήγγειλε ταῦτα. Κύριος ἀγαπῶν 
σε, ἑποίτισε τὸ θέλημά σου ἐπὶ Βαδυλῶνα, τοῦ ἄραι 
σκέρμα Χαλδαίων. Ἐγὼ ἐλάλησα, xa ἐγὼ ἐχάλεσα. 
Ἤγαγον αὐτὸν, καὶ εὐώδωσα τὴν ὁδὸν αὐτοῦ. Προσ- 
ἀγάγετε πρὸς μὲ, xal ἀχούσατε ταῦτα. Οὐχ ἀπ᾽ ἀρ- 
Yrs ἐν χρυφῇ λελάληχα. Ἡνίκα ἐγένετο, ἐχεῖ ἤμην. 


CAPUT VI. 


Quod Isaias similiter ut David, duos, Patrem et Fi- 
lium confitetur, et eorum. alterum universi Opifi- 
cem, quemadmodum ipsi quoque credimus. 


« Audi me, Jacob, et lsrael quem ego voco. 
Ego sum primus, et ego sum in zternum, et 
manus mea fundavit terram, 931 εἰ der- 
tera mea consolidavit colos. Vocabo eos, et 
stabunt simul, et congregabuntur omnes, ct au- 
dient, quis eis annuntiavit hzc. Dominus qui di- 
ligit te, fecit voluntatem tuam in Babylone , ut tol- 
leret semen Chaldaeorum. Ego locutus sum, et ego 
vocavi ; duxi eum, et direxi viom ejus : adducite 
ad me, et audite hxc. Non ab initio in occulto lo- 
cutus sum. Quando fiebat, illic eram : et nunc Do- 


Καὶ νῦν Κόριος Κύριος ἀπέσταλχέ με, καὶ τὸ πνεῦμα p minus Dominus misit me, et spiritus ejus ?*. » Con- 


αὐτοῦ.» "Opa δὴ xal νῦν τίνα τρόπον ὁ φήσας, 
« Ἐτγώ εἶμι ὁ πρῶτος, καὶ ἐγώ εἶμι εἰς τὸν αἰῶνα, 
ὁ τὴν γῆν χαὶ τὸν οὐρανὸν συστησάμενος, » ἐναργῶς 
οὕτως ἀπεστάλθαι ὁμολογεῖ ὑπὸ Κυρίου Κυρίου, 
οὕτω τὸν Πατέρα συνήθως δὶς Κύριον ἀναγορεύων, 
ὡς ἄν ἔχοις χαὶ ταύτην ἀναμφίλεχτον τοῦ ζητουμέ- 
νου τὴν μαρτυρίαν. Πρῶτον δὲ αὐτὸν ὡς ἐν γεννη- 


τοῖς εὐσεδῶς εἶναι λέγει, τὴν ἄναρχον χαὶ ἀγέννητον 


9 Isa. συν! 12-16. 


sidera, quaeso, hic, quonam modo qui dixit : « Ego 
sum primus, et ego sum in zelernum, qui terrain 
et coelum condidit,»ita plane se missum esse fatetur 
a Domino Domino. Sic enim Patrem consuevit big 
Dominum appellare. itaque habes hoc quoque indu- 
bitatum, de eo de quo quzritur, testimonium Pri- 
mum vero illum hic dicit esse propheta , quem in 
iis que genita sunt pie colit : nam quz sine prin- 


$19 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


380 


cipio est, quzeque genita non est, essentia, eam at- À xal τὴν ὑπὲρ τὸ πρῶτον οὐσίαν ἀπονέμων τῷ Πατρέ 


tribuit Patri. Primum enim in aliquo majore nu- 
mero antecedit, et honore atque ordine przeponi 
solet: quod quidem neutiquam Patri conveniat : 
non enim eorum quz genita sunt primus est su- 
premus Deus, quoniam ne.principium quidem illius 
ullum excogitari potest, sed est ultra primum, ut- 
pote qui primum ipse genuerit, atque ut esset, 
fecerit : quandoquidem solum divinum Verbum, 
omnium eorum qua genita sunt, primum jure nun- 
cupatur. Cum ergo quereretur in illo, « lpse dixit 
el facta sunt, ipse mandavit et creata sunt '*5, » 
cuinam creandarum rerum mandaverit opificium, 
nunc perspicue demonstratum est, quod videlicet 
ei qui dixit : « Manus mea fundavit terram , et 


dextra mea consolidavit coelum » qui etiam se ἃ Pa- B 


tre missum esse confitetur ubi ait: « Nunc Domi- 
nus Dominus misi* me, et spiritus ejus. » Erit au- 
tem Deus Verbum qui hzc dicat, « quando Verbo 
Domini celi firmati sunt, » ex eo Psalmi loco quom 
supra apposuimus : sed enim cum ipsum quoque 
Dei Verbum, Domini appellatione ut Deus celebre- 
tur, tainen ipsum patrem Dominum , maxima cum 
reverentia ac pietate bis Dominum appellat, ut in 
eo diversitate nominis utatur. « Nunc » enim, in- 
quit, « Dominus ,Dominus misit me, » utpote cum 
Pater et Deus sit, et tam sui unigeniti Verbi, quam 
eorum omnium, 939 quz illo posterius facta sunt, 
quorum cum potestalem ac dominium a Patre ipsum 
Dei Verbum acceperit, tanquam is, qui et legili- 
mus, et unicus Filius sit, merito etiam ipse ab iis, 


qui et pie et religiose colere Deum volunt, appella- 
bitur Dominus. 


CAPUT VII. 


A Genesi. — Quod etiam maximus Dei servus Mo- 
ses, in mundi [abricatione, cognovit Patrem 
Deumque universi, cum altero communicantem de 


hominis opificio, hoc porro divinum esse Verbum 
ante didicimus. 


« Et dixit Deus : Faciamus hominem: ad imaginem 
ac similitudinem nostram", » et rursus : « Et dixit 
Deus, non est bonum esse hominem solum, facia- 
mus illi adjutorium secundum ipsum **.»Ac ne quis- 
piam suspicetur hzc ad Angelos dicta fuisse, con- 


Τὸ γάρ τοι πρῶτον ἀριθμοῦ πλείονος ἡγεῖται, τιμῇ 
xaX τάξει προτεταγμένον " ὅπερ οὐχ ἂν ἐπὶ τοῦ Πα- 
τρὸς ἁρμόσειεν." οὐ γὰρ δὴ γεννητῶν πρῶτος ὁ ἐπὶ 
πάντων Θεὸς, ἐπεὶ μηδ᾽ ἀρχὴ τις ἐπινοεῖται αὐτοῦ * 
ἐπέχεινα δ' ἂν εἴη xal ἀνωτάτω τοῦ πρώτου, ἅτε δὴ 
αὐτὸς χαὶ τὸ πρῶτον γεννήσας χαὶ ὑποστησάμενος, 
μόνου τοῦ θείου Λόγου πάντων τῶν θνητῶν πρώτου 
χρηματίζοντος. Ζητουμένου δὲ ἄρα, κατὰ τὸ, « Αὐτὸς 
εἶπε, xal ἐγενήθησαν αὐτὸς ἐνετείλατο, xal ἐχτί- 
σθησαν, » τίνι τὴν τῶν γεννητῶν ἐντέταλται δη- 
μιουργίαν, νῦν σαφῶς ἀποδέδειχται, ὅτι τῷ φήσαντι" 
« 'H χείρ μου ἐθεμελίωσε τὴν γῆν, xat ἡ δεξιά μου 
ἐστερέωσε τὸν οὐρανόν" » ὃς xal πρὸς τοῦ χρείττο- 
νος ἀπεστάλθαι ὁμολογεῖ λέγων" « Νῦν Κύριος Κύ- 
ριος ἀπέσταλχέ pe, xal τὸ πνεῦμα αὐτοῦ. » Εἴη δ᾽ 
ἂν ὁ Θεὸς Λόγος χαὶ ταῦτα φάσχων, « ἐπειδὴ τῷ 
Λόγῳ Κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἐστερεώθησαν, ». χατὰ τὴν 
ἀπὸ τοῦ ψαλμοῦ παράθεσιν. Πλὴν ἀλλὰ, εἰ xat αὐτὸς 
ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος τῇ Κύριος θεολογεῖται προσηγο- 
plz, ὅμως τὸν ἀνωτάτω xat χρείττονα Πατέρα αὑτοῦ 
xai Κύριον εὖ μάλα εὐσεδῶς δὶς Κύριον αὐτὸν ἀνα- 
χαλεῖ, τῷ διαφόρῳ χρώμενος ἐπ᾽ αὑτοῦ ὀνόματι, « Καὶ 
νῦν » γὰρ, φησὶ, « Κύριος Κύριος ἀπέσταλχέ με,» ὡσ- 
ἀν χυρίως ὄντος τοῦ ἐπὶ πάντων Θεοῦ πρώτου, xai 
ἀληθῶς Κυρίου αὐτοῦ τε τοῦ μονογενοῦς αὐταῦ Aó- 
γου, xai τῶν μετ᾽ αὐτὸν γεννητῶν ἀπάντων, χαθ᾽ ὧν 
δευτέρως τὴν χυρίαν xal δεσποτείαν παρὰ ποῦ Πα- 
&pbg ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος ἀναδεξάμενος, οἷα γνήσιος 
Υἱὸς xaX μονογενὴς, δεύτερος εἰκότως xaX αὑτὸς ἂν 
εὐσεθῶς χρηματίζξοι Κύριος. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Z'. 
᾿Απὸ τῆς Γενέσεως. --- Ὡς καὶ ὁ μέγιστος τοῦ τ 

Θεοῦ θεράπων Μωσῆς ἂν τῇ κοσμοκποιίᾳ οἷδε ᾿ 

Πατέρα καὶ Θεὸν τῶν διλων, ἑτέρῳ xouwoAoyoU- 

μενον ἐπὶ τῇ τοῦ ἀνθρώπου δημιουργίᾳ " τὸν 

θεῖον δὲ Λόγον τοῦτον εἶναι προμεμαθήκα-. 
μεν. 

« Καὶ εἶπεν ὁ Θεός " Ποιήσωμεν ἄνθρωπον xav" 
εἰχόνα ἡμετέραν xal xa0' ὁμοίωσιν" » xaX αὖθις "ε Καὶ 
εἶπεν ὁ Θεός: Οὐ χαλὸν εἶναι τὸν ἄνθρωπον μό- 
νον, ποιήσωμεν αὐτῷ βοηθὸν χατ᾽ αὐτόν. » Καὶ tva 
γε μή τις πρὸς ἀγγέλους ταῦτα εἰρῆσθαι νομίσειε, 


tinuo declarat eum cui imperatum sit, non esse an- D παραχρῆμα δηλοῖ τὸν χεχελευσμένον οὐχ ἄγγελον 


gelum Dei, dicens : « Et fecit Deus hominem, ad 
imaginem Dei fecit illum. ** » 
CAPUT VIII. 


Ab eadem. — Quod quidem Moses bis planissime 


Dominum, sine ullis involucris , theologice com- 
mendat. 


« Sol ortus est super terram , et Lot ingressus 
est in Segor, et pluit Dominus super Sodoma sul- 
fur et ignem a Domino **, » Plane bis Doininum 
nominat, et huic docet ab illo mandatum esse, ut 
impios debito supplicio afficiat : etenim licet non 
semel Dominum aperte dicamus, non tamen simili 


** Psal. xxxu, 9. 5) Gen. 1, 96. "5 Gen. τι, 18. 


ὄντα Θεοῦ, λέγων" « Καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρω- 
πὸν * xav' εἰχόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν. » 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ Β΄. 


Ἀπὸ τῆς αὑτῆς. — Ὡς ὁ αὐτὸς Μωσῆς δύο ca- 
φέστατα Κυρίους dvezixaAUzxtuoc θεο.λογεῖ. 


ε Ὁ ἥλιος ἀνέτειλεν ἐπὶ τὴν γῆν, χαὶ Λὼτ εἰσῆλ- 
θεν εἰς Σηγὡρ, καὶ ἔδρεξε Κύριος ἐπὶ Σόδομα θεῖον 
xai πῦρ παρὰ Κυρίον. » Σαφῶς δεύτερον ἀναγορεύει, 
ὃν xai διδάσχει παρὰ τοῦ μείζονος ἐπιτρατέντα τὴν 
χατὰ τῶν ἀσεδῶ" ποιήσασθαι τιμωρίαν. Πλὴν ἀλλ᾽ 
εἰ xat δύο Κυρίους ἀνεπιχαλύπτως ὁμολογοῦ μῶν, ἀλλ᾽ 


9 Gen, 7, 37. * Ccn. xix, 22,24. 


581 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE. LIB. V. 


982 


οὗ xaX ταῖς ὁμοίαις ἐπ᾿ ἀμφοτέροις χρώμεθα θεολο- A ubique utimur theologia, sed pia quadam, ac reli- 


τίαις" εὐσεδῶς δὲ τῇ τάξει χρώμενοι, τὸν μὲν ἀνω- 
«κάτω Πατέρα xai θεὸν xai Κύριον, καὶ τοῦ δευτέρου 
Kóoov xxi Θεὸν εἶναι πεπαιδεύμεθα- τὸν δὲ τοῦ 
Θεοῦ Λόγον, τὸν δεύτερον Κύριον, τῶν μὲν ὑπ᾽ αὐτὸν 
δεσπότην, οὐχ ἕτι δὲ ὁμοίως xal τοῦ μείζονος. Οὐ 
γὰρ τοῦ Πατρὸς Κύριος, οὐδὲ τοῦ Πατρὸς Θεὸς, ὁ 
Θεὰς Αόγος, ἀλλ᾽ ἐχείνου μὲν εἰχὼν, xal Λόγος, xal 
σοφία, xaX δύναμις, τῶν δὲ μετ᾽ αὐτὸν δεσπότης Κύ- 
poc, καὶ Θεός ὁ δέ γε Πατὴρ xai τοῦ Υἱοῦ Πατὴρ, 
xdi Κύριος xal Θεός: Ὅθεν εἰχότως ἀνατρέχουσιν 
εἰς μέαν ἀρχήν " xai εἰς ἕνα θεὸν συνίσταται ἡμῖν τὰ 
«ἧς τὐαεδοῦς θεολογίας. 


giosa distinctione utentes, illum quidem et Deum 
et Dominum , hujus etiam Patrem esse edocti su- 
mus ; hunc vero ipsum, quem et Verbi et Domini 
appellatione significare consuevimus, eorum quidem 
qui post ipsum, et sub ipso sunt, esse Dominum, ejus 
autem qui unum cum ipso est, neutiquam similiter : 
933 neque enim Patris Dominus, neque Patris 
Deus, is qui est. Deus Verbum , eed illius quidem 
imago, et Verbum, et Sapientia, et virtus, eorum 
vero quae post ipsum collocantur Dominum ha- 
bens, et Dominus et Deus : ille vero cum et Do- 
minus, et Deus sit, etiam pater est hujus, sicut 


bic illius est Filius. Quare cum hi,duo unum sint, merito ea qua ad religiosam theologiam pertinent 
in unum principium nobis recidunt , et in uno Deo consistunt. 


KESAAAION Θ'. 


'Axó τῆς αὐτῆς. — Ὡς ὃ αὐτὸς θεράπων τὸν 
Θεὸν Aóror ζΖ δεύτερο» Θεὸν xal Κύριον 
προωνομασμέγνον, ἐν ἀνθρώπου τε μορφῇ xal 
σχήματι ὥρθαί τε καὶ χρηματίσαι τοῖς παλαιοῖς 
ἱστορεῖ. 

« Ὥφθη δὲ Κύριος τῷ 'A6paày, καὶ εἶπεν αὐτῷ " 
Τῷ σπέρματί σου δώσω τὴν γῆν ταύτην. » Καὶ πά- 
λιν « γένετο ᾿Αδραὰμ, ἐτῶν ἐννενήχοντα ἐννέα, χαὶ 
ὥφθη Κύριος τῷ ᾿Αδραὰμ, xal εἶπεν αὐτῷ" Ἐγώ εἰμι 
ὁ θεός. Εὐαρέστει ἐνώπιόν μου, xal γίνου ἄμεμπτος, 
χαὶ θήτομαι τὴν διαθήχην μου ἀνὰ μέσον ἐμοῦ xax ἀνὰ 
μέτον σου, χαὶ πληθυνῶ σε σφόδρα.» Καὶ αὖθις" «"Ὥφθη 
δὲ ὁ Θεὸς αὐτῷ πρὸς τῇ δρυῖ τῇ Μαμόρῇ, χαθημένου 
αὐτοῦ ἐπὶ τῆς θύρας τῆς σχηνῆς αὐτοῦ μεσημόρίας. 


CAPUT IX. 


Ab eadem. — Quod idem Deum Verbum, significat 
Deum ac Dominum prius nominatum et quod in 
hominis forma, et figura, et visum esse, et anti- 
quis responsa dedisse conscribit. 


« Apparuit autem Dominus Abrahz, et dixit ei : 
Semini tuo dabo terram hanc". » Et rursus : « Erat 
Abrabam annorum nonaginta novem, οἱ apparuit 
Dominus Abrahze, et dixit ei : Ego sum Deus : 
bene placitus sis coram me, et esto inculpabilis, 
el ponam testamentum meum iuter te et me, et 
multiplicabo te valde**. » Et rursus : « Apparuit 
autem Deus ei apud quercum Mambre, dum sederet 
in ostio tabernaculi sui, ipso meridie: cum vero 


᾿Αναβλέψας δὲ τοῖς ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ, εἶδε * xa ἰδοὺ (1 Oculis 518 respexisset, vidit, et ecce tres viri ste- 


, τρεῖς ἄνδρες εἱστήχεισαν ἐπάνω αὐτοῦ. Καὶ ἰδὼν προσ- 
1 ἐδραμεν εἰς συνάντησιν αὐτοῖς ἀπὸ τῆς θύρας τῆς 
; ἀχηνῆς, xal προσεχύνησε. » Καὶ ἑξῆς μετὰ τὴν 
ὁπταοίαν ἐπιφέρει“ « Ὁ δὲ Κύριος εἶπεν" Οὐ μὴ 
χρύψω ἐγὼ ἀπὸ 'A6paàp τοῦ παιδός μου ἃ ἐγὼ 
ποιῷ. 'A6paày δὲ γινόμενος ἔσται εἰς ἔθνος μέγα xat 
πολὺ, καὶ ἐνευλογηθήσονται ἐν αὐτῷ πάντα τὰ ἔθνη 
τῆς γῆς. » Καὶ τούτοις αὖθις ἐπιλέγει ὡς περὶ ἐτέ- 
βου" « "Hóctv γὰρ, ὅτι συντάξει τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ xa 
τῷ οἴχῳ αὐτοῦ μεθ᾽ αὑτὸν, xal φυλάξουσι τὰς ὁδοὺς 
Κυρίου, ποιεῖν δικαιοσύνην xaX χρίσιν, ὅπως ἐπαγά- 
Tn Κύριος ἐπὶ ᾿ΑΔδραὰμ ἃ ἐλάλησε πρὸς αὐτόν. » 
Ἴαῦτα αὐτὸς ἀναγέγραπται λέγων ὁ χρηματίξων τῷ 
᾿Αὐραὰμ Κύριος, ἕτερον Κύριον ὁμολογῶν, δηλαδὴ 
τὸν αὑτοῦ Πατέρα, xal ποιητὴν τοῦ παντός. Ὅ γε 
μὴν ᾿Αὐραὰμ, οἷα προφήτης χατάληψιν ἔχων ἀχριδῇ 
τοῦ χρη ματίζοντος, ἑξῆς τοῖς προεχτεθεῖσι ποτνιᾶται 
λέγων" « Καὶ μὴ συναπολέσῃς δίχαιον μετ᾽ ἀσεθδοῦς, 
xai ἔσται ὁ δίχαιος ὡς ἀσεδής. "Eàv ὦσι πεντήχοντα 
δέχαιοι ἐν τῇ πόλει, ἀπολεῖς αὐτούς ; οὐχ ἀνήσεις πάν- 


τὰ τὸν τόπον ἕνεχεν τῶν πεντήχοντα διχαίων ; Μη-. 


δαμῶς σὺ ποιήσεις τὸ ῥῆμα τοῦτο, τοῦ ἀποχτεῖναι δί- 
χαιὸν μετὰ ἀσεύοῦς, xal ἔσται ὁ δίχαιος ὡς ὁ ἀπεδής" 
μτδαμῶς" ὁ χρίνων πᾶσαν τὴν γῆν, οὐ ποιήσεις χρί- 
στιν : » ᾿Αγγέλοις δὴ φάσχειν ταῦτα, ἢ τινι τῶν τοῦ 
Θεοῦ λειτουργῶν, οὐχ ἡγοῦμαι λέγεσθαι ἁρμόζειν " 


4 Gen. ΧΗ, 7. 


*5 Gen. xvii, 1,2. "1 Gen, xvi, 1,2. ^ ibid. 17,18. 


terant supra eum : οἱ cum vidisset accurrit ob- 
viam illis, ab ostio tabernaculi, et adoravit". » Ac 
deinceps post visionem adjungit : « Dominus autem 
dixit, non celabo ego Abrabam puerum meum qux 
facio. Abraham vero cum sit, erit in gentem m- 
gnam et multam :et benedicentur in eo omnes 
gentes terr **, » Atque his rursus adjungit tan- 
quam de altero : « Novi enim qz0d constituet filiis 
suis, el domui 5185, et custod:ent vias Domini, fa- 
cere justitiam et judicium, ut inducat Dominus su- 
per Abraham quis locutus est ad illum **, » 
9344 Hic plane scriptum est, eum Dominum qui 
Abrahz respondebat, hac dicere, ubi videlicet Do- 
minum confitetur Patrem suuin, et Conditorem 


D universi :ipse tamen Abrabam, veluti propheta, 


exploratam et certam ejus qui respondebat cogita- 
tionem habens, deinceps cum veneratione eos, qui 
ante expositi sunt, orat, dicens : « Ne perdas ju- 
stum simul cum impio, et erit justus quasi im- 
pius. Si sint quinquaginta justi in civitate, perdes 
eos? nonne dimittes omnem locum, propter quin- 
quaginta justos? Nequaquam tu facies verbum hoc, 
ut interficias justum cum impio, et erit justus 
quasi impius ; nequaquam : qui judicas universam 
terram, non facies judicium '*? » Porro hxc ad 
angelos, aut ad quempiam ex Dei ministris dicta 


? jbid, 19. "9 jbid. 24,35. 


985 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


384 


asse, consentanee dici non arbitror : non enim cu- A οὐδὲ γὰρ τοῦ τυχόντος ἂν εἴη τὸ χρίνειν πᾶσαν τὴν 


juslibet sit,*judicare terram universam. Sed nec 
angelus quidem est nominatus, quem superior scri- 
ptura significat, verum alius quispiam angelo prz- 
stantior, Deus utique ac Dominus, qui cum duobus 
angelis in forma hominis, ad supra scriptam 
quercum est visus. Praeterea ne Patrem quidem 
Deum hunc fuisse putandum est, qui hujuscemodi 
verbis indicatur : dicere enim, id mutari quod di- 
vinum est, et figurari in speciem ac formam homi- 
nis, neutiquam pium est. Superest igitur ut confi- 
teamur illum fuisse Dei Verbum, quod a nobis iu 
lis quae antehac scripta habes, Dei nomine cele- 
bratuu est : qua de causa hodie quoque a vicinis, 
et in proximo habitantibus, quasi divinus colitur, 


γῆν. 'AXX οὐδ᾽ ἄγγελος ὃ προγραφεὶς ἀννηγόρενυται, 
χρείττων δέ τις ἀγγέλου Θεὸς χαὶ Κύριος, πρὸς τῇ 
ἀναγεγραμμένῃ δρυϊ μετὰ τῶν δυεῖν ἀγγέλων ἐν ἀν- 
θρώπου σχήματι ὁραθείς. Πάλιν γε μὴν οὐδὲ τὸν ἐπὶ 
πάντων Θεὸν ἡγητέον διὰ τούτων δηλοῦσθαι" μετα- 
θάλλειν γὰρ φάναι τὸ θεῖον, καὶ χρηματίζεσθαι εἰς 
ἀνδρὸς εἶδος χαὶ μορφὴν, οὐχ εὐαγές. Aslmeta: δὴ 
αὐτὸν εἶναι τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον, τὸν διὰ τῶν πρόσθεν 
τεθεολογημένον, ὁμολογεῖν. Ὅθεν εἰσέτι καὶ νῦν πα- 
ρὰ τοῖς πλησιοχώροις, ὡσὰν θεῖος ὁ τόπος εἰς τιμὴν 
τῶν αὐτόθι τῷ ᾿Αὐραὰμ ἐπιφανέντων θρησχεύεται, 
xal θεωρεῖταί γε εἰς δεῦρο διαμένουσα 1j τερέδινδος" 
oi γὰρ τῷ 'A6paày. ἐπιξενωθέντες, ἐπὶ Γραφῆς ἀνα- 
χείμενοι, δύο μὲν ἑχατέρωθεν, μέσος δὲ ὁ χρείττων 


atque observatur is locus, honoris illorum gratia B ὑπερέχων τῇ τιμῇ. Εἴη δ᾽ ἂν ὁ δεδηλωμένος ἡμῖν Κύ- 


qui Abrahz in illo visi sunt ? atque etiam nunc ibi- 
dem permanens tercbinthus conspicitur : qui enim 
ab Abraham hospitio suscepti sunt, ut habet Scri- 
ptura, recumbentes erant duo quidem utrinque, 
medius autem excellentior, et qui reliquos ante- 
iret. Hic vero sit plane is, de quo diximus, ipse 
utique Dominus ac Salvator noster, quem etiam 


ριος αὐτὸς, ὁ ἡμέτερος Σωτὴρ, ὃν xal οἱ ἀγνῶτες (1) 
σέδουσι, τὰ θεῖα λόγια πιστούμενοι. Οὗτος δὲ οὖν αὐ- 
τὸς, ἐξ ἐχείνου τὰ τῆς εὐσεδείας σπέρματα εἰς ἀν- 
θρώπους χαταθαλλόμενος, ἀνθρώπειον ὑποδὺς εἶδός 
τε χαὶ σχῆμα, τῷ θεοφιλεῖ προπάτορι ᾿Αδραὰμ, bo- 
τις εἴη, αὑτὸν ἐξέφηνε, χαὶ τὴν τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ παρ- 
εδίδου γνώμην 


pertinaces et increduli, divina oracula con(irmantes, venerantur : hic ipse igitur ex illo, pietatis ja- 
ciens ad homines semina, humanam speciem ac figuram indutus, Dei amico atque antiquo Patri 
Abrahz seipsum quisnam esset, ostendit, Patrisque sui tradidit sententiam. 


9355 CAPUT X. 


Ab eadem. — Quod idem propheta in Jacob, πιαπι- 
festius eum de quo agitur, indicat Dominum : 
quem sane et Deum et angelum supremum Dei 
vocat. 

« Et profectus est in Charrau, et venit in locum, 
et dormivit illic : occiderat enim 80]. Et accepit la- 
pides, et posuit sub capite suo, et dormivit in loco 
illo, et somniavit : et ecce scala terrz infixa, cujus 
caput perveniebat usque ad colum, et angeli Dei 
ascendebant per eam. Et Dominus innitebatur ei, 
et dixit: Ego Dominus Deus Abraham patris tui, 
et Deus Isaac, ne timeas : terra in qua tu dormis 
in ipsa, tibi dabo eam, et semini tuo. £t erit se- 
men tuum sicut arena maris, et dilatabitur ad ma- 
re, et Orientem, et ad boream, et africum. Et be- 
nedicentur in te omnes tribus terre, et in semine 
tuo. Et ecce ego sum tecum, custodiens te in omni 
via, quacumque iter feceris, et convertam te in 
terram banc : quoniam non te relinquam, donec 
faciam omnia quzcumque locutus sum tibi. Et ex- 
perrectus est Jacob a somno, et ait : Dominus est 
in loco hoc, ego autem nesciebam. Et timuit, et 
ait : Quam terribilis est locus hic! non est hoc 
aliud, nisi domus Dei, et hzc porta coeli. Et sur- 
rexit Jacob mane, et accepit lapidem, quem sup- 
posuit capiti suo, et erexit illum pre titulo, et effu- 
dit oleum in summum illius, et vocavit Jacob no- 
men loci illius, domum Dei **, » Eum, qui hoc loco 
tam multis verbis respondet Dominum, et Deum, 


δι Cen, xxvir, 10-19. 


(1) Interpres legebat ἀγνώμονες. 


KESAAAION I. 


Ἀπὸ τῆς αὐτῆς. — Ὡς ὁ αὑτὸς προφήτης ἐπὶ 
tov Ἰαχὼδ, σαφέστερον ἐμφαίγει τὸν δη.λούμε- 
yov Κύριον, ὃν δὴ καὶ Θεὸν, καὶ ἄγγελον ἀπο- 
xaAet τοῦ ἐπὶ πάντων Θεοῦ προσειπών. 

« Καὶ ἐπορεύθη εἰς Χαῤῥὰν, xaX ἀπήντησε τόπῳ, 
xai ἐχοιμήθη ἐχεῖ" ἔδυ γὰρ ὁ ἥλιος. Καὶ ἔλαδεν ἀπὸ 
τῶν λίθων, xai ἔθηχε πρὸς χεφαλῇς αὑτοῦ, καὶ ἔχοι- 
μήθη ἐν τῷ τόπῳ ἐχείνῳ, χαὶ ἐνυπνιάσθη * xat ἰδοὺ 
χλίμαξ ἐστηριγμένη εἰς τὴν γῆν, ἧς ἡ χεφαλὴ ἀφ- 
ἐιχνεῖτο εἰς τὸν οὐρανὸν, xal οἱ ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ ἀν- 
ἐδαινον, xaX χατέδαινον ἐπ᾽ αὐτήν. Ὃ δὲ Κύριος ἐπ- 
εἐστήριχτο ἐπ᾽ αὐτῆς, xai εἶπεν. Ἐγὼ Κύριος ὁ 
Θεὸς ᾿Αὐραὰμ τοῦ πατρός σου, xaX ὁ Θεὸς Ἰσαὰχ, 
μὴ φοδοῦ * ἡ γῆ ἐφ᾽ ἣν σὺ χαθεύδεις ἐπ᾽ αὐτὴν, cel 
δώσω αὐτὴν, καὶ τῷ σπέρματί cov. Καὶ ἔσται τὸ 
σπέρμα σου ὡς ἡ ἄμμος τῆς θαλάσσης, χαὶ πλατυν- 
θήσεται ἐπὶ θάλασσαν χαὶ ἀνατολὰς, χαὶ ἐπὶ βοῤῥᾶν 
xat λίδα. Καὶ ἐνευλογηθήσονται ἐν σοὶ πᾶσαι al φυ- 
λαὶ τῆς γῆς, καὶ ἐν τῷ σπέρματί σου. Καὶ ἰδοὺ ἐγώ 
εἰμι μετὰ σοῦ, διαφυλάσσων σε ἐν τῇ ὁδῷ πάσῃ, οὗ 
ἂν πορευθῇς, καὶ ἀποστρέψω σε εἰς τὴν γῆν ταύτην" 
ὅτι οὐ μή σε ἐγχαταλείπω, ἕως τοῦ ποιῆσαί us 
πάντα ὅσα ἐλάλησά σοι. Καὶ ἐξηγέρθη Ἰαχὼδ ἀπὸ 
τοῦ ὕπνου αὐτοῦ, xal εἵἴπεν, ὅτι, Ἔστι Κύριος ἐν 
τῷ τόπῳ τούτῳ, ἐγὼ δὲ οὐχ ἤδειν. Καὶ ἐφοδήθη, 
καὶ εἶπεν. Ὡς φοδερὸς ὁ τόπος οὗτος ! οὐχ ἔστι 
τοῦτο ἀλλ᾽ fj οἶχος Θεοῦ, καὶ αὕτη fj πύλη τοῦ οὐρα» 
νοῦ. Καὶ ἀνέστη Ἰαχὼδ τὸ πρωΐ. καὶ ἔλαδε τὸν λί- 
θον, ὃν ὑπέθηχε πρὸς χεφαλῆῇς αὑτοῦ, χαὶ ἔστησεν 


S85 DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LIB. V. 988 
αὐτὸν στήλην, χαὶ ἐπέχεεν ἔλαιον ἐπὶ τὸ ἄχρον αὐ- A angelum quoque Dei deinceps progressus inve- 


«Ὡς. καὶ ἐχάλεσε Ἰαχὼδ τὸ ὄνομα τοῦ τόπου ἐχεί- 
νου, οἶχος Θεοῦ. » Τοῦτον τὸ") ἐνταῦθα διὰ τοσούτων 
χρτματίζοντα Κύριον χαὶ Θεὸν, ἄγγελον τοῦ Θεοῦ 
«poi ἑξῆς εὑρήσεις, ἐν οἷς φησι πρὸς τὰς γυναῖ- 
xag αὑτὸς Ἰαχώδ᾽ « Καὶ εἶπέ μοι ὁ ἄγγελος τοῦ 
Θεοῦ x20" ὕπνον" Ἰαχώδ. Ἐγὼ δὲ εἶπα" Ti ἐστι :» 
Καὶ ἑξῆς * « "Eopaxa, » φησὶ, « πάντα ὅσα Aá6av σοὶ 
soul. "Evo ὁ Θεὸς ὁ ὀφθείς σοι ἐν τόπῳ, οὗ ἤλειψάς 
μοι ixst στήλην, xai ηὔξω μοι εὐχήν. »"Ap' οὖν ὁ 
ἀνωτέρω φήσας, « Ἐγὼ Κύριος ὁ Θεὸς ᾿Αδραὰμ τοῦ 
πατρός σου, xai ὁ θεὸς Ἰσαὰχ,» i xal στήλην ἀνέστη- 
δεν ὁ θευφιλὴς, Θεὸς μὲν ἣν xal Κύριος. (αὐτῷ γὰρ 
λέγοντι πιστευτέον), οὐ μὴν ὁ ἐπὶ πάντων, ἀλλ᾽ ὁ 
ἐχείνου δεύτερος, τὰ τοῦ Πατρὸς εἰς ἀνθρώπους δια- 


nies : ubi ad mulieres ait ipse Jacob : « Et dixit 
mihi angelus Dei in somnis, Jacob. Ego autem 
dixi : Quid est **? » Et deinceps : « Vidi, » inquit, 
236 : omnia quzcumque Laban tibi facit. Ego 
Deus, qui apparui tibi in loco, ubi unxisti mihi 
titulum, et vovisti mibi votum **. » Ergo qui supra 
dixerat, « Ego Dominus Deus Abrabam patris tui, 
et Deus Isaac, » cui et titulum erexit Dei amicus, 
Deus quidem erat et Dominus (ipsi enim dicenti 
credenduni), non tamen is qui Pater est, et a nullo 
est, sed qui ea, qux ad Patrem pertinent, homini- 
bus subministrat et nuntiat. Quocirca etiam an- 
gelum ipsum in presenli vocat Jacob ubi ait, 
« Dixit mihi angelus Dei in somnis verba hzc : Ego 


χονούμενος xat διαγγέλλων. Διὸ xal ἄγγελον αὐτὸν ὁ p sum Deus, qui apparui tibi in loco. » Ergo idem et 


Ἰαχὼδ ἐπὶ τοῦ παρόντος xalst* « Εἶπέ μοι ὁ ἄγγελος 
τοῦ Θεοῦ φάσχων χαθ᾽ ὕπνον᾽ Ἐγώ εἰμι ὁ Θεὸς ὁ 
ὀφθείς σοι Ev τῷ τόπῳ. » Οὐχοῦν ὁ αὐτὸς ἄγγελος 
Κυρίου χαὶ Θεὸς χαὶ Κύριος, σαφῶς διὰ τούτων ἀν- 
ἡγόρενται. Καὶ ἐν 'Hoatz δὲ τῷ προφήτῃ, μεγάλης 
βουλῆς ἄγγελος, ὁμοῦ δὲ χαὶ Θεὸς χαὶ ἄρχων καὶ 
ἐξουσιαστὴς προσαγορεύεται, ἐν οἷς τὴν εἰς ἀνθρώπους 
αὑτοῦ γένεσιν θεσπίζει, λέγων" « Ὅτι παιδίον ἐγεν- 
νήθη ἡμῖν, xai υἱὸς ἐδόθη ἡμῖν, οὗ ἡ ἀρχὴ ἐπὶ τοῦ 


angelus Domini, et Deus, et Dominus, plane in his 
appellatus est. Et apud lsaiam prophetam magni 
consilii angelus, interimque et Deus, el princeps, 
et potestatem habens nominatur, ubi ortus illius 
inter homines canitur, a dicente, quod « pueru- 
lus natus est nobis, et filius datus est nobis, cujus 
principatus super humerum ejus, et vocatur nomen 
ejus magni consilii angelus, princeps pacis, Deus 
fortis, potentiam babens, pater futuri seculi **. » 


ὥμου αὐτοῦ, xai καλεῖται τὸ ὄνομα αὐτοῦ μεγάλης βουλῆς ἄγγελος, ἄρχων εἰρήνης, θεὸς ἰσχυρὸς, &Gou- 


σιαστῆς, πατὴρ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. » 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ IA'. 
Ὡς καὶ Ἰαχὼδ τὸν zpoónAo0Évca xal Θεὸν xal 


Κύριον, καὶ δὴ καὶ ἄγγειλον, ὁμοίως τῷ 'A6paáp C 


ἐν ἀνθρώπου σχήματι θεωρεῖ διὰ τῆς οὕτως 
ἐχούσης ἱστορίας. 
« ᾿Αναστὰς δὲ τὴν νύχτα ἐχείνην, ἔλαδε τὰς δύο 
ἢ γυναῖχας, καὶ τὰς δύο παιδίσχας, χαὶ τὰ ἕνδεκα παι- 
'δία αὑτοῦ, xaY διέδη τὴν διάδασιν τὴν Ἰαχώθδ - xai 
ἔλαθεν αὐτοὺς, xaY διεθίδασε πάντα τὰ ἑαυτοῦ. 
Ὑπελείφθη 5E Ἰαχὼδ μόνος, xai ἐπάλαιε μετ᾽ αὐτοῦ 
ἄνθρωπος ἕως πρωΐ. Εἶδε δὲ, ὅτι οὐ δύναται πρὸς 
αὐτὸν, xa ἥψατο τοῦ πλάτους τοῦ μηροῦ αὐτοῦ, xal 
ἐνάρχησε τὸ πλάτος τοῦ μηροῦ Ἰαχὼδ, ἐν τῷ παλαίειν 
αὐτὸν μετ᾽ αὐτοῦ. Καὶ εἶπεν αὐτῷ - ᾿Απόστειλόν 
με΄ ἀνέθη γὰρ ὁ ὄρθρος. Ὁ δὲ εἶπεν" Οὐ μή σε 
ἀποστείλω, ἐὰν μή με εὐλογήσῃς. Εἶπε δ᾽ αὐτῷ" 
Τί τὸ ὄνομά σου; Ὁ δὲ εἶπεν: Ἰαχώδ. Εἶπε 


CAPUT XI. 


Quod etiam Jacob eum, de quo proxime dictum est, 
et Deum et Dominum, preterea angelum similiter, 
ul Abraham in hominis forma contemplatur, in ea 
historia que sic se habet. 


« Surgens autem nocte illa, accepit duas uxores, 


. ac duas famulas, et undecim puerulos suos, et 


transivit vadum Jacob, et accepit eos, et traduxit 
omnia sua. Et relictus est ipse Jacob solus, 
et luctabatur cum eo homo usque mane. Vidit au- 
tem quod non posset adversus'illum, et attigit latitu- 
dinem femoris ejus, et torpuit latitudo femoris Jacob, 
dum luctaretur bic cum illo. Et dixit ei : Dimitte 
me, ascendit enim aurora. Hic vero dixit : Non te 
dimittam, visi mibi benedixeris. Dixit autem ei " 
Quod est nomen tuum? At hic dixit ei : Jacob. Et 
dixit ei : Non amplius Jacob vocabitur nomen tuum. 


& αὐτῷ Οὐχέτι Ἰαχὼδ χληθήσεται τὸ ὄνομά cov, D 937 sed Israel erit nomen tuum : quoniam inva- 


ἀλλ᾽ Ἰσραὴλ ἔσται τὸ ὄνομά aov " ὅτι ἐνίσχυσας μετὰ 
Θεοῦ, xal μετ᾽ ἀνθρώπων δυνατὸς ἔσῃ. Ἡρώτησε δὲ 
Ἰαχὼδ, χαὶ εἶπεν’ ᾿Ανάγγειλόν μοι τὸ ὄνομά σου. 
Καὶ εἶπεν Ἵνα τί τοῦτο ἐρωτᾷς, τὸ ὄνομά μου: 
Καὶ εὐλόγησεν αὑτὸν ἐχεῖ, χαὶ ἐχάλεσΞξ τὸ ὄνομα 
τῷ τόπου ἐχείνου Ἰαχὼόδ, Εἶδος Θεοῦ. Εἶδον γὰρ Θεὸν 
πρόσωτον πρὸς πρόσωτον, καὶ ἐσώθη ἡ ψυχή μον. 
᾿Ανέτειλε δὲ αὐτῷ ὁ ἥλιος, ἡνίχα παρῆλθε τὸ εἶδος 
“οὐ Θεοῦ. » Τῷ μὲν Μωσεΐ εἴρητο" « υὐδεὶς ὄψεται 
*b πρόσωπόν μου χαὶ ζήσεται" » ἐν τούτοις δὲ ὁ Ἴα- 
X6 εἶδε Θεὸν οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ πρόσωπον πρὸς 
«ρόξωπον χαὶ σωθείς γε οὐ τὸ σῶμα, ἀλλὰ τὴν ψν- 


* Gen. xzxi, 1. *! ibid. 12, 15. ** Isa. ix, 6. 


U Gen. xxxii, 22-51. 


luisti cum Deo, etiam cum hominibus potens eris. 
Interrogavit vero Jacob et ait : Indica mihi nomen 
tuum. Et ait : Quid ita queris nomen meum ? Et 
benedixit ei in illo Joco, et vocavit Jacob nomen 
loci illius, Speciem Dei. Aspexi enim Deum facie 
ad faciem : et servata est anima mea. Ortus est 
autem illi sol, cum transisset species Dei . » Et 
Mosi quidem dictum est :« Nullus videbit faciem meam 
et vivet ** : » hic autem Jacob vidit Deum non sim- 
pliciter, sed facie ad faciem : et cum servatus es- 
set, non corpore, sed animo, ad appellationis Israel 
dignitatem assumptus est, qua sane appellatio ani- 


5* Exod. xxxi, 20. 


887 


'EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS II.*— APOLOGETICA. 


988 


marum cognominis est : siquidem ipsum Israel no- 4 χὴν, τῆς ἐπὶ τὸν Ἰσραὴλ προσωνυμίας ἠξιώθτ, φε- 


men, si interpreteris, videntem Deum significat. 
Non igitur patrem Deum vidit, sed Deum filium, cu- 
jus etiam curiosius appellationem querenti Jacob, 
nondum erat enuntiandi tempus : quod si quem- 
piam ex angelis, aut ex iis, qui ccelum incolunt, 
divinis spiritibus, eum qui sanctis oracula mini- 
strabat aliquis suspicetur esse, plane decipitur : 
hoc ex ipso probatur, quod hic ipse de quo loqui- 
mur, et Domini et Dei appellatione nuncupatur : 
etenim et Deurn ipsum divina Scriptura plane vo- 
citat, et Dominum item appellat, ejus nominis ho- 
norem illi tribuens, quod apud Hebreos quatuor 
litteris notatur, quod sane in una ineffabili atque 
in inenuntiabili Dei appellatione ponere, pueri 
Hebraeorum consueverunt : probatur etiam ex eo, 
quod ubicumque Scriptura angelos appellare vult, 
aperte hoc facit, angelosque distincte significat. Sic- 
Οἱ eos qui in Sodomis erant, cum impii essent, 
is qui Abrahz responderat Deus ac Dominus, suo 
adventu neutiquam dignos efficit, quemadmodum 
rursus dicit Scriptura divina : « Dominus quidem 
abiit, postquam desiit loqui cum Abraham. Duo 
vero angeli Sodoma abierunt vesperi "'. » Item 
ipsi Jacob « obviam venerunt angeli Dei. Et cum 
vidisset dixit, Castra Dei hec, et vocavit. nomea 
luci illius, Castra 58. » Sic sane Dei amicus visio- 
nes discernebat : proinde nunc quidem nomen loci 
Castra appellat, ex eo quod illic angelorum castra 
viderit. Ubi autem cum ipso Deo loquitur, vocat 
nomen loci, Speciem Dei, his verbis : « Vidi enim 
Deum facie ad faciem. » Quin et Mosi quoties ap- 
paret angelus, hoc ipsum divina Scriptura significat, 
dicens : 238 : Apparuit vero illi angelus Domini 
in flamma ignis rubi **, » Quoties vero is qui jus et 
potestatem habet, ipse utique oraculorum et re- 
sponsorum auctor, ita hoc planum facit, ut illum 
et Dominum et Deum, nusquam vero angclum no- 
minet. Simili ratione etiam in mari Rubro plane 
angelum Dominumque distinguit, ubi ait : « Sustu- 
litque se angelus Dei qui ambulabat ante castra fi- 
liorum Israel, et abiit post eos. Sustulit autem se 
etiam columna nubis a facie eorum *^. » Quemad- 
modum in superioribus Dominus forma hominis 
respondens antiquis inducitur, sic hoc loco per 
nubem : itaque deinceps verba sic habent : « Fa- 
ctum est autem in vigilia. matutina, et respexit Do- 
minus in castra /ZEgyptiorum in columna nubis, et 
per totam deserti regioneimn in columna per nu- 
bem *!, » Deus Mosi respondet. Plane igitur quo- 
ties angeli naturam oratio signiticare vult, neque 
Deum, neque Dominum, sed absque ulla obscuri- 
tate angelum nominat : quoties vero Dominum et 
Deum, eum qui apparet intelligit, his ipsis palam 
utitur locutionibus. Quod vero Dominum Deum- 
que non eum significet qui pater est, ipse Scriptu- 


9! Gen. xvi, 95; xix, 1. ** Gen, xxu, 1, 3. 


ρωνύμου ψυχῶν προσηγορίας, εἴ γε, ἑρμηνευθὲν, 
ὁρῶντα Θεὸν τὸ Ἰσραὴλ ὄνομα σημαίνει. Οὐχ ἄρα τὸν 
ἐπὶ πάντων Θεὸν ἑώρα" ἀόρατος γὰρ οὗτος xai ἄτρε- 
πτος, xat οὐδαμῶς ἂν εἰς ἄνθρωπον μεταδάλλοι, &xá- 
enc ὧν ἀνωτάτω οὐσίας. Ἕτερον ἄρα, οὗ καὶ πολυ- 
πραγμονοῦντι χαιρός πω οὐχ ἣν ἐχφάναι τῷ Ἰαχὼδ 
τὴν προσηγορίαν. Εἰ δὲ ἀγγέλων τινὰ, ἣ τῶν xaz' οὐ- 
ρανὸν θείων πνευμάτων, τὸν τοῖς ἁγίοις τοὺς χρησμοὺς 
διαχονούμενον ὑπολάθοι τις εἶναι, σαφῶς διέψευσται" 


τοῦτο μὲν ἀπὸ τοῦ χυριολεχτεῖσθαι, χαὶ θεολογεῖσθαι — 


τὸν δηλούμενον " xat γὰρ xai θεὸν αὐτὸν dj θεία Γρα- 
φὴ διαῤῥήδην ἀναγορεύει, χαὶ Κύριον ἀποχαλεῖ, τῇ 
διὰ τῶν τεσσάρων παρ᾽ 'E6palot; στοιχείων Erttor,- 
μειώσει τιμῶσα, ἣν ἐπὶ μόνης τῆς ἀνεχφωνήτου xat 


B ἀῤῥήτου προσηγορίας τῆς τοῦ Θεοῦ συντιθέναι παΐ- 


δες ἙΦδραίων εἰώθασι " τοῦτο δὲ xai ἀπὸ τοῦ ἀγγέλους 
σαφῶς διορίζειν, ὅτε δὴ βούλοιτο ἀγγέλους χαλεῖν ὁ 
λόγος, ὥσπερ τοὺς ἐν Σοδόμοις ἀσεδεῖς ὄντας, ὁ μὲν 
τῷ ᾿Αδραὰμ χρηματίζων Θεὸς καὶ Κύριος τῆς αὑτοῦ 
παρουσίας οὐδαμῶς ἀξιοῖ, ὡς αὖθις ἡ θεία Γραφὴ λέ- 
qe «Ὁ μὲν Κύριος ἀπῆλθεν, ὡς ἐπαύσατο λαλῶν 
τῷ ᾿Αὐραάμ" οἱ δὲ δύο ἄγγελοι ἀπῆλθον εἰς Σόξζομα 
ἑσπέρας.ν Καὶ τῷ ᾿Ιαχὼδ δὲ ε συνήντησαν ἄγγελοι Θεοῦ. 
Καὶ ἰδὼν εἶπε, Παρεμδολὴ Θεοῦ αὕτη, xai ἐχά- 
λεσε τὸ ὄνομα τοῦ τόπου ἐχείνου Ilapeu6oAJal. ν Οὕτω 
δὲ ὁ θεοφιλὴς εὖ διέχρινε τὰς ὁπτασίας, ὥστε νῦν μὲν 
τὸ ὄνομα τοῦ τόπου παρεμθολὰς χαλεῖν, ἀπὸ τῇς τῶν 
ἀγγελικῶν παρεμθολῶν θέας. “Ὅτε δὲ τῷ Θεῷ προῦ- 
ομιλεῖ, καλεῖ τὸ ὄνομα τοῦ τόπου Εἶδος Θεοῦ, ἐπιλέγων" 
t Εἶδον γὰρ Θεὸν πρόσωπον πρὸς πρόσωπον. » ᾿Αλλὰ 


xai τῷ Μωσεῖ, ὅτ᾽ ἄγγελος ἐπιφαίνεται, τοῦτ᾽ αὐτὸ ᾿᾿ 
καὶ ἡ θεία Γραφὴ σημαίνει, λέγουσα * « Ὥφθη δὲ ἄγ- | 


γελος Κυρίου αὐτῷ ἐν φλογὶ πυρὸς βάτου. » "Ote δὲ 
τὸν αὐθέντην, αὐτὸν δὴ τὸν χρηματίζοντα δηλοῖ, Θεὸν 


xai Κύριον, ἀλλὰ οὐχέτι ἄγγελον ὀνομάζει. Ὁμοίως * 
xai ἐπὶ τῆς Ἐρυθρᾶς θαλάσσης διορίζει σαφῶς τὸν ΄᾿. 


ἄγγελον χαὶ τὸν Κύριον, 6t ὧν φησιν" ε Ἐξῆρε δὲ ὁ 
ἄγγελος τοῦ Θεοῦ ὁ προπορευόμενος τῆς παρεμόολῆς 
τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ, xaX ἐπορεύθη ἐχ τῶν ὄπισθεν αὐ- 
τῶν. Ἐξῆρε δὲ xai ὁ στῦλος τῆς νεφέλης ἀπὸ προσώ- 
που αὐτῶν. »"Ὥσπερ δὲ ἐπὶ τῶν προτέρων ἐν ἀνθρώ- 
που σχήματι τοῖς παλαιοῖς ὁ Κύριος χρηματίζων εἰσ- 
ῆχται, οὕτω xal ἐνταῦθα διὰ νεφέλης. Καὶ λέλεχταε 
γοῦν ἑξῆς" ε Ἐγενήθη δὲ ἐν τῇ φυλαχῇ τῇ ἑωθινῇ, 
xal ἐπέόλεψε Κύριος εἰς τὴν παρεμθολὴν τῶν Al- 
γυπτίων ἐν στύλῳ πυρὸς xal νεφέλης" » δι᾽ ὅλης δὲ 
τῆς ἐρήμου ἐν στύλῳ τῆς νεφέλης ὁ Θεὸς τῷ Μω- 
cet χρηματίζων. ᾿Αχριδῶς ἄρα ὅτε μὲν ἀγγέλου φύ- 
σιν ὁ λόγος δηλοῦν βούλεται, οὐδέποτε Θεὸν οὐδὲ Ru- 
ριον, ἀλλ᾽ ἀνεπιχαλύπτως ἄγγελον ὀνομάξει" ὅτε δὲ 
Κύριον χαὶ Θεὸν οἷδε τὸν ἐπιφαινόμενον, ταύταις αὖ- 
«al σαφῶς χέχρηται ταῖς προσρήρεσι. Κύριον δὲ xal 
Θεὸν ὅτι μὴ τὸν αἴτιον δηλοῖ, προφανῶς ἐπέδειξαν τῆς 
θείας Γραφῆς αἱ λέξεις, ἄγγελον Θεοῦ προσειποῦσαι 
τὸν ἐπὶ τοῦ Ἰαχὼδ Κύριον xat Θεὸν προωνομασμένον. 


^ Exod. im, 9.  '* Exod. xiv, 19. “ ibid. 24. 


P s 


r 
f 


582 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. V. 


4 


$90 


Λεέπεταί τις ἄρα ὧν ἐν τοῖς οὖσι Θεὸς xai Κύριος A rz divinz locutiones in superioribus evidentissime 


μετὰ τὸν παμθασιλέα xai Θεὸν τῶν ὅλων᾽ εἴη δ᾽ ἂν 

οὗτος ὁ πρὸ αἰώνων τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὁ χρείττων μὲν 
Ὦ πᾶσα ἀγγελιχὴ φύσις, μείων δὲ f| χατὰ τὸ πρῶτον 
αἴξτιδν. 


ostendunt, ubi angelum Dei appellant eum, qui 
cum de Jacob sermo esset, Dominus et Deus est 
nominatus. Superest igitur ut quzramus, quisnam 
sit, in iis quze sunt, Deus et Dominus, przter pa- 
trem omnium, et regem Deumque universi : erit au- 


tem hic Verbum Dei quod est ante szcula, superior quidem omni angelica natura, profectus autem ab eo 


qui paler est. 
KES9AAAION IB. 


Ὡς αὖθις ἐπὶ cov Taxi6 δεύτερον Θεὸν cagzüc ὁ 


Aóyoc παρίστησιν. 


« Εἶπε δὲ ὁ Θεὸς Ἰαχώδ' ᾿Αναστὰς ἀνάδτθι εἰς τὸν 
τόπον Βαιθὴλ, xal οἴχει ἐχεῖ, xal ποίησον θυσιαστή- 
ριον τῷ Θεῷ, τῷ ὀφθέντι σοι ἐν τῷ ἀποδιδράσχειν σε 
ἀπὸ προσώπου Ἡσαῦ τοῦ ἀδελφοῦ σου. Εἶπε δὲ 


CAPUT XII. 


Quod rursus in Jacob genitum Deum, plane ipsa 
oralio pre se fert. 


« Dixit autem Deus ad Jacob : Surge et ascende 
in locum Bethel, et habita illic, et fac altare Deo 
qui tibi apparuit, cum fugeres a facie Esau fratris 
tui. Et dixit Jacob domui su:e, et omnibus qui cum 


Ἰαχὼδ τῷ οἴχιῳ αὐτοῦ καὶ πᾶσι τοῖς μεθ᾽ αὑτοῦ * B ipso erant : Tollite deos alienos de medio vestri, et 


"Agast (τοὺς θεοὺς τοὺς ἀλλοτρίους ix μέσου ὑμῶν, 
χαὶ χαθαρίσασθε, χαὶ ἀλλάξατε τὰς στολὰς ὑ μῶν, χαὶ 
ἀναστάντες ἀναδῶμεν εἰς Βαιθήλ" ποιήσωμεν ἐχεῖ 
θυσιαστήριον τῷ Κυρίῳ, ἐπαχούσαντί μου ἐν ἡμέρᾳ 
θλέψεως, ὅς Tiv μετ᾽ ἐμοῦ, καὶ ἔσωσέ με ἐν τῇ ὁδῷ fj 
ἐπορεύθην. » Ἔνταῦθα ὁ Θεὸς αὐτὸς ὁ τῶν ὅλων, ὁ μό- 
vos ἀγέννητος xal ἀνωτάτω πάντων, οὐχ ὀφθεὶς, ἀλλὰ 
γὰρ ἀοράτως χρηματίσας τῷ Ἰαχὼδ, δυνάμει τε ἀῤ- 
ῥήτῳ αὐτὸν ἀναχινήσας, περὶ ἑτέρου σαφῶς ποιεῖται 
τὸν λόγον. Εἶπε γοῦν ὁ Θεὸς αὐτῷ " « Ποίησον θυσια- 
στήριον τῷ Θεῷ τῷ ὀφθέντι σοι. »Τίς δ᾽ ἣν ὁ προγρα- 
φεὶς ὥτθαι αὐτῷ, ἀρτίως παρεστήσαμεν, τὸν Θεὸν 
AóYov εἶναι ἀποδείξαντες. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IT". 


Ἀ πὸ τῆς ᾿Εξόδου. --- Ὡς ὁ ἐπὶ πάντων Θεὸς, αὐ- C 


tóc ὧν ὁ δὲ ἀγγέλου τῷ Μωσεῖ χρηματίζων, 
Dr0U4 τοῖς πατράσιν, οὐκέτι OU ἀγγέλου, διὰ 
δὲ τοῦ Υἱοῦ διδάσκει. 

« Καὶ Μωσῆς fjv ποιμαίνων τὰ πρόδατα Ἰωθὼρ τοῦ 
ταμδροῦ αὐτοῦ" χαὶ ἦλθεν εἰς τὸ ὄρος τὸ ἐν Χωρήδ. 
"Ὥφθη δὲ αὐτῷ ἄγγελος Κυρίου ἐν πυρὶ φλογὸς βά- 
που. » Καὶ μεθ᾽ ἕτερα" ε Ὡς δὲ εἶδεν, ὅτι προσάγει 
ἰδεῖν, ἐχάλεσεν αὐτὸν kx μέσου τῆς βάτου λέγων " 
Μωσῆ, Μωσῆ, μὴ ἐγγίσῃς ὧδε. Λῦσαι τὸ ὑπόδημα 
vuv σου" ὁ γὰρ τόπος ἐν ᾧ σὺ ἔστηχας, γῆ ἁγία 
ἐστί. » Καὶ μετ᾽ ὀλίγα " « Καὶ εἶπε Κύριος πρὸς αὖ- 
τόν. Ἐγώ εἰμι ὁ (y. » Καὶ αὖθις" « Ἐλάλησε 
Κύριος πρὸς Μωυσῆν, xai εἶπε πρὸς αὐτόν' Ἐγὼ 
Κύριος ὥφθην πρὸς ᾿Αδραὰμ, xaX Ἰσαὰχ, χαὶ 'laxo6, 
θεὸς ὧν αὑτῶν, χαὶ τὸ ὄνομά μου οὐχ ἐδήλωσα αὐτοῖς, 

χαὶ ἔστησα τὴν διαθήχην μου πρὸς αὐτούς. » Ὥσπερ 
ἐπὶ τῶν ἐν ἀνθρώποις προφητῶν, Ἡσαΐου, φέρε cl- 
πεῖν, xal Ἱερεμίου, xai τῶν παραπλησίων, ἄνθρω- 
τὸς μὲν ἣν τὸ ὁρώμενον, Θεὸς δὲ ὁ διὰ τοῦ φαινο- 
βένου, ὡσὰν δι᾽ ὀργάνου θεσπίζων * xal τοτὲ μὲν 
Χριστοῦ πρόσωπον, τοτὲ δὲ Πνεύματος ἁγίου, 
τοτὲ δὲ τοῦ ἐπὶ πάντων Θεοῦ ἦν, διὰ τοῦ προ- 
eftou χρηματίζον" οὕτω δὴ xal νῦν εἰσαγομένῳ 
ᾧ Μωσεῖ ὁ ἀνωτάτω xal ἐπὶ πάντων Θεὸς διὰ 
πὸ φανέντος ἀγγέλου τὰ προχείμενα θεσπίζει" 
ὧν γένοιτο ἂν ὁ νοῦς τοιόσδε" Σοὶ μὲν, ὦ προφῆ- 
τὰ, ὡσὰν εἰσαγομένῳ xal μηδὲν πλέον ἀγγελιχῆς 


*! Gen. xxxv, 1-9. 543 Exod. uii, 1. 


* ibid. 4, 5. 


purgamini, et mutate habitus vestros, et surgaimus, 
ascendamusque in Bethel : et faciamus 939 illic 
altare Domino, qui exaudivit me in die tribulatio- 
nis, qui fuit mecum, et servavit me, in via qua pro- 
fectus sum **. » Hoc loco Deus ipse universi, qui 
solus, neque factus, neque genitus, el supremus 
omnium est, non visus, sed invisibiliter dans re- 
sponsa ipsi Jacob, et virtute ineffabili seipsum mo- 
vens, de alio verba facit planissime. Dixit ergo illi 
Deus : « Fac altare Deo qui apparuit tibi. » Quis 
autem hic sit, qui scriptus est supra illi apparuis- 
se, paulo ante exposuimus, ubi Deum Verbum esse 
demonstravimus. 
CAPUT XIII. 
Ab Exodo. — (Quod Deus Pater, cum Mosi respon- 


derit per angelum se Juris apparuisse, non 
amplius per angelum, sed per Filium docet, 


« Et Moses erat pascens oves Jothor soceri sui: 
et venit ad montem Dei in Choreb. Et apparuit ei 
angelus Domini in flamma ignis rubi *.. » Et post 
alia: « Et ut vidit quod accederet ad videndum, 
vocavit illum de medio rubi dicens : Moses , Mo- 
ses, ne propius huc accesseris. Solve calceamen- 
tum pedum tuorum : locus enim in quo stas, terra 
sancta est **.)Et post pauca, « et dixit Dominus ad 
illum: Ego sum quisum "5, ») Et rursus ** : « Lo- 
cutus est Dominus ad Mosem : Et dixit ad illum : 
Ego Dominus visus sum ab Abraham, et [saac, et 
Jacob, cum eorum sim Deus, et nomen meum non 
indicavi illis, et constitui testamentum meum ad 
illos. » Quemadmodum apud prophetas in hominibus 
versantes, verbi gratia, Isaiam et Jeremiam, et si- 
miles, homo quidem erat, id quod videbatur , Deus 
autem qui per id quod apparebat, tanquam per in- 
strumentum loquebatur ; et modo Cbristi persona, 
modo sancti Spiritus, modo supremi Dei erat, quz 
per prophetam responsa dabat; sic ulique etiam 
nunc Mosi, qui introducitur, supremus et omnia 
sub se habens Deus, per eum qui apparet angelum, 
ea quse proposita sunt, canit. Quorum hzc 
9 AQ sententia sit sane : Tibi quidem, o propheta, 


* jbid, 14. ** Exod. vi, 2-4. 


$91 


EUSEDII CUESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


t 


tanquam ei qui adhuc eruditur, et qui nihil visione A ὀπτασίας χωροῦντι, τέως τὸν ἐμὸν ἄγγελον ifm. 


angelica amplius capit, interiin angelum meum ex- 
hiberi videndum volui ; sed meum nomen tibi solum 
notum facio, dum doceo te, me eum esse qui sum, 
et nomen meum esse Dominum. Tuis vero patri- 
bus non hoc solum indicavi, sed etiam hoc ipso 
amplius largitus sum : nam ab illis sum visus. Quis 
vero sit qui patribus visus sit, et quod non pater 
Deus, antea demonstratum est, ubi Deum et Domi- 
num angelum Dei nominatum esse demonstravimus. 
Cxterum, quonam modo hic, ille qui pater sit Deus, 
et omnia sub se habeat, dicat se a patribus visum, 
merito aliquis querat. Explicabitur porro id, de 
quo quzritur, si divine Scripture diligentiam at- 
tendamus. Nam cum apud Septuaginta ita dictum 
sit: « Et visus sum ab Abraham, et Isaac, et Ja- 
cob, cum eorum sim Deus, » Aquila quidem sic 
ait: « Et visus sum ab Abraham, et ab [saac, 
et ab Jacob in Deo satis multo, » quibus verbis 
planissime indicat, non ipsum illum qui Pater est, 
per seipsum apparuisse. Neque vero sicut Mosi, ita 
etiam patribus per angelum, aut per rubum, aut 
ignem, sed iu Deo satis multo oracula przbuisse. 
Quare etiam patribus per Filium visus est Pater, 
quemadmodum in Evangeliis ab ipso dictum habe- 
tur Κ΄ : « Qui vidit me, vidit Patrem : » in ipso 
enim et per ipsum Patris cognitio prodebatur. Sed 
cum hominibus salutaris appareret, tum per filii 
humanam formam videbatur a Dei amicis, atque 


inter homines futuram ipsius salutem , omnibus (c 


presentem, ex illo quasi arrham et pignus exhibe- 
bat. Cum vero impiorum ultor, et /£gyptiorum 
castigator futurus esset, non amplius in Deo satis 
multo, sed in angelo supplicii ministro, et in spe- 
cie ignis, et flamme, qu: cito instar agrestis ac 
senticosge materiz illos erat devoratura, appare- 
bat. Dicunt igitur per rubum quidem significari 


Agyptiorum agrestem et immitem et feram pravitatem, per ignem vero vim illam ulciscentem et ca 


stigantem quz illos invasit. 
951 CAPUT XIV. 


Quod quemadmodum patribus humana. forma, sic 
in specie nubis Moysi, et cuncto populo Deus Ver- 
bum apparuit. 


«Dixit autem Dominus ad Mosem : Ecce cgo venio 


λήθην ὀφθῆναι, ἐμαντοῦ τε τοὔνομά cot μόνον Epse- 

vic χαθίστημι. διδάσχων, ὅτι ἐγώ εἶμι ὁ ὧν, χαὶ δι 
τὸ ὄνομά μού ἐστι Κύριος. Τοῖς δὲ σοῖς πατράσιν οὗ 
τοῦτο μόνον ἐδήλωσα, ἀλλὰ xat τούτου μεῖζον ἐδωρη- 
σάμην ὥφθην γὰρ αὐτοῖς. Τίς δ' ἣν ὁ τοῖς πατρά- 
σιν ὀφθεὶς, χαὶ ὅτι μὴ ὁ ἐπὶ πάντων Θεὸς, προ- 
αποδέδειχται, ἡνίχα τὸν Θεὸν xaX τὸν Κύριον ἄγγελον 
Θεοῦ ὠνομάσθαι ἐπεδείχνυμεν. Πῶς οὖν ἐνταῦθα ὁ 
ἐπέχεινα τῶν ὅλων, αὐτὸς ὧν ὁ μόνος ἐπὶ πάντων 
Θεὸς, ᾿ὥφθαί φησι τοῖς πατράσιν, ζητῆσαι &v τις 
ἐἰχότως. Λυθείη δ᾽ ἂν τὸ ζητηθὲν, εἰ τῇ ἀχριδείᾳ τῆς 
θείας Γραφῆς ἐπιστήσαιμεν. Δεγομένου γὰρ τοῖς 

Ἑόδομήχοντα τοῦ, « Καὶ ὥφθην πρὸς ᾿Αὐδραὰμ, xal 

Ἰσαὰχ, χαὶ 'Iaxi6, Θεὸς αὐτῶν ὧν, » ὃ μὲν ᾿Αχύλας 


B onc « Καὶ ὡράθην πρὸς ᾿Αδραὰμ, xat πρὸς Ἰσαὰκ, 


xai πρὸς Ἰαχὼδ ἐν θεῷ ixavip* » δι᾽ ὧν σαφῶς παρ- 
ίστησιν, ὅτι μὴ αὐτὸς ὁ ἐπὶ πάντων Θεὸς, ὁ μόνος ὧν, 
δι᾽ ἑαυτοῦ ὥφθη. 'AXX οὐδ᾽ ὥσπερ τῷ Μωσεῖ, οὕτω 
χαὶ τοῖς πατράσι, δι᾽ ἀγγέλον, ἣ διὰ βάτου, f| πυρὸς, 
ἀλλ᾽ ἐν Θεῷ ἱκανῷ χρηματίζοντι " ὥστε διὰ τοῦ Υἱοῦ 
Πατέρα χαὶ τοῖς πατράσιν ἑωρᾶσθαι, χατὰ τὸ εἰρη- 
μένον ἐν Εὐαγγελίοις πρὸς αὐτοῦ - « Ὃ ἑωραχὼς ἐμὲ 
ἑώραχε τὸν Πατέρα" » ἐν αὑτῷ γὰρ καὶ δι᾽ αὐτοῦ ἡ 
τοῦ Πατρὸς ἀπεχαλύπτετο γνῶσις. ᾿Αλλ' ὅτε μὲν 
ἀνθρώπων σωτήριος ἀπεφαίνετο (1), διὰ τῆς τοῦ Yi 
ἀνθρωπείας μορφῆς ἑωρᾶτο, τοῖς θεοφιλέσι τὴν εἰς 
ἀνθρώπους αὐτοῦ ἑτομένην σωτηρίαν τοῖς πᾶσι παρ’ 
οὖσαν ἐξ ἐχείνου προαῤῥαδωνιζόμενος. Ὅτε δὲ τῶν 
ἀσεδῶν τιμωρὸς, χαὶ χολαστὴς τῶν Αἰγυπτίων ἔμε)» 
λεν ἔσεσθαι, οὐχέτι ἐν Θεῷ ἱχανῷ, ἀλλ᾽ ἐν ἀγγῶφῳ 
διαχόνῳ τῆς τιμωρίας καὶ ἕν εἴδει πυρὸς, xal τῆς 
ὅσον οὕπω μελλούσης αὐτοὺς δίχην ἀγρίας καὶ ixty- 
θώδους ὕλης χατεσθίειν φλογὸς παρεφαίνετο. Δἰνέττε- 
σθαι οὖν φασιτὴν μὲν βάτον, τὴν τῶν Αἰγυπτίων ἀγρίαν 
xal ἀπηνῇ καὶ ἀνήμερον μοχθηρίαν" τὸ δὲ πῦρ, τὴν διά» 
λωθδῶσαν αὐτοὺς τιμωρὸν καὶ χολαστήριον δύναμιν. 





ΚΕΦΛΑΛΑΙ͂ΟΝ IA'. 


Ὡς καθάπερ τοῖς πατράσιν ἐν ávOpozire σχή- 
ματι, οὕτως ἐν εἴδει vegé Anc. Μωσ εἶ καὶ παντὶ 


τῷ Aaqo ὁ Θεὸς Λόγος ἐφαίνετο. 
« Εἶπε δὲ Κύριος πρὸς Mocnv Ἰδοὺ ἐγὼ παρα- 


ad te in columna nubis, ut audiat populus me lo- D γίνομαι πρὸς σὲ ἐν στύλῳ νεφέλης, ἵνα ἀκούσῃ ὁ 


quentem ad te, et tibi credant **; » et qua sequun- 
tur : « Deus autem antecedebat eos die in columna 
nubis in via, noctu vero in columna ignis ut luceret 
eis **, » Et rursus: « Descendit Dominus in columna 
nubis "*. » Et rursus : « Cum autem ingressus esset 
Moses in tabernaculum, descendit columna nubis, 
et stetit in foribus tabernaculi , et loquebatur cum 
Mose, et cernebat omnis populus columnam nubis 
stantem in foribus tabernaculi, et stantem omnis 
populus adoraverunt, unusquisque a foribus sui 
tabernaculi **. » Populus quidem cernebat colum- 
nam nubis hoc loco, cum Mose vero loquebatur. 


*' joan. xiv, 9. ** Exod. xix, 9. 
(1) Axegaírsco. Forte ἐπεφαίνετο. Epit, 


** Exod. xiij, 21. 


λαὸς λαλοῦντός μου πρὸς σὲ, xal σοι πιστεύσωσι "»χαὶ 
ἑξῆς" « Ὁ δὲ Θεὸς ἡγεῖτο αὐτῶν ἡμέρας μὲν, ἕν 
στύλῳ νεφέλης, δεῖξαι αὐτοῖς τὴν ὁδόν" τὴν δὲ νύχτα, 
ἐν στύλῳ πυρὸς, τοῦ φαίνειν αὐτοῖς. » Καὶ πάλιν" 
« Κατέθη Κύριος ἐν στύλῳ νεφέλης. » Καὶ αὖϑις" 
€ ἩΝνίχα δ᾽ ἂν εἰσῆλθε Μωσῆς εἰς τὴν σχηνὴν, κατ’ 
ἐόαινεν ὁ στῦλος τῆς νεφέλης, χαὶ ἵστατο ἐπὶ τὰς 
θύρας τῆς σχηνῆῇς, xai ἐλάλει τῷ Μωσεῖ, xal ἑώρα 
X; ὁ λαὸς τὸν στῦλον: τῆς νεφέλης ἑστῶτα ἐπὶ τῶν 
θυρῶν τῆς σχηνῆς χαὶ στάντες πᾶς ὁ λαὸς ποῦ" 
εχύνησαν, ἕκαστος ἀπὸ τῆς θύρας τῆς σχηνῆς αὐτοῦ.» 
Ὁ μὲν οὖν λαὸς ἑώρα τὸν στῦλον τῆς νεφέλης, Ma» 
τὸ Num. xij, ὃ. "!* Exod. χσχῆι, 9, 10. 7 


393 


DEMONSTRATIONIS EYANGELICJE LIB. V. 


δ9.4 


est δ᾽ ἐλάλει. Τίς δ᾽ ἐλάλει, f] δηλονότι ὁ στῦλος τῆς A Quis porro loquebatur? columna nubis videlicet, 


νεφέλης, ὁ πρότερον τοῖς πατράσιν ἐν ἀνθρώπου φα- 
νεὶς σχήματι; Προαποξδέδειχται δὲ, ὅτι μὴ ὁ ἐπὶ πάν- 
tus Θεὸς οὗτος ἦν, ἕτερος δὲ, ὃν Θεοῦ Λόγον ὑπάρ- 
yos Χριστὸν ἡμεῖς προσαγορεύομεν ὃς χαὶ τότε 
τοῦ πλήθους ἕνεχεν Μωσεῖ τε αὐτῷ xal τῷ λαῷ ἐν 
στύλῳ νεφέλης ἐθεωρεῖτο, διὰ τὸ μὴ χωρεῖν αὐτοὺς 
ὁμοίως τοῖς πατράσιν ἐν ἀνθρώπου σχήματι ὁρᾷν 
εὑτόν. Τελείων γάρ τι ἣν τὸ προορᾷν δύνασθαι τὴν 
βῶλουσαν ἔσεσθαί ποτε εἰς ἀνθρώπους ἔνσαρχον 
ἐκιφάνειαν αὐτοῦ, fjv, ἐπεὶ μηδὲ τότε οἷός τε ἦν ὁ 
κὰς λαὸς χωρεῖν, εἰχότω: τοτὲ μὲν αὐτοῖς διὰ πυρὸς, 
φόδου χάριν χαὶ χαταπλήξεως,, τοτὲ δὲ διὰ νεφέλης, 
ὡσὰν ἐπεσχιασμένως xal χεχαλυμμένως νομοθετῶν 
εὐτοὺς, ὁρῷτο, ὁμοίως δὲ xai τῷ Μωσεῖ δι᾽ αὐτούς. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΙΕ΄. 


Ὅτι μηδὲ à c 9 Μωσεῖ χρη- 
καξίζνυσαι χρείτνων, δὲ τς ἦν ἢ κατ ἀπ: 


« Εἶπε Κύριος" Ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν 
μου πρὸ προπώπου μου, ἵνα φυλάξῃ σε ἐν τῇ ὁδῷ, 
ὅπως εἰσαγάγῃ σε εἰς τὴν γῆν, fjv ἡτοίμασά σοι. Πρόσ- 
εχε αὐτῷ xai εἰσάχουε αὐτοῦ, xal μὴ ἀπείθει αὐὖ- 
τῷ " οὐ γὰρ μὴ ὑποστείληταί σε’ τὸ γὰρ ὄνομά μου 
ἐστὶν ἐπ᾽ αὐτῷ. » Καὶ ἐν ἑτέρῳ τόπῳ᾽ « Εἶπε δὲ 
Κύριος πρὸς Mocrnv- Βάδισον, xai ὁδήγησον τὸν 
λαὸν εἰς τὸν τόπον ὃν εἴρηκά σοι ἰδοὺ ὁ ἄγγελός μον 
προπορεύεται πρὸ προσώπου σου. » Καὶ πάλιν’ « Καὶ 
»ἵπε Κύριος πρὸς Μωσῆν" Πορεύου, xai ἀνάδηθι 
ἐντεῦθεν σὺ xai ὁ λαὸς" » χαὶ τὰ ἑξῆς" «Καὶ συ»- 


᾿ ἀποστελῶ πρὸ προσώπου σου τὸν ἄγγελόν μου. » 


Αὗται ὅτι μὴ ἀγγέλον, μόνου δὲ Θεοῦ γένοιντο ἂν 


, φωναὶ, παντί τῳ πρόδηλον. Θεοῦ δὲ τίνος, ἣ τοῦ τοῖς 





προπάτορσιν ἑωραμένου ; ὃν ἄγγελον Θεοῦ σαφῶς 
προσεῖπεν ὁ Ἰαχώδ. Οὗτος δὲ ἦν ἡμῖν ὁ Θεοῦ Λόγος, 


᾿ ὡσὰν xaX Θεοῦ xalc χαὶ αὑτὸς, Θεὸς, καὶ Κύριος ὠνο- 


μααμένος. 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ IG'. 
Ὡς à αὑτὸς Κύριος περὶ ἑτέρου διδάσκει Κυρίου. 
'Azó tov Δεκα.Ἰόγου. 
« Ἔγώ εἰμι Κύριος ὁ Θεός σου, ὁ ἐξαγαγών σε ix 
Tüc Αἰγύπτου, ἐξ οἴχου δουλείας. Οὐχ ἔσονταί σοι 
δι ἕτεροι πλὴν ἐμοῦ, » χαὶ τὰ ἑξῆς" « Ἐγὼ γάρ εἰμι 


cum idem Deus antea patribus in hominis forma 
apparuisset, Supra vero jam demonstratum est, 
quod non Pater Deus hic esset, sic alter, quem nos, 
cum Dei sit Verbum, Christum nuncupamus, qui 
tunc propter multitudinem vulgarem, et ipsi Mosi, 
et populo in columna nubis cernebatur, propterea 
quod non itidem ut patres, videre illum in forma 
hominis, idonei essent. Perfectorum enim hoc erat, 
posse illius adventum providere, qui olim in bomi- 
nibus corpore humano assumpto, futurus erat, 
quem sane, cum ne tunc quidem universus popu- 
lus posset capere, merito alias quidem eis perignem, 
terrendi cohibendique causa, alias per nubem, 
quasi adumbrate atque involute dans illis leges, 


B cernebatur, eadeinque ratione Mosi quoque propter 


illos. 
CAPUT XV 


242 Quod angelica non fuerit natura, que Mosi 
abat responsa, sed prastantior quam ut ad an- 
gelum referri posait. 


« Dixit Dominus: Ecce ego mitto angelum meum 
ante faciem tuam, ut custodial tein via, ut intro- 
ducat te in terram, quam paravi tibi ; observa eum, 
el audi eum, nec sis adversus illum contumax ; non 
enim dimittet te; nomen enim meum est in illo 13. » 
Et in alio loco : « Dixit autem Dominus ad Mosem: 
Vade, et dux esto hujus populi ad locum quem dixi 
tibi; ecce angelus meus antecedit ἰ6 75.» Et rursus : 
« Et dixit Dominus ad Mosem : Abi, et ascende hinc 


C tu et populus, » el czetera : « Et una mittam ante 


faciem tuam angelum meum '*.» Hz sane voces, 
quod non angeli sed solius Dei sint, unicuique [9-- 
cile constare potest. Cujus porro Dei, nisi ejus qui 
priscis patribus sit visus? quem angelum Dei plane 
appellavit Jacob. Hoc autem nobia Dei Verbum 
fu.t, ulpote cum et Dei Filius, et Deus, et Dominus 
ipse sit nominatus. 


CAPUT XVI. 


Quod idem Dominus de alio docet, scilicet Filio, — A 
decem preceptis legis. 


« Ego sum Dominus Deus tuus, qui eduxi te de 
terra Egypti, de domo servitutis. Non erunt tibi dii 
alii preter me, » et cztera. « Ego enim sum Domi- 


Κύριος 6 Θεός σου, Θεὸς ζηλωτής. » Kal ἐπιλέγει" D nus Deus tuus zemulator 75,» et adjungit: « Non su- 


«05 λήψῃ τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ cou ἐπὶ ματαίῳ. 
06 γὰρ μὴ χαθαρίσῃ Κύριος τὺν λαμδάνοντα τὸ ὄνο- 
Βα αὐτοῦ ἐπὶ ματαίῳ.» Κἀνταῦθα αὐτὸς ὁ Κύριος 
περὶ ἑτέρου Κυρίου τὰ προχείμενα διδάσχει. Εἰπὼν 
γοῦν, « Ἐγώ εἰμι Κύριος ὁ Θεός oov, » ἐπιλέγει" 
«00 λήψη τὸ ὄνομα Kuplou τοῦ Θεοῦ σου" » περὶ τοῦ 
Βετρὸς δηλαδὴ καὶ Θεοῦ τῶν ὅλων ὁ δεύτερος Κύριος 
ὧν θεράποντα μυσταγωγῶν. Εὔροις δ᾽ ἂν xai ἄλλα 
popía δι᾽ ὅλης τῆς ἱερᾶς Γραφῆς, παραπλησίως τού- 
tuc ἐξενηνεγμένα, δι᾿ ὧν ὁ Θεὸς, ὡς περὶ ἑτέρου 
cov, xal αὐτὸς ὁ Κύριος, ὡς περὶ ἑτέρου Κυρίου, 
“τὸς χρησμοὺς ἐποιεῖτο. 


7! Exod. xxm, 30,21. 7? Exod. xxxii, 54. 
PATROL. Gn. XXII. 


mes nomen Domini Dei tuijn vanum 75. Nec euim 
habebit insontem Dominus eum qui assumpserit no- 
men Domini sui frustra.» Hoc etiam loco ipse Dominus 
ea que exposita sunt de alio docet. Siquidem cum 
dixerit , « Ego sum Dominus Deus tuus, » adjungit : 
« Non sumes romen Dornini Deitui : » 9443 quippe 
cum de Patre et Deo universi, is qui ab illo est Domi- 
nus, suum servum sacris initiet. Alia prcerea innu- 
merabilia invenies per totam Scripturam sacram, 
qua eadem ratiohe qua haec enuntiata sunt, ubi 
Pater tanquam de alia persona, et ipse Dominus 
tanquam de alio quodam, oracula reddebat. 


"^ Exod. xxxii, 1,3. 18 Exod. xx, 2-5. ** ibid. .. 


13 


^ 


395 
CAPU1 XVII. 


Quod 1s rursus Dominus, qui Mosi responsa dabat, 
alium a quo erat agnoscens, Patrem utique, hunc 
ipsum suum Deum vocabat. 

« Et dixit Dominus ad Moysem : Et hoc tibi ver- 
bum, quod dixisti, faciam. Invenisti enim gratiam 
coram me, et noviteprxter omnes.» Et dixit Moyses: 
«Ostende mihituam gloriam.» Et dixit: « Ego anteibo 
prior te gloria mea, et vocabo in nomine meo Do- 
minum coram te, et miserabor cujuscunque mise- 
reor, et clemens ero erga quemcunque sum cle- 
mens 7. » Et post alia adjungit, atque ait : « Et de- 
scendit Dominus in nube, et adstitit ei il'ic, et voca- 
vit in nomine Domini: et transivit Dominus in 
nomine ipsius, et vocavit : Domine, Domine, Deus 
clemens et misericors, longanimis, et multz mise- 
rationis, et verax, et justitiam servans, faciens 
misericordiam in millia, auferens iniquitates el 
injustitias, et peccata : et purgatione non purgabit 
reum: inducens peccata patrum in filios, et filios 
filiorum, in tertiam οἱ quartam generationem : et 
cum festinasset Moses, curvatus in terram adora- 
vit **. » Contemplamini, quaeso, quonam modo etiain 
nunc ipse Dominus, qui in nube descendit, et 
Mosi adstitit in nomine Domini, vocaverit alium 
preter seipsum, qui solitus sit ex conduplicatione 
bis Dominus appellari, tanquam eum, a quo ipse 
sit, reliquorum omnium jus potestatemque habens, 
Dei nomine celebretur, suum utique Patrem ; atque 


utin his non Moses, sicut forsitan quispiam suspi- ( 


cetur, sed ipse Dominus alium suum Patrem vo- 
cat: ante enim is qui Mosi respondit, ait: « Ego 
transibo prior te gloria mea, et vocabo in nomine 
Domini. » Übi igitur hoc dixit, Scriptura deinceps 
instar narrationis adjungit :$/4/4 «Et descendit Domi- 
nus in nube, et adstitit ei illic, et vocavit in nomine 
Domini.» Igitur ipse Dominus dum est, quod pro- 
miserat, prastaturus, descendit, οἱ quemadmodum 
verba ipsa significant, progreditur ante faciem Mo- 
sis. Ipse autem Dominus vocat dicens: « Domine 
Deus, clemens et misericors, » et quz sequuntur : 
quibus vérbis plane ipse Dominus suum servum, 
et seipsum quisnam esset, et ingeniti Domini noti- 
tiam, quasi sacris initians docet. Hoc vero ipsum 


tibi planissime demonstrabit ipse Moyses, ubi orans D 


pro populo, supra expositas Domini voces comme- 
morat : illic enim intelliges, Dominum hzc dixisse, 
non ipsum Moysem, cum dicit : « Et nunc extollatur 
manus tua, Domine, quemadmodum dixisti, dicens : 
Dominus longanimis, et multe misericordim, et 
verax, auferens iniquitates et injustitias et peccata, 
et purgatione non purgabit reum, qui reddis pec- 
cata patrum in filios, usque in tertiam et quartam 
generationem. » Observa autem quonam modo in 
his ipse Dominus ubi Patrem longanimem, et multz 
misericordie appellavit, tum adjungit, ipsum esse 
veracem, quod sane cum eo concordat, quod in 


7 Exod. xxxii, 17-19. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS. II. — APOLOGETICA. 


18 Exod. xxviv, ἃ. 5-8. 


KEOAAAION IZ. 


Ὡς αὐτὸς αὖθις ὁ τῷ Mocst χρηματίζων Κύριος, 
ἕτερον Κύριον χρείττονα ἑαυτοῦ τὸν Πατέρα 
γιγγώσχων, τοῦτον ἀληθινὸν Θεὸν ávexaAsito. 
« Καὶ εἶπε Κύριος πρὸς Μωσῆν Καὶ τοῦτόν 

σοι τὸν λόγον, ὃν εἴρηχας, ποιήσω. Εὔρηχας γὰρ 

χάριν ἐνώπιόν μον, χαὶ οἷδά σε παρὰ πάντας. » Καὶ 
εἶπε Μωσῆς" « Δεῖξόν μοι τὴν σεαυτοῦ δόξαν. » Καὶ 
εἶπεν. « Ἐγὼ προπορεύσομαι πρότερός σου τῇ δόξῃ 
μου, xat χαλέσω ἐν ὀνόματί pou Κύριον ἐναντίον σον, 
xaX ἐλεήσω ὅν ἂν ἐλεῶ, χαὶ οἰχτειρήσω ὃν ἂν οἱ- 
χτείρω. » Καὶ μεθ᾽ ἕτερα ἐπιφέρει λέγων. « Καὶ 
χατέδη Κύριος ἐν νεφέλῃ, χαὶ παρέστη αὐτῷ Excel, xai 
ἐλάλησεν ἐν ὀνόματι Κυρίου - xal παρῆλθε Κύριος 

ἐν ὀνόματι αὐτοῦ, χαὶ ἀχάλεσε" Κύριε, Κύριε, ὁ 

Θεὸς οἰχτέρμων χαὶ ἐλεήμων, μαχρόθυμος χαὶ πο- 

λυέλεος, χαὶ ἀληθινὸς, χαὶ διχαιοσύνην διατηρῶν, 

ποιῶν ἕλεος εἰς χιλιάδας, ἀφαιρῶν ἀνομίας, καὶ ἀδι- 
χίας, xat ἁμαρτίας " καὶ χαθαρισμῷ οὐ χαθαριεΐ τὸν 
ἔνοχον, ἀπάγων ἁμαρτίας πατέρων ἐπὶ τέχνα, xol 
τέχνα τέχνων, ἐπὶ τρίτην xaX τετάρτην γενεάν * xal 
σπεύσας Μωσῆς, χύψας ἐπὶ τὴν γῆν προσεχύνη- 


596 


σεν. » Ὅρα δὴ τίνα τρόπον χαὶ νῦν αὐτὸς ὁ Κύριος ὁ 
καταδὰς ἐχάλεσεν ἐν νεφέλῃ, xai τῷ Μωσεῖ παρα-- 
στὰς ἐν ὀνόματι Κυρίου, ἕτερον παρ᾽ ἑαυτὸν, συν-- 
foo; χατὰ ἀναδίπλωσιν δὶς Κύριον ἐπιχαλούμενον, 
ὡσὰν xai ἑαυτοῦ χαὶ τῶν λοιπῶν ἁπάντων δεσπότην 


θεολογούμενον, τὸν ἑαυτοῦ Πατέρα" xal ὅτι γε ἐν 
τούτοις οὐ Μωσῆς, ὡς ἂν ὑπολάδοι τις, ἀλλὰ γὰρ 
αὐτὸς ὁ Κύριος ἕτερον Κύριον τὸν Πατέρα χαλεῖ, 


παραλαθδὼν αὐτὸς ὁ χρηματίζων τῷ Μωσεῖ φησιν" ᾿ 
« Ἐγὼ παρελεύσομαι πρότερός σου τῇ δόξῃ μου, χα- ᾿ 


λέσω ἐν ὀνόματι Κυρίου. » Τοῦτο γοῦν εἰρηχότος, 
ἑξῆς ἐπιλέγει ἡ Γραφὴ διηγηματιχῶς " ε Καὶ χατέδη 
Κύριος ἐν νεφέλῃ, xal παρέστη αὐτῷ ἐχεῖ, καὶ 


ἐχάλεσεν ἐν ὀνόματι Κυρίου. » Οὐχοῦν αὐτὸς ὁ Κύ-". 


ριος τὴν ὑπόσχεσιν τὴν αὑτοῦ πληρώσων χάτεισι, χαὶ 
ὥσπερ ὁ λόγος φησὶ, πρόεισι πρὸ προσώπου Mog. 
Καὶ αὐτὸς δὴ ὁ Κύριος χαλεῖ λέγων « Κύριε ὁ Θεὸς, 
οἰχτίρμων καὶ ἐλεήμων, » xai τὰ ἑξῆς “ σαφῶς ὁ 
Κύριος τὸν θεράποντα, ἑαυτόν τε ὅστις εἴη, χαὶ τὴν 
τοῦ χρείττονος Κυρίου γνῶσιν μνσταγωγῶν. Τοῦτο 
δέ σοι παραστήσει, ἔνθα, προδευχόμενος ὑπὲρ τοῦ 
λαοῦ, τῶν προχειμένων τοῦ Κυρίου μνημονεύει 
φωνῶν, τὸν Κύριον ταῦτα εἰρηχέναι, ἀλλ᾽ οὐκ αὐτὸν, 
&v οἷς φησι" « Καὶ νῦν ὑψωθήτω ἡ χείρ σον, Κύριε, 
ὃν τρόπον εἶπας λέγων’ Κύριος μαχρόθυμος καὶ 
πολυέλεος, xai ἀληθινὸς, ἀφαιρῶν ἀνομίας xal ἀδι- 
χίας, xai ἁμαρτίας " xai χαθαρισμῷ οὐ καθαριεῖ τὸν 
ἔνοχον, ἀποδιδοὺς ἁμαρτίας πατέρων ἐπὶ τέχνα ἕως 
ἐπὶ τρίτην χαὶ τετάρτην γενεάν. » Ἐπιτήρει δὲ τένα 
τρόπον ἐν τούτοις αὐτὸς ὁ Κύριος, τὸν Πατέρα μα- 
κρόθυμον xai πολυέλεον ἐπειπὼν, προστίθησι λέγων 
αὐτὸν xai ἀληθινὸν, συμφώνως τῷ, c "Iva. γι- 
γνώσχωσί σε τὸν μόνον ἀληθινὸν Θεὸν, » ἐν 
Εὐαγγελίοις ὑφ' ἑνὸς χαὶ τοῦ αὐτοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
εἰρημένῳ. Μόνον γοῦν ἀληθινὸν Θεὸν σφόδρα εὐ 48» 


j| 
| 


f 


39) 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


400 


nus de medio rubi, dicens : Moses, Moses, ne pro- 4 ἐχάλεσεν αὐτὸν ὁ Κύριος Ex μέσου τῆς βάτου λέγων" 


pius accesseris huc: solve calceamentum pedum 
tuorum, locus enim in quo tu stas, lerra 
sancta 6815.» Unus ergo atque idem fuit Deus, 
qui ambobus respondit, quemadmodum ex ipso 
precepto constat. Sed nunc quidem per principem 
imperatorum exercitus ejus: Mosi vero per eum 
angelum qui visus fuerat, oraculum exhibet. Mili- 
tie vero coelum sub se habentis, et exercitus ipso 
mundo superioris, et spirituum invisibilium, divi- 
norumque angelorum atque archangelorum regi, 
perfectoque universi Deo inservientium (sicuti apud 
Danielem dictum est : « Mille millia ministrabant 
ei, et centies mille millia assistebant coram eo 57): » 
omnium, inquam, talium supremus, quis tandem 


Μωσῇ. Μωσῇ, μὴ ἐγγίσῃς ὧδε. Avocat τὸ ὑπόδημα 
τῶν ποδῶν σου" ὁ γὰρ τόπος bv ᾧ σὺ ἔστηχας Ex 
αὐτοῦ γῆ ἁγία ἐστίν. » Εἷς ἄρα χαὶ ὁ αὐτὸς ἣν ὁ τοῖς 
ἀμφοτέροις χρηματίσας Θεὸς, ὡς ἐχ τοῦ παραγγέλ- 
ματος δείχνυται. ᾿Αλλὰ νῦν μὲν διὰ τοῦ ἀρχιστρα- 
τήγου τῆς δυνάμεως αὐτοῦ, Μωσεῖ δὲ διὰ τοῦ ὀφθέν- 
τος ἀγγέλου θεσπίζει. Στρατιῶν δὲ ὑπερουρανίων, xal 
δυνάμεων ὑπερχοσμίων χαὶ πνευμάτων ἀοράτων, 
ἀγγέλων τε θείων xal ἀρχαγγέλων τῷ παμδασιλεῖ 
xai πανηγεμόνι Θεῷ λειτουργούντων (χατὰ τὸ εἰρη - 
μένον παρὰ τῷ Δανιήλ’ € Χῇῆιαι χιλιάδες ἐλειτούρ- 
γοὺυν αὐτῷ, χαὶ μύριαι μυριάδες παρειστήχεισαν ἔμ» 
προσθεν αὐτοῦ )* » ὁ πάντοιν ἀνωτάτω τίς ἄν γένοιτο 
ἕτερος τοῦ Θεοῦ Λόγον, χαὶ τῆς πρωτοτόχου Σοφίας, 


sit alius, quam Dei Verbum, et primogenita Sa- B τοῦ τε ἐνθέου γεννήματος ; Εἰχότως ἄρα χαὶ ἀρχι- 


pientia, εἰ soboles divina? Merito ergo princeps 
imperatorum exercitus Domini hoc in loco dictus 
est, utpote qui alibi, et magni consilii angelus, et 
consessor Patris, et zternus ac magnus sacerdos 
esse, sit demonstratus. Sed illud quoque ostensum 
est, quod idem et Dominus, et Deus, et Christus 
sit, qui a Patre oleo exsultationis est unctus. Ábra- 
ha igitur apud quercum visus in hominis forma 
quieta, habituque pacifico, seipsum ostendit, cum 
ex illo usque tempore salutarem suum ad homines 
adventum exordiretur. Ipsi vero Jacob tanquam 
exercitabundo ac certatori, qui adversus hostes, et 
luctaturus, et przliaturus esset, veluti homo. Sed 
Mosem et populum in specie nubis atque ignis du- 


cebzt, terribilem interim atque adumbratum se- C 


Ipsum ostendens. At quoniam Mosis successor Je- 
8:18, contra hostes erat instruendus, qui antehac 
terram Palestinam incoluerant, externas utique 
maximeque impias nationes, merito cum gladio 
vagina exuto, et contra hostes acumen prz se fe- 
rente demonstratur, tali propemodum visione signi- 
ficans, quemadmodum ipse divina virtute, 947 tan- 
quam invisibili gladio, cum suis interim simul mi- 


στράτηγος δυνάμεως Κυρίου ἐπὶ τοῦ παρόντος &vsi- 
ρῆται, ὡς χαὶ μεγάλης βουλῆς ἄγγελος ἐν ἑτέροις, 
xaY σύνθρονος τοῦ Πατρὸς, αἰώνιός τε xai μέγας ἀρ- 
χιερεύς. ᾿Αποδέδειχται δὲ, ὅτι xal Κύριος χαὶ Θεὸς ὃ 
αὐτὸς, καὶ Χριστὸς ὑπὸ τοῦ Πατρὸς ἐλαίῳ ἀγαλλιά- 
σεως χεχρισμένος. Τῷ μὲν οὖν 'Aópaàp παρὰ τῇ 
δρυϊ φανεὶς ἐν ἀνθρώπου εἴδει γαληνῷ, xat εἰρηναΐῳ 
σχήματι, ἑαυτὸν ὑποδείχνυσι, τὴν σωτήριον εἰς ἀνθρὼ» 
πους αὑτοῦ παρουσίαν ἐξ ἐχείνου προοιμιαζόμενος " 
τῷ δὲ Ἰαχὼδ, ὡς ἀσχητῇ xaX ἀγωνιστῇ παλαίειν πρὺὸς 
ἐχθροὺς χαὶ ἀγωνίζεσθαι μέλλοντι, οἷα ἄνθρωπος" 
Μωσεῖ 6b. xai τῷ λαῷ ἐν εἴδει νεφέλης καὶ πυρὸς 
χαθηγεῖτο, φοδερὸν ὁμοῦ xal ἐπεσχιασμένον παρ- 
ἐχων ἑαυτόν. Ἐπεὶ δὲ ὁ τοῦ Μωσέως διάδοχος Ἰησοῦς 
«πολεμίοις ἔμελλε παρατάττεσθαι τοῖς, τὸ πρὶν Iiz- 
λαιστίνων γῆς οἰκήτορσιν, ἀλλοφύλοις ἔθνεσι χαὶ ἀσε- 
δεστάτοις, εἰχότως μετὰ ῥομφαίας ἑσπασμένης καὶ 
χατὰ τῶν πολεμίων ἢχονημένης ὑποφαίνεται, μονον- 
ουχὶ διὰ τῆς ὄψεως ἀποδειχνὺς, ὅτι δὴ αὐτὸς ἀοράτῳ 
ῥομφαίᾳ, ἐνθέῳ δυνάμει, τοὺς ἀσεθεῖς μετιέναι ἔμελλε, 
τοῖς olxzlotg συστρατευόμενος xai συναγωνιζόμε- 
νος. Διὸ χατὰ χαιρὸν χαὶ ἀρχιστράτηγον Κυρίου 
ἑαυτὸν ἀνηγόρευσεν. 


litans, eisque opem assidue ferens, erat impios ulturus. Quare etiam opportune seipsum principem im- 


peratorum Domini appellavit. 


CAPUT XX. 


Ab Job. — Quod similiter ipsi Job, quemadmodum 
patribus, ipse Opifex universi Deus Verbum, et 
respondisse, et oculis visus esse dicitur. 


« Dixit autem Dominus ad Job de turbine et nubi- 
bus : Ubi eras dum ego fundarem terram ? Responde 
jam mihi, utruin noveris intellectum, quis posuerit 
mensuras ejus si nosti "δ, » et cetera : « Cuin facta 
sunt, inquit, astra, laudaverunt me voce magna 
omnes angeli mei. Obstruxi autem mare portis ** ; » 
ac deinceps quod sequitur : « Num eras tu. quando 
constitui lumen matutinum ? Lucifer autem despexit 
suum ordinem *?? » Et rursus: « Num tu, acceplo 
terre luto, fecisti animal? et ad loquendum ido- 
neum ipsum posuisti in terra? abstulisti vero ab 
impiis lumen ? brachium autem superborum con- 


86 Exod. n1, 4, 5. 


8 Dan. vii, 10. ** Job. xxxviri 4, 42. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ K'. 

'Axó τοῦ "Io6. ---- Ὡς ὁμοίως toic πατράσι xal 
τῷ Ἰὼδ, αὐτὸς ὁ Δημιουργὸς τῶν δἫλων Θεὸς 
Λόγος, ἔχρησέ τε καὶ ὀφθαιλμοῖς δωρᾶσθαι .1έ-- 
γεται. 

« Εἶπε δὲ Κύριος τῷ Ἰὼδ διὰ λαίλαπος xai νεφῶν" 
Ποῦ ἧς ἐν τῷ θεμελιοῦν με τὴν γῆν; ᾿Απάγγειλον 
δή μοι εἰ ἐπίστασαι σύνεσιν, τίς ἔθετο τὰ μέτρα αὖ- 
τῆς, εἰ δίδας, » χαὶ τὰ ἑξῆς" « Ὅτε ἐγενήθησαν, » φη- 
olv, « ἄστρα, fivecáv με φωνῇ μεγάλῃ πάντες ἄγγε- 
λοί μου. Ἔφραξα δὲ θάλασσαν πύλαις. » Καὶ ἑξῆς" 
« Ἦ ἐπὶ σοῦ συντέταχα φέγγος πρωϊνόν. Ἑωσφόρος 
δὲ ἐπεῖδε τὴν ἑαυτοῦ τάξιν: » Καὶ πάλιν" ε Ἧ σὺ 
λαθὼν γῆς πηλὸν ἔπλασας ζῶον, χαὶ λαλητὸν αὐτὸν 
ἔθου ἐπὶ τῆς γῆς; ἀφεῖλες δὲ ἀπὸ ἀσεδῶν τὸ φῶς: 
βραχίονα δ᾽ ὑπερηφάνων συνέτριψας ; ἦλθες 6E ἐπὶ 
πηγὴν θαλάσσης, ἐν δὲ ἴχνεσιν ἀδύσσον περιεπάτη,- 


89 ibid. T. ** ibid. 12. 


405 


EUSEBII CASSARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


494 


quoniam angelis suis mandavit de te, 9/9 in ma- A λοις αὐτοῦ ἐντελεῖται περὶ σοῦ. Ἐπὶ χειρῶν ἀροῦσί 


uibus tollent te, ne quando offendas ad lapidem 
pedem tuum : super aspidem et regulum ascendes, 
et conculcabis leonem et draconem **. » His sane 
utitur vocibus diabolus, in tentatione adversus 
Salvatorem nostrum, Contemplare hic igitur, quo- 
nam modo psalmus ad ipsum Dominum ait : « Quo- 
niam tu, Domine, spes mea, Altissimum posuisti 
refugium tuum. Tu enjm ipse, inquit, mea spes, 
9 Domine, illum 3 quo ipse es, Deum ipsum aitis- 
jimum et supremum et tuum Patrem, refugium 
posuisti, propter quod non accedent ad te mala, 
ad te, inquam, meum Dominum, et flagellum non 
appropinquabit tabernaculo tuo. » Nam etsi nefarii 
homines conabuntur te hominem factum flagellis 
czdere, etsi morti wadere, neutiquam tamen fla- 
gellum, quod a Deo est, tuo appropinquabit taber- 
paculo, hoc est, tuo corpori, quo videlicet propter 
nos homo factus, indutus es. Ad eumdem modum 
accommodabis ei, quse in toto psalmo dicuntur, 
qua sane nos quoque suo tempore disquiremus, et 
fontemplabimur. 


CAPUT XXII. 
Ab Osec. — De Deo Verboet Patre, sicut de Domino. 


« Non derelinquam vut deleam Jacob, quoniam 
Deus ego sum, et non homo in te sanctus, et non 
ingrediar in civitatem : post Dominum ambu- 
labo **. » Hic et per alia his similia, Deus Verbum 
homo factus, ad eos dicit, qui virum quidem ipsum 
sanctum, non autem Deum esse confitentur : « Deus 
ego sum, inquit, et non homo in te sanctus : » 
deinde ubi Deum seipsum dixit, Dominum ac Deum 
et Patrem suum indicat, adjungens : « Post Domi- 
num ambulabo : » illud autem : « Non ingrediar in 
civitatem, » abnegantis sane fuerit communem, ac 
popularem hominum rempublicam, a qua etiam 
suos discipulos avertens, ait: « In viam gentium 
ne abieritis, et in civitatem Samaritanorum ne in- 
traveritis **, ; 

250 CAPUT XXIII. 


Ab Amos. — De Salvatore nostro, sicut de Domino, 
et de Patre, sicut de Deo : ei de Judeorum gen- 
lis eversione. 


« Everti vos, sicut evertit Deus Sodoma et Go- 
morrha : et facti estis quasi Lorris ereptus ex igne. 
Et ne sic quidem conversi estis ad me, dicit Domi- 
nus **, » Etiam hoc loco ipse Dominus, Deum quem- 
dam ait Sodomorum eversionis auctorem fuisse, 
cum aliussit ipse Filius quam is de quo ipse lo- 
quitur. Porro in ipsa Sodomorum eversione duo ap- 
parent, quando pluit Domiuus ignem a Domino su- 
per Sodoma et Gomorrha. Qualem igitur, inquit, 
Sodoma ob turpes atque absurdas impietates, ever- 
$ionem perpessa sunt;'talia vos quoque patiemini, 
1c nesic quidem conversi estis ad me. Consuevit 
gutem Scriptura, tempus futurum quasi preteritum 


*? Psal. xc, 9-18. ?* Ose, ix, 9,10. 


δ Matth, x, ὅ. 


σε, μὴ ποτε προσχόπτῃς πρὸς λίθον πόδα cou. "Ed 
ἀσπίδα xai βασιλίσχον ἐπιόήσῃ, χαὶ χαταπατήσεις 
λέοντα χαὶ δράχοντα. » Ταύταις ὁ διάδολος ἐν τῷ χατὰ 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν πειρασμῷ χέχρηται ταῖς λέξεσιν. 
Ὅρα δὴ οὖν τίνα τρόπον ὁ ψαλμὸς πρὸς αὑτὸν τὸν 
Κύριόν φησιν’ « Ὅτι σὺ, Κύριε, ἐλπίς μου, τὸν 
Ὕψιστον ἔθου καταφυγήν σου. » Σὺ γὰρ αὐτὸς, qn» 
olv, ἡ ἐμὴ ἐλπὶς, ὦ Κύρις, μείζονα σαυτοῦ, τὸν Θεὸν 
αὐτὸν τὸν ὕψιστον xal ἐπὶ πάντων χαὶ σαυτοῦ Πα» 
τέρα. καταφυγὴν ἔθου" δι᾽ ὃν οὐ προσελεύσεται χαχὰ 
πρὸς σὲ, πρὸς σὲ τὸν ἐμὸν Κύριον, xal μάστιξ οὐχ 
ἐγγιεῖ τῷ σχηνώματί σου. » Κἂν γὰρ ἀσεθδεῖς ἄνδρες 
ἐπιχειρήσωσι ἐνανθρωπήσαντά σε μαστίζειν, xàv 
τῷ θανάτῳ παραδιδόναι, ἀλλ᾽ οὔτι γε ἡ Ex Θεοῦ μά- 


Β στιξ τῷ σῷ προσεγγιεῖ σχηνώματι, τοῦτ᾽ ἔστι σώματι, 


ὃ δηλονότι BU ἡμᾶς ἐνανθρωπήσας περιδέόλησαι. 
Τούτοις ἀχολούθως ἐφαρμόσεις αὐτῷ τὰ δι᾽ ὅλου τοῦ 
ψαλμοῦ δηλούμενα, ἃ καὶ αὐτοὶ χατὰ τὸν οἰχεῖον xat- 
ρὸν ἐπιθεωρήσομεν. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KB', 
'A2ó τοῦ Ὁσηέ.--- Περὶ τοῦ Θεοῦ Λόγου xal τοῦ 
Πατρὸς, ὡς περὶ Κυρίου. 

« Οὐ μὴ ἐγχαταλείψω τοῦ ἐξαλειφθῆναι τὸν Ἰαχὼδ, 
δτι Θεὸς ἐγώ εἰμι, xal οὐχ ἄνθρωπος ἐν σοὶ ἅγιος" 
xaX οὐχ εἰσελεύσομαι εἰς πόλιν *. ὀπίσω Κυρίου πο- 
ρεύσομαι. » Ἐνταῦθα χαὶ διὰ τούτων ὁ Θεὸς Λόγος 
ἐνανθρωπήσας πρὸς τοὺς ἄνθρωπον αὐτὴν ἅγιον, 


C ἀλλ᾽ οὐ θεὸν εἶναι ὁμολογοῦντας * « θεὸς ἐγώ εἰμι, 


φησὶ, καὶ οὐχ ἄνθρωπος ἐν σοὶ ἅγιος" » εἶτα Θεὸν 
αὑτὸν εἰπὼν, τὸν ἐπὶ πάντων Κύριον χαὶ Θεὸν χαὶ 
Πατέρα αὑτοῦ δηλοῖ, ἐπιλέγων " « Ὀπίσω Κυρίου 
πορεύσομαι. » Τὸ δὲ, « Οὐχ εἰσελεύσομαι εἰς πόλιν, » 
ἀρνουμένου ἂν εἴη τὴν κοινὴν καὶ δημώδη ἀνθρώπων 
πολιτείαν * ἧς xal τοὺς ἰδίους μαθητὰς ἀποτρέπων, 
φησίν’ « Εἰς ὁδὸν ἐθνῶν μὴ ἀπέλθητε, xal εἰς πόλιν 
Σαμαρειτῶν μὴ εἰσέλθητε. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KT". 


᾿Απὸ τοῦ ᾿Αμώς. — Περὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, ὡς 
περὶ Κυρίου, καὶ τοῦ Πατρὸς, ὡς περὶ Θεοῦ, καὶ 
τῆς τοῦ Ἰουδαίων ἔθγους καταστροφῆς. 

« Κατέστρεψα ὑμᾶς, χαθὼς χατέστρεψεν ὁ Θεὸς Σό- 
δομα χαὶ Γόμοῤῥα,, καὶ ἐγένεσθε ὡς δαλὸς ἑξεσπα- 
σμένος ἐχ πυρός. Καὶ οὐδ᾽ οὕτως ἐπεστρέψατε πρός 
με, λέγει Κύριος. » Κἀνταῦθα αὐτὸς ὁ Κύριος Θεόν 
τινά φησι τὴν ἐπὶ Σοδόμων χαταστροφὴν πεποιηχέναι, 
ἕτερος ὧν δηλαδὴ τοῦ πρὸς αὐτοῦ δηλουμένου. Καὶ 
ἐν τῇ ἐπὶ Σοδόμων δὲ χαταστροφῇ δύο Κύριοι παρ- 
ἔστανται, ὅτε É6psEcy ὁ Κύριος πῦρ παρὰ Κυρίου ἐπὶ 
Σόδομα xai Γόμοῤῥα. Ὅποίαν τοιγαροῦν, φησὶ, διὰ 
τὰς ἐχτόπους δυτσεδείας ὑπέμεινε χαταστροφὴν τὰ 
Σόδομα, τοιαῦτα xal ὑμεῖς, ὦ οὗτοι, πείσεσθε,, χαὶ 
οὐδ᾽ οὕτως ἐπεστρέψατε πρός με. Σύνηθες δὲ τῇ 
Γραφῇ τὸ μέλλον ὡς παρεληλυθὰς δηλοῦν. Ὥστε χαὶ 


** Amos 1v, 11. 


405 DEMONSTRATIONIS EYANGELIC/E LIB. V. 


&6 


«à παρόντα ὁμοίως χρὴ νοεῖν, ἀντὶ μὲν τοῦ, xata- A ponere. Quare presentia quoque eadem ratione 


στρέψω, μέλλοντος, τοῦ παρῳχημένου εἰρημένου, τοῦ 
χατέστρεψα * ἀντὶ δὲ τοῦ, ἐπιστραφήσεσθε, τοῦ, ἐπ- 
εστρέψατε, χειμένου. Ταῦτα δὲ πρὸς τὸ Ἰουδαίων ἔθνος 
ἀποτείνεται, ἃ xat οὐδ᾽ ἄλλοτε ἣ μετὰ τὴν χατὰ τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιδουλὴν εἰς αὐτοὺς ἐπληροῦτο. Ὁ 
τοῦν ἱερὸς αὐτῶν xal τὸ πρὶν ἅγιος τόπος kl; τοῦτο 
vuv περιῆλθεν, ὡς χατὰ μηδὲν τῆς Σοδόμων χατα- 
στροφῆς ἀποδεῖν. Πλὴν ὅμως, χαΐίπερ ἀχόλουθα τῇ 
«ροῤῥήσει πεπονθότες, οὕπω χαὶ εἰς δεῦρο τὴν πρὸς 
τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ, δι᾽ ὄν ταῦτα πεπόνθασιν, ἐπι- 
στροφὴν ἐποιήσαντο * ὡς εἰχότως χαὶ τοῦτο διὰ τῆς 
ἐν χερσὶ θεσπίζεσθαι προφητείας, λεγούσης * « Καὶ 
οὐδ᾽ οὕτως ἐπεστρέψατε πρός με, λέγει Κύριος. » 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΚΔ'. 


πὸ τοῦ ᾿Αὔδειοῦ. --- Περὶ τῶν δύο Κυρίων, 
Πατρὸς καὶ ΥἹοῦ, καὶ τῆς τῶν ἐθνῶν χιϊήσεως. 

« Ὃρασις ᾿Αὐδειοῦ. Τάδε λέγει Κύριος τῇ Ἰδου- 
μαίᾳ" ᾿Αχοὴν ἤχουσα παρὰ Κυρίου, καὶ περιοχὴν εἰς 
τὰ ἔθνη ἐξαπέστειλε. » Κύριος ὁ Θεὸς ἀχοὴν ἔχουσε 
παρὰ Κυρίου. Καὶ αὕτη δὲ fjv περὶ τῆς τῶν ἐθνῶν 
χλήσεως. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KE'. 
Ἀπὸ τοῦ Ζαχα — Ὡς ὁ Θεὸς Λόγος Κύριος 
r4 do coU pellovoc dztctdA0at ὁμοιλογαῖ 


« Τάδε λέγει Κύριος παντοχράτωρ' Ὀπίσω δόξης 


ἀπέσταλχέ με ἐπὶ τὰ ἔθνη τὰ σχυλεύσαντα ὑμᾶς. » C 


Εἶτ᾽ ἐπιφέρει μετὰ βραχέα λέγων" « Καὶ γνώσεσθε 
ὅτι Κύριος παντοχράτωρ ἀπέσταλχέ με. » Εἰ xai ὁ 
ἀποστέλλων Κύριός ἐστι παντοχράτωρ, xal ὁ ἀπ- 
δατάλθαι λέγων ὡσαύτως, δύο ἄρα. Σαφῶς δὲ ὁ ἀπ- 
ἐτταλμένος, « Κύριος παντοχράτωρ ἐπὶ τὰ ἔθνη, 
φησὶν, ἀπέσταλχέ με. » 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KG'. 

Ὁ αὐτὸς, καὶ περὶ τῆς τῶν ἐθγῶν κιήσεως. 

«Τέρπου xat εὐφραίνου, θύγατερ Σιὼν, διότι ἰδοὺ 
ἐγὼ ἔρχομαι, χαὶ χατασχηνώσω ἐν μέσῳ σου, λέγει 
Κύριος. Καὶ χαταφεύξονται ἔθνη πολλὰ ἐπὶ τὸν Κύ- 
ρῶν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ" χαὶ ἔσονται αὑτῷ εἰς λαόν" 
xai χατασχννώσω ἐν μέσῳ σον, xaX γνώσῃ, ὅτι Κύριος 


καντοχράτωρ ἐξαπέσταλχέ με πρὸς σέ» xat τὰ ἑξῆς. D 


Ot; μεθ᾽ ἕτερα ἐπιλέγει - « Kal χατισχύσω αὐτοὺς ἐν 
Κυρίῳ Θεῷ αὐτῶν, xal ἐν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ χαυχήσον- 
και, λέγει Κύριος. » Καὶ ταῦτα τοῖς προτέροις ὅμοια, 
τὴν τοῦ Χριστοῦ εἰς ἀνθρώπους παρουσίαν χαὶ τὴν γε- 
νομένην τῶν ἐθνῶν σωτήριον δι᾽ αὐτοῦ χλῆσιν ἀναφω- 
γοῦντα᾽ « Ἐγὼ μὲν οὖν αὐτὸς ὁ Κύριος ἥξω, φησίν. Ἐπὶ 
δὲ τῇ ἐμῇ παρουσίᾳ οὐχέθ᾽ ὁ πάλαι Ἰσραὴλ, ἀλλ᾽ οὐδὲ 
ἂν μόνον ἐπὶ γῆς ἔθνος, ἔθνη δὲ πολλὰ χαταφεύξονται 
ἐπὶ τὸν χρείττονα χαὶ μέγαν Κύριον, τὸν ἐμοῦ τε 
αὐτοῦ, χαὶ τῶν ὅλων Θεὸν, ἐφ᾽ ὃν τὰ χαταφεύγοντα 
ἔθνη τοσαύτης τεύξεται εὐεργεσίας, ὡς xat χρημα- 
τίσαι καὶ γενέσθαι λαὸν Θεοῦ, χατοιχῆσαί τε ἐν 
? ibid. 9. 


$' Abd. 1, 1. 55 Zach. ii, 8. 


' ibid. 40, 11. 


oportet accipere, ut videlicet pro eo, quod evertam, 
futuri temporis dictum sit, everti, preteriti, et pro 
eo, quod est convertimini, conversi estis. Hzc vero 
sunt ad Judzeorum gentem directe prolata, quz qui- 
dem non alias, quam post factas adversus Salva- 
torem nostrum insidias, in ipsos completa sunt. 
Etenim sacer ipsorum et prius sauctus locus ad id 
redactus est, ut nulla in parte a Sodomorum ever- 
sione discrepet. Verumtamen, etsi ea passi sunt, 
qua in vaticinio sibi przedicta aperte perspiciunt, 
necdum in hunc usque diem ad Christum Dei, pro- 
pter quem talia pertulere, seipsos converterunt. 
Itaque merito ab ea, qu: nunc in manibus est pro- 
phetia, id divinitus dictum est : « Et ne sic quidem 


B conversi estis ad me, dicit Dominus. » 


951 CAPUT XXIV. 


Ab Abdia. — De duobus Dominis, Patre scilicet. et 
Filio, et gentium vocatione. 

« Visio Abdiz. Hzc dicit Dominus ad Idumzam : 
Auditum audivi a Domino, et munitionem in na- 
tiones emisit ". » Dominus Deus auditum audivit 
a Domino. ls vero auditus fuit de gentium voca- 
tione. 


CAPUT XXV. 


A Zacharia. — Quemadmodum Deus Verbum, cum 
sit Dominus | missum se a Patre confitetur. 


« Hzc dicit Dominus omnipotens : Post gloriag 
misit me ad gentes, quz» deprzedatz sunt vos **. » 
Deinde adjungit post pauca , dicens : « Et cogno- 
scelis quod Dominus omnipotens misit me **, » 
Quod si is Dominus qui mittit, Dominus est omni- 
potens, et qui dicit se missum esse itidem, duo 
igitur. Siquidem plane qui missus est, « Dominus 
omnipotens, inquit, ad gentes misit me. » 

' CAPUT XXVI. 
Idem, iterum de vocatione gentium. 


« Gaude et lzelare, filia Sion, quia ecce ego venio, 
et habitabo in medio tui, dicit Dominus. Et contu- 
gient gentes multae ad Dominum in die illa, et erunt 
illi in populum, et habitabo in medio tui, et cogno- 
sces quod Dominus omnipotens misit me ad te !, » 
elc. Quibus post alia aJjungit : « Et corroborabo 
eos in Domino Deo ipsorum, et in nomine ejus 
gloriabuntur, dicit Dominus *. » Hzc quoque prio- 
ribus similia sunt, qux Christi ad homines adven- 
tum, et salutarem futuram gentibus 959 per 
ipsum vocationem, palam enuntiant : « Ego igitur ipse 
Dominus veniam, inquit, et in meo adventu non 
amplius ille antiquus Israel , ac ne una quidem in 
terra gens, sed multz:gentes confugient, ad przstan- 
tiorem et magnum Dominum , qui et meus ipsius, 
et universi est Deus, ad quem confugientes na- 
tiones tantum consequentur beneficium, ut εἰ 
appellentur et sint populus Dei, et habitent in me- 


* Zach. x, 12. 


401 


EUSEBII CAE£SARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


403 


dio ejus qua vocatur fllia Sion. » (Sic enim Dei in A μέσῳ τῆς χαλουμένης θυγατρὸς Σιών. » (Οὕτω δὲ 


terra. Ecclesiam , quasi filiam quamdam ejus, qua 
iu colo est, sacre Litterz vocare consueverunt.) 
Hanc etiam veluti bono nuntio gaudere jubet ura- 
culum, dicens : « Gaude et laetare, filia Sion, ecce 


* ego venio, et babitabo in medio tui. » In medio 


euim Ecclesie Deum Verbum habitare credimus : 
quemadmodum ipse pollicitus est, cum dixit : 
« Ecce ego vobiscum sum omnes dies, usque ad 
consummationem seculi *, » et : « Ubi duoaut tres 
congregati sunt in nomine meo, illic sum in medio 
eorum*.» — « Cum autem ego, inquit ipse Dominus, 
venero, et habitabo in inedio tui, » majorem tum 
cognitionem de Deo omnipotente accipies : dum 
ego Doininus causam, cur ad homines missus sim, 


τὴν ἐπὶ γῆς Ἐχχλησίαν τοῦ θεοῦ, ὥσπερ τινὰ Üw- 
γατέρα τυγχάνουσαν τῆς ἐπουρανίου, τοῖς ἱερεῖς 
Γράμμασι ἀποχαλεῖν φίλον.) Ταύτην δὲ xai εὐαγ- 
γελίζεται τὸ φάσχον λόγιον" « Χαῖρε χαὶ εὐφραΐνου, 
θύγατερ Σιὼν, διότι ἰδοὺ ἔρχομαι, χαὶ χατασχηνώσω 
ἐν μέσῳ σου.» Ἐν μέσῳ γὰρ τῆς Ἐχχλησίας τὸν 
Θεὸν Λόγον χατασχηνοῦν πεπιστεύχαμεν᾽ ὡς γοῦν 
xai ἐπήγγελται φήσας « Ἰδοὺ ἐγὼ μεθ᾽ ὑμῶν εἰμε 
πάσας τὰς ἡμέρας ἕως vf; συντελείας τοῦ αἰῶνος" » 
χαί" εὍπον δύο f| τρεῖς συνηγμένοι εἰσὶν εἰς τὸ ἐμὸν 
ὄνομα, Exet εἶμι ἐν μέσῳ αὐτῶν. »---ε Ἐπειδὰν δὲ ἐγὼ,» 
φτοὶν αὐτὸς ὁ Κύριος, « ἐλθὼν xatacxv vta ἐν μέσῳ 
δου,» μείζονα τότε γνῶσιν περὶ τοῦ Θεσῦ παντοχρά- 
τορος ἀναλέψγ, ἐμοῦ τοῦ Κυρίου τὴν αἰτέαν τῆς εἰς 


Patri qui misit me, attribuam : « Cognosces autem B ἀνθρώπους ἀποστολῆς ἀνατιθέντος τῷ ἐξα πποστείλαντί 


quod Dominus omnipotens misit me ad te. » Ac 
deinceps in hunc sane modum ipse Dominus loqui- 
tur : « Et corroborabo eos in Domino Deo ipsorum, 
et in nomine ipsius gloriabuntur, dicit Dominus. » 
Sed qui tandem sunt qui in Domino gloriantur? 


CAPUT XXVII. 


Quod rursus Dominus de alio quodam, constat au- 
tem quod de Patre suo loquitur. 

« Et ostendit mihi Dominus Jesum sacerdotem ma- 
gnum, stantem ante faciem angeli Domini, et dia- 
bolus stabat a dextris ejus, ut adversaretur ei. Et 
dixit Dominus ad diabolum : Increpet Dominus in 
te, diabole, et increpet Dominus in te, qui elegit 
953 Jerusalem *. » Rursus hoc loco Dominus 
alium quemdam objurgaturum ait ipsum diabolum, 
ubi sane non ipse, qui loquitur Dominus, increpat, 
sed alterum memorat : quibus verbis plane constare 
arbitror demonstrationem de duabus personis, uno 
Patre, altero eo qui a Patre omnium quz facta sunt, 
potestatem ac dominationein acceperit. 


CAPUT XX VIII. 
À Malachia. — ()uod angelum Testamenti Christum, 
et eumdem Dominum omnipotens Deus vocat. 


« Ecce ego mitto angelum meum, et prospiciet 
viam ante faciem meam, et repente veniet ad tem- 


plum Dominus, quem vos quzritis, et angelus Te- D 


stamenti, quem vos vultis, ecce venit, dicit Dominus 
omnipotens, et quis sustinebit diem ingressus 
ejus *? » Etiam lizec prioribus similia sunt. Ipse enim 
Dominus Deus omnipotens, Dominum venturum ait 
in templum suum, interim de alio loquens : signi- 
ficat porro Deum Verbum, quem postea angelum 
Testamenti nominat, quemque etiam ipse Dominus 
omnipolens docet se mittere ante faciem suam, di- 
cens : « Ecce ego mitto angelum meum ante faciem 
meam.»Atqui eumdem bunc, quem « angelum meum » 
vocavit, rursus deinceps Dominum appellat, ubi 
adjungit illud : « Et repente veniet Dominus et an- 


3 Matth. xxviit, 30. * Matth, xviii, 20, 


5 Zach. ni, 1,2. 


με Πατρί. « Γνώσῃ δὲ, ὅτι Κύριος παντοχράτωρ ἀπ- 
ἐσταλχέ με πρὸς σέ.» Καὶ ἑξῆς περὶ ἑτέρου Κυρίου 
xaX Θεοῦ ὧδέ πως αὐτὸς ὁ Κύριος ἐπιλέγει" « Καὶ 
χατισχύσω αὐτοὺς ἐν Κυρίῳ Θεῷ αὐτῶν, χαὶ ἐν τῷ 
ὀνόματι αὐτοῦ χαυχήσονται, λέγει Κύριος. » Τίνες 
δὲ ἂν εἶεν οἱ ἐν τῷ Κυρίῳ χαυχώμενοι; 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΚΖ'. 
Ὡς αὖθις Κύριος περὶ ἑτέρου Κυρίου, 6nJov δὲ, 
ὅτι περὶ τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ, διέξεισιν. 

«Καὶ ἔδειξέ μοι Κύριος Ἰησοῦν τὸν ἱερέα τὸν μέ- 
γαν, ἑστῶτα πρὸ προσώπου ἀγγέλον Κυρίου" xal 
ὁ διάθολος εἰστέχει ἐχ δεξιῶν αὐτοῦ, τοῦ ἀντιχεῖσθαι 
αὐτῷ. Καὶ εἶπε Κύριος πρὸς τὸν διάδολον: Ἔπιτι- 


c μἦσαι Κύριος ἐν σοὶ, διάδολε, χαὶ ἐπιτιμήσαι Κύριος 


ἐν σοὶ, ὁ ἐκλεξάμενος τὴν Ἱερουσαλήμ. » Πάλιν xai 
ἐνταῦθα ὁ Κύριος ἕτερον Κύριον ἐπιτιμήσειν τῷ 
διαδόλῳ φησὶν, οὐχ ὁ προσδιαλεγόμενος Κύριος ivi- 
τιμῶν, ἀλλ᾽ ἑτέρου μνημονεύων Κυρίου" δι᾽ ὧν ἡγοῦ- 
μαι σαφῶς παρίστασθαι περὶ τῶν δύο Κυρίων, τοῦ 
Πατρὸς xai θεοῦ τῶν ὅλων, xol τοῦ μετὰ τὸν Πα- 
τέρα τὴν χατὰ πάντων τῶν γεννητῶν χυρείαν xai 
δεσποτείαν διειληφότος ἀπόδειξιν. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ KH'. 


'Axó τοῦ Μαλαχίου. — Ὡς ἄγγειον Διαθήχης 
τὸν Χριστὸν, τὸν αὐτὸν δὲ xal Κύριον ὁ zar- 
τοχράτῳρ Θεὸς áxoxaJe:. 

ε Ἰδοὺ ἐξαποστέλλω τὸν ἄγγελόν μον, χαὶ ἐπιδλέ- 
ψεται ὁδὸν πρὸ προσώπου μον, xat ἐξαίφνης ἥξει εἰς 
τὸν ναὸν Κύριος, ὃν ὑμεῖς ζητεῖτε, χαὶ ὁ ἄγγελος τῆς 
Διαθήχης, ὃν ὑμεῖς θέλετε. Ἰδοὺ ἔρχεται, λέγει Κύ- 
ριος παντοχράτωρ, καὶ τίς ὑπομενεῖ ἡμέραν εἰσόδου 
αὐτοῦ ;» Ὅμοια χαὶ ταῦτα τοῖς προτέροις. Κύριος γὰρ 
αὐτὸς ὁ Θεὸς παντοχράτωρ ἥξειν φησὶν εἰς τὸν ναὸν 
αὑτοῦ Κύριον, περὶ ἑτέρου λέγων. Δηλοῖ δὲ ἄρα τὸν 
Θεὸν Λόγον. Μετὰ τοῦτο δὲ χαὶ ἄγγελον τῆς Διαθήχης 
ὀνομάζει, ὃν χαὶ αὐτὸς ὁ παντοχράτωρ Κύριος ἐξ- 
αποστέλλειν πρὸ προσώπου ἑαυτοῦ διδάσχει, λέγων" 
« Ἰδοὺ ἐγὼ ἐξαποστέλλω ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου 
μου. ν Τὸν αὐτὸν δὲ τοῦτον, ὃν « ἄγγελόν μου » ἀπ» 
εἐχάλεσε, πάλιν ἑξῆς Κύριον ὀνομάζει" « Καὶ ἐξαίφνης 
ἥξει Κύριυς, » ἐπιλέγων, « χαὶ ὁ ἄγγελος τῆς Διαθή- 


* Malach. uit, 1, 2. 


409 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. V. 


410 


χης.» "Eva δὲ xa τὸν αὐτὸν προειπὼν ἐπιφέρει" A gelus Testamenti. » Unum vero et eumdem cum 


« Ἰδοὺ ἔρχεται, xai τίς ὑπομενεῖ ἡμέραν εἰσόδου 
αὑτοῦ; » τὴν δευτέραν χαὶ ἔνδοξον παρουσίαν αὐτοῦ 
στμαίνων. Ὁ ταῦτα δὲ πάντα θεσπίζων, Κύριός ἐστι 
παντοχράτωρ ὁ τῶν ὅλων Θεός. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΘ'. 
Ὡς ἥλιον δικαιοσύνης τὸν Χριστὸν ὁ τῶν δίων 
Θεὸς ὀνομάζει. 


ε Καὶ ἀνατελεῖ τοῖς φοδουμένοις τὸ ὄνομά μου ἥλιος 
διχαιοσύνης, χαὶ ἴασις ἔσται ἐν ταῖς πτέρυξιν αὐτοῦ.» 
Ὃ πολλάκις ὀνομασθεὶς Κύριος, χαὶ θεὸς, χαὶ ἄγγελος, 
χαὶ ἀρχιστράτηγος, Χριστός τε χαὶ ἱερεὺς, χαὶ Λόγος, χαὶ 
evz (a Θεοῦ, xal εἰχὼν, νῦν αὐτὸς οὗτος ἥλιος χέχληται 
διχαιοσύνης. Τοῦτον δὴ οὖν αὐτὸν ὁ γεννήσας Πατὴρ 
οὐ τοῖς πᾶσιν, ἀλλὰ μόνοις τοῖς τὸ ὄνομα αὐτοῦ φο- 
δουμένοις ἀνατελεῖν ἐπαγγέλλεται, γέρας αὐτεῖς τοῦ 
εἰς αὐτὸν φόδου διδοὺς τὸ φῶς τοῦ τῆς διχαιοσύνης 
ἡλίου. Etn δ᾽ ἂν οὗτος ὁ Θεὸς Λόγος, ὁ εἰπὼν" « Ἐγώ 
εἰμι τὸ φῶς τοῦ χόσμου- ὅπερ ἦν cis τὸ φωτίζον 
πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν χόσμον. » Τοῦτον 
δὶ οὖν, ἀλλ᾽ οὐ τὸν αἰσθητὸν, οὐδὲ τὸν προφανῆ τοῖς 
T3: λογιχοῖς τε χαὶ ἀλόγοις ἥλιον, ἀλλὰ τὸν ἔνθεον, 
χαὶ νοερὸν, χαὶ πάσης ἀρετῆς χαὶ διχαιοσύνης αἴτιον, 
μόνοις τοῖς φοδουμένοις αὐτὸν ἀνατελεῖν ἐπὶ τοῦ 
καρόντος ὁ Θεός φησιν, ἀποχρύπτων αὐτὸν τῶν ἀν- 
αξίων᾽ περὶ ὧν ἀλλαχόθι που λέγει" « Καὶ δύσεται ὁ 
ἕλιος ἐπὶ τοὺς προφήτας τοὺς πλανῶντας τὸν λαόν 
gov. » 


KEOAAAION A'. 


"Ax rov "Irpeulov. — Ὡς Θεὸς Λόγος Κύριος ὧν C 


Κυρίῳ to Πατρὶ εὐχὴν ἔμπει, τὴν τῶ 

ἐθνῶν. ἐπιστροφὴν HAM pen vw τῶν 

« Κύριε fj ἰσχύς μου, xa βοήθειά μου, xal χατα- 
φυγή μου ἐν ἡμέρᾳ θλίψεως, πρὸς σὲ ἔθνη ἥξουσιν 
ἀπ᾽ ἐσχάτου τῆς γῆς, καὶ ἐροῦσιν Ὡς ψευδῆ ἐχτή- 
σαντο οἱ πατέρες ἡμῶν εἴδωλα, xal οὐχ ἔστιν ἐν 
αὑτοῖς ὠφέλεια. El ποιήσει αὐτῷ ἄνθρωπος θεοὺς, 
χαὶ οὗτοι οὐχ εἰσὶ θεοί. Διὰ τοῦτο ἰδοὺ ἐγὼ δη- 
λώσω αὑτοῖς ἐν τῷ χαιρῷ τούτῳ τὴν χεῖρά μου, 
yai γνωριὦ αὐτοῖς τὴν δύναμίν μον, xal γνώσονται 
ὅτι ἐγὼ Κύριος. » Κύριος ἑτέρῳ εὔχεται Κυρίῳ, τῷ 
Πατρὶ δηλαδὴ χαὶ Θεῷ τῶν ὅλων, ἐν οἷς ἀρχόμενός 
φησι" « Κύριε, ἰσχύς μον,» χαὶ τὰ ἑξῆς. Σαφῶς δὲ τὴν 
τῶν ἐθνῶν ἐχ τῆς πολυπλανοῦς εἰδωλολατρείας ἐπὶ 
τὴν εἷς τὸν Θεὸν εὐσέθειαν μεταθολὴν θεσπίζει" xat 
αὕτη δὲ ἡ προφητεία μετὰ τὴν εἰς ἀνθρώπους τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ παρουσίαν ἐναργέ- 
στατα δείχνυται πεπληρωμένη. ᾿Αλλὰ γὰρ δι᾽ ὅλων 
τριάχοντα προφητιχῶν χεφαλαίων δεύτερον θεὸν μετὰ 
τὸν ἀνωτάτω χαὶ ἐπὶ πᾶσι, τὸν Σωτῆρα xai Κύριον 
ἡμῶν τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον εἶναι μεμαθηχότες, ἐφ᾽ ἐτέ- 
(ev trc χατὰ αὐτὸν οἰχονομίας ὑπόθεσιν μεταδησό- 
μεθα, αὐτὸν δὴ τοῦτον Θεὸν εἰς ἀνθρώπους ἐλεύσεσθαι 
διῖν, ἐχ τῶν αὐτῶν παρὰ 'E6palot; ἱερῶν βίθλων 
συστήσοντες. 

7 Malach. iv, 2. 


* Joan. viij, 132. * Joan. 1,9. 


18. Mich. i11, 6. 


produxerit, tum addit : « Ecce venit, et quis susti- 
nebit diem ingressus ejus? » quibus verbis secun- 
dum et gloriosum illius adventum siguificat. Sed 
qui omnia hzc canit, Dominus est omnipotens uni- 
versi Deus. 

* CAPUT XXIX. 


Δ, Quod solem justitie Christum ipse universi 
Deus nominat. ! 

« Et orietur timentibus nomen meum sol justitize, 
et sanatio erit in alis ejus". » Qui sepe nominatus 
est et Dominus, et Deus, et angelus, et princeps 
imperatorum, et Christus, et sacerdos, et Verbum, 
et sapientia Dei, et imago : nunc idem « sol justi- 
tiz » dicitur. Hunc ipsum igitur, is qui genuit Pa- 


B ter, non omnibus oriturum promittit, sed solis 


nomen suum Limentibus, ut sic illis timoris erga se 
premium, solis justitiz det lumen. Erit autem hic 
Deus Verbum, a quo illud dictum est : « Ego sum 
lux mundi*, quz erat lux illuminans omnem homi- 
nem venientem in hunc mundum *. » llanc itaque 
lucem, non autem illum sensibilem et manifestum, 
et rationalibus et brutis solem, sed divinum atque 
intelligentem, et omnis virtutis ac justilizt auctorem 
solis ipsum timentibus oriturum, in presenti ait 
Deus, illum iis interim occultans, qui illo indigni 
sint, de quibus etiam alibi dicit: « Et occidet 50] 
super prephetas, qui decipiunt populum meum !*.» 


CAPUT XXX. 


Ab Jeremia. — Quemadmodum Deus Verbum, ad 
Patrem deprecationem emittit, gentium conversio- 
nem futuram significans. 

« Domine fortitudo mea, et auxilium meum, et re- 
fugium meum, in die tribulationis, ad te gentes ve- 
nient ab extremo terrz, et dicent : Vere falsa pos- 
sederunt patres nostri simulacra, et non est in 
eis utilitas. Si faciet sibi bomo deos, et hi non sunt 
dii. Idcirco ecce ego ostendam eis in tempore hoc, 
et notam faciam eis manum meam, 955 et virtu- 
tem meam, et cognoscent quod ego Dominus, » 
In his verbis Dominus alium precatur, Patrem vi- 
delicet ac Deum universi, illic sane ubi incipiens 
ait : « Domine, fortitudo mea, » et cztera. Perspi- 
cue vero gentium ab errabundo simulacrorum cultu, 
ad pietatem, religionemque erga Deum conimutatio- 
nem futuram, significat ; et hzec interim prophetia, 
post Salvatoris nostri Jesu Christi ad homines ad- 
ventum evidentissime completa monstratur. Αἱ enim 
postquam hactenus ex totis triginta propheticis ca- 
pitibus, Deum, Salvatorem, ac Dominum nostrum, 
Dei Verbum esse didicimus ; ad alterum ejus, qu;e 
ad eumdem pertinet, dispensationis argumentum, 
deinceps transeamus, et. hunc ipsum Deum ad ho- 
mines venturum fuisse, ex iisdem sacris Hebrzxo- 
rum libris comprobemus. 


! Jer. xvi, 19.21, 


EUSEBH C/ESARIENSIS OPP. PARS Ir. — APOLOGETICA. 








EYXEBIOY 


. TOY IIAMOIAOY 


EYATTEAIKHX AIIOAEIEEOZ 
ΒΙΒΛΙΟΝ EKTON. 


** EUSEBII PAMPHILI 
DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE 


LIBER 


HAC INSUNT IN SEXTO LIBRO EVANGE- 
LICA DE SALVATORE NOSTRO DEMON- 
STRATIONIS. 


De ejus commoralione inter homines, et cum iis con- 
suetudine, ab iis Scripture divine locis, que. in- 
ferius notata sunt. 


A psalmo xvii. 
ΣᾺ palmo xui. 
A psalmo xuix 
A psalmo Lxsxiit. 
. A psalmo xcv. 

. A psalmo xcvi. 

. A psalmo cvi. 

A psalmo cxvu. 
9. A psalmo cxt. 
10. A psalmo cxLvu. 
11. A. Hegum n. 

19: A Regum ui. 
45. A Michea. 

. Ab Ambacum.. 
. Ab eodem. 

. A Zacharia. 
. Ab eodem. 

. Ab eodem. 

. A Baruch. 
Ab Isaia. 

- Ab eodem. 

. Ab eodem. 

. Ab eodem. 

- Ab eodem. 

. Ab eodem. 


257 PROOEMIUM. 

Quod de Patre ac Filio dicendum fuit, id plane 
jam in quinto Evangelice Demonstrationis volumine, 
definitum est: et Patrem quidem Deum unum esse 
constitit, alleram autem preter illum et cum illo 
personam esse, quz omnia quz facta sunt antece- 
dot, demonstratum est: quam et Sapientiam Dei 
primogenitam et unicum Filium, Deumque de Deo, 
angelum, et coelestis militiz prin- 
cipem, et Patris adininistrum, ad hzc et Dominum 





P τα φυσι φέρουν 





SEXTUS. 


ΤΑΔΕ ENEZTIN EN 


AIKHE ἈΠΟΔΕΊΞΕΩΣ. 


Περὶ τῆς elc ἀνθρώπους ἐπιδημίας αὐτοῦ, ἐκ τῶν 
ὑποσεσημειωμένων Γραφῶν. Ὁ 


2th Atte 


. ᾿Απὸ τῶν Βασιλειῶν Y. 

; "Azo τοῦ Μιχαίου. 

. "Ax τοῦ Ἁμδακούμ. 

. "Aab τοῦ αὐτοῦ. 

. ᾿Απὸ τοῦ Ζαχαρίου. 

. "Az τοῦ αὐτοῦ. 

. ᾿Απὸ τοῦ αὐτοῦ. 

i9. ᾿Απὸ τοῦ Βαρούχ. 
ἱΑπὸ τοῦ Ἡσαΐου. 

. ᾿Ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ. 





ΠΡΟΟΊΜΙΟΝ. 

Σαφῶς ἐν τῷ πέμπτῳ συγγράμματι τῆς Εὐαγγο- 
Δικῆς ᾿Αποδείξεως ὡρισμένου τοῦ περὶ Πατρὸς καὶ 
Υἱοῦ λόγου, καὶ Θεοῦ μὲν ἑνὸς τοῦ ἐπὶ πάντων ὧμο- 
λογημένου, δευτέρας δὲ μετ᾽ αὐτὸν ἀποδειχθείσης 
οὐσίας ἡγουμένης τῶν γεννητῶν ἁπάντων, ἣν Σοφίαν 
Θεοῦ πρωτότοχον, μονογενῆ τε ΥἹὸν, xal Helv ἐκ 
Θεοῦ, μεγάλης τε βουλῆς ἄγγελον, καὶ τῶν κατ᾽ οὐ- 
ρανὸν στρατιῶν ἄρχοντα, χαὶ τοῦ Πατρὸς ὑπουργὸν, 
ναὶ μὴν καὶ Κύριον τῶν ὅλων, καὶ Θεοῦ Λόγον, καὶ 


412 


T EKTQ ZYTTPAMMATI 
ΤΗΣ IIEPI TOY ZOTHPOZ'HMQON EYATTE- 


— — — — κ-- 


- 


ἀπ 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LIB. VI. 


M4 


Θεοῦ δύναμιν, ol Octo: προηγόρευον λόγοι. El φανεῖεν A universi, et Dei Verbum, et Dei virtutem, divina 


ἐπὶ τοῦ παρόντος al προφητιχαὶ μαρτυρίαι, θεὸν εἰς 
ἀνθρώπους ἀφίξεσθαι μέλλοντα προαναφωνοῦσαι, 
παντί τῳ δῆλον ἐπὶ τίνα χρὴ τὴν ἀναφορὰν τοῦ ση- 
μαινομένου ποιεῖσθαι" ὅτε μάλιστα διὰ τῶν πρόσθεν, 
ἐν ἀνθρώπου μορφῇ καὶ σχήματι, τοῖς ἀμφὶ τὸν 
᾿Αόραὰμ. θεοφιλέσιν ὁ Θεὸς Λόγος ἐπ᾽ ὀνόματος Κυ- 
ρίου καὶ Θεοῦ πέφηνΞ τὰς εἰς ἀνθρώπους ὀπτασίας 
πεποιημένος. Φέρε οὖν ἴδωμεν, ὅπως ποτὲ μὲν Κύριον, 
ποτὲ δὲ Θεὸν χαταδήσεσθαι εἰς ἀνθρώπους, xal 
«λιν ἀναδήσεσθαι ἐναργῶς οὕτω προαναφωνεῖ τὰ 
φαρ᾽ 'E6palow λόγια, xat τάς γε αἰτίας τῆς χαθόδου. 
Στ μειώσῃ δ᾽ ὡς τινὰ μὲν εἴρηται δι᾽ αἰνιγμάτων, τινὰ 
ὃὲ φανερώτερον. Τὰ μὲν οὖν δι᾽ ἐπιχρύψεως ἡγοῦμαι 
τῶν ἐχ περιτομῆς ἕνεχα χεχαλυμμένως ἀποδεδόσθαι 
διὰ τὰ θεσπιζόμενα χατ᾿ αὐτῶν σχυθρωπά " bU 
ἅπερ εἰχὸς ἦν χαὶ ἀφανίσαι αὐτοὺς τὴν Γραφὴν, εἰ 
ἐχ τοῦ προφανοῦς τὴν ἐσχάτην αὐτῶν ἀποθολὴν 
ἐσήμαινεν. Οὕτω γοῦν χαὶ τοῖς προφήταις αὐτοῖς 
ἐπιΟουλεῦσαι αὐτοὺς χατέχει λόγος, δι᾽ οὗς ἐποιοῦντο 
χατ᾿ αὐτῶν ἐλέγχους. Αἱ δὲ σαφεῖς προφητεῖαι τὴν 
τῶν ἐθνῶν χλῇσιν λευχότατα περιέχουσι, τῶν xa' 
εὐσέδειαν ἀγαθῶν τὰς ἐπαγγελίας οὐ τῷ Ἰουδαίων 
ξῆνγει, πᾶσι δὲ ἀνθρώποις τοῖς καθ᾽ ὅλης τῆς olxou- 
μένης χαταγγέλλουσαι. Ὧν οὕτως ἐχόντων, χαιρὸς 
ἔδη χαὶ τῶν θείων ἐπαχοῦσαι λογίων. 
nullis involuta obscuritatibus, continetur 


prius appellabant oracula. Si ergo hoc tempore, 
prophetica etiam testimonia Deum ad homines 
fuisse venturum, oredixisse ostenderimus : tum 
unicuique planum tuerit, ad quem referre oporteat, 
id quod significavimus, cum per ea maxime qu:e antea 
dicta sunt, demonstravimus, Deum Verbum, Labitu 
quidem formaque hominis, nomine vero Domini ac 
Dei, et ipsi Abrahz, et e:teris Dei amicis viris, qui 
Abrahe tempestate floruerint, seipsum videndum 
prebuisse. Jam nunc igitur tempus est ut videa- 
mus qua ratione, nunc Dominum, nunc Deum ad 
homines descensurum, et rursus ascensurum, tam 
evidenter Hebreurum oracula prius denuntiave- 
riot, et quzenam hujusce descensus causz fuerint : 
tametsi illud tibi notandum est, alia quidem obscu- 
rius, alia autem apertius dicta inveniri. Atque ego 
quidem arbitror, occultiora illa propter Judzos, ita 
involute atque implicite reddita esse, quod videli- 
cet tristia quedam in illis contra ipsos canerentur, 
ob quz verisimile fuit, ipsos abolituros perdituros- 
que fuisse Scripturam, si aperte extremum ipsorum 
interitum signiflcasset. Sic sane etiam prophetis 
infestos fuisse, memorix proditum est, propterea 
quod ab illis reprehenderentur. Quz vero apertius 
loquuntur prophetiz, ab iis utique gentium vocatio, 


"; ezdemque bonorum quz a pietate proficiscuntur promis- 


Siones, non uni Judaicz genti, sed omnibus per totum terrarum orbem hominibus, denuntiant : 
qua cum sic se res habeant, jam nunc oracula quoque divina audire, tempus fuerit. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ A', 


VaApov t? . — Θεοῦ εἰς ἀνθρώπους dglEsuc δή.λω- 
σις, καὶ ἐπὶ ταύτῃ xAnotc ἐθνῶν. 
« Καὶ ἔχλινεν οὐρανοὺς, xat χατέθη, χαὶ γνόφος 


: ὑπὸ τοὺς τοόδας αὐτοῦ " χαὶ ἐπέδη ἐπὶ χερουδὶμ, xal 


ἐπετάσθη" ἐπετάσθη ἐπὶ πτερύγων ἀνέμων xol 


ἔθετο σχότος ἀποχρυφὴν αὑτοῦ, χύχλῳ αὐτοῦ 1 


σχηνὴ αὐτοῦ. » Ἡγοῦμαι διὰ τούτων ἄντιχρυς Θεοῦ 
κάθοδον οὐρανόθεν παρίστασθαι. Προειπὼν γὰρ πολ- 
λὰς θεολογίας, ἐπιλέγει τὰ ἐχχείμενα. Τῷ δὲ λέγειν 
κλίνειν αὐτὸν οὐρανοὺς, χαὶ χατεληλυθέναι, σημαίνει 
τὴν ὑποστολὴν τῆς ἐνθέου δόξης, fiv ὁ θεῖος ᾿Απόστο- 
lx παριστὰς ἔλεγεν" « Ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων, 
cy ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ, ἀλλ᾽ αὐὑ- 
τὸν ἐχένωσε, μορφὴν δούλου λαθών. » Καὶ τὸ, « Ἐπέόη 
& ἐπὶ χερουδὶμ, xat ἐπετάσθη, » αἰνίττεσθαί μοι δοχεῖ 
“ἦν ἐπὶ τοῦ Θεοῦ δόξαν ἀποχατάστασιν, ἦν πεποίηται 
ἀγγελιχαῖς xal θείαις δυνάμεσι δορυφορούμενος " 
ὃ xat αὐτὸ δηλυῦσθαΐ μοι δοχεΐῖ διὰ τοῦ" « Ἐπετάσθη 
ἐπὶ πτερύγων ἀνέμων. ν Τὸ δὲ σχότος τεθεῖσθαι τὴν 
ἀποκρυφὴν αὑτοῦ, xai γνόφον ὑπὸ τοὺς πόδας αὑτοῦ 
λέγεσθαι, παραστατιχὸν ἂν εἴη τῆς χρυφίου χαὶ 
ἀποῤῥήτου οἰχονομίας, χαθ᾽ ἣν ταῦτα πάντα αὐτῷ 
ἐτελεῖτο. « Κύχλῳ δὲ αὐτοῦ ἡ σχηνὴ αὐτοῦ, » τίνα 
έγεσθαι προσήχει νοεῖν, ἢ τὴν ἁγίαν αὐτοῦ xal 
ταθολιχὴν Ἐχχλησίαν, εἴτε τὴν ἐπὶ τῆς γῆς, eive τὴν 
ἐν οὐρανοῖς; Ἕξῃης δὲ χατὰ τὸν αὐτὸν ψαλμὸν τελευ- 
τῶν ὁ λόγος, ὁμοῦ παραίτησιν τοῦ προτέρου λαοῦ, xal 


3 Psal. xvii, 10-12, 13 Philipp. i1, 6. 


958 CAPUT I. 


A psalmo xvii. — Dei ad homines adventus ostendi- 
Iur, item vocalio gentium. 


« Et. inclinavit celos et. descendit, et caligo sub 
pedibus ejus : et ascendit super cherubim, et vola- 
vit : volavit super pennas ventorum : et posuit te- 
nebras latibulum suum, in circuitu ejus tabernacu- 
lum ejus'*. » Arbitror ex bis planissime Dei de 
celo descensum ostendi : postquam enim multas 
theologias enuntiavit, tum ea quz exposita sunt 
adjungit. Porro duin dicit inclinasse illum coelos, 
el sic descendisse, contractionem divinze glorie si- 
gniticat, quam divinus Apostolus declarans ait : « Qui 
cum in forma Deiesset, non rapinam arbitratus est 
esse se zqualem Deo : sed seipsum exinanivit, for- 


D mam servi accipiens. » lllud autem , « Ascendit 


super cherubim, et volavit, ? significare mihi vide- 
tur, quod gloriz Dei esset. restituendus, atque in- 
terim angelicis divinisque copiis constipandus : 
quod item mihi declarare illud videtur : « Volavit 
super pennas ventorum. » Quod autem tenebras la- 
tibulum suum posuerit, οἱ caliginem sub pedibus 
ejus dixerit, nimirum hoc sit, occultam et ineffabi- 
lem dispensationem indicantis, secundum quam, 
universa hac ab ipso perfecta sunt : quod autem 
« In circuitu ejus tabernaculum ejus » dictum sit, 
nihil ego aliud intelligi oportere arbitror, quam 
sanctam ipsius et catholicam Ecclesiam, sive eain 


415 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


416 


quz in terris, sive eam quas in calo versatur acci- À τὴν χλῆσιν τῶν ἐθνῶν προθεσπίζει, δι᾽ ὧν φησι" 


pias. Deinceps vero in eodem psalmo ubi: oratio ter- 
minatur, simul et rejectionem prioris populi, et vo- 
cationem gentium przdivinat, his verbis : « Eripies 
me de contradictionibus populi, constitues me in 
caput gentium. Populus quem non cognovi servivit 
mihi, in auditu auris obedivit mihi : filii alieni 


ε Ῥύσῃ με i£ ἀντιλογιῶν λαοῦ, καταστήσεις με εἰς χε- 
φαλὰς ἐθνῶν. Λαὸς ὃν οὐχ ἔγνων ἐδούλευσέ μοι, vid 
ἀλλότριοι ἐψεύσαντό μοι, υἱοὶ ἀλλότριοι ἐπαλαιώθη- 
σαν, καὶ ἐχώλαναν ἀπὸ τῶν τρίδων αὑτῶν. » Ταῦτα 
δὲ ὁποίας διανοίας ἔχεται, χατὰ τὸν προσήχοντα χαι- 
ρὸν ἐξετασθήσεται. 


mentiti sunt mihi, filii alieni inveterati sunt, et claudicaverunt a senilis suis '*. » Hzcautem quo- 
nam sensu accipienda sint, suo tempore inquirendum a nobis erit. 


959 CAPUT 1]. 


Δ psalmo xLvi. — Ascensus Dei qui prius descende- 
ral : ac deinceps vocatio cunctarum gentium, qua 
unum et solum Deum erant cogniture. 


« Omnes gentes, plaudite manibus, jubilate Deo 
jr voce exsultationis, quoniam Dominus altissimus, 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ PB. 


Ψαϊλμοῦ uc'. — 'Avd6acic Θεοῦ xpoxatsAnAv0ó- 
toc, xal éxixAnc«c ἐθνῶν ἁπάντων, τὸν ἔνα xal 
μόνον Θεὸν ἐπιγγωσομέγων. 


« Πάντα τὰ ἔθνη χροτήσατε χεῖρας, ἀλαλάξατε τῷ 
Θεῷ ἐν φωνῇ ἀγαλλιάσεως, ὅτι Κύριος ὕψιστος, φο- 


terribilis, rex magnus super omnem terram. Sub- B δερὸς, βασιλεὺς μέγας ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν. Ὑπέταξε 


jecit populos nobis, et gentes sub pedibus nostris : 
elegit nobis hxreditatem sibi, speciem Jacob quam 
dilexit, Ascendit Deus in jubilo, Dominus in voce 
tubzx. Psallite Deo nostro, psallite, psallite regi 
nostro, psallite, quoniam rex omnis terrz Deus, 
psallite sapienter : regnavit Deus super gentes, 
Deus sedet super sedem sanctam suam. Principes 
populorum congregati sunt cum Deo Abrabam, 
quoniam ipsius Dei fortes a terra vehementer ele- 
vali sunt 15, » Quid tandem aliud prz seferre vult 
is Domini ac Dei ascensus, qui hisce verbis expo- 
Situs est, quam antea descendisse eum , qui nunc 
ascendat ? post quem sane ascensum, protinus gen- 


λαοὺς ἡμῖν, xai ἔθνη ὑπὸ τοὺς πόδας ἡμῶν" ἐξελέ- 
Caco ἡμῖν τὴν χληρονομίαν ἑαυτῷ, τὴν χαλλονὴν "Ia- 
χὼδ, fv ἠγάπησεν. ᾿Ανέδη ὁ Θεὸς ἐν ἀλαλαγμῷ, 
Κύριος ἐν φωνῇ σάλπιγγος. Ῥάλατε τῷ Θεῷ ἡμῶν, 
ψάλατε, ψάλατε τῷ βασιλεῖ ἡμῶν, ψάλατε, ὅτι βασι- 
λεὺς πάσης τῆς γῆς ὁ Θεὸς, ψάλατε συνετῶς " ἐδασί- 
λευσεν ὁ Θεὸς ἐπὶ τὰ ἔθνη" ὁ θεὸς χάθηται ἐπὶ θρό- 
vou ἁγίου αὑτοῦ. Ἄρχοντες λαῶν συνήχθησαν μετὰ 
τοῦ Θεοῦ ᾿Αδραὰμ, ὅτι τοῦ Θεοῦ οἱ χραταιοὶ τῆς γῆς 
σφόδρα ἐπήρθησαν. » Καὶ τί ἕτερον βούλεται σημαί- 
νειν ἡ διὰ τούτων δηλουμένη Κυρίου τοῦ Θεοῦ ἄν- 
οδος, ἣ τὴν πρὸ τῆς ἀνόδου χάθοδον αὐτοῦ ; ἐφ᾽ $ πά- 
λιν ἡ τῶν ἐθνῶν πάντων χλῇσις θεσπίζετα:, χαρᾶς τε 


tium cunctarum vocatio canitur, hilaritatisque ac 
letitie signa, post eam qua exspectatur Dei cogni- 
tionem, nationibus universis nuntiatur ? quando- 
quidem ipsum Dominum altissimum , quem solum 
Deum ac regem universz terrz confessus est, sub- 
jecturum nobis populos dicit : nobis autem, qui- 


xai εὐφροσύνης σημεῖα ἐπὶ τῇ μελλούστ,͵ θεογνωσίᾳ, 
τοῖς ἔθνεσιν ἅπασιν εὐαγγελίζεται, ὅτε Κύριος αὐτὸς ' 
ὁ ὕψιστος, μόνος θεὸς xaX βασιλεὺς ἀπάσης τῆς γῆς ἡ 
ὁμολογυθεὶς, ὑποτάξειν λαοὺς fjpiv λέλεχται. Ἡμῖν ) 
δὲ τίσιν f| δηλαδὴ τοῖς ταῦτα προφητεύουσιν ; ὃ χαὶ 
ἔστιν ἐναργῶς ἰδεῖν πεπληρωμένον, ὅτε πάντα τὰ els; 


bus ? his sane, qui hac ipsa vaticinati sunt : quod 
ipsum quidem jam nunc completum plane intueri 
licet, quando gentes, quis in Christi fidem venerunt, 
omnes oraculis prophetarum abdictz: «sunt. H»c 
tamen eadem, etiam ex apostolorum Salvatoris no- 
Stri persona dici possunt, qui quidem id ita enun- 
tient : « Elegit nobis haxrreditatemn suam : » cxterum 
quam tandem hzreditatem accipere oportet, nisi 
vocationem gentium universarum ?quam ipse Chri- 


Χριστὸν πεπιστευχότα ἕθυγ τοῖς λόγοις τῶν T pozn- 
τῶν ὑποτέταχται. Λέγοιτο δ᾽ ἂν ταῦτα χαὶ Ex προῦ- 
ὠπου τῶν ἀποστόλων τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, o! καὶ 
εἴποιεν ἂν τό « Ἐξελέξατο ἡμῖν τὴν χλτοονομέαν 
ἑαυτοῦ. » Κληρονομίαν δὲ αὐτοῦ τίνα χρὴ νοεῖν ἣ τὴν 
χλῆσιν τῶν ἐθνῶν ἀπάντων ; ἣν αὐτὸς ὁ Χριστὸς τοῦ 
Θεοῦ παριστὰς ἔφησε’ « Κύριος εἶπε πρός με" 
Υἱός poo εἶ σὺ, ἐγὼ σέμερον γεγέννηχά σε. Αἴτησαι 
παρ᾽ ἐμοῦ, xaX δώσω σοι ἔθνη τὴν χληρονομίαν cov, 


stus Dei cum signiflcare vellet , ita ait : « Dominus fy καὶ τὴν κατάσχεσίν σου τὰ πέρατα τῆς γῆς. » Ταύ- 


dixit ad me, Filius meus es tu, ego hodie genui te; 
postula a me, et dabo tibi gentes h:ereditatem tuam 
el possessionem tuam terminos terra !*, » Quz igi- 
tur ipsa a Pztre data est haereditas, hanc apostolis 
suis atque prophetis 9G subjecit, dum quicun- 
que ipsi credunt horum przceptis ac legibus parent, 
quemadmodum exposita vaticinia przscribunt : hzc 
vero cuncta, cum Deus Verbum sub adventum suum 
ad homines, compleverit ac perfecerit, de quoó Deo 
Verbo jam plura tractavimus, tum ascendit in ju- 
bilo, quod quidem cum Apostolus interpretaretur, 
ita ait: « Quod autem ascenderit, quid est, nisi 


τὴν οὖν τὴν ὑπὸ τοῦ Πατρὸς δεδομένην αὐτῷ xr, po- 
νομίαν, ὑπέταξε τοῖς ἀποστόλοις αὐτοῦ xal προφῆ- 
ταῖς, τῷ τοὺς εἰς αὐτὸν πεπιστευχότας τοῖς τούτων 
ὑποτετάχθαι λόγοις, ἀχολούθως τοῖς προχειμένοις 
θεσπίσμασι. Καὶ ταῦτα δὲ πάντα χατορθώσας ἐπὶ ᾿ 
τῆς εἰς ἀνθρώπους αὑτοῦ παρουσίας ὁ Θεὸς Λόγος, 
περὶ οὗ πλεῖστα ἡμῖν διείληπται, ἀνέθη ἐν ἀλα- 
λαγμῷ. Τοῦτο ὃΣ ἑρμηνεύων (1) ᾿Απόστολός φησι * 
« Τὸ δὲ ἀνέδη τί ἐστιν, εἰ μὴ ὅτι xal χατέδη πρῶτον ; 
εἰς τὰ χατώτατα μέρη τῆς γῆς ὁ χαταθὰς, αὑτός 
ἔστι xal ὁ ἀναδὰς ὑπεράνω τῶν οὐρανῶν. » Ἐν ἀλα- 
λαγμῷ δὲ αὐτόν φησιν ἀνεληλυθέναι διὰ τὴν εἰς αὖ» 


** Psal, xvii, 44-16. !* Psal. xrvi, 2-10. 16 Psal. n, 7, 8. 


(1) Desideratur ὁ, Ebpir. 


411 


écccDaen od χαὶ ἔλεγον «Ἄρατε πύλας, ol ἄρχοντες, 
ὑμῶν, χαὶ ἐπάρθητε, πύλαι αἰώνιοι, xat εἰσελεύσεται ὁ 
βασιλεὺς τῆς δόξης. » Φωνὴν δὲ σάλπιγγος οὐχ ἂν 
σφαλείης τὸ χήρυγμα εἰπὼν τὸ εὐαγγελιχὸν, εἰς πᾶ- 
σαν i£nyrsav τὴν οἰχουμένην. Παντὸς γὰρ ὀργάνου 
μουσικοῦ μεγαλοφωνοτέρας οὔσης τῆς σάλπιγγος, ol- 
χείως παρείληπται τὸ παράδειγμα εἰς παράστασιν 
οὐ πάντων τῶν ἐξ alvo; χραταιοτέραν χαὶ μεγαλο- 
φωνοτέραν τὴν περὶ τοῦ Χριστοῦ πᾶσιν ἀνθρώποις 
«αττ, γγέλθαι διδασχαλίαν, δι᾽ ἧς ὥσπερ διὰ σάλπ'γ- 
TX; εἰς ἐξάχουστον πάντων τῶν ἀνθρώπων βοᾷ xal 
«ἔκραγε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον τὰ ἑξῆς τοῦ ψαλμοῦ, 
δι᾽ ὧν εἴρηται" « Ἑάλατε τῷ Θεῷ ἡμῶν, ψάλατε, 
ψάλατε τῷ βασιλεῖ ἡμῶν, ψάλατε " ὅτι βασιλεὺς ᾽ 


DEMONSTRATIONIS EYANGELICAE LIB. VI. 
τὸν θεολογίαν τῶν δορυφορούντων αὐτὸν ἀνιόντα A quod et descenderit primum in infimas partes ter- 


413 


re ?qui descendit, ipse est et qui ascendit supra 
omnes colos 1 : » in jubilo autein illum dicit as- 
cendisse, ob divinas et sacras erga ipsum voces, 
ipsum dum ascenderet constipantium angelorum, 
qui etiam illud dicebant : « Tollite portas, princi- 
pes, vestras, et elevamini, portz seternze, et. intro- 
ibit rex gloriz !*.» Vocem autem tube non admo- 
dum aberraveris, si predicationem dixeris evan- 
gelicam, quz in totum exaudita est terrarum or- 
bem : cum enim tuba omni alio instrumento mu- 
sico vocalior sit, satis accommodata convenientique 
figura dictum fuerit illud, ad demonstrandum quod 
omnibus aliis quz a condito zvo exstiterint, ro- 
bustior et vocalior cunctis hominibus denun'!iata 


αὐχέτι μόνου τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, ἀλλὰ « πάσης, B sit Christi doctrina, per quam veluti per tubam, us- 


φησὶ, τῆς γῆς ὁ Θεός" ψάλατε συνετῶς. » Οὐχέτι γὰρ 
οὐ πρὶν δαίμονες, φησὶ, οὐδὲ τὰ περίγεια χαὶ ἀπατηλὰ 
πνεύματα, ἀλλ᾽ αὐτὸς « ὁ Θεὸς ἐδασίλευσεν ἐπὶ πάντα 
τὰ ἔθνη "» ὁ Θεὸς αὐτὸς, ε ὃς χάθηται ἐπὶ θρόνου ἁγίου 
αὗτοϑ.» “Ἤδη δὲ πρότερον τοῦ Θεοῦ Λόγου τὸν θρόνον, 
ἐφ᾽ ὄν χαθέζεσθαι ὁ Πατὴρ αὐτῷ παρεχελεύσατο, 
εἰπὼν, « Κάθου ix δεξιῶν μου, ἕως ἂν θῶ τοὺς 
ἐχϑρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σον, » διὰ τοῦ πρὸ 
τούτου συγγράμματος παρεστήσαμεν. Τὸ δὲ, «"Ap- 
χοντες λαῶν συνήχθησαν μετὰ τοῦ Θεοῦ ᾿Αὐραὰμ,, » 
*t σαφέστερον δηλοῖ μετατεθεῖσθαι εἰς τὸν χλῇρον 
τῶν πάλαι θεοφιλῶν τοῦ Θεοῦ προφητῶν τοὺς ἐξ 
ἐθνῶν ἄρχοντας τῆς Χριστοῦ Ἐχχλησίας, ot, xal τῇ 
δυνάμει τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν χραταιωθέντες, σφόδρα 
ἐπήρθησαν οὐδενὸς ἀνθρώπων χαταδαλεῖν αὐτοὺς 
xal ταπεινῶσαι δεδυντ μένον, διὰ τὴν ἀνυψοῦσαν αὐ- 
τοὺς καὶ δυναμοῦσαν τοῦ Θεοῦ δεξιάν. Καὶ ταῦτα δὲ 
ἐπὶ σχολῆς ἐντελοῦς τεύξεται διηγήσεως. 


que adeo sanctus clamat, et vociferatur Spiritus, 
ut ab omnibus exaudiri possit hominibus, clamat 
vero ea quz in eodem psalmo sequuntur, in quibus 
dicitur : « Psallite Deo nostro, ps»llite, psallite regi 
nostro, psallite, quoniam rex » non amplius unius 
Judaicz gentis, sed « omnis, inquit, terre Deus, 
psallite sapienter. » Non enim amplius, inquit, illi 
qui prius demones, neque circum lerram versantcs 
fallacesque spiritus, sed ipse « Deus regnavit super 
omnes gentes, » ipse, inquam, Deus, « qui sedet 
super sede sancta sua. » Czterum jam antea Dei 
Verbi sedem super qua Pater ipsum sedere jusse- 
rat, illis verbis : « Sede a dextris meis, donec po- 
nam inimicos tuos scabellum pedum tuorum !*,» eo 
qui hunc antecedit libro, pro viribus declaravimus. 
Illud autem : « Principes populorum congreg;:ti 
sunt cum Deo Abrahaim, » adhuc apertius demon- 
strat, commulatos esse in fortem uterum religio- 


sorum Dei prophetarum, assumptos de gentibus Ecclesi» Christi principes, qui etiam virtute Sal- 
. vatoris noetri corroborati, in sublime admodum evecti sunt, quippe quos nemo ex omnibus homini- 
bus dejicere aut. prosternere potuerit, ob eam, qui ipsos extollit; fortesque facit, summi Dei dextram. 
961 Czterum hzc majus otium nacti, absolutius aliquando enarrabimus. 


ΚΈΦΑΛΑΙΟΝ Γ΄. 


Ἀπὸ ψαϊμοῦ μθ΄. — Ὡς ἐμφανῶς ἥξειν ὁ Θεὸς 
εἰς ἀνθρώπους AJéperat, καὶ πᾶν γένος ἀνθρώ- 
πων πρὸς ἑαυτὸν ἀναχακλέσασθαι. 
« Θεὸς θεῶν Κύριος ἐλάλησε, χαὶ ἐχάλεσε τὴν γῆν 
&xb ἀνατολῶν flou xa μέχρι δυσμῶν. "Ex Σιὼν ἡ 


CAPUT Il. 


A psalmo χιιχ. — Quod manifeste ad homines ven- 
turus dicitur Deus, et omne genus hominum ad 
seipsum revocaturus. 

« Deus deorum Dominus locutus est, et vocavi* 
terram a solis ortu usque ad occasum. Ex Sion 


εὐπρέπεια τῆς ὡραιότητος αὐτοῦ. Ὁ Θεὸς ἐμφανῶς D species decoris ejus : Deus manifeste veniet, Deus 


ἔξει, ὅ Θεὸς ἡμῶν, xat οὐ παρασιωπήσεται. » Kal 
μεθ᾽ ἕτερα « ΓἌχουσον, φησὶ, λαός μου, xal λα- 
jew σοι, Ἰσραὴλ, χαὶ διαμαρτύρομαί σοι. Ὁ θεὸς 
ὁ Θεός σου εἰμὶ ἐγώ. Οὐχ ἐπὶ ταῖς θυσίαις σου 
ἐλέγξω σε. Τὰ δὲ ὁλοκαυτώματά σου ἐνώπιόν μου εἰσὶ 


δὰ παντός. Οὐ δέξομαι ἐχ τοῦ οἴχου σὸν μόσχους,᾽ 


δὰ ἐχ τῶν ποιμνίων σου χιμάρους, ὅτι ἐμά ἔστι 
τάντα τὰ θηρία τοῦ δρυμοῦ, χτήνη ἐν τοῖς ὄρεσι, 
ταὶ βόες " ἔγνωχα πάντα τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, 
τὶ ὡραιότης ἀγροῦ μετ᾽ ἐμοῦ ἐστιν. Ἐὰν πεινάσω, 
δ᾽ μὴ σοι εἴπω " ἐμὴ γάρ ἐστιν ἡ οἰχουμένη, xal τὸ 
πλήρωμα αὐτῆς. Μὴ φάγομαι κρέα ταύρων, 1] αἷμα 


17 Ephes. iv, 10. 5 Psal. xxii, 7-9. 


ιν Dsa!, cix, 2, 5. 


noster, et non silebit *?^. » Et post nonnulla alia : 
« Audi, inquit, populus meus, et loquar tibi, Israel, 
et testificabor tibi, Deus Deus tuus sum ego. Non 
in sacrificiis tuis arguam te : holocausta autem tua 
in conspectu meo sunt semper. Non accipiam de 
domo tua vitulos , neque in gregibus tuis hircos, 
quoniam mez sunt omnes ferz: sylvarum, jumenta 
in montibus, et boves : cognovi omnia volatilia 
coli, et pulchritudo agri mecum est. Si esuriero, 
non dicam tibi; meus est enim orbis terre, et ple- 
nitudo ejus. Numquid manducabo carnes taurorum? 
aut sanguinem hircorum potabo ? immola Deo sa- 


1* P531. xr ix, 1-3. 


419 


'EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


429 


crificium laudis, et redde Altissimo vota tua, et in- A τράγων πίομαι ; Θῦσον τῷ Θεῷ θυσίαν αἰνέσεως, xai 


voca me in die tribulationis *'. » Etiam hoc loco 
divina prazdictio plane Deum manifeste venturum 
canit, que quidem non alium , quam ipsum Dei 
Verbum significat. lilius vero adventus causam ma- 
nifestissime indicat, ac gentium rursus, quas in tota 
terra continentur, vocationem futuram denuntiat. 
Itaque « Vocavit, inquit, terram, ab ortu solis us- 
que ad occasum. » Miro autem quodam ordine, post 
adventum illius , e& post gentium vocationem, reji- 
ciendam esse veterem illam corpori magis inser- 
vientem, quam spiritui, ex lege Moysis adorationem 
docel, quz» ipsa quoque suum contigit finem, post 
Dei Verbi ad bomines adventum. Ex illo enim ad 
hunc usque diem vocati jam sunt omnes de toto 
orbe terrarum homines , omnesque ab ortu solis 
usque ad occasum gentes. Cessavit autem, subla- 
tusque est Judaeorum ritus , ubi ex Novo 262 
evangelice praedicationis Testamento, non autem 
ex lege Moysis, omnes homines Deum colere, et cum 
pietate vivere admoniti edoctique sunt. Attamen 
eadem hzc ad secundum gloriosumque Salvatoris 
adventum, referri item possunt. 


CAPUT IV. 


A psalmo Lxxxi.1. — Quod videndus in terra dicere- 
tur Deus, per Christi ad homines adventum. 


« Videbitur Deus deorum in Sion. Domine Deus 
virtutum, exaudi orationem meam, auribus percipe, 
Deus Jacob. Protector noster aspice, Deus, respice 


ἀπόδος τῷ ὙΨίστῳ τὰς εὐχάς δου, xaX ἐπικάλεσαί 
με ἐν ἡμέρᾳ θλίψεως. » Κἀνταῦθα ἡ θεία πρόῤῥησις 
σαφῶς Θεὸν ἐμφανῶς ἥξειν θεσπίζει, οὐχ ἄλλον ἣ 
τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον δηλοῦσα. Καὶ τὸ αἴτιον δὲ τῆς 
παρουσίας αὐτοῦ σαφέστατα παρίστησιν, αὖθις τὴν 
χλῆσιν σημαίνουσα τῶν χαθ᾽ ὅλης τῆς οἰχουμένης 
ἐθνῶν. « Ἐχάλεσε γοῦν, φησὶ, τὴν γῆν ἀπὸ ἀνα- 
τολῶν ἡλίου χαὶ μέχρι δυσμῶν. » Σφόδρα δὲ ἀχολού- 
Ong μετὰ τὴν ἐπιφάνειαν αὐτοῦ, xal μετὰ τὴν χλῆ- 
σιν τῶν ἐθνῶν, τὴν παραίτησιν τῆς χατὰ τὸν Μω- 
σέως νόμον σωματιχωτέρας λατρείας διδάσχει, f xai 
αὐτὴ τέλους ἔτυχε μετὰ τὴν τοῦ Θεοῦ Λόγου εἰς πάν- 
τας ἀνθρώπους ἐπιφάνειαν. Ἐξ Exelvou γάρ τοι xai 
εἰς δεῦρο χέχληνται μὲν πάντες οἱ ἐπὶ πάσης τῆς 
οἰχουμένης ἄνθρωποι, χαὶ πάντα τὰ ἀπὸ ἀνατολῶν 
xai μέχρι δυσμῶν ἔθνη. Πέπαυται δὲ xai χαθήρηται 
1j χατὰ Ἰουδαίους θρησχεία, κατὰ τὴν χαινὴν Διαθῆ- 
χὴν τοῦ εὐαγγελιχοῦ χηρύγματος, ἀλλ᾽ οὐ Κατὰ τὸν 
Μωσέως νόμον, πάντων ἀνθρώπων εὐσεδεῖν παρηγ- 
γελμένων. Ταῦτα δὲ xa ἐπὶ τὴν δεντέραν xaX ἔν- 
δοξον ἐπιφάνειαν τοῦ Σωτῆρος ἀναφέροιτο ἄν. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'. 


Ἀπὸ ψαλμοῦ Xy. --- Ὡς ἐπὶ γῆς ὀφθήσεσθαι d 
Θεὸς Jéyecat διὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ εἰς ἀνθρώ- 
σους ἐπιφανείας. 

« Ὀφθήσεται ὁ Θεὸς τῶν θεῶν ἐν Σιών. Κύριε 0 

Θεὸς τῶν δυνάμεων, εἰσάχουσον τῆς προσευχῆς μου, 

ἐνώτισαι, ὁ Θεὸς Ἰαχώδ' ὑπερασπιστὰ ἡμῶν, ἴδε, ὁ 


in faciem Christi tui **. » Postquam Deum deorum C Θεὸς, καὶ ἐπίδλεψον ἐπὶ τὸ πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ 


videndum przdixit, tum orat adventum ejus quam 
celerrime adesse, modum quo videndus sit inte- 
rim docens illis verbis : « Respice in faciem Chri- 
sti tui, » non aliter quam planius, dixisset: Post 
faciem Christi tui praebe teipsum videndum. Pro- 
pterea enim, quod « qui vidit Filium, vidit Patrem 
qui misit illum *! : » merito per faciem Christi, 
eum qui in Christohabitat, Deum deorum videndum 
denuntiat. 


CAPUT V. 


A psalmo xcv. — Adventus Domini in terram re- 
gnumque ejus ihter gentes, et novum Canticum 
non ipsi [srael, sed gentibus exhibendum. 


« Cantate Domino canticum novum, cantate Domi- 
no, omnis terra, cantate Domino, benedicite nomini 
ejus, annuntiate de die in diem salutare ejus, 
annuntiate inter gentes gloriam ejus, in omni- 
bus populis mirabilia ejus : quoniam magnus 
263 Dominus et laudabilis nimis, terribilis est 
super omnes Deos **. » Et rursus: « Afferte Domi- 
no patrie gentium **. » Et rursus : « Dicite in gen- 
tibus quod Dominus regnavit **. » Ad extremum 
vero adjungit : « Tunc exsultabunt omnia ligna sil- 
varum a facie Domini, quoniam veuit : quoniam venit 


δὲ Psal. xpix, 7-15. ** Psal. rxarzn, 8-40. 


13 Joan, xii, 45. 


σου. ? Τὸν Θεὸν τῶν θεῶν ὀφθήσεσθαι προειπὼν, εὖχε- 
ται τὴν ἐπιφάνειαν αὐτοῦ ἧ τάχος ἐπιστῆναι, xa' 
ὃν ὀφθήσεται τρόπον διδάσχων διὰ τοῦ" « Ἐπίδλε- 
ψον ἐπὶ τὸ πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ σου " » ὡσεὶ σα- 
φέστερον εἰρήχει" Διὰ τοῦ προσώπου τοῦ Χριστοῦ 
σου ἐπιφάνηθι. Ἐπεὶ γὰρ ὁ ἑωραχὼς τὸν Υἱὸν 
ἑώραχε τὸν Πατέρα τὸν πέμψαντα αὐτὸν, εἰχότωφ 
διὰ τοῦ προσώπου τοῦ Χριστοῦ ἐπιφανήσεσθαι τὸν 
ἐν τῷ Χριστῷ᾽ χατοιχοῦντα Θεὸν τῶν θεῶν ἐπαγ- 
ét. 
KESAAAION E. 


Ἀπὸ ψαλμοῦ ke. — Παρουσία Κυρίου ἐπὶ γῆς, 


βασιμεία τε αὐτοῦ ἐπὶ τῶν ἐθνῶν, καινόν τὰ 


ἄσμα οὐ τῷ ᾿ἸΙσραὴ.1, àAAà τοῖς ἔθνεσι δοθη- 


D σόμενον. 


« "Aaase τῷ Κυρίῳ ᾷἄσμα καινὸν, ᾷσατε τῷ Κυρίῳ, 
πᾶσα ἡ γῆ. "Acass τῷ Κυρίῳ, εὐλογήσατε τὸ ὄνομα 
αὑτοῦ. Εὐαγγελίσασθε ἡμέραν ἐξ ἡμέρας τὸ σωτήριον 
αὑτοῦ * ἀναγγείλατε ἐν τοῖς ἔθνεσι τὴν δόξαν αὐτοῦ, 
ἂν πᾶσι τοῖς λαοῖς τὰ θαυμάσια αὐτοῦ " ὅτι μέγας 
Κύριος καὶ αἰνετὸς σφόδρα, φοδερός ἐστιν ὑπὲρ πάν- 
τας τοὺς θεούς. » Καὶ πάλιν * « Ἐνέγχατε τῷ Κυ- 
ρίῳ αἱ πατριαὶ τῶν ἐθνῶν. » Καὶ πάλιν" « Εἴπατε ἐν 
τοῖς ἔθνεσιν, ὅτι Κύριος ἐβασίλευσε. » Καὶ ἐπὶ πᾶ- 
σιν ἐπιλέγει " ε Τότε ἀγαλλιάσονται πάντα τὰ ξύλα 


τοῦ δρυμοῦ, ἀπὸ προτώπου Κυρίου, ὅτι ἔρχεται " ὅξέ 


** Psal. xcv, 1- ὁ. **jbid. 7. **ibid. 10. 


421 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. VI. 


422 


fixex xpivac τὴν γῆν. Κρινεῖ τὴν οἰχουμένην ἐν 6txato- A judicare terram. Judicabit orbem terrz in justitia, 


σύνῃ, xat λαοὺς ἐν τῇ ἀληθείᾳ αὐτοῦ. » Κἀνταῦθα 
πάλιν ἐρχόμενος εἰς ἀνθρώπους Κύριος προφητεύ- 
εται, χαινόν τε ἄσμα ἐπὶ τῇ παρουσίᾳ αὐτοῦ ἄσεσθαι, 
τὴν Καινὴν Διαθήχην, οὐ τὸ Ἰουδαίων ἔθνος, ἀλλὰ 
πᾶσαν τὴν γῆν" εὐαγγελισθήσεσθαί τε οὐχέτι τὸν 
Ἰσραὴλ, ἀλλὰ πάντα τὰ ἔθνη ἐπειδήπερ αὐτῶν 
ἔσεσθαί φησι βωσιλέα τὸν ἐρχόμενον Κύριον. Τίς δ᾽ 
ἂν εἴη οὗτος fj ὁ Θεὸς Λόγος ; ὃς μέλλων διχαιοσύνῃ 
τὴν οἰχουμένην, χαὶ ἀληθείᾳ τὴν ἀνθρωπότητα χρί- 
γειν ἐξίσης ἅπαντας τοὺς ἐπὶ τῆς οἰχουμένης ἀνθρώ- 
πους, τῆς αὑτοῦ χλήσεως, xai τῆς ἐπὶ ταύτῃ παρὰ 
tip Θεῷ σωτηρίας κατηξίωσεν. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ζ΄. 


᾿Απὸ — 
ird e bt κυρίου dea μοσύνης, τσ δα 
τε αὐτὸς κριτὴς τῶν ὅλων 

«Λσατε τῷ Κυρίῳ ἄσμα χαινὸν, ὅτι θαυμαστὰ 
ἐποίησε, » χαὶ τὰ ἐξῇ; € Ἐγνώρισε Κύριος τὸ σωτήριον 
αὐτοῦ, ἐναντίον πάντων τῶν ἐθνῶν ἀπεχάλυψε τὴν 
δικαιοσύνην αὐτοῦ. » Καὶ πάλιν « Εἴδοσαν πάντα 
κὰ πέρατα τῆς γῆς τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. ᾿Αλα- 
λάξατε τῷ Κυρίῳ πᾶσα ἡ γῇ. » Καὶ ἐπὶ πᾶσι" « Τὰ 
ὄρη ἀγαλλιάσονται ἀπὸ προσώπου Κυρίου, ὅτι Épye- 
ται, ὅτι ἤχει χρῖναι τὴν γῆν. Κρινεῖ τὴν οἰχουμένην 
ἐν διχαιοσύνῃ, καὶ λαοὺς ἐν εὐθύτητι. » Πολλῶν ἀγα- 
θῶν αἰτία xat διὰ τούτων f) τοῦ Κυρίου παρουσία τοῖς 
ἔθνεσι γεγενῆσθαι προφητεύεται" ἃ xat διὰ τῆς ἐπι- 
φανείας τοῦ Συυτῆρος ἡμῶν ἐπὶ πέρας ἀχθέντα δείχνυ- 
ται. Ἔξ ἐχείνου γάρ τοι χαὶ οὐ πρότερον, τὸ χαινὸν 
ἄσμα τῆς Καινῆς Διαθέχης εἰς πάντας ἀνθρώπους 
ἄδεται, xal τὰ θαυμάσια αὐτοῦ διὰ τῆς τῶν Εὐαγγε- 
λίων γραφῆς γνώριμα χαὶ ἐξάχουστα τοῖς πᾶσι γίνε- 
ται. Θὺ μὴν ἀλλὰ xa τὸ σωτήριον, τὸ κατὰ τὴν ix 
νεχρῶν ἀνάστασιν αὐτοῦ, πᾶσιν ἀπεχαλύφθη τοῖς 
ἔθνεσι, xai ἡ ἀληθὴς διχαιοσύνη, δι᾽ ἧς ἐναργῶς 
ἀπεδείχθη, ὅτι μὴ Ἰουδαίων ὁ Θεὸς μόνον, ἀλλὰ χαὶ 
ἐθνῶν: ε Ἐπείπερ εἷς ὁ Θεὸς,» χατὰ τὸν ἱερὸν ᾿Από- 
στόλον, « ὅς διχαιώσει περιτομὴν ἐχ πίστεως. » Τὸ 
δὲ, «"Ott ἔρχεται χρῖναι τὴν γῆν, » γένοιτ᾽ ἂν δηλω- 

«xbv xa τῆς δευτέρας αὑτοῦ παρουσίας. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ Ζ'. 


Ἀπὸ ψαϊμοῦ pc. --- Λόγος Θεοῦ εἰς ἀγθρωπους 
ἀποστε.1.Ἰόμενος ἐπὶ θεραπείᾳ καὶ σωτηρίᾳ ψυ- 
xov, τῶν πάλαι ἐν καχίαις τετρυχωμέγνων. 

« Ἐξομολογησάσθωσαν τῷ Κυρίῳ τὰ ἐλέη αὐτοῦ, 
xai τὰ θαυμάσια αὐτοῦ τοῖς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων * ὅτι 
συνέτριψε πύλας χαλχᾶς, xal μοχλοὺς σιδηροῦς συν- 
ἐθλασεν. ᾿Αντελάδετο αὐτῶν ἐξ ὁδοῦ ἀνομίας αὐτῶν * 
διὰ γὰρ τὰς ἀνομίας αὐτῶν ἐταπεινώθησαν" πᾶν 
βρῶμα ἐδδελύξατο ἡ Ψυχὴ αὐτῶν, xaX ἤγγισαν ἕως 
τῶν πυλῶν τοῦ θανάτον, χαὶ ἐχέχραξαν πρὸς Κύριον 
ἐν τῷ θλίδεσθαι αὐτοὺς, xa Ex τῶν ἀναγχῶν αὐτῶν 
ἔσωσεν αὐτούς. ᾿Απέστειλε τὸν λόγον αὐτοῦ, καὶ ἰάσατο 


" Psal. xcv, 19, 15. ** Psal. xcvi, 1, 3. 


B 
A psalmo xcvi. 


significare poterit. 
D 


** ibid, 9. * ibid. 8, 9. 


et populos in veritate sua *', » Hoc item loco ventu- 
rus ad homines promittitur Dominus, novumque 
in adventum ejus canendum esse canticum, Novum 
videlicet Testamentum, non ab una Judaica gente, 
sed ab omni terra, Evangelioque illustrandum non 
amplius ipsum Israel, sed omnes gentes : quando- 
quidem fore ipsorum regem ait eum , qui venturus 
sit Dominus. Quis porro hic sit alius, quam Deus 

Verbum ? qui justitia orbem terre, et veritate 

humanitatem judicaturus , ex :edu0 omnibus qui in 

orbem terre essent hominibus, vocationem suam, 
et post vocationem, salutem a Deo impertiendam 
esse putavit. 

CAPUT VI. 

— Canticum novum, gentium- 
que cognilio justilie, venturusque ipse judez uni- 
versi. 

« Cantate Domino canticum novum, quoniam mí- 
rabilia fecit, » et cztera : « Notum fecit Dominus 
salutare suum, in conspectu gentium revelavit ju- 
stitiam suam??. » Et rursus : « Viderunt omnes 
termini terre salutare Dei nostri, jubilate Domino, 
omnis terra**. » Et ad extremum : « Montes exsul- 
tabunt a conspectu Domini, quoniam venil, quoniam 
venit judicare terram. Judicabit orbem terra in ju- 
stitia, et populos in zquitate?** : » multorum bo- 
norum effectorem Domini adventum gentibus con- 
tigisse, hc verba pradicunt , que quidem bona, 


C per eumdem Salvatoris nostri adventum, exitum 


accepisse monstrantur. Non prius enim, sed ex 
illo duntaxat, novum Novi Testamenti canticum 
apud omnes homines canitur, eL mirabilia ejus per 
scripturam Evangeliorum 964 nota fiunt, et exau- 
diuntur ab omnibus. Quinetiam salutare, quod se- 
cundum reditum illius in vitam percipitur, omnibus 
patefaetum est gentibus, οἱ cum eo vera justitia, 
per quam evidenter ostensum est, quod non Judzo- 
rum solum sit Deus, sed aliarum quoque gentium : 
« Quandoquidem, unus Deus, » sanctus ait Ápo- 
stolus, « qui justificabit circumcisionem ex fide, 
et preputium per fidem ?**. » Illud autem : « Quod venit 
judicare terram, » etiam alterum illius adventum 


CAPUT VII. 


A psalmo cvi. — Verbum Dei ad homines missum 
ad medelam et salutem animarum, que quondam 
teraicg oppressa que erant in malis. 

« Confiteantur Domino misericordiz ejus, et mira- 
bilia ejus filiis hominum : quia contriv't portes 
areas, et vectes ferreos confregit. Suscepit eos de 
via iniquitatis eorum, nam propter injustitias suas 
humiliati sunt : omnem escam abominata est anima 
eorum, et appropinquaverunt usque ad portas mor- 
tis, et clanaverunt ad Dominum cum tribularen- 
tur, et de necessitatibus eorum liberavit eos : misi- 
verbum suum et sanavit eos, et eripuit eos de in- 


*! [tom. mni, 90. 


423 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


4 


teritionibus eofut**. » Et. post alia : « Exaltent ἃ αὑτοὺς, xal ἐῤῥύσατο αὐτοὺς Ex τῶν διαφθορῶν a3- 


eum : [in Ecclesia populi, et in cathedris seniorum 
laudent eum, ! posuit flumina in desertum, et exitus 
aquarum in sitim, terram fructiferam in salsugi- 
nem, a malitia inhabitantium in ea : posuit deser- 
tum in stagna aquarum, et terram sine aqua in 
exitus aquarum, et collocavit illic esurientes, et 
constituerunt civitatem habitationis 53, » Plane hzc 
quoque nominatim Dei Verbi de ccelo descensum 
annuntiant, prosperosque ejusdem adventus suc- 
cessus : « Misit, inquit, Verbum suum, et sanavit 
eos. » Verbum autem Dei nos plane hoc dicimus, 
quod salutis causa ad omnes homines a Patre mis- 
sum est : quodque ex sacris Evangeliis celebrare 
ut Deum, edocti sumus. 965 Significat preterea 
illius usque ad mortem descensum, quo propter 
eos, qui ad hanc ante ipsum venerant, usus est : 
etiam adventus ipsius causam docet, utique ut eos 
liberaret, qui per ipsum servandi erant. Nam eos 
qui ante ipsum, usque ad portas mortis perveme- 
rant, ipse solus servavit, atque eosdem sanitati 
rTestituens, de interitionibus ipsorum eripuit, ne- 
que hoc aliter perfecit, quain eas mortis portas 
conterens, qui rex dicuntur, et vectes confrin- 
gens, qui ferrei : ac deinceps post hzc certo or- 
dine diviuat, eos esse in solitudinem redigendos, 
qui ipsum venientem non susceperint, « Posuit 
enim, inquit, flumina in desertum, et exitus aqua- 
rum in sitim, terram fructiferam in salsuginem a 
malitia inhabitantium in ea. » Quz quidem plane 
cognita habebis, si percurreris illam Judaicz gentis 
antiquitus celebratam Jerusalem , ejusque gloriam, 
ac divine frugis proventum, eorum utique san- 
etorum hominum Deique amicorum, qui in ea 
vixerint, quam utique in praesenti omnibus his 
rebus privatam spoliatamque invenies. Nam post 
Christi adventum, facta est vere infructuosa et sine 
aqua, et omnino deserta, et, ut ait prophetia « in 
salsuginem a malitia inhabitantium in ea. » His 
adnectit deinceps, atque admodum certo ordine et 
prophetico more proponit, ejus quz olim deserta et 
siticulosa erat, sive hane uniuscujusque hominis 
animam, sive de gentibus collectam Ecclesiam 
dixeris, ejus, inquam, commutationem in sanctos 
mores, necnon in divinis sermonibus proventum, 


τῶν. » Kat μεθ᾽ ἕτερα « ὙΨωσάτωσαν αὐτόν * ἔθετο 


ποταμοὺς εἰς ἔρημον, χαὶ διεξόδους ὑδάτων εἰς δίψος, 


γὴν χαρποφόρον εἰς ἅλμην ἀπὸ χαχίας τῶν χατοι- 
χούντων ἐν αὐτῇ. Ἔθετο τὴν ἔρημον εἰς λίμνας ὑδά- 
των, xal γῆν ἄνυδρον εἰς διεξόδους ὑδάτων * χαὶ χατ- 
ᾧχισεν ἐχεῖ πεινῶντας, xal συνεστήσαντο πόλεις χατ- 
oxecíac. » Καὶ ταῦτα σαφῶς ὀνομαστὶ τὴν Θεοῦ 
Λόγου ἐξ οὐρανῶν χάθοδον εὐαγγελίξεται, τά τε τῆς 
“παρουσίας αὐτοῦ χατορθώύματα. « ᾿Απέστειλε γοῦν, 
φησὶ, τὸν Λόγον αὐτοῦ, χαὶ ἰάσατο αὑτούς. » Λόγον 
δὲ Θεοῦ ἡμεῖς σαφῶς τοῦτόν φαμεν τὸν πρὸς τοῦ Πα- 
τρὸς ἀποσταλέντα πᾶσιν ἀνθρώποις Σωτῆρα" 0v xai 
διὰ τῶν ἱερῶν Εὐαγγελίων θεολογεῖν πεπαιδεύμεθα. 
Αἰνίττεται δὲ χαὶ τὴν μέχρι θανάτου χάθοδον αὐτοῦ 


Β διὰ τοὺς ἐφθαχότας εἰς τοῦτον γεγενημένην" xal 


τὴν γε αἰτίαν τῆς ἀφίξεως αὐτοῦ͵ παρίστησι, τὴν 
ἀπολύτρωσιν ἐμφαίνων τῶν δι᾿ αὐτοῦ σωθτσομένων. 
Τοὺς γὰρ ἐφθαχότας ἕως τῶν πυλῶν τοῦ θανάτου 
ἔσωσε μόνος αὑτούς. Τούτους δὲ xai ἐῤῥύσατο ἰασά- 
μενος ἐχ τῶν διαφθορῶν αὐτῶν χαὶ διεπράξατό γε 
ταῦτα οὐχ ἄλλως ἣ τοῦ θανάτον τὰς λεγομένας πύλας 
χαλχᾶς συντρίψας, xal τοὺς σιδηροῦς μοχλοὺς συγ- 
χλάσας. Καὶ δὴ μετὰ ταῦτα ἀχολούθως προφητεύει 
τὴν εἰς ἔρημον χατάπτασιν τῶν μὴ ἐλθόντα παρα- 
δεξαμένων αὐτόν' « Ἔθετο γὰρ, φησὶ, ποταμοὺς εἰς 
ἔρημον, χαὶ διεξόδους ὑδάτων εἰς δίψος, γῆν χαρπο- 
φόρον εἰς ἄλμην ἀπὸ χαχίας τῶν κατοιχούντων ἐν αὖ» 
τῇ.» "À xaX νοήσεις ἀναδραμὼν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους 
ἐπὶ τὴν πάλαι βοωμένην Ἱερουσαλὴμ, καὶ τὴν δόξαν 
αὐτῆς, xaX τὴν ἐθνῶν χαρποφορίαν, τῶν ἐν αὐτῇ πολι- 
τευομένων ἁγίων χαὶ θεοφιλῶν ἀνδρῶν ἐπὶ τοῦ 
παρόντος ὑστερημένην. Μετὰ γὰρ τὴν τοῦ Χριστοῦ 
παρουσίαν γέγονεν ἀληθῶς ἄχαρπος, xai ἄνυδρος, 
καὶ παντελῶς ἔρημος, χαὶ, ὥς φησιν ἡ προφητεία, ε εἰς 
ἅλμην ἀπὸ χαχίας τῶν χατοιχούντων ἐν αὐτῇ. » Too- 
τοῖς ἐπισυνάπτει σφόδρα ἀχολούθως προφητιχῷ τρό- 
qup αἰνιττόμενος τῆς πάλαι ἐρήμου xaX διψάδος, fjxot 
πάσης ἀνθρώπου ψυχῆς, ἣ τῆς ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλησίας 
τὴν εἰς εὐσέθειαν μεταθδολὴν, τὴν τε ἐν θείοις λόγοις 
χαρποφορίαν" ἃ χαὶ προδήλως αἰνίττεται, λέγων " 
« Ἔθετο ἔρημον εἰς λίμνας ὑδάτων, » χαὶ τὰ ἑξῆς" 
ἅπερ νοῆσαι μόνου τοῦ παρὰ Θεῷ γένοιτ᾽ ἂν σοφοῦ, 
χατὰ τὴν ἐπὶ τέλει τοῦ ψαλμοῦ φήσασαν ἐπαγωγήν" 
€ Τίς σοφὸς, χαὶ φυλάξει ταῦτα; ν xai τὰ ἑξῆς. 


que etiam planius innuit, dicens : « Posuit desertum in stagna aquarum, » etc., quz utique intelli- 
gentia consequi ejus unius esse potest, qui apud Deum sit sapiens, sicut ea inductio babet, quz in 


fine psalmi ait : 


CAPUT VIII, 

A psalmo cxvi et cxvii.. — /— Gentium. vocatio, 
Deusque manifeste apparens, et benedictus qui 
venit in nomine Domini. 

« Laudate Dominum, omnes gentes, et collau- 
date eum, omnes populi, quoniam $66 confirmata 
est super mos misericordia ejus?**, » et csetera : 
« Ὁ Domine, salvum fac jam nunc, o Domine, 
da profectum jam nunc. Benedictus qui venit in 


*! Psal, cvi, 15-20. 35 ibid. 32-27. ** ibid. ἐδ. 


« Quis sapiens, et custodiet haec **? » eic. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ H'. 
᾿Απὸ ψαλμοῦ pic xal git. — Ἐθνῶν κλῆσις, Θεός 
τὸ ἐπιραγὴς, καὶ εὐ.λογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν 
ὀνόματι Κυρίου. 

« Αἰνεῖτε τὸν Κύριον, πάντα τὰ ἔθνη, xal ἐπαινε- 
σάτωσαν αὐτὸν πάντες οἱ λαοί" ὅτι ἐχραταιώθη ἐφ᾽ 
ἡμᾶς τὸ ἔλεος αὐτοῦ,» xal τὰ ἑξῆς : «OQ Κύριε, σῶδον 
δὴ, ὦ Κύριε, εὐόδωσον δῆ. Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος 
ἐν ὀνόματι Κυρίου. Θεὸς Κύριος, χαὶ ἐπέφανεν 


8. Psal. cxvi, 1,2. 


425 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LiB. VI. 


426 


ἡμῖν. » Καὶ τούτου μέμνηται ἡ ἱερὰ τοῦ Εὐαγγελίου A nomine Domini. Deus Dominus et illuxit nobis **. » 


Y'gaxgh, τέλους τετυχηχότος, ὁπηνίχα ὁ Σωτὴρ xaX Κύ- 
Quoc ἡμῶν αὐτὸς ὁ Χριστὸς εἰσήξι εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα, 
πολύ «s πλῆθος; ἀνδρῶν xal παίδων προῆγεν αὐτὸν 
μετ᾽ εὐφροσύνης ἐπιδοώντων- « Ὧσαννὰ τῷ υἱῷ τῷ 
Δαδὶὸδ, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου, 
"ave ἐν τοῖς ὑψίστοις. ν» ᾿Αντὶ γὰρ τοῦ, ε ὦ Κύριε, 
σῶσον δὴ,» χειμένου ἐν τῷ ψαλμῷ, τὸ « ὯὩσαννὰ » 
Ἑδραϊχώτερον φάσχοντες ἐπεθόων ἑρμηνεύεται δὲ 
τοῦτο, ε«Σῶσον δή.» Καὶ τὸ, «Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος 
ἐν ὀνόματι Κυρίου, » διασαφεῖ τὸ λόγιον ἑξῆς φάσχον" 
ε Θεὸς Κύριος, xal ἐπέφτνεν ἡμῖν. » Οὐχοῦν εἷς χαὶ ὁ 
αὐτὸς ἦν ὁ ἐπιφανεὶς ἡμῖν Θεὸς Κύριος, ὁ τοῦ Θεοῦ 
δι λαδὴ Λόγος, ὁ καὶ διὰ τοῦτο εὐλογν μένης, ὅτι δὴ ἐν 
ὀνόματι Κυρίου τοῦ πέμψαντος αὑτὸν Πατρὸς τὴν εἰς 

ἀνθρώπους αὗτου παρουσίαν ἐποιήσατο. Ἐλέγχων 
γοῦν τοὺς ἀπιστοῦντας αὑτῷ τῶν ἐχ περιτομῆς, ἔλεγε 
πρὸς αὐτούς ε Ἐγὼ ἦλθον ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Πατρός 
μου, xaX οὐ λαμδάνετέ με. ΓΛλλος ἐὰν ἔλθῃ ἐν τῷ 

ἐνόματι τῷ ἰδίῳ, ἐχεῖνον λέψεσθε. » Εἰχότως οὖν τὸ 

Πνεῦμα τὸ ἅγιον οὐχέτι τῷ Ἰουδαίων λαῷ, ἀλλὰ 

πᾶτι τοῖς ἔθνεσι, τὰ ἐν τῇ ἀρχῇ τοῦ Ψαλμοῦ mpo3- 


φωνεϊ. 


tis?*. » Merito ergo Spiritus sanctus, non amplius 


qua in principio psalmi leguntur, enuntiat. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ΄. 


"Ἀπὸ Ψαϊλμοῦ ρμγ'. --- Κύριος οὐρανόθεν κατιὼν 
^ σωτηρίας Érexev, qói] τε ἐπὶ τούτῳ 
ἀδομένη, Καινῆς Διαθήκης δη.ἰαδή. 

« Kopie, τί ἔστιν ἄνθρωπος, ὅτι ἐγνώσθης αὐτῷ, ἣ 
υἱὸς ἀνθρώπου, “τι λογίζῃ αὑτόν ; Κύριε, χλῖνον obpa- 
νοὺ:;, χαὶ χατάδτθι - ἅψαι τῶν ὁρέων, xaX χαπνισθή- 
Govza:. » Καὶ ὑποῦὰς ἐπιλέγει" « Ὁ Θεὸς, ὠδὴν χαινὴν 
ἄτομα! got. » "Eysa0a: χαὶ ταῦτα τῆς προσχειμένης 
ὑποθέσεως ἡγοῦμαι. Τὴν γὰρ εἰς ἀνθρώπους γνῶσιν 
«οὔ Θεοῦ Λόγου θαυμάξων, ὑπερεχπλήττεται τῆς φιλαν- 
θρωπίας, δι᾽ ἧς τῆς θεότττος ὑποδὰς xai, τοῦ συμ- 
φυοὺς μεγέθους ἑαυτὸν σμιχρύνας, ἠξίωσε τῆς ἰδίας 
Ὁνώσεως τὸ ἀνθρώπειον γένος. Ἑνταῦθα μὲν οὖν 
εὔχετα: λέγων" ε Κύριε, χλῖνον οὐρανοὺς xaX χατά- 
θνγθ:. » Ἐν ὃξ τῷ ἑπταχαιδεχάτω depo εἴρηται" 
« Καὶ ἔχλινεν οὐρανοὺς, καὶ χατέδη, χαὶ γνόφος ὑπὸ 
“οὺς πόδας αὑτοῦ " xaX ἐπέδη ἐπὶ χερουδὶμ, xal ἐπε- 


πάτθη ἐπὶ πτερύγων ἀνέμων. » Δι᾽ ὧν τὰ τῆς ἀνόδου, p 


ἣν ἀπὸ γῆς εἰς οὐρανοὺς ἐποιήσατο, θεσπίζει. Ὅπως 
ü& χάθοδον χροὶ; νοεῖν xat ἄνοδον τοῦ Θεοῦ Λόγου, o5 
τοπιχὼς μεταύάσεις ποιουμένου, τροπιχῶς δὲ τὰς 
ταάσδε οἰχονομίας αὐτοῦ τοῦτον τῆς Γραφῆς ἀποχα- 
Mim. τὸν τρόπον, ἐπ᾽ οἰχείας ἀποδώσομεν σχολῆς. 
Ἔδει: δὲ μντμονεῦσα: ἐν τούτοις xal vr; Καινῆς Δια- 
ers: ἂν ἔμελλεν ἡ τοῦ Χριστοῦ παρουσία προξενύ - 
&ty ἀνθρώποις" αὕτη δέ ἐστιν d Καινὴ Διαθήχη μετὰ 
ἣν Παλα: ἂν ὑπὸ Χριστοῦ πᾶσι τοῖς ἔθνεσι δεδομένη. 
διόφτσι τὸ μετὰ χεῖρας λόγιον" « Ὃ Θεὸς, ᾧδὴν καινὴν 
Éxyai cot. » Τὸ δὲ, «"Aqat τῶν ὁρέων, xai χαπνι- 
σύέσονται,» αἰνίττεσθαι ἡγοῦμαιἐμπρη "μὸν χαὶ ἀφα- 
γισμὸν κάστς εἰδωλολατρείας, ἥτις παρὰ τοῖς παλαιοῖς 
3* Pgal. cxvii, 90, Matth. xxi, 9. 
10, 11 
PavnoL, Gs. XXII. 


35 Joan. v, 43. 


Enimvero de bac ipsa re, quemadmodum suum finem 
contigerit, eliam sacra Evangelii Scriptura mentio- 
nem facit, quo tempore Salvator ac Dominus noster, 
ipse Christus Hierosolyma ingressus est, atque in- 
gens multitudo virorum et puerorum, ipsum ante- 
cedebat, cum kHetitia clamantium : « Hosanna filio 
David, benedictus qui venit in nomine Domini, 
hosanna in excelsis ". » Pro eo enim quod in psal- 
mo positum est : «O Domine,.salvum fac jam nunc, » 
illud : « Hosanna, » Hebraice more acclamabant, id 
autem in nostra lingua, Salvum [ας dum, reddi 
solet. lllud vero : « Benedictus qui venit in nomine 
Domini : » ipsum declarat oraculum, quod deinceps 
ita ait : « Deus Dominus, et illuxit nobis. » Unus 


D igitur, idemque fuit, qui seipsum nobis ostendit 


Deus ac Dominus, Dei videlicet Verbum. Quod etiam 
idcirco est benedictum, quoniam in nomine Domini, 
qui ipsum misit, Patris, suum ad homines adven- 
tum exhibuit. ltaque eos arguens, qui ipsi de cir- 
cumcisione non credebant, dicebat ad eos : « Egc 
veni in nomine Patris mei, et non accipitis me. 
Alius si veniet in nomine proprio, illum accipie- 
ad Judaicum populum, sed ad omnes gentes, ea 


CAPUT IX. 


A psalmo cxLi, --- Dominus de. celo. descendens 
salutis hominum gratia, canticumque novum super 
hac re canendum, Novi videlicet Testamenti. 

« Domine qvid est homo, quod innotuisti ei? 
aut filius hominis, quod reputas eum? Domine, in- 
clina ccelos, et descende : tange montes, et fumiga- 
bunt. ** » Et progressus, adjungit : « Deus, canti- 
cum novum cantabo tibi *. » Hzc quoque cum propo- 
sito argumento esse conjuncta, sane ego putaverim, 
267 Cognitionem enim hominibus traditam Dei 
Verbi admirans, ipsam clementiam obstupescit, 
propter quam infra divinam suam naturam descen- 
dens, seque ipsum naturali sua magnitudine mi- 
norem efficiens, propria ipsius cognitione humanum 
genus dignum existimavit. Itaque hoc loco orat, 
dicens: « Domine, inclina ccelos et descende. » At 
enim in decimo septimo psalmo ν΄ dictum est: « Et 
inclinavit ceelos et descendit, et caligo sub pedibus 
ejus : et ascendit super cherubim, et volavit: vola- 
vit super pennas ventorum. »In quibus verbis, 
ea quae ad ascensum spectant, quo de terra ad 
celum se sustulit, divinat : quod autem descensum 
atque ascensum Dei Verbi, non quosdam ejus per 
locum transitus accipere oporteat, quandoquidem 
in hunc modum Scriptura divina, tales ejus dispen- 
sationes appellare consuevit, suo loco otiosius de- 
monstrabimus. Oportet autem in his etiam Novi 
Testamenti mentionem facere, quod hominibus erat 
Christi adventus conciliaturus: hoc sane Novum 
Testamentum illud est, quod a Christo post Vetus 
alterum omnibus gentibus tradilum est, Proinde 
9 Psal. cxLit, 9, Ὁ. V ibid. 9. 5' vers, 


1^ 


451 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 428 


oracaühum quod nunc in manibus est, sic ait: A ἐν τοῖς ὄρεσι μάλιστα ἑσπουδάξετο ὥστε ἤδη xai 
« Deus, canticum novum cantabo tibi **.» lllud αὐτοὺς Ἰουδαίους ἀπελέγχεσθαι, ὡς ἐπὶ πᾶν ὄρος 
autem: « Tange montes et fumigabunt», arbitror ὑψηλὸν, χατὰ μίμησιν τῶν ἀλλοφύλων ἐθνῶν, εἰδωλο- 
significare, quod omnium simulacrorum cultus sit λατροῦντας. 

incendendus ac delendus, qui apud antiquos in montibus maxime frequentabatur; denique etiam 
ipsi Judzi reprehendebantur, quod in omni monte excelso, ad imitationem externarum gentium, si- 


mulacra colerent. 
! CAPUT X 


A psalmo cxLvit.. — Dei Verbum in terram missum, 
el Lrevi tempore. percurrens universos homines. 


« Lauda, Jerusalem, Dominum, lauda Deum tuum, 
Sion **. » Deinde paululum progressus ait: « Qui 
emittit eloquium suum terre, velociter currit ser- 
mo ejus **: » constat autem-eum qui mittit, ab eo 


KEO9AAAION Ι΄. 


'Azó sra Apov ρμῦ. — Λόγος ἐπὶ γῆς ἀποστε.1.16- 
μενος, καὶ ἐν βραχεῖ χρόνῳ πάντας ἀνθρώ- 
σους διατρέχων. 

« "Enaivet , Ἱερουσαλὴμ, τὸν Κύριον, αἵνει τὸν 
Θεόν σου, Σιών.» Εἶθ᾽ ὑπούάς φησιν" « Ὁ ἀποστέλλων 
τὸν λόγον αὐτοῦ τῇ YT)" ἕως τάχους δραμεῖται ὁ λόγος 
αὐτοῦ. » Σαφὲς δὲ, ὅτι τοῦ ἀποστελλομένου ὁ ἀπο- 


qui mittitur esse diversum. Habes igitur etiam hoc B στέλλων ἕτερος ὧν τυγχάνει. Ἔχεις τοιγαροῦν χὰν- 


loco, eum quidem qui mittit, supremum Deum, 
268 eum vero qui mittitur sermonem: qui cum 
multa habeat nomina, nunc Sapientia, nunc Sernio, 
et interdum Deus, et alias Dominus in divinis ora- 
culis nuncupatur; quod si attenderis quemadmo- 
dum brevissimo tempore, omnem: terrarum orbem 
Sermo doctrinz illius impleverit, profecto vaticinii 
obstupesces eventum dicentis : « Velociter currit 
sermo ejus. » 


CAPUT XI. 


A secundo Regnorum. — Dominus de celo descen- 
dens, qui gentium, que prius illum non cognosce- 
bant, duz exsistit, et a Judaica gente seipsum est 
aversurus. 


« Et locutue est David Domino verba carminis 


hujus **. Deinde progressus, ita ait : « Et inclina- 
vit celos et descendit, et caligo sub. pedibus ejus; 
et ascendit super cherubim, et volavit, volavit super 
pennas ventorum, et posuit tenebras latibulum 
suum : » tum in fineejusdem carminis **: « Libera 
me, inquit, de centradictionibus populi, constitues 
me in caput gentium ; populus quem non cognovi, 
servivit mihi; in auditu auris obedivit mihi ; filii 
alieni rejicientur ", » Qui inclinavit coelos, et de- 
scendit Deus, qui assumptum sibi hominem inscen- 
dit (quem sane bominem, nunc oraculum cberu- 
bim nominat), volavit cum eo sursum, comitantibus 
stipantibusque ipsum divinis spiritibus, qui nunc 


ταῦθα τὸν μὲν ἀποστέλλοντα τὸν, ἐπὶ πάντων θεόν" 
τὸν δὲ ἀποστελλόμενον, τὸν λόγον" ὃς πολυώνυμος ὧν, 
τοτὲ μὲν Σοφία, τοτὲ δὲ Λόγος, ἄλλοτε δὲ Θεὸς, xai 
πάλιν Κύριος διὰ τῶν θείων χρησμῶν ἀνηγόρευται. 
Ἐπιστήσας δὲ, τίνα τρόπον ἐν σφόδρα χρόνῳ βραχεΐ 
τὴν πᾶσαν οἰχουμένην ἔπλησεν ὁ τῆς διδασχαλίας 
αὐτοῦ λόγος, εὖ οἶδ᾽ ὅτι τὸ ἀποτέλεσμα θαυμάσεις τῆς 
προῤῥήσεως φασχούσης " « Ἕως τάχους δραμεῖται ὁ 
λόγος αὐτοῦ. » 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ IA'. 


᾿Απὸ τῆς δευτέρας τῶν BactAsuor. — Κύριος ἐξ 
οὐρανοῦ κατιὼν, ἡγούμενος τῶν πρὶν οὐκ ἐγγω- 
κότων αὐτὸν ἐθγῶν, τὸ δὲ ᾿Ιουδαίων ἔθνος 
ἀποστραφησόμεγος. 


« Καὶ ἐλάλησε Δαδὶδ τῷ Κυρίῳ τοὺς λόγους τῆς 
δῆς ταύτης. » Εἶθ᾽ ἑξῆς φησι " « Καὶ ἔχλινεν οὐρα- 
νοὺς χαὶ χατέδη, χαὶ γνόφος ὑποχάτω τῶν ποδῶν 
αὐτοῦ " καὶ ἐπέθη ἐπὶ χερουθὶμ., ἐπετάσθη ἐπὶ πτε- 
ρύγων ἀνέμων, xai ἔθετο σχότος ἀποχρυφὴν αὑτοῦ. » 
Καὶ ἐπὶ τέλει τῆς αὐτῆς δῆς " « Ῥύσῃ με, φησὶν. 
ἐξ ἀντιλογιῶν λαοῦ. Καταστήσεις με εἰς χεφαλὴν 
ἐθνῶν. Λαὸς ὃν οὐχ ἔγνων, ἐδούλευσέ μοι, εἰς ἀχοὴν 
ὠτίου ὑπήχουσέ μου. Υἱοὶ ἀλλότριοι ἀποῤῥιφθή- 
σονται. ν» Ὁ xAlvag οὐρανοὺς xal χαταθὰς θεὸς, 
ὁ ἐπιδὰς ᾧ ἀνείληφεν ἀνθρώπῳ, ὄντινα νῦν χερουδὶμ 
ὁ λόγος ὀνομάζει, ἀνέπτη σὺν αὐτῷ τὴν ἄνοδον πε- 
ποιημένος μετὰ τῶν δορυφορούντων αὐτὸν θείων 
πνευμάτων, πτερύγων ἀνέμων χαὶ αὐτῶν χρηματι- 


ipsi quoque ventorum pennz appellantur. Obscure p) ζόντων. Σχοτεινῶς δὲ ταῦτα xal ἐν παραδύστῳ γεγε- 


vero haec et in abscondito facta esse, per quzedam 
arcana et latentia verba significat, ubi ait: « Et 
posuit tenebras latibulum suum.» Quas vero se- 
quuntur deinceps, assumpte a Christo hominis 
nature consentanea sunt, οἱ contradictionem quz 
adversus illum facta est Judaici populi precinunt, 
necnon doctrinas Christi gentes esse auscultaturas: 
lisdem porro verbis similia invenies in psalmo de- 
cimo septimo: in que quod nobis visum est, ante 
jam diximus. 


νῖσθαι, κατά τινας ἀποῤῥήτους xal λανθάνοντας 
αἰνίττεται λόγους, φάσχων * « Καὶ ἔθετο σχότος ἀπο- 
χρυφὴν αὑτοῦ. » Τὰ δὲ ἑξῆς ἀχολούθως τῇ τοῦ 
Χριστοῦ ἐνανθρωπήσει τὴν κατ᾽ αὐτοῦ γενομένην 
ἀντιλογίαν τοῦ Ἰουδαίων λαοῦ σημαίνει, καὶ τὴν τῶν 
ἐθνῶν Exaxohy τῆς τοῦ Χριστοῦ διδασχαλίας. Αὐτοῖς 
δὲ ῥήμασι τὰ παραπλήσια εὕροις ἂν καὶ ἐν ἑπταχαιδε- 
χάτῳ ψαλμῷ, εἰς ἃ τὰ φανέντα προείρηται. 


** Dgal, ΟΣ], 9. Pgal. οχεν, 19, ^ ibid. 46, ** Psal. xvin, d. ** ibid. 10-42. 5 ibid 44.460. 


429 
ΚΈΦΑΛΑΙΟΝ IP. 
"Az τῆς τρίτης τῶν Βασι.λειῶν. --- Θεὸς οὐρανό- 
θεν κατιὼν, xal μετ᾽ ἀγθρώπων ἐπὶ γῆς κατοι- 
γος 


« Καὶ νῦν, Κύριε ὁ Θεὸς Ἰσραὴλ, πιστωθήτω δὴ 
τὸ ῥτμά σου, ὃ ἐλάλησας τῷ παιδί σου τῷ Δαδὶδ τῷ 
πατρί μον" ὅτι εἰ ἀληθῶς χατοιχήσει Θεὸς μετὰ ἀν- 
θρώπων ἐπὶ γῆς, εἰ ὁ οὐρανὸς χαὶ ὁ οὐρανὸς τοῦ οὐ- 
ρανοῦ οὐχ ἀρχέσουσί cot. » Κεῖται ταῦτα αὐταῖς λέ- 
ξεσιν καὶ ἐν Παραλειπομέναις « Τῷ μὲν οὖν Δαδὶδ 
ἐπηγγείλατο ὁ Θεὸς ἀναστήσειν ἐχ χοιλίας αὐτοῦ βα- 
σιλέα, οὗ πατὴρ αὐτὸς ὁ Θεὸς ἔσεσθαί φησιν, ὥστε 
τὸν γενόμενον Ex. σπέρματος Aa615, Υἱὸν ὀνομασθῆναι 
Θεοῦ, θρόνον τε βασιλείας ἕξειν αἰώνιον. » Ταῦτα δὲ ἐν 
μὲν τῇ δευτέρᾳ τῶν Βασιλειῶν διὰ Νάθαν τοῦ προφή- 
του ἐχρήσθη τῷ Δαδὶδ τοῦτον τὸν τρόπον᾽ «Kat ἕσται, 
ἐὰν πληρωθῶσιν al ἡμέραι σου, xai χοιμηθήσῃ μετὰ 
τῶν πατέρων σου, χαὶ ἀναστήσω τὸ σπέρμα σου μετὰ 
σέ- ὃς ἔσται ix. τῆς χοιλίας σου, χαὶ ἑτοιμάσω τὴν 
βασιλείαν αὐτοῦ. Αὐτὸς οἰχοδομήσει μοι οἶχον τῷ ὀνό- 
ματί μου, καὶ ἀνορθώσω τὸν θρόνον αὐτοῦ ἕως εἰς τὸν 
αἰῶνα. Ἐγὼ ἔσομαι αὐτῷ εἰς Πατέρα, χαὶ αὐτὸς ἔσται 
μοι εἷς Υἱόν. » Τὰ δ᾽ αὐτὰ xai ἐν Παραλειπομέναις 
ὁμοίως εἴρηται. Ἔν δὲ ψαλμῷ ὀγδοτιχοστῷ ὀγδόῳ λέ- 
λεχται" « Αὐτὸς ἐπιχαλέσεταί ue * Πατήρ μου εἶ σὺ, 
Θεός μου, χαὶ ἀντιλήπτωρ τῆς σωτηρίας μου. Κἀγὼ 
πρωτότοχον θήσομαι αὐτὸν, ὑψηλὸν παρὰ τοῖς βασι- 
λεῦσι τῆς γῆς εἰς τὸν αἰῶνα φυλάξω αὐτῷ τὸ ἔλεός 
poo, καὶ ἢ διαθήχη μου πιστὴ αὐτῷ " xai θήσομαι εἰς 
τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος τὸ σπέρμα αὐτοῦ, xal τὸν θρό- 
νον αὑτοῦ ὡς τὰς ἡμέρας τοῦ οὐρανοῦ. » Καὶ πάλιν" 
« Ὥμοσα Δαδὶδ τῷ δούλῳ μου - Ἕως τοῦ αἰῶνος ἕτοι- 
μάπω τὸ σπέρμα σον, xa οἰχοδομήσω εἰς γενεὰν τὸν 
θρόνον σου. » Καὶ αὖθις" «"Aza& ὥμοσα ἐν τῷ ἁγίῳ 
μου, εἰ τῷ Δαδὶδ ψεύσομαι " τὸ σπέρμα αὐτοῦ εἰς τὸν 
αἰῶνα μενεῖ, καὶ ὁ θρόνος αὐτοῦ ὡς ὁ ἕλιος ἐναντίον 
μου, xai ὡς fj σελήνη χατηρτισμένη εἰς τὸν alo- 
να. » Τούτων δὴ χαὶ ὁ ἑχατοατὸς τριαχοστὸς πρῶ- 
τος ψαλμὸς μνημονεύσας, ἐπὶ τὸν Χριστὸν ἀναφέρει 
τὰ δηλούμενα. Ἄχουε δ᾽ οὖν xaX τούτου" « Μνήσθητι, 
Κύριε, τοῦ Δαδιδ, χαὶ πάσης τῆς πραότητος αὐτοῦ" 
ὡς ὥμοσε τῷ Κυρίῳ, ηὔξατο τῷ Θεῷ Ἰαχώδ. » Οἷς 
u£0' ἕτερα ἐπιλέγει" «Ὥμοσς Κύριος τῷ Δαδὶδ ἀλή 
θειαν, xal o5 μὴ ἀθετέσῃ αὐτήν. "Ex χαρποῦ τῆς χοι- 
λίας σου θήσομαι ἐπὶ τὸν θρόνον cov. » Καὶ ὑποχατα- 
6àc ἑξῆς, τὸν Ex χαρποῦ χοιλίας Δαβὶδ ἀνασττησόμε- 
wo» λευχότερον ὀνομάζει, λέγων ε Ἔχεϊζ ἐξανατελῶ 
πέρας τῷ Δαδὶδ, ἡτοίμασα λύχνον τῷ Χριστῷ μου 
«οὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ ἐνδύσω αἰσχύνην ἐπὶ δὲ αὐτὸν 
ἐξανθήσει τὸ ἁγίασμά μου. » Ταῦτα τοιγαροῦν Σολο- 
μῶν ὁ σοφώτατος τῷ ἑαυτοῦ πατρὶ χρησθέντα συν- 
νοήσας, μὴ μιχρὰ, μείζονα δὲ τῆς χατὰ ἄνθρωπον φύ- 
σεως τυγχάνοντα συνιδὼν, xal μᾶλλον ἁρμόζοντα 
Θεῷ ἔπερ αὑτῷ, xalzsp ὄντι υἱῷ Aa610, συνιείς τε 
τὸν πρὸς τοῦ Θεοῦ Πρωτότοχον ὠνομασμένον, χαὶ τὸν 
σαφῶ; προφητευόμενον Υἱὸν Θεοῦ, ὑπεργέγηθε ταῖς 


** 1}} Reg. vi11. 26, 21. "9 IE Reg. vir, 19-14. 591 Paral. xxi, 10. 


85 jbid. 36, 538. "* Psal. cxxxi, 4, 9. * ibid. 41. 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC.E LIB. VI. 
Α 


430 
969 CAPUT XII. 


A tertio Regnorum. — Deus de celo descendens, 
et cum hominibus in terra habitans. 


« Et nunc, Domiue Deus Israel, confirmetur 
jam verbum tuum, quod locutus es puero tuo 
David patri meo : quoniam si vere habitabit Deus 
cum hominibus in terra, si ccelum , et coelum coli 
non capient te **. » Posita sunt eadem hzc ad 
verbum item in Paralipomenis : siquidem ipsi 
David pollicitus fuerat Deus, excitaturum se de 
ventre ipsius regem, cujus patrem fore se, ipse 
Deus dixerat, usque adeo ut is qui nasceretur de 
semine David, esset Filius Dei nominandus, et 
solium regni zternum habiturus. Etenim hzc in 

B secundo Regnorum, per Nathan prophetam re- 
sponsa sunt ipsi David, in hunc modum : « Εἰ 
erit, cum completi fuerint dies tui, et dormieris 
cum patribus tuis, et suscitabo semen tuum post 
te, et quod erit ex ventre tuo, et parabo regnum 
ejus. Ipse zdificabit mihi donium in nomine meo, 
et erigam sedem ejus usque ad sempiternum. Et 
ero illi in Patrem , et ipse erit mihi in Filium €.» 
Eadem vero etiam in Paralipomenis, simili modo 
dicta sunt "9. In psalmo autem octogesimo octavo 
dictum est : « Ipse invocabit me, Pater meus es tu, 
Deus meus, et susceptor salutis mez. Εἰ ego pri» 
mogenitum ponam illum, excelsum prz regibus 
terre: in elernum servabo illi misericordiam 
meam, et testamentum meum, fidele ipsi: et 
po*am in seculum seculi semen ejus, et sedem 
ejus sicut dies cceli *'. » Et rursus : « Juravi Da- 
vid servo meo : Usque in seculum praparabo se- 
men tuum , et zdificabo in generationem et gene- 
rationem sedem tuam δ". » Et rursus : « Semel 
juravi in sancto meo, si David mentiar ; semen 
ejus in szeculum manet, et sedes ejus sicut sol in 
conspectu meo, et sicut luna perfecta in sz2cu- 
lum "5. » 9" Porro cum eadem haec etiam cen- 
tesimus tricesimus primus psalmus commemoret , 
ad Christum refert ea qua dictat. Audi igitur 
hunc quoque: « Memento, Domine, David, et 
omnis mansuetudinis ejus : sicut juravit Domi- 
no, votum vovit Deo Jacob δ". » Quibus post alia 
deinceps adjungit : « Juravit Dominus David ve- 
ritatem, et non frustrabitur eum. De fructu ven- 
tris tui ponam super sedem tuam "δ. » Et pau- 
lum progressus deinceps, eum qui sit de fructu 
ventris David suscitandus, planius nominat di- 
cens : « [llic producam cornu David , paravi lucer- 
nam Christo meo, inimicos ejus induam confu- 
sione. Super ipsum autem efflorebit sanctificatio 
mea **, » [taque hzc Salomon sapientissimus , quz 
patri suo responsa fuerant, cum intellexisset non 
ita parva esse, sed majora quam ut nature homi- 
nis convenire possent, Deoque potius accommo- 


" Psal. Lxxxvin, 27-30. ** ibid. 4. 


56 ibid. 17, 18. 


451 


EUSEBII CAESAÁRIENSIS OPP. PARS 1]. — APOLOGETICA. 


433 


danda quam sibi, cum esset quoque filius David, A ἐπαγγελίαις, xal συνεύχεται ιπιστωθῆναι τὰ τῆς 


vidissetque eum, qui a Deo Primogenitus nomi- 
naretur, quippe plane filius Dei diceretur futurus» 
valde talibus promissis gavisus est : et simul 
exoptavit confirmari ea, quz ad hoc vaticinium 
pertinerenf, necnon venturum illum de quo pro- 
phetia loqueretur, Primogenitum ac Dei Filium 
interim illum appellans. Quocirca sic ait : « Et 
nunc, Domine Deus lsrael, 


προῤῥήσεως, ἐπιδημήσειν τε τὸν προφητευόμενον 
Πρωτότοχον χαὶ Θεοῦ Υἱὸν ἀναγορεύων. Διό quot: 
« Καὶ νῦν, ὁ θεὸς Ἰσραΐλ, πιστωθήτω δὴ τὸ ῥτμά 
σου, ὃ ἐλάλησας τῷ παιδί σου Δαδὶδ τῷ πατρί μου" 
ὅτι εἰ ἀληθῶς χατοιχήσει Θεὸς μετὰ ἀνθρώπων ἐπὶ 
τῆς γῆς, εἰ ὁ οὐρανὸς χαὶ ὁ οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ οὐχ 
ἀρχέσουσί cot. » 


confirmetur verbum tuum, quod locutus es puero tuo David patri meo: 


quoniam si vere habitabit Deus cum hominibus super terram, si ccelum et celum coli non capient te. » 


CAPUT XIII. 


A Michea, — De descensu de celo ad homines , ac 
de futura. iu adventu ejus Judaicm gentis reje- 
ctione , et reliquarum omnium gentium. adoptione. 


« Àudite, populi omnes, et attendat terra, et 
omnes qui in ea sunt. Et erit Dominus Deus ve- 
ater in testimonium, Dominus de domo sancta sua: 
4,7 Ὁ quoniam ecce Dominus egreditur ex loco suo, 
et descendet super altitudines terre, et commove- 
buntur montes subter eo, et valles liquescent ut 
cera a facie ignis, et sicut aqua quz defertur in de- 
scensum : propter impietatem Jacob omnia hec, 
et propter peccatum domus Israel*'. » Nunc quoque 
aperte Dominus Deus de coelo descendens, deque 
loco suo egrediens, in iis quz proposita sunt nuntia- 
tur : erit autem hoc Dei Verbum, quod in iis, quz 
prius dicta sunt, cum genitum sit, eum esse Deum 
ac Dominum , et omnia sub se habentem demon- 


KEPAAAION ΙΓ". 


'Azó τοῦ Μιχαία. — Περὶ τῆς ἐξ οὐρανῶν εἰς 
ἀνθρώπους καθόδου, καὶ περὶ τῆς ἐπὶ τῆς πα- 


ρουσίας αὐτοῦ γενομένης ἀποῦ ολῆς μὲν τοῦ 
Ἰουδαίων ἔθνους, εἰσποιήσεως δὲ τῶν .1οι- 
σῶν ἁπάντων éÓrov. 


«᾿Αχούσατε, λαοὶ πάντες, χαὶ προσεχέτω ἧ γῇ. xal 
πάντες ol ἐν αὐτῇ. Καὶ ἔσται Κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν 
εἰς μαρτύριον, Κύριος ἐξ οἴχου ἁγίου αὐτοῦ. Διότι 
ἰδοὺ Κύριος ἐκπορεύεται ἐχ τοῦ τόπου αὐτοῦ, xol 
χκαταθήσεται ἐπὶ τὰ ὕψη τῆς γῆς, xa σαλευθήσεται 
τὰ ὄρη ὑποχάτωθεν αὐτοῦ, χαὶ αἱ χοιλάδες ταχύ δον- 
και ὡς χηρὸς ἀπὸ προσώπου πυρὸς, xaX ὧς ὕδωρ χα- 
ταφερόμενον ἐν χαταθάσει " δι᾽ ἀσέδειαν Ἰαχὼθδ 
πάντα ταῦτα, χαὶ 6v ἁμαρτίαν οἴχου Ἰσραήλ. » Καὶ 
νῦν ἀχαλύπτως ἐξ οὐρανοῦ χατιὼν Κύριος ὁ Θεὸς, 
ἐχπορευόμενός τε Ex τοῦ τόπου αὐτοῦ, διὰ τῶν προ- 
χειμένων χηρύττεται " εἴη 6 ἂν ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, 
ὃν μόνον διὰ τῶν ἔμπροσθεν γεννητὸν ὑπάρχειν Θεὸν 
χαὶ Κύριον μετὰ τὸν ἀνωτάτω χαὶ ἐπὶ πάντων ἐπ- 


stravimus. Locum autem ejus non aberres, si cc- (C. εδείξαμεν. Τόπον δ᾽ αὐτοῦ οὐχ ἂν ἁμάρτοις λέγων εἶ- 


leste regnum esse dicas , gloriosamque divinitatis 
ejus sedem, quam theologice extollens Propheta 
psallebat , ac dicebat: « Sedes tua, Deus, in sx- 
culum seculi ^: » super qua ipsum sedere tan- 
quam unicum Filium jussit Pater illis verbis : « Se- 
de a dextris meis **. » Nam hzc plane jam antea, 
ad unum Salvatorem nostrum Deum Verbum re- 
ferenda esse planum fecimus. Hunc igitur ipsum 
presens oraculum canit egredientem de loco suo, 
descensururm que super altitudines terrz. Porro au- 
tem quanam ha sint, nisi, id quod ipsa verba sonant, 
montes Israel et colles, de quibus innumerabiles 
prophetiz vaticinantur? ipsaque Jerusalem, et cum 
ea mons Sion , in quo plurimum diversatus est Sal- 
vator ac Dominus noster? Nam fore talium altitudi- 


num perditionem atque interitum, cauit in ipso D 


Christi descensu : et sane constat, post Salvatoris 
nostri adventum postque ea quia adversus illum 
sunt ausi, universa jlla, qux? nuper dicta sunt, de- 
populata fuisse, et ad extremam solitudinem reda- 
cta esse : verumtamen Judaice quoque gentis prin- 
cipes, et quod prius penes ipsos tegnum stabat, nec- 
non sacerdotium, et prima docentium sedes, qui 
nunc montes figurate nominantur, commovenda 
esse dici possunt in ipso Domini de ccelo adventu: 
et hoc ipsum quidem finem suum contigisse, quis 
non tandem fateatur, post Salvatoris nostri Jesu 
Christi tempora, cum omnia illa videre possit, non 


V Mieh. 1, 2-5. ** Psal. xni, 7. 


9 Psa]. cix, 1. 


ναι τὴν ἐν οὐρανοῖς βασιλείαν, τόν τε ἔνδοξον τῆς Ocó- 
τητος αὐτοῦ θρόνον, ὃν θεολογῶν ὁ Προφήτης ἔψαλ- 
λεν, € Ὁ θρόνος σον, » φάσχων, « ὁ θεὸς, εἰς τὸν 
αἰῶνα τοῦ αἰῶνος *» ἐφ᾽ ὄν αὐτῷ ὁ Πατὴρ, ὡσὰν Υἱῷ 
μονογενεῖ, χαθέζεσθαι παρεχελεύσατο εἰπών" « Κά- 
θου ἐχ δεξιῶν μον. » Ταῦτα γὰρ σαφῶς ἤδη πρότε- 
ρὸν ἐπὶ μόνον ἀναφέρεσθαι τὸν ἡμέτερον Σωτῆρα τὸν 
Θεὸν Λόγον παρεστήσαμεν. Αὐτὸν δὴ οὖν τοῦτον ὁ 
παρὼν θεσπίζει λόγος. ἐχπορεύεσθαι ἐχ τοῦ τόπου 
αὐτοῦ, καταδήσεσθαί τε ἐπὶ τὰ ὕψη τῆς γῆς. Ποῖα 
δ᾽ ἂν εἴη ταῦτα, ἣ ῥητῶς μὲν τὰ ὄρη τοῦ Ἰσραὴλ 
χαὶ οἱ βουνοὶ, περὶ ὧν μυρίαι προφητεῖαι θεσπίζου- 
σιν, αὐτὴ τε Ἱερουσαλὴμ xai τὸ Σιὼν ὄρος, ἐν ᾧ τὰς 
πλείστας ἐποιεῖτο διατριδὰς ὁ Σωτὴρ xai Κύριος 
ἡμῶν ; Τούτων δὲ διαφθορὰν ἔσεσθαι χαὶ ἀπώλειαν 
ἐπὶ τῇ τοῦ Χριστοῦ χαθόδῳ θεσπίζει. Καὶ πρόδηλον, 
ὡς μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν παρουσίαν, χαὶ τὰ 
xav' αὐτοῦ τετολμημένα, τὰ προειρημένα πάντα πε- 
πολιόρχηται, χαὶ εἰς ἐσχάτην ἐρημίαν ἐλήλυθεν. Οὐ 
μὴν ἀλλὰ xal οἱ ἄρχοντες τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, f, τε 
παρ᾽ αὐτοῖς τὸ πρὶν συνεστῶσα βασιλεία, ἱερωσύνη 
τε χαὶ διδασχάλων προεδρεία, ὄρη νῦν τροπιχῶς Óvo- 
μαζόμενα, σαλευθήσεσθαι λέγονται ἐπὶ τῇ τοῦ Κυ- 
ρίου ἐξ οὐρανῶν παρουσίᾳ. Καὶ τοῦτο δὲ ὅπως τέλους 
ἔτυχε, τίς οὐχ ἂν ὁμολογήσειε, μετὰ τοὺς τοῦ Σωτῇ- 
pos ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ χρόνους, πάντ᾽ ἐχεῖνα θεω" 
ρῶν. οὐ μόνον σαλευθέντα, ἀλλὰ καὶ ἐχποδὼν γεγο- 


A 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. VI. 


454 


vtuéva ; Κοιλάδες δὲ εἰσέτι vov τηχόμεναι εἶεν àv Α solum commota, sed etiam sublata de medio? Val- 


αἱ ἀντὶ τῆς Ἱερουσαλὴμ xai τοῦ Σιὼν ὄρους xac 
πᾶσαν πόλιν συνεστῶσαι αὐτῶν συναγωγαὶ, ἀποθρη- 
γοῦπαι xa ἀποχλαιόμεναι, xal ὡς χηρὸς ἀπὸ προσ- 
που πυρὸς τηχόμεναι, διὰ λύπην χαὶ πένθους ὑπερ- 
βολὴν, τῆς τε τῶν οἰχείων ἐρημίας xaX τῆς μαχρᾶς 
χαὶ πολυετοὺς δουλείας ἕνεχεν. Καὶ ἄλλως δὲ χατὰ 
διάνοιαν ἢ τοῦ Λόγου τοῦ θείου ἐπίδασις, οὐχ ἐν 
χάσμασι xal χοιλώματιν, οὐδ᾽ ἐν ταπειναῖς χαὶ χα- 
μαιπετέσι διανοίαις, ἀλλ᾽ ἐν ἐπηρμέναις τὸ φρόνημα 
χατεγίνετο. Ταύτῃ γοῦν τροπιχώτερον αὐτὸς ὁ Κύ- 
pios χαταθδήσεσθαι ἐπὶ τὰ ὕψη τῆς γῆς εἴρητο. "Ὅρη 
δὲ σειόμενα ὑποχάτωθεν αὐτοῦ, αὐτὰ δὴ ἐχεῖνα ἦν, 
ἔνθα ἀνήχθη ὑπὸ τοῦ Πνεύματος, πειρασθῆναι ὑπὸ 
τοῦ διαδόλου * « "Oct καὶ παραλαμθάνει αὐτὸν ὁ διά- 


olo; εἰς ὄρος ὑψηλὸν λίαν. xal ἦν μετὰ τῶν θη- B 


ρίων. » Ὅρη δ᾽ ἂν εἴη αὖθις τροπ'κώτερον ἡ Ev τοῖς 
ὑρεσὶ τὸ πρὶν ἐπιτελουμένη εἰδωλολατρεία, χαὶ αἱ ἐν 
τούτοις ἐνεργήσασαι ἀόρατοι xal ἀρχοντιχαὶ δυνά- 
ἀξις, ἃς οὗ μιχρῶς fj τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀνέσειέ τε 
χαὶ ἀνεχίνει διδασχαλία. Τούτων γὰρ ἡ ἔνθεος, εἴτε 
θχυματουργὸς χαὶ παραδοξοποιὸς ἰσχὺς, λεληθότως 
τὴν κατὰ τῶν ἀνθρώπων μακρὰν xav παλαιὰν δυνα- 
στείαν χαθήρει. Ὡσαύτως ὃὲ χαὶ χοιλάδες τηχόμεναι 
ὡς χηρὸς ἀπὸ προσώπου πυρὸς, δαίμονες ἂν εἶεν χθό- 
νοι xal περίγειοι, xa ὧν τὸ χαυστιχὸν τῆς μοχθη- 
ρίας αὑτῶν πῦρ ἡφίει, λέγων « Πῦρ ἦλθον βαλεῖν 
£c τὴν γῆν, χαὶ τί θέλω, εἰ ἤδη ἀνήφθη; ». Ὑφ᾽ οὗ 
“πυρὸς δὴ χαιόμενοι, xai μὴ οἷοί τε ὄντες τὰς ἀπὸ 
thc ἀοράτου φλογὸς φέρειν βασάνους, ὑπανεχώρουν 
τῶν ἀνθρωπείων σωμάτων. Καὶ τὸ συνέχον γε χαὶ 
ἐλαῦνον αὐτοὺς ἀνωμολόγουν, βοῶντες * «"Ea, τί ἡμῖν 
χαὶ σοὶ, ΥἹΣ τοῦ Θεοῦ : ἦλθες πρὸ χαιροῦ βασανίσαι 
ἡμᾶς ; Οἴδαμέν σε τίς εἶ ὁ ἅγιος τοῦ Θεοῦ. » Τού- 
τους δὲ μάλιστα ἠχίζετο, xaY τοὺς ἐπὶ τούτων ἄρ- 
χοντας χαθήρει, ὅτι, μὴ ἀρχεσθέντες τῇ τῶν λοιπῶν 
ἐθνῶν διαφθορᾷ, δι᾽ ἧς τοὺς πάντας εἰς τὴν πολύθεον 
πλάνην χαταδεδλήχεσαν, καὶ τῷ πάλαι τοῦ Θεοῦ λαῷ, 
αὐτῷ δὴ τῷ ix περιτομῆς, ἐπιδεδουλεύχεσαν, xal 
ἀπτοστήσαντὲές γε τοῦ Θεοῦ χαὶ τοῦτον παντοίαις πε- 
ριέδθαλον δυσσεθείαις. Διὸ χαὶ μάλιστα τὴν ἐξ οὐρα- 
γῶν πετοίητο ὁ Κύριος χάθοδον. Ὅθεν ἑξῆς φησι" 
« Διὰ τὴν ἀσέδειαν Ἰαγὼδ πάντα ταῦτα, xal δι᾽ 
ἁμαρτίαν οἴχου Ἰσραήλ᾽ » Καὶ ἕτι πρὸς τούτοις τῆς 


ἐξ οὐρανοῦ χαθόδου τοῦ Λόγου τὴν αἰτίαν ἑξῆς δια- D 


σαφεῖ, τοῦ μὲν Ex περιτομῆς λαοῦ τὰς δυσσεύείας 
ἀπαριθμούμενος, xai τὸν ἐπὶ ταύταις μετελθόντα 
αὐτοὺς ὄλεθρον, τῶν δὲ ἀνὰ πᾶσαν τὴν οἰχουμένην 
ἐθνῶν προαναφωνῶν τὴν χλῆσιν. Διὰ ταῦτα γὰρ 
ἐπεδήμει ὁ τοῦ θεοῦ Λόγος ἐξ οὐρανῶν ἐπὶ γῆς" καὶ 
-ὧν γε λέξεων ἄχουε" ε Δι᾽ ἀσέδειαν οἴχου Ἰαχὼθ 
πάντα ταῦτα, xal δι᾽ ἁμαρτίαν οἴχου Ἰσραήλ. Τίς ἡ 
ἀσέδεια οἴχου Ἰαχώθδ; οὐ Σαμάρεια ; χαὶ τίς ἡ 
ἁμαρτία οἴχου Ἰούδα; οὐχὶ Ἱερουσαλήμ ; Καὶ θήσο- 
μαι Σαμάρειαν εἰς ὁπωροφυλάχιον ἀγροῦ xa εἰς 
φυτείαν ἀμπελῶνος, xat χατασπάσω εἰς χάος τοὺς 
λίθους αὐτῆς. χαὶ τὰ θεμέλια αὐτῆς ἀποχαλύψω. » 


** Matth. iv, 8; Marc. 1, 15... ** Luc. xi, 49, 


les autem adhuc liquescentes, erunt qui pro Jeru 
salem proque monte Sion, per omnem urbem con 
stituti sunt eorum conventus, 279 plorantes ac lu- 
gentes, et quasi cera a facie ignis liquescentes , 
propter mororis ac luctus excessum , et propter 
loci patrii solitudinem , et longam atque annosam 
servitutem. Alio preterea intellectu divini Verbi 
super altitudines descensus accipi potest : quod 
utique non in hiatibus et convallibus, neque in. ab- 
jectis atque in humum spectantibus animis et. co- 
gitationibus, sed in altius sublatis et sursum ere- 
ctis versari vellet. Tali igitur figura dictum est , 
ipsum Dominum super altitudines terre descensu- 
rum. Qui vero concutiantur subter eo montes, ipsi 
illi utique erunt, ad quos adductus est a spiritu, ut 
tentaretur a diabolo : quo tempore « assumpsit il- 
lum diabolus in montem excelsum valde, et erat 
cum feris **. » Rursus etiam figuratius montes ac- 
cipiemus, illum simulacrorum cultum, qui prius in - 
montibus frequentabatur, et in iis efficaciam suam 
ostendentes, invisibiles principatus ac potestates , 
quas non leviter Salvatoris nostri concussit com- 
movitque doctrina. Talium enim longam et vete- 
rem contra homines potentiam , latenter delevit di- 
vinum illius verbum, et mirifica οἱ omnem in effi- 
ciendo fidem superans vis. Eadem vero ratione 
etiam liquescentes, ut cera a facie ignis, valles, daemo- 
nes erunt inferni οἱ circum terram versantes : adver- 
sum quos ignem, qui nequitiam ipsorum combure- 
ret, dimisit dicens : « Ignem veni mittere in terram, 
et quid volo, si jam accensus est*!? » Quoigne corre- 
ptiilli,cum invisibilis lammz tormenta ferre non pos- 
sent, de humanis corporibus recedebant, illudque ip- 
sum quo interim cohibebantur atque impellebantur, 
prz se ferebant magna voce clamantes : « Eia, quid no- 
bis et tibi, Fili Dei? venisti ante tempus torquere nos? 
Novimus te, quis sis, sanctus Dei **. » Hos igitur 
maxime verberabat, horumque principes auferebat : 
quoniam non satis habentes quod reliquas nationes 
corrupissent, corruptasque in errorem compulis- 
sent, quo deos plures colerent, antiquo etiam illi 
Dei populo, qui circumcisionis usum servabat, in- 
sidiari ceeperant, huncque avertentes a Deo, omnis. 
generis impietatibus implicaverant. Quare etiam 
maxime de ccelo descendit Dominus, ex quo ait 
deinceps : « Propter impietatem Jacob omnia hee, 
et propter peccatum domus Israel. » Ad hec, Verbi 
etiam de caelo descensus causam deinceps exponit, 
ubi ipsius Judaici populi impietates 973 connu- 
merat, et ubi post impietates eum, qui ipsos invase- 
rat, interitum, ac gentium per totum orbem voca- 
tionem enuntiat. Propterea enim de colo in terram 
Dei Verbum profectum est ; sed verba audi : « Pro- 
pter impietatem Jacob omnia hzc, et propter pec- 
catum domus Israel. Que impietos Jacob? Nonne 
Samaria? Et quod peccatum Juda? Nonue Jerusa- 


** Matth, viri, 99. 


435 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


456 


lem? Et ponam Samariam in pomorum custodiam A Καὶ ἐπιλέγει" « Κατέδη xaxX παρὰ Κυρίου ἐπὶ πὺ- 


In agro, et in plantationem vinez, et. detraham in 
profundum lapides ejus, et fundamenta ejus ape- 
riam δ᾿.» Et adjungit : « Descenderunt mala a 
Domino super portas Jerusalem , sonitus curruum 
et equitantium **. » Et rursus : « Gloria filie Je- 
rusalem, rade et tonde super filios delicatos tuos, 
dilata viduitatem tuam sicut aquila , quoniam ca- 
ptivi ducti sunt ex te **. » Ad hzc : « Sion quasi 
ager arabitur, et Jerusalem, quasi pomorum custo - 
dia erit, et mons domus in lucum silvz. ** » Porro 
lec, Sion et Jerusalem et quod vocatur mons 
domus, illa ipsa sunt, qu:e prius significata sunt illis 
verbis : « Et commovebuntur montes subter eo, et 
valles liquescent sicut cera a facie ignis, propter 
impietatem Jacob, » et czetera. Nam propter impie- 
tates quas contra ipsum gesserunt, illico neque sane 
multo post, et montes, et qui in illis habitabant , 
depopulati sunt, incendiumque atque extremam so- 
litudinem mons Sion pertulit : et factus est mons 
. domus Dei in lucum silvae. Hzc enim in Domini de 
celo descensu ad illos ventura, presens quoque 
prophetia significat, quz etiam evidentem exitum 
consecuta sunt post Salvatoris nostri Jesu Christi 
adventum. Quod si quidquam nostra quoque histo- 
ria valet, nostris ipsorum temporibus, illam anti- 
quitus celebratam Sion junctis bobus ἃ Romanis 
viris arari, oculis nostris inspeximus, el ipsam Je- 
rusalem, quemadmodum ipsum hoc ait oraculum, 
instar pomorum custodia desertz, ad extremam re- 


λας Ἱερουσαλὴμ,, ψόφος ἁρμάτων xax ἱππευόντων. » 
Καὶ αὖθις" « Ἢ δόξα τῆς θυγατρὸς Ἱερουσαλὴμ, 
ξύρησαι χαὶ χεῖραι ἐπὶ τὰ τέχνα τὰ τρυφερὰ σου" 
ἐμπλάτυνον τὴν χηρείαν σου, ὡς ἀετὸς, ὅτι ἠχμαλω- 
τεύθησαν ἀπὸ σοῦ. » Ἐπὶ τούτοις" ε Σιὼν ὡς ἀγρὸς 
ἀροτριαθήσεται, xat Ἱερουσαλὴμ ὡς ὁπωροφυλάχιον 
ἔσται, καὶ τὸ ὄρος τοῦ οἴχον εἰς ἄλσος δρυμοῦ. » Σιὼν 
δὲ xaX ᾿Ιερουσαλὴμ καὶ τὸ χαλούμενον ὄρος τοῦ 
οἴχου, ταῦτ᾽ ἣν ἐχεῖνα τὰ πρόσθεν δεδηλωμένα διὰ 
τοῦ « Καὶ σαλευθήσονται τὰ ὄρη ὑποχάτωθεν αὐτοῦ, 
χαὶ αἱ χοιλάδες ταχήσονται ὡς χηρὸς ἀπὸ προσώπου 
πυρὸς, δι᾽ ἀσέθειαν Ἰαχώδ. » Διὰ γὰρ τὰς δρασθεί- 
σας χατ᾽ αὑτοῦ δυσσεθείας εὐθὺς, xal οὐχ εἰς μα- 
χρὸν, χαὶ τὰ ὄρη, xa οἱ ἐν τούτοις οἰχοῦντες ἔπεπο- 
λιόρχηντο, ἐμπρησμόν τε xal ἐσχάτην ἐρημίαν τὸ 
Σιὼν ὅρος ὑπέμεινε, xai γέγονε τὸ ὄρος τοῦ οἴχου 
τοῦ Θεοῦ εἰς ἄλσος δρυμοῦ. Ταῦτα μὲν οὖν ἐπὶ τῇ 
τοῦ Κυρίου ἐξ οὐρανῶν χαθόδῳ περὶ ἐχείνους ἔσεσθαι, 
χαὶ ἡ παροῦσα προφητεία σημαίνει, & χαὶ ἐναργῆ 
τὴν ἔχθασιν εἴληφε μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ παρουσίαν. Εἰ γοῦν τι δύναται χαὶ fj 
ἡμετέρα ἱστορία, xa0' ἡμᾶς αὐτοὺς τὴν πάλαι βοω- 
μένην Σιὼν ζεύγεσι βοῶν ὑπὸ Ρωμαίων ἀνδρῶν 
ἀρουμένην ὀφθαλμοῖς παρειλήφαμεν, xai τὴν γε 
Ἱερουσαλὴμ, ὡς αὐτό γέ φησι τὸ λόγιον, ὁπωροφυλα- 
χίου δίχην ἀπολειφθέντος, ἐν παντελεῖ χαταστᾶσαν 
ἐρημίχ᾽ ἃ xaX δι᾿ οὐδὲν ἕτερον αὐτοῖς ἣ διὰ τὰς δυοσ- 
σεδείας αὑτῶν συμθέθηχε, xat ὁ Λόγος ὁ οὐράνιος Ex 
τοῦ οἰχείου τόπου προελέλυθε. Καὶ δι᾽ ἑτέρας δὲ αἰτίας 


. dactam solitudinem, quz quidem ob nihil aliud eis, C ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος οὐρανόθεν χατεληλυθέναι τε xa 


quam propter impietates ipsorum evenere, propler 
quas etiam ceeleste Verbum de suo loco progres- 
sum est. Ób alias vero causas Dei Verbum de ceelo 
et descendisse et super altitudines terre pervenisse, 
prius jam dictum est, utique ut qui olim extolleban- 
tur, et 97A in sublime erigebantur adversus. co- 
gnitionem Dei montes, commoverentur subter eo 
contrarie videlicet potestates, qui ante ejus ad- 
ventum una cum reliquis hominibus, etiam gentem 
Hebraicam, et impietatis et simulacrorum cultus 
operationibus addixerant; utque pravi daemones, 
qui valles appellantur, propterea quod in hiatibus 
tenebricosis et corporum cavis diversantur, quasi 
cera a facie ignis liquescentes, ob Verbi divini vim, 
de hominibus fugerent. Kt alia vero praeter eas 
esse potest causa, illa quidem non vulgaris, cur 
Dominus de ceelo descenderit, quam oraculum juxta 
significat, ut omues in orbe terrarum gentes , dz- 
monibus pulsis, et spiritibus qui principatum ha- 
bebant concussis, ab antiqua sub illis et aspera et 
immobili tyrannide respirantes, agnitionem supre- 
mi Dei reciperent. Quin etiam ipsa hsc in hunc 
modum ejusdem propheti voces deinceps eadem 
alione sub unam sensus copulationem enuntiant : 
' Et erit in novissimis diebus manifestus mons Do- 
' Bini, paratus in summitatibus montium ; et extol- 


ἐπιδεδηχέναι ἐπὶ τὰ ὕψη τῆς γῆς, ἤδη πρότερον 
ἐλέγετο, ὅπως τὰ μὲν πάλαι ἐπαιρόμενα χαὶ ὑπερ- 
υψούμενα χατὰ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ ὄρη σαλευθῇ 
ὑποχάτωθεν αὐτοῦ, αἱ δυνάμεις δηλονότι αἱ ἀντιχεί- 
μεναι, αἱ πρὸ τῆς αὐτοῦ παρουσίας μετὰ τῶν λοιπῶν 
ἀνθρώπων , xai τὸ ἙΘραίων ἔθνος, τοῖς τῆς δυσσε- 
δείας xax εἰδωλολατρείας πράγμασι χαταδεδούλωντο * 
οἱ 6b πονηροὶ δαίμονες, χοιλάδες ἐπιχαλούμενοι,, διὰ 
τὸ ἐν χάσμασι σχοτίοις, xaX τοῖς τῶν σωμάτων χοιλώ- 
μᾶσιν ἐνδιατρίδειν, ὡς κηρὸς ἀπὸ προσώπου πυρὸς 
τηχόμενοι, τῇ τοῦ θείου Λόγου δυνώμει ἐξ ἀνθρώπων 
ἀπέφνγον. Καὶ ἑτέρα δ' ἂν εἴη παρὰ ταύτας αἰτία, 
οὐχὶ τυχοῦσα, τῆς ἐξ οὐρανῶν χαθόδου τοῦ Κυρίου, fjv 
ὁ λόγος ἐπισημαίνεται, ὅπως πάντα τὰ ἐπὶ γῆς 
ἔθνη, τῶν δαιμόνων ἀπελασθέντων, xal τῶν ἀρχόντι- 
χῶν πνευμάτων σεισθέντων, τῆς πάλαι αὐτῶν σχλη- 
ρᾶς καὶ ἀχινήτου τυραννίδος ὑπαναπνεύσαντα., τὴν 
ἐπίγνωσιν τοῦ ἐπὶ πάντων ἀναλάδῃ Θεοῦ. Καὶ αὑτὰ 
ὧδέ πως αἱ τῆς αὐτῆς προφητείας φωναὶ ἑξῆς χαὶ 
χατὰ τὸ αὐτὸ ὑπὸ μίαν συνάφειαν διανοίας χηρύτ- 
τουσι * « Καὶ ἔσται ἐπ᾽ ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν ἐμφανὲς 
τὸ ὄρος Κυρίου, ἕτοιμον ἐπὶ τὰς χορυφὰς τῶν ὀρέων" 
χαὶ μετεωρισθήσεται ὑπεράνω τῶν βουνῶν καὶ 
σπεύσουσιν ἐπ᾽ αὐτὸ λαοὶ, xai πορεύσονται ἔθνη 
πολλὰ, xaX ἐροῦσι" Δεῦτε, ἀναδῶμεν εἰς xà ὄρος 
τοῦ Κυρίου, xaY εἰς τὸν οἶχον τοῦ Θεοῦ 'laxi»6, xal 


“ Mich. 1, 5, 6. ** ibid. 19, 15. 4 ibid. (5,16. ** Mich. τη, 12. 


e31 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. VI. 


458 


δείξουσιν ἡμῖν τὴν ὁδὸν αὐτού, xal πορευσόμεθα ἐν A letur super colles, et festinabunt.ad- eum populi. 


ταῖς τρίόοις αὐτοῦ. Ἐχ γὰρ Σιὼν ἐξελεύσεται νόμος, 
χαὶ Mo; Κυρίου ἐξ Ἱερουσαλὴμ, xai χρινεῖ ἀνὰ 
μέσον τῶν ἐθνῶν. » Τοιαῦτα χαὶ περὶ τῆς τῶν ἐθνῶν 
κλήσεως, & xai ὁποίας ἔχεται διανοίας, ὅπως τε χαὶ 
αὐτὰ μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν παρηυσίαν τέλος 
tÜngev, ἐπὶ σχολῆῇς ἄν τις χαταμάθοι. ᾿Αχολούθως 
γε μὴν τούτοις ἀρχόμενος ὁ τῆς προφητείας λόγος, ὡσ- 
ἂν ἐπὶ σωτηρίᾳ οὐ μόνον τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, ἀλλὰ 
χαὶ τῶν ἐθνῶν ἁπάντων, τῆς τοῦ Κυρίου εἰς ἀνθρώ- 
ποὺς χαθόδου γενησομένης, τοῖς λαοῖς χαὶ τοῖς ἐπὶ γῆς 
ἅπασιν ἐπιφωνεῖ, λέγων" « ᾿Αχούσατε, λαοὶ πάντες, xal 
προσεχέτω ἡ Yt, χαὶ πάντες οἱ ἐν αὐτῇ. » Καὶ τὸ μαρ- 
τύριον ὃ τοῦ πάθους ἡνίττετο τοῦ Kuplou ἐπιφέρων" 
«Καὶ ἔσται Κύριος ὁ θεὸς ὑμῶν εἰς μαρτύριον.» ELO" ἑξῇς 
δαὐτὸς προϊὼν προφήτης, ὡσὰν ἔδη προπαιδεύσας τὰ 
περὶ τὴς ὑπάρξεως τοῦ θεοῦ Λόγου, τῆς τε ἐξ οὐρανῶν 
αὐτοῦ χαταδάσεως, χαὶ ὡς τὰ αἴτια τῆς εἰς ἀνθρώ 
πους αὐτοῦ παρουσίας προειπὼν, ἑπομένως τὴν εἰς ἀν - 
θρώπους αὐτοῦ ἐσομένην γένεσιν, καὶ αὐτὸ δὴ (1) χωρίον 
ἕνθα τεχθήσεσθαι ἔμελλεν, ὧδέ πως διδάσχει, λέγων " 
«Καὶ σὺ Βηθλεὲμ οἶχος τοῦ Ἐφραθὰ, ὀλιγοστὸς εἶ τοῦ 
εἶναε ἐν χιλιάσιν Ἰούδα * ix σοῦ μοι ἐξελεύσεται 
ἐγούμενος, τοῦ εἶναι εἰς ἄρχοντα ἐν τῷ Ἰσραὴλ, καὶ 
αἱ ἔξοδοι αὐτοῦ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἐξ ἡμερῶν αἰῶνος. » Ἐπι- 
μελῶς δὲ πρόσχες, τίνα τρόπον τοῦ ἐπὶ τὴν Βηθλεὲμ 
(χωρίον δέ ἐστι τοῦτο τῆς Ἰουδαίας ) φανησομένου 
«ἃς ἐξόδους ἄνωθεν xat ἐξ αἰῶνος ὑφεστάναι φησὶ, 
τὴν ἔνθεον δηλῶν προύπαρξίν τε χαὶ οὐσίωτιν τοῦ 


ix Βυθλεὲμ προελευσομένου ἄρχοντος. El μὲν οὖν 
C initio, ex diebus βόβου!! *^. » Attende vero diligenter, 


ἔχοι τις ἐφ᾽ ἕτερον ἀναφέρειν τὸν χρησμὸν, τίς: οὗ- 
τος, ἀποδειχνύτω * εἰ δ᾽ οὐχ ἔστιν εὑρεῖν ἕτερον τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὃς μόνος μετὰ τὴν 
προφητείαν ἐνθένδε ὡρμημένος βοᾶται, τί λοιπὸν 
ἐμποδὼν μὴ οὐχὶ συνομολογεῖν ἀλήθειαν τῇ προφη- 
τείᾳ, ἐπὶ μόνῳ αὐτῷ σαλευούσῃ τὴν πρόῤῥησιν ; Μό- 
γος γοῦν οὗτος ἐπιφανὴς τῶν πώποτε γεγονὼς, ἐχ 
κοῦ προειρημένου χωρίου τῆς Βηθλεὲμ μετὰ τοὺς 
τῆς προφητείας χρόνους τὸ ἀνθρώπειον ὑποδὺς 
eynua προελήλυθεν: ἅμα τε τῇ αὐτοῦ παρουσίᾳ 
ἐπληροῦτο τὰ προηγορευμένα. Αὐτέχα γοῦν, xal οὐχ 
εἰς μαχρὸν, τῷ μὲν Ἰουδαίων ἔθνει Exacta. τῶν προ- 
πεφητευμένων σχυθρωπῶν ἀπήντα " τοῖς δὲ ἔθνεσι 
πάλιν τὰ ἀχόλουθα τοῖς θεσπίσμασιν, αὐτός τε οὗτος 
ὁ Σωτὴρ χαὶ Κύριος ἡμῶν ἐχ Βηθλεὲμ ὁρμηθεὶς, 
ἡγούμενος ἀνεδείχθη τοῦ χατὰ διάνοιαν Ἰσραὴλ, 
οὕτω παντὸς τοῦ διορατιχοῦ χαὶ θεοσεθοῦς λαοῦ χρη- 
κατίζοντος. Καὶ θέα γε, ὅπως τὰς ἐξόδους αὐτοῦ τῆς 
ἐνθέου προυπάρξεως ἀπ᾽ ἀρχῆς χαὶ ἐξ ἡμερῶν αἰῶ- 
γος ἔχειν λέγεται" ὅπερ οὐχ ἂν ἁρμόσειεν ἀνθρώπου 
φύσει. Τούτοις ἑξῆς ὁ προφητιχὸς λόγος, ὑποδὰς 
p:xpbv, xal vuv πάλιν τῆς πάλαι νομιχῆς θρησχείας 
τὴν περιγραφὴν xal χαθαίρεσιν ὑποσημαίνει, Ex 
προσώπου τοῦ λαοῦ λέγων * € Ἐν τίνι χαταλάθω τὸν 
Κύριον; ἐπιλήψομαι Θεοῦ poo ὑψίστου ; εἰ χαταλή- 
ῴομαι αὐτὸν ἐν ὁλοχαυτώμασιν, ἐν μόσχοις ἐνιαυσίοις" 
εἰ δῶ πρωτότοχα χοιλίας pou ὑπὲρ ἁμαρτίας ψυχῆς 
47 Mich. 1v, 2. ** Mich. v, 2. 
(4) Desideratur τό. Enir. 


Et ibunt gentes multze, et dicent : Venite, ascenda 
mus in montem Domini, et in domum Dei Jacob, 
et ostendent nobis viam ejus, et ambulabimus in 
semitis ejus. De Sion enim exibit lex, et verbum 
Domini de Jerusalem, et judicabit inter gentes 57. » 
Talia sane de vocatione gentium dicta sunt : qua 
quidem quo sensu accipienda sint, et quo pacto 
ipsa quoque post Salvatoris nostri adventum, finem 
acceperint, per otium quis liberius discere poterit: 
cum iis tamen concordans qux jam exposita sunt, 
in ipso prophetiz exordio idem oraculum, non se- 
cus ac si δὰ salutem non Judaice gentis solum, 
sed universarum gentium, Domini ad homines de: 
scensus futurus esset, ad omnes populos , ad omnia 


B qua sunt in terra clamat dicens : « Audite, populi 


omnes, et attendat terra, et omnes qui in ea sunt. » 
Testimonium vero quod contra ipsum Dominum di- 
ctum est, cum esset passurus. ita significat, « Et 
erit Dominus Deus vester in testimonium. » Tum 
deinceps idem propheta oratione progressus , tan- 
quam is qui ante jam docuisset ea qua ad substan- - 
tiam Dei Verbi ejusque de ccelo descensum pertine- 
rent, el tanquam si ejus ad homines adventus,causas 
predixisset, ordine deinceps futurum ejusdem inter 
ΙΒ homines ortum, planeque etiam ipsum locum 
in quo futurum era& ut nasceretur, indicat dicens z 
« Et tu Bethlehem domus Ephrata, minima es, ut 
sis in millibus Juda : ex te mihi egredietur qui prz- 
sit, ut sit in principem in Israel et exitus ejus al 


quemadmodum ejus qui.in Bethlehem sit conspi- 
oiendus (est autem Bethlehem Judzz locus), exitus 
dicat desuper et a szculo existere : utpote, qui 
principis de Bethlehem progressuri, divinam indi- 
care velit substanti:& antecessionem, propagatio- 
nemque personz. Si quis igitur est. qui oraculum 
referre possit ad alium quempiam, ne cunctetur; 
prodat sane hunc, quisnam sit ; sed si alius preter 
Salvatorem nostrum Jesum Christum inveniri non 
potest, qui solus post talem prophetiam inde pro- 
fectus celebratur, quid tandem impedirnenti super- 
est, ne una cum ipsa prophetia veritatem fatea- 
mur, que in unum illum suam dirigit przdictio- 


p nem? Nam solus ille omnium, qui unquam ezxstite- 


rint, ex eo Bethlehem loco, de quo jam dictum est, 
manifeste post ejus prophetiz tempora, humanam 
subiens formam, progressus est; atque illico una 
cum ejus adventu, ea quz jam przdicta fuerant, 
completa sunt. Itaque e vestigio sine mora, quzecum- 
que tristia et infesta Judaicz genti praedicta fue- 
Tant, evenerunt : ac rursus czteris gentibus, ora- 
culis. consentanea, atque ipse bic Salvator et Do- 
minus noster in Bethlehem progressus, ejus Israel 
princeps, qui ad intelligentiam refertur, declara- 
tus est : quippe cum eo nomine populus omnis,qui- 
eumque Deum οἱ videre et pie colere assuetus sits. 


439 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


40 


appelletur. Et sane inspice quemadmodum su:e di- A gov; » £x δὲ προσώπου τοῦ Θεοῦ τοιάνδε αὐτὰς 


vine antecedentisque substantiw exitus, ab initio 
et ex diebus szculi habere dicatur, quod quidem 
neutiquam hominis nature conveniat. Post hzc 
paululum progressa prophetica oratio, etiam nunc 
rursus veteris legalis ritus cireumscriptionem atque 
abolitionem subostendit ex persona populi, dicens : 
« In quo comprehendi Dominum? tenebo Deum 
meum altissimum? num comprehendam eum in in- 
tegris sacrificiis, in vitulis anniculis? num dabo 
primogenita ventris mei, pro peccato animz? mez ? 
Ex persona autem Dei sic eis respondens, ait 
indicaverit tibi, o.homo, quid sit bonum, et quid 
Dominus requirat a te, nonne ut facias judicium, 
el diligas misericordiam, et paratus sis ambulare 
post Dominum Deum tuum**? » Habes igitur hic 
quoque in eo, de quo prophete loquuntur, 976 
Domini de celo ad homines descensu, plurima que 
simulin eodem significantur Judzorum : rejectionem, 


SS C 


p τὰ ἔθνη διαδοθησόμενον " 


τὴν ἀπόχρισιν ποιούμενος * « Εἰ ἀναγγεέλῃ σοι, 
ἄνθρωπε, τί χαλὸν, xaX τί Κύριος ἐχξητεῖ παρὰ σοῦ, 
ἀλλ᾽ J| τοῦ ποιεῖν χρίμα, xal ἀγαπᾶν ἔλεος, xai 
ἕτοιμον εἶναι πορεύεσθαι ὁπίσω Κυρίου τοῦ Θεοῦ 
σου; » Ἔχεις τοιγαροῦν χἀνταῦθα ἐπὶ τῇ προφη- 
τευομένῃ τοῦ Κυρίου ἐξ οὐρανῶν εἰς ἀνθρώπους xa- 
θόδῳ, ὁμοῦ χαὶ χατὰ τὸ αὑτὸ πλεῖστα ὅσα σημαινό- 
μενα Ἰουδαίων ἀποδολὴν, ἐλέγχους τῶν ἀσεθῶν αὖ- 
τῶν, χαθαίρεσιν τῇς βασιλιχῆς αὐτῶν μητροπόλεως, 
τῆς τε πάλαι πρότερον παρ᾽ αὐτοῖς ἐπιτελουμένης 
κατὰ Μωσέα λατρείας παραίτησιν " ἔμπαλιν δὲ περὶ 
τῶν ἐθνῶν, ἀγαθὰς ἐπαγγελίας, ἐπίγνωσιν Θεοῦ, χαι- 
νὸν τρόπον εὐσεδείας, νόμον χαινὸν, xa Λόγον ix μὲν 
τῆς Ἰουδαίων χώρας προελευσόμενον, εἰς πάντα δὲ 
ἅπερ ὁποῖον τέλος xai 
ὁποίαν ἔχθασιν τῶν λόγων μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ παρουσίαν ἐπιδέδεχται, σοὶ 
χαταλείπω σχοπεῖν. 


exprobrationes scelerum eorum, interitum regi; ipsorum civitatis, ritusque Mosaici, qui apud eos 
olim prius servabatur, abrogationem : et e contrario ad gentes, pollicitationes bonas, agnitionem Dei, 
novum cultus divini ritum, novamque legem, ac Verbum quod de regione Judzorum sit progressu- 
rum, et in omnes gentes disseminandum, «qux quidem cujusmodi finem, et cujusmodi orationis exi- 
tum, post Salvatoris nostri Jesu Christi adventum ostenderint, tibi contemplandum relinquo. 


CAPUT XIV. 
Ab Ambacum. — (Quod veniens Dei Verbum, ventu- 
r&m neque moraturum caneretur a. prophetis. 

« Et respondit mibi Dominus, et dixit : Scribe vi- 
sionem manifeste in tabella, ut persequatur qui 
legit ea : quoniam adhuc visio ad tempus, et orie- 
tur ad vesperam, et nou in vanum. Si tardius ve- 
niet, exspecta illum ; quoniam veniens veniet, et non 
morabitur. Si subtraxerit se, non bene sibi placet 
anima mea in eo. Justus autem ex fide mea vivet 79.» 
Etiam hoe loco palam eum qui venit, de quo pro- 
phetz loquuntur, venturum canit. Sed quis tandem 
hic sit, nisi qui supra innotuit in illis verbis : 
« Benedictus qui venit in nomine Domini, Deus 
Dominus et illuxit nobis?! ? » Hunc vero tanquam 
eum, qui ipsum lumen sit, ad vesperam oriturum 
ait, in consummatione videlicet seculorum. Cui 
concordat etiam Zacharias, dicens : « Ecce vir, 
Oriens nomen ei, et subter eum orietur?*. » ldem 
vero propheta etiam tempus significat, dum adjun- 
git"? * « Ad vesperam erit lumen, si tardius veniet, 
exspecta illum. » Pro quo Aquila sic reddidit : « Si 
vero cunctabitur, accipe illum, quoniam veniens 
veniet, et non tardabit. » De hoc autem meminit 
etiam ad Hebrzos Epistola, ubi ait : « Nolite igitur 
adjicere confidentiam vestram, quz: magnam habet 
remunerationem. Patientia enim vobis necessa- 
ria est, ut voluntatem Dei facientes, reportetis 
27" promissioneu. Adhuc enim modicum , ali- 
quantulumque, qui venturus est veniet, e& non 
tardabit. Justus autem ex fide mea vivet ; quod si 
snbtraxerit se. non hene sihi placet anima mea in 


* Mich. vi, θ-8. 19 Habac. 1, 24. 


7?! Psal. cxvi), 26 


KEOAAAION IA. 
'Ax3 'Au6Caxovg.— Qc ἐρχόμενος ἥξειν, xai οὗ 
χρονίσειν ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος προεφητεύετο. 

« Καὶ ἀπεχρίθη Κύριος πρός με, καὶ εἶπε" Γρά- 
doy ὅρασιν σαφῶς ἐν πυξίῳ, ὅπως διώχῃ ὁ ἀναγινώ- 
σχων αὐτά διότι ἔτι ὅρασις εἰς χαιρὸν, καὶ ἀνατελεῖ 
εἰς πέρας, χαὶ οὐχ εἰς χενόν, Ἐὰν ὑστερήσῃ, ὑπό- 
μεῖνον αὐτόν᾽ ὅτι ὁ ἐρχόμενος ἧξει, xal οὗ μὴ χρο- 
νίσῃ. Ἐὰν ὑποστείληται, οὐχ εὐδοχεῖ ἡ ψυχῆ uoo ἐν 
αὐτῷ. Ὁ δὲ δίκαιος ἐχ πίστεώς μου ζήσεται.» Καὶ 
ἐνταῦθα διαῤῥήδην ἐρχόμενον ἥξειν τὸν προφητενό- 
μενον θεσπίζει, Τίς δ᾽ ἦν οὗτος, ἢ ὁ ἀνωτέρω δηλω- 
θεὶς, χατὰ τὸ, « Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι 
Κυρίου, Θεὸς Κύριος χαὶ ἐπέφηνεν ἡμῖν; » Τοῦτον 
δὲ, οἷα φῶς τυγχάνοντα, εἰς πέρας ἀνατελεῖν φησιν, 
ἐπὶ συντελείᾳ τῶν αἰώνων. Ὧ συνάδει χαὶ ὁ Ζαχα- 
ρίας, λέγων * « Ἰδοὺ ἀνὴρ, ᾿Ανατολὴ ὄνομα αὐτῷ, xai 
ὑποχάτωθεν αὐτοῦ ἀνατολή. » Καὶ τὸν χρόνον ὑπὸ- 
σημαίνων ὁ αὐτὸς ἐπιλέγει" « Τὸ πρὸς ἑσπέραν ἔσται 
φῶς. Ἐὰν ὑστερήσῃ, ὑπόμεινον αὐτόν" » ἀνθ᾽ οὗ ὁ 
᾿Αχύλας πεποίηχεν᾽ « Ἐὰν δὲ μελλήσῃ, προσδέχου 
αὐτὸν, ὅτι ἐρχόμενος ἕξει, xal οὐ βραδυνεῖ. » Τού- 
τοὺ δὲ μέμνηται xa ἡ πρὸς 'E6paloug Ἐπιστολὴ δι᾿ 
ὧν φησι" « Μὴ ἀποθδάλητε οὖν τὴν παῤῥησίαν ὑμῶν, 
fg ἔχει μεγάλην μισθαποδοτίαν. Ὑπομονῆς γὰρ 
ἔχετε χρείαν, tva , τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ ποιήσαντες, 
χομίσησθε τὴν ἐπαγγελίαν. Ἔτι γὰρ μιχρὸν ὅσον, ὁ 
ἐρχόμενος ἥξει, καὶ οὐ χρονιεῖ. Ὁ δὲ δίχαιος ἐχ πί- 
στεώς μου ζήσεται" xal ἐὰν ὑποστείληται, οὐχ εὖ- 
δοχεῖ 1j Ψυχὴ μου ἐν αὐτῷ. » Καὶ ὅρα γε, ὅπως διὰ 
τούτων ἀσαφῶς χείμενον τὸ προφητιχὸν, διὰ τὸ xa 
ὑπερθατὸν εἰρῆσθαι, ἐπὶ τὸ σαφέστερον ἡ ἐπιστολὴ 


11 Zach. vi, 12. 7* Habac. i1, 3. 


4: 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LIB. VI. 


412 


διεῦηφεν. Ἢ μὲν γὰρ τῆς προφητείας λέξις, «'O &p- A eo 15, » Et sane specta, quemadmodum quod a 


χόμενος, » φησὶν, « ἥξει, xaX οὐ χρονίσει. » Καὶ ἐπι- 
φέρει" « "EXv ὑποστείληται, οὐκ εὐδοχεῖ ἡ ψυχῆ μου 
ἕν αὑτῷ, ν ὅπερ συναπτόμενον, ἀνάγεσθα: δόξειεν ἂν 
ἐπὶ τὸν ἐρχόμενον, xal οὐ χρονίξοντα, ὅπερ ἐστὶν 
ἄτοτον. Πῶς: γὰρ ἐπ᾽ ἐχεῖνον &ppóses τὸ λέγεσθαι 
μὲ εὐδοχεῖν ἐν αὐτῷ τὸν Θεόν ; ᾿Αλλ᾽ ἡ τῆς διαστολῆς 
παράθεσις ἐναλλάξασα τὴν τοῦ λόγου σύνταξιν, τὴν 
διάνοιαν ἐσώσατο. Μετὰ γὰρ τὸ, « Ἔτι μικρὸν ὅσον, 
ὁ ἐρχόμενος ἕξει, χαὶ οὐ χρονίσει, » ἑξῆς συνῖνψε τὸ, 
« Ὃ àk δίχαιος Ex. πίστεως ζήσεται.» Εἶτα τὸ ἐν τῇ 
προφητείᾳ πρῶτον χείμενον, ὑπέταξε δεύτερον ἐν τῷ, 
« Καὶ ἐὰν ὑποστείληται, οὐχ εὐδοχεῖ ἡ Ψυχή μου ἐν 
αὐτῷ. » Ἅπαξ γὰρ θεσπίσας ὁ λόγος διὰ τῆς π 

ςν τείας, ὅτι δὴ τὸ φῶς τὸ πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ἐπηγ- 
γελμένον, διὰ τῆς Χριστοῦ παρουσίας ὀψέ ποτε xal 
ἑστέρας ἀνατελεῖ, xai οὐ διαψεύσεται (οὕτω γὰρ 


ἀντὶ τοῦ, « xaY οὐχ εἰς χενὸν, » ὁ ᾿Αχύλας ἡρμῆνευ-" 


σΞνὴ ἔπειτα διὰ τὸ μέλλειν ὀψὲ xal ἑσπέρας ἔσεσθαι 
τὴν τοῦ προφητευομένου παρουσίαν, εἰς ὑπομονὴν πα- 
ὑπκαλέσας διὰ τοῦ,ε Ἐὰν ὑστερήσῃ, ὑπόμεινον αὐτὸν,» 
3| «ἐὰν μελλήσῃ προσδέχου αὐτόν" ὅτι ὁ ἐρχόμενος 
f$: xai οὗ μὴ χρονίσῃ, » ἐπὶ τὴν πίστιν τῆς 
προυῤῥήσεως τὸν ἀχροάτὴν παρορμᾷ λέγων Ὁ δὴ 
τούτοις πιστεύων, ἐξ αὐτῆς τῆς πίστεως αὐτοῦ δί- 
xaiog ἀναδειχθεὶς, τὴν χατὰ Θεὸν ζήσεται ζωὴν" ὡς 
ἔμπαλιν ὁ ἀπιστῶν, ἐν οἷς ὑποστείληται μὴ θαρσήσας, 
τὲ ἐμπιστεύσας τοῖς εἰρη μένοις, οὐχ εὐδοχεῖ ἡ ψυχὴ 
poo ἐν αὐτῷ. Οὐχοῦν xai αὐτοὶ τούτοις ἀχολούθως, 
ἐναλλάξαντες τὸ πρῶτον ὕστερον, χαὶ μεταθέντες τὸ 
ὕττερον ἔτὰ τὸ πρῶτον, σώσομεν τὸν νοῦν τῆς λέξεως, 
μετὰ τὸ, « Ὅτι ὁ ἐρχόμενος ἥξει, χαὶ οὐ χρονίσει, » 
x30' ὑπερδατὸν συνάπτοντες τὸ, « Ὁ δὲ δίχαιός μου 
ἐχ πίστεως ζήσεται,, » xal τούτῳ ἐπιλέγοντες τὸ, 
« "EXv ὑποστείλητα:, οὐχ εὐδοχεῖ 1| Ψυχὴ μου ἐν 
αὑτῷ.» Ταύτῃ δὲ χαὶ ὁ ᾿Αχύλας τῇ διανοίᾳ συντρέχει 
λέγων * « "Ev μελλήσῃ,, προσδέχου αὐτὸν, ὅτι Epyó- 
μενος ἐλεύσεται, χαὶ οὐ βραδυνεῖ ἰδοὺ νωχελενομέ- 
νου, οὐχ εὐθεῖα ἡ ψυχή μου ἐν αὐτῷ, καὶ δίκαιος ἕν 
πίστει αὑτοῦ ζήσεται. » 


propleta obscurius positum est, propterea quod 
per trajectionem prolatum sit, Epistola in sensum 
planiorem transtulerit ; verba enim prophetiz sic 
hahent : « Veniens veniet, et non morabitur ; » et 
adjungit : « Si subtraxerit se, non bene sibi placct 
anima mea in eo. » Quod quidem dum ita conjun- 
gitur, facile referendum esse videatur ad eum qui 
venturus est, et non morabitur ; at id quidem per- 
quam absurdum. Qui enim fieri potest ut illi ac- 
commodetur quod dicitur, non placere sibi in eo 
animam suam, si de Deo sit sermo ? Sed distinctio 
qua apposita est, cum verborum structuram mu- 
taverit , sensum conservavit. Nam post illud : « Ad- 
huc modicum aliquantulumque, qui venturus est 
veniet, et non tardabit , » continuo adjunxit illud : 
« Justus autem ex fide vivet, » Deinde illud quod 
in prophetia primum positum est, secundo loco 
subjecit, ubi ait: « Quod si subiraxerit se, non 
bene sibi placet anima mea in eo. » Cum enim se- 
me] oraculum per ipsam prophetiam cecinerit , lu- 
cem omnibus promissam gentibus per Christi ad- 
ventum aliquando tandem et ad vesperum orituram, 
et non frustraturam (sic enim pro eo quod est, 
«et non in vanum , » Aquila est interpretatus) ; 
deinde quod sero et ad vesperum futurus esset 
ejus, de quo prophetia loquitur, adventus, ideo 
illis verbis , « Si tardius veniet, exspecta illum, » 
vel, « si cunctabitur, accipe illum ; quoniam veniens 
veniet , et non tardabit , » ad patientiam vocans au- 
ditorem , ut vaticinio fidem adhibeat, hortatur, di- 
cens , eum qui his rebus crediderit, ubi ex sua ip- 
sius fide justus declaratus fuerit, vitam qux Deo 
placeat, victurum, sicut 6 contrario, qui non cre- 
diderit, ubi subtraxerit se, non confidens neque 
credens his quz dicta sunt, futurum ut non bene 
sibi placeat anima in eo. Ergo nos quoque ipsa hzc 
sequentes, si commutaverimus ita ut quod prius 
est, posterius, quod vero posterius est, transla- 
tum prius faciamus, sensum verborum integrum 


conservabimus : sic enim post illud, « Quoniam veniens veniet et non morabitur, » statim subjungemus 
illud, « Justus autem meus ex fide vivet, » et huic ipsi connectemus illud , « Si subtraxerit se, non bene 
sibi placet anima mea in eo. » 978 Cum hoc vero sensu etiam Aquila concordat dicens : « Si cuncta- 
bitur accipe illum , quoniam veniens veniet et non tardabit ; ecce si tardus sit, non recta anima mea 


in eo, et justus ex fide ipsius vivet. » 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IE'. 


Ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ. — Ὡς éxílgo6oc ἡ περὶ τῆς ἐξ 
οὐραγῶν καθόδου τοῦ Κυρίου ἀχοὴ τυγχάγει, 
καὶ μετὰ ἐχχιήξεως τὰ ἔργα αὐτοῦ, ἐθόντος 
τε αὐτοῦ ἡ σύμπασα γῆ τῆς αἱγέσεως αὐτοῦ 
πλησθήσεται, Ó τέ γε τῆς Καινῆς Διαθήκης 
αὐτοῦ Aópoc εἰς πώντας ἀγθρώπους διαδρα- 
petat. 

ε Κύριε, εἰσαχήχοα τὴν ἀχοὴν σου, xaX ἐφοδήθην. 
Κύριε, χατενόησα τὰ ἔργα cou, xai ἐξέστην " ἐν 
μέσῳ δύο ζωῶν γνωσθήτῃ ἐν τῷ ἐγγίζειν τὰ ἕτῃ, 
ἐπιγνωσθήσῃ ἐν τῷ παρεῖναι τὸν χαιρὸν, ἀναδει- 
χθήση ἐντῷ ταραχθῆναι τὴν ψυχήν μὸν ἐν ὀργῇ, 


7* Hebr. x, 95-28. ' 


cAPUT XV. 


Ab eodem. — Quod terribilis sit auditus descensus 
Domini de colo, et facia illius cum admiratione, 
quodque cum ipse venerit , universa terra ipsius 
laude complebitur, et Novi ipsius Testamenti ver- 
bum ad omnes homines penetrabit, 


« Domine, audivi auditionem tuam, et timui. In- 
tellexi opera tua, et obstupui : in medio duarum 
vitarum cognosceris, dum; ani apprepinquabunt, 
notus fies, dum aderit tempus declaraberis. Dum 
perturbata fuerit anima mea in ira , misericordiae 


4A 


EUSEBII CASSARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


444 


memor eris. Deus de Thama veniet, et sanctus de A ἐλέους μνησθήσῃ. Ὁ Θεὸς ἐχ. θαιμὰν ἥξει, χαὶ ὁ 


monte umbroso denso : cooperuit celos virtus ejus, 
el laude ejus plena est terra, et splendor ejus ut lu- 
nien erit. Cornua in manibus ejus, et posuit dile- 
etionem fortem roboris sui : ante faciem ejus ibit 
Verbum, et egredietur in campos '*. » cum enim 
ipse seipsum audisset propheta sanctus, ac potius 
divinum qui ipsum afflabat , quique in ipso canebat 
Spiritum , de eo de quo ipsa prophetia loquitur, di- 
centem : « Quod veniens veniet et non morabitur, 
justus autem ex fide mea vivet '*, » cumque credi- 
disset illum esse justum oraculo, in his verbis quz 
nunc in manibus sunt, ita ait : « Domine, audivi 
auditionem tuam et timui , » et quee sequuntur ; in 
quibus manifestissime Deum ad homines venturum 
denuntiat, Quis vero alius hic sit qui olim cogno- 
sceretur, et post aJiquando dum anni appropinqua- 
bunt , esset agnoscendus,, et per id tempus de quo 
prophetia loquitur, declarandus : quis , inquam, hic 
sit 979 nisi ille ipse qui antea dictus est universi 
Dominus? qui etiam hoc comprobato vaticinio, in 
consummatione szculorum ita nuntiatus est ac pr:e- 
dicatus, ut omnes homines exaudierint. Hujusce 
igitur ea, qux palam in sacris Evangeliis descripta 
sunt, facta, corporis videlicet, quod assumpsit de 
Virgine generationem, item quemadmodum « cum 
esset in forma Dei, non rapinam arbitratus est esse 
se vqualem Deo, sed seipsum exinanivit formam 
servi accipiens "»; preterea quz miracula in homi- 
nibus degens ediderit, nec non quzcumque eontra 
ipsum ausa est Judaica gens, omnia, inquam, hzc 
et alia similia his cum anima oculis providisset, 
quaque eventura in posterum exspectabantur, di- 
vino Spiritu docente, purgatissima intelligentia per- 
cepisset, ex iis quae hoc modo audierat, se obstu- 
puisse ac timuisse fatetur propheta, dicens : « Do- 
mine, audivi auditionem tuam, et timui : Domine, 
intellexi epera tua, et obstupui. » Salvator autem 
ac Dominus noster, ipsum utique hoc Dei Verbum, 
in medio duarum vitarum cognitus est. Non enim 
duorum animalium est legendum, sed duarum vita- 
rum. Duarum ergo vitarum, inquit, medium co- 
gnosceris. Cum enim una sccundum Deum sit vita, 
et aliera secundum hominem, et illa quidem morta- 


ἅγιος ἐξ ὄρους χατασχίου, δασέος. Ἐχάλυψεν οὖρα. 
νοὺς ἡ ἀρετὴ αὐτοῦ, xat τῆς αἰνέσεως αὑτοῦ πλήρτς 
ἡ Yn: xai φέγγος αὐτοῦ ὡς φῶς ἔσται. Κέρατα ἐν 
χερσὶν αὑτοῦ, xal ἔθετο ἀγάπησιν χραταιὰν ἰσχύος 
αὑτοῦ. Πρὸ προσώπου αὐτοῦ προπορεύσεται λόγος, 
xaX ἐξελεύσεται εἰς πεδία. » Ἐπαχούσας δὲ αὐτὸς 
ἑαυτοῦ, μᾶλλον δὲ τοῦ ἐμπνέοντος xai ἐνθεσπίζοντος 
ἐν αὐτῷ θείου Πνεύματος, ὁ ἱερὸς προφήτης περὶ τοῦ 
προφητευομένου φήσαντος, ὅτι, ε Ἐρχόμενος ἧξε:, 
χαὶ οὐ μὴ χρονίσῃ ὁ δὲ δίχαιος ἐχ πίστεώς μου 
ζήσει,» πιστεύσας τε ὡς δίχαιος τῷ χρησμῷ, διὰ 
τῶν μετὰ χεῖράς φησι" « Κύριε, εἰσαχήχοα τὸν 
àxof,» cou, xai ἐςοδήθην,» xal τὰ ἑξῆς δι᾽ ὧν 
σαφῶς Θεὸν εἰς ἀνθρώπους ἥξειν χαταγγέλλει. Τίς 


D δὲ ἂν οὗτος εἴη ὁ πάλαι γνωριζόμενος, ὕστερον δέ 


ποτε ἐν τῷ ἐγγίζειν τὰ ἔτη γνωσθησόμενος, xai 
χατὰ τὸν προφητευόμενον χρόνον ἀναδειχθησόμενος, 
ἣ ὁ αὐτὸς ἐχεῖνος ὁ προδηλωθεὶς δεύτερος τῶν ὅλων 
Κύριος, ὁ xaX τῇ προῤῥήσει ἀχολούθως, ἐπὶ συντε- 
λείᾳ τῶν αἰώνων, εἰς ἐξάχουστον πᾶσιν ἀνθρώποις 
χηρυχθείς ; Τούτον δὴ οὖν τὰ ἀνάγραπτα ἐν τοῖς ἰε- 
ροῖς Εὐαγγελίοις ἔργα, τὴν ἐχ Παρθένου δηλονότι, οὗ 
ἀνείληφε σχήνους, γένεσιν, χαὶ « ὡς ἐν μορφῇ θεοῦ 
ὑπάρχων, οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ, 
ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐχένωσε μορφὴν δούλου λαδὼν, » τάς τε 
ἐπιτελεσθείσας αὐτῷ εἰς ἀνθρώπους παραδοξοποιῖας, 
xal τὰ χατ᾽ αὐτοῦ γε τετολμημένα τῷ Ἰουδαίων 
ἔθνει, τοῖς τῆς ψυχῆς ὀφθαλμοῖς προλαδὼν, τά τε 


C μέλλοντα συμθήσεσθα: χεχαθαρμέναις ταῖς διανοίαις 


παρὰ τοῦ διδάσχοντος αὐτὸν θείου Πνεύματος μαθὼν, 
ἐχστήναι ὁ προφήτης ἐπὶ τοῖς ἀχουσθεῖσι χαὶ πεφο- 
ότιαθαι ὁμολογεῖ, cásxov* « Κύριε, εἰσαχῆχοα τὴν 
ἀχοήν σου, χαὶ ἐφοδήθην: Κύριε, κατενόησα τὰ ἔργα 
σου, xaX ἐξέστην. ν Ὃ Σωτὴρ ὃ καὶ Κύριος ἡμῶν, 
αὑτὸς οὗτος ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ἐν μέσῳ δύο ζωῶν 
ἐγνώσθη" πληθυντιχῶς ἐνταῦθα xal περισπωμένως 
τῶν ζωῶν, ἀπὸ ἑνιχοῦ τοῦ τῆς ζωῆς ὀνόματος ἐξ- 
αχουομένων. Οὐ γὰρ παροξυτόνως τῶν ζώων, ἀπὸ οὐ- 
δετέρου τοῦ ζώου λέγεται, ἀλλὰ ζωῶν περισπωμένως 
ἀπὸ πληθυντιχῆς εὐθείας τῆς, ai Cual. Δύο οὖν, φη- 
σὶ, ζωῶν μέσον γνωσθήσῃ. Μιᾶς γὰρ οὔσης τῆς χατὰ 
Θεὸν ζωῆς, xaX θατέρας τῆς χατὰ ἄνθρωπον " xal τῆς 
μὲν θνητῆς, τῆς δὲ ἀϊδίου " ἀμφοτέρων εἰχότως ὁ Κύ- 


lis, heec vero sempiterna, merito cum utramque D ριὸς διὰ πείρας ἐλθὼν, ἐν μέσῳ δύο ζωῶν γνωσθῆναι 


expertus esset Dominus, atque eo modo venisset, 
in medio duarum vitarum esse cognitus dicitur, ex 
inlerpretatione quam Septuaginta ediderunt. Nam 
ex ea quam Aquila edidit, non item, sed sic : ε Dum 
appropinquant anni, vivifica illud. » Sed quidnam 
est illud, nisi quod ait : «opus tuum ? » Theodotion 
vero ita ait : « [n medio annorum vivifica ipsum. » 
Et Symmachus : « Intra. annos reviviscere fac ip- 
sum, » interpretatus est. Cum igitur omnes, « vivi- 
fica ipsum, » dixerint, plane non de quibusdam 
veluti brutis, aut etiam ratione przditis animalibus, 
sermonem esse declararunt. Quapropter cum apud 


" Habac. i, 1-6... 16 fHabac. 11, 5. 


λέγεται, χατὰ τὴν τῶν ᾿Εδδομήχοντα ἑρμηνείαν. Κατὰ 
γὰρ τὸν ᾿Αχύλαν οὐχ οὕτως, ἀλλ᾽, « Ἐν τῷ ἐγγίζειν 
τὰ ἔτη, ζώωσον αὐτὸ, » εἴρηται. Τί δὲ αὐτὸ, ἢ « Τὸ 
χάτεργόν σου; », φησί * Καὶ ὁ Θεοδοτίων δέ φησιν " 
« Ἐν μέτῳ ἐτῶν ξώωσον αὐτόν.» Καὶ ὁ Σύμμαχος, 
ε Ἐντὸς τῶν ἐνιαυτῶν ἀναζώωσον αὐτὸν, » ἐχδέδωχε. 
Πάντες οὖν « ξώωσον αὐτὸν » εἰπόντες, σαφῶς, ὅτι μὴ 
περὶ οἷον ἀλόγων τινῶν ἣ λογιχῶν ζώων ὁ λόγος 
τυγχάνει παρέστησαν. Διὸ παρὰ τοῖς Ἑθδομήχοντα λε- 
γομένου τοῦ, « Ἐν μέσῳ δύο ζωῶν γνωσθήσῃ, » o) 
χατὰ τοὺς πρὸ ἡμῶν ἐξειλήφαμεν, ἀλλὰ δύο ζωὰς τοῦ 
προφητενομένου δηλοῦσθαι ἔφαμεν μίαν μὲν τὴν ἔν- 


" Philipp. 11i, 6, 7. 


455 


BEMONSTRATIONIS EYANGELIC:£ LIB. VI. 


m 


θεον, ἑτέραν δὲ τὴν ἀνθρωπίνην. Τούτοις ὁ προφήτης A Septuaginta sit dictum, « in tedio duarum vitarum 


ἐπιλέγει ^ « Ἐν τῷ ταραχθῆναι τὴν Ψυχὴν μου ἐν óp- 
τῷ, ἔλέους μνησθήσῃ" » διδάσχων, ὅτε τὸν τοῦ πά- 
Gou; τοῦ προφητευομένου χαιρὸν συνιδὼν τῷ πνεύ- 
ματι, τεθορύδητο. Πλὴν ἀλλ᾽ ἐν αὐτῷ τούτῳ, φησὶ, 
τῷ χαιρῷ, ἐφ᾽ ᾧ τὴν ψυχὴν ἐταράχθην, ὀργῆς 
τοῖς ἀνθρώποις οὐδεπώποτε ἄλλοτε ἐπαιωρηθείσης 
διὰ τὰς τολμηθείσας χατὰ τοῦ Κυρίου δυσσεθδείας, 
ἕλέους αὐτὸς ὁ φιλανθρωπότατος Κύριος ἀντὶ ὀργῆς 
ἐμνήσθη, ὡσὰν ἀγαθοῦ τυγχάνων Πατρὸς Υἱός. Τὸ 
γοῦν πάθος αὐτοῦ τῷ παντὶ χόσμῳ σωτηρίας τῆς χα- 
πὰ Θεὸν, xal ἐλέους χατέστη αἴτιον. Τούτοις ἐπιλέγε- 
«at * «'O Θεὸς ἀπὸ Θαιμὰν ἥξει.»Τὸ δὲ Θαιμὰν μετα- 
λαμβάνεται εἰς τὴν Ἑλλάξα φωνὴν συντέλεια" ὡς 
μηδὲν διαφέρειν, εἰ σαφῶς ἐλέγετο᾽ Ὁ Θεὸς ἐπὶ συν- 
τελείᾳ ἧξει. Ἐπὶ yàp συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος χαὶ ἐν 
ταῖς ἐσχάταις ταύταις ἡμέραις ἐπέφηνεν ἡμῖν ἡ τοῦ 
Θεοῦ τῶν ὅλων διὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν εὐεργεσία. Τά- 
χα 6E χαὶ τὴν δευτέραν αὐτοῦ καὶ ἔνδοξον ἐν τούτοις 
ἄφιξιν θεσπίζει. ὥστε ἀπὸ ἑτέρας ἀναγινώσχεσθαι 
ἀρχτὶς τὰ ἀπὸ τοῦ, «'O Θεὸς ἀπὸ Θαιμὰν ἥξει, » ὡς 
ἐπὶ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος f£ovcog αὐτοῦ, ἀπὸ τῶν 
χατὰ τὰ νότια μέρη τοῦ οὐρανοῦ. Μεταλαμθάνεται 
γὰρ Θαιμὰν εἰς τὸν Νότον. Διόπερ ὁ Θεοδοτίων τοῦ- 
τον ἑρμηνεύει τὸν τρόπον" « Ὁ Θεὸς ἀπὸ Νοτίου 
ἥξει.» Τὸ δὲ ἑξῆς εἰρημένον, « Καὶ ὁ ἅγιος ἐξ ὄρους 
κατασχίου, δασέος, » νοήσεις, παραθεὶς τὰς οὕτως ἐχού- 
σας tv τῷ Ζαχαρίᾳ φωνάς « Ἑώραχα τὴν νύχτα, xat 
ἰδοὺ ἀνῃρ ἐπιδεδηχὼς ἐπὶ ἵππον πυῤῥὸν, χαὶ οὗτος 
εἰστήχει ἀνὰ μέσον τῶν ὀρέων τῶν χατασχίων. » 


cognosceris, » non ex sententia eorum, qui nos 
antecesserunt, hoc accepimus , sed duas ejus, de 
quo prophetia loquitur, vitas significari diximus, 
unam quidem divinam , alteram vero humanam. 
His qux dicta sunt, propheta deinceps adjungit : 
« Dum perturbata fuerit anima mea in ira, mise- 
ricordi& memor eris ; » sic interim docens, quod 
cum spiritu tempus illud providisset, quo passurus 
erat is de quo jpsa prophetia texitur, perturbatus 
sit. 980 "Verumtamen in hoc ipso tempore, in- 
quit, in quo animo perturbatus sum, propterea 
quod alias nusquam talis hominibus ita impende- 
rit, propter facinora adversus Dominum perpetra- 
ta, misericordie ipse clementissimus Dominus non 


B irz recordatus est, utpote quiboni Patris sit Filius. 


Proinde extremum illius supplicium salutis secun- 
dum Deum, et misericordix toti mundo causa ex- 
stitit. Sequitur illud : « Deus de Thzman veniet. » 
Dictio autem illa Thzman, si in nostram linguam 
eonvertatur, consummatio est, ut nihil intersit, si 
clare dictum fuerit : Deus in consummatione 
veniet, Nam ín consummatione szculi , et in 
hisce extremis diebus per Salvatorem nostrum, 
summi Dei nobis illuxit beneficentia. Fortasseetiam 
secundum ejusdem, gloriosumque in his verbis ad- 
ventum canit, ut altero initio facto, legenda sint 
verba ab illo loco : « Deus de Thaman veniet, » 
tanquam si in consummaiione szculi ipse venturus 
sit ab iis, qui ad australes coli partes spectant. 


Τοῦτον γοῦν τὸν ἐπιδεδηχότα ἐπὶ ἵππον πυῤῥὸν, καὶ C Áccipitur enim. Th:eman pro eo quod est Auster. 


ἑστῶτα ἀνὰ μέσον τῶν ὀρέων τῶν χατασχίων, αὐτὸν 
ἡγοῦμα: εἶναι τὸν ἐν τῇ μετὰ χεῖρας δηλούμενον προ- 
φητείᾳ, φασχούσῃ τὸν ἅγιον fsty ἐξ ὄρους χατασχίου, 
δαπέος. Ἔν ἑχατέροις γοῦν ὄρη χατάσκια λέλεχται" 
xai ἡγοῦμαι τοῦ παραδεΐσου τοῦ Θεοῦ τυγχάνειν, ὃν 
ἐφύτευσεν ἐν Ἐδὲμ χατὰ ἀνατολὰς, ἣ xa τῆς ἐπου- 
βανέου Ἱερουσαλήμ * ὄρη γὰρ χύχλῳ αὐτῆς, xai Κύ- 
ριος χύχλῳ τοὺ λαοῦ αὐτοῦ. Ταῦτα γοῦν διὰ τὸ πλήρη 
τυγχάνειν θείων δυνάμεων χαὶ πνευμάτων ἁγίων, 
&3Xy σύμφυτα xal ἀμφιλαφῆ, κατάσχια λέγεται. "AAA! 
ἐν μὲν τῷ Ζαχαρίᾳ σαφῶς ἀνὴρ ἐποχούμενος ἵππῳ 
ποῤῥῷ θεωρεῖται αὐτῷ, τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐν- 
 ἄνθρωπήσεως, xai τῆς σαρχὸς, T] ἐπωχήσατο, δηλου- 
μένης. Ἐνταῦθα δὲ Κύριος xai ἅγιος ὠνόμασται. 
Ὡς γὰρ ix Θεοῦ εἰς ἀνθρώπους τὴν ἄφιξιν πεποιη- 
μένος, xal ὡσὰν ἐχ τῶν θειοτέρων χωρίων ἐπι- 
φοιτήσας, λέγεται" « Ὃ Θεὸς ἀπὸ Θαιμὰν ἕξει, 
καὶ ὁ ἅγιος ἐξ ὄρους χατασχίου, δασέος. » 
Εἶτα ἑξῆς ἐπιλέγει «τ Ἐκχάλυψεν οὐρανοὺς ἡ ἀρετὴ 
αὐτοῦ, χαὶ τῆς αἰνέσεως αὐτοῦ πλήρης ἡ γῇ, xal 
φέγγος αὐτοῦ ὡς φῶς ἔσται. » Av ὧν fj τε εἰς οὐρα- 
νοὺς ἔνδοξος αὐτοῦ βασιλεία παρίστατα', χαὶ ἡ μετὰ 
ταῦτα γενομένη vs xal ἐπὶ πλεῖον γενησομένη εἰς 
πᾶσαν τὴν γὴν τῆς περὶ αὐτοῦ διδασχαλίας αἴνεσις. 
Τὸ δὲ, « Κέρατα ἐν ταῖς χερσὶν αὐτοῦ, » τῆς βασι- 
λείας αὐτοῦ τὰ σύμθολα δηλοῖ " δι᾽ ὧν χεράτων τὰς 


Ἢ Zach. 1, 8. 


Quocirca Theodotion ad hunc interpretatus est 
modum : « Deus ab Austro veniet. » Quod autem 
sequitur : « Et sanctus de monte umbroso denso : » 
poteris intelligere, si quax in Zacharia sic se habent, 
apposueris voces : « Vidi per noctem, et ecce vir as- 
cendens super equam rufum, et hic stabat inter 
montes umbrosos "*. » Hunc igilur qui ascendit 
super equum rufum, οἱ insistit inter montes um- 
brosos, ipsum illum puto esse qui in przsenti pro- 
phetia significatur, qua ait, « sanctum venturum 
de monte umbroso denso. » Certeutrobique montes 
umbrosi habentur ; et arbitror esse eos in paradiso 
Dei, quem plantavit in Eden ad Orientem ; aut 
etiam apud coelestem Jerusalem ; montes enim in 


D circuitu ejus, et Dominus in circuitu populi sui. 


Hi ergo montes, eo quod divinis potestatibus et 
sanctis spiritibus referti sint, quasi consiti et large 
his exuberantes, umbrosi dicuntur. Et in Zacharia 
quidem plane vir cernitur, qui equo rufo invehitur, 
cum sit interim Salvatoris nostri, et humana as- 
sumpta natura, et corpus quo quasi vehiculo ute- 
batur, declaretur ; at hic Deus et. sanctus nomi- 
natus est. Tanquam enim is qui a Deo ad homi- 
nes descensurus esset, et tanquam de divinie- 
ribus locis profecturus, dicitur Deus de Thxmaa 
venturus, et sanctus de monte umbroso denao. 


A41 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


L8 


281 Deinceps adjungit : « Cooperuit celos virtus A ἀοράτους xaX ἀντιχειμένας δυνάμεις ὠθούμενος xal 


ejus, et laudis ejus plena est terra, et splendor ejus 
ut lumen erit. » Quibus utique verbis, simul et glo- 
riosum ejus in ccelo regnum ostenditur, et quz 
posthac futura est, longiusque duratura, atque in 
omnem terram penetratura, doctrine, quz de illo 
fertur, laudatio. Illud autem : « Cornua in manibus 
ejus, » regni ejus insiguia et notas significat, qui- 
bus cornibus, invisibiles atque adversantes pote- 
states repellens, et victas obtinens abigit. Ordine 
bis deinceps adjungit : « Et posuit dilectionem for- 
tem roboris sui. » Et sane vehementis affectionis 
ejus ac dilectionis erga homines indicium maxi- 
mum fuerit, quod ante faciem ejus incesserit ver- 
bum illud, videlicet salutare atque evangelicum, 
quod etiam egressum percurrerit campos, adeo ut 


χερατίξων, ἀπελαύνει. ᾿Αχολούθως τούτοις ἐπιλέγει, 
« Καὶ ἔθετο ἀγάπησιν χραταιὰν ἰσχύος αὐτοῦ. » 
Καὶ τῆς γε εἰς ἀνθρώπους χραταιᾶς διαθέσεως 
αὐτοῦ, χαὶ ἀγάπης δεῖγμα μέγιστον ἣν τὸ πρὸ 
προπώπου αὐτοῦ πορευθῆνα! λόγον, δηλονότι τὸν 
σωτήσιον χαὶ εὐαγγελιχὸν, ἐξελθόντα τε τοῦτον δια- 
δραμεῖν εἰς πεδία, ὥστε ἐν ὀλίγῳ πᾶσαν πληρῶσαι 
τὴν οἰχουμένην τῆς ὑπ᾽ αὐτοῦ προξενηθείσης ἅπασιν 
ἀνθρώποις σωτηρίας, ἀχολούθως τῇ προφητείζ φη- 
σάσῃ" « Πρὸ προσώπου αὐτοῦ προπορεύσεται λόγος, 
καὶ ἐξελεύσεται εἰς πεδία. » Κατὰ τὴν δευτέραν δὲ 
αὐτοῦ παρουσίαν, ἔτι μᾶλλον xal χυριώτερον ὁ 
Λόγος αὐτοῦ πέρας ἐπιθήσει τοῖς τε εἰρτ, μένοις xal 
τοῖς ἑξῆς ἐπιφερομένοις, ἃ χαὶ οὐ νῦν ἐξετάζειν χαι- 


B ρός. 


brevi tempore totum orbem terrarum ea, quz? per ipsum omnibus hominibus conciliata sit, salute im- 
pleverit, comprobata ejus prophetix€ veritate, quze ait: « Ante faciem ejus ibit verbum, el egredietur 
in campos. » In secundo autem ejusdem adventu, amplius quoque ac magis proprie Verbum ejus et 
his quz dicta sunt et iis qu:e deinceps sequuntur, finem imponet, quibus nunc explorandis atque m- 


dagandis tempus non adest. 


CAPUT XVI. 

A Zacharia. — Quemadmodum Dominus omnipotens 
con(itetur se missum, ut. avferat ea, que vitiosa 
sint. 

« Hzc dicit Dominus omnipotens : Post gloriam 
misit me ad gentes, qua spoliaverunt vos : quo- 
niam qui tangit vos, quasi is qui tangit pupillam 
oculi ejus : quia ecce affero manum meam super 
ipsos : et erunt spolia iis qui servierint eis, et co- 
gnoscetis quod Dominus omnipotens misit me 75. » 
lpse Dominus omnipotens in his seipsum missum 
esse ait, et quisnam is sit, qui miserit, docet, ubi 
ait: « Et cognoscetis quod Dominus omnipotens 
misit me. » Igitur etiam hoc loco duos perspicue 
habes, qui eadem utantur appellatione, unum eum, 
qui misit Dominum omnipotentem, alterum eum, qui 
mittitur, ejusdem cum eo qui misit nominis. 9489 
Quem porro alium dixeris eum qui mittitur, nisi 
eum quem ànte nos pluribus appellavimus Deum 
Verbum, qui a Patre misaeum se confitetur, et qui 
manifeste dixit : « Post gloriam misit me, » illud 
interim significans, quod qui antea fuerit in gloria 
apud Patrem , postea missus sit ad gentes, 
quz spoliaverint vos? Cum enim ad eas gentes quz 
prius populo Dei adverse inimiczque erant, mis- 
sum sit Dei Verbum, has ipsas sibi ipsi subjecit, 
casdem per suos discipulos deprzdatus. qui portio 
quz.am erant illius populi qui ad circumcisionem 
pertinet, quem quondam in servitutem redegerunt 
gentes, quz ipsum illum suo simulacrorum cultu 
deprzdatze fuerunt. Hzc igitur passuras dicit gen- 
tes quas disposuit. Sicut enim ille populum Dei 
a patria pietate ac religione avertentes, spolia pro- 
priis demonibus facta sunt, ita quandoque etiam 
)pse patrio simulacrorum cultu ab iis qui ipsis an- 


7? Zach. i1, 8, 9 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Iq. 


᾿Απὸ τοῦ Ζαχαρίου. — Ὡς ὁ Κύριος ὃ παντο- 

κράτωρ ὁμοιϊογεῖ ὑ. ἑτέρου Κυρίου παντοχρά- 

τορος ἐπὶ χαθαιρέσει τῶν φαύιζων áxeccáADa:. 

« Τάδε λέγει Κύριος παντοχράτωρ᾽ Ὀπίσω δόξης 
ἀπέσταλχέ με ἐπὶ τὰ ἔθνη, τὰ σχυλεύσαντα ὑμᾶς " 
διότι ὁ ἁπτόμενος ὑμῶν, ὡς ὁ ἁπτόμενος τῆς χόρτς 
τοῦ ὀφθαλμοῦ αὐτοῦ. Διότι ἰδοὺ ἐγὼ ἐπιφέρω τὴν 
χεῖρά μου ἐπ᾽ αὐτοῖς, καὶ ἔσονται σχῦλα τοῖς δουλεύ- 
σασιν αὐτοῖς, xai γνώσεσθε, ὅτι Κύριος παντο- 
χράτωρ ἐξαπέσταλχέ με. » Κύριος αὐτὸς ὁ παντο- 
χράτωρ ἐν τούτοις ἑαυτὸν ἀπεστάλθαι φησὶ, xai «by 
ἀποστείλαντα, ὅστις εἴη, διδάσχει λέγων" « Καὶ 
γνώσεσθε, ὅτι Κύριος παντοχράτωρ ἐξαπέσταλχέ 
pz. » Οὐχοῦν xai ἐνταῦθα δύο σαφῶς ἔχεις, μιᾷ 
χρωμένους προσηγορίᾳ, τόν τε ἀποστείλαντα Κύριον 
παντοχράτορα, καὶ τὸν ἀποστελλόμενον, ὁμώνυμον τῷ 
ἀποστείλαντι. Τίνα δ᾽ ἂν ἕτερον εἴποις τὸν ἀποστελ- 
λόμενον, ἣ τὸν διὰ πλειόνων ἡμῖν προηγορευμένον 
Θεὸν Λόγον, πρὸς τοῦ Πατρὸς ἀπεστάλθαι ὁμολο- 
γοῦντα, σαφῶς δὲ εἰρηχότα, « Ὀπίσω δόξης ἀπ- 
ἐσταλχέ με, » δηλοῦντα, ὅτι προῦυπάρχων ἐν δόξῃ τῇ 
παρὰ τῷ Πατρὶ, μετὰ ταῦτα ἀπέσταλτο ἐπὶ τὰ ἔθνη 
τὰ σχυλεύσαντα ὑμᾶς ; Ἐπὶ γὰρ τὰ πρότερον ἐχ- 
θρὰ xal πολέμια τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ ἔθνη ἀποστα- 
λεὶς ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ταῦθ᾽ ὑφ᾽ ἑαυτὸν ἠγάγετο, 
σχυλεύσας αὐτὰ δ'ὰ τῶν αὑτοῦ μαθττῶν, οἴτινες ἦσαν 
μέρος τοῦ Ex περιτομῆς λαοῦ, ὄντινα πάλαι χαταδε- 
δούλωντο τὰ ἔθνη, σχυλεύσαντα αὐτὸν τῇ οἰκείᾳ εἰδω- 


"λολατρείᾳ. Τοῦτ᾽ οὖν φησι πείτεσθαι τὰ ἔῆνη, ἅπερ 


διατέθειχεν. Ὡς γὰρ τὸν λαὸν τοῦ Θεοῦ, τῆς πατρῴας 
εὐσεδείας μεταστησάμενα, σχῦλα τοῖς ἰδίοις δαίμοσι 
χατεστήσατο, οὕτω ποτὲ χαὶ αὐτὰ τῆς πατρικῆς 
εἰδωλολατρείας πρὸς τῶν πάλαι δεδουλευχότων αὐτοῖς 
σχυλευθήσεται, χαὶ ὑπὸ τὸν ζυγὸν τῆς καθ᾽ 'E6pofoug 
εὐσεθείας μεταστήσεται. Τοῦτο δὲ ἔσεσθαί φησιν ὃ 


419 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB. VI. 


450 


Κύριος δι᾽ ἑαυτοῦ, ἐπὶ τῷ τοιῷδε χατορθώματι πρὸς A tea servierint, spoliabuntur, et sub jugum Ilebrai- 


«og Πατρὸς ἀποσταλησομένου. Εἴποι δ᾽ ἄν τις xa 
νοητάς τινας χαὶ ἀοράτους δυνάμεις, ἔθνη νῦν ὀνομά- 
ζεσθαι, τὰ σχυλεύσαντα, χαὶ αἰχμαλωτεύσαντα τὰς 
τῶν ἀνθρώπων duy Xs, ὧν ψυχῶν οὕτω φησὶ κήδεσθαι 
ὁ φιλάνθρωπος τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὡσεί τις ἰδίας ὀφθαλ- 
poo χόρτς. Καὶ δεῖγμα τῆς τοιᾶσδε αὐτοῦ περὶ τὸ 
"uv ἀνθρώπων γένος χυδεμονίας, τὸ μηδ᾽ ὑποστεί- 
λασθαι αὐτὸν, Θεοῦ Λόγον ὄντα xaX ἐν δόξῃ τῇ παρὰ 
τῷ Πατρὶ τυγχάνοντα, τὴν εἰς ἀνθρώπους ἐπιδημίαν 
“κε χαὶ olxovouiav ἀναδέξασθαι. 
csset, οἱ sua gloria apud Patrem frueretur, non 
eos versandi curam, dispensationemque suscipere. 


KES9AAAION IZ. 


'Axó rov αὑτοῦ. — Ὡς αὐτὸς ὁ Κύριος ἥξειν co- 


pavé0sr , καὶ ἐν ἀνθρώποις κατασχηγνώσειν, τά ἢ 


τε ἔθνη εἰς αὑτὸν χατα-;»εύξεσθαι θεσπίζει, καὶ 

ὡς ἀπεστάλθαι ὑπὸ τινὸς κχρείττογος Κυρίου 

σαγτοχράτορος ἀμοιλογεῖ. 

« Τέρπου xal εὐφραίνου, θύγατερ Σιὼν, διότι ἰδοὺ 
ἐγὼ ἔρχομαι, καὶ χατασχτνώσω ἐν μέτῳ σου, λέγει 
Κύριος, καὶ χαταφεύξονται ἔθνη πολλὰ ἐπὶ τὸν Κύ- 
ρον ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνη, χαὶ ἔσονται αὑτῷ εἰς λαὸν, 
χαὶ χατασχηνώσω ἐν μέσῳ σου, χαὶ γνώσῃ, ὅτι Κύ- 
ριος παντοχράτωρ ἐἑξαπέσταλχέ με πρὸς σέ. » Ἐπεὶ 
πρόχειται νῦν τὸ δεύτερον αἴτιον Ex τῶν προφητῶν 
ἀταδεῖξαι, ἀνθρώποις μέλλον ἐπὶ γῆς συμπολιτεύε- 
σθαι, οἶμαι τούτου παραστατιχὸν εἶναι χαὶ τὴν 
παροῦσαν προφητείαν, ὡς διὰ τὸ πρόδηλον μηδὲ 
τὰείονος ἐξεργασίας δεῖσθαι. Τηρήσεις δὲ, ὅτι χαὶ 


τὴν αἰτίαν αὖθις τῆς ἀςίξεως αὐτοῦ δηλοῖ ἐν οἷς c 


φησι" « Καὶ χαταφεύξονται ἔθνη πολλὰ ἐπὶ τὸν Κύ- 
, puov ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, χαὶ ἔσονται αὐτῷ εἰς λαόν.» 
Ταῦτα δὲ 6 λόγος, τὴν θυγατέρα Σιὼν εὐαγγελίζεται, 
οὕτω τὴν Ἐχχλυσίαν τοῦ Θεοῦ προσαγορεύων, διὰ 
τὸ τῆς ἐπουρανίου Ἱερουσαλὴμ θυγατέρα εἶναι δοχεῖν, 
μητρὸς οὔσης ἐχείνης τῶν ἁγίων, χατὰ τὸν ἱερὸν 
᾿Απόστολον. Ἢ χαὶ ἄλλως θυγάτηρ Σιὼν ἡ Ἐχχλησία 
Χριστοῦ λεχθείη ἄν, ὡσὰν Ex τῆς προτέρας συν- 
αγωγῆῇς τῶν ἐχ περιτομῆς, διά τε ἀποστόλων, xal 
εὐχγγελιστῶν ὑποστᾶσα, o? χαὶ γεννήματα ἐτύγχανον 
μητρὸς τῆς ἀποῤῥιφείσης διὰ τὰς οἰχείας δυσσε- 
(είας, χαὶ χέρας γεγενημένης, διὰ τὸ ἀπελάσαι τὸν 
ἄνδρα, διὰ τῶν προφητῶν ἐπιμεμψάμενον αὐτῇ xal 
φέσαντα" « Οὐχ ὡς ἄνδρα με ἐχάλεσας, χαὶ πατέρα, 


cz religionis traducentur. lloc autem futurum ait 
Dominus per seipsum, qui ad tale munus przstan- 
dum a Patre mittendus sit. Ceterum, dixerit ali- 
quis, etiam intelligibiles quasdam et invisibiles po- 
testates, gentes nunc nominari, qui? spoliaverint 
captivasque hominum animas egerint, quarum ani 
marum talem se curam gerere ait clementissimum 
Dei Verbum, qualem unusquisque oculi sui pupillae 
gerit, cujus sedulitatis atque amoris erga hominum 
genus, signum illud erit, quod cum Dei Verbum 
piguerit ipsum veniendi ad homines, atque inter 


CAPUT XVII. 


Ab eodem. — Quod ipse Dominus venturum se d^ 
calo, et inter homines habitaturum, gentesque ad 
ipsum confugituras, canit : et quod missum se esse 
a Domino omnipotente confitetur. 


983 « Gaude et lare, filia Sion, quoniam 
ecce ego venio, et habitabo in medio tui, dicit 
Dominus, et confugient gentes multz ad Domi- 
num in die illa, et erunt ei in populum, et habi- 
tabo in medio tui, et cognosces quod Dominus 
omnipotens misit me ad te **, » Quia nunc propo- 
situm est Filium , auctorem rerum, apud homines 
in terra versaturum , ex prophetis ostendere, ar- 
bitror hujusce rei demonstrandsz efficaciam habere 
presentem prophetiam, adeo quidem ul ob ipsius 
rei perspicuitatem, nulla ampliore explanatione 
sit opus : etiam illud observabis quod causam 
rursus sui adventus significat , ubi ait : « Et con- 
fugient gentes multe ad Dominum in die illa, et 
erunt ipsi in populum. » Hac autem ipsi filie Sion 
nuntiat oraculum , sic interim Dei Ecclesiam ap- 
pellans, propterea quod coelesti Jerusalem filia 
esse videatur, quie, ut sanctus ait Apostolus, 
mater sanctorum est. Aut etiam aliter filia Sion 
Christi Ecclesia dici potest, tanquam ea quas ex 
priore eorum qui ad circumcisionem pertinent 
conventu , per apostolos, atque evangelistas , id 
quod est, acceperit , qui etiam filii erant ejus ma- 
tris, que ob scelera sua abjecta est, quaeque vi- 
dua facta est, eo quod expulerit virum , qui per 
prophetas de ipsa conquestus est , atque ait : « Non 


xii ἀρχηγὸν τῆςς παρθενίας σου" » ὃς xaY τοῖς ἐξ αὐ- p tanquam virum me vocasti, et Patrem et ducem 


τῆς γενομένοις τὸν τρόπον τῆς μητρὸς διαδάλλων, 
€z3í- ε Ποῖον τοῦτο τὸ βιδλίον τοῦ ἀποστασίου τῆς 
μητρὸς ὑμῶν, ᾧ ἐξαπέστειλα αὐτὴν; » Καὶ πάλιν" 
(t Κριθῖτε πρὸς τὴν μητέρα ὑμῶν, χριθῆτε, ὅτι 
αὕτη οὗ γυνή μου, χἀγὼ οὐχ ἀνὴρ αὑτῆς. » Εἰκότως 
ὅττα ὠσὰν τὴν μητέρα ἀπαρνησαμένου τοῦ Κυρίου, 
πρὸς τὴν θυγατέρα fj παροῦσα προφητεία εὐαγγελί- 
γέται τὴν αὐτοῦ τοῦ Κυρίου παρουσίαν. Εἴη δ᾽ ἂν 
αὕτη fj ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλησία, ἐν χώρᾳ θυγατρὸς τῆς 
προτέρας, δ'ιΧ τοὺς ἀποστόλους τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, 
λελοι μένη. 

9 Zach. n, 10, 11. 


^! Jer. y, ὁ. ** Isa, xxx, 1. 


virginitatis tuz **, » qui etiam iis qui de ipsa nati 
sunt, mores matris exprobrans ac vituperans, ait : 
« Quis est hic liber repudii matris vestre, in quo 
emisi eain 853.» Et rursus : « Judicamisi : quoniam 
haec non uxor meà, et ego non vir ejus **, » Me- 
rito sane tanquam iis qui matrem abnegaverint 
Gliam Domini, ipsius Domini adventu:n. przssens 
prophetia nuntiat. Erit autem hzc Ecclesia de 
gentibus, qux loco prioris filie per nostri Salva- 
toris apostolos , habita est. 


5! Ose. ii, 9. 


494 
98/4, CAPUT XVIII. 


Ab eodem. — De Domini adventu , et de iis 
qua in passione ejus eventura erant. 


« Ecce dies veniunt Domini , et dividentur spolia 
tua in te, et congregabo omnes gentes in Jerusa- 
lem ad bellum ; et capietur civitas, et diripientur 
domus, et mulieres faedabuntur, et egredietur di- 
midium civitatis in captivitate, reliqui vero de po- 
pulo meo non peribunt, et egredietur Dominus, et 
parabitur ad prelium in gentibus illis, sicut dies 
prielii ejus in die belli : et stabunt pedes ejus in die 
illa super monte Olivarum, qui est contra Jerusa- 
lem ab Oriente, et scindetur mons Olivarum , dimi- 
dium ejus ad Orientem, et dimidium ejus ad mare; 
profunditas magna vehementer, et inclinabit dimi- 
dium montis ad Boream, et dimidium ejus ad Aus- 
trum : et obturabitur vallis montium meorum, et 
conglutinabitur convallis montium usque Asael : et 
obturabitur, quemadigodum obturata est a facie ter- 
re motus, in diebus zi» rcgis Juda. [Et adveniet 
Dominus Deus meus, et omnes sancti cum eo:] 
et erit in die illa, non erit lumen, scd frigus et 
glacies erit die uno : et dies ille notus Domino, et 
non dies, neque nox, ad vesperam erit lux. Et 
erit in die illa, egredietur aqua viva de Jerusa- 
lem : dimidium ejus ad mare primum , et dimidium 
ejus ad mare ultimutn : in zstate et in vere erit 
sic : et erit Dominus in regem in omnem terram. 


EUSEBII C.ESAMIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


435 
KEPAAAION IH'. 


᾿Απὸ tov αὐτοῦ. — IIepl τῆς τοῦ Κυρίου zapcv- 
σίας, καὶ τῶν κατὰ τὸ πάθος αὐτοῦ συμθησο- 
μένων. 

« Ἰδοὺ ἡμέραι ἔρχονται τοῦ Κυρίου, χαὶ διαμε- 
ρισθέσονται τὰ σχῦλά σου ἐν σοὶ, χαὶ ἐπισυνάξω 
πάντα τὰ ἔθνη ἐπὶ Ἱερουσαλὴμ εἰς πόλεμον * χαὶ 
ἁλώσεται ἣ πόλις, χαὶ διαρπαγήσονται αἱ οἰχίαι, χαὶ 
αἱ γυναῖχες μολυνθήσονται, χαὶ ἐξελεύσεται͵ τὸ 
ἥμισυ τῆς πόλεως ἐν αἰχμαλωσίᾳ. Οἱ δὲ χατάλοιπο: 
τοῦ λαοῦ μου οὐ μὴ ἐξολοθρευθῶσι, χαὶ ἐξελεύσεται 
Κύριος, καὶ παρατάξεται ἐν τοῖς ἔθνεσιν ἐχείνοις, 
χαθὼς ἡμέρα παρατάξεως αὐτοῦ ἐν ἡμέρᾳ πολέμου. 
Ka στήσονται οἱ πόδες αὐτοῦ ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, 
ἐπὶ τὸ ὄρος τῶν Ἐλαιῶν τὸ, χατέναντι ᾿Ἱερουσαλὴμ 
ἐξ ἀνατολῶν, χαὶ σχισθήσεται τὸ ὄρος Ἐλαιῶν, τὸ 
ἕμισυ αὐτοῦ πρὸς θάλασσαν. Χάος μέγα σφόδρα, 
xa χλινεῖ τὸ ἥμισυ τοῦ ὄρους πρὸς τὸν Βοῤῥᾶν, xai 
τὸ ἕμισυ αὑτοῦ πρὸς Νότον. Καὶ ἐμφραχθήσεται fj 
χοιλὰς τῶν ὀρέων μου, χαὶ ἐγχολληθήσεται ἣ φάραγξ 
ὀρέων ἕως "Agath: χαὶ ἐμφραχθήσεται ὅν τρόπον 
ἐνεφράγη ἀπὸ προσώπου τοῦ σεισμοῦ, ἐν ἡμέραις 
Ὀξίου βασιλέως Ἰούδα. Καὶ ἔσται ἐν ἐχείνῃ τῇ 
ἡμέρᾳ, οὐχ ἔσται φῶς, ἀλλὰ ψῦχος, xal πάγος ἔσται 
μίαν ἡμέραν. Καὶ ἡ ἡμέρα Exslvm γνωστὴ τῷ Κυρίῳ, 
χαὶ οὐχ ἡμέρα, χαὶ οὐχὶ νὺξ, τὸ πρὸς ἑσπέραν ἔσται 
φῶς. Καὶ ἔσται ἐν τῇ ἡμέρᾳ &xslvr, ἐξελεύσεται ὕδωρ 
ζῶν ἐξ Ἱερουσαλήμ * τὸ ἥμισν αὐτοῦ εἰς τὴν θάλασ- 
σαν τὴν πρώτην, χαὶ ἥμισυ αὐτοῦ εἰς τὴν θάλασσαν 


In die illa erit Domiuus unus, et nomen ejus ( τὴν ἐσχάτην. Ἐν θέρει καὶ ἐν ἕαρι ἔσται οὕτως. Καὶ 


unum , ciccumdans omnem terram , et omnem soli- 
tudinem **. » Post primam obsidionem Jerusalem, 
extremamque illius ruinam et solitudinem , qux sub 
Babyloniis accidit, postque reditum ab hostili terra 
ad patriam, qui sub Cyro Persarum rege contigit , 
cum paulo ante Jerusalem instaurata esset, re- 
novatumque sanctuarium , et quod apud illud erat 
altare, sub Dario Persa prowsens canit propheta , 
285 et posthac alteram obsidionem Jerusalem fu- 
turam significat, quam passa est a Romanis nun 
alias, quam post scelera, quz ejus habitatores con- 
tra Salvatorem nostrum Jesum Christum ausi sunt. 
Manifestissime igitur etiam hoc in loco, Salvatoris 
nostri, qui Dei Verbum est, adventus, et quz illius 
tempore acciderint, significantur: sunt vero hzc, 
partim quz quo tempore ille passus est, gesta sunt, 
partim qua illico Hebraicam nationem oppressit 
obsidio, et ipsius Jerusalem expugnatio, ct post 
ipsa hec, vocatio gentium, uniusque ac solius Dei 
apud omne genus hominum cognitio. Cxterum di- 
vino Spiritu afflatus propheta, cum quadam com- 
miseratione, tanquam is qui suos ad circumcisionem 
pertinentes deploret, ab exclamatione contra illus 
sux prophetis initium facit: dies igitur Domini, 
Sicut in aliis locis, hoc quoque in loco nominat, 
ut sic tempus Christi, ad homines adventus signi- 
ficet: planeque in eodem ostendit, quemadmodum 


5! Zach. xiv, 1-9. 


ἔσται Κύριος cl; βασιλέα ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν, ἐν τῇ 
ἡμέρᾳ ἐχείνῃ ἔσται Κύριος εἷς, καὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ 
ἕν, χυχλοῦν πᾶσαν τὴν γῆν xaX τὴν ἔρημον. » Μετὰ 
τὴν πρώτην πολιορχίαν τῆς Ἱερουσαλὴμ, χαὶ τὴν 


πα à, 


παντελῆ χαθαίρεσιν αὐτῆς, xal ἐρήμωσιν τὴν ὑπὸ ᾿ 


Βαδυλωνίων, xai μετὰ τὴν ἀπὸ τῆς πολεμίας γῆς 
ἐπὶ τὴν οἰχείαν ἐπάνοδον, τὴν ἐπὶ Κύρου τοῦ Περ- 
σῶν βασιλέως γενομένην, ἄρτι τῆς Ἱερουσαλὴμ ἀν» 
εγηγερμένης, ἀνανεωθέντος δὲ τοῦ ἀγιάσματος, xal 
τοῦ πρὸς αὐτῷ θυσιαστηρίου ἐπὶ Δαρείου τοῦ Πέρσου, 
ὁ παρὼν προφήτης θεσπίζει, τὴν μετὰ ταῦτα δευτέ- 
ραν πολιορχίαν τῆς Ἱερουσαλὴμ σημαίνων, ἣν πέ- 
πονθεν ὑπὸ Ῥωμαίων οὐχ ἄλλοτε ἣ μετὰ τὰ κατὰ 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῖς οἰχήτορσιν 


D αὐτῆς τετολμημένα. Ἐναργέστατα τοιγαροῦν xa 


ἐνταῦθα τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν τοῦ Θεοῦ Λόγου ἡ πα- 
ρουσία, xal τὰ ἐπὶ ταύτῃ συμόεδηχότα δηλοῦνται. 
Ταῦτα δὲ ἣν ὁμοῦ τὰ περὶ τὸν χαιρὸν τοῦ πάθους 
αὐτοῦ πεπραγμένα, xal ἡ παραυτίχα τῷ Ἑδραίων 
ἔθνει ἐπελθοῦσα πολιορχία, xaX τῆς Ἱερουσαλὴμ tj 
ἅλωσις, καὶ ἡ πρὸς τούτοις χλῆσις τῶν ἐθνῶν, τοῦ 
τε ἑνὸς xai μόνου Θεοῦ εἰς πᾶν γένος ἀνθρώτωυν 
ἐπίγνωσις. Ὃ γε μὴν πνευματοφόρος προφήτης περι- 
παθέστερον, ὡσὰν ἐπ᾽ οἰχείοις ὀλοφυρόμενος τοῖς Ex 
περιτομῆς, Ex τῆς xav αὐτῶν ἐχφωνήσεως τὴν xat- 
ἀρχὴν πεποίηται τῆς προφητείας. Ἡμέρας δὴ οὖν 
τοῦ Κυρίον, ὡσπεροῦν χαὶ ἐν ἑτέροις, κἀνταῦθα wee. 


&5 


DEMONSTRATIONIS EYANGELICAE LIB. Vf. 


454 


μάζει, οὕτω τὸν χρόνον τῆς εἰς ἀνθρώπους τοῦ Xpi- A ipse Dominus, tanquam lumen verum, proprio: um 


ατοῦ παρουσίας σημαίνων" xol σαφῶς δηλῶν, ὡς 
ἄρε ὁ Κύριος αὐτὸς, οἷα φῶς ἀληθινὸν τυγχάνων, 
ἰδίων κοιητής ποτε γενήσεται ἡμερῶν. Τοῖς δὲ ἐπὶ 
τῆς ἅπασιν ἀνθρώποις ἐπιλάμψει τῶν ἐθνῶν ἀπάν- 
«ων, αὑτόν τε xai τὰς ἀχτῖνας τοῦ φωτὸς αὐτοῦ 
χαταδεξαμένων, ὅτε, τῶν ἐθνῶν ἀπάντων φωτιζομέ- 
wv κατὰ τὸ, « Τέθειχά σε εἰς φῶς διαθέχης γέ- 
γος, » τὸ Ἰουδαίων ἔθνος διὰ τὴν εἰς αὑτὸν ἀπι- 
ετίαν, τοῖς ἐσχάτοις περιπεσεῖται δεινῶν. Τοιοῦτον 
γάρ ἔστι τό" ε Ἰδοὺ ἡμέρα ἔρχεται τοῦ Κυρίου, xal 
διαμερισθήσονται τὰ σχῦλά σου ἐν σοὶ, χαὶ ἐπισυν- 
ἄξιυ πάντα τὰ ἔθνη ἐπὶ Ἱερουσαλὴμ εἰς πόλεμον, xai 

σεται ἧ πόλις, χαὶ διαρπαγήσονται αἱ οἰχίαι, xal 
αἱ γυναῖχες μολυνθήσονται, xal ἐξελεύσεται τὸ 


aliquando auctor flet dierum, et omnibus qui in 
terra sunt hominibus illucescet, quo tempore et 
ipsum et luminis ipsius radios, universz gentes 
suscipient, quze quidem dum illuminabuntur, juxta 
illud: « Posui te in lumen gentium, in testamentum 


. generis **, » interea Judaica gens, propter in(ideli- 


tatem adversus illum, in extrema incidet infortunia. 
Tale igitur est illud: « Ecce dies venit Domini, et 
dividentur spolia tua in te, et congregabo omnes 
gentes in Jerusalem ad bellum, ei capietur civitas 
et diripientur domus et mulieres fedabuntur, et 
egredietur dimidium civitatis in captivitate.» Post 
vero ipsius Jerusalem obsidionem, et.eam quz il- 
lico secuta est Judaicz gentis servitutem, deinceps 


ἥμισι: τῆς πόλεως ἐν αἰχμαλωσίᾳ. » Μετὰ δὲ τὴν χατὰ D bona omuibus adjungit. communia, sic canens: 


“ἧς Ἱερουσαλὴμ πολιορχίαν, xai τὴν μετ᾽ αὐτὴν 
αἰχμαλωσίαν τοῦ Ἶουδαίων ἔθνους, ἐπιλέγει ἑξῆς, 
ἀγαθὰ τοῖς πᾶσι θεσπίζων" « Καὶ ἔσται Κύριος εἰς 
βασιλέα ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν “ » xal πάλιν" « Ἔσται 
Κύριος εἷς, χαὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἕν, χυχλοῦν πᾶταν 
τὴν γῆν xal τὴν ἔρημον. » ᾿Αλλὰ γὰρ xoi τὸ 'I»v- 


ὅχίων ἔθνος τοιαῦτα πείσεσθαι ἐν ταῖς τοῦ Κυρίου 


ἡμέραις τῆς προῤῥήσεως ἀποφηναμένης, τίς οὐχ ἂν 
θαυμάσειε τῆς προῤῥήσεως τὸ ἀποτέλεσμα; "Apa 
γὰρ Ἰησοῦς ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν παρῆν, t.aé- 
6ouv τε εἰς αὐτὸν oi Ex περιτομῆς, καὶ πάντα αὐτοῖς 
ἀθρόως τὰ προηγορευμένα, μετὰ πενταχοσιοστὸν ἔτος 
τῆς προῤῥήπεως, τέλους ἐτύγχανεν, ἐξ αὐτοῦ Πιλά- 
«ou, χαὶ μέχρι τῆς χατὰ Νέρωνα xai Τίτον xa 
Οὐεσπασιανὸν τολιορχίας, οὐ διαλελοιπότων αὐτοὺς 
“Ξαντοίων xai ἐπαλλήλων συμφορῶν, ὡς πάρεστιν Ex 
τῆς Φλαυῖουν Ἰωσήπο) γραφείσης ἱστορίας ἀναλέ- 
ξασθαι. Τότε μὲν οὖν εἰχὸς τὸ ἥμισυ τῆς πόλεως 
ἀπολωλέναι τῇ πολιορχία, ὥς φησιν ἡ προφητεία" 
μετ᾽ οὐ πολὺν δὲ χρόνον, χατὰ ᾿Αδριανὸν αὐτοχρά- 
«opa, χινέσεως αὖθις Ἰουδαϊχῆς γενομένης, τὸ λοιπὸν 
τῆς πόλεως μέρος ἔμισυ, πολιορχηθὲν αὖθις ἐξελαύνε- 
και, ὡς ἐξ ἐχείνου χαὶ εἰς δεῦρο πάμπαν ἄδατον αὐτοῖς 
Ἱενέσθαι τὸν τόπον. Εἰ δὲ λέγοι τις χατὰ ᾿Αντίοχον τὸν 
'Ezwavt, ταῦτα πεπληρῶσθαι, σχεψάσθω, εἰ οἷός τέ 
ἔστιν ἀποδιδόναι χαὶ τὰ λοιπὰ τῆς προφητείας χατὰ 
τοὺς ᾿Αντιόχου χρόνους " οἷον τὸ αἰχμαλωσίαν πεπον- 
ϑέναι τὸν λαὸν, χαὶ τὸ στῆναι τοὺς πόδας Κυρίου ἐπὶ 


« Et erit Dominus in regem in omnem terram. » Et 
rursus : « Erit Dominus unus, et nomen illius unum, 
ambiens omnem terram et solitudinem. » Sedenim 
cum vaticinium enuntiet, Judaicam gentem esse 
talia perpessuram in diebus Domini, quis non exi- 
tum vaticinii admiretur? Nam simul ac Jesus 
Salvator ac Dominus noster advenit, quique ad cir- 
cumcisionem pertinent, nefaria adversus illum fa- 
cinora perpetrarunt, omnia illis qux przedicta fue- 
rant, quinquagesimo ab ipsa pradictione anno, 
acervatim evenerunt, 986 finemque sortita sunt: 
cum videlicet ab ipso Pilato usque ad Neronem ez 
Titum ac Vespasianum, qui civitatem obsederunt 
nusquam illos omnis generis, etalixz super alias 
ingruentes calamitates defecerint, quemadmodum 
facile est ex ea historia quam Flavius Josephus 
scripsit, colligere: tunc sane credibile est, dimi- 
dium civitatis periisse obsidione, ut ait prophetia. 
Haud vero ita multo post, cum Adrianus impera- 
ret, Judaico rursus exorto tumultu, qua reliqua 
fuerat pars dimidia civitatis, rursus obsessa ex- 
pellitur, adeo quidem, ut ab illo tempore usque in 
hodiernum diem, penitus instabilis omnis illis fa- 
clus sit locus. Quod si quis dicat sub Antiocho 
Epiphane hec completa fuisse, etiam atque etiam 
consideret utrum possit reliqua item que ex hac 
prophetia supersunt, ad Antiochi tempora referre, 
cujusmodi illud est, quod populus servitutem sit 


τὸ τῶν Ἐλαιῶν ὄρος, xai el γέγονε Κύριος εἰς βασι- D passus, quod pedes Domini in monte Olivarum 


Ma ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, xa cl 
τὸ ὕνομα Κυρίου ἐχύχλωσε τὴν γήν πᾶσαν, xai τὴν 
ἔρημον, ὅτε τῆς Συρίας ᾿Αντίοχος ἐχράτει. Καὶ τὰ 
λοιπὰ δὲ τῆς προῤῥήσεως, ὁποίου τέλους ἔτυχεν, 'Av- 
τιόχου βασιλεύοντος, πῶς τις ἀποδώσει ; Καθ᾿ ἡμᾶς 
& ταῦτα, xai πρὸς λέξιν μὲν ἀποδέδοται, καὶ xa" 
ἑτέραν δὲ διάνοιαν. Μετὰ γὰρ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
"Ingoo Χριστοῦ παρουσίαν, ἡ πόλις αὐτῶν, αὕτη γε 
ἡ Ἱερουσαλῖα, xa τὸ πᾶν σύστημα, καὶ πολίτευμα 
«ἧς χχτὰ τὸν νόμον Μωσέως θρησχείας χαθῃρεῖτο. 
Αὐτίχα δ: τὴν χατὰ διάνοιαν αἰχμαλωσίαν πρὸς τῇ 
φωματιχῖ πεπόνθασι, τὸν Σωτῆρα xai Λυτρωτὴν 


*5 ᾿ς xuix, 6. 


steterint, et uurum Dominus in die illa in regem 
fuerit in omnem terram, et utrum nomen Dowini 
ambierit omnem terram, et solitudinem, quo tem- 
pore Syriam Antiochus obtinuit: et quz reliqua 
sunt de eodem oraculo, quem tunc finem sortita 
sint, aliquo modo conetur ostendere. Αἱ si quis 
nostram rationem sequatur, vel ad verbum hac 
evenisse demonstrabit, atque in alium item sensum 
eadem accipere poterit : nam post Salvatoris nostri 
Jesu Christi adventum, civitas illorum, ipsaque 
Jerusalem atque omnis conventus, institutioque 
civilis, que ad ritum religionemque Mosaicz legis 


455 


EUSEBII CAJESATUENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


456 


pertinet, eversa sublataque sunt : 6 vestigioque eam, A τῶν ἀνθρωπίνων ψυχῶν μὴ παραδεξάμενοι, τὸν ἐλ- 


quz ad intelligentiam spectat, servitutem, adjuncta 
eliam ea quie corporum est, perpessi sunt, quippe 
qui Salvatorem ac Liberatorém humanarum ani- 
marum non susceperint, eum qui venerat, ut iis 
qui malorum demonum servi facti essent, libera- 
lionem nuntiaret, iis vero, qui mentis oculis capti, 
visus recuperationem. Hzc itaque cum illi ob in- 
credulitatem suam pertulissent, alii emnes quicum- 
que suum Liberatorem agnoverunt, domesticique 
illius ac familiares effecti sunt, discipuli utique et 
apostoli, et evangelist:?, compluresque alii, qui de 
circumcisione profecti in ipsum crediderunt (de qui- 
bus ait Apostolus: «Sic etiam nunc reliquiz secundum 
electionem grati: factze sunt **; »et illud :« Nisi Domi- 
nus Sabaoth reliquisset nobis semen, quasi Sodoma 
facti essemus,etquasiGomorrha similes fuissemus*"), » 
987 ilius obsidionis, quam nos ad intelligentiam 
referimus, immunes expertesque sunt servati, ne- 
que hujus solum, sed etiam illius, que ad verbum 
intelligitur : nam ipsi apostoli ac discipuli Salva- 
toris nostri, et omnes qui ex Judxis ad ipsum cre- 
dentes accesserant, cum procul ab Judza terra abes- 
Jent, et reliquis essent immixti gentibus : omnem 
eorum, qui civitatem incolebant, perditionem atque 
interitum effugere, per illud tempus facile potue- 
runt. Quod ipsum sane etiam prophetia anticipans 
cecinerat, illis verbis : « Qui autem reliqui fuerint 
de populo meo, non peribunt *5^; » quibus dein- 
ceps adjungit : « Et egredietur Dominus, et com- 


θόντα χηρῦξαι τοῖς ὑπὸ δαιμόνων πονηρῶν αἰχμαλώ- 

τοις ἄφεσιν, xal τοῖς τὰς διανοίας τυφλοῖς ἀνάδλεψιν. 

Ταῦτα δὲ πεπονθότων ἐχείνων διὰ τὴν ἀπιστίαν αὖ- 
τῶν, οἱ τὸν σφῶν Λυτρωτὴν ἐπιγνόντες, olxetol τε 
αὐτοῦ γενόμενοι μαθηταὶ, χαὶ ἀπόστολοι, καὶ εὐαγγε- 
λισταὶ, πλεῖστοί τε ἄλλοι τῶν Ex περιτομῆς elg αὐτὸν 
πεπιστευχότων (περὶ ὧν φησιν ὁ ᾿Απόστολος " « Οὕτω 
xa νῦν λεῖμμα κατ᾽ ἐχλογὴν χάριτος γέγονε " ν xat τό" 
« El μὴ Κύριος Σαδαὼθ ἐγχατέλιπεν ἡμῖν σπέρμα, ὡς 
Σόδομα ἂν ἐγενήθημεν, xaX ὡς Γόμοῤῥα ἂν ὡμοιώθτ- 
μεν), » τῆς νενοη μένης ἡμῖν χατὰ διάνοιαν πολιορχίας 
ἄπειροι διεφυλάχθησαν οὐ μόνον, ἀλλὰ χαὶ τῆς πρὸς 
λέξιν ἀποδοθείσης. Οἱ γοῦν ἀπόστολοι xai μαθηταὶ 
τοῦ Σωτῆρος αὐτῶν, χαὶ πάντες οἱ ἐξ Ἰουδαίων εἰς 


Β αὐτὸν πε πιστευχότες, μαχρὰν τῆς Ἰουδαίας γῆς γενό- 


μενοι, xal τοῖς λοιποῖς ἔθνεσιν ἑἐπισπαρέντες, 
τὸν χατὰ τῶν οἰχούντων τὴν πόλιν ὄλεθρον διαδρᾶναι 
τότε ἠδυνήθησαν. Καὶ τοῦτο ὃὲ dj προφητεία προλα- 
δοῦσα ἐθέσπισε δι᾽ ὧν ἔφησεν « Οἱ δὲ χατάλοιποι τοῦ 
λαοῦ μον οὐ μὴ ἐξολοθρευθῶσιν * νοἷς ἑξῆς ἐπιλέγει" 
€ Καὶ ἐξελεύσεται Κύριος, xal παρατάξεται ἐν τοῖς 
ἔθνεσιν ἐχείνοις, χαθὼς ἡμέρα παρατάξεως αὐτοῦ ἐν 
ἡμέρᾳ πολέμου. » Ἕν ποίοις δὲ ἔθνεσι Κύριος παρα- 
τάξεται J| ἐν τοῖς τὴν Ἱερουσαλῆμ, πολιορχήσουσι; 
Δηλοῖ ὃὲ ὁ λόγος αὐτὸν τὸν Κύριον συμμαχήσειν τοῖς 
πολιορχοῦσιν, ἐν αὐτοῖς ὄντα, xal σὺν αὐτοῖς παρα- 
ταττόμενον, ὥσπερ τινὰ στρατηγὸν χαὶ ὑπέρμαχον 
αὑτῶν χατὰ τῆς 'Ἱερουσαλὴμ στρατενομένων. Οὐ γάρ 
qnow ὁ λόγος τὸν Κύριον χατὰ τῶν ἐθνῶν παρα- 


parabitur ad przlium in gentibus illis, quemadmo- C τάξεσθαι. Τίσι δὲ κατὰ τίνων ; χατὰ τῆς Ἱερουσα- 


dum dies przlii ejus in die belli ?. » At vero in 
quibus tandem gentibus Dominus przliabitur, si 
non in his qua Jerusalem obsidebunt? indicat 
vero ipsum oraculum, quemadmodum ipse Domi- 
nus auxilium feret obsidentibus, eritque interim in 
illis, et cum illis ad prelium comparabitur, quasi 
quidam imperator, propugnatorque illorum et ad- 
versus Jerusalem  militabit. Non enim dicit ora- 
tio, Dominum contra gentes przliaturum. Quibus 
ergo et contra quos? Nempe contra Jerusalem, et 
contra ejus habitatores, de quibus sermo erat. ll- 
lud autem : « Et stabunt pedes ejus in die illa su- 
per monte Olivarum, qui est contra Jerusalem ad 
Orientem **, » quidnam aliud significet, quam Do- 
mini Dei, ipsius, inquam, Dei Verbi, in sua Eccle- 
sia stationem et confirmationem? quam in prz- 
senti monte Olivarum per figuram, qux permutatio 
dicitur, nominat? Ut enim vinea ezstitit dilecto, 
et fuit vinea Domini Sabaoth figurate domus Israel, 
et vitis Judza novella dilecta, sic eadem ratione 
dixeris, quod etiam olivetum facta sit Domino, col- 
lecta de gentibus Ecclesia ipsius, quae sane Eccle- 
$ia cum antea esset oliva quxdam agrestis, plan- 
tata fuit a Domino, qui eam post insuevit in apo- 
stolicis bonx» olivae radicibus, post priorum ra- 
morum excisionem, quemadmodum Apostolus do- 


*" Rom, xi, 5. 57 Rom. 1x, 239, ** Zach. xiv, 2, 


*' jbid. 9. 


λὴμ xai τῶν οἰχητόρων αὐτῆς, περὶ ὧν ἣν ὁ λόγος. 
Τὸ δὲ, « Καὶ στήσονται οἱ πόδες αὐτοῦ ἐν τῇ ἡμέρᾳ 
ἐχείνῃ ἐπὶ τὸ ὄρος τῶν Ἐλαιῶν, τὸ χατέναντ: Ἱερου- 


ca)hu, ἐξ ἀνατολῶν, » τί ἕτερον δηλοῖ fj Κυρίου τοῦ ᾿ 
Θεοῦ, αὐτοῦ δὴ τοῦ Θεοῦ Λόγου, τὴν ἐπὶ τῆς Ἐχχλτ,- . 


σίας αὐτοῦ στάσιν τε χαὶ βεθαίωσιν, ἣν ὄρος Ἐλαιῶν 
ἐπὶ τοῦ παρόντος χατὰ τρόπον ἀλληγορίας óvouásst ; 
Ὡς γὰρ ἀμπελὼν ἐγενήθη τῷ ἠγαπημένῳ, xal ἣν 
ἀμπελὼν Κυρίου Xa6a00 ἀλληγοριχῶς ὁ οἶχυς τοῦ 
Ἰσραὴλ, xaX ἄμπελος τοῦ Ἰούδα νεόφυτος ἣγαπη- 
μένη * οὕτω δὴ χατὰ τὴν αὑτὴν θεωρίαν εἴποις ἂν, 
ὅτι δὴ xaX ἐλαιὼν ἐγενήθη τῷ δεσπότῃ t ἐξ ἐθνῶν 
Ἐχχλησία αὐτοῦ, ἣν πάλαι ἀγριέλαιον οὖσαν κστ- 
ἐφύτευσεν, ἐγχεντρίσας ἐπὶ τὰς ἀποστολιχὰς τῆς χαλ- 
λιελαίου ῥίζας μετὰ τὴν τῶν προτέρων χλάδων ἐχτο- 
μὴν, ὡσπεροῦν ὁ ᾿Απόστολος παιδεύει“ « Καὶ χατ- 
εφρύτευσέ γε αὑτὴν ὁ Κύριος ἑαυτῷ, » μονονουχὶ διὰ 
τῆς προφητείας λέγων" « Ἐλαίαν ὡραίαν, εὔσχιον 
ἐχάλεσε Κύριος τὸ ὄνομά cov. » Ἐπεὶ γὰρ ὁ πρῶτος 
ἀμπελὼν, δέον ποιῆσαι σταφυλὴν, ἐποίησεν ἀχάνθας, 
xaX οὐ διχαιοτύνην, ἀλλὰ χραυγὴν, εἰχότως ὡσὰν 
ἄκαρπον αὐτοῦ χαθελὼν ὁ Θεὸς τὸν φραγμὸν αὐτοῦ xal 
τὸν τοῖχον αὐτοῦ, παραδούς τε αὐτὸν τοῖς ἐχθροῖς 
ἐς διαρπαγὴν χαὶ καταπάτησιν, χατὰ τὴν τοῦ Ἡ σαῖου 
προφητείαν, ἕτερον αὐτὸν ἑαυτῷ ἀγρὸν συνεστήσατο, 

τὸν ἐπὶ τοῦ παρόντος ἐλαιῶνα ὀνομαζόμενον, ἅτε τοῦ 


* ibid. 4 


- 


453 


DEMONSTRATIONIS EVYANGELIC,E LIB. VI. 


458 


ἐκ Θεοῦ ἑλέους τετυχηχότα, xaX πρὸς τοῦ Χριστοῦ A cet *! : Et plantavit, inquit, eam Dominus sibi ipsi, 


καταφυτευθέντα ἀειθαλέσι φυτοῖς, τοῦτ᾽ ἔστι Ψυχαῖς 
ἃγίαις καὶ φωτὸς θρεπτιχαῖς, οἵαις τε λέγει" « Ἐγώ τε 
ὡσεὶ ἐλαέα χατάχαρπος ἐν τῷ οἴχῳ τοῦ Θεοῦ. » Τοῦτο δὲ 
«ἢ τῶν Ἐλαιῶν ὄρος χατέναντι τῆς Ἱερουσαλὴμ εἶναι 
λέλεχται" ἐπειδήπερ ἀντὶ τῆς παλαιᾶς ἐπιγείου Ἱερου- 
σαλὴμ, xat τῆς ἐν αὐτῇ θρησχείας συνέστη τῷ Θεῷ με- 
τὰ τὴν τῆς Ἱερουσταλὴμ χαθαίρε σιν. Φῆσας γοῦν ἀνω- 
t£pw ὁ λόγος περὶ τῆς Ἱερουσαλὴμ, ὡς « ᾿Αλώσεται 
ἡ πόλις, χαὶ τὰ ἐχθρὰ χαὶ πολέμια ἔθνη συναχθήσεται 
ἐπ᾿ αὐτὴν, χαὶ διαμερισθήσεται τὰ σχῦλα αὐτῆς, » 
εἰχότως οὐχ ἐπὶ τῆς Ἱερουσαλὴμ τοὺς πόδας τοῦ 
Κυρίου στήσεσθαί φησι. Πῶς γὰρ χαὶ οἷόν τε fiv, 
ἀπαξ χαθῃρημένης ; Μεταδάντων ὃὲ ἐξ αὐτῆς ἐπὶ τὸ 
ἄντιχρυς τῆς Ἱερουσαλὴμ ὄρος τὸ χαλούμενον 


propemodum per propbetiam dicens : « Olivam 
speciosam umbrosam vocavit Dominus nomen 
tuum **. » Postquam enim prior vinea, cum debe- 
ret facere uvam, fecil spinas, neque justitiam, sed 
elamorem, merito tanquam ejus qua infructuosa 
essel, sepem auferens ac parietem Deus, tradens- 
que eam inimicis ad diripiendum et conculcandum, 
2898 sicut in Isai prophelia dietum est, alium 
ipse sibi agrum constituit in przsenti, quod olive- 
tum nominatur, quasi eum qui oleum et miseri- 
cordiam a Deo sit consecutus, et a Christo plantis 
semper virentibus consitus, hoc est, sanctis lucis- 
que altricibus animis, quibus liceat dicere : « Ego 
autem sicut oliva fructifera in domo Dei **. » Hic 


Ἐλαιῶν, ἐνταῦθα ττήσεσθαι διδάσχει. Τοῦτο δὲ xaX ὁ B vero Olivarum mons contra Jerusalem esse dici- 


τροφήτης Ἰεζεχιὴλ τῷ θείῳ Πνεύματι προλαδὼν 
θεωρεῖ. Λέγει δὲ οὖν" « Καὶ éEnps. τὰ χερουξὶ)μ, xal 
οὐ τροχοὶ ἐχόμενοι αὑτῶν xal ἡ 002a Θεοῦ 'la- 
pa ἣν ἐπ᾽ αὐτοῖς, ὑπεράνω αὐτῶν, χαὶ àv£6n ἡ 
δόξα Κυρίου £x μέτου τῆς πόλεως, xai ἔστη ἐπὶ τοῦ 
ὄρους ὃ ἦν ἀπέναντι τῆς πόλεως. » Ὅπερ ἔστι xal 
ἄλλως πρὸς λέξιν ὁρᾷν πεπληρωμένον εἰσέτι χαὶ 
σήμερον, τῶν εἰς Χριστὸν πεπιστευχότων ἁπάντων 
πανταχόθεν vie συντρεχόντων, οὐχ ὡς πάλαι τῆς 
χατὰ τὴν Ἱερουσαλὴμ ἀγλαῖας ἕνεχα, οὐδ᾽ ὥστε 
προσχυνῆσαι ἐν τῷ πάλαι συνεστῶτι ἐπὶ τῆς Ἱερουσα- 
λὴμ ἁγιάσματι, χαταλύειν δὲ ἕνεχεν ἱστορίας τε 
ὁμοῦ τῆς χατὰ τὴν προφητείαν ἁλώσεως xai ἐρη- 
μίας τῆς Ἱερουσαλὴμ, xai τῆς ἐπὶ τὸ ὄρος τῶν 
λαιῶν τὸ χατέναντι Ἱερουσαλὴμ προσχυνήσεως, 
ἔνθα ἡ δόξα Κυρίου μετέστη χαταλείψασα τὴν προ- 
«ραν πόλιν. "ἔστησαν δὲ ἀληθῶς χαὶ χατὰ τὴν πρό- 
χειρον χαὶ ῥητὴν διήγησιν οἱ πόδες τοῦ Κυρίου xal 
Σωτῆρος ἡμῶν, αὐτοῦ δὴ τοῦ Λόγου, δι᾽ οὗ ἀνεΐληφεν 
ἀνθρωπείου σχήνους ἐπὶ τοῦ ὄρους τῶν Ἐλαιῶν, 
πρὸς τῷ αὐτόθι δειχνυμένῳω σπηλαίῳ, εὐξαμένου τε 
xai toig ἑχυτοῦ μαθηταῖς ἐπὶ τῆς ἀχρωρείας τοῦὐιτῶν 
Ἑλαιῶν ὄρους τὰ περὶ τῆς συντελείας μυστήρια 
παραδεδωχότος, ἐντεῦθέν τε τὴν εἰς οὐρανοὺς ἄνοδον 
πεποιῖτ μένου, ὡς ὁ Λουχᾶς ἐν ταῖς Πράξεσι τῶν ἀπο- 
στόϊων᾽ διδάσχει, φάσχων᾽ «Βλεπόντων αὐτῶν ἐπήρθη, 
χαὶ νεφέλη ὑπέλαδεν αὑτὸν ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν ab- 
τῶν. Καὶ ὡς ἀτενίξοντες ἦταν εἰς τὸν οὐρανὸν ro- 
ρευομένου αὑτοῦ, καὶ ἰδοὺ ἄνδρες δύο παρειστήχεισαν 
αὑτοῖς ἐν ἐσθῆσι λευχαῖς, oi xal εἶπον" "Avópzz Γα- 
λιλαῖοι, τί ἐστήχατε βλέποντες εἰς τὸν οὐρανόν ; 
Οὗτος ὁ Ἰησοῦς, ὁ ἀναληφθεὶς àq' ὑμῶν εἰς τὸν 
οὐρανὸν, οὕτως ἐλεύσετα', ὄν τρόπον ἐθεάσασθε αὐ - 
τὸν πορευόμενον εἰς τὸν οὐρανόν. » Οἷς ἐπιφέρει λέ- 
Twv * « Τότε ὑπέστρεψαν εἰς Ἱερουσαλὴμ ἀπὸ ὄρους 
ποῦ χαλουμένου Ἐλαιῶνος, ὅ ἐστι χατέναντι Ἴερου- 
σαλή:ι. » Ἔστι μὲν οὖν xal πρὸς λέξιν χατέναντι 
Ἱερουσαλΐμ, xaX ἐξ ἀνατολῶν αὐτῆς τὸ δηλούμενον 
τῶν Ἐλαιῶν ὄρος. Πλὴν ἀλλὰ χατὰ τὴν διάνοιαν d) 
ἁγία Χριστοῦ Ἐχχλησία, xai τὸ ὄρος ào' ᾧ τεθε- 
μελίωται, περὶ οὗ διδάσχει λέγων ὁ Σωτήρ « Οὐ 
δύναται πόλις χρυδῆναι ἐπάνω ὄρους χειμένη, » ἀντὶ 


δι Rom. xi, 17. ** Jer. xi, 16. 
PaTROL. Gn. XXI]. 


*! Psal. L1, 10. 


tur, quoniam in locum veteris ac terrena Jerusa- 
lem, ac religionis quz in illa servabatur, succes- 
Sit, et a Deo constitutus est, post ruinam Jerusa- 
lem. Cum supra igitur oraculum dixerit de Jeru- 
salem, « quod civitas capietur, quodque hostiles 
atque inimice gentes convenient adversus eam, 
et spolia ejus dividentur, » merito non in Jerusalem 
pedes Domini staturos dicit; qui enim id fleri po- 
tuisset, cum ea semel sublata esset? Sed migranti- 
bus ab ea in montem qui est contra Jerusalem, 
qui Olivarum vocatur, ibi staturos docet, quod 
etiam propheta Ezechiel, divino ante Spiritu edo- 
ctus, contemplatur; dicit enim : « Et elevaverunt 
cherubiin alas suas, et rotz;, quz eis adharrebant, 


C et gloria Dei Israel erat super eis, et ascendit glo- 


ria Domini de medio civitatis, et stctit in monte, 
qui est contra civitatem **. » Quod quidem aliter 
quoque licet intueri completum ad verbum quando 
hodie quoque omnes, quicunque Christi religionem 
cum fide susceperint, ex omnibus terrz partibus 
concurrunt, non ut quondam festze cujusdam lzti- 
ti: gratia, quz in Jerusalem celebretur, neque ut 
adorent in eo, quod olim in Jerusalem constitu- 
tum fuerat, sanctuario, sed ut diversentur cum ad 
sciscitandum de expugnatione et solitudine Jeru- 
salem, quam prophetia przedixerat, tum ut in monte 
Olivarum, qui est contra Jerusalem, adorent, ubi 
gloria Domini commutata est, postquam delevi£ 
priorem civitatem. Vere autem et secundum expo- 
sitam atque ad verbum acceptam enarrationem, 
pedes Domini et Salvatoris nostri, ipsius uti- 
que Dei Verbi, per id quod assumpsit huma- 
num corpus, in monte Olivarum steterunt ad 
speluncam quz ibi ostendi solet, et quo tem- 
pore oravit, et cuur suis discipulis in ejus mon- 
tis cacumine, mysteria de consummatione tra- 
didit : ex eodem preterea monte in coelum ascen- 
dit, quemadmodum Lucas in áctis apostolorum 
989 docet, cum ait, illum [in monte Olivarum] 
apostolis suis et presentibus et intuentibus, su- 
blimem abiisse, nubeque ab oculis eorum sublatum 
fuisse, ipsosque intentis oculis, illoin celum ab» 
** Ezech. xi, 92, 25. 


«Ὁ -ε 


19 


459 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. —— APOLOGETICA. 


460 


eunte, mansisse. « Et ecce, inquit, duo viriastite- A τῆς πεσούσης καὶ μὴ ἐγερθείσης ᾿ἱερουσαλὴμ &v- 


runt eis in vestibus albis, qui etiam dixerunt : Viri 
Galilzi, quid statis aspicientes in celum ? Hic Je- 
sus qui assumplus est a vobis in ccelum, sic ve- 
niet, quemadmodum vidistis eum euntem in cce- 
lum **. » Quibus etiam adjungit verba hzc : « Tunc 
reversi sunt in Jerusalem a monte qui vocatur 
Oliveti, qui est contra Jerusalem **. » Est igitur, 
etiam si quis ad verbum Scripturam velit accipere, 
contra Jerusalem et ab illa ad orientem spectans, 
mons is, de quo dictum est, Olivarum; verumta- 
men si sententiam, non verba sequi volumus, san- 
eta Cbristi Ecclesia, et mons in quo fundata est, 
de quo loquitur Salvator, dicens : « Non potest 
abscondi civitas supra montem posita *', » pro ea 
qua cecidit, neque amplius surrexit Jerusalem, 
'&tructa atque erecta, dignaque habita in qua pedes 
Domini insistant, non solum est contra Jerusa- 
lem, sed etiam ab ea ad orientem vergens, quippe 
que ejus luminis, quo Deum pie colimus, radios 
excipiat, et multo ipsa Jerusalem anterior facta 
sit, ipsique justitiz soli propinquior, de quo dictum 
est, « timentibus autem me, orietur sol justi- 
tiz ** : » quia vero dicit deinceps, quod « scinde- 
tur mons Olivarum : dimidium ejus ad orientem et 
mare : profunditas magna vehementer, et inclina- 
bit dimidium ejus ad boream, et dimidium ejus ad 
austrum; » potest hoc quideni Ecclesie per totum 
orbem, qui ab bominibus incolitur, dilatationem 
significare : quz partes ad orientem solem spectan- 
tes, ipsasque aurorz Orientisque gentes ac natio- 
nes complevit. Porrigitur vero etiam usque ad ma- 
re, quod est ad occidentem, et ad iusulas 408 
in ipso sunt. Porro ad austrum quoque ac meri- 
diem pervenit, item ad aquilonem et septentrio- 
nem : ad omnes enim partes et ubique gentium, 
quod (lgurate significatur Domini olivetum , quz 
est ejus Ecclesia, plantatum est. Potest etiam alio 
sensu, quz antebac facte sint, queque etiam nunc 
fiunt in Ecclesia Christi, scissiones et sectas, mo- 
ralesque in vita, ubi scissa divisaque est, lapsus 
significare; dicit enim montem esse dilapsurum, 
dimidium ejus ad orientem, et dimidium ejus ad 
jnare ; profunditatem magnam vehementer, et in- 
clinabit dimidium montis ad aquilonem, et dimi- 
dium ejus 490 ad austrum; ut sic in quatuor 
partes scindi videatur, duas quidem graviores ac 
prazstantiores, duas autem contrarias : et sane vide 
ne forte in his verbis, illud quod dicitur ad orien- 
ter et austrum, duos ordines significet, eorum qui 
successu ac profectu in divino cultu instincti sunt, 
unum quidem eorum qui in cognitione ac verbo, 
et reliquis divini Spiritus donis proficiunt, alterum 
eorum qui in moribus quidem et vita probe recte- 
que degunt, sed tamen in suis seligendis rationi- 
bus detinentur. Reliquz vero duz partes, qui ἃ 
prioribus divise sunt, ad mare et aquilonem, am- 


εγερθεῖσα, xaX τῶν ποδῶν τοῦ Κυρίου χαταξιωθεΐσα, 
οὐ μόνον χατέναντί ἐστιν Ἱερουσαλὴμ, ἀλλὰ χαὶ ἐξ 
ἀνατολῶν αὐτῆς, προσλαδοῦσα τὰς αὐγὰς τοῦ τῆς 
θεοσεδείας φωτὸς, xal πολὺ προτέρα τῆς Ἱερουσα- 
λὴμ γενομένη, αὐτῷ τε πλησιάσασα τῷ τῆς διχαιο- 
σύνης ἡλίῳ, περὶ οὗ λέλεχται * « Τοῖς δὲ φοδουμένοις 
με ἀνατελεῖ ἥλιος διχαιοσύνης. » Ὃ δὲ λέγει τὸ ἑξῆς, 
ὅτι « Σχισθήσεται τὸ ὄρος τῶν Ἐλαιῶν, τὸ Ὦμισυ 
αὐτοῦ πρὸς ἀνατολὰς χαὶ θάλασσαν, χάος μεγὰ σφό- 
6pa, χαὶ χλινεῖ τὸ ἥμισυ αὐτοῦ πρὸς τὸν βοῤῥᾶν, xal 
τὸ ἥμισυ αὐτοῦ πρὸς νότον,» δύναται μὲν τὴν χαθ᾽ 
ὅλης τῆς ἀνθρώπων οἰχουμένης ἐξάκλωσιν τῆς "Ex- 
χλησίας σημαίνειν, ἐπὶ χαὶ ἀνατολὰς ἡλίου, αὐτά τε τὰ 
ἑῷα καὶ ἀνατολιχὰ ἔθνη πεπληρωμένην᾽ διατείνει δὲ 
χαὶ ἐπὶ τὴν δυτιχὴν θάλασσαν, τάς τε Ev αὐτῇ νή- 
σους. Οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἔφθαχε χατά τε νότον χαὶ peor u- 
6plav, χατά τε βοῤῥᾶν, χαὶ &pxvov* πάντη γὰρ xai 
πανταχοῦ ὁ σημαινόμενος τροπιχῶς τοῦ Κυρίου 
ἐλαιὼν ἡ Ἐχχληπτία αὐτοῦ χαταπεφύτευται " δύνα- 
ται δὲ χαὶ χατὰ διάνοιαν τὰ ἐπὶ τῆς τοῦ Χριστοῦ 
Ἐχχλησίας γενόμενά τε, χαὶ εἰσέτι νῦν γινόμενα 
σχίσματα χαὶ τὰς σἱρέσεις, τάς τε ἐθιχὰς κατὰ τὸν 
βίον ἀποπτώσεις αἰνίττεσθαι. Σχισθὲν γάρ φησι τὸ 
ὄρος διαστήσεσθαι, τὸ ἥμισυ αὐτοῦ πρὸς ἀνατολὰς, 
χαὶ τὸ ἥμισυ αὐτοῦ πρὸς θάλασσαν, χάος μέγα σφό- 
6pa, xaY χλινεῖ τὸ ἥμισυ τοῦ ὄρους πρὸς τὸν βοῤῥᾶν, 
καὶ τὸ ἥμισυ αὐτοῦ πρὸς νότον, ὡς εἰς τέσσαρα μέρη 
διαιρεῖσθαι, δύο μὲν τὰ σεμνότερα χαὶ χρείττω, δύο 
δὲ τὰ ἐναντία. Καὶ ὅρα μήποτε διὰ τούτων τὸ μὲν 
πρὸς ἀνατολὰς καὶ πρὸς vótov δύο τάγματα σημαίνει 
τῶν τῆς χατὰ Θεὸν προχοπῆς ἐπειλημμένων " ἕν μὲν 
τῶν ἐν γνώσει xaY λόγῳ, xa τοῖς λοιποῖς τοῦ θείου 
Πνεύματος χαρίσμασι τελειουμένων θάτερον δὲ τῶν 
διὰ βίου χατορθούντων, ἐν ἐχλογαῖς γε μὴν διατοι- 
βόντων. Τὰ δὲ λοιπὰ δύο μέρη τῶν προτέρων διῃρη- 
μένα εἴη àv, τὸ χατὰ θάλασσαν xoa πρὸς βοῤόᾶν, 
ἀμφότερα πρὸς τῇ χαχία σημαινόμενα. « ᾿Απὸ προσ- 
trou γὰρ, φησὶ, βοῤῥᾶ ἐχχαυθήσεται τὰ χαχὰ ἐπὶ 
πάντας τοὺς χατοιχοῦντας τὴν γῆν» ὅ τε δράχων 
ἐπὶ τῆς θαλάσσης ποιεῖσθαι τὰς διατριδὰς λέγετωι. 
Ὥστε εἰχότως χἀνταῦθα τῶν ἀπὸ τῆς Ἐχχλησίας 
ἀποπιπτόντων δύο πάλιν δηλοῦσθαι τρόπους, τόν τε 
χατὰ τὴν γνῶσιν χαὶ τὸν χατὰ τὸ ἦθος ἁμαρτάνοντα, 
ὡς εἶναι ταύτας τοῦ δηλουμένον Ἐλαιῶνος ὄρους, τὰς 
ὑπὸ τῆς προφητείας αἰνιττομένας διαστάσεις. Τούτοις 
ἑξῖς ἐπιλέγεται" « Καὶ ἐμφραχθήσεται ἡ κοιλὰς τῶν 
ὁρέων μου, xaX ἐγχολληθήσεται φάραγξ ὀρέων ἕως 
᾿Ασαήλ. Καὶ ἐμφραχθήσεται, ὃν τρόπον ἐνεφράγη 
ἀπὸ προσιπον τοῦ σεισμοῦ ἐν ἡμέραις Ὀζίου βασι- 
λέως Ἰούδα. » Κοιλὰς δὲ ἐν τούτοις τῶν ὀρέων τοῦ 
Θεοῦ τίς ἂν εἴη ἣ ἡ χατὰ τὸν Μωῦσέως νόμον ἐν τῇ 
Ἱερουσαλὴμ πάλαι πρότερον συντελουμένη σωματιχὴ 
xa Ἰουδαϊχὴ θρησχεία; ἣν ἀποχλεισθήσεσθαι ὥσπερ 
ἀποφραχθεῖσαν ὁ παρὼν λόγος θεσπίζει φάσχων᾽ 
« Καὶ ἐμφραχθήσεται dj χοιλὰς τῶν ὁρέων μον, xal 
ἐγχολληθήσεται φάραγξ ὀρέων ἕως ᾿Ασαὴλ, κῶ 


** Act, 1,11. ** ibid. 12. *' Matth, v, 16. "5 Malach. iv, 3, 


461 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. VI. 


4063 


ἐμφραχθήσεται. » ᾿Ανθ᾽ ὧν ὁ Σύμμαχος πεποίηχε" A bx erunt que jam ad malitiam pertinent : « A fa- | 


« Καὶ ἐμφραχθήσεται ἡ φάραγξ τῶν ὀρέων μου, » xal 
Vu e ἐγγιεῖ» ἡ φάραγξ τῶν ὁρέων πρὸς τὸ παραχείμε- 
ww, « χαὶ ἐμφραχθήσεται" » δι' ὧν παρίστησι τὸ αἴτιον 
τῆς ἐμφραχθείσης φάραγγος. Τί δὲ ἣν τοῦτο ἀλλ᾽ ἢ 
τὸ ἐγγίσαι αὐτὴν χαὶ πλησιάσαι τῷ παραχειμένῳ 
αὑτῇ ; τοῦτο δὲ ἣν τὸ τοῦ Κυρίου ὄρος τὸ τῶν Ἐλαιῶν 
πρχονομασμένον, ὅπερ ᾿Ασαὴ.1 ὠνόμασται παρὰ 
«τοῖς "E65oy.fkovca. Δηλοῖ δὲ τοῦτο χατὰ τὴν Ἑδραίων 
φωνὴν ποίησιν Θεοῦ. Οὕτω δὲ, φησὶν, ἡ παλαιὰ 
φάραγξ πλησιάσασα τῷ ὄρει, καὶ τῇ Χριστοῦ Ἐχχλη- 
62, τῷ τε κοιήματι Θεοῦ, ἐμφραχθήσεται xal 
ἀποχλεισθήσεται, ὃν τρόπον ἐνεφράγη ἀπὸ προσώπου 
τοῦ σεισμοῦ, ἐν ἡμέραις Ὀζίου βασιλέως Ἰούδα. 
Ζητῶν δὲ παρ᾽ ἐμαντῷ, xal τὰς θείας περιϊὼν Γρα- 


cie, inquit, aquilonis accendentur mala super om-- 
nes habitantes terram ?*, » et draco in mari diver- 
sari dicitur. Quapropter merito hic quoque duo 
rursus genera intelliguntur eorum, qui ab Ecclesia 
declinant, unum eorum qui in vita et moribus pec- 
cant, alterum eorum qui a sana et recta sen- 
tentia labuntur, ut jam Oliveti hujus montis, de 
quo sermo est, hz dus sint, quz a prophetia signi- 
ficantur, separationes. His deinde adjungit : « Et 
obturabitur vallis montium meorum, et conglutina- 
bitur convallis montium, vsque ad Asael : et obtu- 
rabitur quemadmodum obturata est a facie terrz- 
motus, in diebus Oziz regis Juda. » At enim in his 
verbis, 4085 tandem esse potest vallis montium 


φὰς, εἴ ποτε ἐν ταῖς ἡμέραις Ὀζίου ἡ ἐνταῦθα δη- B bei, nisi quz olim antea celebrabatur ex lege Mov- 


λουμένη φάραγξ ἐνεφράγη ἀπὸ προσώπου τοῦ σει- 
σμοῦ, ἐν μὲν ταῖς τῶν Βασι.ϊειῶν ἱστορίαις οὐδὲν vO- 
ρίσχον, οὐδὲ σωματιχῶς γε xat' αὐτὸν σεισμὸς γεγο- 
νὼς, οὔτε τι τοιοῦτο περὶ φάραγγος ἐν αὐταῖς εἰρτ.- 
μένον ἀναγέγραπται. Ἱστορεῖταί γε μὴν Ὀζίας ἐν 
ἀρχαῖς δίχαιος γεγονέναι, εἶτα διαδέδληται ὡς ἐπαρ- 
θεὶς τῇ διανοίᾳ, χαὶ δι᾽ αὑτοῦ θῦσαι τῷ Θεῷ τολμή- 
σα;. Διὸ xal λέπραν αὐτῷ χατὰ τοῦ προσώπου áàvOT- 
σχ!. Τοῦτο μὲν οὖν ἡ βίδλος τῶν Βασιλειῶν παρίστη- 
σιν. Ὁ δέ γε Ἰώδπηπος χαὶ τὰς ἔξωθεν Ἰουδαϊχὰς 
δευτερώσεις ἀπηχριδωχὼς, ἅτε 'ἭἙθραῖος ἐξ Ἑδραίων 
τυγχάνων, ἐπάχουσον οἷα γενέσθαι χατὰ τοὺς αὑτοῦ 
δηλοῖ χρόνους, λέγων, ὡς ἄρα « Κατεπειγόντων τὸν 
Ὁζίαν τῶν ἱερέων ἐξιέναι τοῦ ἱεροῦ, καὶ μὴ παρα- 
νομεῖν εἰς τὸν Θεὸν, ὀργισθεὶς ἠπείλησεν αὐτοῖς θά- 
γάτον, εἰ μὴ τὴν ἡσυχίαν ἄξουσιν. Μεταξὺ δὲ σει- 
Gub, ἐχλόνησε τὴν γὴν " xaX διαστάντος τοῦ ναοῦ, 
φέγγος λαμπρὸν ἐξέλαμψε, καὶ τῇ τοῦ βασιλέως ὄψει 
προσέπεσεν, ὡς τῷ μὲν εὐθέως λέπραν ἐπιδραμεῖν, 
πρὸ 6b τῆς πόλεως πρὸς τῇ καλουμένῃ ᾿Ερωγῇ τοῦ 
ὅρους ἀποῤῥαγῆναι τὸ fuso τοῦ χατὰ τὴν δύσιν, 
χαὶ χυλισθὲν τέσσαρας σταδίου; ἐπὶ τὸ ἀνατολιχὸν 
ὄρος στῆναι, ὡς τάς τε παρόδους ἐμφραχθῆναι, χαὶ 
τοὺς παραδείσους τοὺς βασιλιχοῦς. » Ταῦτά μοι ἀπὸ 
τοῦ συγγράμματος τῆς Ἰωσήπου Ἰουδαϊχῆς 'Ap- 
χαιολογίας κείσθω. Καὶ ἐν τῷ προφήτῃ δὲ ᾿Αμὼς 
εὗρον xat' ἀρχὰς τῆς προφητείας αὐτοῦ, ὡς ὅτι ἢρ- 
ξατο προφητεύειν ἐν ἡμέραις Ὁξίου βασιλέως Ἰούδα 
πρὸ δύο ἐτῶν σεισμοῦ. Ποίου 55 σεισμοῦ, οὐχέτι σα- 
φῶς ἐπιλέγει. Οἷμαι 6b τὸν αὐτὸν προφήτην προ- 
ἕέντα τὸν σεισμὸν ὑπογράφειν ἐν οἷς φησιν" « Εἶδον 
τὸν Κύριον ἐφεστῶτα ἐπὶ τοῦ θυσιαστηρίου, xa εἶπε" 
Πάταξον ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον, χαὶ σεισθήσεται τὰ 
πρόπυλα" xai διάχοψον εἰς χεφαλὰς πάντων, xal 
τοὺς χαταλοίπους αὐτῆς ἐν ῥομφαίᾳ ἀποχτενῶ. » Δι᾿ 
ὧν ἡγοῦμαι θεσπίζεσθαι τὸν σεισμὸν, xal τὴν χα- 
)αίρεσιν τῶν πάλαι σεμνῶν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, 
«αἱ τῆς ἐπιτελουμένης ὑπ᾽ αὐτῶν ἐν τῇ Ἱερουσαλὴμ 
ρησκείας, vf,» τε ἀπώλειαν τὴν μετελθοῦσαν αὖ- 
τοὺς μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν παρουσίαν, ὅτε, 
καραιτησαμένων αὐτῶν τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ τὸν 
(1) Antiq. Jud. ix, 11. 
9? jer. 1, 14. 


sis in Hierusalem, corporalis et Judaica adoratio? 
quam quidem occlusum iri, quasi obturatione qua- 
dam, prasens oraculum canit, dicens : « Et obtu- 
rabitur vallis montium meorum, et conglutinabitu: 
convallis montium, usque ad Asael, et obturabi- 
tur. » Pro quibus verbis Symmachus reddidit hzc : 
« Et obturabitur vallis montium meorum, » et prze- 
terca « appropinquabit » convallis montium, ad id 
quod appositum est « et obturabitur, » ubi sanc 
causam indicat, cur obturata sit convallis. Qu:e 
porro hzc alia, quam eam appropinquare et vici- 
nam fieri ei, quod ipsi appositum est? Hic autem 
est mons Domini, qui Olivarum antea est appella- 
tus, quique Asael dictus ab ipsis Septuaginta. Si- 
gnificat vero apud Hebraos ea vox opus Dei. Sic xe- 
ro, inquit, vetus convallis monti appropinquans et 
Christi Ecclesie, atque operi Dei, obturabitur et 
occludetur, quemadmodum obturata est a facie ter- 
rzemolLus in diebus Ozizx regis Juda. 99] Cum vero 
diu apud meipsum quzsicrim, et divinas Scripturas 
percurrerim, ut invenirem si quando ea convallis, 
de qua hic sermo est, in diebus Oziz obturata sit a 
facie terrzemotus , in Regnorum historiis nihil sane 
inveni : nam neque terraemotum illis temporibus 
ullum ex iis qui terris et regionibus solent accide- 
re, neque aliud quippiam tale de convalle aliqua 
factum esse, in illis scriptum est : narratur autem 
quemadmodum Ozias initio justus fuerit, deinde 
animo sublatus, per seipsum Deo sacrificare ausus 
sit : quare de illius facie lepram effloruissec, hoc 
quidem in Regnorum libris continetur. At Jose- 
phus, prxterea 428 in sacris libris scripta sunt, 
etiam ea quz intrinsecus, quasi secundo loco, apud 
Judxos habentur, summa diligentia persecutus, ut- 
pote qui Hebrzus ab Hebrzis exsisteret, quz illius 
regis temporibus evenisse commemoret, jam au- 
dire potes. Narrat enim (1) quemadmodum « urgeu- 
tibus Oziam sacerdotibus, ut de templo exiret, ne- 
que adversus Deum peccaret, iile iratus sit, illisque 
mortem minatus, nisi quiescerent : interea vero 
motus quidam terram concusserit, discissoque 


4605 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


164 


templo, splendor ingens illuxerit, qui etiam regis A ἀληθῆ ἀρχιερέα, λέπρα κατὰ τῶν ψυχῶν ἐξήνθησεν» 


faciem invaserit, et sic evestigio illum in lepram 
incidisse. Ante urbem vero ad locum qui dicitur 
Eroge, abscissam esse de monte dimidiam partem, 
quas ad occidentem versa erat : convolutamque per 
quatuor stadia, ad montem stetisse, qui orientem 
spectabat, itaque et aditus et hortos regios obtu- 
rasse. » Hzc sane ego in libris Judaice Antiquita- 
lis posita, apud Josephum deprehendi. Apud pro- 
phetam vero Ámos, initio illius prophetiz inveni, 
quemadmodum ipse vaticinari ceperit in diebus 
Oziz regis Juda, duobus ante terremotum annis : 
quem vero terrzmotum intelligat, nusquam perspi. 
ue subjungit. Sed arbitror eumdem prophetam 
longius progressum, hunc terrzmotum describere, 


ὡσπεροῦν xal ἐπὶ τοῦ Ὀζίου, ὅτε καὶ ἀοράτῳ δυνά» 
μει αὐτὸς ὁ Κύριος ἐπιστὰς τῷ θυσιαστηρίῳ αὐτῶν, 
τὴν ἐξουσίαν ἔδωχε τῷ πατάσσοντι, φῆσας" « Πάτα- 
ξον τὸ θυσιαστήριον. » Δυνάμει γοῦν τοῦτο ἐδήλου, 
λέγων * € ᾿Αφίεται ὑμῖν ὁ οἶχος ὑμῶν ἔρημος. » Αὐ- 
τίχα γοῦν ἐπὶ τῷ πάθει αὐτοῦ τὸ καταπέτασμα τοῦ 
ναοῦ ἐσχίσθη ἀπὸ ἄνωθεν ἕως χάτω, ὡσπεροῦν ὁ 
Ἰώσηπος ἱστορεῖ γεγονέναι χατὰ τοὺς Ὀζίου χρό- 
νους. Εἶτα πρότερον μὲν ἐσείσθη τὰ πρόπυλα, ὅτε ἡ 
v7, ἐσείσθη κατὰ τὸν τοῦ πάθους αὐτοῦ χαιρόν " μετ᾽ 
οὐ πολὺ δὲ xal τὴν ἐσχάτην ὑπέμεινε πτῶσιν. Λα- 
60v τε τὴν ἐξουσίαν 6 πατάσσων, διέχοψεν εἰς χεφα- 
λὰς ἁπάντων. Κατὰ τοῦτο δὴ οὖν τοῦ χαιροῦ χαὶ ἡ 
χοιλὰς τῶν τοῦ Θεοῦ ὁρέων ἐνεφράγη, ὡσπεροῦν γέ- 


ubi ait: « Vidi Dominum stantem super altare, et p γονεν ἐπὶ Ὀζίου" πρὸς μὲν ῥητὸν xai λέξιν, κατὰ 


dixit : Percute super altare, et commmovebuntur ve- 
Sübula, et czede in capita omnium, et qui reliqui 
fuerint ex ea, in gladio interficiam ***. » Quibus il- 
lum verbis censeo canere terremotum, rerumque 
Judaicz gentis et glorie, necnon ritus, qui ab illis 
in Jerusalem celebrabatur, eversionem, praeterea 
interitum, qui illos post Salvatoris nostri adven- 
tum invaserit, quo videlicet tempore, recusantibus 
illis Christum Dei, 9699 eum qui verus est sacer- 
dos, lepra animis illorum oborta est, sicut etiam 
Oziz temporibus, quando vi quadam invisibili Do- 
minus altare insistens illorum, potestatem fecit per- 
cutienti, dicens : « P'ercute altare. » Certe &ua 
ipsius potestate hoc ipsum declaravit, dicens : « Re- 


linquitur vobis domus vestra deserta *. » Protinus C 


namque dum ille pateretur, velum templi scissum 
est, a summo usque ad imum, quemadmodum Jo- 
sephus narrat contigisse Oziz regis temporibus : 
tum primum quidem commota sunt vestibula, cum 
terra mota est passionis illius tempore. Deinde 
haud multo post, extremum quoque pertulit casum, 
acceptaque potestate percutiens cecidit in capita 
omnium : hoc igitur tempore vallis montium Dei 
obturata est, quemadmodum Oziz temporibus eve- 
nit. Quod si dictum quidem ac verba sequimur, 
factum sane id fuerit in ipsa obsidione Romano- 
rum, secundum quam puto quzdam talia accidis- 
3e; si vero sententiam, quo tempore corporalis illa 


et humum spectans Mosaicz legis adoratio exclusa D 


681, ut non amplius celebretur, propter terrzemo- 
tum ex illo prophetice predictum, qui Judaicam 
gentem invasit, ac propter cztera quz» palam me- 
mori: prodita sunt. Post h»c ad Domini adventum 
revertens oraculum, in ipsum planius denuntiat, 
dicens : « Et adveniet Dóminus Deus meus, et om- 
nes sancti cum eo, » ubi dum sanctos nominat, vel 


apostolos ejus intelligit ac discipulos, vel potestates: 


quasdam invisibiles et spiritus administros, de qui- 
bus dictum est : « Et accesserunt angeli ac mini- 
strabant ei. ^ » Deinde : « In adventu Domini, in- 
quit, erit dies el non erit lux, sed frigus et glacies 


13 Amos ix, 1. ? Mattb. xxin, 98. 


τὴν Ῥωμαίων πολιορχίαν, xa0' fjv οἶμαι cup6nvat 
τινα τοιαῦτα * πρὸς δὲ διάνοιαν, ὅτε t) σωματιχὴ xal 
ταπεινοτέρα τοῦ Μωῦσέως νόμου λατρεία ἀπεχλεί- 
σθη, εἰς τὸ μηχέτι ἐνεργεῖσθαι, διὰ τὸν σεισμὸν τὸν 
ἐπελθόντα προφητιχῶς ἐξ ἐχείνου τῷ Ἰουδαίων ἔθνει, 
καὶ διὰ τὰ λοιπὰ, τὰ ἀναγεγραμμένα. Μετὰ ταῦτα 
ἐπαναλαδὼν ὁ λόγος τὴν τοῦ Κυρίου παρονοίαν σα- 
φέστερον ἀναχηρύττει, λέγων ε Καὶ παρέσται Κύ- 
ριος ὁ Θεός μον, xa πάντες οἱ ἅγιοι μετ᾽ αὐτοῦ. » 
Εἴτε τοὺς ἀποστόλους αὐτοῦ xal μαθητὰς ὀνομάζων 
ἁγίους αὐτοῦ, εἴτε δυνάμεις τινὰς ἀοράτους καὶ πνεύ» 
ματα λειτουργιχὰ, περὶ ὧν εἴρηται" « Προσῆλθον 
ἄγγελοι, καὶ διηχόνουν αὐτῷ. » Εἶτα ἐπὶ τῆς παοου- 
σίας τοῦ Κυρίου, ε Ἔσται, φησὶν, ἡμέρα, χαὶ οὐχ 
ἕσται φῶς, xal ψῦχος xaX πάγος ἔσται μίαν ἣμέ- 
ραν. » ᾿Ανθ᾽ οὗ ὁ Σύμμαχος ἡρμήνευσε, « Καὶ ἐν τῇ 
ἡμέρᾳ ἐχείνῃ οὐχ ἔσται φῶς, ἀλλὰ ψῦχος xaX πάγος 
ἕσται μίαν ἡμέραν, ἥτις ἔγνωσται τῷ Κυρίῳ, οὐχ 
ἡμέρα οὐδὲ νὺξ, ἀλλ᾽ ἔσται τὸ πρὸς ἑσπέραν φῶς. » 
Καὶ ὅρα εἰ μὴ διὰ τούτων λευχότατα τὴν ἡμέραν τοῦ 
πάθους τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν δηλοῖ, ἐν f$ fjufpi τὸ 
μὲν, «Οὐχ ἔσται φῶς, » ἐπληροῦτο, ἡνίκα ἀπὸ Exerc 
ὥρας σχότος ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἕως ὥρας 
ἐννάτης " τὸ δὲ, « ᾿Αλλὰ ψῦχος χαὶ πάγος, » ὅτε, κατὰ 
«by Λουχᾶν, παραλαδόντες τὸν Ἰησοῦν ἤγαγον εἰς 
τὴν οἰχίαν τοῦ ἀρχιερέως ᾿ ὁ δὲ Πέτρος ἢχολούϑει 
μαχρόθεν * περιαψάντων δὲ πῦρ ἐν μέσῳ τῆς ab- 
λῆς, ἐχάθητο, κατὰ τὸν Μάρχον, μετὰ τῶν λοιπῶν 
θερμαινόμενος. Ὁ δὲ Ἰωάννης ἄντιχρυς καὶ τοῦ Ψύ- 
χους ἐμνημόνευσεν, εἰπών" « Εἰστήχεισαν ol δοῦλοι 
xaY οἱ ὑπηρέται ἀνθραχιὰν πεποιηχότες, ὅτι ψῦχος ἦν, 
xai ἐθερμαίνοντο. » — «Γνωστὴ δὲ, φησὶν, ἣν αὕτη 
ἡ ἡμέρα τῷ Κυρίῳ, καὶ οὐχ ἣν ἡμέρα, xat οὐχ ἣν vo » 
οὐχ ἡμέρα μὲν, διὰ τὸ προχεῖσθαι, « Οὐχ ἔσται φῶς"» 
ὃ xaX ἐπληροῦτο, ὅτε ἀπὸ ἔχτης ὥρας σχότος ἐγένετο 
ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἕως ὥρας ἐννάτης * « Οὐδὲ νὺξ δὲ, » 
διὰ τὸ ἐππαλέγεσθαι, «ε Πρὸς ἑσπέραν ἔσται φῶς. » 
Ὃ καὶ αὐτὸ τέλους ἐτύγχανεν, ὅτε μετὰ τὴν ἐννάτην 
ὥραν αὖθις τὸ σύνηθες φῶς ἀπελάμθανεν ἣ ἡμέρα" 
xai χατὰ διάνοιαν δὲ ταῦτα ἐπληροῦτο. Καθόλου μὲν 
ἐπὶ τὸ Ἰουδαίων ἔθνος, μετὰ τὴν χατὰ τοῦ Χριστοῦ, 


M Matth. Iv, 411. 


465 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. Vl. 


466 


τόλμαν, σχότους xal πάγου xal ψύχους γεγεντ μένου, A erit uno die. » Pro quo Symmachus interpretatus 


σχοτισθεέσης αὐτῶν. τῆς διανοίας εἰς τὸ μὴ αὐγάσαι 
«n φωτισμὸν τοῦ Εὐαγγελίου ἐν ταῖς χαρδίαις αὐτῶν, 
φυγείσης τε τῆς πρὸς τὸν Θεὸν ἀγάπης. "Ἔμπαλιν δὲ 
πρὸς τῇ ἑσπέρᾳ τὸ φῶς τῆς γνώσεως τοῦ Χριστοῦ 
ἀνατέταλχεν, ὡς τοὺς πάλαι χαθημένους ἐν σχότει 
χαὶ σχιᾷ θανάτου τὸ μέγα φῶς ἰδεῖν, χατὰ τὰς τοῦ 
Ἡσαΐου φωνάς " « Ἐν αὐτῇ δὴ αὖν τῇ τοιαύτῃ ἡμέρᾳ 
τοῦ Κυρίου, ἐξελεύσεται, » φησὶν, « ὕδωρ ζῶν ἐξ Ἵε- 
ρουσαλήμ. »Τοῦτο δὲ ἣν τὸ λογιχὸν χαὶ πότιμον, ζωτι- 
χόν τε χαὶ σωτήριον τῆς τοῦ Χριστοῦ διδασχαλίας 
κοτὸν, περὶ οὗ χαὶ αὐτὸς ἐν τῷ χατὰ Ἰωάννην- Εὐαγ- 
γελίῳ τὴν Σαμαρεῖτιν παιδεύων ἔλεγεν" ε Εἰ ἔδεις 
τίς ἐστιν ὁ χέγων σοι" Δός μοι πιεῖν, σὺ ἂν ἦτησας 
αὐτὸν, καὶ ἔδωχεν ἄν σοι ὕδωρ ζῶν.» Αὐτὸ οὖν τοῦτο 


est : « Et in die illa non erit lux, sed frigus et gla- 
cies erit uno die, qui cognitus est Domino, non dies 
neque nox, sed erit ad vesperam lux. » Et sane vi- 
des quemadmodum in his verbis planissime diem, 
quo Salvator noster supplicio est affectus, signi(l- 
cet, in quo die illud quidem, « Non erit lux, » com- 
pletum est, quando a sexja hora tenebre factz 
sunt iu universam terram, usque ad horam nonam., 
Jllud autem : « Sed frigus et glacies, » quo tem- 
pore, ut Lucas scrihit *, comprehendentes Jesum, 
duxerunt ad domum principis sacerdotum. Petrus 
autem sequebatur eum a longe : accenso autem igne 
in medio atrii, sedebat, ut ait Marcus*, cum reliquis, 
293 calefaciens se. Joannes vero plane etiam fri- 


τὸ σωτήριον ποτὸν ἐξ αὐτῆς τῆς Ἱερουσαλὴμ προῆλ- B gus commemoravit, ubi ait : « Stabant servi et mi- 


0sv* ἐνθένδε γοῦν ὥρμητο αὐτοῦ Εὐαγγέλιον, xal oi 
τούτου χήρυχες πᾶσαν χατέπλησαν τὴν οἰχουμένην᾽" 
ὃ καὶ δηλοῦται διὰ τοῦ λέγεσθαι᾽ « Εἰς τὴν θάλασσαν 
τὴν πρώτην, χαὶ εἰς τὴν θάλασσαν τὴν ἐσχάτην » τὸ 
ζῶν ὕδωρ ἐξελεύσεσθαι. Av ὧν τὰ τῆς συμπάσης 
γῆς πέρατα δηλοῦται; τά τε πρὸς τῷ ἀνατολιχῷ 
"xeawp πρώτη θάλαττα ὀνομαξόμενα, xal τὰ χατὰ 
δύοντα ἧλιον διὰ τῆς θαλάττης τῆς ἐσχάτης σημσι- 
νίμενα, ἃ xai πεπλήρωχε τὸ ζῶν ὕδωρ τῆς σωτηρίου 
χαὶ εὐαγγελιχῇς διδασχαλίας, περὶ οὗ πάλιν ἐπαί- 
kus, λέγων“ ε Ὃς ἂν πίῃ τοῦ ὕδατος, οὗ ἐγὼ δώσω 
ἀὐτῷ, οὐ μὴ διψήσει εἰς τὸν αἰῶνα. » Καὶ πάλιν" 
ἱΠοταμοὶ, φησὶν, Ex τῆς χοιλίας αὐτοῦ ῥεύσουσιν 
ὕδατος ζῶντος, ἀλλομένου εἰς ζωὴν αἰώνιον. » 


Καὶ αὖθις- « Εἴ τις διψᾷ, ἐρχέσθω πρὸς μὲ, καὶ C 


πινέτω.» Μετὰ γοῦν ἀνομόρῆσαν ἐχ τῆς Ἱερουσαλὴμ 
ἐπὶ πᾶν γένος ἀνθρώπων σωτήριον χαὶ λογιχὸν 
νᾶμα, ὅπερ σαφέστερον ἐν ἑτέρῳ δυλοῦται διὰ τοῦ“ 
(Ex γὰρ Σιὼν ἐξελεύσεται νόμος, xaX Λόγος Κυρίου 
ἐξ Ἱερουσαλὴμ, xai χρινεῖ ἀνὰ μέσον τῶν ἐθνῶν" » 
(Ἔσται, φησὶ, Κύριος εἰς βασιλέα. » Οὐχ ἔσται 
δὲ ἐν Ἱερουσαλὴμ, οὐδὲ ἐπὶ τὸ Ἰουδαίων ἔθνος, 
ἀλλὰ ε ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ. Καὶ 
ἔσται Κύριος εἷς, χαὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἕν, χυχλοῦν 
πᾶσαν τὴν γῆν. » "A xal αὐτὰ συνάδει τοῖς ἀπὸ τῶν 
Var. παρατεθεῖσι, δι᾽ ὧν ἐλέγετο" « Ἐδασίλευσεν 
ὁ Θεὸς ἐπὶ τὰ ἔθνη - » xal πάλιν" ε Εἴπατε ἐν τοῖς 
ἔθνεσιν. Ὁ Κύριος ἐδασίλευσε. » Ταῦτα δὲ ὁμοῦ 
πάντα Ev ταῖς τοῦ Κυρίου ἡ μέραις ἔσεσθαι προφη- 
τεύεται. Ἐν ἀρχῇ γοῦν τῆς ὅλης προφητείας, ε Ἰδοὺ 
ἡμέραι, φησὶν, ἔρχονται τοῦ Κυρίου, χαὶ ἔσται 
té.» Τίνα δὴ ταῦτα ἀλλ᾽ f] fj πολιορχία τῆς Ἱε- 
ρουσαλὴμ, xat fj τοῦ Κυρίου μετάστασις ἐπὶ τὸ τῶν 
Ἐλαιῶν" ὄρος, xai τὸ, «Παρέσται Κύριος,» xai τὰ 
συμδεδηχότα περὶ τὴν ἡμέραν τοῦ πάθους αὐτοῦ; 
xai τὸ ζῶν ὕδωρ, τὸ ἐπὶ πᾶσαν ῥεῦσαγ τὴν οἰχου- 
μένην ; χαὶ ἐπὶ πᾶσι τούτοις ἡ βασιλεία πάντων τῶν 
ἐθνῶν ἄρχουσα, xai τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἕν, πληροῦν 
πᾶσαν τὴν γῆν; ἅπερ ὁποίου τέλους ἔτυχεν, ὡς ἐν 
ἐπιτομῇ διειλήφαμεν. Πρόδηλον δὲ xai πῶς ἀπὸ τῆς 
τοῦ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ προσηγορίας, τὸ Χρ'στιανῶν 


nistri ad prunas, quia frigus erat, et calefaciebant 
se δ. » — «Cognitus autem, inquit, est hic diez 
Domino, et non erit dies, neque erit nox, non qui- 
dem dies : » propterea quod dictum est ante, 
« Non erit lux, » quod sane etiam completum est, 
quando a sexta hora tenebrz factze sunt super uni- 
versam terram, usque ad horam nonam : « Neque 
item nox: » propterea quod additum est, « Ad 
vesperam erit lux, » quod ctiam ipsum exitum in- 
venit, quando post nonam horam, rursus consue- 
tum lumen recepit dies. Praterea sententiam quo- 
que si sequimur, hsc completa erunt in uni- 
verso quidem super Judaica gente, postquam adver- 
sus Christum illud immane facinus ausa est, et te- 
nebrz, et glacies, ct frigus facta sunt, quippe cum 
illorum mens obtenebrata sit, adeo ut Evangelii lu- 
men radios in corda illorum immittere nequierit, 
et charitas erga Deum sit refrigerata. Econtrario 
autem ad vesperam lumen cognitionis Christi or- 
tum est, adeo ut ii qui olim in tenebris et umbra 
mortis sedebant, lumen viderint, sicut apud Isaiam 
prophetam scriptum est : « In ipso igitur Domini 
hujuscemodi die, egredietur, inquit, aqua vivens 
de Jerusalem. » Hzc autem est rationalis οἱ δι bi- 
bendum suavis, et vitam suppeditans, et salutaris 
Christi doctrine potio, de qua ipse in Evangelio 
quod Joannes scripsit, Samaritanam illam mu- 
lierem | instruens. loquebatur, dicens : « Si scires 
quis est qui dicit tibi : Da mihi bibere, tu petisses 
ab eo, et dedisset tibi aquam vivam *. » Ipsa igitur 
hec salutaris potio de Jerusalem profluxit : inde 
illius profectum est Evangelium, et illius nuntii et 
praecones totum terrarum orbem impleverunt, quod 
quidem declaratur per id quod dicitur, « In mare 
primum, et in mare ultimum, » viventem aquam exi- 
turam, quibus verbis ubiversz, terrz fines signifi- 
cantur, et ii videlicet qui ad Oceanum orientis 
spectant, qui primum mare nominantur, et qui ad 
occidentem solem, qui per ultimum mare siguifl- 
cantur, quos utique fines, salutaris evangeliceque 
doctrine aqua vivens implevit, de qua rursus da- 


** Cap. xxi, 54-55. * Cap. xiv, 66, * Joan. xvi, 18. 7 Joan. 1v, 10. 


407 


EUSEBH  CAESARIENSIS- OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


bat przcepta, cum dicebat : « Quicunque biberit ex A ὄνομα χατέπλησε τὴν πᾶσαν οἰχουμένην᾽ ὃ καὶ αὐτὸ 


aqua quam ego illi dabo, non sitiet in seternum *.» 
Ex rursus : Flumina, inquit, « de ventre ejus fluent 
aque vivz salientis in vitam zeternam ?. » Et rur- 
$us: « Si quis sitit, veniat ad me et bibat !*. » 


παρίστησιν ὁ φάσχων λόγος᾽ « Καὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ 
ἕν, χυχλοῦν πᾶσαν τὴν γῆν, χαὶ ἔρημον. » Καὶ σοὶ 
6b ἐπὶ σχολῇς παρέσται ἐχάστην βασανίσαντι λέξιν 
ἐπὶ πλάτους θεωρῆσαι τὰ νενοημένα. 


l'ust hanc igitur 29A de Jerusalem irrigantem influentemque super omne genus hominum, salutarem ra- 
tio2nalemque aquam, qua quidem planius alio quodam in loco indicatur illis verbis : « Ex Sion enim 
exibit lex, et Verbum Domini de Jerusalem, et judicabit inter gentes *!.» — « Erit, inquit, Dominug 
jn regem. » Non erit autem in Jerusalem, neque super gente Judzorum, sed « in omnem terram in 
die illa. Et erit Dominus unus, et nomen ejus unum, ainbiens omnem terram. » Quz ipsa quoque con- 
cordant cum illis que a Psalmis accepta sunt, ct hic apposita, ubi dicebatur : « Reynavit Dominus 
super gentes !*. » Et. rursus : « Dicite in gentibus, Dominus regnavit!*. » Haec autem uno tempore 
omnia in diebus Domini futura esse prophetia significat. Nam totius prophetiz initio : « Ecce dies, 
ipquit, veniunt Domini, et erunt hzc. » Quz porro hzc alia, nisi obsidio Jerusalem? et ipsius Domini 
translatio super montem Olivarum? juxia illud, « Adveniet Dominus,»et quz acciderunt eo die quo 
ipse passus esi? et aqua vivens, que in totum terrarum orbem effluxit? et denique regnum Domini 
omnium gentium obtinens principatum, nomenque ejus unum, complens universam terram? qua om- 
nia, quem quidem exitum sortita sint, jam ut in compendio exposuimus, Constat vero eliam illud, 
quemadmodum ab appellatione Christi Dei derivatum Christianorum nomen, totum terrarum orbem 
inpleverit, quod ipsum sane, oraculum quoque declarat, cum dicit : « ΕΔ nomen ejus unum, am- 
biens omnem terram et solitudinem. » Tibi vero per otium licebit, cum singula verba exploraveris, 


latius quz intellexeris contemplari. 
| CAPUT XIX. 


À Baruch. — Quemadmodum ipse prophetarum Deus, 
cum omnem viam scientie per eam legem, que a 
Moyse data est, iis qui ad circumcisionem perti- 
nent, ordinasset, posterioribus in terra olim con- 
spiciendus, atque. inter. homines versciurus cani- 
tur. 

2985 (Quis ascendit in ccelum, et aecepit eame 
(dicit autem Sapientia), et deduxit eam de nubi- 
bus? Quis transfretavit mare, et invenit eam, et 
feret eam super aurum electum ? Non est qui co- 
ynoscat vitam ejus, neque qui excogitet semitam 
ejus. Sed qui scit universa novit eam, repperit eam 
prudentia sua: qui instruxit eam in sempiternum 
tempus, implevit eam jumentis quadrupedibus ; qui 
emittit. umen, et vadit, vocavit illud, et obedivit 
ei cum tremore: et stellze splenduerunt in custo- 
diis suis et lztate sunt; vocavit eos, et dixerunt : 
Adsumus ; splenduerunt cum letitia ei qui fecit 
ipsas. Hic est Deus noster, non reputabitur alius 
ad ipsum : reperit omnem viam scientiz, et dedit 
eam Jacob puero suo, et Israel dilecto suo. Post 
hzc in terra visus est, et cum hominibus versatus 
est !*. » Nihil adjungere oportet divinis vocibus, 
que evidentissime propositum nostrum confirmant. 


CAPUT XX. 


Ab Isaia. — Quemadmodum Christus. in 4Egyptum 


iturus canebatur, et quecunque in adventu ejus fu- 
tura fuerant. 


Visio /Egypti. 
« Ecce Dominus sedet super nube levi, et veniet 
in "Egyptum, et commovebuntur manufacta AEgy- 
pi a facie ejus, et cor eorum superabitur in eis, et 


* Joan. iv, 15. 
ruch m, 29-58. 


* Joan. vi, ὅ8. 19 1014. 571. !! Ia, ui, 3. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΘ΄. 


᾿ΑἈπὸ τοῦ Βαρούχ. --- Ὡς αὐτὸς ὃ τῶν προφητῶν 

Θεὶς, πᾶσαν ὁδὸν ἐπιστήμης διὰ tnc κατὰ 

Μωῦσέα νομοθεσίας ἐκ περιτομῆς διαταξάμε- 

γος, ὕστερόν ποτε ἐπὶ τῆς γῆς ὀφθήσεσθαι, 

xal ἐν τοῖς ἀγθρώποις συναγαστραφήσεσθαι 
προφητεύεται. 

« Τίς ἀνέδη εἰς τὸν οὐρανὸν, xat ἔλαθεν αὐτὴν 
(δηλοῖ δὲ τὴν σοφίαν), xal χατεδίδασεν αὐτὴν Ex τῶν 
νεφελῶν; Τίς διέδη πέραν τῆς θαλάσσης, xal εὗρεν 
αὐτὴν, xa οἴσει αὐτὴν χρυσίου ἐχλεχτοῦ ; Οὐχ ἔστιν 
ὁ γινώσχων τὴν ὁδὸν αὐτῆς, οὐδ᾽ ὁ ἐνθυμούμενος τὴν 
τρίδον αὐτῆς * ἀλλὰ ὁ εἰδὼς τὰ πάντα γινώσχει αὖ“ 
τὴν, ἐξεῦρεν αὐτὴν τῇ συνέσει ἑαυτοῦ. Ὁ χατασχευά- 
σας αὐτὴν εἰς τὸν αἰῶνα χρόνον ἐνέπλησεν αὐτὴν 
χτηνῶν τετραπόδων. Ὁ ἀποστέλλων τὸ φῶς, χαὶ πο- 
ρεύεται, ἐχάλεσεν αὐτὸ, χαὶ ὑπήχουσεν αὐτῷ τρόμῳ, 
xai οἱ ἀστέρες ἔλαμψαν ἐν ταῖς φυλακαῖς αὐτῶν, xal 
ηὐφράνθησαν, ἐχάλεσεν αὐτοὺς, xal εἶπον" Πάρεσμεν" 
ἔλαμψαν μετὰ εὐφροσύνης τῷ ποιήσαντι αὑτούς. Οὖ- 
tog ὁ Θεὸς ἡμῶν, οὐ λογισθήσεται ἕτερος πρὸς αὐὖ- 
τόν " ἐξεῦρε πᾶσαν ὁδὸν ἐπιστήμης, καὶ ἔδωχεν αὐτὴν 
Ἰαχὼδ τῷ “παιδὶ αὐτοῦ, χαὶ "lopat τῷ ἡγαπημένῳ 
ὑπ᾽ αὐτοῦ. Μετὰ ταῦτα ἐπὶ τῆς γῆς ὥφθῃ, xal τοῖς 
ἀνθρώποις συνανεστράφη. » Οὐδὲν ἐπιλέγειν δεῖ ταῖς 
θείαις φωναὶς, ἐναργῶς τῷ προύλήματι παρισταμέ- 
Aus. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ K'. 
'Axó τοῦ Ἡσαΐου. --- Ὡς ὁ Χριστὸς εἰς Αἴγυπτον 


ἥξειν προδφητεύετο, καὶ ὅσα ἐπὶ cq παρουσίᾳ 
αὐτοῦ γενήσεσθαι ἔμε.1.1εν. 


Ὅρασις Αἰγύπτον. 
« Ἰδοὺ Κύριος χάθηται ἐπὶ νεφέλης χούφης, xal 
ἥξει εἰς Αἴγυπτον, χαὶ σεισθήσεται τὰ χειροποίητα, 
Αἰγύπτου ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ, xa ἡ χαρδία αὐτὸν 


15 Psal. xivi, 9, 15 Psal. xcv, 10. 1" Ba- 


DEMORSTRATIONIS EYASGELIGAE LIB. Vi. 


476 


ἡγηθήσεται àv αὑτοῖς, καὶ ἑκαρθήσονται Αἰγύπτιοι A excitabuntur. /Egyplii contra AEgyptios, et bellum 


ἐκὶ Αἰγυπτίους, xal πολεμήσει ἄνθριυπος τὸν ἀδελ- 
qb» αὐτοῦ, xal ἄνθρωπος τὸν πλησίον αὐτοῦ. Πόλις 
δεὶ πόλιν, xat νόμος ἐπὶ νόμον᾽ xaX ταραχθήσεται τὸ 
wwüpa τῶν Αἰγυπτίων ἐν αὐτοῖς. Καὶ τὴν βουλὴν 
αὑτῶν διασχεδάσω. Καὶ ἑπερωτήσουσι τοὺς θεοὺς 
αὐτῶν, καὶ τὰ ἀγάλματα αὑτῶν, xal τοὺς Ex τῆς γῆς 
φωνοῦντας, χαὶ τοὺς ἐγγαστριμύθους, χαὶ παραδώσω 
Δίγυπτον εἰς χεῖρας ἀνθρώπων χυρίων, σχληρῶν, 
καὶ βασιλεῖς σχληροὶ χυριεύσουσιν αὐτῶν, » xal τὰ 
τούτοις ἑξῆς. Καὶ νῦν τὸν δεύτερον μετὰ τὸν τῶν 
ὅλων Θεὸν xat Κύριον, αὐτὸν δὴ τοῦ Θεοῦ Λόγον ἥξειν 
εἰς Αἴγυπτον, ἡ παροῦσα προφητεία σημαίνει, xal 
ἔξειν οὐχ ἀφανῶς, οὐδ᾽ ἀοράτως, οὐδ᾽ ἄνευ τινὸς σω- 
patus περιδολῆς, ἀλλ᾽ ἐπὶ νεφέλης χούφης ὀχού- 


geret homo contra fratrem suum, et homo contra 
proximum suum. Civitas adversus civitatem, et lex 
adversus legem, et conturbabitur spiritus Agyptio- 
rum in eis, et consilium eorum dissipabo, et inter- 
rogabunt deos suos, et simulacra sua, et eos qui 
de terra vocem emittunt, et pythones, et tradam 
AEgyptum in manus hominum dominorum, s»spero- 
rum, et reges asperi dominabuntur eis '5*, » 499 et 
quae sequuntur. Etiam nunc Deum et Dominum, 
ipsum utique Dei Verbum, iturum in AEgyptum 
praesens prophetia significat, el iturum non obscure 
neque invisibiliter, neque sine corporali aliquo in- 
duinento, sed levi nube vectum, ac potius super 
crassitudine levi. Sic enim habere aiunt Hebraicam 


μενον, μᾶλλον δὲ ἐπὶ πάχους ἐλαφροῦ. Οὕτω γὰρ B vocem. Dicant ergo Hebrzi quando post lsaiz tem- 


ἔχειν φασὶ τὴν Ἑδραίων φωνήν. Λεγέτωσαν δῆτα 
'"E6palwv παῖδες, πότε μετὰ τοὺς Ἡσαΐου χρόνους ὁ 
Κύριος Αἰγυπτίοις ἐπιδεδήμηχε, xal ποῖος Κύριος " 
εἷς γὰρ ὁ ἐπὶ πάντων Θεός" xal πῶς ἐπὶ πάχους ἐλα- 
φροῦ οὗτος ἐποχεῖσθαι λέγεται, χαὶ τροπιχῶς ἐπιδαί- 
νειν μέρει τινὶ τῆς γῆς. Ἑρμηνευέτωσαν δὲ xai τὸ 
πάχος ἐλαφρὸν, τί ποτε ἄρα ἐστὶ, χαὶ διὰ τί μὴ 
ἄνευ τούτου λέγεται ὁ Κύριος ἐπιδημεῖν τῇ Αἰγύπτῳ" 
πότε δὲ χαὶ ἱστορεῖται τὰ ἐν τῇ προφητείᾳ εἰρημένα 
φίλους τετυχηχέναι, τὸ σεισθῆναι, λέγω, τὰ εἴδωλα τὰ 
πιροποίητα Αἰγύπτου, xal τὸ Αἰγυπτίους Αἰγυπτίοις 
voeux auc, διὰ τὴν τοῦ Κυρίου εἰς ἀνθρώπους παρου- 
clav- χαὶ τοὺς θεοὺς αὐτῶν, δηλαδὴ τοὺς δαίμονας, 
πολλὰ τὸ παλαιὸν δυναμένους, μηχέτι ἰσχύειν, μηδὲ 
ἀποχρίναοθαι τοῖς ἐπερωτῶσι, διὰ τὸ τοῦ Κυρίου 
δέος - εἰς χεῖρες δὲ ποίων χυρίων σχληρῶν, ποίων δὲ 
βασιλέων μετὰ τὴν θεσπιζομένην τοῦ Κυρίου παρου- 
σίαν παρεδόθη Αἴγυπτος καὶ διὰ τί Κυρίου παρόν- 
τς σχληροῖς ἄρχουσι παραδίδονται " xaX τὰ λοιπὰ δὲ 
«οὐτοις παραπλησίως ὁ βουλόμενος ἑρμηνευσάτω. 
Ἡμεῖς γὰρ οὐχ ἄλλως ταῦτά φαμεν συνίστασθαι ἣ 
διὰ μόνης τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς 
ἐνθρώπους ἐπιφανείας. Οὗτος γὰρ Θεοῦ Λόγος ὧν, 
καὶ Θεοῦ δύναμις χατὰ διάνοιαν, xal πρὸς λέξιν ἐπι- 
δημήσας τῇ Αἰγυπτίων χώρᾳ διὰ νεφέλης χούφῆς, 
ἐπλήρου τὰ προηγορευμένα. Νεφέλην δὲ χούφην ἀλ- 
ληγορικῶς ὀνομάζει τὴν δι᾽ οὗ ἀνείληφε σώματος ix 
Παρθένου χαὶ ἁγίου Πνεύματος ἐπιδημίαν αὐτοῦ, 
ὡσκεροῦν ἡ Ἑδραίων γραφή. Καὶ ὁ ᾿Αχύλας σαφέ- 
extpov ἡνίξατο εἰπών" «ε Ἰδοὺ Κύριος ἐπιδαίνει ἐπὶ 
πάχος ἐλαφρὸν, xal ἔρχεται ἐπ᾽ Αἴγυπτον" » πάχος 
ἐλαφρὸν, τὸ ἐξ ἁγίου Πνεύματος σῶμα προσαγορεύ- 
9ας. Καὶ τοῦτο τοιγαροῦν τὸ τῆς προφητείας μέρος 
ποὺς λέξιν τέλους ἐτύγχανεν, ὅτε ἄγγελος Κυρίου 
ὄναρ ἐπιφανεὶς εἶπε τῷ Ἰωσήφ᾽ « Ἐγερθεὶς παρά- 
λαδε τὸ παιδίον, χαὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ, xal φεῦγε 
εἰς Αἴγυπτον, xai ἴσθι ἐχεῖ ἕως ἂν εἴπω σοι. » 
Τότε γοῦν αὑτὸς ὁ Κύριος ὁ Θεὸς Λόγος ἐπιπαρὼν 
τῇ τοῦ παιδὸς ἡλιχίᾳ, χαὶ ἐν τῇ συστάσει αὐτοῦ ἐξ 
ἁγίας Παρθένου, σαρχὶ παχείᾳ μὲν οὔσῃ διὰ τὸ τῆς 
σωματιχῖς ὕλης ἀντίτυπον ἐλαφρᾷ δὲ πάλιν διὰ 


 lga. xix, 1-4. 15 Mauh. τι, 15. 


pora Dominus apud /E£gyptios sit versatus et quis 
Doiwinus, unus est enim supremus Deus, et quonam 
pacto super crassitudine levi hic invectus esse di- 
catur, et particularem aliquem locum terrz ascen- 
disse. Interpretentur przterea crassitudinem levem, 
quid tandem ea sit; et quamobrem non sine 
hac, dicatur Dominus versari in Agypto. Et quando 
memorie proditum sit, ea, quz in hac prophetia 
continentur, finem contigisse: commota esse, in- 
quam, simulacra manufacta /Egypti, οἱ ZEgvptios 
cum /Egyptiis pugnasse, propter Domini ad ho- 
mines adventum, ct deos illorum, dzmones vide- 
licet, qui multum prius valebant, nihil amplius 
posse, neque respondere sciscitaplibus, propter 
Domini timorem, et in quorum dominorum mae 
nus, qui asperi exstiterint, quorumve regum, post 
eum qui hic canitur Domini adventum, tradita sit 
AEgyptus. Et quamobrem, Domino presente, prin- 
cipibus asperis tradantur : et reliqua eadem ralioue 
cum iis quz dicta sunt, qui velit, interpretetur. 
Nos enim non alias hec dicimus exstilisse, quau 
sub unum duntaxat Salvatoris nostri Jesu Christi 
ad homines adventum. Hic enim cum Dei Verbum 
sit, et Dei virtus, tam si ad sensum quam si ad 
verbum accipias, versatus in regione /Egyptiorum 
per nubein levem, complevit ea quz? przdicta fue- 
rant. Nubem vero levem figurate nominat commo- 
rationem ejus inter homines, qua per corpus quod 


D de Virgine et Spiritu sancto assumpsit, usus est, 


nimirum quemadmodum Hebraeorum habet scri- 
ptura, et Aquila planius significavit, cum dixit: 
« Ecce Dominus ascendit super crassitudinem levem, 
et venit in Egyptum : » crassitudinem levem, cor- 
pus de Spiritu sancto conceptum appellans. lgitur 
etiam ipsa hzc prophetiz particula ad verbum exi- 
tum sortita est, quo tempore angelus Doinini in 
somnis visus ipsi Joseph dixit: «Surgens accipe 
puerum, et matrem ejus, et fuge in /Egyptum, et 
esto ibi , donec dicam tibi !'*. » 9977 Tunc igitur 
ipse Dominus Deus Verbum, puerilem ztatem in- 
gressus, et suo corpori, quod ex sancta Virgino 


unt 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 4 


acceperat, conjunctus (quod sane corpus, crassum A τὸ χρείττονα f| xa0' ἡμᾶς εἶναι. Καὶ νεφέλῃ xobiqg 


quidem erat ob corporeze materie duriorem natu- 
ram; at rursus leve, eo quod praestantius esset 
quam ea quz ad nos pertinent, ex quo eliam levis 
nubes nominatur, propterea quod non ex volupta- 
ria corruptione, sed de Spiritu sancto constabat), 
in terra ZEgyptiorum diversatur. Causa autem cur 
illuc accesserit, rationem hanc habet. Quoniam 
enim in /Egypto initium accepisse ea qua ad er- 
rorem colendi simulacra pertinent, memorantur, 
et videbantur omnium hominum superstitiosissimi 
esse /Egyptii, inimicique atque hostes populi Dei, 
longissimeque a prophetis abesse, merito primum 
apud illos Dei virtus commorata est : quapropter 
plus apud /Egyptios, quam apud omnes alios ho- 
mines, evangelica illius doctrinze verbum invaluit: 
ex quo ipsum Dominum ad illos accessurum, et 
cum illis moraturum praesens prophetia divinat. 
At non JEgyptios in terram Judazorum venturos, 
neque lEerosolyma, ut ibi illum adorent, neque 
. vero ibidem inter Judzos ex iis quz a Mose in- 
stitula sunt peregrinaturos, neque sacrificaturos 
in eo, quod est in Jerusalem, altari: sed horum 
«uidem nihil prorsus ait futurum, at ipsum Do- 
minum aditurum /Egyptios, et suo adventu ho- 
mines dignaturum, magnorumque bonorum ipsis 
auctorem futurum. Directuram siquidem perfectu- 
ramque illius inter illos commorationem, ca quae 
jam re ipsa post Salvatoris nostri Jesu Christi ad- 
ventum, completa cernuntur ; quz? porro hzc sint, 
inspiciamus. li qui prius incolebant /Egyptum, vi- 
tiosi pravique daemones, per mulla secula in si- 
mulacris latitantes, animasque /Egyptiorum omni 
superstitionis errori addicentes ac subjicientes, cum 
sensissent novam quamdam divinamque virtutem 
ad se accessisse, illico commoti sunt, et fluctua- 
tionem ac perturbationem in seipsis pertulerunt, 
corque ipsorum et vis intelligendi intrinsecus in 
Ipsis convicta sunt, cesseruntque ac fugata sunt ab 
ea virtute, quz? visum effugiens illos compellebat, 
et ignis instar ineffabili quadam ratione adurebat. 
Et tunc quidem invisibiliter daemones talia passi 
sunt, cum Salvator noster Jesus Christus in  αγ- 
ptum cum visibili corpore pervenit. 998 At vero 


ὀνομαζομένῃ, διὰ τὸ μὴ ἐξ ἡδυπαθοῦς φθορᾶς, ἀλλὰ 
ἐξ ἁγίου Πνεύματος συστῆναι, τῇ τῶν Αἰγυπτίων 
ἐπιδημεῖ χώρᾳ. Ἡ δ᾽ αἰτία τῆς ἐχεῖσε ἐπιδημίας 
αὐτοῦ τοῦτον ἔχει τὸν λόγον. Ἐπεὶ γὰρ ἐν αὐτῇ 
πρώτῃ χατάρξαι τὰ τῆς εἰδωλολάτρου πλάνης μνη- 
μονεύεται, ἐδόχουν τε πάντων ἀνθρώπων μάλιστα 
δεισιδαιμονέστατοι τυγχάνειν, ἐχθροί τε εἶναι xol 
πολέμιοι τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ, τῶν προφητῶν χατὰ 
πλεῖστον ὅσον ἀφεστῶτες" εἰχότως αὐτοῖς πρώτοις ἡ 
τοῦ Θεοῦ ἐφίστη δύναμις" διὸ καὶ πάντων ἀνθρώπων 
μᾶλλον παρ᾽ Αἰγυπτίοις ἴσχυσεν ὁ τῆς εὐαγγελιχῆς 
αὐτοῦ διδασχαλίας λόγος. Ὅθεν 1j παροῦσα προφη- 
τεία αὑτὸν αὐτοῖς ἐπιδημήσειν τὸν Κύριον θεσπίζει, 
ἀλλ᾽ οὐχὶ τοὺς Αἰγυπτίους ἥξειν εἰς τὴν Ἰουδαίων 
χώραν, οὐδέ γε εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα προσχυνήσειν 
αὐτῷ, οὐδ᾽ ἐνταῦθα, κατὰ τὰ παρὰ Μωῦσεϊ προστε- 
καγμένα, προσηλυτεύσειν Ἰουδαίοις, οὐδὲ θύσειν θυ- 
σίας ἐν τῷ πρὸς τῇ Ἱερουσαλὴμ θυσιαστηρίῳ" ἀλλὰ 
τούτων μὲν ἔσεσθαί φησιν οὐδὲν, τὸν δὲ Κύριον αὖ- 
τὸν ἐπιδημήσειν τοῖς Αἰγυπτίοις, καὶ τῆς αὑτοῦ 
παρουσίας καταξιώσειν τοὺς ἄνδρας, μεγάλων τε 
ἀγαθῶν χαταστέσεσθαι αἴτιον αὐτοῖς. Κατορθώσειν 
γοῦν αὐτοῦ τὴν ἐπιδημίαν ταῦτα, ἅπερ xai αὑτοῖς 
ἔργοις μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ τοῦ Χρι- 
στοῦ ἐπιφάνειαν συνίσταται πεπληρωμένα. Τίνα δὲ 
ἦν, θεασώμεθα. Ol πρὶν τὴν Αἴγυπτον οἐχοῦγτες 
φαῦλοι χαὶ μοχθηροὶ δαίμονες, ἐξ αἰῶνος μαχροῦ 
τοῖς ξοάνοις ἐμφωλεύοντες, xal τὰς τῶν Αἰγυπτίων 


C ψυχὰς πάσῃ δεισιδαιμονίας πλάνῃ καταδουλούμενοι, 
᾿συναισθόμενοι ξένης τινὸς xat ἐνθέου δυνάμεως ἐπι- 


δημούσης αὐτοῖς, αὐτίχα συνεχινοῦντο σάλον; χαὶ 
κλόνον ἐν ἑαυτοῖς πάσχοντες, ἣ τε χαρδία αδτῶν χαὶ 
διανοητιχὴ δύναμις ἡττᾶτο ἔνδον ἐν ἑαυτοῖς, ὑπεχω- 
ροῦσα xa νιχωμένη ὑπὸ τῆς ἀοράτως συνελαυνού- 
σης, καὶ πυρὸς δίκην ἀῤῥήτῳ λόγῳ φλεγούδης αὖ- 
τοὺς δυνάμεως. ᾿Αλλὰ τότε μὲν ἀοράτως oi δαίμονες 
ταῦτα ἔπασχον ἐπὶ τῇ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἶησοῦ 
Χριστοῦ εἰς τὴν Αἴγυπτον ἐνσάρχῳ ἐπιδημίᾳ. Ἐπειδὴ 
δὲ μετὰ ταῦτα γυμνῶς ἔδη λοιπὸν τὸ περὶ αὐτοῦ 
Εὐαγγέλιον τοῖς Αἰγυπτίοις, ὡσπεροῦν xal τοῖς λοι- 
ποῖς ἔθνεσιν, ἐχηρύττετο, fj τε ἀόρατος αὐτοῦ δύνα- 
pis σὺν τοῖς ἀποστόλοις αὐτοῦ παρῆν ἀφανὼς συμ» 
πράττουσα αὑτοῖς, xal συνεργοῦσα, xal καταγγὲλ»- 


postquam plane jam ipsius Evangelium ad /Egy- D λουσα δι᾽ αὐτῶν τὴν εὐσεδῆ διδασχαλίαν αὐτοῦ, 


ptios, sicut ad reliquas gentes perlatum est, et in- 
visibilis ejus virtus, una cum ejus apostolis adfuit, 
qua: latenter illos adjuvaret, et una cum illis rem 
negotiumque gereret, ac per eos religiosam piam- 
que ipsius doctrinam denuntiaret , unumque solum 
ac verum Deum colere adhortaretur, et eos a dz- 
mouibus averteret, qui prius decepti fuerant: hic 
jam tum JEgyptiis sicut etiam reliquis gentibus se- 
ditio bellumque intestinum exortum est, cum alii 
quidem ab errore colendi plures deos recederent, 
et ad Christi Dei Verbum concurrerent, alii vero e 
contrario hos ipsos oppugnarent,atque ad hujusmodi 
faeinus a domesticis dalmonibus furore quodam 
concitarentur, adeo ut fratres a fratribus disjun- 


μόνον τὸν ἕνα, καὶ μόνον ἀληθῆ Θεὸν εὐσεδεῖν παρα- 
κελευομένη, τῶν δὲ δαιμόνων τοὺς πάλαι πεπλανη- 
μένους dita: ἐνταῦθα λοιπὸν Ἦδη Αἰγυπτίοις, 
ὡσπεροῦν xat τοῖς λοιποῖς ἔθνεσι, στάσις xal τόλε- 
μος ἐμφύλιος συνίστατο, τῶν μὲν ἀναχωρούντων τῆς 
πολυθέου πλάνης, xol τῷ Θεοῦ Χριστοῦ λόγῳ πρὸσ- 
τρεχόντων, τῶν δὲ ἐξ ἐναντίας τούτοις τολεμούν- 
των, χαὶ ὑπὸ τῶν οἰχείων δαιμόνων ἐξοιστρουμένων, 
ὡς καὶ ἀδελφοὺς ἀλλήλων διίστασθαι, xal τοὺς φιλ- 
τάτους διὰ ξιφῶν χωρεῖν τῆς τοῦ Χριστοῦ διδασχα- 
λίας ἕνεχεν. Φησὶν ὁ χρτσμός " « Καὶ ἐπεγερθήσονται 
Αἰγύπτιοι ἐπ᾽ Αἰγυπτίους, xai πολεμήσει ἄνθρωπος 
τὸν ἀδελφὸν αὑτοῦ, χαὶ ἄνθρωπος τὸν πλησίον αὖ- 
τοῦ. » Πιστοῦται δὲ τὴν προφρυτιχὴν npóponevw καὶ 


A75 


EUSEBIJ CAESARIENSIS OPP. PARS If. — APOLOGETICA. 


476 


illo, cum primus Romanorüm Augustus, cujus A ἀρχόντων φάσχον᾽ « Καὶ; παραδώσω Αἴγυπτον εἰς 


temporibus Dominus noster natus est, Egyptum 
subegisset, et novissima Ptolemaorum Cleopatra 
capta esset, in Romanorum potestatem  devene- 
rint, et sub illorum leges atque edicta missi sint , 
suoque ipsorum proprio jure, suaque libertate 
privati, ut propheticum oraculum etiam in hoc 
plane veritatem suam demonstret, quod quidem 
de .iis qui ad loca, procurandi gratia mittendi es- 
sent, deque praetoribus ac reliquis per singulas 
partes magistratibus, ita loquitur : « Et tradam 
AEgyptum in manus hominum , dominorum aspe- 
rorum. » De iis vero qui totum imperium obirent , 
summumque jus obtinerent , id quod sequitur, pro 
quo Aquila ait : « Et rex corroboratus , potestatem 


χεῖρας ἀνθρώπων xuplov σχληρῶν᾽ » περὶ δὲ τῶν 
τὴν χαθ᾽ ὅλου διεπόντων ἀρχὴν τὸ ἑξῆς, ἀνθ᾽ οὖ ὁ 
᾿Αχύλας φησὶ, « Καὶ βασιλεὺς χεχραταιωμένος ἐξου- 
σιάσει ἐν αὐτοῖς" » ὁ δὲ Σύμμαχος " « Καὶ βασιλεὺς 
ἰσχυρὸς ἐξουσιάσει αὐτῶν. » Οὕτω δὴ τὴν Ῥωμαίων 
ἡγοῦμαι χεχλῇσθαι βασιλείαν, ὑφ᾽ ἧς, ὥσπερ χαλινῷ 
xat δεσμῷ, πεπεδημένους, οὐ μόνον τοὺς πάντων 
ἀνθρώπων δεισιδαιμονεστάτους Αἰγυπτίους, ἀλλὰ xat 
τοὺς λοιποὺς πάντας ἀνθρώπους μηδὲν δύνασθαι τολ- 
μᾷν κατὰ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἐχχλησίας δυσφη- 
μεῖν. Μετὰ ταῦτα προφητεύεται τούτοις ἑξῆς σχοτει- 
νότερά τινα, χαὶ δι᾽ αἰνιγμάτων μαχροτέρας καὶ βα- 


θντέρας τῆς χατὰ τροπολογίαν δεόμενα ἑρμηνείας, 


& δὴ ἐπὶ σχολῇς χατὰ τὸν προσήχοντα καιρὸν τῆς 


obtinebit in eis. » Symmachus autem , « Εἰ rex B προσηχούσης τεύξεται διηγήσεως, ἐπὰν σὺν Θεῷ τὸν 
fortis jus in illos habebit. » Sic autem ipse regnum περὶ τῶν ἐπαγγελιῶν ἀποδώσωμεν λόγον. 

Romanorum arbitror vocatum esse, quo tanquam freno ac vinculo impediti , non solum /Egyptii om- 
nium hominum superstitiosissimi , sed reliqui quoque universi homines, nihil possuut jam audentve 


contra Salvatoris nostri Ecclesiam oblatrare. 300 Post hzc, in eadem prophetia ordine sequuntur 
obscuriora quedam, et nodis ac difficultatibus implicita, qux longioris atque altioris, ob figuram. 


qua enuntiata sunt, interpretationis indigeant, quibus «quidem nos per otium, cum tempus ad- 
erit, aptam expositionis lucem adhibere non gravabimur, ubi Deo favente divinarum promissionum 


rationem absolverimus. 
CAPUT XXI. 


Ab eodem. — Bonorum promissio ad eam, que 
prius deserta erat , ex gentibus collectam Eccle- 
siam , et ad afflictas vexatasque animas manifestus 
Dei adventus , et. salutares miraculurum prudi- 
giorumque ostentationes. 

« Lztare, deserta sitiens, exsultet deserta, et 
floreat ut lilium : et efflorebunt, et exsultabunt de- 
serta Jordanis. Et gloria Libani data est ei, οἱ 
honor Carmeli ; et populus meus videbit gloriam 
Pomini, et altitudinem Dei. Convalescite manus 
remiss», et genua dissoluta: consolamini pusil- 
lanimes intellectu, convalescite, ne timete. Ecce 
Deus noster judicium reddit, et reddet : ipse ve- 
niet , et salvos faciet nos. Tunc aperientur oculi 
C2corum, et aures surdorum audient : tunc saliet 
εἴ cervus, claudus, et plana erit lingua muto- 
rum. Quoniam erupit in deserto aqua , et convallis 
in terra sitienti : et erit αι caret aqua in stagna, 
et in terram sitientem fons aque erit !*. » Hoc 
e.iam in loco palam salutaris Dei canitur adven- 
tus, qui multa bona sit allaturus ; surdis enim 
auditum, et cxcis visum, preterea claudis et 
lingiam impeditam habentibus , medelam przedi- 
citur redditurus : quz? omnia non alias exituin in- 
venerunt, nisi postquam Salvator noster Jesus 
Christus advenit, a quo et czcorum oculi aperti 
sunt , et surdi auditum receperunt; quid vero di- 
cere opus est, quam multi per illius discipulos, et 
soluta membra habentes , et muti et claudi , natu- 
rales sanationes recuperaverint? 3901 quamque 
alii innumerabiles , qui variis zgritudinum languo- 
rumque generibus vexarentur, ab illo et curatione 


13 J;a, axxv, 1-7. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ KA'. 
᾿Απὸ τοῦ αὐτοῦ. — ᾿Αγαθῶν ἐπαγγελία τῇ xpiw 
ἐρήμῳ ἐξ ἐθνῶν Ἐχχιϊησίᾳ, καὶ ταῖς κεχακω-. 


μέναις ψυχαῖς ἐμφανὴς Θεοῦ παρουσία, σωεή- 
ριοί τε παραδοξοποίαι. 


« Εὐφράνθητι, ἔρημος διψῶσα, ἀγαλλιάσθω ἕοη- 
μος, xai ἀνθείτω ὡς χρίνον: xai ἐξανθήσει xoi 
ἀγαλλιάσεται τὰ ἔρημα τοῦ Ἰορδάνου. Kai δόξα 
τοῦ Λιθάνου ἐδόθη αὐτῇ, χαὶ ἡ τιμὴ τοῦ Καρμήλου, 
χαὶ ὁ λαός μου ὄψεται τὴν δόξαν Κυρίου, καὶ τὰ. 


ὕψος τοῦ Θεοῦ. Ἰσχύσατε, χεῖρες ἀνειμέναι, καὶ ᾿ 


γόνατα παραλελυμένα παραχαλέσατε" ol ὀλιγόψυχοι 
τῇ διανοίᾳ, ἰσχύσατε, μὴ qo6cio0r. ᾿ἤἸδοὺ ὁ Θεὸς 
ἡμῶν χρίσιν ἀνταποδίδωσι, καὶ ἀνταποδώσει " αὐτὸς 
ἥξει, xat σώσει ἡμᾶς. Τότε ἀνοιχθήσονται ὀφθαλμοὶ 
τυφλῶν, xai ὦτα ἀχούσονται᾽" τότε ἀλεῖται ὡς ἔλα- 
φος ὁ χωλὸς, χαὶ τρανὴ ἔσται γλῶσσα μογιλάλων. 
Ὅτι ἐῤῥάγη ἐν τῇ ἐρήμῳ ὕδωρ, καὶ φάραγξ ἐν γῇ 
διψώσῃ" καὶ ἔσται ἡ ἄνυδρος εἰς ἕλη, xal εἰς τὴν 


D διψῶσαν γῆν πηγὴ ὕδατος ἔσται. » Κἀνταῦθα διαῤ- 


ῥήδην Θεοῦ ἄφιξις θεσπίζεται σωτήριος, χαὶ πολλῶν 
ἀγαθῶν αἰτία " χωφοῖς γοῦν ἴασις, καὶ τυφλοῖς ἀνά- 
ὄλεψις, προσέτι τε χωλοῖς χαὶ τὴν γλῶτταν συνδεδε- 
μένοις θεραπεία ἔσεσθαι προφητεύεται " ἃ καὶ τέλους. 
ἔτυχεν οὐχ ἄλλως f| διὰ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἦησοῦ 
Χριστοῦ παρουσίας, ὑφ᾽ οὗ χαὶ τυφλῶν ἀνεῴχθησαν ol 
ὀφθαλμοὶ, xaX χωφοὶ τὴν ἀχοὴν ἀπειλήφασι. 7 δεῖ λέ- 
γειν, ὅσοι xal διὰ τῶν αὐτοῦ μαθητῶν παρειμένοι, xal 
χωφοὶ, xat χωλοὶ τὰς χατὰ φύσιν βάσεις ἀπελάμδανον; 
ἄλλοι τε μυρίοι ποιχίλαις νόσοις χαὶ μαλαχίαις τε- 
τρυχωμένοι τῆς παρ᾽ αὐτοῦ θεραπείας τε xal σωτῇ» 
ρίας ἠξιοῦντο, κατά τε τὴν ἔνθεον τῆς προφητείας 


7. Km, Δὲ oom 


-- 


| 


ATI DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. VI. 478 


πρόῤῥησιν, καὶ χατὰ τὴν ἀψευδεστάτην τῶν ἱερῶν A et salute digni judicati, utrumque congecuti sint 
ἘΒὐαγγελίων μαρτυρίαν. "ἔρημον δὲ ἐν τούτοις ὁ λό. bonum, cui rei et divina prophetize przdictio, et 
τὸς, αἰνέττεται τὴν ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλησίαν, ἣν πάλαι — ab omni mendacio alienissimum sacrorum Évan- 
Θεοῦ ἔρημον οὖσαν διὰ τῶν ἐν χερσὶν εὐαγγελίζεται. — geliorum testimonium, indubitatam fidem facit. 
Kai ταῦτα δὲ πρὸς τοῖς ἄλλοις τῇ ἐρήμῳ φησὶν ὁ λό- Desertam vero in his verbis oraculum significat 
γος, δοθήσεσθαι τὴν δόξαν τοῦ Λιβάνου. Λίδανον δὲ — eain quae de gentibus collecta est, Ecclesiam , quz 
τὴν Ἱερουσαλὴμ ἀλληγοριχῶς σύνηθές ἐστιν ἀποχα- — cum antea sine Deo esset , per eos de quibus nunc 
λεῖν, ὡς ἐπὶ χαιροῦ διὰ τῶν ἀπὸ τῆς θείας Γραφῖς agitur, Evangelium accipit. Praeterea idem oracu- 
ἀποδείξεων παραστήσομεν. Ἐν δὴ οὖν τῇ τοῦ Θεοῦ — lum ait, huic ἀοβογίαΣ dandam esse gloriam Li- 
εἰς ἀνθρώπους παρουσίᾳ, τῇ δηλωθείσῃ ἐρήμῳ, λέγω — bani. Libanum autem figurate Jerusalem appellari 
& τῇ ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλησί, τὴν δόξαν τοῦ Λιδάνου — consuetum est, sicut suo tempore per eas demon- 
δοθήσεσθαι 4| προχειμένη διδάσχει πρόῤῥησις. "Avi — atrationes, quas de divina Scriptura conflciam, 
δὲ τοῦ, « xa ἡ τιμὴ τοῦ Καρμήλου, » ὁ μὲν ᾿Αχύλας — probaturus sum : itaque in ipsius Dei ad homines 
qnaí* « Διαπρέπεια τοῦ Καρμήλου xai τοῦ Σαρὼν, adventu, illi desertz, de qua dictum est, Eccle- 
αὐτοὶ ὄψονται δόξαν Κυρίου » ὁ δὲ Σύμμαχος" «Εὐ- sie, inquam, qux de gentibus collecta est, glo- 
πρέπεια τοῦ Καρμήλου xat τοῦ πεδίου, αὐτοὶ ὄψονται B riam Libani dandam esse, propositum docet ora- 
τὴν δόξαν Kuplou. » Καὶ ὁ θεοδοτίων δὲ, € Ὡραιότης,Ἠ — culum. Pro eo autem quod dictum est, « et honor 
φησὶ, τοῦ Καρμήλου xai τοῦ Zapóv, αὐτοὶ ὄψονται — Carmeli, » Aquila quidem convertit, « Splendor 
τὴν δόξαν Κυρίου * » δι᾽ ὧν αἰνίττεσθαι ἡγοῦμαι τὴν Carmeli et Saron, ipsi videbunt gloriam Domini. » 
προφητείαν οὐ τὴν Ἱερουσαλὴμ, οὐδὲ τὴν Ἰουδαίαν, — Symmachus vero, « Decor Carmeli οἱ campi, ipsi 
ἀλλὰ τὴν τῶν ἐθνῶν χώραν χαταξιωθήσεσθαι τῆς év- — videbunt gloriam Domini. » Theodotion autem : 
θέου γνώσεως. Ὁ γοῦν Κάρμηλος, xa ὁ xaXoüpsvog « Species, inquit, Carmeli et Saron, ipsi vide- 
Σαρὼν τόποι τῶν ἀλλοφύλων ὑπῆρχον ἐθνῶν. Ταῦτα — bunt gloriam Domini. » Quibus verbis significare 
μὲν οὖν πρὸς λέξιν" xaX χατὰ διάνοιαν δὲ εἰσέτι ofj- — arbitror prophetiam , non ipsam Jerusalem neque 
μξρον οἱ πρὶν τὰς ψυχὰς πεπηρωμένοι, ὡς ξύλα, xax — Judam , sed ipsarum gentium terram , cui divina 
λίθους, xai τὴν λοιπὴν ἄψυχον ὕλην, δαίμονάς «e — Cognitio exhibenda sit. Carmelus enim , et qui vo- 
περιγείους, xal πνεύματα ποντρὰ, ἀντὶ τοῦ θεοῦ —calur Saron, externarum gentium loca erant. Et 
«τῶν ὅλων προσχυνεῖν, ot τε τὰ ὦτα τῆς διανοίας xs- hxc quidem ad verbum, ad sensum vero inter- 
γε φωμένοι, καὶ σχάζοντες, xal παρειμένοι τὸν πάντα — pretantibus, dicendum erit, quod ii qui prius 
ἑαυτῶν βίον, τούτων ἀπάντων xal τῶν ἄλλων παθῶν — animis exczcati erant , adeo ut ligna et lapides et 
τε καὶ ἀῤῥωστημάτων διὰ crc τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν "In- Ὁ reliquam anim» expertem materiam , necnon die- 
σοῦ Χριστοῦ διδασχαλίας εἰσέτι xal νῦν ἀπαλλάττον- — monas circum lerram versautes , aliosque spiritus 
ται, πολὺ χρεΐττονος ἢ xarà σῶμα ἰάσεως xal &oe- — depravatos , loco summi Dei colerent , quique au- 
λείας ἀξιούμενοι, καὶ τῆς εἰς ἀνθρώπους τοῦ Θεοῦ ribus intelligenti: obsurduerant; et claudicantes 
Aórou παρουσίας ἐναργῆ τὴν θείαν καὶ ὑπὲρ ἄνθρω- — solutique omni vita erant, his omnibus malis aiiis- 
τον δύναμιν ἐπιδειχνύμενοι. que et perturbationum οἱ zgritudinum generibus, 
per Salvatoris nostri Jesu Christi doctrinam etiam nunc liberantur, et multo przstantiorem quam ea 
est, qui ad corpus pertinet, salutem opemque recipiunt, et Dei Verbi ad homines adventus divi- 
nam et plus quam humanam virtutem detegunt ac demonstrant. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KB', 404 CAPUT XXII. 
Axó τοῦ αὐτοῦ. — 'Üc ὁ πρῶτος xal εἷς τὸν — Ab eodem. — Quemadmudum primum sempiternum- 
akera τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὁ τῶν ὄλων Δημιουρ- ue Dei Verbum , ipse universi Opifex a Domino 
χὸς, ὑπὸ Κυρίου τοὺ Πατρὸς xal vor ἀπεστά..- atre etiam nunc se missum esse confitetur. 


θαι ἑαυτὸν ÓpoAore:. 

« “Αχουέ μου, Ἰαχὼδ, xaX "IapahA, ὃν ἐγὼ χαλῶ" D εΑυ(ἀξΐῇῇ me, Jaeob et Israel, quem ego voco : 
ἐγώ εἶμι πρῶτος, xal ἐγώ εἰμι εἰς τὸν αἰῶνα: καὶ — ego sum primus, et ego sum in sempiternum : et 
t χείρ μου ἐθεμελίωσε τὴν γῆν, ἡ δεξιά μου tovc- — manus mea fundavit terram, dextera mea ficmavit 
ρέωσε τὸν οὐρανόν. » 'Καὶ ἐπιφέρει λέγων" « Kay — coelum **. » Et adjungit paulo post : « Et nunc Do- 
vov Κύριος ἀπέσταλχέ με, xa τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ. » — minus misit me et Spiritus ejus *!. » Habes igitur 
Ἔχεις κἀνταῦθα xai τὸν ἀποστελλόμενον, xal τὸν hic quoque Dominum, qui mittitur et qui mittit, 
ἀξοστέλλοντα, δηλαδὴ τὸν Πατέρα xai Θεὸν τῶν — Patrem videlicel ac Deum universi, qui consuevit 
Vusv, συνήθως δὶς Κύριον ὀνομαζόμενον. bis Dominus nominari. 

ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΚΓ΄. CAPUT XXIII. 


'Axó rov αὐτοῦ. — Ὡς αὐτὸς ὁ Κύριος có "Iov- — Ab eodem. — Quemadmodum ipse. Dominus Judeo- 
δαίων ἔθνος àxsAérxet, ὅτι δὴ ἐλθόντα αὑτὸν rum gentem redarguit, eo quod venturum tpsum 
ob ξονται, οὐδὲ xaAovrtt ὑπαχούσον- suscepturi non sint , neque vocanti sibi ausculta- 
tat, ὁποῖά τε πείσεται πρὸς αὐτῶν. turi , eL que passurus sit αὖ. εἰς. 


« Οὕτω λέγει Κύριος. Ποῖον τοῦτο τὸ βιθλίον « Sic dicit Dominus , Qualis est hic liber repudii 


9 |sa. yiviri, 15. ?! ibid. 16. 


479 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS If. — APOLOGETICA. 


450 


matris vestre , quo dimisi eam ? aut cui debitori A τοῦ ἀποστασίου τῆς μητρὸς ὑμῶν ᾧ ἐξά πέστελα αὐ- 


vendidi vos ? ecce peccatis vestris venditi estis , et 
iniquitatibus vestris emisi inatrem vestram , quo- 
niam veni, et non erat homo; vocavi , et non erat 
qui audiret. Nunquid non potest manus mea libe- 
rore? aut nunquid non possum eripere ?* ? » Deinde 
in eadem prophetia paululum progressus : « Ego 
vero, inquit, non contumax sum, ncque contra- 
dico: tergum meum dedi in flagella, et maxillas 
meas in alapas: faciem vero meam non averti a 
probro sputorum *?*.» Ipse Dominus , cum in his ver- 
bis suum ad homines adventum fateatur, redarguit 
303 populum Judzeorum, quod venientem eum 
suscepturi non sint, neque vocanti auscultaturi, et 
banc, quasi seipsum defendens, causam illorum 


τήν; ἣ τίνι ὑπόχρεῳ πέπραχα ὑμᾶς ; Ἰδοὺ «ale 
ἁμαρτίαις ὑμῶν ἐπράθητε, χαὶ ταῖς ἀνομίαις ὑμῶν 
ἐξαπέστειλα τὴν μητέρα ὑμῶν * διότι ἦλθον, xat οὐκ 


Tiv ἄνθρωπος" ἐχάλεσα, xat οὐχ fjv ὁ ὑπαχούων. Μὴ. 
οὐχὶ ἰσχύει 1) χείρ μου τοῦ ῥύσασθαι-.: fj οὐχ ἰσχύω. 


τοῦ ἐξελέσθαι; » Εἶτ᾽ ἐπὶ τῆς αὐτῆς προφητείας 
ὑποδὰς, ε« Ἐγὼ δὲ, φησὶν, οὐχ ἀπειθῶ, οὐδὲ ἀντι- 
λέγω. Τὸ νῶτόν μου ἔδωχα εἰς μάστιγας, τὰς δὲ 
σιαγόνας μὸν εἰς ῥαπίσματα ^ τὸ δὲ πρόσωπόν 
μου οὐχ ἀπέστρεψα ἀπὸ αἰσχύνης ἐμπτυσμάτων. » 
Αὐτὸς ὁ Κύριος διὰ τούτων τὴν εἰς ἀνθρώπους αὖ- 
τοῦ παρουσίαν σαφῶς ὁμολογῶν, ἀπελέγχει τὸν Ἰου- 
δαίων λαὸν, ὅτι μὴ ἐλθόντα αὐτὸν χαταδέξονται, 
μηδὲ χαλοῦντι ὑπαχούσονται. Καὶ τοῦθ᾽ ὥσπερ ἀπο-- 


ipsorum rejectionis docet fuisse : nam « Quoniam ve- B λογούμενος, αἴτιον τῆς αὐτῶν ἐχείνου ἀποδολῖις 


ni, inquit, et non erat in vobis homo, vocavique et 
nullus erat, qui audiret : idcirco, inquit, peccatis 
vestris venditi estis, » tanquam ipsi per vos ipsos 
mez vocationis repudiatores exstiteritis, neque 
vero ipse vobis libellum repudii dederim. Hzc au- 
tem evidentissime ad eum populum qui ad circum- 
cisionem pertinet, directa sunt, el simu] ea, quae 
illi contra ipsum in passione ausi sunt, significat, 
dicens : « Tergum meum dedi in flagella, et maxil- 
las meas in alapas, » el quz sequuntur. Hzc quo- 
que per otium ἃ nobis justa interpretatione explana- 
buutur. 


CAPUT XXIV. 


Ab eodem. — Quemadmodum ipse qui in prophetis (C 


olim canebat Dowuinus, venturus ad. homines, et 
ipsis oculis inspiciendus, et a gentibus cognoscen- 
dus, exspectaretur. 


« Hac dicit Dominus : Propter vos nomen meum 
blasphematur in gentibus, idcirco cognoscet popu? 
lus meus in die illa, quod ego sum, ipse qui lo- 
quor, adsum, ut formositas in montibus, ut pedes 
evangelizantis auditum pacis, ut qui nuntiat bona, 
quoníam auditam faciet salutemtuam dicens : Sion, 
rex tuus erit Deus. Vox custodientium te exaltata 
est, et cum voce simul lxtabuntur, quoniam oculis 
ad oculos videbunt, quando miserebitur Dominus 
Sion : erumpant lztitiam simul deserta Jerusalem, 
quoniam miseratus est Dominus ipsam, et libera- 
vit Jerusalem, et revelabit brachium sanctum suum, 
in conspectu oninium gentium, et videbunt omnia 
extrema terre salutem a Deo nostro **. » Ilis 
ipsis deinceps adnexa est sub uno et eodem 
contextu, de passione Christi prophetia, quam 
ilem per otium expositurus sum. Cum vero 
unus et idem sit Dominus, qui ait in particula ante 
hanc proxime exposita, ad ipsum Judaicum popu- 
lum : 80A: Peccatis vestris venditi estis, et iniqui- 
tatibus vestris dimisi matrem vestram , quoniam 
veni, et non erat homo ; vocavi, et non erat qui au- 
diret **; » in his de quibus nunc agitur verbis , ad 
eosdem ait: « Propter vos nomen meum blasphe- 


33 ]sa. 1, 1. " ibid. 5-6. *'lsa. vri, 5-10. 


γεγονέναι διδάσχει. « Ἐπεὶ γὰρ ἦλθον, φησὶ, xat 


οὐχ ἣν ἐν ὑμῖν ἄνθρωπος, ἐχάλεσά τε, xal οὐδεὶς. 
fv ὁ ὑπαχούων" διὰ τοῦτο, φησὶ, ταῖς ἁμαρτίαις. 


ὑμῶν ἐπράθητε,» ἅτε αὐτοὶ ἀφ᾽ ἑαυτῶν ἀποστάται 
τῆς ἐμῆς χλέσεως χαταστάντες, ἀλλ᾽ οὐχ ἐμοὺ βι- 
6Aov ὑμῖν ἀποστατίου δεξωχότος. Σαφῶς δὲ ταῦτα. 
πρὸς τὸν ἐχ περιτομῆς λαὸν ἀποτείνεται. Ὁμοῦ δὲ τὰ 


περὶ τὸ πάθος τετολμημένα αὐτοῖς δηλοῖ λέγων" «Tov. 


νῶτόν pou δέδωχα εἰς μάστιγας, τὰς δὲ σιαγόνας μου 
εἰς ῥαπίσματα, » xal τὰ τούτοις ἑξῆς. Καὶ ταῦτα 
ἐπὶ σχολῆς τῆς προσηχούσης τεύξεται ἑρμηνείας.. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KA'. 


᾿Απὸ τοῦ αὐτοῦ. — Ὡς αὐτὸς ὁ ἐν τοῖς xpo 
ταις záJav θεσπίζων Κύριος ἥξειν δὶς ἀρ ρὲ. 
πους, καὶ αὐτοῖς ὀρθαλμοῖς θεαθήσεσθαι, καὶ 
τοῖς ἔθνεσι γγωσθήσεσθαι με.1.λήσει. 

« Τάδε λέγει Κύριος: Δι’ ὑμᾶς διὰ παντὸς τὰ 
ὄνομά pou βλασφημεῖται ἐν τοῖς ἔθνεσι" διὰ τοῦτο 
Ὑνώσεται ὁ λαός μου ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, ὅτι ἐγὼ 
εἶμι, αὐτὸς ὁ λαλῶν, πάρειμι, ὡς ὥρα ἐπὶ τῶν 
ὁρέων, ὡς πόδες εὐαγγελιζομένου ἀχοὴν εἰρήνης, ὡς 
εὐαγγελιζόμενος ἀγαθά " ὅτι ἀχουστὴν ποιήσει τὴν 
σωτηρίαν σον, λέγων Σιὼν, βασιλεύσει σου ὁ Θεός. 
Φωνὴ τῶν φυλασσόντων σε ὑψιύθη, xat τῇ φωνῇ ἅμα 
εὐφρανθήσονται, ὅτι ὀφθαλμοῖς πρὸς ὀφθαλμοὺς 


ὄψονται, ἡνίχα ἂν ἐλεήσῃ Κύριος τὴν Σιών. Ῥηξάτω 


εὐφροσύνην ἅμα τὰ ἔρημα Ἱερουσαλὴμ. ὅτι ἠλέησε 


p Κύριος αὐτὴν, καὶ ἐῤῥύσατο Ἱερουσαλὴμ, xal ávo- 


χαλύψει τὸν βραχίονα τὸν ἅγιον αὐτοῦ ἐνώπιον πάν- 
των τῶν ἐθνῶν, xai ὄψονται πάντα τὰ ἄχρα τῆς γῆς 
τὴν σωτηρίαν τὴν παρὰ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. » Τούτοις 
ἑξῆς ἐπισυνῆπται ὑφ᾽ ἕνα xal τὸν αὑτὸν εἱρμὸν f 
περὶ τοῦ πάθους Χριστοῦ προφητεία, ἣν xal ἐπὶ 
σχολῆς ἐχθήσομαι. Εἷς δὲ ὧν χαὶ ὁ αὐτὸς Κύριος ὃ 
φήσας ἐν τῇ πρὸ ταύτης περιχοπῇ πρὸς τὸν "lou- 
δαίων λαόν" « Ταῖς ἁμαρτίαις ὑμῶν ἐπράθητε, καὶ 
ταῖς ἀνομίαις ὑμῶν ἐξαπέστειλα τὴν μητέρα ὑμῶν " 
διότι ἦλθον, χαὶ οὐχ ἣν ἄνθρωπος, ἐχάλεσα, καὶ οὐκ 
ἦν ὁ ὑπαχούων᾽ » διὰ τῶν ἐν χερσὶ πρὸς τοὺς αὑτούς 


φησι «Διὰ ὑμᾶς τὸ ὄνομά μον βλασφημεῖται ἐν 


1?! [sa, xxx, 1-2. 


[EM 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICA LIB. VI. 


482 


exi; füvegtv. » Εἶθ᾽ ὡς ἔχων ἕτερον παρ᾽ αὐτοὺς λαὸν, A matur in gentibus. » Deinde quasi habens aiium 


ἐπιφέρει" « Διὰ τοῦτο γνώσεται ὁ λαός μου τὸ ὄνομά 


Μοῦ" » διδάσχει τε, ὅτι μὴ ἕτερος, ἀλλ' αὐτὸς ὁ ἐν 
τοῖς Ξροφήταις λαλήσας Κύριος ἐπιδημήσει ποτὲ τῷ 
βίῳ, ἐγων" € "Evo εἰμι, αὑτὸς ὁ λαλῶν, πάρειμι.» Τὸ 

δὲ, ε Ὡς ὥοα ἐπὶ τῶν ὀρέων, ὡς πόδες εὐαγγελιξομένου 

ἀχοὴν εἰρήνης, ὡς εὐαγγελιζόμενος ἀγαθὰ, ἀχουστὴν 

ποιήσω τὴν σωτηρίαν σου. λέγων" Σιὼν, βασιλεύσει 
δου 6 Θεὸς, » σαφέστερον οἱ λοιποὶ ἐχδεδώχασιν ἐρ- 
μγνευταῖ ὁ μὲν ᾿Ακύλας εἰπὼν, « Τί ὡραιώθησαν 
ἐπὶ τὰ ὄρη πόδες εὐαγγελιζομένον, ἀχουτίζοντος cl- 
ρήνην, εὐαγγελιξομένου ἀγαθὸν, ἀχουτίξζοντος awtr- 
ρίαν, λέγοντος τῇ Σιών Ἑδασίλευσεν ὁ Θεός σου ;» 
χαὶ ὁ Σύμμαχος φήσας" « Τί εὐπρεπεῖς ἐπὶ τῶν ὁρέων 
ἐς εὐαγγελιζομένου, ἀχουστὴν ποιοῦντος εἰρήνην, 


prater illos populum, adjungit : « Idcirco cognoscet 
populus meus nomen meum. » Deinde docet quod non 
alius, sed ipse qui in prophetis loquebatur Domi- 
nus, versabitur olim in hac vita, his verbis : « Ego 
sum, ipse qui loquor, adsum. » Illud autem : « Ut 
formositas in montibus, ut pedes evangelizaniis 
auditum pacis, ut qui nuntiat bona , auditam faciam 
salutem tuam, dicens : Sion, rex tuus erit Deus, » 
manifestius reliqui converterunt interpretes : Aquila 
quidem in bunc modum : « Quid speciosi facti sunt 
super montes, pedes evangelizantis? cjus qui audire 
facit pacem? ejus qui nuntiat bonum, qui audire facit 
salutem, dicentis ipsi Sion : Regnavit Deus tuus? » 
Symmachus vero : « Cur decentes in montibus pedes 


εὐαγγελιζομένου ἀγαθὰ, ἀχουστὴν ποιοῦντος σωτη- B evangelizantis? auditam facientis pacem, evangeli- 


ρίαν, λέγοντος τῇ Σιών" Ἐῤδασίλευσεν ὁ Θεός σου :» 
ἀντὶ δὲ τῶν, « Φωνὴ τῶν φυλασσόντων σε ὑψώθη, xal 
τῇ φωνῇ ἅμα εὐφρανθήσονται" ὅτι ὀφθαλμοῖς πρὸς 
$3022. 11056 ὄψονται * » ὁ μὲν Σύμμαχος οὕτως ἡρμῆ- 
γευσε € Φωνὴ τῶν σχοπῶν σου ἐπῆραν φωνὴν, ἐπὶ 
τὸ αὐτὸ αἰνέσουσιν. ὀφθαλμοφανῶς γὰρ ὄψονται. » 
Δέγοιντο δ᾽ ἂν ἐν τούτοις σχοποὶ οἱ ἱεροὶ τοῦ Σωτῇ- 
οὺς ἡμῶν ἀπόστολοι, οἱ xaX, ὀφθαλμοφανῶς ἱδόντες 
τὸν προφητευόμενον, ὕψωσαν αὑτῶν τὴν φωνὴν εἰς 
“πᾶσαν τὶν οἰχουμένην χηρύξαντες. Σιὼν δὲ χαὶ "Ie- 
Ῥρουπαλὴμ τὴν ἐν τοῖς τόποις εὐαγγελιζομέντιν οἶδεν 
ἐπουρανίους 6 ᾿Απόστολος, 6t ὧν φησιν" « 'H δὲ ἄνω 
Ἱερουφαλὴμ ἐλευθέρα ἐστὶν, ἥτις ἐστὶ μήέττρ ἡμῶν» 
xax, « Προσελτλύθατε Σιὼν ὄρει καὶ πόλει Θεοῦ ζῶν- 
τος, Ἱερουσαλὴμ ἐπουρανίῳ, χαὶ μυριάσιν ἀγγέλων 
πανηγύρει. » Λέγοιτο δ᾽ ἂν Σιὼν χαὶ ἡ εἰς πάντα τὸν 
ἐπὶ γῆς τόπον διὰ Χριστὸν συστᾶσα Ἐχχλησία, ὡς 
καὶ Ἱερουσαλὴμ κᾶν τὸ θεοσεδὲς τόπισμα, ὃ xal 
"παρὰ μόνοις Ἰουδαίων τοῖς πάλαι τὸ πρὶν συνεστὸς 


, Si; ἐρημίαν διὰ τὰς δυσπσεδείας αὑτῶν περιτέ- 


τραπται" εἶτ᾽ αὖ πάλιν τῆς ἐπὶ τὸ χρεῖττον ἀνανεώ- 
σεως ἔτυχε διὰ tfc τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιφανείας " 
Διὸ φησὶν 4j προφητεία" ε Ῥηξάτω εὐφροσύνην ἅμα 
-ὰ ἔρημα Ἱερουσαλήμ" ὅτι ἡλέησε Κύριος αὐτὴν, 
zai ἐῤῥύσατο ᾿Ἱερουσαλήμ. » Οὐχ ἂν δὲ ἁμάρτοις τὴν 
τκαπτὸς ἁγίου xaX θεοφιλοῦς ψυχὴν, χαθὸ μὲν ἐπῆρται 


τῷ βίῳ, τὸ πολίτευμα ἔχουσα ἐν οὐρανοῖς, σχοποῦσα , 


τὰ ὑπερχότιια, Σιὼν ὀνομάζων (ἑρμηνεύεται γὰρ 
σχοπευκήριον )" χαῦὸ o£ ἐν εὐσταθείχ χαὶ γαλήνῃ 
ταϑῶν χαθέστηχεν, Ἱερουσαλὴμ αὐτὴν ἀποχαλῶν " 
ὅρασιν γὰρ εἰρήνης μεταληφθὲν τοὔνομα σημαίνει. 
Τούτοις ἀχολούθως ἡ τῶν ἐθνῶν ἐπὶ τὴν εὐσέδειαν 
τοῦ Θεοῦ χλήσις ἐναργέστατα δηλοῦται διὰ τοῦ, « Καὶ 
ἀποχαλύψει Κύριος ὁ Θεὸς τὸν βραχίονα τὸν ἅγιον 
αὐτοῦ ἐνώπιον πάντων τῶν ἐθνῶν * xal ὄψονται πάν- 
τὰ τὰ Áxga τῆς γῆς τὴν σωτηρίαν τὴν παρὰ τοῦ 
θεοῦ ἡμῶν. » Βραχίονα δὲ τοῦ Θεοῦ μὴ ἄλλον εἶναι 
τὸῦ Λόγου, xal τῆς Σοφίας, xal αὐτοῦ τοῦ Κυρίου, 
ὅ; ἔστιν ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, νόμιζε. Τοῦτο γοῦν Ex 
πολλῶν παραστῆσαι ῥάδιον. Ἔχεις δὲ χαὶ ἐν ᾿Εξέδῳ 
τὸν Ἰσραὴλ βραχίονι Θεοῦ ῥυσθέντα τῆς ὑπ᾽ Αἰγυ- 


*! Galat. 1v, 20. 3) IIebr. x11, 99. 


zantis bona, auditam facientis salutem? dicentis ipsi 
Sion : Regnavit Deus tuus? » pro co vero quod est : 
« Vox custodientium te exaltata est, ct cum voce 
simul lztabuntur, quoniam oculis ad oculos vide- 
bunt, » Symmachus quidem sic interpretatus est: 
« Vox speculatorum tuoruin extulerunt vocem, in 
id ipsum laudabunt, palam enim oculis videbunt. » 
Dici porro in his speculatores videntur, sacrosancti 
Salvatoris nostri apostoli, qui palam oculis intuiti 
eum, de quo prophetze loquebantur, extulerunt vo- 
cem suam in totum terrarum orbem, illum ipsuin 
predicantes. Ipsam vero Sion ac Jerusalem quz in 
locis evangelizatur, in ccelo agnovit ipse Apostolus, 
illis verbis : « Superior autem Jerusalem libera 
est, qu: est mater nostra *5,» et : «Accessistis ad Sion 
monter et ad civitatem Dei viventis Jerusalem caele- 
stem,etumultorum millium angelorum frequentiam?". » 
Dici vero Sion poterit etiam ea, quae in omnemterre 
locum, per Christum constituta est Ecclesia, quem- 
admodum Jerusalem omne pium acreligiosum civile 
institutum, quod cum apud solos veteres Judzeos olim 
exsisleret, in solitudinem propter ipsorum impietates 
conversum est, deinde rursus renovationem in me- 
lius consecutum est, per Christi Salvatoris nostri 
adventum. 305 Quapropter ait prophetia : « Erum- 
pant laetitiam simul deserta Jerusalem, quoniam mi- 
seratus est Dominus ipsam, et liberavit Jerusalem.» 
Caeterum, nusquam sane aberres, si uniuscujusque 


D viri sancti Deoque amici animain, quatenus quidem 


supra hanc vitam elata est, quippe cum in celo 
suum jus civitatis habeat, contempleturque ea quz 
ipso mundo sunt superiora, Sion nomines (nam ex 
interpretatione speculatorium significat); qualenus 
autem in bono statu et. quiete perturbationum con- 
stitula est, Jerusalem eamdem appelles. lllud 
enim nomen ;conversum, visionem pacis significat. 
Ordine posthac Dei ad veram religionem vocatio 
gentium, evidentissime declaratur illis verbis : « Et 
revelabit Dominus Deus brachium sanctum suum, 
in conspectu omnium gentium, οἱ videbunt ounes 
fines terre salutem a Deo nostro. » Porro bra- 


485 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS. II. — APOLOGETICA. 


484 


chium Dei neutiquam aliud esse arbitreris quam 4 πτίοις δουλείας. Αὐτὸν δὴ ἐχεῖνον τὸν βραχίονα τυῦ 


Verbum et Sapientiam, et ipsum Dominum, qui est 
Christus Dei. Hoc enim ex multis ostendere facile 
est. Habes preterea in Exodo, Israel ab JEgvptiaca 
servitute liberatum brachio Dei. Ipsum igitur illud 
brachium Dei, quod veteri populo salutem mani- 
fcstissime attulit, omnibus gentibus aperiendum ac 
detegendum, tanquam id quod prius oczultum es- 


Θεοῦ τὸν ἀναφανέντα σωτῆρα τοῦ πάλαι λαοῦ κᾶσι 
τοῖς ἔθνεσιν ἀποχαλυφθήσεσθαι, ὡς ἂν τὸ πρὶν ἔξκιχε- 
χρυμμένον, 1j παροῦσα στμαίνει προφητεία. Τὶν ἃ 
σωτηρίαν, ἦν φησιν ε ὄψεσθαι πάντα τὰ ἄχρα τῖς 
γῆς, » καὶ ἣν ἀνώτερον ἐδήλου λέγων, ὅτι € ᾿Α χουστὴν 
κοιήσω τὴν σωτηρίαν σου, » ἴσθι τῇ Ἑδραίων φωνῇ 
τῷ τοῦ Ἰησοῦ ὀνόματι προσαγορεύεσθαι. 


set, praesens prophetia significat. Salutem vero quam dicit «visuros omnes terre fines,» et quam 
superius indicavit cum dixit : « Auditam faciam salutem tuam, » cito apud Hebraos ipso Jesus nomies 


appellari. 
CAPUT XXV. 
Ab eodem. — (nod rursus Dominus , ipsum plane 


Dei Verbum, venturus et gentes congregaturus ca- 
neretur. 


« Ecce Dominus ut ignis veniet, et sicul tempestas 
currus ejus **, » et quz sequuntur. « Dixit Dominus: 
Ft ego opera eorum et cogitationem eoruin scio, 
οἱ ego venio congregare omnes gentes eL linguas, 
et venient et videbunt gloriam meam , et relinquam 
cis signum, et einittam ex eis qui salvati fuerint ad 
gentes, 306G in Tharsis, et Phud, et Lud, et Mo- 
soch, et Thobel, et in Graeciam, et ad insulas re- 
molas, ad eos qui non audierunt nomen meum, 
neque viderunt meam gloriam, et nuntiabunt mea 
opera in gentibus ?**. » Planissime etiam in his 
Domini adventus ad homines indicatur; et quo- 
niam hic dictum est, illum ut ignem venturum, me- 
rito Salvator noster ait : « Ignem veni mittere in 
terram, et quid volo si jam accensus est **? » Cur- 
rus vero ejus, stipantes ipsum divinas potestates 
inservientesque ipsi sanctos angelos , commode 
dixeris, de quibus illud dictum est: « Et accesse- 
runt angeli et ministrabant ei *!, » sanctos item 
ejusdem apostolos ac discipulos, quibus invectum 
divina atque invisibili virtute Dei Verbum, omnem 
permeavit terrarum orbem. Potest etiam aliter dici 
ad verbum : ignem et currus una cum ejus adventu 
denuntiari, propter eam, qua. Jerusalem oppres- 
sit, obsidionem post Salvatoris nostri adventum : 
post quem haud multo, templum quidem ipsum 
igne incensum est, et extremam pertulit vastalio- 
nem. Urbs vero circumdata est curribus et exer- 
citibus bellicis; post quem casum etiam ea qus de 


cunctis gentibus predicta fuerant, huic prophetiz D 


consentaneum finem sortita sunt. Caeterum, quis 
non admiretur audiens Dominum per prophetam 
dicentem : « Venio congregare omnes gentes et lin- 
guas, » cum videat in omni , quzcunque ab hormi- 
nibus habitatur , terra, per Salvatoris nostri Jesu 
Christi adventum ac vocationem, conventus gentium 
in Christi nomine celebrari, linguasque omnium 
nátionmm omni genere sermonis unum Deum a« 
Dominum invocantes? Denique post omnia hzc 
quis inspiciens omnes, quicunque in Christi fidem 
venerunt, salutari signo pro annuli nota utentes, 
non merito ebstupescat, si audiat tanto anteipsum 


*$[sa. Lxvi, 09.. ?* ibid. 18, 19, 


89 Luc. xii, 49. 


KEPAAAION KE'. 


'Azó τοῦ αὐτοῦ. — Ὡς αὖθις Κύριος, ὁ τοῦ Θεοῦ 
Αόγος, ἐρχόμενος, καὶ τὰ ἔθγη συνάξει» Os- 
σπίζεται. 


ε Ἰδοὺ Κύριος ὡς πὺρ ἥξει, καὶ ὡς χαταιγὶς τὰ 
ἅρματα αὐτοῦ" » καὶ ἑξῆς" ε Εἶπε Κύριος " Κἀγὼ 
τὰ ἔργα αὐτῶν χαὶ τὸν λογισμὸν αὐτῶν ἐπίσταμαι, 
xaX ἔρχομαι συναγαγεῖν πάντα τὰ ἔθνη χαὶ τὰς γλὼσ- 
σας, xal ἕξουσι, xal ὄψονται τὴν δόξαν μου. Καὶ 
χαταλείψω ἐπ᾽ αὐτῶν σημεῖον, καὶ ἐξαποστελῶ ἐξ 
αὐτῶν σεσωσμένους εἰς τὰ ἔθνη, εἰς Θαρσὶς, xai 
$026, xaX Λοὺδ, xaX Μοσὺχ, καὶ Θοδὲλ, εἰς τὴν 'EA- 
λάδα, xai εἰς τὰς νήσους τὰς πόῤῥω, ol οὐχ Ὦχουσάν 
pov τὸ ὄνομα, οὔθ᾽ ἑωράκασί μου τὴν δόξαν, xa εὐ- 
αγγελοῦσί μου τὰ ἔργα iv τοῖς ἔθνεσιν. »"Αντιχρνυς 
χαὶ ἐν τούτοις f; τοῦ Κυρίου εἰς ἀνθρώπους παρουσία 
δηλοῦται. Καὶ ἐπειδήπερ εἴρηται, ὡς πῦρ ἥξειν, ci- 
χότως φησὶν ὁ Σωτὴρ ἡμῶν" « Πῦρ ἦλθον βαλεῖν ἐπὶ 
τὴν γῆν, καὶ τί θέλω εἰ ἤδη ἀνήφθη; » ἍἌρματα δὲ 
αὐτοῦ τὰς δορυφορούσας αὑτὸν θείας δυνάμεις, xal: 
τοὺς ἐξυπηρετουμένους αὐτῷ ἱεροὺς ἀγγέλους, εἴποις: 
ἂν, κερὶ ὧν εἴρηται" « Καὶ προσῆλθον ἄγγελοι, xaV 
διηχόνουν αὐτῷ xat τοὺς ἱεροὺς ἀποστόλους αὐτοῦ 
xai μαθητὰς, οἷς ἐποχούμενος ἐνθέῳ xal ἀοράτῳ 6os 
νάμει ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, τὴν πᾶσαν διέδραμεν οἴχου- 
μένην. Λέγοιτο δ᾽ ἂν καὶ ἄλλως πρὸς λέξιν Πῦρ καὶ i 
ἅρματα χαταγγέλλεσθαι σὺν τῇ αὐτοῦ παρουσίᾳ διὰ 
τὴν χαταλαθοῦσαν πολιορχίαν τὴν Ἱερουσαλὴμ μετὰ 
τὴν ἐς ἡμᾶς ἄφιξιν, μεθ᾽ ἣν οὐχ εἰς μαχρὰν ὁ μὲν 
νεὼς αὐτὸς ἐπυρπολεῖτο, χαὶ τὴν ἐσχάτην ὑπέμεινεν 
ἐρημίαν, ἡ δὲ πόλις ἐχκυχλώθη ὑπὸ ἁρμάτων xal ox2a- 
τοπέδων πολεμιχῶν, μεθ᾽ ἃ xax περὶ τῶν ἐθνῶν ἀπάν- 
τῶν προηγγελμένα συμφώνως τῇ προφητείᾳ τέλους 
ἔτυχε. Τίς δ᾽ οὐχ ἂν θαυμάσειεν ἀχούων τοῦ Kupico 
διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος " «"Epyopat συναγαγεῖν 
πάντα τὰ ἔθνη χαὶ τὰς γλώσσας, » ὁρῶν xaO Gne 
τῆς τῶν ἀνθρώπων γῆς διὰ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
Ἰησοῦ τοῦ Χριστοῦ παρουσίας τε χαὶ κλήσεως τὰς 
τῶν ἐθνῶν συναγωγὰς ἐπ᾽ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ συγ- 
χροτηυμένας ; τάς τε γλώσσας ἁπάντων τῶν ἐθνῶν 
ἐν παντοίαις διαλέχτοις ἀνθρώπων τὸν ἕνα Θεὸν, χαὶ 
Κύριον ἐπιχαλουμένας ; xal ἐπὶ πᾶσι δὲ τούτοις, τίς 
θεώμενος τῷ σωτηριώδει σημείῳ πάντας τοὺς εἰς 
Χριστὸν πεπιστευχότας σφραγῖδι χρωμένους, οὐχ ἂν 
εὐλόγως χαταπλαγείη ἀχούων πρόπαλαι τοῦ Κυρίου 
εἰρηχότος" « Καὶ ἥξουσι xat ὄψονται τὴν δόξαν Bai 


δι: Mattb. iv, 41. 


483 DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. VII. 486 
παὶ χαταλείψω ti αὐτῶν σημεῖον ; » Ἐν μέρει μὲν A Dominum dixisse : « Et venient et videbunt gloriam 


οὖν ἐντεῦθεν ἤδη χατὰ τὴν προτέραν τοῦ Σωτῆρος 
duy εἰς ἀνθρώπους ἐπιφάνειαν αὐτοῖς ὀφθαλμοῖς 
δρῶμεν τῶν θείων χρησμῶν τὰ ἀποτελέσματα - γένοι- 
τὸ δ' ἂν ἐντελῆ ταῦτα χαὶ χατὰ τὴν δευτέραν χαὶ 
ἔνδοξον αὑτοῦ παρουσίαν, ὅτε πάντα τὰ ξῦνη ὄψονται 
τὴν δόξαν αὐτοῦ, ἐρχόμενόν τε αὐτὸν ἐξ οὐρανῶν με- 
τὰ δυνάμεως xal δόξης πολλῆς. ᾿Αναχθείη δ᾽ ἂν εἰς 
ἐχεῖνο χαιροῦ xal τὰ λοιπὰ τῶν ἐν τῇ προῤῥήσει δη- 
λουμένων, ὥὡσπεροῦν συστήσομεν χατὰ τὴν οἰχείαν 
ὑπόθεσιν. Τοσούτων ἡμῖν ἐπὶ τοῦ παρόντος συνει- 
λεγμένων περὶ τῆς εἰς ἀνθρώπους θεσπιζομένης 
ἔσεσθαι παρουσίας θεοῦ, ἑξῆς ἂν εἴη ἐπισυνάψαι 
ὁτοῖός τις ὁ τρόπος τῆς προτέρας αὑτοῦ εἰς τὸν ἀν- 
θρώπινον βίον παρόδου γενήσεσθαι προανεφωνεῖτο. 


meam, et relinquam in eis signum?» Jam inde 
igitur saltem in parte, secundum priorem Salva- 
toris nostri ad homines adventum, ipsis oculis in- 
tuemur divinorum oraculorum eventa. Ceterum 
eadem hac pleniua absolventur in secundo et glo- 
rioso ejusdem adventu, quando omnes gentes vide- 
bunt gloriam ejus, venientemque ipsum de coelo 
cum 307 potestate et gloria multa. Referri vero 
ad illud tempus etiam reliqua poterunt quz in ipso 
oraculo przedicta sunt, quemadinodum quidem nos 
proprio atque huic rei dicato opere ostensuri sumus. 
Cum igitur ad hunc usque locum hzc tam multa 
collegerimus, de eo , qui olim canebatur futurus, 
Dei ad homines adventu, sequitur ut his 3djunga- 


mus quisnam modusiniisdem oraculis prediceretur futurus prioris ejusdem ad humanam vitam acces- 


sus. 





EY XEBIOY 


TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ͂ 


EYATTEAIKHX AIIOAELZEOX 
BIBAION EBAOMON. 


EUSEBII PAMPHILI 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E 
LIBER SEPTIMUS. 


ΤΑΔΕ ENEZTIN EN EBAOMQ ZYTTPAM- 
MATI ΤῊΣ ΠΕΡῚ Y ΣΩΤΗ͂ΡΟΣ ἩΜΩΝ 
ΚΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ. 

Δ΄. Τίς ὁ τρόπος τῆς τοῦ Θεοῦ εἰς ἀγθρώπους ἐπι- 
δημίας. éx τῶν ὑποσεσημειωμέγνων Γραζων. 
€. ᾿Απὸ τοῦ Hcalov. 

P. 'Axó τοῦ αὐτοῦ. 
Y. ᾿ΑΖὸ τοῦ αὐτοῦ. 

B. Ποῦ γῆς ὁ Χριστὸς γεγγηθήσεσθαι zposgn- 

τεύετο. 


δ. "Axó τοῦ Μιχαία. 

€. "AxÓ τοῦ ψαλμοῦ pia". 
T. 'Ag' otov γένους προελεύσεσθαι à6oüco. 

ς΄. "Axó τῆς P. τῶν Παραλειπομένων. 

ζ. 'Axó U οα΄. 

Y Ax τοῦ rr. 

. τοῦ Ἱερεμίου. 
ζ. ᾿Απὸ τῆς Γενέσεως. 
IIPUOIMION. 

Θεὸν εἰς ἀνθρώπους ἀφίξεσθαι, xat σὺν ἀνθρώποις 

ἐπὶ γῆς πολιτεύσεσθαι, δύο τε ταῦτα μέγιστα τεχμή- 


Β 308 ΠΣ INSUNT IN SEPTIMO LIBRO 


NGELIC.EE DE SALVATORE NOSTRO 
DEMONSTRATIONIS. 
jJ. (Jutsnam modus accessus Dei ad homines, ex sub- 
notatis Scripture locis. 
1. Ab [saia. 
9 Ab eodem. 
9. Ab eodem. 
Ill. Ubi terrarum Christus. orituwrus pradiceretur a 
prophetis. 
4. A Michea. 
9. A psalmo cxxxi. 
lil. De quo genere progressurus caueretuf. 
6. De 11] Paralipomenon. 
7. A psalmo Lxxi. 
8. Ab Isaia. 
9. Ab Jeremia. 
10. A Genesi. 


PROOEMTIUM. 
Cum proximo libro Deum ad homines venturum, 
et cum hominibus in terra versaturum, duoqué 


481 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS. II. — APOLOGET;CA. 


4*5 


haec maxima signa illius adventus futura : gentium A pta τῆς αὐτοῦ παρουσίας ἔσεσθαι χλῇσιν ix ἀναλή - 


per totum orbem ad accipiendam veram Dei noti- 
tiam, vocationem, et Judaicz gentis proptet incre- 
. dulitatem in illu:», ruinam ac solitudinem, ex pro- 
pheticis vocibus didicerimus, ibidemque inspexeri- 
mus, 309 quem tandem exitum invenerint ca 
qua przdicta fucrant, ipse deinceps ordine, in lioc 
septimo Evangelice Demonstrationis volumine, mo- 
dum contemjlari conabimur, secundum quem ait 
se ad homines commigrasse. Jam inde igitur videa- 
mus, quisnam modus Dei ad homines migrationis 
caneretur futurus, et ubinam gentium oriturus prze- 
diceretur, et de quo genere profecturus sanctorum 
bominum vocibus ferretur. 


CAPUT 1. 
Ab Isaia. — Quisnam modus accessus Domini ad 
homines. 

Predictio Judeorum incredulitatis erga  Chri- 
stum, et signum eis a Domino datum. Fuit autem 
.llud : Virgo generans Deum ; sub cujus generatio- 
ne universalis Jud:orum nationis purgatio cancba- 
€ur; et sicut externi et hostes regionem illorum 
occupabunt, et quemadmodum quz ante desertuin 
fuit, agriculluram sortita divinam, fecunda erit. 
Ecclesia ex gentibus collecta hunc ostendente mo- 
dum quemadmoduni divinus evangelista Joannes, 
plus quam humana voce de Salvatore ac Domino 
nostro, de ipso, inquam, Dei Verbo disserens, sa- 


ψει τῆς ἀληθοῦς θεογνωσίας τῶν ἀνὰ τὴν οἰχουμένηι 

ἐθνῶν, ἀπόπτωσίν τε χαὶ ἐρτμίαν διὰ τὴν εἰς αὑτὸν 

ἀπιστίαν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, ἐν τῷ πρὸ τούτω 
συγγράμματι διὰ τῶν προφητιχῶν φωνῶν μεμαθη χό- 
“ες, ἐπισχεψάμενοϊ τε χατὰ τὸ αὐτὸ ὁποίου τέλους 
ἔτυχε τὰ προτγορευμένα, ἑξτις xal ἀχολούθως ἐν 
66606,1190 τούτῳ συγγράμματι τῇς Εὐαγγεζλικῆς Ἀπο.- 
δείξεως τὸν τρόπον ἐπιθεωρῆσΖι πειρασόμεθα, xab' 
ὄν φησιν αὐτὸν τὴν εἰς ἀνθρώπους ποιήσασθαι πάρο 

δον, Φέρε οὖν ἐντεῦθεν ἤδη σχοπήσωμεν, ὁποῖός τις 
ὁ τρόπος ἔσεσθαι τῇς τοῦ Θεοῦ εἰς ἀνθρώπους ἐπιδη- 
μίας ἐθεσπίζετο, xal ποῦ γῆς γεννηθήσεσθαι προ- 
ἐχηρύττετο, ἀπὸ ποίου τε γένους προελεύσεσθαι 


ἐδοᾶτο. 
Β 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ A'. 
Ἀπὸ τοῦ Ἡσαΐου ..--- Τίς ὁ τρόπος τῆς τοῦ Κυρίου 
εἰς ἀνθρώπους ἐπιδημίας. 

Πρόῤῥησις τῆς εἰς Χριστὸν ἀπιστίας τοῦ Ἰουδαίων 
ἔθνους, xat σημεῖον αὐτοῖς ἀπὸ Κυρίου διδόμενον. "Hv 
δὲ τοῦτο᾽ Παρθένος Θεὸν γεννῶσα, ἐφ᾽ οὗ τῇ γενέσει 
χαθαίρετις παντελὴς τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους ἐθεσπίζετο, 
χαὶ ὡς ἀλλόφυλοι χαὶ πολέμιοι τὴν χώραν αὐτῶν χαθ- 
ἔξουσι, xal ὡς ἡ πρὶν ἔρημος τῆς ἐνθέου τυχοῦσα 
γεωργίας, εὐφορήσει" τῆς ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλησίας 
τοῦτον δηλουμένης τὸν vpóTov: ὥσκερ ὁ θαυμάσιος 
εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης, μείζονι ἢ χατὰ ἄνθρωπον 
μεγαλοφωνίᾳ τὸν Σωτῆρα χαὶ Κύριον ἡμῶν θεο- 
λογῶν, αὑτὸν δὴ τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον, τῆς γε ἱερᾶς 


cramque illius Scripturam narrationemque aggre- € 29$ αὐτοῦ ἀπαρχόμενος, ὁμοῦ τῇ θεολογίᾳ xai τὴν 


diens , una cum ipsa de illa theologia ejusdeu ad 
homines accessum, per assumptum corpus exponit, 
sic dicens : « In principio erat Verbum, et Verbum 
erat apud Deum, et Deus erat Verbum 5. » lloc 
erat in principio apud Deum, omnia per ipsum fa- 
ctasunt : atque his deinceps adjungens : « Et Ver- 
bum caro factum est, et habitavit in nobis *?, » Ita 
divino Spiritu afflatus propheta, cum Deum de Yir- 
gine genitum esset nunliaturus, visionem antea 
quamdam illius glorie contemplatur, talemque 
theologiam describit: « Vidi Dominum Sabaoth se- 
dentem super solio excelso et sublimi, et plena erat 
domus gloria ejus, et seraphim stabant circum cum, 
sex alz uni, et sex al: alteri, et duabus quidem 
tegebant faciem, duabus autem velabant pedes, et 
duabus volabant , et 310 clamabant alter a4 alte- 
rum, et dicebant : Sanctus, sanctus , sanctus Do- 
minus Sabaoth, plena est omnis terra gloria 
ejus **. » Et deinceps adjungit : « Et audivi vocem 
Domini dicentis : Quem mittam, et quis ibit ad po- 
pulum hunc. Et dixi : Ecce ego, mitte me. Et dixit 
ad me: Vade, ct dic populo huic : Auditu audie- 
us, et non intelligetis : et iotuentes intuebimini, et 
non videbitis, Crassum enim factum est cor populi 
hujus, ei auribus suis graviter audierunt , et ocu- 


los suos clauserunt , ne quando videant oculis , et : 


corde intelligant, ct convertantur, et sanem eos, 


33 Joan. 1,1. ** ibid. 14. ?* Isa. v1, 1-3, 


ἔνσαρχον αὐτοῦ ei; ἀνθρώπους παρίστησιν ἐπιδημίαν" 
« Ἐν ἀρχῇ ἣν ὁ Λόγος, xat ὁ Λόγος ἣν πρὸς τὸν Θεὸν, 
xai Θεὸς ἣν ὁ Λόγος. Οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεόν" 
πάντα δι᾿ αὐτοῦ ἐγένετο, » φήσας" τούτοις ἑξῆς ἐπ- 
ἀγων" « Καὶ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο, καὶ ἑσκήνωσεν ἐν 
ἡμῖν. » Τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον χαὶ ὁ θεσπέσιος «pont, 
τῆς Θεοῦ ἐχ Παρθένου γεγεννημένον μέλλων ἀναχη- 
ρύττειν, τὴν ἔνδοξον αὐτοῦ θεοπτείαν προθεωρεῖ, ὧδε 
κὴν θεολογίαν ὑπογράφων" « Εἶδον τὸν Κύριον Σα- 
6200 χαθήμενον ἐπὶ θρόνου ὑψηλοῦ xaX ἐπηρμένου, 
χαὶ πλήρης ὁ οἶχος τῆς δόξης αὐτοῦ, χαὶ σεραφὶμ 
εἰστήχεισαν χύχλῳ αὐτοῦ" EG πτέρυγες τῷ ἑνὶ, καὶ ἕξ 
πτέρυγες τῷ ἑνί" χαὶ ταῖς μὲν δυσὶν ἐχάλυπτον τὸ 
πρόσιυπον, ταῖς ὃΣ δυσὶ χατεχάλυπτον τοὺς πόδας" 
ταῖς Οὲ δυσὶν ἐπέταντο. Καὶ ἐχέχραγον ἕπερος πρὸς 
τὸν ἕτερον, xal ἔλεγον" Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος, Κύριος 
Xa6200, πλήρης πᾶσα ἡ γῇ τῆς δόξης αὐτοῦ. » Καὶ 
ἑξτς ἐπιλέγει" « Καὶ ἔχουσα τῆς φωνῆς Κυρίου λέ- 
γόντος Τίνα ἀποστελῶ, xal τίς πορεύσεται πρὸς 
τὸν λαὼν τοῦτον; Καὶ εἶπα" Ἰδοῦ ἐγώ εἰμι, ἀπόστε:- 
λόν με. Καὶ εἶπε πρὸς μέ: Πορεύθητι, xat εἰπὸν τῷ 
λαῷ τούτῳ᾽ ᾿Αχοῇ ἀχούσετε, xal οὐ μὴ συνῆτε, xal 
βλέποντες βλέψετε, χαὶ οὐ μὴ ἴδητε. ᾿Επαχύνθη γὰρ 
ἡ καρδία τοῦ λαοῦ τούτου, χαὶ τοῖς ὠσὶν αὐτῶν βαρέως 
ἤχουσαν, xaX τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν ἐχάμμυσαν, uf, 
ποτε ἴδωσι τοῖς ὀφθαλμοῖς, xal τοῖς ὡσὶν ἀχούσωσι, 
xai ἰάσωμαι αὐτούς. Καὶ εἶπα' Ἕως πότε, Κύριξ, 


j 
! 


| 


Y 


459 DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. VII. 450 
Καὶ sUrsv- « Ἕως ἂν ἐρημωθῶσι πόλεις, παρὰ zb μὴ A et dixi : Quousque, Domine? Et dixit : Donec de- 


κατοικεῖσθαι, xal οἶχοι παρὰ τὸ μὴ εἶναι ἀνθρώπους.» 
Ἰλοῖον ὃὲ θεμιτὸν φάσχειν τὸν προφήτην ἑωραχέναι 
Κύρων; 7| ὅν toi; περὶ τὸν 'A6paxXy, προπάτορσιν 
ὡρφϑαί τε xa ὠμιλτιχέναι ἐν τοῖς πρὸ τούτων ἀπεδεί- 
ξαμεν: Toutov Ὑὰρ ὁμοῦ Θεὸν χαὶ Κύριον, xal δὴ 
ἄγγελον εἶναι, καὶ ἀρχιστράτηγον δυνάμεως Κυρίου 
προιιεμαθήχαμεν. Μέλλων τοιγαροῦν τὴν εἰς ἀνθρώ- 
ποὺς αὑτοῦ πάροδον ὁ παρὼν λόγος θεσπίζειν, τὴν 
ἔνθεον αὐτοῦ προθεωρεῖ βασιλείαν, δι᾿ ἧς φησιν ἑωρα- 
χέναι αὑτὸν καθήμενον ἐπὶ θρόνου ὑψηλοῦ χαὶ ἐπηρ- 
μένου. Οὗτος δ᾽ ἂν εἴη ὁ θρόνος αὐτοῦ ἐχεῖνος ὁ xal 
ἐν τῷ περὶ τοῦ ἀγαπητοῦ ψαλμῷ δεδηλωμένος, χατὰ 
46: « Ὁ θρόνος σου, ὁ Θεὸς, εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ ait- 
νος, » ἐφ᾽ ὅν xal ὁ ἀνωτάτω τῶν 6v ποιητὴς Θεὸς 
Ππτὴρ τε αὐτοῦ ὡς ἂν μονογενεῖ χαὶ ἀγαπητῷ χα- 
θέξεσθαι παρεχελεύετο, λέγων" « Κάθου àx δεξιῶν 
μου, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σοῦ ὑποπόδιον τῶν πο- 
δῶν σου. » Συνέστησι δὲ ταῦττν ἡμῶν τὴν εἰς τοὺς 
τόπους ἑρμηνείαν Ἰωάννης ὁ Εὐχγγελιστὴς, ὃς, πα- 
ραθέμενος τὰς προυχειμένας τοῦ Ἡσαΐου φωνὰς, ἐν 
αἷς εἴρητο « Ἐπαχύνθη γὰρ ἡ χαρξία τοῦ λαοῦ τού- 
του, xal τοῖς ὡσὶν αὑτῶν βαρέως ἔχουσαν, χαὶ τοὺς 
ὀφθαλμοὺς αὑτῶν ἐχάμμυσαν, » ἐπιφέρει περὶ τοῦ 
Χριστοῦ λέγων « Ταῦτα εἶπεν Ἡσαῖας, ὅτε εἶδε τὴν 
δόξαν αὑτοῦ, xai ἐμαρτύρησε περὶ αὐτοῦ. » Ἰδὼν δὴ 
οὖν ὁ προγήτης τὴν ἐπὶ τοῦ πατριχοῦ θρόνου τῆς 
ἐνθέου δόξης τε xal βασιλείας ἵδρυσιν τοῦ Σωτῆρος 
fuero, τῷ τε ἁγίῳ ἐπιθειάσας. Πνεύματι, xai μέλλων 


ἕξης τὴν εἰς ἀνθρώπους αὐτοῦ πάροδον, xaX τὴν 


ἐχ Παρθένου γέννησιν ὑπογράφειν, προμαρτύρεται 
τὴν εἰς πᾶσαν τὴν γῆν μέλλουσαν ἔσεσθαι γνῶσίν τε 
xai δοξλλογίαν, τὰ σεραφὶμ. εἰσάγων χυχλοῦντα αὐτὸν 
καὶ φάσχοντα « Αγιος, ἅγιος, ἅγιος, Κύριος Σα- 
6a, πλήρης πᾶσα ἡ γῆ τῆς δόξης αὐτοῦ.» Τίνα 
δ᾽ ἂν eI τὰ σεραφὶμ, τὰ τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ δορυ- 
φοροῦντα, ἣ τάχα ἴσως ἀγγέλων χαὶ θΞίων δυνάμεων 
Xopot, 3| xaX προφητῶν xai ἀποστόλων ; ἑρμηνεύεται 
Ὑὰρ τὰ σεραφὶμ ἀρχὴ στόματος αὐτῶν. Τοιοῦτοι 
δὲ οἱ προφῆται xal ἀπόστολοι, ὧν διὰ τοῦ στόματος 
ἢ ἀπαρχὴ γέγονε τοῦ σωτηρίου χηρύγματος " διὸ 
ταύτης ἔτυχον τῆς προστγορίας, ὧν xai τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος αἱ δυνάμεις, πτέρυγες ὠνομασμέναι, τὰ 
μὲν πρῶτα xal τὰ ὕστατα τῇς τοῦ Θεοῦ Λόγου γνώ- 
σεως ἐπιχρύπτουσιν, ὡς ἄῤῥητα xal ἀκατάληπτα 
ὄντα τὴν φύσιν, τὰ δὲ μέσα τῆς περὶ αὐτοῦ olxovo- 
μίας ἐχφαίνουσι", ὅτι δὴ μόνα γνωστὰ ταῦτα ἀνθρώ- 
Ch») φύσει, τῶν ἐπέχεινα xal τῶν μετὰ ταῦτα ἐν 
ἀποῤῥήτοις σεσιγη μένων. Καὶ δυνάμεις δὲ θεῖα: xat 
οὐράνιοι εἶεν ἂν, διὰ τὸ σεραφὶμ ἑρμηνεύεσθαι ἐμ- 
Zpncpol: διὸ εἴργται- « Ὃ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους 
αὐτοῦ πνεύματα, χαὶ τοὺς λειτουργοὺς αὑτοῦ πυρὸς 
φλόγα. » Kexpáyast δὲ οὗτοι χαὶ βοῶσιν ἕτερος τῷ 
ἑτέρῳ χατὰ τὴν οἰχείαν δύναμιν, τὴν ἁγιότητα τοῦ 
ϑεολογουμένου παριστῶντες, xat τόγε πάντων παρα- 
δοξύτατον, θεολογοῦντες. Ὅτι μὴ μόνος xai τὰ &v 
οὐρανῷ πάντα πλήρη τυγχάνε: τῆς δοξολογίας αὐτοῦ, 


sertze sint civitates, eo quod non sit qui inhabitet : 
et domus, eo quod non sint bomines **. » At enim 
quem tandem Dominum [28 est dicere visuin 
fuisse a propheta przter eum, quem et Abrahae, et 
reliquis Abralie similibus priscis patribus visum 
fuisse, οἱ cum iisdem locutum esse, in prioribus 
libris ostendimus? Hunc enim pariter et Deum et 
Dominum, et item angelum esse, et primum impe- 
ratorem copiarum Domini, antea didicimus. Cum 
ergo presens oraculum esset illius ad homines 
comnigratiouem predicturum, divinum antea il- 
lius regnum contemplatur, ubi ait se vidisse illum 
sedentem in solio excelso, et sulliii. Hoc autem 
illius solium illud esse existimandum est, quod in 


B Psalmo de dilecto ostensum est. in illis veibis : 


D 


« Sedes tua, Deus, in seculum seculi **, » super 
quam supremus et universi conditor Deus, et ipsius 
Pater, ipsum tanquam unicum ac dilectum sedere 
jubebat, dicens : « Sede a dextris meis, donec po- 
nam inimicos tuos scabellum pedum tuorum 57. » 
Con(irmat vero hanc nostram in hos locos interpre- 
tationem, Joannes evangelista, qui postquam cita- 
vit proxime expositas Isai: voces, in quibus di- 
clum est: « Crassum enim factum est cor populi 
hujus, et auribus suis graviter audierunt, et oculos 
suos clauserunt, » adjungit de Christo, et. dicit : 
« Hzc dicit Isaias, quando vidit gloriam ejus , et 
testilicatus est. de co **. » Cum ergo vidisset pro- 
pheta Salvatoris nostri super paterna divinze ma- 
jestatis ac regni sede collocationem, divinoque ipse 
essel Spiritu instinctus, essetque deinceps ejus- 
dem ad homines accessum, ortumque de Virgine 
descripturus, prius testificatur eam, 311 qua in 
omnem terram perventura erat, cognitionem, et 
glori: przdicationem, ipsa seraphim inducens, qua 
circum illum starent, ac dicerent : « Sanctus, san- 
ctus, sanctus, Doininus Sabaoth, plena est omnis 
terra gloria ejus. » Sed quenam existimanda sunt 
haec seraphim, Christum Dei stipantia ? Num forsi- 
tan angelorum ac divinarum potestatum chori , an 
vero prophetarum atque apostolorum? nam sera- 
phim si interpreteris, initium oris ipsorum audias. 
Tales vero et propheta: et apostoli, per quorum os, 
instar primiliarum, initium salutaris przedicationis 
[actum est, ex quo appellationem hanc sortiti sunt, 
sicut etiam sancti Spiritus potestates, quie al: no- 
minate sunt, primas quidem atque extremas de 
Deo Verbo notitix partes oceultant, tanquam eas 
qui suaple natura neque dici neque coinprehendi 
possint; qua vero ipsius de illo dispensationie 
medie sunt, eas ostendunt , propterea quod sola 
hac nature hominum ecgnoscibilia, cuan ea quie 
supra hac et post hzc reliqua sunt, in arcanis ha- 
bita sileantur. Przterea divine ac coelestes pote- 
states, poterunt item vocabulo seraphim intelligi , 
quatenus alia quadam ratione, seraphim ex intes- 


δὲ ἰςφλ v1, 8-11. ** Psal. xriv, 7, ?' Psal. cix, 1,2. ?* Joan. xui, 40, 41. 


PATROL. GB. XXII. 


16 


491 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


4952 


pretatione, incendia significant, ex quo illud dictum A ἀλλὰ xal xdsa ἡ γῆ τῆς αὐτῆς μετέσχε δυνάμεως, 


est : « Qui facit angelos suos spiritus, et mini- 
stros suos ignis flammam **, » Clamant porro hi et 
vociferantur alter. ad alterum pro suis quisque vi- 
ribus, sanctitatem ejus, de quo ut de Deo loquitur 
propheta, commendantes, et quod omnium admira- 
tione dignissimum est, theologice declarantes, quod 
non modo celum, et que in ccelo sunt, universa 
plena sunt majestate et gloria ejus, sed etiam om- 
nis terra ejusdem facultatis ac virtutis est parti- 
ceps, propter ejus, qui canitur de ccelo ad homi- 
nes, descensum, de quo deinceps longius progres- 
sum oraculum vaticinatur, nec non et ortum de 
Virgine, et per hunc latius iu omnem terram dis- 
seminatam glorie ejus celebrationem , denuntiat. 
Dominus autem Sabaoth ex interpretatione, est 
Dominus exercituum : is autem erit primus impera- 
tor exercituum Domini, quem in tertio ac vicesimo 
psalmo Dominum Sabaoth, divine rursus potesta- 
tes appellant, ubi ejusdem de terra ad celum 
dT;censam divinant, et canunt verbis illis : « Tollite 
portas, principes, vestras, et elevamini, porte 
zterne, οἱ introibit Rex gloriz. Quis est iste rex 
giis? Dominus exercituum, ipse est rex glori: **. » 
3142 Hebraicus enim contextus hoc loco rursus 
Dominum Sabaoth illum vocat: et quoniam ipse 
est Rex glorie, et propter ejus adventum, futurum 
erat ut omnis terra impleretur gloria ejus, merito 
quod futurum erat, et in propheta, et in psalmo di- 
ctum est. In propheta quidem illis verbis : « Plena 
est omnis terra gloria ejus ; » in psalmo autem ini- 
tio statim ubi ait : « Domini est terra et plenitudo 
ejus, orbis terrarum, et omnes qui habitant in 
eo*!, » His autem vaticinio comprehensis, deinceps 
progressus propheta testificatur quod licet omnis 
terra futura sit plena gloria ejus, attamen illum 
Judaica gens acceptura non sit. Itaque ait: Et dixit 
Dominus (ille videlicet qui visus fuerat Dominus 
Sabaoth ),Quem mittam, et quis vadet ad populum 
hunc? Et dixi, Ecce ego sum, mitte me. Εἰ dixit :, 
Vade, et dic populo huic, auditu audietis et non intel- 
ligetis, et intuentes intuebimini, et non videbitis. 
Crassum enim factum est cor populi hujus, et auribus 
suis graviter audierunt, et oculos suos clauserunt, 


διὰ τὴν ἐξ οὐρανῶν εἰς ἀνθρώπους αὐτοῦ θεσπιῖο- 
μένην κάθοδον, ἣν προϊὼν ἑξτὶς ὁ λόγος προφητεύει, 
τὴν Ex Παρθένον γένεσιν καὶ τὴν διὰ ταύτης εἰς πᾶ- 
σαν τὴν γῆν ἐφαπλωθεῖσαν δοξολογίαν αὑτοῦ χηρύτ- 
των. Κύριος δὲ Σαδαὼθ ἑρμηνεύεται Κύριος τῶν 
δυνάμεων" αὐτὸς δ᾽ ἂν εἴη ὁ ἀρχιστράτηγος δυνά- 
μεως Κυρίου, ὃν xal ἐν χγ’ ψαλμῷ Κύριον Σαῤαὼθ 
αἱ θεῖαι πάλιν ἀποχαλοῦσι δυνάμεις, τὴν ἀπὸ γῆς 
εἰς οὐρανοὺς ἄνοδον αὐτοῦ θεσπίζουσαι, δι᾿ ὧν φασιν’ 
« Ἄρατε πύλας, οἱ ἄρχοντες, ὑμῶν, χαὶ ἐπάρθητε, 
πύλαι αἰώνιοι, xol εἰσελεύσεται ὁ βασιλεὺς τῆς δό- 
ξης. Τίς ἐστιν οὗτος ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης ; Κύριος 
τῆς δυνάμεως, αὐτός ἔστιν ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης. » 
Τὸ γοῦν Ἑδραϊχὸν πάλιν ἐνταῦθα Κύριον Σαδαὼθ 
αὑτὸν χαλεῖ " xal ἐπειδήπερ αὐτός ἔστιν ὁ βασιλεὺς 
τῆς δόξης, διά τε τὴν ἐπιδημίαν αὐτοῦ ἔμελλε πᾶσα 
ἡ γῆ πληροῦσθαι τῆς δόξης αὐτοῦ, εἰκότως τὸ μέλλον 
ἔσεσθαι ἕν τε τῷ προφήτῃ λέλεχται, xai ἐν τῷ 
ψαλμῷ᾽ ἐν μὲν τῷ προφήτῃ διὰ τοῦ, « Πλήρης πᾶσα 
ἡ γῇ τῆς δόξης αὐτοῦ» ἐν δὲ τῷ ψαλμῷ διὰ τῆς 
ἀρχῆς φασχούπτης" « Τοῦ Κυρίου ἡ γῇ xat τὸ πλέ- 
ρωμα αὑτῆς, ἡ obxoupévn, χαὶ πάντες ol χατοιχοῦντες 
ἐν αὑτῇ. » Τούτων τεθεσπισμένων, ἑξῆς ὑποδὰς ὁ 
προφήτης μαρτύρεται, ὅτι δὴ, εἰ xal πλήρης ἔσται 
πᾶσα ἡ γῇ τῆς δόξης αὐτοῦ, ἀλλά γε τὸ Ἰουδαίων 
ἔθνος οὐ προδήσετα!" διό φησι" « Καὶ εἶπε Κύριος, 
αὐτὸς δηλαδὴ ὁ τεθεωρη μένος Κύριος Σαδαώθ Τίνα 
ἀποστείλω ; xal τίς πορεύσεται πρὸς τὸν λαὸν to. 

τον ; Καὶ εἶπα - Ἰδού εἰμι ἐγὼ, ἀπόστειλόν με. Ka* 
εἶπε" Πορεύθητι, xai εἶπον τῷ λαῷ τούτῳ ᾿Αχοῇ 
ἀχούσετε, xal οὐ μὴ συνῆτε * xat βλέποντες βλέψετε, 
x$i οὐ μὴ ἴδητε. Ἐπαχύνθη γὰρ ἣ καρδία cou 
λαοῦ τούτου, χαὶ τοῖς ὡσὶν αὑτῶν βαρέως ἤκουσαν, 
xai τοὺς ὀφθαλμοὺς αὑτῶν ἐχάμμυσαν, μῆποτε 
ἴδωσι τοῖς ὀφθαλμοῖς αὑτῶν, xal τοῖς ὠσὶν αὐτῶν 
ἀχούσωσι, χαὶ τῇ καρδία συνῶσι, καὶ ἐπιστρέψωσι, 
xai ἰάτωμαι αὐτούς. » Δι᾽ ὧν ἄντιχρυς θεσπίζει τὴν 
ἐσομένην εἰς αὐτὸν ἀντιλογίαν τοῦ Ἰουδαίων λαοῦ, 
xai ὡς ὄψονται μὲν αὐτὸν, οὐ μὴν προσέξουσι, τίς 
εἴη * λέγοντός τε ἐν αὐτοῖς χαὶ διδάσχοντος ἀχούσον-- 
και, οὐ μὴν xai συνήσουσιν οὔθ᾽ ὅστις ὧν αὐτοῖς 
διαλέξοιτο, οὔθ᾽ ἅπερ αὑτοῖς τῆς χαινῆς διδασχαλίας 
παραδώσει μαθήματα. Μαρτυρεῖ δὲ τοῖς τῶν λόγων 


ne quando videant oculis suis, et auribus suis au- D ἀποτελέσμασιν ὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης περὶ τοῦ 


diant, et corde intelligant, et convertantur et sanem 
608. » Quibus verbis manifestissime canit futurain 
adversum se accusationem Judaeorum, et quod in- 
tuebuntur quidem ipsum, non lamen animadver- 
tent quis sit, quodque loquentem inter ipsos et 
docentem audient, non tamen etiam intelligent 
quisnam is sit qui cum ipsis loquatur, neque item 
quanam ea sint novae doctrine praecepta quz ipse 
illistradet. Comprobat vero hujus oraculi eventum 
evangelista Joannes, qui de Salvatore nostro sic ait : 
« Cum autem tam multa signa fecisset coram eis, 
non crediderunt in eum, ut sermo Isaiz prophetze 


89 Hebr. 1 7. 55 Psal. xxi, 7,8. 51 ibid. 4. 


Σωτῆρος ἡμῶν λέγων « Τοσαῦτα δὲ αὐτοῦ σημεῖα 
πεποιηχότος ἔμπροσθεν αὐτῶν, οὐχ ἐπίστευσαν εἰς 
αὐτὸν, ἵνα ὁ λόγος "Haatou τοῦ προφήτου πληρωθῇ, 
ὃν εἶπε" Κύριε, τίς ἐπίστευσε τῇ dxofj ἡμῶν ; xal 
ὁ βραχίων Κυρίου τίνι ἀπεχαλύφθη ; διὰ τοῦτο cóx 
ἠδύναντο πιστεύειν, ὅτι πάλιν εἶπεν Ἡσαῖας" Τετύ- 
φλωχεν αὐτῶν τοὺς ὀφθαλμοὺς, xal πεπώρωχεν 
αὑτῶν τὴν χαρδίαν, ἵνα μὴ ἴδωσι τοῖς ὀφθαλμοῖς, 
xaX νοήσωσι τῇ xapbIa, xal ἐπιστρέψωσι, xaX ἰάτω- 
μαι αὐτούς. Ταῦτα εἶπεν Ἡσαῖας ὅτε εἶδε τὴν δόξαν 
αὑτοῦ, xal ἐμαρτύρησε περὶ αὐτοῦ. » ᾿Αναμφ:λό- 
γως οὖν ἐκὶ τὸν Χριστὸν ἀγήνεγχε τὴν ἐν τῷ Ἡσαῖᾷξ 


455 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. VII. 


494 


ϑεοφάνειαν ὁ εὐαγγελιστὴς, xat ἐπὶ τὸν "Iou- A impleretur, quem dixit : Domine, quis credidit au- 


δαίων λαὸν οὐ παραδεδεγμένον τὸν ἑωραμένον τῷ 
xpxpltn Κύριον, χατὰ τὴν περὶ αὐτοῦ πρόῤῥησιν. 
Τῷ γοῦν προφήτῃ ἑωραχότι τὸν Κύριον Σα- 
6en0 φησιν ὁ χρησμὸς εἰπεῖν τῷ Ἰουδαίων ἔθνει, 
ὅτι δὴ xal αὐτοὶ ὄψονταί ποτε τὸν αὐτὸν, ἀλλ᾽ οὐ 
συνήσουσιν ὅστις εἴη, xal ἀχούσονται αὐτοῦ λέγον- 
τὸς ἐν αὐτοῖς xal διδάσχοντος, ἀλλ᾽ οὐ νοήσουσι, διὰ 
τὸ πεταυρῶσθαι αὐτῶν τὴν χαρδίαν. Ταῦτ᾽ οὖν ὁ 
"Heata; δι' ὧν παρεθέμεθα λέξεων θεσπίσας, ἐν ἱστο- 
ρίας ἀφηγῆσει πολεμίων ἔφοδον χατὰ τοῦ "Αχαζ, ὃς 
ἐπεῖχε τότε τὰ τῆς βασιλείας τῶν Ἰουδαίων λαοῦ, 
ὑπογράφει, καὶ τὴν τῶν μὲν αἰσθητῶν πολεμίων χα- 
θαέρεσιν αὐτίχα, xaX οὐχ εἰς μαχρὰν γενήσεσθαι ση- 
patvet* ὧν δὲ σύμδολα ἔφερε νοητῶν xal ἀοράτων 
ἐχθρῶν, δαιμόνων τινῶν, χαὶ ἀφανῶν δυνάμεων, 
περὶ ὧν ἀρχόμενοι τῆς ὅλης πραγματείας διεληλύθα- 
μεν, ὡς οὐ μόνον τὸ Ἰουδαίων ἔθνος, ἀλλὰ xal πᾶν 
τὸ ἀνθρώπειον γένος ἐπὶ πᾶν εἶδος χαχίας, χαὶ ἐπὶ 
αὑτὴν γε τὴν ἄθεον εἰδωλολατρείαν χαταδεδληχότων, 
οὐχ ἄλλως τὴν ἧτταν ἔσεσθαι δηλοῖ ἣ διὰ μόνης τῖς 
θεσπιζομένης εἰς ἀνθρώπους ἐπιδημίας τοῦ Θεοῦ 
Λόγου, ἐξ ἀπειρογάμου Παρθένου σχῆνος ἀνθρώύ- 
πειὸν ἀναληφομένου. Τίς δὲ αὐτῷ ἡ τούτου χρεία ἦν, 
χαιρὸς ἂν εἴη διαλαδεῖν. 


ditui nostro, et brachium Domini cui revelatum est ἢ 
propterea non polerant credere , quia iterum dixit 
Isaias : Exczcavit oculos eorum, et induravit cor 
eorum, ne videant oculis, et corde Intelligant, et 
convertantur, et sanem eos. Hzc dixit Isaias quando 
vidit gloriam ejus, et testificatus est de eo **. » Ergo 
absque controversia visionem illam Dei ad Christum 
retulit evargelista Joannes, οἱ δὰ Judaicum populum, 
qui visum a propheta Dominum , quemadmo- 
dum ab illo ipso predictum est, non suscepit. 
413 Nam cum Domirum Sabaoth propheta vidis- 
set, refert oraculum, quemadmodum ipsi pracepe- 
rit, ut ad Judzos diceret : quod ipsi illum quidem 
aliquando videbunt, sed non intelligent quis sit, et 


p audient illum loquenlem inter ipsos et docentem, 


sed non percipient, propterea quod induratum erit 
cor eorum. Cum hzc igitur lsaias his qux appo- 
suimus, verbis canat, in historie modum hostium 
adversus Achaz impetum, qui tunc Judaici populi 
regnum obtinuerat, describit, et a visibilibus qui- 
dem hostibus ruinam brevi, neque haud multo post 
futuram significat. Quorum vero signa quaedam 
duntaxat attulit (hi porro sunt intelligibiles atque 
invisibiles quidam hostes, dzemones utique ac sub 


visum non cadentes potestates, de quibua initio totius operis disseruimus, quod non solam Judaicam 
gentem, sed omne prorsus humanum genus, in omne malitiz genus, ac denique in ipsum emni re- 
lgioni contrarium simulacrorum cultum  compulerint), hos non aliter vinci posse demonstrat, 
quam per uoum, qui canitur Dei Verbi ad homines accessum, quod quidem Dei Verbum esset ex in- 
nupta Virgiae humanum corpus assumpliurum. Sed hujus illi quisnarm usus fuerit, jam tempus 


esse videtur, ut latius inquiramus. . 
7Ζὰ περὶ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιδημίας. 
Ἐπειδὴ « 6 ἀνθρώπου θάνατος εἰσῆλθεν εἰς τὸν 
πόσμον,» φησὶν ὁ ᾿Απόστολος, χρῆν δήπου διὰ τοῦ αὐτοῦ 
ἀνθρώπου τὴν χατὰ τοῦ θανάτου βραδευθῆναι νίχην, 
καὶ τὸ σῶμα τοῦ θανάτου σῶμα ζωῆς ἀναδειχθῆναι, 
χαὶ τῆς ἁμαρτίας τὴν βασιλείαν ἐν τῷ θνητῷ σώ- 
pav τὸ πρὶν ἐνεργοῦσαν χαταλυθῆναι, μηχέτι ἁμαρ- 


τίας αὐτοῦ, ἀλλὰ διχαιοσύνης χρατούσης " xa ἐπειδὴ e 


διὰ τῶν τῆς σαρχὸς ἁμαρτημάτων πάλαι πρότερον 1) 
πτῶσις ἐγίνετο πᾶσιν ἀνθρώποις, εἰχότως πάλιν 
δι᾽ ἀναμαρτήτου, xai πάσης ἀχράντου χαχίας τὰ 
κατὰ τῶν ἐχθρῶν ἀνηγείρετο τρόπαια. Τίνων δὲ ἐχ- 
θρῶν ἣ τῶν πάλαι διὰ τῶν τῆς σαρχὸς ἡδονῶν xaza- 
παλαιόντων τὸ ἀνθρώπειον γένος ; xal ἄλλως δὲ 
ἐχρῆν, ἀνθρώποις Θεοῦ Λόγον ὁμιλεῖν μέλλοντα, xat 


Qua spectant ad Salvatoris nostri αἀνεπίιμη. 


Quia « per hominem mors intravit in 10undum, 
ait Apostolus **', » idcirco adversus mortem victo- 
riam obtineri per eumdem hominem oportuit, et 
quod mortis fuerat corpus, vitze corpus declarari, 
et peccati regnum, quod prius in corpore mortali 
vim suam exercebat, deleri usque adeo, ut non 
amplius illi peccatum, sed justitia dominaretur, et 
quoniam ex peccatis corporis, antea cunctis homi- 
nibus ruina facta est, merito rursus pcr omnis 
peccati expers corpus, omnique prorsus malitia iu- 
taclum, tropza adversus hostes erigenda fuerunt. 
Sed quos tandem hostes, nisi eos qui olim per cor- 
poreas voluptates humanum genus prosternebant? 
preterea cum Dei Verbum esset cum hominibus 


σαρχὸς ἀχοαῖς τὰ τῆς εὐσεδείας μαθήματα παραδώ- p collocuturum, et corporeis auribus precepta de 


δόντα, τερατείας τε xal mapabotomo:(ag ἀνθρώπων 
ὀφθαλμοῖς, Θεοῦ τε δύναμιν ἐναργῆ παραστήσοντα, 
μὴ ἄλλως ἣ διὰ τοῦ συνήθους ἡμῖν ὀργάνου τοῦτο 
πρᾶξαι" ὅτι οὐδὲ πλέον οὐδὲν σωμάτων ὁρᾷν ἀνθρώ- 
Twv δυνατὸν ἣν ὀφθαλμοῖς, οὐδ᾽ ἀχούειν ἀχοὴν πλέον 
τι τοῦ διὰ γλώττης προφερομένου ἢχου. Ἵν᾽ οὖν χαὶ διὰ 
ϑωμάτων αἰσθήσεως τῆς τῶν νοητῶν xat ἀσωμάτων 
ἐννοίας ἐπιλαδώμεθα, τὸν ἡμῖν συγγενῆ xai γνώριμον 
λόγον αὐτὸς ὁ Θεὸς Λόγος ἀνελάμδανε, xaX πάντα γε 
δ'᾽ αὐτοῦ τὰ σωτήρια τοῖς αὐτηχόοις xal αὐτόπταις 


** Joan. xn, 571-41. **' Rom. v, 12. 


pietate traditurum, prodigiaque et miracula oculis 
bominum, 314 Deique virtutem evidenter atque 
aperte demonstraturum, non aliter quam per con- 
suetum, nobisque familiare instrumentum, hoc fa- 
cere ipsum oportuit, quoniam nibil quidem am- 
plius, quam quz corpora sunt, mortalibus oculis 
ut cerneremus, fieri poterat, neque ut auribus per- 
ciperemus, quam sonum, qui lingua proferri con- 
suevit. Ut igitur corporeis quoque sensibus intelli- 
gibilium incorporearumque rerum notiones capere- 


495 


EUSEBII CIESARIENSIS OPP. PARS 1l. — APOLOGETICA. 


496 


mus, eum qui nobis et cognatus et familiaris es- A τῶν ἐνθέων αὐτοῦ λόγων τε xoX ἔργων xpos6dX)aze. 


set, ipse Deus Verbum assumpsit, omniaque per 
illum quecunque salutaria essent, iis, qui ipsi au- 
diebant, ipsique fidebant, tam quz in divinis ipsius 
verbis, quai quas in factis consisterent, exposuit. 
Atque hec omuia administravit, nusquam ut nos 
simili ratione corporis necessitatibus illigatus, ne- 
que ipse quidquam aut deterius aut amplius sua 
ipsius divinitate perpetiens, neque vero ut anima 
hominis, ita ipse tali corpore impeditus, ut divina 
interim munera obire non posset, aut ubique adesse, 
qui Dei Verbum est, omniaque implet, per omnia 
penetrat, neque item aut sordibus ullis, aut corru- 
ptioue, aut faeditate, ex eo corpore quod assumpsit 
inquinatus, propterea quod cum ipse natura sit ex- 
pers et corporis, et carnis, et omnis materiz, tan- 
quam Dei Verbum, divina quadam virtute. ratio- 
nibusque ineffabilibus, omnem sustinuit dispensa- 
tionem, qui sua essent impertiens, non autem 
contra sibi vindicans, aul usurpans quz aLena. 
Ergo cur ita hanc illius in corpore dispensationem 
formidare opus est, quando neque foedatus est is 
qui faedari non potest, neque ex carne assumpta 
inquinatus, qui non potest inquinari, neque vero 
propria corporis natura corruptus, cum ipsum sit 
Dei Verbum ab omni patiendi natura prorsus alie- 
num? Quandone solis quidem radii dum cadavera 
et omnis generis corpora attingunt, quidquam om- 
nino pati dicuntur? a5 ipso autem divino Verbo 
etiam contra, quod corruptibile erat in melius 
commutatum est, sanctumque atque immortale, 
quemadmodum ipsius voluntas fuit, effectum est : 
quinetiam divinis sui Patris consiliis, atque actio- 
nibus, ipse interim inserviebat. Totum igitur hoc 
hominum amantissimus Deus Deique Verbum pro 
cunctorum hominum medela et salute, vocibus in- 
terim prophetarum consentanea gerens effecit , 
qui quidem prophete tanto ante a priscis us- 
que temporibus, adwmiralilem ipsius de Virgine 
ortum testificati fuerant. Porro autem admo- 
dum necessario huie Christi ortui de Virgine, 
propheta anteponit id quod reddat attentum, 
315 inclamans ad eos qui ipsa hzc audiant, illud : 
« Si non credideritis, non intelligetis; » cui dein- 


Ka! ταῦτ᾽ ἔπραττε ταῖς τοῦ σώματος ἀνάγχαις ὁμοίως 
ἡμῖν οὐδαμῶς χαταδεσμούμενος, οὐδέ τι χεῖρον ἣ 
μεῖζον αὐτὸς ἑαυτοῦ τῆς θεότητος ὑπομένων, οὐδ' 
οὕτως ὥσθ᾽ οἷα ἀνθρώπου ψυχὴ, τῷ σώματι παρεῖναι 
Θεοῦ Λόγον ὄντα, xal τὰ πάντα πλτροῦντα, xal διὰ 
πάντων fixovca * ἀλλ᾽ οὐδὲ δύπον, ἃ φθορὰν, ἣ μίασμα, 
ἐξ ἧς ἀνείληφε σαρχὸς ἐπενηνεγμένος, ὅτι δὴ ἀσώ- 
ματος ὧν τὴν φύσιν, xal ἄῦλος χαὶ ἄσαρχος, οἷα Θεοῦ 
Λόγος, ἐνθέῳ δυνάμει χαὶ λόγοις ἡμῖν ἀῤῥήτοις πᾶσαν 
ὑπήει τὴν οἰχονομίαν, τῶν οἰχείων μεταδιδοὺς,, ἀλλ᾽ 
οὐχ ἀντεπαγόμενος τῶν ἀλλοτρίων. Οὐχοῦν τί cobst- 
σθαι χρὴ τὴν ἔνσαρχον οἰχονομίαν, ἐπεὶ μὴ ἐμολύ- 
veto ὁ ἀμόλυντος, μτδὲ ix τῆς σαρχὺς ὁ ἀμίαντος 
ἐμιαίνετο, μηδὲ συνεφθείρετο τῇ τοῦ σώματος οἰχείᾳ 
φύσει ὁ ἀπαθὴς τοῦ Θεοῦ Λόγος; ἐπεὶ μηδὲ ἡλίου πά- 
θοιεν ἄν τι ἀχτῖνες νεχρῶν χαὶ παντοίων σωμάτων 
ἐπαφώμεναι. Τῷ δὲ θείῳ Λόγῳ τοὔμπαλιν τὸ φθαρτὸν 
μετεσχευάζετο, χαὶ ἅγιόν τε χαὶ ἀθάνατον, ἅ τε χαὶ 
ἣν αὐτῷ βουλητὸν, ἀπετελεῖτο. Ναὶ μὴν καὶ ταῖς ἐν- 
θέοις τοῦ Πνεύματος βουλαῖς τε xai πράξεσι διηχο 
νεῖτο. Τοῦτο οὖν ὅλον τῷ φιλανθρωποτάτῳ θεῷ τε χαὶ 
Θεοῦ Λόγῳ ὑπὲρ τῆς πάντων ἀνθρώπων θεραπείας τε 
xat σωτηρίας ταῖς τῶν προφητῶν ἀχολούθως ἐνηργεῖτο 
φωναῖς, ἄνωθεν Ex παλαιῶν χρόνων τὴν θαυμασίαν 
ἐχ Παρθένου γέννησιν αὐτοῦ προμαρτυρομέναις. 
Σφόδρα δὲ ἀναγχαίως ὁ προφήτης προτάττει τῆς 
ix Παρθένου γενέσεως τοῦ Χριστοῦ τὸ ἐπιστρεφὲς, 
ἐπιφωνῶν ἄντιχρυς τοῖς τούτων ἀχροωμένοις τὸ, 
« Ἐὰν μὴ πιστεύσητε, οὐδὲ μὴ συνῆτε " » 4p ἐπιφέ- 
ρει ἑξῆς τὰ τοῦτον ἔχοντα τὸν τρόπον" ε Ἐὰν μὴ 
πιστεύσητε, οὐδὲ μὴ συνῆτε.» ε Καὶ προσέθετο Κύ- 
pio; λαλῆσαι τῷ "Ayat, λέγων * ἈΑἴτησαι σεαυτῷ 
σημεῖον παρὰ Κυρίου τοῦ Θεοῦ cou εἰς βάϑος f| εἰς 
ὕψος. Καὶ εἶπεν “Αχαζ' Οὐ μὴ αἰτήσω, οὐδὲ μὴ 
πειράσω Κύριον. Καὶ εἶπεν᾽ ᾿᾿Αχούσατε δὴ, 

Δαυῖδ" Μὴ μιχρὸν ὑμῖν ἀνθρώποις παρέχειν ἀγῶνα; 
καὶ πῶς Κυρίῳ παρέχετε ἀγῶνα ; Διὰ τοῦτο δώσει 
Κύριος αὐτὸς ὑμῖν σημεῖον" ἰδοὺ ἡ Παρθένος ἐν va- 
στρὶ λήψεται, xal τέξεται υἱὸν, καὶ χαλέσεις τὸ 
ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ. Βούτυρον χαὶ μέλι φάγε- 
ται, πρὶν f] γνῶναι αὐτὸν ἣ προελέσθαι πονηρὰ, ix 
λέξεται τὸ ἀγαθόν" διότι πρὶν ἣ γνῶναι τὸ παιδίον 
ἀγαθὸν ἣ χαχὸν, ἀπειθεῖ πονηρίᾳ, τοῦ ἐχλέξασθας 


ceps adjungit ea quz in hunc modum se habent : Ὁ τὸ ἀγαθόν. Καὶ χαταλειφθήσεται ἡ γῆ, ἣν σὺ φοδῇ, 


« Si non credideritis, non intelligetis. » — « Et ad- 
jecit Dominus loqui ad Acbaz dicens : Pete tibi 
signum a Domino Deo tuo in profundum aut in 
excelsum. Et dixit Achaz : Non petam, neque ten- 
tabo Dominum. Et dixit : Audite jam, domus David : 
Num parum vobis est, hominibus exhibere certa- 
men? et cur Domino exhibetis certamen? propter 
hoc dabit Dominus ipse vobis signum: ecce Virgo 
in utero capiet, et pariet filium, el vocabis nomen 
ejus Emmanuel. Butyrum et mel comedet, prius- 
quam cognoscat ipse, aut eligat mala, ut seligat 
bonum : quia prius quam cognoscat puer bonum 
aut malum, non est obediens malitie, ut seligat 
boaum. Et comprehendetur terra, quam tu times a 


ἀπὸ προσώπου τῶν δύο βασιλέων. » Καὶ τὰ μὲν sr 
προφητείας ὧδέ πὴ εἶχεν" ἐπιστῆσαι δὲ ἄξιον τῷ τοῦ 
λόγου προοιμίῳ μαρτυρομένῳ τοῖς ἐντυγχάνουσιν, 
τι, ἐὰν μὴ πιστεύσωσιν, οὐδὲ μὴ συνῶσι. Kal ἀναγ- 
χαίως χρῆν ἐπισημήνασθαι, δειχνύντας, ὅτι μὴ μό- 
νον συνέσεως, ἀλλὰ καὶ πίστεως δεῖ τοῖς ἐντευξομέ- 
votg, xai οὐ μόνον πίστεως, ἀλλὰ χαὶ συνέσεως. 
Ὅθεν οἱ ἐχ περιτομῆς μὴ πιστεύσαντες εἰς τὸν Χρι- 
στὸν τοῦ Θεοῦ, εἰσέτι χαὶ νῦν τούτων ἀχροώμενοι, 
οὕπω xai εἰς δεῦρο συνῆχαν τὸν προφτ, τευόμενον, 
ὧττΞ ἐπ᾿ αὐτοῖς πρώτοις ἐπαληθεῦσαι τὴν ποόῤῥη- 


σιν" ἀχοῇ γὰρ τῶν περὶ τοῦ Χριστοῦ προφητειῶν 


διὰ πάσης ἡμέρας ἀχούοντες, ὠσὶ διανοίας οὐχ ἀχού- 
ουσιν. Τῆς τε ἀγνοίας αὐτῶν αἴτιον οὐδὲν ἕτερον ἣ 


4] DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. VII. 


498 


ἀπιστία τυγχάνει, xaX τοῦτο τῆς προῤῥήσεως ἀψευ- À facie duorum regum **. » Et quz quidem ad prophe- 


δῶς περὶ αὐτῶν xal πρὸς αὐτοὺς ἀποφηναμένης. 
ει Ἔχν γὰρ,» φησὶ, ἐμὴ πιστεύσητε, οὐδὲ μὴ συνῆτε.» 
"AJ εἰ φαῖεν μὴ Παρθένον, νεᾶνιν δὲ ὠνομάσθαι 
ἐν τῷ Γραφῇ (οὕτω γάρ φασι φέρεσθαι παρ᾽ αὑτοῖς), 
χαὶ ποῖον ἂν γένοιτο, φήσομεν, σημεῖον ἐπαγγελίας 
Θεοῦ ἄξιον, εἰ συνήθως τίχτειν, οἷα χαὶ πᾶσαι γυ- 
ναῖχες, ἐξ ὁμιλίας ἀνδρὸς ἐν γαστρὶ λαδοῦσα νεᾶνίς 
τις ἔμελλε; Πῶς δὲ χαὶ Θεὸς fjv ὁ ἐξ αὐτῆς γεννώμε- 
v0;; χαὶ οὐχ ἁπλῶς Θεός, ἀλλ᾽ ὁ μεθ᾽ ἡμῶν ; τοῦτο 
τὰρ σημαίνειν βούλεται τὸ "Eppavoohi, ὅπερ φησὶ 
δεῖν ὀνομάζειν τὸν γεννώμενον. « Ἰδοὺ γὰρ f, Παρ- 
θένος, φησὶν, ἐν γαστρὶ λέψεται, χαὶ τέξεται υἱὸν, 
χαὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ᾽ » ὅ ἐστι 
μεθερμηνευόμενον, μεθ᾽ ἡμῶν ὁ Θεός. Ποῖος δὲ καὶ 


ἀγὼν Θεῷ, ἣ ποϊος ἂν εἴη χόπος, xai μόχθος ἐπὶ B 


συνήθει τρόπῳ γυναιχὸς τιχτούσης ; Ἐν μὲν γὰρ τοῖς 
ἡμετέροις ἀντιγράφοις, ὑφ᾽ Ἑδδομήχοντα ἀνδρῶν 
ἄνωθεν μὲν Ἑ δραίων τὸ γένος, ἐπ᾽ ἀχριδείᾳ δὲ τῆς 
πατρίου παιδείας δεδοχιμασμένων ἡρμηνευμένοις, 
ὧδέ πως φέρεται" « Μὴ μιχρὸν ὑμῖν ἀγῶνα παρ- 
ἐχειν ἀνθρώποις ; χαὶ πῶς Κυρίῳ παρέχετε ἀγῶνα ; 
διὰ τοῦτο δώσει Κύριος αὐτὸς ὑμῖν σημεῖον" Ἰδοὺ ἡ 
Παρθένος ἐν γαστρὶ λήψεται, χαὶ τέξεται υἱὸν, ὃς 
χεχλήσεται ὁ μεθ᾽ ἡμῶν Θεός. » Τοῦτο γὰρ, ὡς 
ἔφην, δηλοῦν βούλεται τὸ Ἑμμανουὴλ ὄνομα. Ἐν δὲ 
τοῖς αὑτῶν Ἰουδαίων ἀντιγράφοις, χατὰ τὴν ᾿Αχύ- 
lou μεταδολὴν φερομένοις (προσήλυτος δὲ ὁ ᾿Αχύ- 
λας hv, οὐ φύσει Ἰουδαῖος), ὅμως δ᾽ οὖν καὶ xaz' αὖ- 


τὸν τοῦτον εἴρηται τὸν τρόπον ^ « ᾿Αχούσατε δὴ, αι 


οἶκος Δαυῖδ᾽ μήτι ὀλίγον ἀπὸ ὑμῶν μοχθοῦν ἄνδρας, 
ὅτι μοχθϑοῦτέ γε xaX τὸν Κύριον Θεόν μου; Διὰ τοῦτο 
δώσει αὐτὸς ὑμῖν σημεῖον" Ἰδοὺ fj νεᾶνις ἐν γαστρὶ 
συλλαμθάνει, xaX “ἰχτει υἱὸν, xal χαλέσεις ὄνομα a5- 
τοῦ Ἐμμανουὴλ. » Παρὰ δὲ τῷ Συμμάχῳ ταῦθ᾽ οὔ- 
τως ἔχει" (λέγεται δὲ ὁ Σύμμαχος "E6wvalos εἶναι" 
αἵρεσις δὲ ἣν οὕτω χαλουμένων τινῶν Ἰουδαίων εἰς 
Χριστὸν πιστεύειν λεγομένων, ἐξ ὧν ὁ Σύμμαχος Tiv) 
παρ᾽ ᾧ καὶ αὐτῷ ταῦτα οὕτως Éyst* « ᾿Αχούσατε, 
οἶχος Δαυΐδ" Μὴ οὐχ αὕὔταρχες ὑμῖν χοποῦν ἀνθρώ- 
πους, ὅτι χοποῦτε τὸν Θεόν pou; Διὰ τοῦτο δώσει 
αὐτὸς ὑμῖν σημεῖον * Ἰδοὺ ἡ νεᾶνις συλλαμθάνει, xat 
“ἰκτει υἱὸν, xai χαλέσεις ὄνομα αὑτοῦ Ἐμμανουήλ.» 
Ἐπειδὴ γὰρ τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους τὸ σχληρὸν τοῦ 


tiam pertinent, in hunc modum se habent, Diligen- 
tius vero attendere par est ipsius oraculi exordium, 
quod legentes admonet, si non crediderint, ne in- 
tellecturos quidem esse; et sane adnotare necesse 
fuit, atque ostendere, quod non solum intellectu, 
sed etiain fide iis qui lecturi sunt, opus sit, et vicis- 
sim, non solum fide sed etiam intellectu. Ex quo 
Judzi qui in Christum Dei non crediderunt etiam 
nunc hzc audientes, nondum tamen quis sit, de 
quo propheta loquitur intellexerunt, ut in ipsis pri- 
mis veritatem suam probaverit vaticinium : auditu 
enim tota die prophetias de Christo audientes, au» 
ribus intelligenti: non audiunt. Atque Ipsorum 
ignorantie alia nulla est causa quam incredulitas, 
cum ipsum hoc absque mendacio et de ipsis, et ad 
ipsos vaticinium, plane enuntiaverit : « Si enim non 
credideritis, inquit, ne intelligetis quidem, » Quod 
si dixerint non Virginem, sed puellam apud Scri- 
pturam nominatam esse (sic enim aiunt apud ipsos 
haberi), cujusmodi tandem signum hoc futurum 
dicemus, quod divina promissione sit dignum, si 
usitate, quemadmodum czterz omnes mulieres, ubi 
ex viri conjunctione pregnans evaserit, puella 
quaepiam fuit paritura? Quomodo prsxterea Deus 
erit qui ex illa nascatur, neque simpliciter Deus, 
sed nobiscum Deus? hoc enim significat vox Em- 
manuel, quo nomine ait esse vocandum illum qui 
nascetur : « Ecce enim, inquit, Virgo in utero 
capiet, 816 et pariet filium, et vocabis nomen ejus 
Emmanuel, » quod est, si quis interpretetur, nobis- 
cum Deus. Cujusmodi autem certamen Deo, aut 
quis tandem labor, quzve difficultas objecta, si de 
more paritura fuit mulier? In nostris enim exem- 
plaribus," que quicunque interpretati sunt, ii et 
genere ab Hebrzis oriundi fuerunt, et patrie ipso- 
rum lingue peritissimi, el in ea eruditione proba- 
tissimi, sic habetur : « Num parum vobis est, certa- 
men exhibere hominibus? et cur Domino exhibetis 
certamen? propter hoc dabit Dominus ipse vobis 
signum. Ecce Virgo in utero capiet, et pariet 
filium, qui vocatur nobiscum Deus. » Hoc enim sibi 
vult, quemadmodum dixi, ipsa vox. Emmanuel. In 
ipsis autem Judaeorum exemplaribus, quz secun- 


τρότοου, xal πρὸς sücéÓcuav δυσένδοτον, ἱδρῶτα xai D dum Aquile conversionem feruntur (adventitius 


κόπον, μόχθον τε οὐ τὸν τυχόντα, καὶ ἀγῶνα παρεῖχε 
οἷς πάλαι θεοφιλέσι προφήταις, τούτου χάριν, « Οὐχ 
αὕταρχες ὑμῖν, » φησὶ, « τοὺς προφήτας τοῦ Θεοῦ 
μοχθοῦν, χαὶ ἀγῶνα παρέχειν ἀνθρώποις ; ἀλλ᾽ ἤδη 
xai τὸν Θεόν μου χοποῦτε, χαὶ ἀγῶνα παρέχετε xal 
γε τῷ Θεῷ μου; » Οὕτω γὰρ καὶ Θεοδοτίων ἐξέδω- 
πεν. 'O γοῦν προφήτης ἰδίως ἑαυτοῦ Θεὸν, ἀλλ᾽ 
οὐχὶ xai τῶν πρὸς οὖς ὁ λόγος, τὸν χοπούμενον xal 
ἐπὶ τὸν ἀγῶνα ἀποδυόμενον προσεῖπεν, οὐχ ἂν φήσας, 
Θεόν μου τὸν ἐπὶ πάντων Θεὸν ἐν Ἰουδαίοις, παρ᾽ οἷς 
ἐχ πατέρων τὸ περὶ τὸν τῶν πάντων δημιουργὸν Θεὸν 

ξόας ἐφυλάττετο. Τίς δ᾽ ἂν Ξἴη ὁ ἀγὼν καὶ μόχθος, 


9? [g3, vn, 10-16. 


autem Aquila fuit, non natura Judaeus), sed tamen 
etiam secundum hunc, hoc sane scriptum est mo- 
do : « Nunquid parum est a vobis fatigari viros? 
quod laborem exhibetis etiam Dco meo? Propter 
hoc dabit ipse vobis signum : Ecce puella in utero 
concipit, et parit filium, et vocabis nomen ejus 
Emmanuel. » Apud Symmachum vero hac ita se 
habent (porro Symmachus dicitur Ebionzeus fuisse : 
secta autem hzc fuit Judaeorum, qui eo nominc 
vocabantur, et in Christum credere dicebantur, ex 
quibus Symmachus fuit); apud ipsum hunc igitur 
hiec ita se habent: « Audite, domus David, nunquid 


499 


EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


500 


non satis vobis est fatigare homines, quod fatigatis A ἣ ὁ χόπος τοῦ προφητευημένου Θεοῦ, fj τὸ εἰς &v- 


Deum meum? propter hoc dabit Dominus ipse 
vobis signum : Ecce puella concipit et parit fllium, 
οἱ vocabis nomen ejus Emmanuel. » Quibus enim 
Judaicz gentis mores asperrimi, et a pietate admo- 
dum abhorrentes, sudorem laboremque, ac fatiga- 
tionem non vulgarem, atque certamen, antiquis 
illis Deo amicis prophetis exhibebant, idcirco, « non 
satis est, inquit, vobis, Dei prophetas affligere, 
hominibusque exhibere certamen, nisi jam etiam 
Deum meum fatigetis, eique exhibeatis certamen ? » 
nec Deo simpliciter, sed Deo meo? Sic enim Theodo- 
tion quoque convertit. Propheta igitur suum pecu- 
liariter Deum, et non eorum ad quos sermo dirigeba- 
tur, eum qui vexaretur, et in certamen daretur, ap- 


pellavit, qui quidem nunquam Deum meum dixisset B 


eum qui apud Judzos supremus habetur, apud quos, 
quem a patribus rerum omnium conditoris Dei 
417 cultum ipsi acceperant, is diligentissime ser- 
vabatur, sed quod tandem esse potest certamen, 
q'fis labor, quie fatigatio ejus Dei, de quo propheta 
loquitur, nisi illud ad hominum generationem acce- 
dere, et tum secundum nos, tum secundum Septua- 
ginta interpretationem de Virgine nasci: secundum 
vero eam qua apud juniores fertur Judzos, de 
puella? Caeterum apud Mosem quoque invenies 
eam, qua absque controversia sit virgo, puellam 
appellari: siquidem eam quse alii desponsata sit, 
alia vero repudiata, hac appellatione vocavit. Is 
praterea qui de tali femina sit edendus nomine 
Emmanuel, majore fertur potentia, quam omnium 
aliorum hominum, quippe qui eligat bonum prius 
quam cognoverit mala, e£ maliti& non obtemperet 
boni eligendi gratia, eo magis quod bzec przstet non 
in virili jam, sed in puerili adhuc state constitu- 
tus; ex quo illud dictum est: Prius quam noverit 
puer bonum aut malum, non paret malitiz, ut eli- 
gat. bonum. » Quibus verbis prorsus quod ille de 
quo agitur nullam malitiam attigerit, demonstratur. 
Sed excellentiorem quoque denominationem, quam 
liominis ulla esse possit appellatio, nanciscitur is 
qui nobiscum est Deus: quare signum item quod 
de illo datur, profunditatem simul habere dicitur, 
ct simul altitudinem : profunditatem quidem pro- 


θρώπων γένεσιν ἐλθεῖν ; xavà μὲν ἡμᾶς xaX τὴν τῶν 
Ἑοδομήχοντα ἑρμηνείαν, ἐχ Παρθένου γεννώμενον, 
χατὰ δὲ τὴν νῦν παρὰ Ἰουδαίοις φερομένην, ix 
νεάνιδος. Εὔροις δ᾽ ἂν παρὰ Μωσεῖ xai τὴν ὁμολο- 
γουμένως Παρθένον νεᾶνιν προσηγορευμένην. Τὴν 
γοῦν ἑτέρῳ μεμνηστευμένην, ὑφ᾽ ἑτέρον ὃΣ Ex6c- 
Οιασμέντν τούτῳ xéx)rxs τῷ προσρήματι. ᾿Αλλὰ 
xaX ὁ ἐχ τῆς δηλουμένης τεχθησόμενος Ἐμμανουὶλ 
μείζονα ἣ χατὰ τὸν χοινὸν ἄνθρωπον ἐπιφέρεται 
δύναμιν, ἐχλεγόμενος τὸ ἀγαθὸν πρὶν 8 γνῶναι 
πονηρὰ, χαὶ ἀπειθῶν πονηρίᾳ, τυῦ ἐχλέξασθαι τὸ 
ἀγαθόν" xaX ταῦτα οὐχ ἐν τῇ τοῦ ἀνδρὸς ἡλιχέᾳ, ἀλλ᾽ ἐν 
τῇ τοῦ παιδίου. Διὸ εἴρηται" «Πρὶν f| γνῶναι τὸ παιδίον 
ἀγαθὸν ἣ χαχὸν, ἀπειθεῖ πονηρίᾳ, τοῦ ἐχλέξασθαι τὸ 
ἀγαθόν" » δι᾽ ὧν παντελῶς τὸ τῆς χαχίας ἄπειρον 
τοῦ δηλουμένου παρίσταται. ᾿Αλλὰ χαὶ χρείττονα 
ἣ χατὰ ἄνθρωπον ἐπάγεται τὴν ἐπωνυμίαν ὁ μεθ 
ἡμῶν ὑπάρχων Θεός " διὸ χαὶ τὸ περὶ αὐτοῦ σημεῖον 
βάθος ἐλέγετο περιέχειν, ὁμοῦ δὲ καὶ ὕψος" βάθος μὲν 
διὰ τὴν εἰς ἀνθρώπους χάθοδον, ἣ χαὶ τὴν μέχρι θανά- 
του παρουσίαν, ὕψος δὲ διὰ τὴν ἔνθεον ἐχ τοῦ βάθους 
ἀποχατάστασιν, ἣ διὰ τὴν τῆς ἐνθέου προῦὐπάρξεως 
αὑτοῦ θεολογίαν. Τίς δ' ἂν εἴη ὁ μεθ᾽ ἥμῶν Θεὸς 
ἣ ὁ διὰ τῶν πρόσθεν ἀποδεδειγμένος Θεὸς Κύριος ; 
ὁ xai τῷ ᾿Αδραὰμ οὐχ ἄλλως ἣ δι᾽ ἀνθρώπου μορφῆς 
τεθεαμένος ; Ei δ᾽ ἀναφέροιεν ἐπὶ τὸν Ἐζεχίαν οἱ ἐκ 
περιτομῆς ταῦτα, τὸν τοῦ Αχαζ παῖδα, τοῦτον εἶναι 
φάσχοντες τὸν τῷ πατρὶ προσημαινόμενον, ἀλλ᾽ οὔτε 
ὁ μεθ᾽ ἡμῶν Θεὸς Ἐξεχίας fv, οὔτε σημεῖον θεο- 
πρεπὲς πέπραχταί τι ἐπ᾽ αὐτῷ ἀλλ᾽ οὐδὲ ἀγὼν 
ἣ μόχθος τῷ Θεῷ ἣν περὶ τὴν ἐχείνου γένεσιν" xat 
ἄλλως παρὰ ταῦτα δείχνυται ὁ Ἐζεχίας ἀποχλειό- 
μενος τῶν χρόνων τῆς προφητείας. Ταῦτα μὲν γὰρ 
βασιλεύοντος αὑτοῦ δὴ τοῦ πατρὸς "Ayat περὶ μελ-» 
λόντων ἐθεσπίζετο᾽ ὁ δὲ Ἐζεχίας πρὸ τοῦ βασιλεῦσαι 
τὸν Αχαζ συνίσταται γεγεννημένος. Εἰ δὲ μὴ ἐπὶ 
τοῦτον ἀναχθείη τὰ τῆς προχειμένης προῤῥήσεως, 
πολλοῦ δεῖ ἐφ᾽ ἕτερον τῶν παρὰ Ἰουδαίοις μετὰ τοὺς 
τῆς προφητείας χρόνους γενομένων. Ἐπί γε μὴν τῆς 
τοῦ ἀληθοῦς Ἐμμανονὴλ, τοῦτ᾽ ἔστι τοῦ γεγονότος 
μεθ᾽ ἡμῶν Θεοῦ γενέσεως, χαὶ ἐπὶ μόνης τῆς τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν τοῦ Θεοῦ Λόγου εἰς ἀνθρώπους 
ἐπιδημίας - τῶν γὰρ δυεῖν βασιλέων χαθῃρημένων, 


pter descensum ad homines, aut etiam usque ad p χατελείφθη ἔρημος ἡ τῶν Ἰουδαίων γῆ, ὥσπερ ἔσε- 


mortem accessum : altitudinem vero propter divi- 
nitatis a profunditate restitutionem, aut etiam 
propter divine ejus substantie, qux omni natura 
prior est, theologiam. Quis vero alius sit nobiscum 
Deus, quam is quem superioribus libris Deum Do- 
minumque ostendimus? quique item — Abrahze 
quondam non alia quam hominis forma visus est? 
Quod si Judi haec ad Ezechiam referant filiuin 
Achaz, οἱ dicant hunc esse qui patri suo futurus 
oraculo promittatur, videant quomodo nobiscum 
Deus fuerit Ezechias, aut quodnam signum sua ma- 
jestate dignum, Deus in illo ostenderit: sed neque 
-ertamen ullum, neque labor in illius ortu Deo ex- 
hibitus est : praeterea plane à prophetia excluditur, 


σθαί φησιν ὁ χρησμὸς εἰπών * « Καταλειφθήσεται ἡ 
Υἢ ἀπὸ προσώπου τῶν δύο βασιλέων" » ὃ xai αὑτὸ 
ῥητῶς xai κατὰ λέξιν οὕτως ἂν ἀποδοθείη. Κατὰ 
γὰρ βασιλέα “Αχαζ, xai "Hoatav υἱὸν ᾿Αμὼς, καὶ 
τοὺς τῆς προφητείας χρόνους, βασιλεὺς Συρίας ὁ ἐν 
Δαμασχῷ, χαὶ βασιλεὺς Ἰσραὴλ ὁ ἐν Σαμαρείᾳ, οὐχ 
ὁ ἐν Ἱερουσαλὴμ, ἀλλ᾽ ὁ τοῦ πλήθους τῶν Ἰουδαίων 
τῶν ἀποστάντων τοῦ θείου νόμου, συνθήχας πρὸς 
ἀλλήλους θέμενοι, τοὺς ὑπὸ τοῖς διαδόχοις τοῦ Aavtb 
βασιλευομένους ἐπολιόρχουν. Τούτων οὖν ἀμφοῖν τὴν 
χαθαίρεσιν ἣ προφητεία θεσπίξουσα, αὑτοὺς μὲν τοὺς 
xaz' ἐχεῖνο χαιροῦ Ἰουδαίους τε xai ἀλλοφύλους, χατὰ 
τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ δεξιὰς ἀλλήλοις δεδωχότας, αὐτίχα 
μάλχ διαλυθήσεσθαι χαὶ &noyopf τειν τοῦ πολέμου 


5l DEMONSTRATIONIS EVANGEL!C/E LIB. Vil. 


502 


φησί * τήν γε μὴν βασιλείαν αὐτῶν xat τὴν διαδοχὴν 4 ratione temporum Ezechias. ILec enim ipso jam 


εἰς τὸ καντελὲς χαταλυθήσεσθαι, xaX ἀποσδεσθήσεσθαι 
ἐπὶ τῆς τοῦ προφητευομένου, μεθ᾽ ἡμῶν θεοῦ, γενέ- 
δεως. Ἐπίστησον τοίνυν πότε ἡ Δαμασχηνῶν ὁμοῦ 
χαὶ Ἰουδαίων χατελύθη βασιλεία, χαὶ χατὰ ποίους 
χρόνωως κατελείφθη ἡ yn τῶν Ἰουδαίων ἀδασίλευτος, 
χαὶ αὐτῇ γε ἡ πρὶν πολλὰ δυναμένη Δαμασχηνῶν 
χώρα, μεγάλῃ λειρὶ τὸ παλαιὸν τῆς Συρίας ἀπάσης 
βασιλεύουσα. Ἐπὶ γὰρ τῆς τούτων χαθαιρέσεως τὸν 
Ἐμμανουὴλ πάντως Tou γεννηθήσεσθαι εἰχὸς, xal 
*bw προφητευόμενον ἐληλυθέναι. El μὲν οὖν τῶν 
δελουμένων παρῆν ὁρᾷν συνεστώσας τὰς βασιλείας, 
οὐδὲν χρῆν περαιτέρω ζητεῖν, μόνον δὲ ἔτι xal νῦν 
εἰς μέλλοντα χρόνον ἀναρτᾶν τὰς ἐλπίδας " εἰ δὲ ἔργῳ 
προζανὴς ἡ καθαίρεσις τῶν εἰρημένων, ὡς μῆτε ἐν 
Δαμασχῷ, uis ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ, xa0' ἡμᾶς αὐτοὺς 
φαίνεσθαι βασιλέα, πρόδηλον ὡς τέλους ἔτνχε τὸ 
λόγιον φῆσαν" « Καὶ χαταλειτθήσεται ἡ vr ἀπὸ 
προσώπου τῶν δύο βασιλέων, ὧν σὺ φοδῇ, ἀπὸ 
προσώπου αὐτῶν» τῶν βασιλέων, ἀντὶ τῶν βα- 
σιλειῶν ὠνομασμένων. Ὁ γοῦν Σύμμαχός φησιν" 
c Ἐγχαταλειφθήσεται ἡ γῆ, ἀφ᾽ ἧς σὺ ἐγχαχεῖς, 
ἀπὸ προτώπου τῶν δύο βασιλέων αὐτῆς" » χαὶ ὁ 
᾿Αχύλας “ε Ἐγχαταλειφθήσεται ἡ χθὼν, fjv σὺ σιχ- 
χαίνεις, ἀπὸ προσώπου τῶν δύο βασιλέων αὐτῆς.» 
Καὶ ὁ θεοδοτέων δὲ τοῦτον ἡρμήνευσε τὸν τρόπον" 
€ Ἑγκχαταλειφθήσεται ἡ γῇ, ἣν σὺ βδελύσσῃ, ἀπὸ 
*tpo3uT» τῶν δύο βασιλέων αὐτῆς. » Ὁρᾷς ὅπως 
τὴν γὴν χαταλειφθήσεσθαι ἀδασίλευτον θεσπίζει ; 
Ποίαν δὲ γῆν, ἢ τὴν τῶν Δαμασχηνῶν, xal τὴν τοῦ 
Ἰσραΐξλ; τούτων γὰρ ἧσαν οἱ δύο βασιλεῖς, οἱ περὶ 
ὧν ὁ λόγο;" ὧν ὁ Αχαζ τὴν γῆν ἐσίχχαινεν, ἣ ἐδδε- 
λύσσετο, ἀποχάμνων ἣ ἐγχαχῶν ἀπ᾽ αὐτῖῇς. Πότ᾽ οὖν 
τοῦτο γέγονε ; τούτων γὰρ συμπερασθέντων, πᾶσα 
ἀνάγχη xai τὸ προλεγόμενον μέρος τῆς προφητείας 
εἰς ἔργον χεχωρηχέναι " τοῦτο δὲ ἣν τὸ τὴν Παρθένον 
τεχεῖν τὸν μεθ᾽ ἡμῶν Θεόν. Καὶ δὴ πρόδηλον «oi; 
τὰς ἱστορίας ἐξετάξουσιν, ὡς μέχρι μὲν τῶν χρόνων 
τῆς ἐπιφανείας τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ τοῦ Χρι- 
στοῦ χαὶ ἐπὶ τῆς Δαμασχοῦ συνειστήχει τὸ Ex προγόνων 
δεχδοχτς βασίλειον. Μέμνηται γοῦν ὁ ἱερὸς ἀπόστολος 
᾿Αρέτα τοῦ βασιλέως Δαμαςτχηνῶν xa τοῦ Ἰου- 
δχίων 6k ἔθνους ἡ ἄταχτος, xaY οὐ χατὰ νόμον εἰσέτι 
τότε διέμενε βασιλεία. Οὐ γὰρ ἀπὸ γένους Δαυῖδ 
ἔφερον τὴν τῆς ἀρχῆς διαδοχὴν 'Πρώδης xal οἱ μετ᾽ 
αὐτὸν ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν γενόμενοι. Μετὰ δὲ τὴν 
ἐπιφάνειαν αὐτοῦ, χαὶ τὸ εὐαγγελιχὸν εἰς πάντας 
ἀνδρώπους τοῦ Ex τῆς Παρθένου παιδὸς χήρυγμα, 
χαταλέλειπται αὐτίχα ἡ γῇ ἀπὸ προσώπου τοῖν 
δυεῖν βασιλέων. Ἐξ ἐχείνου γὰρ τῆς Ῥωμαίων μο- 
ναρχίας τῶν ἐθνῶν ἐπιχρατησάσης, ἐλέλυτο μὲν χαὶ 
πᾶτα ἡ κατὰ τοὺς τόπους ἐθναρχία τε χαὶ πολιαρχία " 
τέλος δὲ μετὰ τῶν ἄλλων χαὶ τὰ τῆς ἐν χερσὶν 
ἐλάμθανε προφητείας. Ῥητὰ μὲν οὖν τάδε * πρὸς 
δὲ διάνοιαν ὁ τῆς προφητείας λόγος ἀπάσης ψυ- 
yis τὸ εὐσταθὲς χαὶ γαληναῖον, xa εἰρηναῖον σημαίνει 
“ἧς τὸν γεννηθέντα Θεὸν αὐτὸν δὴ τὸν Ἐμμανουὴλ 
παραδεξαμένης. Ἑ νὸς γὰρ Χριστοῦ χαὶ τοῦ χαταγ- 
γελθέντος πρὸς αὐτοῦ λόγου τῆς τῶν ἀνθρώπων 


tum patre Achaz regnante futura canebantur. Eze- 
chiam vero antequam regnum acceperit Achaz, ge- 
nitum esse constat. Quod si ad hunc ea qux ad 
propositum oraculum pertinent, minime referri 
possunt, multo minus ad alium quempiam eorum, 
qui apud Judzos post prophetiz tempora exstiterint, 
preterquam ad ortum ejus, qui verus est Emma- 
nuel, 318 boc est ejusqui exstiterit vere nobis- 
cum Deus, et ad unum Salvatoris nostri Dei Verbi 
ad homines accessum: duobus enim sublatis regi- 
bus, deserta et sola relicta est Judzorum terra, 
sicut oraculum ait futurum, dicens : « Relinquetur 
terra a facie duorum regum ; » quod quidem ipsum 
etiam plane ad verbum sic demonstrabitur. Tem- 


D poribus enim regis Achaz, et Isaiz filii Amos, qui- 


bus prophetia illa edita est, rex Syrix qui Dama- 
sci, et rex Israel non is qui in Jerusalem, sed is 
qui Samariz regnabat, et multitudini Judzorum, 
qui a divina lege defecerant, imperabat, foedere in- 
ter 86 icto, eos quibus Davidis successores impe- 
rabant, obsidere ceperunt. Hosce igitur ambos 
cum prophetia tollendos atque evertendos canat, 
ipsos quidem illius temporis Judzos et externos, 
qui adversus populum Dei sibi dextras inter se de- 
derant, e vestigio dissolvendos, et discessuros a 
bello przdicit ; regnum tamen illud ac successio- 
nem eorum prorsus dissolutum exstinctumque iri, 
sub illius, de quo prophetia loquitur, nobiscum 
Dei, ortum. Attende igitur diligenter quo temporc 
Damascenorum simul ac Judeorum dissolutum est 
regnum, et quando tandem relicta est terra Judzeo- 
rum sine rege, necnon ipsa qua prius multum 
poterat, magna manu quondam Syrie universe 
imperitans, Damascenorum regio. Namque swb 
horum eversionem atque interitum, ipsum Emma- 
nucl prorsus oriturum fuisse par est, et eum de 
quo prophetia loquitur venturum. Si igitur horum 
ipsorum, de quibus dictuimn est, regna, adhuc stare 
intueri liceret, nihil amplius quzrere opus esset, 
sed etiam nunc in futurum tempus spem omnem 
intendere. Sin autem reipsa constat ea de quibus 
dictum est, eversa sublataque esse, usque adeo ut 
neque in Damasco, neque in Judza, nostris tempo- 


D ribus regem intueri liceat, quid amplius dubitan- 


dum est, oraculum suum finem accepisse, quod 
ait? « Et relinquetur terra a facie duorum regum, 
quos tu times a facie ipsorum ; » quibus in verbis 
reges pro regnis nominati sunt. Siquidem Sym- 
machus ita ait: «Helinquetur terra, a qua tu 
mala pateris, a facie duorum regum ipsius.» 
Aquila vero:  «Relinquetur terra, quam tu 
fastidis , a facie duorum regum ipsius. » Theo- 
dotion quoque eodem interpretatus 'est modo* 
319 : Relinquetur, inquit, terra quam tu abomi 
naris a facie duorum regum ipsius. » €ernis 
vaticinelur terram relinquendam esse sinc rege 
Sed quam tandem terram, nisi Damascenorum at- 
que Israel ? Horum enim duo reges erant, de qui- 


503 KUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 564. 


bus hic sermo est. Quorum terram Achaz fa- A ψυχῆς βασιλεύοντος, οἱ πρὶν ἀποπεφεύγασι πολέμιοι, 
stidiebat sive alóminabatur laborans, sive mala δύο τρόποι δυσσεύείας, 6 τε τὴν εἰδωλολατρείαν χαι 
patiens ab ea. Quando igitur, quieso, hoc factum τὴν ἐν πολυτρόποις δόγμασιν ἑτεροδοξίαν ὑποδάλλων 
est? [lis enim confectis , necesse est prorsus eam ἀνθρώποις, χαὶ ὁ τὴν ἐν ἔθεσι διαστροφὴν ἐνεργῶν. 
propheti& partem, de qua hic dictum est, ad exi- Τούτων δὲ οὖν ἔφερον οἱ πάλαι δηλούμενοι σπωματικοὶ 
tum pervenisse, hoc est Virginem, nobiscum Deum, βασιλεῖς τὰ. σύμδολα - ὧν ὁ piv Δαμασκηνῶν τῆς 
peperisse. Et ane constat apud eos qui non indili- τῶν ἐθνῶν περὶ τὰ εἴδωλα πλάνης εἰχὼν ἦν, ὁ 8 
genter historias exploraverint, quemadmodum us- ἕτερος τῶν ἀποστάντων τῇς Ἱερουσαλὴμ, δηλαδὴ 
que ad tempora Salvatoris nostri Jesu Christi, re- τῶν ἀποπεπτωχότων τῆς xatX τὸν νόμον τοῦ Θεοῦ 
ges Damasci a majoribus suis acceptum imperium λατρείας. Ὅτι ób ταῦτα χατὰ διάνοιαν τροπιχῶς 
tenuerint. Nam sanctus quoque Apostolus Areue ἀποδέχεσθαι προσέχει, μάθοι ἄν τις xal ἀπὸ τῶν 
Damascenorum regis meminit, et Judaicze gentis ad ἑξῆς ἐπιλεγομένων, δι᾽ ὧν ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ "Epga- 
illud usque tempus, quamvis inordinatum et preter νουὴλ μνίας τινὰς καὶ μελίσσας ἐπελεύσεσθαι τῷ 
leges, regnum manebat. Non enim a genere David: Ἰουδαίων ἔθνει xal ὁ λόγος θεσπίζει, τὰς μὲν ἀπ᾿ 
aut Herodes, aut qui post Jlerodem, Salvatoris no- Αἰγύπτου, τὰς δὲ ἀπὸ τῶν ᾿Ασσυρίων, τὴν χεφαλὴν, 
stri temporibus exstiterunt, regni successorem fe- " xai τοὺς πόδας, xal τὸν πώγωνα ἀποξυρήσειν " 
rebant, At. vero post ejus advintum, postque de ἄνθρωπον δὲ δάμαλιν βοῶν, καὶ δύο πρόδατα θρέψειν, 
Virgine nati evangelicam in omnes homines pre- — xai ἄλλα τινὰ xa0' ἕνα xal τὸν αὐτὸν χρόνον ἔσεσθαι 
dicationem, terra continuo a facie duorum regum — οὐδαμῶς πρὸς λέξιν νοούμενα, κατὰ μόνην δὲ διάνοιαν 
relicta est. Nam ex illo cum Romani omnium gen- θεωρούμενα. Ταῦτα μὲν οὖν τοιαῦτα " ὅπως δὲ ἡ 
tium imperium obtinuissent , solutus quidem est παροῦσα γραφὴ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ 
omnis per singula loca, tam gentium quam civita- Χριστοῦ γενέσεως προεσήμαινε τὸν τρόπον, μαρτυ- 
tum principatus, finemque una cum multis aliis, ρήσει ὧδέ πως ὁ εὐαγγελιστὴς γράφων. « Too δὲ 
etiam ea quaà ad przsentem prophetiam pertinent, Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ γένεσις οὕτως ἦν " Μνηστευθείστς 
sortita sunt. Et bzec quidem ad verbum interpre- γὰρ τῆς μητρὸς αὐτοῦ Μαρίας τῷ Ἰωσὴφ, πρὶν ἣ 
tantibus dicta sint. Ad sensum vero in hunc modum συνελθεῖν αὐτοὺς, εὑρέθη ἐν γαστρὶ ἔχουσα: ἐκ Πνεύ- 
dicatur : hujus prophetiz verba omnis anima? quz ματος ἁγίου. Ἰωσὴφ δὲ ὁ ἀνὴρ αὐτῆς, δίκαιος ὧν, 
Deum hunc natum, ipsum,inquam,Emmanue! zusce- — xai μὴ θέλων παραδειγματίσαι αὑτὴν, ἐθδουλήθῃ 
perit,stabiles,tranquillos, pacificossignificare mores. λάθρα ἀπολῦσαι αὐτήν. Ταῦτα δὲ αὐτοῦ ἐνθυμηθέντος, 
Uno enim Christo, et eo quod ab ipso nuntiatum est α ἰδοὺ ἄγγελος Κυρίου χατ᾽ ὄναρ φαίνεται. αὐτῷ λέγων’ 
verbo, humanz anim:ze imperium obtinente, priores Ἰωσὴφ υἱὸς Δαυῖδ, μὴ φοδηθῇς παραλαδεῖν Ma- 
ejus hostes, duo impietatis modi fugati sunt : unus is, ριὰμ τὴν γυναζχά σου. Τὸ γὰρ ἐν αὐτῇ γεννηθὲν ix 
qui et simulacrorum cultum, el in multimodis opi- — Hvsopacóg ἐστιν ἁγίου. Τέξεται δὲ υἱὸν, καὶ καλέσεις 
niopibus diversitatem hominibus suggerebat: alter τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν. Αὐτὸς yàp σώσει τὸν λαὸν 
is, quiin moribus perversitatem propagabat. Nam αὐτοῦ ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν. » Τοῦτο δὲ. ὅλον 
ji, qui dieti sunt corporales reges, horum notas et γέγονεν, ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν ὑπὸ τοῦ Κυρίου διὰ 
signa gestabant, e quibus unus Damascenis impe- τοῦ προφήτου λέγοντος * Ἰδοὺ ἡ Παρθένος ἐν γαστρὶ 
rans, erroris, quo in simulacris colendis gentes λήψεται, xa τέξεται υἱὸν, χαὶ χαλέσεις τὸ ὄνομα αὐὖ- 
tenebantur, erat imago : alter vero eorum, qui ab τοῦ Ἐμμανουὴλ, 6 ἐστι μεθερμηνευόμενον, μεθ᾽ ἡμῶν 
Jerusalem defecerapt, qui videlicet a Dei legitima ὁ Θεός.» O0tw δὴ καθ᾽ ἡμᾶς τὰ τῆς θείας προγνώσεως 
adoratione deciderant, figurate personam gerere ἀπὸ τῆς τῶν πραγμάτων ἐχδάπεως πιστοῦται, ἄλλως 
videbatur. 890 Quod vero hec ad sensur; ex fi- οὐχ ἂν τῆς προφητείας ἀληθοῦς ἀποφανθησομένης. 
gura accipere oporteat, poterit quispiam eliam ex iis quze sequuntur addiscere, ubi in diebus Emmanuel 
muscas quasdam atque apes, Judaicam gentem invasuras oraculum canit, alias quidem ab AEgypto, alias 
autcm ab Assyriis, caput ac pedes et barbam Dominum abrasurum, hominem vero juvencam boum et duas 
oves nutriturum, et alia quedam sub unum atque idem tempus futura, qux» nullo moro ad verbum intelligi 
possunt, sed ad sensum duntaxat accipienda sunt;et hzc quidem in hunc modum se habent. Quod autem ea 
quz sic scripta sunt,Salvatoris nostri Jesu Christi modum nascendi significaverint, ipse evangelista hoc 
pacto testificatur scribens : « Jesu Christi autem generatio sic erat : Cumesset desponsata mater ejus Ma- 
ria Joseph, antequam convenirent, inventa est in utero habens de Spiritu sancto. Joseph autem vir 
ejus, cum esset justus, et nollet eam traducere, voluit occulte dimittere eam. Ilz:c autem eo cogitante, 
ecce Angelus Domini in somnis apparet ei dicens: Joseph fili David, noli timere accipere Mariam con- 
jegem tuam. Quod enim in ea genitumest, de Spiritu sancto est. Pariet autem filium, et vocabis nomen 
ejus Jesum. lpse enim salvum faciet populum suum a peccatis ipsorum. Hoc autem totum factum 2st, 
ut impleretur quod dictum est ἃ Domino per prophetam dicentem : Ecce virgo in utero habebit, et 
pariet filium, et vocabis nomen ejus Emmanuel, quod est interpretatum, nobiscum Deus **. » Sic sane 
secundum nos ea, quz ad divinam pradictionem pertinent, ex ipso rerum eventu comprobantur: quippe, 
cum alia ratione, nunquam prz se veritatem prophetia latura esse videatur. 


** Math. 17, 18-25. 


x5 DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB. VII. 


5066 


Ἕξῆς δὲ τούτων τίνα xai ὁπόσα λέγεται ἔσεσθαι α Post lioc autom, quinam et quot futura esse di- 


ty τῇ ἡμέρᾳ Exsivr , δῆλον δὲ, ὅτι ἐν τῷ χρόνῳ τῆς 
ἐτιφενείας τοῦ ἙἘμμανουΐλ, φέρε, χατανοήσωμεν᾽ 
« Xopust, »φησὶ, εΚύριος μυίαις, at χυριεύουσι μέρους 
“παμοῦ Αἰγύπτου, xai τῇ μελίσσῃ, fj ἐστιν ἐν 
yer ᾿Ασσυρίων, καὶ ἐλεύσονται, xal ἀναπαύσονται 
ἐν ταῖς φάςατξι τῆς χώρας, χαὶ ἐν ταῖς τοώγλαις τῶν 
πετρῶν, χαὶ εἰς τὰ. σπήλαια, xal εἰς πᾶσαν ῥαγάδα, 
xdi ἐν παντὶ ξύλω. Ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ ξυρήσει Κύ- 
ριος ἐν τῷ ξυρῷ τῷ μεγάλῳ, τῷ μεμισθωμένῳ πέ- 
ραν τοῦ ποταμοῦ βασιλέως ᾿Ασσυρίων, τὴν χεφαλὴν, 
κλὶ τὰς τρίχας τῶν ποδῶν, χαὶ τὸν πώγωνα ἀφε- 
Ast. Καὶ ἔσται ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, θρέψει ἄνθρω- 
πος δάμαλιν βοῶν, xal δύο πρόδατα, xai ἔσται ἀπὸ 
τοῦ πλεῖστον ποιεῖν γάλα" φάγεται βούτυρον, ὅτι 


cantur, vel bona, vel mala in die illa, hoc est, quo 
tempore adveniet Emmanuel, binc jam considero- 
mus : « Sibilabit, inquit, Dominus muscis, quz 
dominantur in parte fluminis Agypti, et api quie 
est in terra Assyriorum, et venient, et quiescent in 
convallibus regionis , et in foraminibus petrarum, 
et in speluncis, et in omni scissura, et in omni li- 
gno. In die illa radet Dominus in novacula magna, 
quz) mercede conducta est, ultra fluvium regis As- 
syriorum, 321 caput et pilos pedum, et barbam 
auferet, et erit in die illa, nutriet homo juvencam 
boum et duas oves, et erit ex eo quod plurimum 
faciet lac, comedet butyrum: quoniam butyrum et 
mel comedet omnis qui relictus fuerit in terra, 


βούτυρον καὶ μέλι φάγεται πᾶς ὁ χαταλειφθεὶς ἐπὶ Β΄ οἱ erit in die illa, omnis locus ubicunque fuerin. 


τῆς γῆς. Καὶ ἔσται ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχεένῃ, πᾶς τόπος, 
οὗ ἂν ὦσι χἔλιαι ἄμπελοι χιλίων σίχλων, εἰς χέρσον 
ἔσονται χαὶ εἰς ἄχανθαν, μετὰ βέλους χαὶ τοξεύματος 
εἰσελεύσονται ἐχεῖ, ὅτι χέρσος χαὶ ἄχανθα ἔσται πᾶσα 
ἢ v5, xai πᾶν ὄρος ἀροτριώμενον ἀροτριαθέσεται. 
οὐ μὴ ἐπέλθῃ ἐκεῖ φόδος " ἕσται γὰρ ἀπὸ τις χέρσου 
σγυ xal ἀχάνθης εἰς βόσχημα προθάτου, xoi χατα- 
πάτημα βοός.» Τοσαῦτα ἔσεσθαι ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ 
Ἐμμανουὴλ ἡ παρηῦσα προφττεία περιέχει" ἅπερ 
ὁποίας ἔχεται θεωρίας ὥρα διελθεῖν, τὴν διάνοιαν 
ἐπιτεμνομένους. « Συριεῖ, » φησὶ, « Κύριος μνίαις ἐν 
τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνη, αἵ χυριεύουσι μέρους ποταμοῦ Al- 
ύπτου, χαὶ τῇ μελίσσῃ, ἢ ἐστιν ἐν χώρᾳ ᾿Ασσυρίων"» 
ταῖς μὲν προτέραις εἰδωλολατρῶν ἀνδρῶν ψυχαῖς ἣ 
καὶ δυνάμεσιν, ὡς οἶμαι, ἀκαθάρτοις χαὶ ἀηδέσι 
μυίαις ὀνομαζομέναις, xaX μνίαις Αἰγυπτιαχαῖς, θυ- 
σίαις καὶ αἵμασιν εἰδώλων χαιρούσαις - τῇ δὲ με- 
λίστῃ ζώῳ χέντρον ἐπιφερομένῳ, βασιλεύειν τε xal 
βασιλεύεσθαι, χαὶ πολεμεῖν ἐπισταμένῳ, ἀμύνεσθαί 
τε χαὶ τιτρώσχειν εἰδύτι τοὺς ἀνθισταμένους. Ταύτας 
οὖν ὁμοῦ συνελθούσας, τὰς μὲν ἐχ τῆς τῶν εἰδωλο- 
λατρῶν χώρας, τὰς δὲ ἀπὸ τῆς τῶν χατευθυνόντων 
τῆς (χατευθύνοντες γὰρ οἱ ᾿Ασσύριοι ἑρμηνεύον- 
sai), χελεύσει ὥσπερ τύρισμά τι τοῦ Κυρίον xal 
Θεοῦ τῶν ὅλων τῆς Ἰουδαίας ἀπάσης ἐπιχρατήσειν 
διὰ τὴν εἰς Χριστὸν ἀπιστίαν αὐτῶν, ἐν τῇ ἡμέρᾳ 
τοῦ ἙἘμμανουὴλ, φησί. Σημαίνει δὲ διὰ τούτων ἔθνη 
ἀλλόφυλα καὶ στρατιωτιχὰ οἰχήσειν τὴν Ἰερουσαλὴμ 


mille vites pro mille siclis, in terram incultam crunt, 
et in spinam, cum sagitta et arcu ingredientur illuc, 
quoniam terra inculta et spina erit omnis terra, et 
oinnis mons qui aratur, arabitur. Non accedet illuc 
terror, erit enim a terra inculta et spina in pascua 
ovis, et in conculcationem bovis **. » Bec tam 
multa futura in die Emmanuel, presens prophetia 
complexa est, qu:ze quali contemplatione scrutanda 
sint, jam experiri tempus est, ipsam interim sen- 
tentiam dividentes : « Sibilabit, inquit, Dominus 
muscis in die illa, qux doninantur in parte fluui- 
nis Zgypti, et api φυ est in terra Assyriorum, » 
ubi virorum prius simulacra adorantium animas, 
aut etiam quas.lam et immundas οἱ infestas  pote- 


^ giatles, muscas arbitror nominari, el muscas /Egy- 


ptiacas, qua sacrificiis et cruoribus simulacro- 
rum gaudent. Apis vero est animal aculeo arma- 
Uim, et quod regnandi, ac sub rege degendi, bel- 
landique scientiam habet, et ulcisci ac vulnerare 
adversantes idoneum est. Hasce igitur in locum 
unum convenientes, alias quidem de regione eo- 
rum qui simulacra adorant, alias vero de terra gu- 
bernantium (Assyrii enim ex interpretatione nomi- 
nis gubernantes intelliguntur), jussu et quasi sibila- 
tione Domini et Dei rerum omnium, Judzz univere 
sae imperaturas, propter ipsius in Christum incre- 


. dulitatem ait, in die Emmanuel. His autem verbis 


significat gentes externas et. militares, habitaturas 


xal τὴν Ἰουδαίαν γὴν * ὅπερ xat ὁ Σωτὴρ ἡμῶν λευ- p Jerusalem. et Judzam terram. Quod quidem ipsum 


χοτέροις ὀνόμασιν ἐθέσπιζεν, εἰπὼν, « Καὶ 'Iepou- 
σαλὴμ ἔσται πατουμένη ὑπὸ ἐθνῶν" » ὃ xal τέλους 
ἔτυχε, μετ᾽ οὐ πολὺν χρόνον τῶν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
φωνῶν, Ῥωμαίων τὴν πόλιν ἑλόντων, ἀλλοφύλους τε 
ἄνδρας αὐτόθι χατοιχισάντων χαὶ ἐπὶ τοῦ τόπου 
καταστησάντων. Πάλιν δὲ ὁ αὐτὸς Κύριος ξυρήσειν λέ- 
γεται ἐν τῷ τοῦ βασιλέως ᾿Ασσυρίων ξυρῷ, ἤτοι τῇ 
χολαστικῇ δυνάμει: τοῦ ἄρχοντος τοὺ αἰῶνος τούτον, 
τὴν χεφαλὴν, xat τοὺς πόδας, χαὶ τὸν πώγωνα, οὐχ 
ἄλλου τινὸς ἢ αὖθις τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, τοῦτ᾽ ἔστι 
τὸν χύσμον αὑτῶν xal τὴν δόξαν περιελεῖν διὰ τῆς 
τῶν χαθόλου ἐπιχρατούντων ἀρχῖς. Ῥωμαίους δὲ εἷ- 
ναι τούτους αἰνίττεται, Διὰ γὰρ τοῦ τῶν ᾿Ασσυρίων 


48 ]s3, vii, 18-25. 


evidentioribus verbis Salvator nester cecinit, ubi 
ait : « Et Jerusalem conculcabitur a gentibus, » quod 
oraculum hau ita multo post illas Salvatoris no- 
stri voces exitum | invenit, Romanis ipsam urbem 
expuguantibus, illicque diversi generis viros collo- 
cantibus οἱ in loco statuentibus. Rursus idem Do- 
minus abrasurus dicitur in regis Assyriorum no- 
vacula, hoe est, castigatoria vi principis szeculi hu- 
jus, caput et pedes et barbam, non alterius cujus- 
piam quam rursus Judaicz gentis, hoc est, 322 
ornamentum et gloriam ablaturus per eorum, qui 
universo imperant , principatum. Hos autem nou 
alios quam Romanos esse innuit. Nomineenim As- 


507 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


syriorum, quodcunque per singula tempora genti- A ὀνόματος ἡγοῦμαι τὴν xa0' ἕχαστον χρόνον ἐπιχρα- 


bus impositum est regnum, significari arbitror, 
propterea quod ex Hebraica lingua interpretantüibus 
Assyrii gubernantes significant, Itaque nunc guber- 
nantes Romani sunt. Nam revera Deus universi, 
Romanorum novacula , hoc est , civili ac bellica 
vi omnem Judaicz gentis gloriam, in qua prius su- 
perbiebat, omnemque ipsorum fortitudinem, qua 
per barbam et pilos pedum significatur, abstulit. 
Neque enim alio unquam tempore prius quam post 
Salvatoris nestri, hoc est, post ipsius Emmanuel 
ertum, omne illis ornamentum abstulit Deus per 
principatum Romanorum. Sed pro « rege Assyrio- 
rum » Aquila quidem, « in regno Assyriorum, » 
Theodotion autem, « in rege Ássyriorum » conver- 
tit, itemque Symmachus ; qui quidem sic ostendunt 
quod non regis Assyriorum caput abradendum esse 
minetur oraculum, scd regis ejus novacula, atque in 
eo ipso rege Assyriorum, iis quz in hac prophetia 
continentur afficiendam esse Judaicam gentem. Ὡς 
autem etiam ipso eventu comprobantur. Per otium 
vero unusquisque alia complura , si observaverit, 
apud prophetas inveniet, quasi de persona Assyrio- 
rui dicta, quz: nullo modo accommodari Assyriis 
possunt, sed regno quod per singula tempora uni- 
versis gentibus dominetur. Etenim jam etiam Per- 
sas apud Hebreos invenimus Assyrios nominari. 
Qiiocirca nunc quoque putavimus principatum Ro- 
manorum hoc oraculo significari. Gubernare enim 


ipsum hunc, et eumdem gubernari a Deo, post Sal- c 


vatoris nostri adventum cernimus. Nemo tamen 
suspicetur omnia nos dicere, quxcunque in divinis 
libris de Assyriis leguntur, ad Romanos esse refe- 
renda (fatuum erim idatque impudentiz obnoxium), 
sed quasdam esse propheticas voces, testimoniis, 
qui de Christo feruntur, implicitas, quas dicimus 
de Romanis per Assyriorum appellationem acci- 
penlas ex numinis interpretatione, quod sem- 
per regnum illud, quod per singula tempora gen- 
tibus impositum est, representat, «quemadmo- 
dum suo tempore demonstrabimus. Alque ego 
quidem , dum hujus expositionis rationem me- 
cum inquiro, arbitror ob nihil aliud 393 ora- 
cula prophetica non commemorare nominatim 


τοῦσαν τῶν ἐθνῶν βασιλείαν σημαίνεσθαι, διὰ τὸ 
χατευθύνοντας ἀπὸ τῇς 'E6palov φωνῆς ἑρμηνεύ- 
εσθαι τοὺς ᾿Ασσυρίους" ὥστε εἶναι Ῥωμαίους τοὺς 
νῦν χατευθύνοντας. Ἐπεὶ χαὶ ἀληθῶς τῷ Ῥωμαίων 
ξυρῷ, ἤτοι τῇ πολιτιχῇ xal πολεμιχῇ δυνάμϑι, πᾶσαν 
τὴν δόξαν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, ἐν f| τὸ πρὶν ἐχόμα, 
χαὶ πᾶσαν αὐτῶν τὴν ἀνδρείαν διὰ τοῦ πώγωνος χαὶ 
τῶν τριχῶν χαὶ τῶν ποδῶν σημαινομένην, περιεῖλεν 
ὁ τῶν ὅλων Θεός. Οὐδὲ ἄλλοτε γοῦν πω πρότερον ἐξ 
αἰῶνος ἣ μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, αὐτοῦ δὴ τοῦ 
"Eupgavovtà γένεσιν, περιεῖλεν αὐτῶν ὁ Θεὸς πάντα 
τὸν χόσμον, διὰ τῆς τῶν Ῥωμαίων ἀρχῆς. ᾿Αντὶ δὲ, 
τοῦ βασιλέως ᾿Ασσυρίων, ὁ μὲν ᾿Αχύλας, « ἐν βασι- 
λείᾳ ᾿Ασσυρίων, ». ὁ δὲ Θεοδοτίων, « ἐν τῷ βασιλεῖ 
τῶν ᾿Ασσυρίων, ν ἐχδέδωχεν * ὁμοίως δὲ xal Σύμμα- 
χος " σαφὲς ποιοῦντες, ὅτι μὴ τοῦ βασιλέως ᾿Ασσυ- 
ρίων τὴν χεφαλὴν ξυρήσειν ὁ λόγος ἀπειλεῖ, ἀλλ' ἐν 
τῷ αὑτοῦ ξυρῷ, xat ἐν αὑτῷ τε τῷ βασιλεῖ τῶν ᾿λσ- 
συρίων τὰ προφητευόμενα διαθήσειν τὸ Ἰουδαίων 
ἔθνος. Τούτοις οὖν xal ἡ ἔχθασις ἐπιμαρτυρεῖ τῶν 
λόγων. Ἐπὶ σχολῆς δέ τις xal πλεῖστα ἕτερα, ὥσπερ 
εἰς ᾿Ασσυρίων πρόσωπον ἐν ταῖς προφητείαις elpr- 
μένα εὕροι ἂν ἐπιττρήσας, οὐδαμῶς μὲν τοῖς ᾿Ασσυ- 
ρίοις ἐφαρμόσαι δυνάμενα, τῇ δὲ ἐπιχρατούσῃ χαθό- 
ou τῶν χατὰ χρόνους ἐθνῶν βασιλείᾳ. “Ἤδη γοῦν xai 
Πέρπας εὕρομεν παρὰ Ἑόραίοις ᾿Ασσυρίους ὠνο- 
pa3pívoug. Διὸ χαὶ vuv ὑπειλήφαμεν αἰνίττεσθαι 
τὸν λόγον τὴν Ρωμαίων ἀρχὴν " χατευθύνουσαν γὰρ 
χαὶ χατευθυνομένην ὑπὸ τοῦ Θεοῦ μετὰ τὴν Σωτῆρος 
ἡμῶν παρουσίαν ὁρῶμεν. Μηδεὶς ὃΣ ὑπολαμδανέτω 
πάντα ἡμᾶς λέγειν τὰ περὶ ᾿Ασσυρίων ἐν ταῖς 
θείαις φερόμενα Γραφαῖς ἐπὶ Ῥωμαίους ἀνάγεσθαι 
(ἐλίθιον γὰρ καὶ ἀναιδὲς τοῦτο), ἀλλά τινας εἶναι 
προφητιχὰς φωνὰς ταῖς περὶ τοῦ Χριστοῦ μαρτυ- 
ρίαις συμπεριπεπλεγμένας, ἅς φαμεν περὶ Ῥω- 
μαίων αἰνίττεσθαι διὰ τῆς τῶν ᾿Ασσυρίων προσηγο- 
ρίας, ἐχ τῆς τοῦ ὀνόματος ἑρμηνείας αἰεὶ συνιστα- 
μένης τῆς κατὰ χρόνους ἐπιχρατούσης τῶν ἐθνῶν 
βασιλείας, ὡς ἐπὶ χαιροῦ τοῦ προσήχοντος παραστῆ- 
σομεν. Καὶ ἔγωγε τὸν λογισμὸν τῆς αὐτῆς ἀποδόσεως 
πρὸς ἐμαυτὸν διερευνώμενος, οἶμαι δι᾽ οὐδὲν ἕτερον 
μὴ ὀνομαστὶ τῶν Ῥωμαίων μνημονεῦσαι τὰ προφη- 
τιχὰ λόγια ἃ διὰ τὸ μέλλειν ἐπὶ τῇς Ῥωμαίων βασι- 


Romanos, quam quod Homanis regnantibus, Sal- D λείας τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡλῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ δια- 


vatoris nostri doctrina in oinnes homines suum 
lumen eral missura, et Scripture propheticz in 
ipsa Romanorum urbe et in omnibus gentibus Ro- 
mano imperio subjectis publicanda. Ne igilur iis 
qui imperium obtinebant ulla oriretur offensio. si 
de ipsis apertissime scriptum esset, sermonis adhi- 
lita est in oraculis obscuritas, cum quidem in aliis 
pluribus, tum vero in Danielis visionibus : queinad- 
modum in hac quoque, qu& nunc. in manibus est, 
prophetia, quie cum Assyrios appellet, gubernantes 
intel'igit. Horum ergo novacula, universum Judaicze 
gentis ornamentum, post. ipsius Emmanuel ortum 
abradendum, hoc est abolendum, canit. Przeteiea 
in ea dic de qua dictum est, ipsius, inquam, Euima- 


λάμπειν εἰς πάντας ἀνθρώπους διδασχαλίαν, xal τὰς 
προφττιχὰς Γραφὰς ἐπ᾽ αὐτῆς τε τῆς Ῥωμαίων πό- 
λεως, xal ἐν πᾶσι τοῖς ὑπὸ Ρωμαίους ἔθνεσι δημο- 
σιξύεσθαι. "Iv' οὖν τοῖς τῆς ἀρχῆς χρατοῦσι δυσαρέ- 
στησις μηδεμία γένηται ἐχ τῆς προδήλου περὶ ab- 
τῶν ἀναγραφῆς, δι᾽ αἰνιγμάτων ὁ λόγος ἐπεχρύψατο, 
ἕν τε ἑτέροις πλείοσιν, οὐ μὴν ἀλλὰ xai ἐν ταῖς τοῦ 
Δανιὴλ θεωρίαις, ὡσπεροῦν χαὶ ἐν τῇ μετὰ χεῖρας 
προφητείᾳ, ἐν f| χατευθύνοντας αὐτοὺς ὀνομάζει 
προσειπὼν ᾿Ασσυρίους. Τῷ τούτων τοιγαροῦν ξυρῷ 
τὴν σύμπαντα χόσμον τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους μετὰ τὴν 
τοῦ ἙἘμμανουὴλ γένεσιν ἀφτανισθήσεσθαι θεσπίξει. 
Ἔτι δὲ, ἐν τῇ δηλουμένῃ ἡμέρᾳ, (δῆλον δὲ ὅτι τῇ 
“ο0 Ἐμμανονὴλ, τοῦτ᾽ ἔστι τῆς τοῦ Χριστοῦ ἐπι- 


δι 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS H. — APOLOGETICA. 


513 


libus digna evaserit, easdemque potestates quielu- A χατὰ μὲν διάνοιαν, ἐν ταῖς ψυχαῖς αὑτῶν, xal ἐν 


ras in. convallibus et foraminibus petrarum, et in 
speluncis, et in omni scissura ipsoruu : ad sensum 
quidem in animis ipsoruin, οἱ in ipsis corporis sen - 
sibus, et cogitationibus, et discissis ipsurum men- 
tibus ; ad verbum autem (quod quidem in promptu 
est), per totam ipsorum regionem. Quod ipsum 
sane quis non admiretur, cum eculis cernat iniui- 
cos ipsorum omnem Judaz locum occupasse, et 
externos simulacrorumque cultores homines in cun- 
ctis ipsorum civitatibus et regionibus quievisse? 
Non igitur his solis eos esse alfficiendos ait oracu- 
lum, sed etiam novacula ejus Assyriorum regis, 
quem nos intelligimus, et caput eorum, et pilos pe- 
dum, et barbam, omnem videlicet, quo ipsi quon- 
dam àlffecti erant, ornatum abradendum. Sub eam- 
dem vero diem hanc οἱ sub idem tempus ad extre- 
mam ipsos divitiarum Dei penuriam minatur esse 
redigendos, usque adeo ut et pane rationali, 395 
et solido spiritualique cibo sint carituri, satisque 
habituri, si lacte, hoc est puerili introductorioque 
sermone, nutriantur. Ad hzc, vites ipsorum in ter- 
ram incultam fore. « Postquam enim, » utipse pre- 
plieta ait, « agricola idem et eorum Dominus exspe - 
ctavit, duni vinea uvam ferret, » eaque protulit spi- 
nas, ct vociferationem quamdani, non autem justi- 
tiam (quocirca eliam sepem ejus auferens, et 
parietein evertens, ad terram incultam vineam re- 
dacturum se a(lirmat, et eam inimicis traditurum, 
quos cum sagitta et arcu illuc ait ingressuros, ubi 


ταῖς toU σώματος αἰσθήσεσι, τοῖς τε λογισμοῖς xol 
ταῖς διεῤῥωγνίαις αὐτῶν διανοίαις * χατὰ δὲ τὴν πρό- 
χειρον λέξιν, καθ᾽ ὅλης αὐτῶν τῆς χώρας. Ὃ xal τἰς 
οὐχ ἂν ἀποθαυμάσειεν, ὀφθαλμοῖς ὁρῶν τοὺς πολε- 
μίους αὐτῶν πάντα τόπον τῆς Ἰουδαίας χατειλτ,φό- 
τας, χαὶ τούς γε ἀλλοφύλους χαὶ εἰδωλολάτρας ἀν- 
θρώπους ἐν πάσαις αὐτῶν πόλεσί τε χαὶ χώραις àva- 
πεπαυμένους ; Οὐ ταῦτα δὲ ἄρα μόνα διαθήσειν φησὶν 
αὑτοὺς ὁ λόγος, ἀλλὰ ξυρῷ τοῦ νενοημένου ἡμῖν βασι- 
λέως ᾿Ασσυρίων τὴν χεφαλὴν αὐτῶν, χαὶ τὰς τρίχας 
τῶν ποδῶν, χαὶ τὸν πώγωνα, πάντα δηλαδὴ τὸν πά- 
λαι περιχείμενον αὐτοῖς χόσμον ξυρήσειν. Κατὰ & 
τὴν αὐτὴν ἡμέραν, καὶ χατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον ἀπε!:- 
Act ἐν ἐσχάτῃ πενίξζ τοῦ χατὰ Θεὸν πλούτου χατα- 


Β στήσεσθαι αὐτοὺς, ὡς μὴ ἄρτων λογιχῶν εὐπορεῖν, 


μὴτε στερεᾶς xal πνευματιχῇῆς τροφῖςς, ἀγαπᾷν δὲ 
γάλαχτι τρέφεσθαι, τῷ νηπιώδει χαὶ εἰσαγωγιχῷ 
λόγῳ. "Ett πρὸς τούτοις χαὶ τὰς ἀμπέλους αὐτῶν εἰς 
χέρσον ἔσεαθα!. « Ἐπειδὴ γὰρ, » ὡς ὁ αὐτὸς mpogt- 
τῆς φησὶν, ε ἔμεινεν ὁ γεωργὸς ἅμα καὶ δεσπότης 
αὐτοῦ, τοῦ ποιῆσαι σταφυλὴν τὸν ἀμπελῶγα᾽ » ὁ δὲ 
ἐποίησεν ἀχάνθας, xaX οὐ δικαιοσύνην, ἀλλὰ xpavriv 
(διὸ χαὶ ἀφαιρῶν τὸν φραγμὸν αὐτοῦ, καὶ χαθαιρῶν 
τὸν τοῖχον εἰς χέρσον, χαταστήσειν τὸν ἀμπελῶνα 
μαρτύρεται, καὶ τοῖς ἐχθροῖς παραδώσειν αὑτὸν, οὖς 
μετὰ βέλους καὶ τοξεύματος εἰσελεύσεσαθαί φησιν 
ἐχεῖ τοὺς τὴν ἐξουσίαν εἰληφότας ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, το} 
παραδόντος αὐτοῖς οὐχ ἀχρίτας, ἀλλ᾽ εὖ μάλα iv 
δίχῃ, ὅτι δὴ χέρσος καὶ ἄχανθα αὐτῶν γέγονε πᾶτο ἡ 


2 Deo, qui eos non injuria, sed jure optimo tradi- € γῇ ") διὰ τοῦτο γοῦν ἐπείπερ εἰς χέρσον καὶ ἄχανθαν 


derit, acceperint potestatem, eo quod terra inculta 
et spina omnis ipsorum terra facta sit, propterea, 
inquam, quod ad terram incultam et spinam ipsi sc- 
lpsos redegerunt), « Ingredientur,» inquit, « iliuc cum 

Ca:erum noli, quaso, mirari, si hic quoque 
adumbrate et per figuras obscurissimas reddita 
sunt. Jam enim prius dispensationis hujusmotx 
causa dicta est, quod utique oraculum voluerit ex- 
tremum Judaicz gentis occultare interitum, ut apud 
eam Scriptura ad nostrum ipsarum gentium profe- 
ctum utilitatemque servaretur. Nain si ipsis quidein 
palam interitum, gentibus autem bona prophetia 
pollicite essent, ac praedixissent, nemo apud Ju- 


αὐτοὶ ἑαυτοὺς κατέστησαν, « Εἰσελεύσονται, » φησὶν, 
« ἐχεῖ μετὰ βέλους xal τοξεύματος, οἱ τὴν κατ αὖ- 
τῶν ἐξουσίαν εἰληφότες. » 


sagitta et arcu, qui contra ipsos potestatem acesgerint.» 


Μὴ θαύμαξε δ᾽ εἰ xai ταῦτα συνεσιαφιημάνως xol 
δι᾽ αἰνιγμάτων ἀποδέδοται. Λέλεκται vode ἤθη Ἐρότε- 
pov 1j αἰτία τῆς τοιαύτης οἰχονομέας τοῦ Mrrou, βου- 
ληθέντος ἐπιχρύψασθαι τὸν ἔσχατον τοῦ Ἶουδαίων 
ἔθνους ὄλεθρον, ὡς àv φυλάττοιτο παρ᾽ αὐτοῖς ἡ 
Γραφὴ εἰς ἡμῶν τῶν ἐθνῶν βελτίωσέν τε xai ὠφέ- 
λειαν. Εἰ γοῦν ἀναφανδὸν αὐτοῖς μὲν ὄλεθρον, τοῖς 
δὲ ἔθνεσιν ἀγαθὰ προεχήρυττον αἱ προφητεῖαι, οὐδεὶς 
ἂν περὶ αὐτὰς ἐσπούδασε τῶν ix περιτομῆς, ἀλλὰ 


dxos earum sLudiosus fuisset, sed eas tanquam ipsis p) ὡς αὑτοῖς ἐναντίας οὔσας xal ἐχθρὰς διέφθειραν ἂν 


rontrarias alque inimicas delevissenL, atque ita 
nobis, qui de gentibus profecti sumus, neutiquam 
licuisset prophetarum de Salvatore nostro et de no- 
bis ipsis testimoniis uti. Caterum cum tam multa 
iu die Einmanuel Judaicze genti, sccundum alteram 
interpretationem, eventura essenl, eorum qui ex 
ipsis relinquendi sint paucitas quadam futura dici- 
tur, de qua ait Apostolus : « lteliquie secundum 
electionem gratiz facte. sunt 5 : » Ex hac autein 
paucitate qui fuerit, « nutriet , inquit, juvencam 
boum, οἱ duas oves, » et ex eo quod plurimum t fa- 
Ciel lac, butyrum et. mel comedet. » Talis autem 


δ Hom. xt, 5. 


αὐτὰς, καὶ οὐχέθ᾽ ἡμῖν τοῖς ἐξ ἐθνῶν παρῆν ταῖς τῶν 
“προφητῶν περὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, χαὶ περὶ ἡμῶν 
αὐτῶν μαρτυρίαις χρήσασθαι. ᾿Αλλὰ γὰρ τοσούτων 
ἐν τῇ τοῦ Ἐμμανουὴλ ἡμέρᾳ περὶ τὸ Ἰουδαίων ἔθνος 
γενησομένων, χατὰ τὴν ἑτέραν ἑρμηνείαν, σπάνιός 
τις ἔσεσθαι λέγεται ὁ χαταλειφθεὶς ἐξ αὐτῶν, περὶ 
οὗ φησιν ὁ 'Anóstoloc* « Λεΐμμα xat ἐχλογὴν χά- 
ριτος γέγονεν" ὃς δὴ θρέψει δάμαλιν βοῶν, καὶ δύο 
πρόδατα, xal ἀπὸ τοῦ πλεῖστον ποιεῖν γάλα, βούτυ- 
ρον χαὶ μέλι φάγεται. » Τοιοῦτος. δὲ ἡμῖν ἀπεδείχθη 
χατὰ τὴν δευτέραν ἀπόδοσιν πᾶφ ὁ ἀποστολιχὸς τῶν 


μαθητῶν χορὺς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. 


LAE 


DEMONSTRATIONIS EYANGELIC/E LID. VII. AP! 


Ὥσπερ δὲ ὁ χαταλειοθεὶς οὗτος τοιοῦτος ἔσεσθαι Α a nobis in sceunda expositione omnis apostolicus 


προφτιεύεται, οὕτω χαὶ tf; χώρας ἁπάσης τοῦ "lou- 
δαΐων ἔθνους, τοῦ τε ἀμπελῶνος αὐτῶν εἰς χέρσον 
χαὶ ἄχανθαν εταδεύλτμένου, χαὶ διὰ ταῦτα τοῖς 
Ξολεμίοις παραδεδομένου, ἔμπαλιν ix θατέρου μέ- 
pou; πᾶν ὄρος ἀροτριώμενον ἀροτριαθήσεσθαι προ- 
φητεύεται. ᾿Ηγοῦμαι δὲ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ 
Χριστοῦ Ἔχχλησίαν οὕτως αἰνίττεσθαι, περὶ ἧς xal 
αὐτός φησιν᾽ « Οὐ δύναται πόλις χρυδῆναι ἐπάνω 
ὄρους χειμένη. » Τὸ γὰρ ἐπηρμένον μετέωρόν τε 
x3i ὑψιπετὲς τοῦ τῆς Ἐχχλησίας πολιτεύματος ὄρος 
ἡγοῦμαι διὰ τούτων ἀνηγορεῦσθαι. Τοῦτο δ᾽ οὖν, 
φῃσι, τὸ ὄρος ἀροτριώμενον ἀροτριαθήσεται ὡς μὴ 
ἐπελθεῖν ἔχεῖ φόδον, ἀλλὰ xat εἰς τοσοῦτον αὑτὸ μετα- 
θαλεῖσθαι ἀπὸ τῆς προτέρας ἐρημίας, χαὶ χέρσου χαὶ 
ἀχάνθης, ὡς ἐπιτήδειον χαταστῆναι εἰς βύσχημα 
προβάτου, καὶ χαταπάτημα βοός. Καὶ πάρεστί γε 
ἐπιλογίσασθαι, ὅπως ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐχχλησία, πά- 
λλι οὖσα χέρδος χαὶ ἄχανθα, διὰ τῆς αὐτοῦ χάρι- 
«ὃς εἰς τοσοῦτον faces μεταθολῇς, ὥστε πόαν xal 
βυτάνην εὔθετον τῆς λογιχῖς xapmogopiag ἐπὶ το- 
σοῦτον βλαστῖ)ζαι, ὡς xal τοὺς προδατώδεις xal 
ἀἁπλουστέρους ἀτολαύειν αὐτῇ: δύνασθαι, τούς τε ἐν 
ἕξει τελειότέρᾳ προδεδηχότας ἀροῦν xa γεωργεῖν 
αὑτὴν, βδας προσαγορευομένους, ὡσπεροῦν τὸν θεῖον 
᾿Απόστολον καιδεύοντα παρεστήσαμεν ἐν τῷ φάναι" 
« Μὴ τῶν βοῶν μέλει τῷ Θεῷ ; ἣ δι᾽ ὑμᾶς πάντως 
λέγει ; δ᾽ ὑμᾶς τὰρ ἐγράφη, ὅτι ὀφείλει ὁ ἀροτριῶν 
ἐπ᾽ ἔλκίδι ἀροτριξν, xoà ὁ ἁλοῶν ἐπ᾽ ἐλπίδι τοῦ μετ- 
ἐτειν. » Ὀὔτως ἢ πάλαι ἔρημος xat χέρσος μεταδέ- 
ὄληχε κατὰ τὴν τοῦ Χριστοῦ παρουσίαν, ὡς χαὶ τοῖς 
οὕτω νενοημένοις βυυσὶν εἰς τὴν χατάλληλον γεωρ- 
γίαν ἐπιτηδείως ἔχειν. Ἔπίττησον δὲ τίνα τρόπον 
ὑπὸ μίαν καὶ τὴν αὐτὴν διάνοιαν γένεσις ἐχ Παρθέ- 
vou προφητεύεται, καὶ χατὰ τὸ αὐτό φησιν ὁ λόγος 
τὴν μὲν πάλαι χαρποφόρον YT, τὸ πρὶν οὖσαν χι- 
λίων σίχλων, εἰς χέρσον ἔσεσθαι χαὶ εἰς ἄχανθαν, 
πᾶσάν τε τὴν γῆν αὐτῶν, διὰ τὸ γενέσθαι εἰς ἄχαν- 
θαν χαὶ εἰς χέρσον, παραδοθήσεσθαι τοῖς μετὰ βέλους 
χαὶ τοξεύματος εἰσελευσομένοις. Τοὐναντίον δὲ πεί- 
cz130a« πᾶν ὄρος" ἀπὸ γοῦν τῆς προτέρας χέρσου xal 
ἀχάνθης μεταδαλεῖσθαι εἰς βόσχημα προθάτου, xal 
χαταπάᾶτημα βοὸς, ὥστε αὐτὸ ἀροτριώμενον ἀροτρια- 
θήσεσθαι, καὶ μὴ ἐπελεύσεσθαι ἐχεῖ φόθον. AU ὧν 


discipulorum Salvatoris nostri Jesu Christi chorus 
demonstralus est : sed quemadmodum hic qui re- 
lictus sit, talis futurus ex prophetia declaratur, 
12 postquam universa Judaicz gentis regio, et 
vinea ejusdem, in terram incultam et spinam com- 
mutata fuerit, et propterea hostibus tradita, rursus 
ex altera parte omnis mons qui aratur, arandus 
esse ab eadem prophetia przdicitur. 996 Arbitror 
autem Salvatoris nostri Jesu Christi Ecclesiam eo 
modo significari, de qua ipse ait : « Non potest ci- 
vitas abscondi supra montem pos:ta * ; » quod enim 
in Ecclesia publicis actionibus elatum et sublime et 
ad superna tendens sit, montem arbitror his veibis 
appellari : hunc igitur montem, qui aratur, aratum 
iri ait, ita quidem ut illuc terror accessurus non 
sit, quin potius usque adeo a priore solitudine, et 
terra inculta et spina commutandum, ut idoneus fu- 
{0115 sil qui evadat in pascua ovis et conculcatio- 
nem bovis. Et sane ratione colligere possumus 
quemadmodum Christi Ecclesia, quz? olim erat terra 
inculta et spina, ad tantam commutationem per 
ipsius gratiam pervenerit, uL herbam rationalis 
fertilitatis eL pabulum opportunum usque adeo pro- 
tulerit, ut et ovibus similes et simpiiciores ea frui 
possint, et qui ad habitum perfectiorem pervene- 
rint, qui boves appellantur, eamdem arare et co- 
lere, eo sane modo quo divinum Apostolum do- 
centem ostendimus, ubi ait : « Nunquid de bobus 
cura est Deo? Àn propter vos omnino dicit, propter 
vos enim scripta sunt, quoniam debet qui arat, in 
spe arare, et qui triturat, in spe participare '*. » 
lta qua olim deserla incultaque erat terra, post 
Christi adventum commutata est, ut quos eo imodo 
boves intelleximus, iis convenientis aptz:eque agri - 
colationis usum idoneum przbeat. Attende vero 
quonam modo sub uno eodemque sensu ortus de 
Virgine canitur : et pariter, inquit, oraculum, quz 
olim fertilis terra et quz prius mille siclorum erat, 
in terram incultam erit, et in spinam, omnisque 
eorum terra, propterea quod futura sit in spinam 
et terram incultam, tradetur iis qui cum sagitta et 
arcu accedent. Contrarium vero patietur omnis 
mons : nam a priore inculta terra et spina muta- 


σεφῶς ἡγοῦμαι σημαίνεσθαι τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν p bitur in pascua ovis et conculcationem bovis; ita- 


ix Παρθένου γένεσιν, χαὶ «à μετὰ ταύτην ὁμοῦ xal 
ἁδρόως Ἰουδαίοις τε xai τοῖς λοιποῖς ἔθνεσι συμθεόγ- 
χότα " τὴν γοῦν ἑκατέρων τῶν ταγμάτων εἰς τούναν - 
«τίον μεταδολὴν, τῶν μὲν τὴν ἀπὸ τῶν χρειττόνων ἐπὶ τὸ 
χεῖρον, τῆς δὲ ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλησίας τὴν ἀπὸ τῆς πάλαι 
ἐρημίας ἐπὶ τὴν χατὰ Θεὸν χαρποφορίαν, ἅπερ, xa0' 
ἕνα xat τὸν αὐτὸν χαιρὸν τῆς τοῦ Ἐμμανουὴλ ἐπιφα- 
welac ἐπιτελεσθήσεσθαι προφττευθέντα, ταῖς προῤῥή- 
σεσιν ἀχολούθως οὐχ ἄλλοτε, ἣ μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος 
ἢμῶν παρουσίαν τέλος εἰληφότα δείχνυται, διά τε τῶν 
ἐμφανῶς εἰρημένων χατὰ Ἰουδαίους πραγμάτων, χαὶ 


διὰ τῆς ἐξ ἐθνῶν Ἔχχλησίας, ΕΣ υδνγὰρ χαξὰ τὴν παρ- 


*» Matth. v, 16. 9 I Cor. ix, 9, 10. 


que ipse qui aratur arabitur, neque illuc terror ad- 
veniet. Quibus verbis plane arbitror significare Sal- 
vatoris nostri ortum de Virgine, et quz post illum 
simul atque acervalim, et Judxis et reliquis. genti- 
bus eventura erant : siquidem utriusque ordi- 
nis mutationem in contrarium prophetia demon- 
strat, Judaicze quidem gentis a meliore in pejus, 
collecte autem de gentibus Ecclesie, a priore 
sterilitate ac solitudine, in fertilitatem secua- 
dum Deum; quae quidem dum sub unum 397 
et idem tempus quo Emmanuel adveniet absol- 
venda canuntur, oraculi veritatem eventus cori- 


$15 


EUSEBII CESARgÉNsIS OPP. PARSII. — APOLOGETICA. 


516 


probavit. Non enim alias quam post Salvatoris no Α οὐσίαν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, αὐτοῦ δὴ Ἰησοῦ τοῦ Χρι- 


stri adventum, finem accepisse demonstrantur, tum 
ex iis rebus quz? plane de Judzis dictze sunt, tum 
ex ipsa quz de gentibus collecta est Ecclesia. Nam 
si post adventum Salvatoris nostri, ipsius, inquam, 
Jesu Christi, regnum ac principatus apud Judzos 
et apud Damascenos esse non desiisset ; et nisi ante 
oculos nostros, nobis ipsis intueri liceret relictam 
abillis terram, et ab externis ac simulacrorum cul- 
tricibus nationibus habitatam ; preterea, si non in 
terram incultam et spigam, omne quodcunque olim 
venerabilissimum sacri apud illos sanctuarii decus 
habebatur, commutatum essel, et nisi cultores si- 
mulacrorum , impurissimi homines , illorumque 
hostes cum sagitta et arcu invadentes, et ab ipso 
Domino impulsi ab externis regionibus venissent, 
et in ipsorum terris quievissent, omnemque locum 
omnemque civilatem ipsorum occupassent : et rur- 
sus, nisi a terra inculta et spina, et ab ea quae 
prius erat colendi negligentia, per Salvatoris nostri 
doctrinam commutatze omnes , quaecunque in ipsum 
crediderunt, gentes, religiosam οἱ secundum Deum 
rationalem fertilitatem cultumque accepissent ; ad 
hzc, nisi oculis Christuin intuiti, non credidissent, 
et nisi docentem audivissent, auditumque respuis- 
sent, et nisi reliqua qux in eadem prophetia ccnti- 
nentur, post tempora Jesu Salvatoris nostri exitum 
sortita esse ostenderentur, sane non ipse esset ha- 
bendus, quem prophete intelligunt. Sed si cuivis, 
vel c:co, ut aiunt, perspicua oraculorum eventa 
exsistunt, qux& quidem non alias quam post tem- 
pora adventus illius completa sunt, quid amplius 
opus est de illius ortu ex Virgine dubitare, ac non 
potius benigna quadam ratiocinatione ex iis quz 
adhuc cernuntur, rerum quoque ipsarum ini*io fi- 
dem facere? ΠΡΟ vero ipsa. qu:e adhuc cernuntur, 
qux tandem sunt, nisi Jud:eorum in illum fneredu- 
litas (quz planissime secundum ipsum oraculum 
completur, quod ait: « Auditu audietis et non in- 
telligetis, et intuentes intuebiimini, et non videbitis : 
crassum enim factum est cor populi hujus»), et 
ipsius Jerusalem obsidio, et prisci illius sanctuarii 
extrema solitudo, et externarum gentium, quz sti- 
mulis, hoc est asperioribus imperiis, ipsos in ser- 


vitutem redigunt, in ipsorum terra habitatio, 328 ἢ 


(hoc enim significabant muscarum atque apum 
exempla), et denique ipsarum gentium a priore so- 
litudine ad culturam secundum Deum commutatio? 
liec igitur qux oculis cernuntur, quis non adimi- 
retur atque obstupescat? Quis porro non vere divi- 
num fateatur vaticinium? cum audiat ante totos 
nille 2nnos apud majores h:wcin libris ipsorum 
contineri et versari, qu: tamen non alias ad finem 
pervenerint, quam post Salvatoris nostri adventum? 
Quod si admirabilis est. przdictio, itemque admi- 
rabilior et supra omnem rationem ipsius przdi- 
ctionis eventus, quid amplius dubitare opus est, 
utrum primus ejus de quo prophete loquuntur 
accessus, admirabilem et supra omnem hominis 


στοῦ, μὴ πέπανται βασιλενομένη ἡ τῶν Δαμασχηνῶν 
ἀρχὴ καὶ τῶν Ἰουδαίων, xat εἰ μὴ ἐν ὄψεσιν ἡ μὲν αὑτοῖς 
νῦν θεωρεῖται καταλελειμμένη ὑπ᾽ αὐτῶν ἡ γῆ. xX 
ὑπ᾽ ἐθνῶν ἀλλοφύλων καὶ εἰδωλολατρῶν χατοιχου pé vt, 
χαὶ πρὸς τούτοις εἰ μὴ γέγονεν εἰς χέρσον χαὶ ἄχαν- 
θαν πᾶσα ἣ πάλαι σεμνοτάτη, αὐτοῦ δὴ τοῦ ἑεροῦ 
αὐτῶν ἁγιάσματος ὥρα, καὶ εἰ μὴ εἰδωλολάτραι, ἀχά- 
θαρτοι ἄνδρες, οὗ τε πολέμιοι αὐτῶν χατὰ βέλους xal 
τοξεύματος ἐπελθόντες, ὑπ᾽ αὐτοῦ γε τοῦ Κυρίου παρ- 
ορμηθέντες Ex τῆς ἀλλοδαπῆς ἐληλύθασιν, ἀνεπαῦ 

σαντό τε ἐν ταῖς χώραις αὐτῶν πάντα τόπον xaX πάσας 
τὰς πόλεις αὐτῶν ἰδιοποιησάμενοι" χαὶ ἔμπαλιν, εἰ 
μὴ ἀπὸ χέρσου xaX ἀχάνθης τῆς πρὶν ἀγεωργίας διὰ 
τῆς τὸῦ Σωτῆρος ἡμῶν διδασχαλίας μεταδαλόντα 
πάντα τὰ εἰς αὑτὸν πεπιστευχότα ἔθνη τὴν εὐσείτ, 
xaX χατὰ Θεὸν λογιχὴν ἀπείληζε χαρποφορίαν " xal 
ἐπὶ τούτοις, εἰ μὴ ὀφθαλμοῖς τὸν Χριστὸν ἰδόντες οὐχ 
ἐπίστευσαν, χαὶ διδάσχοντος ἀχούσαντες εἰ μὴ παρ- 
ἔχουσαν, xal εἰ μὴ τὰ λοιπὰ τῆς προφητείας ἐναρ- 
γέστατα τέλους τυχόντα ἀπὸ τῶν χρόνων Ἰησοῦ τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν δείχνυται, οὐχ ἂν εἴη αὐτὸς ὁ προφη- 
τευόμενος. Εἰ 6b χαὶ τυφλῷ, ὥς φασι, δῆλα τὰ τῶν 
λόγων ἀποτελέσματα, οὐχ ἄλλοτε f) ἀπὸ τῶν χρόνων 
τῆς ἐπιφανείας αὑτοῦ πεπληρωμένα, τί χρὴ λο:πὸν 
καὶ περὶ τῆς £x Παρθένου γενέσεως αὑτοῦ ἀμφιδόλως 
ἔχειν, οὐχὶ δὲ εὐγνώμονι λογισμῷ ἀπὸ τῶν εἰσέτι νῦν 
ὁρωμένων xat τὴν χαταρχὴν τῶν πραγμάπτων πιστοῦ- 
σθαι; ὁρώμενα δὲ εἰσέτ: νῦν τίνα ἄν εἴη ἀλλ᾽ ἣ ἡ 


C Ἰουδαίων εἰς αὐτὸν ἀπιστία, (ἐναργῶς κατὰ τὸν ypr- 


σμὸν πληρουμένη τὸν φάσχοντα᾽ « 'Axof] ἀχούσετε, xol 
οὐ μὴ συνῆτε, xaX βλέποντες βλέψετε, χαὶ οὐ μὴ 
ἴδητε ἐπαχύνθη γὰρ ἡ χαρδία τοῦ λαοῦ τούτου») 
χαὶ ἡ πολιορχία τῆς Ἱερουσαλὴμ, xai τοῦ πάλαι αὖ- 
τῶν ἀγιάσματος ἡ παντελὴς ἐρήμωσις, τῶν “ε ἀλλο- 
φύλων ἐθνῶν ἐπὶ τῆς χώρας αὐτῶν χατοίχησις, μετὰ 
χέντρων αὐτοὺς, τοῦτ᾽ ἔστι μετὰ σχληρῶν ἐπιταγμά- 
τῶν, χαταδουλουμένων,, (τοῦτο γὰρ ἐδήλου τῶν μυιῶν 
xai μελιττῶν τὰ παραδείγματα *) xat ἐπὶ πᾶσιν f τῶν 
ἐθνῶν ἀπὸ τῆς προτέρας ἐρημίας εἰς τὴν χατὰ Θεὸν 
γεωργίαν μεταθολή ; Ταῦτα δὴ οὖν ὀφθαλμοῖς ὁρώ- 
μενα τίς οὐχ ἂν ἐχπλαγείη θαυμάσας ; τίς δὲ οὐ θείαν 
ὡς ἀληθῶς ὁμολογήσειεν ἂν τὴν πρόῤῥησιν, ἀχούων 
ἄνωθεν πρὸ χιλίων ὅλων ἑτῶν ἐν βίδλοις ἀποχείμενα 
ταῦτα xal μελετώμενα, o) μὴν ἄλλοτε εἰς τέλος 
ἀχθέντα ἣ μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν παρουσίαν ; 
Εἰ δὴ οὖν θαυμάσιος ἡ πρόῤῥησις, xax ἔτι θαυμασιω- 
πέρα, καὶ ὑπὲρ πάντα λόγον ἡ τῆς προῤῥήσεως ἔχδα- 
σις, τί δεῖ ἀπιστεῖν εἰ xal ἡ πρώτη τοῦ προφητευο- 
μένου πάροδος παράδοξον χαὶ ὑπὲρ πᾶσαν ἀνθρώπου 
φύσιν τὴν τῆς γενέσεως χαταθολὴν εἴληχεν, ὁπότε 
xai fj τῶν λοιπῶν θαυμάτων ἐναργὴς ὄψις, οὐχ ἧτ- 
των οὖσα, ἀπὸ τῆς γενέσεως αὐτοῦ βιάζεται xal τὴν 
τῶν ἄλλων τῶν χατ᾽ αὐτὸν πραχθέντων ἀποδέχεσθαι 
μαρτυρίαν ; ᾿Αλλὰ γὰρ τούτοις ἑξῆς μετὰ τὸ, « El, 
βόσχημα προδάτου xal χαταπάτημα βοὸς, » συνῆπται 
δευτέρα τις πρόῤῥησις συγγενὴς τῇ προτεθειμένῃ, 
ἀρχυμένη ἀπὸ τοῦ, « Καὶ εἶπε Κύριος πρὸς μέ" Λάδε 


511 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE. LIB. VII. 


913 


σεαυτῷ τόμον,» ἦν xai αὑτὴν ἐχθέμενοι, φέρε, δια- A naturam sui ortus constitutionem sortitus sit, 


αχυπήσωμεν. 


quando reliquorum quoque miraculoruu evidentia, 


wuz jlius ortu haudquaquam minor est, cogit etiam aliorum, qu: circa illum gesta sunt, acci- 
pere testimonium ἢ Ceterum, ordine deinceps his qua dicta sunt post illud : «In pascua ovis, et con- 
eukcationem bovis *!,» adnexa est allera. quzdam predictio cognata ejus quz» exposita est, qua quis 
dem ab eo loco incipit, «et dixit Dominus ad me : Sume tibi librum 95; » quam etiam ipsam tempus jam 


est, ut exponamus et contemplemur. 


᾿Ασὸ rov abtov.—'Ezl χαιγῆς Γραφῆς, τῆς Kat - 
γῆς δη.ἰαδὴ Διαθήχης, προφῆτις ἐξ alo Ππνεύ- 
oc συλλήψεσθαι καὶ τέξεσθαι Υἱὸν λέγεται, 
c, τῶν ἐχθρῶν xal τολεμίων χρατήσας, ἀπι- 
στηθήσεται μὲν ὑπὸ ᾿]ουδαίων, τοῖς δὲ ἔθνεσι» 
ἔσται σωτήριος" οἷά τὸ πείσεται τὸ Ιουδαίων 
ἄθνγος μετὰ τὴν εἰς αὐτὸν ἀπιστίαν χατὰ τὸ 
αὑτὸ δηλοῦται. 


« Καὶ εἶπε Κύριος πρὸς μέ" Λάδε σεαυτῷ τόμον ἢ 


καινὸν, μέγαν, καὶ γράψον εἰς αὐτὸν γραφίδι ἀνθρώ- 
που, τοῦ ὀξέως προνομὴν ποιῆσαι σχύλων, πάρεστι 
Yip, καὶ μάρτυράς μοι ποίητον πιστοὺς ἀνθρώπους, 
τὸν Οὐρίαν τὸν ἱερέα, χαὶ Ζαχαρίαν υἱὸν Βαραχίου. 
Καὶ προσῆλθον πρὸς τὴν προφῖτιν, xai ἐν γαστρὶ 
ἔλαθε, xai ἕτεχεν υἱόν. Καὶ εἶπε Κύριός pov: Ká- 
AE30y τὸ ὄνομα αὐτοῦ, ταχέως σχύλευσον, ὀξέως προ- 
νόμευσον" διότι πρὶν f| γνῶναι τὸ παιδίον χαλεῖν πα- 
πέρα ἣ μητέρα, λήψεται δύναμιν Δαμασχοῦ, xal τὰ 
σχῦλα Σαμαρείας ἕναντι βασιλέως ᾿λοσυρίων. » Ἔχε- 
ται τῆς προτεταγμένης χαὶ ἡ παροῦσα προφητεία. 
'H. γὰρ ἐχεῖ Παρθένος fj τὸν μεθ᾽ ἡμῶν Θεὸν τίχτειν 
λεγομένη, προφῆτις ἐπὶ τοῦ παρόντος ὠνόμασται. Ζη- 
του μένου δὲ πόθεν ἄρα συλλήψεται ἀπειρόγαμος οὖσα, 


τοῦτο νῦν ὁ λόγος διδάσχει, « Καὶ προσῆλθον, » M- C 


γων, € πρὸς τὴν προφῆτιν, xal ἐν γαστρὶ ἔλαδε, xal 
ἔξεχεν υἱόν. » 'Αχουστέον δὲ ταῦτα ὡς ἐξ ἁγίου Πνεύ- 
ματος, ὑφ᾽ οὗ θεοφορούμενος ὁ προφήτης ἐθέσπιξεν. 
Αὐτὸ δὴ οὖν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον προεληλυθέναι ὁμο- 
λογεῖ τῇ προφήτιδι - ὃ xal σαφῶς πεπλήρωται ἐπὶ 
τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ γενέσεως, ὅτε 
« ἀπεστάλη ἄγγελος Γαδριὴλ ὑπὸ τοῦ Θεοῦ εἰς πόλιν 
^ie Γαλιλαίας f| ὄνομα Ναζαρὲθ, πρὸς παρθένον 
μεμνηστευμένην ἀνδρὶ ᾧ ὄνομα Ἰωσὴφ, ἐξ ofxou xal 
πατριᾶς Aautb- f| χαὶ εἶπε Χαῖρε, χεχαριτωμένη, 
ὁ Κύριος μετὰ σοῦ, εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξί. ν Καὶ 
πάλιν" « Μὴ φοδοῦ " εὗρες γὰρ χάριν παρὰ τῷ θεῷ: 
xat ἰδοὺ, συλλήψη ἐν γαστρὶ χαὶ τέξῃ υἱὸν, xal καλέ- 
σεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν. » Εἰπούσης τε τῆς Μα- 
ρίας - « Πῶς ἔσται τοῦτο, ἐπεὶ ἄνδρα οὐ γινώσχω; » 
&zzxplva to - « Πνεῦμα ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπὶ σὲ, xal 
δύναμις ὙΨίστου ἐπισχιάσει σοί, Διὸ χαὶ τὸ γεννώ- 
βενοὸν ἅγιον χληθήσεται Υἱὸς Θεοῦ. » Καὶ ἐν μὲν τῇ 
πρὸ ταύτης προφητείᾳ ἅμα τῇ γενέσει τοῦ Ἐμμα- 
γουὴλ, πρὶν ἣ γνῶναι τὸ παιδίον ἀγαθὸν ἣ xaxbv, ἐλέ- 
γετο ἐγχαταλειφθήσεσθσι τὴν γὴν ἀπὸ τῶν πολιορ- 
χούντων αὐτὴν δυεῖν βασιλέων, ἑνὸς μὲν τοῦ τῆς Σα- 
μαρείας, θατέρου δὲ τοῦ τῆς Δαμασχοῦ᾽ ἐπὶ δὲ τῆς 
παρούσης, πρὶν ἣ γνῶναι τὸ παιδίον χαλεῖν πατέρα ἣ 
μητέρα, λήψεται δύναμιν Δαμασχοῦ, χαὶ τὰ σχῦλα 
Σαμαρείας" ὧν xai πρόσθεν χαταλυθήσεσθαι τοὺς 
βασιλέας ἐπὶ τῇ γενέσει τοῦ Ἐμμανονὴλ ἐθέσπιζεν. 


δι [ς8., vii, 95. ** Isa. vin, 1. 85 ibid. 1-4. 


"^ Luc. 1, 26-98. 


Ab eodem.— 1n nova Scriptura, Novo scilicet Testa- 
mento, prophetissa ex Spiritu sancto concepiura 
el paritura. Filium dicitur, qui cum inimicos et 
hostes vicerit, non credeiur quidem a Judeis, gen- 
Libus autem. erit. salutaris. (Qualia etiam patietur 
Judaica natio post incredulitatem in eum, per idem 


declaratur. 


« Εἰ dixit Dominus ad me : Accipe tibi ipsi librum 
novum grandem, et scribe in eo stilo heminis, ut 
celeriter direptionem facias spoliorum, adest enim, 
el testes mihi facito fideles homines, Uriam sacer- 
dotem, et Zachariam filium Barachiz , et accessi 
329 ad prophetissam, et in utero accepit, et pe- 
perit filium, et dixit Dominus ad me, voca nomeu 
ejus Accelera spolia detrahere, Cito przedare, quia 
antequam sciat puer vocare patrem aut matrem, 
accipiet potestatem Damasci, et spolia Samari:e 
ceram rege Assyriorum **, » Continuatur cum su- 
periore prophetia hzc : Que enim illic Virgo, no- 
biscum Deum, parere dicitur, prophetissa in pr:e- 
senti nominata est. Sed cum quaestio oriretur unde- 
nam esset conceptura, quae virum experta non (8- 
sel, ipsum hoc de quo quaritur, nunc oraculum 
docet : « Et accessi, inquit, ad prophetissam, et in 
utero accepit, et peperit filium. » Est autem intelli- 
gendum de Spiritu sancto, a quo afflatus propheta 
divinabat. Ipse enim sanctus Spiritus se accessisse 
ad prophetissam fatetur, quod quidem ipsum plane 
completum est in Salvatoris nostri Jesu Christi 
ertu, quo tempore « missus est angelus Gabriel a 
Deo in civitatem Galilax, cui nomen Nazareth, ad 
virginem desponsatam viro, cui nomen Josep'i, de 
domo et familia David, ad quam dixit : Ave, gratia 
plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieri- 
bus **. » Et rursus: « Ne timeas, invenisti enim 
gratiam apud Deum, et ecce concipies in utero, et 
paries filium, et vocabis nomen ejus Jesum ** ; » et 


D cum dixisset Maria : « Quomodo erit istud ? quo- 


niam virum non cognosco **? » respondit : « Spi- 
ritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi 
olumbrabit tibi. Ideoque quod gignitur, sanctum 
vocabitur, Filius Dei ' : » οἱ in superiore quidem 
prophetia in ortu ipsius Emmanuel, priusquam sci- 
ret puer bonum aut malum, dicebatur, relinquen- 
damesse terram ab obsidentibus eam duobus re«- 
gibus, uno quidem Samarie, altero autem Da- 
masci; in presenti vero, priusquam sciat vocare 
patrem aut matrem, puerum accepturum potestatem 
Damasci, et spolia Samariz : quarum prius abo- 
lendos esse reges in ortu ipsius Emmanuel cecinit. 
"1 jbid, 33. 


9 jbid. 50, 91. 55 ibid. 24. 


519 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


5:0 


Et ad verbum quidcm in diebus Achaz regis Juda, A Αἰσθττῶ; μὲν οὖν ἐν ἡμέρᾳ "Aya, ϑατιλέως 'lojla, 


et ipsius prophel:e Isaiz7, duo reges ex composito, 
eos qui successionibus David parebant,obsoderunt, 
sicut eliam prius ostensum est, alter quidem Da- 
masci gentium simulacra adorantium rex, alter 
vero Judaicz multitudinis in ea Palestinz civitate 
quz tunc quidem vocabatur Samaria, nunc autem 
a nostris Sebaste nominatur : 330 de quibus Deus 
per prophetam ad Achaz dixit : « Ne timeas, neque 
anima tua laugueat a duobus lignis, a torribus bis 
fumigantibus ; » etcum interitum virorum con- 
tinuo neque multo post futurum dixisset, dein- 
ceps cant quenrdmodum in nobiscum futuri 
bei ortu, penitus amborum exstinguetur et dis- 
solvetur regnum, Ostendimus autem ab historia 
quemadmodum usque ad tempora adventus Salva- 
toris nostri Jesu Christi, utrumque et Judzorum 
et Damaseenorum permanserit regnum. Postquam 
vero illead omnes homines advenit, sicut oraculum 
ipsum praedixerat, defecerunt, quo tempore impe- 
rium Romanorum una cum Salvatoris nostri publi- 
catione invaluit : et hec ad verbum cum cecinisset 
oraculum, transivit ad sensum et intelligentiam, et 
ad univers;lem majoris spiritus in contemplando 
expositionem , et cum duos ordines hostium atque 
inimicorum invisibilium, hoc est malorum di»mo- 
num, instituisse, qui omne hominum genus variis 
modis oppugnant, unum «idem eorum qui et un- 
dique et semper inter homines cultus simulacrorum 
etin opinionibus falsas sententias generant atque 
efliciunt, allerum vero eorum qui in moribus ani- 
marum perditionem atque interitum moliuntur, 
cumque erroris in simulacris colendis imaginem 
ferre ostendisset eum qui Damasei imperaret, ejus 
vero per quem liomines a temperanti sanoque victu 
deducuntur, figuram esse, eum qui Samarix : non 
prius ait terram ab hisce liberandam (sic utique 
vocans homines in terra habitantes) quam in terra 
conspiciatur Emmanuel Deus: ubi autem hic il- 
luxerit, et in. bominis anima regnaverit, neminem 
posthac superfuturum eorum qui antea ipsum possi- 
debant. Sic sane etiam hoc in loco dictum esse il- 
lud, «accipiet potestatem Damasci, et spolia Sa- 
mariz, » utpote cum Salvatoris nostri Jesu Christi 
vis acervatim eversura essel cunctos invisibiles 
nobis hostes , qui jampridem bis, qux superius 
dicte sunt, a Deo alienis et noxiis operationibus, 
universos homines occidebant. Nec non rursus si 
ad verbum interpreteris, videas protinus in ortu 
atque adventu Salvatoris nostri, Damasci poten- 
tiam eversam, et spolia Samarie sublata , hoc 
est, earum regna, quz usque ad tempora de qui- 
bus dictum est, duraverint, ex illo ad bunc usque 
diem ut ab oraculis predictum est, defecerunt. 
391 Quidam vero etiam aliter dicunt, Magos qui 
ab Oriente venerunt, ct Christum, qui puer adhuc 
erat, adoraverunt, lios ipsos esse, potestatem Da- 
masci. Potes etiam magis in universum dicere, 
omnes quicunque alienam a Deo multitudinique 


xaY xaz' αὐτὸν 'IHaatav τὸν προφέτην, δύο βασελεῖς Ex 
συνθήχης τοὺς ὑπὸ τοῖς διαδόχοις Δαυϊὸ βασιλενομένο.ς 
ἐπολιόρχουν, ὡς ἔδη πρότερον δεδήλωται, ὁ μὲν E 
τῆς Δαμασχοὺ τῶν εἰδωλολατρῶν ἐθνῶν βασιλεὺς, ὁ 
δὲ τοῦ πλέθους τῶν Ἰουδαίων ἐν τῇ χαλουμένῃ Σα- 
μαοείᾳ πέλει τῆς Παλαιστίνης, ἂν Σεδαστὴν οἱ χαθ᾽ 
ἡμᾶς ὀνομάξουσι" περὶ ὧν ὁ Θεὸς διὰ τοῦ προς του 
τῷ "Aya, εἶπε ᾿" « Μὴ φοβοῦ, μτδὲ ἡ Ψυχή σοὺ ἀσθε- 
γείτω ἀπὸ τῶν δύο ξύλων, τῶν δαλῶν τῶν χαπνιζο- 
μένων τούτων " » xal τὴν ἀπώλειάν γε τῶν ἀνδρῶν 
αὐτίκα μάλα xal οὐχ εἰς μαχρὰν ἔσεσθαι εἰπὼν, E27; 
προφητεύει, ὡς ἐπὶ τῇ τοῦ μεθ᾽ ἡμῶν ἐσομένου Θεοῦ 
γενέσει πάμπαν ἀμφοτέρων σόεσθέσεται χαὶ χατα- 
λυθήσεται ἡ βασιλεία. Δείχνυμεν δὲ ἀπὸ τῆς ἱστορίας, 
ὡς μέχρι τῶν χρύνων τῇς τοῦ Σωτῶρος ἡμῶν "Iron 
τοῦ Χριστοῦ παρου:ίας, διχμεμέντχεν fi τε τῶν Ἴου- 
δαίων xal Δαμασχηνῶν βασιλεία. Μετὰ δὲ τὴν εἰς 
πάντας ἀνθρώπους ἐπιφάνειαν αὐτοῦ, ἀχολούθως 77 
προῤῥύσει διαλελοίπασι, τῆς Ῥωμαίων μοναρχίας 
ἐπιχρατησάστ σὺν τῷ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν χηρύγματι. 
Καὶ ταῦτά γε πρὸς λέξιν θεσπίσας ὁλόγος, μετέδαιν:ν 
ἐπὶ τὴν διάνοιαν, χαὶ τὴν χαθόλου πνευματιχωτέρα" 
ἐν θεωρίαις ἀπόδοσιν" ὑποστησάμενός τε δύο στίφη 
ἀοράτων ἐχθρῶν xal πολεμίων δαιμόνων ποντρῶν, 
πὸ πάντων ἀνθρώπων γένος διαφόρως πολεμούντων, 
ἕν μὲν τῶν τὰς ἐν ἀνθρώποις ἐνεργούντων ἀεὶ xal 
πάντοτε εἰδωλολατρείας, χαὶ τὰς ἐν δόγμασι Ψευδοδο- 
ξίας, θάτερον δὲ τῶν ἐν ἤθεσι ψυχῶν διαφθορὰν χιτ- 
ἐργαζομένων’ χαὶ τὸ μὲν τῆς εἰδωλολάτρου “πλάνης 
εἰχόνα φέρειν ἀποδείξας, τὸν ἄρχοντα τῆς Δαμασχοῦ, 
«b δὲ τῶν ἐν ἀποπτώσει τοῦ σώφρονος καὶ ὑγιοῦς βίου 
τύπον εἶναι, τὸν τῆς Σαμαρείας, οὐ πρότερόν φησι 
τούτων ἀπαλλαγέσεσθαι τὴν γῆν, (οὕτω χαλῶν τοὺς 
ἐπὶ γῆς χατοιχοῦντας ἀνθρώπους,) ἢ φανῆναι ἐπὶ γῆς 
«bv Ἐμμανουδλ Θεόν" τούτου δὲ ἐπιλάμψαντος, καὶ 
βασιλεύοντος ἀνθρώπου Ψυχῆς, μηδένα ἔτι λείπεσθαι 
τῶν πάλαι χαταχρατούντων αὑτῆς. Οὕτω δὴ οὖν xa: 
ἐνθάδε περὶ τῶν αὐτῶν εἰρῆσθαι νοήσεις τὸ, « Αἦψε- 
ται δύναμιν Δαμασχοῦ, χαὶ τὰ σχῦλα Σαμαρείας, » 
τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἴησοῦ Χριστοῦ δυνάμεως κα- 
θαιρούστε à8póto; πάντας τοὺς ἀοράτους ἡμῶν ἐχ- 
θροὺς, oi δὴ πάλαι πρότερον ταῖς προειρημέναις ἀθέοις 
xaX ἐπιδλαθέσιν ἐνεργείαις πάντας ἀνθρώπους ἐπο- 


D λιόρχουν. αὶ πρὸς λέξιν 65 πάλιν ἴδοις ἂν ὁμοῦ τῇ 


γενέσει χαὶ ἐπιφανείᾳ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν τὴν δύνα - 
μιν Δαμασχοῦ χαθῃρημένην, χαὶ τὰ σχῦλα Σαμαρείας 
ἡρμένα, τοῦτ᾽ ἔστι τὰς βασιλείας αὐτῶν, al, μέχρι 
τῶν διηλουμένων χρόνων διαρχέσασαι, ἐξ ἐχείνου xat 
εἰς δεῦρο διαλελοίπασι, χατὰ τὰς θείας προῤῥῆσεις. 
Φασὶ δέ τινες xal ἄλλως, τοὺς ἀπ᾽ ᾿Ανατολῆς ἐλη- 
λυθότας Μάγους, xai τῷ Χριστῷ παιδίῳ ὄντι 
προσχεχυνηχότας, τούτους εἶναι τὴν δύναμιν Δα- 
μασχοῦ. ἙΕἴποις δ᾽ ἂν χαθολιχώτερον, πάντας 
τοὺς τὴν μὲν ἄθεον χαὶ πολύθεον εἰδωλολατρείαν 
ἀποστραφέντας, τῷ δὲ τοῦ Χριστοῦ λόγῳ κατα- 
δουλωθέντας, μάλιστα εἰ δυνατοί τινες εἶεν ἐν 
λόγῳ xai σοφίᾳ τοῦ αἰῶνος τούτον, αὐτοὺς εἶναι 
τοὺς ὀνομαξζομένονς δύναμιν Δαμασχοῦ. Κατὰ ταῦτὰ 


“21 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LID. VII. 


593 


δ᾽ xai τὰ σχῦλα Σαμαρείας νοήσεις, τοὺς ἀπὸ τοῦ A deorum addictam simulacrorum culturam aspernad 


Ἰουδαίων ἔθνους τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν μαθητὰς xoi 
ἀποστόλους, o); ὥσπερ ix πολεμίων τῶν ἐκ πέρι- 
«τομῆς χατ᾽ αὐτοῦ στρατευσαμένων σχῦλα ὑφ᾽ ai- 
τὸν λαδὼν ἐξ ξναντίας χαθώπλισε τοῦ τῶν "Àc- 
συρίων βασιλέως, οὕτω πάλιν τροπιχῶς δηλου- 
μένου τοῦ ἄρχοντος τοῦ αἰῶνος τούτου. Ἑπεὶ δὲ 
«ὃ « ἐναντίον βασιλέως ᾿Ασσυρίων, » σαφέστερον ὁ 
"Axólag ἐξέδωχεν, εἰπὼν, ε εἰς πρόσωπον βασι- 
λέως ᾿Ασσυρίων, » ἐπίστησον μήποτε ἄρα χαὶ ἐν 
«οὐτοῖς τὴν Ῥωμαίων ἀρχὴν δηλοῖ, εἴ γε χατευ- 
θύνοντες, f| χατευθυνόμενοι "Ascoptot μεθερμῇ- 
γΞύονται, χατὰ τὰ μιχρῷ πρόσθεν ἀποδεδομένα. 
"Evi τοίνυν τῇ περὶ τοῦ Σωτῖρος ἡμῶν προῤ- 
ῥέξσει χαὶ νῦν ὁ τῶν ᾿Ασσυρίων συμπέπλεχται 
βασιλεὺς, εἰχότως ἡμῖν χἀάνταῦθα ἡ Ῥωμαίων 
ἀρχὴ παρείληπται, διὰ τὸ πρὸς τοῦ Θεοῦ εἰς 
thv τῶν ἐθνῶν ὑποταγὴν χατευθύνεσθαι. Δή- 
ᾧῴεσθαι τοιγαροῦν τὸ τιχτόμενον παιδίον τὴν 
δύναμιν Δαμασχοῦ, xai τὰ σχῦλα Σαμαρείας, 
χαὶ παραδώσειν εἰς πρόσωπον ᾿Ασσυρίων, xal ἐν 
ὀφθαλμοῖς τῶν ὑκὸ τοῦ Θεοῦ χατευθυνομένων 
θεσπίζεται" xal ταῦτα ποιήσειν ἅμα τῇ αὐτοῦ γε- 
νέσει, ἀῤῥήτῳ χαὶ ἐνθέῳ δυνάμει, ἔτι νηπιά- 
ζοντι σώματι τοσαῦτα ἐν ἀνθρώποις οἰχονομού- 
μενο;. Πάντα δὲ ταῦτα ὁ προφήτης ἐν τόμῳ χαινῷ 
χαὶ μεγάλῳ γραφῇ παραδοῦναι ἀνθρώπου mpoc- 
τάσσεται, τοῦτον xal τῆς χαινῇς Διαθήχῃης δηλου- 
μένης τὸν τρόπον. Προσπαραλαμθάνε, δὲ τῶν 
εἰρημένων μάρτυρας ἱερέα xai προφέττν, τοῦ 
λόγου παιδεύοντος, ὡς ὅτι δεήσει ἐν ταῖς ἀποδεί- 
ξεσι ταῖς περὶ τοῦ Χριστοῦ τὰς ἀπὸ τῆς ἐν νό- 
μῳ ἱερουργίας χαὶ τῶν μετὰ ταῦτα προφητῶν 
μαρτυρίας mapalau6ávew. Πιστοὺς δὲ βούλεται 
καὶ ἄλλως μάρτυρας εἶναι τοὺς τὴν γένεσιν τοῦ 
δηλουμένου παιδίου μέλλοντας ἐποπτεύειν, εἰς τὸ 
συνιέναι δύνασθαι τὰ προφητευόμενα. ε Ἐὰν 
γὰρ μὴ πιστεύσητε, οὐδὲ μὴ συνῆτε, ν ἐλέγετο 
ἀνωτέρω" xal τὸν μὲν ἔχειν φῶς Θεοῦ " ( τοῦτο 
γὰρ ὃ Οὐρίας ἑρμηνεύεται), τὸν 0b υἱδὺ ὄντα 
εὐλογίας, τὴν μνήμην τοῦ Θεοῦ ἐν ἑαυτῷ 
φέρειν" τοῦτο γὰρ καὶ ὁ τοῦ Βαραχίου Zaya- 
ρίας διλοῖ. Ταῦτα μὲν οὖν εἰς τοὺς τόπους ἐμεῖς 
ἐπιδεδλήχαμεν.υ Εἰ δέ τς τῶν ἐχ περιτομῆς 


οὗ ταῦτα οὕτως ἔχειν βούλεται, ὥρα ἡμῖν αὐτὸν ἢ 


ἀποδειχνύναι, τίς πώποτε παρ᾽ αὐτοῖς ἝἜμ- 
βανουὴλ γέγονε, xal πῶς ὁ προφήτης προσ- 
Ἦλθε πρὸς τὴν προφῆτιν, xai τίνα ταύτην, 
xai πῶς παραχρῆμα ocuvéla62, χαὶ τίς ὁ ix 
τῆς προφήτιδος ἀποτεχθεὶς υἱὸς, ᾧ αὐτὸς ὁ Κύ- 
ριος ἐπιτέθειται ὄνομα, ε Ταχέως σχύλευσον, » χαὶ 
«ἰς ἣ αἰτία τῆς τοιᾶσδε τοῦ τεχθέντος προσ- 
wroplac. Δειχνύτωσαν δὲ xal τὸ, « Πρὶν ἣ γνῶ- 
wat τὸ παιδίον χαλεῖν πατέρα χαὶ μητέρα, » τὴν 
δύναμιν εἰληρότα Δαμασχοῦ, xai τὰ σχῦλα Σα- 
μαρείας, ἕναντι βασιλέως ᾿Ασσυρίων.Ό Ἡμεῖς γὰρ 
ταῦτα, xai πρὸς λέξιν, χαὶ τροπιχῶς ἐξειλη- 
φότες, πεπληρῶσθαι αὐτὰ δείχνυμεν ἐπὶ τῆς τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν γενέσεως, παριστῶντες τοτὲ μὲν 
PATROL. Gn. XXII. 


sunt, et Christi verbe seipsos addixerunt, preser- 
tim si in verbo et sapientia sseculi hujus potentes 
sint, eos ipsos esse qui Damasci potentia no- 
minentur. Eodem sensu etiam spolia Samariz ac- 
ciples, de Judaica gente assuinptos Salvatoris no- 
stri discipulos et apostolos, quos quasi de lostibus 
ad circumcisionem spectantibus, qui adversum se 
militaverint, prede instar sibi ipsi subjiciens, 
contra Ássyriorum regem armavit, quandoquidem 
sic rursus per figuram seculi hujus princeps si- 
gnificatur. At vero quoniam illud «ante regem 
Assyriorum, » manifestius Aquila reddidit, ubi sic 
ait, « in faeiem regis Assyriorum, » vide ne forte in 
his verbis Romanorum imperium signiflcet, siqui- 


B dem ex iis quz paulo ante a nobis exposita sunt, 


Assyrii sermone nostro, et qui dirigunt, et qui di- 
riguntur intelligi solent. Quoniam igitur oraculo 
quod nunc de S.lvatore nostro redditur, etiam rex 
Assyriorum implicitus est, merito hic quoque a 
nobis Romanorum imperium acceptum est, quippe 
quod ad subjiciendas gentes ab ipso Deo dirigatur. 
Ergo qui nascitur puer, accepturus potentiam Da- 
masci, et spolia Samariz, et traditurus in faciem 
Assyriorum et in oculis eorum qui a Deo dirigun- 
tur, canitur : atque hzc ipsa in orfu suo facturug 
vi quadam divina atque ineffabili, qui quidem ad- 
huc in puerili corpore constitutus tanta inter ho- 
mines dispensatione fungetur. Omnia vero h:e 
propheta in novo et grandi libro s!ylo et scripture 
liominis tradere jubetur : hoc enim sermone No- 
vum significatur Testamentum. Asstmit autem 
eorum quz dicta sunt testes sacerdotem et pro- 
phetam, oraculo docente , forc opus in demonstra- 
tionibus de Christo tum a sacerdotio quod in lege 
continetur, tum a prophetis qui postea fuerunt, 
accipere testimonia ; et alioqui fideles vult esse 
testes, eos qui pueri de quo agitur, inspecturi sint 
ortum, ut ea qux? in ipsa prophetia continentur, 
intelligere possint. Supra enim dicebatur, «Si non 
credideritis, non intelligetis, » et allerum quidem 
lumen Dei habere : 3392 id enim Urias ex inter- 
pretatione significat : alterum vero, qui benedictio- 
nis sit filius, Dei in seipso memoriam ferre. ld enim 
sibi vult Darachi& Zacharias : hec igitur nos in 
figuras conjecimus. Si quis autem ex Judzis hoc 
nolit sic se habere, is, quaso, nohis ostendat, quis 
unquam apud ipsos Emmanuel fuerit, et quomodo 
propheta ad prophetissam accesserit, etqu: tan- 
dem ea sit, et quomodo e vestigio conceperit, et 
quisnam iste ex prophetissa natus filius, cui nomen 
ipse Dominus imposuerit, « Celeriter detrahe spolia, 
Cito przedare, » et quanam sit causa hujusce, ejus 
qui natus sit, appellationis. Ostendant praterea 
illud quid sit, « prius quam sciat puer vocare pa- 
trem οἱ matrem, » potestatem accepisse Damasci, 
et spolia Samarie coram rege As$yriorum. Nos 
enim istà, et ad verbum, et figurate accipientes, 
jam punc completa esse demonstramus in ortu 
17 


- 525 


rimus alias quidem ad verbum, et secundum eam 
sententiam qux in promptu sit, alias vero figurate 
oportere in ipsas prophetias incumbere; continuo 
namque post eas quz antea dictz sunt voces, per 
obscuriores quasdam figuras adjungitur ; « Et ad- 
jecit Dominus loqui ad me adhuc , eo quod nolit 
populus 'iste aquam Siloam, qua vadit cum si- 
lentio, sed velit habere Rhaasim, et filium Rome- 
lis. Idcirco ecce Dominus adducet supervos aquam 
fluminis fortem et multam , regem Assyriorum, et 
gloriam ejus : et ascendet super omnem conval- 
lem vestram, et ambulabit super omnem murum 
vestrum, et auferet de Judza hominem, qui possit 
caput tollere : aut qui idoneus sit consummare ali- 
quid, οἱ erunt castra ejus, ita ut impleant latitu- 
dinem regionis tux», nobiscum Deus. Cognoscite 
gentes el vincimini, exaudite usque ad extremum 
terrae **, » Planissime enim hzc nulla alia ratione, 
quam ex figura, et immutatione, conversioneque 
sermonis, sententiam servant : significant namque per 
aquam Siloam qu: vadit cum silentio, evangelicam 
salutaris verbi doctrinam : nam ex interpretatione, 
Siloam dicitur missus. Porro hic quisnam alius sit, 
nisi qui a Patre ad nos missus Deus Verbum ? de 
quo etiam Moses ait : « Non deficiet princeps de 
Juda, neque dux de femoribus ejus, donec veniat 
cui repositum est, οἱ ipse erit exspectatio gentium 9. » 
339 Pro illo enim, « cui repositum est, » in He- 


braico habetur « Siloani, » eum videlicet qui hic ha- (c 


betur Siloam, hoc est, missum , etiam illic signi- 
ficanto oraculo. Porro Rhaasim rex fuit earum 
gentium qua simulacra Damasci colebant, sicut 
Ttomeliz filius ejus Judaicze gentis, que in Sama- 
ria patriam religionem deseruerat. Minatur ergo 
Deus iis qui Siloam , hoc est, missum Emmanuel, 
et eum qui ex inuliere prophetica natus sit, filium, 
potabileque ac fecundum ejus Verbum non susce- 
perint, sed illud quamvis mansuete et cum silen- 
tio feratur, recusaverint, et contra seipsos out 
gentium simulacra colentium, aut populi Dei de- 
fectionis principem optaverint , se inducturum 
aquam fluminis fortem et multam, quam sane 
aquam , ipsum prophetie oraculum interpretatur 
dicens, ipsum esse regem Assyriorum. Sic enim 
rursus secundum sententiam , aut significat prin- 
cipem szculi hujus, aut , quod nuuc rerum potitur, 
Romanorum imperium, cui imperio traditi sunt, 
qui eam , de qua dictum est , aquam Siloani , qux 
cum silentio vadiL, recusaverunt , adversariis au- 
tem atque hostibus rectz rationis sententiis atque 
opinionibus , seipsos subjecerunt : e vestigio enim, 
neque ita post multum tempus , in eos qui Salva- 
toris nostri Evangelium non susceperant , sed po- 
tum Siloam, qui labitur cum silentio, recusave- 
rant, Romanorum ab ipso Deo directus exercitus, 
facto impetu , penetravit in omnem convallem ip- 
sorum, et ambulavit super omnem murum ipso- 


. " sa. vui, 5-8. " Gen. xkix, 10. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. APOLOGETICA. 
Salvatoris nostri, quippe qui illud item ostende- A ῥητῶς χατὰ τὴν πρόχειρον διάνοιαν, 


B παρεμδολὴ αὑτοῦ, 


524 


τοτὲ δὲ 
τροπιχῶς δεῖν ἐπιδάλλειν ταῖς προφητείαις. Αὐ- 
τίχα ἑξῆς ταῖς προειρημέναις φωναῖς δι᾽ αἰνι-᾿ 
Ὑμάτων αὖθις ἐπιλέγεται " « Καὶ προσέθετο Κύριος 
λαλῆσαί μοι ἔτι, διὰ τὸ μὴ βούλεσθαι τὸν λαὸν 
τοῦτον τὸ ὕδωρ τοῦ Σιλωὰμ τὸ πορευόμενον ἡσυχῆ, 
ἀλλὰ βούλεσθαι ἔχειν τὸν Ῥαασὶμ, xai τὸν υἱὸν 
Ῥομελίου. Διὰ τοῦτο ἰδοὺ Κύριος ἀνάγει ἐφ᾽ ὑμᾶς 
τὸ ὕδωρ τοῦ ποταμοῦ τὸ ἰσχυρὸν χαὶ τὸ πολὺ, τὸν 
βασιλέα τῶν ᾿Ασσυρίων, xal τὴν δόξαν αὐτοῦ " xal 
ἀναδήσεται ἐπὶ πᾶσαν φάραγγα ὑμῶν, xal περ:- 
πατίσει ἐπὶ πᾶν τεῖχος ὑμῶν, xal ἀφελεῖ ἀπὸ 
τῆς Ἰουδαίας ἄνθρωπον, ὃς δυνήσεται χεφαλὴν 
ἄραι, ἣ δυνατὸν συντελέσασθαί τι" xal ἔσται f 
ὥστε πληρῶσαι τὸ πλάτος 
τῆς χώρας σου μεθ᾽ ἡμῶν ὁ Θεός. Twice, ἔθνη 
xai ἡττᾶσθε, ἐπαχούσατε ἕως ἐσχάτου τῆς γῇῖς.» 
Σαφῶς γὰρ ταῦτα οὐδὲ ἄλλως ἣ μετὰ θεωρίας «r.c 
χατὰ μόνην τροπολογίαν τὴν διάνοιαν σώζει ὃτ- 
λοῖ γοῦν χαὶ αὐτὰ διὰ μὲν τοῦ ὕδατος τοῦ Σι- 
λωὰμ τοῦ ἡσυχῇ πορενομένου τὴν εὐαγγελιχὴν τοῦ 
σωτηρίου λόγου διδασχαλίαν: ἑρμονεύεται γὰρ 
Σιλωὰμ ἀπεσταλμένος. Οὗτος δ᾽ ἂν εἴη ὁ ἐχ τοῦ 
Πατρὸς ἡμῖν ἀπεσταλμένος Θεὸς Λόγος " περὶ οὗ 
xaX Μωσῆς φησιν « Οὐχ ἐχλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα, 
οὐδὲ ἡγούμενος ἐχ τῶν μηρῶν αὐτοῦ, ἕως ἂν ἔλθῃ 
ᾧ ἀπόχειται, χαὶ αὐτὸς ἔσται προσδοχία ἐθνῶν.» 
᾿Αντὶ τοῦ γὰρ εᾧ ἀπόχειται,» τὸ Ἑδραϊχὸν « Σιλωὰμ» 
περιέχει, τὸν ἐνταῦθα Σιλωὰμ, τοῦτ᾽ ἔστι, τὸν ἀτ' 
ἐσταλμένον χἀχεῖ δηλοῦντος τοῦ λόγου. Ὁ δὲ ῬΡαασὶμ 
βασιλεὺς ἣν πάλιν τῶν ἐν Δαμασχῷ εἰδωλολατρῶν 
ἐθνῶν, ὡς χαὶ ὁ υἱὸς Ῥρομελίου τῶν ἐν Σαμαρείᾳ 
ποῦ Ἰουδαίων ἔθνους ἀποστάντων τῇς πατρίου 0pr,- 
σχείας. ᾿Απειλεῖ τοιγαροῦν ὁ Θεὸς τοῖς μὴ τὸν Σι- 
λωὰμ,, τοῦτ᾽ ἔστι τὸν ἀπεσταλμένον Ἐμμανουνὴλ, καὶ 
τὸν ἐχ τῆς προφήτιδος γεγενημένον υἱὸν, τόν τε πό- 
τιμὸν xat γόνιμον αὐτοῦ Λόγον παραδεξαμένοις, ἀλλὰ 
τοῦτον μὲν κχαΐίτοι πράως xai ἡσυχῇ φερόμενον, 
παραιτησαμένοις, χαθ᾽ ἑαυτῶν 65 ficor τὸν τῶν εἰδω- 
λολατρῶν ἐθνῶν ἄρχοντα, ἣ τὸν τῆς ἀποστασίας τοῦ 
λαοῦ τοῦ Θεοῦ ἑλομένοις ἐπάξειν τὸ ὕδωρ τοῦ ποτα- 
μοῦ τὸ ἰσχυρὸν xai τὸ πολὺ, ὅπερ ὕδωρ αὐτὸς ὁ τῆς 
προφητείας λόγος ἑρμηνεύει, λέγων αὐτὺν εἶναι τὸν 


D βασιλέα τῶν ᾿Ασσυρίων * οὕτω πάλιν ftot χατὰ διά- 


voiav σημαίνων τὸν ἄρχοντα τοῦ αἰῶνος τούτου, ἣ 
τὴν νῦν ἐπικρατοῦσαν Ῥωμαίων ἀρχὴν, fj χαὶ παρ- 
ἐδόθησαν οἱ τὸ μὲν δηλωθὲν τοῦ Σιλωὰμ ὕδωρ τὸ 
πορευόμενον ἡσυχῆ παραινησάμενοι, τοῖς δὲ ἐναντίοις 
xaX πολεμίοις τοῦ ὀρθοῦ λόγου δόγμασιν ἑαντοὺς ὕπο- 
δεδληχότες. Αὐτίχα γοῦν χαὶ οὐχ εἰς μαχρὰν μὴ παρα- 
δεξαμένοις αὐτοῖς τὸ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Εὐαγγέλιον, 
παραιτησαμένοις ὃὲ τὸ τοῦ Σιλωὰμ ποτὸν τὸ πορευό- 
μενον ἡσυχῇ, ἐπελθὼν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ χατευθυνόμενος 
Ῥωμαίων στρατὸς, ἀνελήλυθεν ἐπὶ πᾶσαν φάραγγα 
αὐτῶν, χαὶ περιεπάτησεν ἐπὶ πᾶν τεῖχος αὐτῶν, χαὶ 
ἀφεῖλεν ἀπὸ τῆς Ιουδαίας ἄνθρωπον, ὃς δυνήσεται 
χεφαλὴν ἄραι, xal δυνατὸν συντελέσασθαί τι" καὶ 


DEMONSTRAT;ONIS EVANGELIC/E LIB. VIT. 


γέγονεν ἡ παρεμθολὴ τοῦ δηλωθέντος τοσαύτη, ὥστε A rum, οἱ abstulit de Judza hominem, qui posset 


πληρῶσαι τὸ πλάτος τῆς Ἰουδαίας ἁπάσης. Καὶ 
τοῦτό γε πρὸς λέξιν οὕτως εἰς ἐχείνους ἐχπεπλήρω- 
παι Διὰ ποίαν αἰτίαν, εἰ δὴ μαθεῖν ἐθέλεις, ἄχους. 
Ὅτι μεθ᾽ ἡμῶν ὁ Θεὸς Ἑμμανουὴδλ, ὁ £x τῆς Παρθέ- 
γοῦ γεγεννημένος, ἀλλ᾽ οὐ xal μετ᾽ αὐτῶν ἣν ὡς εἴ 
Ὑε εἶχον αὐτὸν, οὐχ ἂν ταῦτα πεπόνθεισαν. Διὸ δὴ 
ἑξῆς ὁ λόγος τοῖς ἔθνεσιν ἐπιδοᾶται τὸν Ἐμμανουὴλ, 
λένων᾽ « Μεθ᾿ ἡμῶν ὁ Θεός * γνῶτε, ἔθνη, xaX ἧτ- 
“ὅσθε. » Καὶ ταῦτα δ᾽ ἡμῖν ἑρμηνεύεται, εἰς τὸ πα- 
ραπτήσαι, ὡς ποτὲ μὲν χατὰ λέξιν, ποτὲ δὲ δι᾽ αἷνι- 
Ὑμῶν τὰ πλεῖστα τῶν προφητειῶν ἐχλαμθάνειν δεῖ" 
ἔνθεν 6b ὁρμωμένους προσέχει xaX τὰ λοιπὰ τῆς ἐν 
χερσὶ προφητείας ὁμοίως ἐπιθεωρεῖν. 


caput tollere, aut qui idoneus esset consummare 
aliquid : et facta sunt ejus castra adeo magna, ut 
universe Judzz latitudinem impleverint. Et hoc 
quidem cur ita ad verbum contra illos completum sit, 
si vis discere, audi jam. Nempe quoniam ille Deus 
Emmanuel, qui de Virgine natus est, nobiscum 
fuit, non cum illis ; nam si illum habuissent , nun- 
quam talia passi essent. Quapropter jam deinceps 
oraculum ad gentes inclamat ipsum Emmanuel, 
dicens : « Nobiscum Deus, cognoscite, gentes, et 
vincimini. » Et hzc quidem nos hoc modo inter- 
pretati sumus , ut ostenderemus , quemadmodum 
nunc quidem ad verbum, nunc autem per obscu- 


riores figuras maximam prophetiarum partem intelligere oportet ; ceterum jam inde abeuntes, con- 
venit eliam id quod de eadem prophetia superest, simili ratione contemplari. 
Ei δὲ ct xai νῦν εἰς μέλλοντά ποτε χρόνον γενήσεσθαι B. 448. Quod si etiam nunc Judzi, bac alio quo- 


ταῦτα oi Ex περιτομῆς φασὶν, ἐπὶ τοῦ προσδοχωμένου 
αὑτοῖς Χριστοῦ, ῥητῶς μόνον χαὶ πρὸς λέξιν ἔσεσθαι 
αὑτὰ προσδεχόμενοι, ἐρωτητέον αὐτοὺς, πῶς ὁ μέλ- 
λων ἥξειν xav αὐτοὺς λέψεται δύναμιν Δαμασχοῦ, 
χκαὶ τὰ σχῦλα Σαμαρείας ἕναντ: βασιλέως ᾿Ασσυρίων, 
χαθηρημένης μὲν ἤδη τῆς Σαμαρείας χατὰ τὸν πα- 
ρόντα χαιρὸν, καὶ μηχέτι οὔσης, ἀλλὰ xal τῆς Óvo- 
μαζομένης δυνάμεως Δαμασχοῦ μηδαμῶς ὑπαρχοῦ- 
σης, μηδὲ τῆς τῶν ᾿Ασσυρίων δυναστείας, ἣν Μῆδοι 
καὶ Πέρσαι χαθελόντες πάλαι ποτὲ διεδέξαντο ; ὧν 
ὁμοῦ πάντων χατὰ τὸν ἐνεστῶτα χαϊρὸν μηδὲ τὴν 
ἀρχὴν ὑφεστώτων, πῶς δυνατὸν εἰς μέλλοντα χρόνον 
«ἢ» καθαίρεσιν αὐτῶν προτδοχᾷν ; ᾿Αλλ᾽ οὔτε ἄλλοτε 
κπὥτοτε πᾶλαι πρότερον γεγενῖσθα! τὰ προφητευό- 


dam tempore futura esse dicant, utpote cum ea 
ex scripto duntaxat, atque ad verbum, de eo, 
qui ab ipsis adhuc exspectatur, Christo accipere 
soleant, interrogandi sunt protinus, quomodo qui 
venturus est, ut ipsi aiunt, potestatem Damasci, 
et spolia Samarie accipiet coram rege Assyrio- 
rum, cum in presenti tempore Samaria sublata sit, 
neque amplius exsistat, et ea qu: potestas Da- 
masci nominatur, nusquam appareat, neque item 
potentia Assyriorum, quam quidem cum Medi ac 
Perse evertissent, in ejus locum jampridem suc- 
cesserunt? qux& simul omnia cum sui ipsorum, 
hoc ipso tempore vix exiguum quoddam vesti- 
gium demonstrent, quo possimus ea fuisse ali- 


μενά ἐστιν εἰπεῖν. Οὐδεὶς γοῦν zap' 'E6paíot; κώ- (C quando conjicere, qui landem fieri potest ut in 


ποτε ix προφήτιδος μητρὸς, xav "Haatou τοῦ προ- 
φήτου γεννηδεὶς, σχῦλα Σαμαρείας χαὶ δύναμιν Δα- 
μασχοῦ χατὰ ποῦ βασιλέως ᾿Ασσυρίων στρατεύσας, 
4); πρὸς ῥητὴν διάνοιαν λαδὼν ἱστόρηται" ὥστε ἐξ 
ἅπαντος ὁμολογεῖν, αὐτὰ χατὰ τὴν ἀποδοθεῖσαν διά- 
γοιαν μόνως πεπληρῶσθαι, οὐχ ἄλλοτε δηλαδὴ f; χατὰ 
τὴν γενομένην παρουσίαν Ἰησοῦ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, 
xaB' ὃν ἀπεδείξαμεν τέλος εἰληφέναι τὰ προηγορευ- 
μένα. Ἔγράφη δ᾽ οὖν χατὰ τὴν προφητείαν xal ὁ 
χαινὸς τόμος ἐπὶ τῇς αὑτοῦ παρουσίας, ὁ τῆς Χαινῦς 
Αιαθήχης λόγος τὴν γένεσιν περιέχων τοῦ τῆς π 

φήτιδος υἱοῦ, ὃς χαὶ πρὸς λέξιν xaX Δαμασχοῦ, xat 
Συρίας ἁπάσης τὴν βασιλιχὴν δύναμιν, τά τε ἑρμη- 
γευθέντα ἡμῖν σχῦλα Σαμαρείας ἀῤῥήτῳ xaX ἐνθέω 
δυνάμει εἰς χεῖρας τῆς Ῥωμαίων βασιλείας παρέδω- 
x:w^ 05 μὴν ἀλλὰ χαὶ χατὰ διάνοιαν τοὺς ἐξ Ἴου- 
δαΐων αὐτοῦ μαθητὰς, ὥσπερ τινὰ σχῦλα περιπεποιη- 
μένος, νοτιτοῖς χαὶ λογιχοῖς ὅπλοις περιφράξας, εἰς 
πρόποπον τοῦ δηλωθέντος βασιλέως ᾿Ασσυρίων xaz- 
£77f,02:0, χαὶ τούτους μὲν ὡς οἰχείους στρατιώτας 
ὁτλίτας παρεσχεύαπεν" τούς γε μὴν capat σαμένους 
“ὃ γόνιμον χαὶ ζωτιχὸν ὕδωρ τῆς αὑτοῦ διδασχαλίας 
4b πορευόμενον ἡσυχῆ, ἑλομένους δὲ τὰ πολεμιχὰ xal 
ἐχθρὰ τῷ Θεῷ, τῷ τῶν ᾿Ασσυρίων ἐξέδωχε βασιλεῖ, 
ᾧ xdi εἰσέτ: νῦν vuYyávous,. δεδουλωμένοι. ᾿Ανέθδη 
γοῦν οὗτος bci πᾶσαν φάραγγα αὐτῶν, xai ἐτὶ πᾶν 
τεἴχος αὑτῶν, χαὶ ἀφεῖλεν ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας πάντα 


futurum tempus eorum exspectetur eversio? atqui 
ne antea quidem ullo unquam tempore facta esse 
ea qui in hujusmodi prophetia continentur, dicere 
ullo modo possunt. Nullus certe uuquam apud He- 
br:cos ex prophetica matre et Isaia propheta natus, 
spolia Samariz et potestatem Damasci, exercitu 
centra regem Assyriorum comparato ( ut eam sen- 
tentiam sequamur quz a verbis non recedit ), ac- 
cepisse memoratur. Omni itaque ratione fateri co- 
gimur ea tantummodo secundum superius redditam 
a nobis sententiam completa esse, hoc est, nus- 
quam alias quam post adventum Jesu Salvatoris 
nostri , quo tempore demonstravimus, ea quz hoc 
modo przdicta sunt , finem accepisse. Ergo in bu- 


D iu; adventu, sicut in ipsa prophetia continetur, 


scriptus est novus liber, Novi utique Testamenti 
verba complectens , et in his ortus propheticz mu- 
lieris filii, qui secundum verba prophetiz, et Da- 
masci et Syrie universe regalem potentiam , et 
quz nos interpretati sumus , spolia Samariz , inef- 
fabili quadam divinaque virtute in manus regum 
Romanorum tradidit ; verumtamen sententiam quo- 
que sequentibus, suos idem de Judzis discipulos , 
quasi spolia quzedam adeptus, intelligibilibus ra-. 
tionalibusque armis munitos, in faciem ejus de 
quo diclum est regis Assyriorum , constituit , at- 
que los tanquam suos proprios scutatos milites 


511 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


comparavit. Attamen eos qui fecundam vitalemque A ἄρχοντα χαὶ βασιλέα, χεφαλὴν ὀνομαζόμενον, xii 


doctrinz suz aquam, quz cum silentio labitur re- 
cusaverint , et hostiles Deoque inimicas partes cle- 
gcrint , regi Assyriorum tradidit , cui quidem etiam 
nunc addicti serviunt. 935 Ascendit igitur hic su- 
per omnem convallem ipsorum , et supec omnem 
murum ipsorum , et abstulit de Judza omnem prin- 
cipem ac regem , qui hoc in loco caput nominatur, 
et omnem potentem , qui aliquid conficeret ; itaque 
ex illo in bunc usque diem illi neque ullum caput 
babent, neque aliquem in divinis potentem , qualis 
quondam erat , qui illis ornamentum decusque ad- 
debat, sive propheta, sive alioqui justus Deoque 
amicus vir. Constat autem illud quoque, quemad- 
modum omnis ipsorum regio inimicis hostibusque 


πάντα δυνατὸν συντελέσασθαί τι ὥστε ἐξ Exsivoo 
χαὶ εἰς δεῦρο μήτε χεφαλὴν αὐτοὺς χεχτῖῆνσθαι, μὴτε 
τινὰ δυνατὸν ἐν τοῖς θείοις, οἷος Ἦν ὁ πάλαι δια πρέ- 
πων ἐν αὐτοῖς, εἴτε προφήτης, εἴτε ἄλλως δέκαιος 
xaX θεοφιλὴς ἀνήρ. Πρόδηλον δὲ ὅπως xal πᾶσα 
αὐτῶν ἡ χώρα ὑποχείριος τοῖς αὐτῶν ἐχθροῖς καὶ To- 
λεμίοις εἰσέτι νῦν χαθέστηχε, χαὶ ὡς ταῦτα πάντα 
ἐπὶ τῇ παρουσίᾳ τοῦ Ἐμμανουὴλ τετέλεσται. Οὕτω 
γοῦν ἡ Ἑδραίων γραφὴ περιέχει, μονονουχὶ av, gal- 
νουσα, τὸν Ἑμμανουδὰλ τὸν ἀπιστηθέντα μὲν ὑπὸ 
Ἰουδαίων, χαὶ αἴτιον αὐτοῖς τῶν τοσούτων γενόμενον 
συμφορῶν, ἡμῖν δὲ τοῖς ἔθνεσι πιστευθέντα, σωτηρίας 
τε xal γνώσεως Θεοῦ παραίτιον ἀποδειχθέντα. Διὸ 
ἑξῆς ἐπιλέγεται " € Μεθ᾿ ἡμῶν ὁ Θεός " γνῶτε, ἔθνη, 


ipsorum subjecta, in hunc usque diem vexetur, et B xa ἡττᾶσθε. » Ἡττήμεθα γοῦν ὡς ἀληθῶς ἡμεῖς οἱ 


hec universa in ipsius Emmanuel adventu suum 
Gnem sortita sint. Hoc ipsum sane llebreorum 
scripta continent, qui propemodum significant, 
ipsum Emmanuel, cui credere noluerunt Judzi, 
auctorem illis tantarum calamitatum exstitisse ; no- 
bis autem gentibus , quz illi credidimus, et salutem 
et Dei notitiam, ut jam demonstratum est, attulis- 
se. Quare deinceps adjungitur: « Nobiscum Deus: 
cognoscite, gentes, et vincimini. » Siquidem nos ex 
gentibus victi sumus re vera , qui ipsi veritati , et 
stantis nobiscum Dei virtuti cedentes, in illum 
eredidimus, cedentesque eidem paruimus omnes 
pariter, quicunque usque ad extrema terree habi- 
tamus, ul in prophetia scriptum est, qua ait: 
« Exaudite usque ad extremum terrz, » et nos qui- 
dem , et victi sumus, et vocanti obtemperavimus. 
Ad eos vero qui de ipsis genübus non crediderint , 
ea dirigit qux sequuntur, dicens : « Qui fortes 
fuistis, vincimini. Si enim rursus fortes fueritis, 
rursus vincemini , et quamcunque rationem inie- 
ritis, non manebit in vobis, quoniam nobiscum 
Deus **. » Sic dicit Dominus forti manui non cre- 
dentibus: quibus verbis oraculum ad eos, qui 


ἐξ ἐθνῶν εἰς αὐτὸν πεπιστευχότες, νιχηθέντες ὑπὸ 
τῆς ἀληθείας xal τῆς τοῦ γενομένου μεθ᾽ ἡμῶν Θεοῦ 
δυνάμεως * ἡττηθέντες τε ὑπηχούσαμεν αὐτῷ πάντες 
ὁμοῦ οἱ μέχρι τῶν ἐσχατιῶν χατοιχοῦντες τῆς γῆς, 
χατὰ τὴν φήσασαν προφητείαν" « ἙἘπαχούσατε ἕως 
ἐσχάτου τῆς γῆς. » ᾿Αλλ᾽ ἡμεῖς μὲν καὶ ἡττήμεθα, 
xai χαλοῦντι ὑπηχούσαμεν" τοῖς δὲ ἔτι τῶν ἐθνῶν 
ἀπειθοῦσι τὰ ἑξῆς ἀποτείνεται λέγων " ε Ἰσχυχότες 
ἡττᾶσθε. "Av γὰρ πάλιν ἰσχύσητε, πάλιν ἠττηθή- 
σεσθε" χαὶ λόγον ὃν ἂν βουλεύσησθε, οὐ μὴ ἐμμείνῃ 
ἂν ὑμῖν, ὅτι μεθ᾽ ἡμῶν ὁ θεός. » Οὕτω λέγει Κύριος 
τῇ ἰσχυρᾷ χειρὶ ἀπειθοῦσιν bU ὧν σαφῶς ὁ λόγος 
ἀφηνιῶσι χαὶ ἀντιταττομένοις τῇ τοῦ Χριστοῦ διδα- 
σχαλίᾳ, xa τοῖς ἀπειθοῦσι τῇ χραταιᾷ αὐτοῦ χειρὶ 
θεσπίζει, ὅτι μηδὲ ἰσχύουσι προτπολεμεῖν τὸν uat" 
ἡμῶν Θεὸν πειρώμενοι, xal ὅτι πᾶν ὃ ἂν βουλεύσων- 
ται χαθ᾽ ἡμῶν, οὐ ph ἐμμείνῃ αὐτοῖς, διὰ τὸ μεϑ᾽ 
ἡμῶν εἶναι τὸν Ἐμμανονήλ. Καὶ τούτῳ δὲ τῷ συρμ- 
περάσματι ῥᾷδιον ἐπιστῆσαι τὰς za0' ἡμῶν ἄπει- 
λὰς, xaX τὰς χατὰ χρόνους τῶν ἀρχόντων ἐἑπαναστά» 
σεις συνορῶντα, καὶ ὡς ἄπραχτον αὑτοῖς διὰ τὸν 
μεθ᾽ ἡμῶν Θεὸν ἀεὶ χαθίσταται τῶν ἀπειλῶν τὸ 
«ἕλος. 


jugum detrectant, et doctrine Christi resistunt, et potenti ipsius manui non credunt, planissime 
vaticinatur, quod futurum sit, ut ne valeant quidem oppugnare nobiscum Deum, quamvis expe- 
riantur, et quod omne quodcunque adversum nos comminiscentur, ipsis non constaturum sit, pro- 
pteree quod nobiscum sit. Emmanuel, et hanc quidem sententiam facile est, ut ii attendant, eique 
assentiantur, qui minas adversum nos, δὲ principum per singula tempora insolentias atque impe- 
tus animadverterint, atque ut incassum eis omnium minarum eventa, propter nobiscum Deum, 


evaserint, 


426 Ab eodem. — Quemadmodum natus ex pre- D Ἀπὸ cov αὑτοῦ. — Ὡς ὁ τεχθησό 


dicta sive virgine, sive prophetissa filius, Deus 

simul et magni consilii angelus, aliisque inopi- 

natis nominibus appellatus est ; et quemadmodum 
ortus ejus lwminis pietatis causa adjuvans | genti- 
bus constituetur. 

« Hoc primum, bibe, cito fac , regio Zabulon, 
et terra Nepbtbalim οἱ reliqui qui maritimam ha- 
bitant trans Jordanem , Galilea gentium , populus 
sedens in tenebris, videte lucem magnam, sedenti- 
bus in regione et unibra mortis, lux exorta est 
eis **, » e qua sequuntur; quibus adjungit, « quo- 


* fga. vn, 9-11. ** [5a. 11, 1, 9, 


us 

τῆς προφητευομένης, εἴτε παρθένου, εἶτε xpo- 

φήτιδος, Θεὸς ὁμοῦ xal μεγάλης βουλῆς drre- 
οἷος, ἑτέραις τε παραδόξοις ἐπωνυμέαις ἀνηγό- 
ρευται" καὶ ὡς ἡ γένεσις αὐτοῦ φωτὸς S00t- 
6slac παραιτία τοῖς ἔθγεσι χαταστήσεται. 

« Τοῦτο πρῶτον, πίε, ταχὺ ποίει, χώρα Za6ov- 
λὼν, xai γῆ Νεφθαλεὶμ, xai οἱ λοιποὶ ol τὴν παρα- 
λίαν χατοιχοῦντες πέραν τοῦ Ἰορδάνου * Γαλιλαία τῶν 
ἐθνῶν * ὁ λαὸς ὁ χαθήμενος ἐν σχότει, ἴδετε φῶς μέγα" 
xaX τοῖς χαθημένοις ἐν σχότει xal σχιᾷ θανάτου φῶς 
ἀνέτειλεν αὐτοῖς, » xal τὰ ἑξῆς" οἷς ἐπιλέγει, « ὅτι 


DEMONSTRATIONIS EYANGELICJE LIB. VII. 


520 


πᾶσαν στολὴν ἐπισυνηγμένην δόλῳ, χαὶ ἱμάτιον μετὰ A niam omnem vestem congregatam dolo, et indu- 


παταλλαγῆς ἀκοτίσουσιν, καὶ θελήσουσιν εἰ ἐγενήθη- 
“αν πυρίχαυστοι" ὅτι παιδίον ἐγεννήθη ἡμῖν, xol 
υἱὸς ἐδόθη ἡμῖν, οὗ ἡ ἀρχὴ ἐπὶ τοῦ ὥμου αὐτοῦ * xal 
χαλεῖται τὸ ὄνομα αὐτοῦ μεγάλης βουλῆς ἄγγελος, 
θαυμαστὸ; σύμόδουλος, Θεὸς ἰσχυρὸς, ἐξουσιαστὴς, 
ἄρχων εἰρήνης, πατὴρ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. Ἄξω 
γὰρ εἰρήνην ἐπὶ τοὺς ἄρχοντας, χαὶ ὑγείαν αὐτῷ. 
Μεγάλη ἡ ἀρχὴ αὐτοῦ, xai τῆς εἰρήνης αὐτοῦ οὐχ 
ἔστιν ὅριον, ἐπὶ τὸν θρόνον Δαδὶδ, χαὶ τὴν βασιλείαν 
αὐτοῦ, κατορθῶσαι αὐτὴν, xat ἀντιλαδέσθαι ἐν χρί- 
ματι καὶ διχαιοσύνῃ ἀπὸ τοῦ νῦν χαὶ εἰς τὸν αἰῶνα. 
Ὃ ζῆλος Κυρίου Σαδαὼθ ποιήσει ταῦτα. » Τοῦτο 
τρίτον ἤδη τὸ καιδίον προφητεύεται, τοῦ αὑτοῦ ποι- 
χίλως σημαινομένου. Ἐπειδὴ τοίνυν πρόχειται νῦν 
ἡμῖν τὸν τρόπον τῆ; εἰς ἀνθρώπους τοῦ Θεοῦ παρου- 
σίας ἐπιδεῖξαι, θέα δι᾽ ὅσιυν οὗτος xal ὅπως παρίστα- 
ται. Ἐδειχνύετο πρῶτον ὁ ἐπιχληθεὶς Ἐμμανουὴλ, 
Θεὸ: ix παρθένου γεννώμενος " δεύτερον τὸ kx τῆς 
προφήτιδος xal τοῦ ἁγίου Πνεύματος παιδίον, οὐχ 
ἄλλο τυγχάνον τοῦ προηγορευμένου " τρίτον ὁ μετὰ 
χεῖρας, εἷς ὧν χαὶ ὁ αὑτὸς τοῖς προτέροις. ε Καὶ 
τούτῳ γοῦν ὄνομα εἶναι λέγεται, κατὰ μὲν τοὺς 
Ἑδδομήχοντα « μεγάλης βουλῆς ἄγγελος, » χαὶ ὥς τινα 
τῶν ἀντιγράτζων ἔχει, ε θαυμαστὸς σύμόονλος, 
θεὸς ἰσχυρὸς, ἐξουσιαστῆς, ἄρχων εἰρήνης, πατὴρ 
τοῦ μέλλοντος αἰῶνος * » χατὰ δὲ τὸ 'E6paixbv, ὡς ὁ 
μὲν ᾿Αχύλας φησίν" ε«Ὅτι παιδίον ἐγεννήθη ἡμῖν, 
υἱὸς ἐδόθη ἡμῖν, xal ἐγένετο μέτρον ἐπ᾽ ὥμου αὐτοῦ. 


Καὶ tff, τὸ ὄνομα αὐτοῦ θαυμαστὸς σύμδουλος, C 


ἰσχυρὸς, δυνατὸς, πατὴρ, ἔτι ἄρχων εἰρήνης, xai 
τῆς εἰρήνης αὐτοῦ οὐχ ἔστι πέρας" » ὡς δὲ ὁ Σύμ- 
μᾶχος «ε Νεανίας γὰρ ἐδόθη ἡμῖν, υἱὸς ἐδόθη ἡμῖν. 
Καὶ ἔσται ἡ παιδεία αὐτοῦ ἐπὶ τοῦ ὥμου αὐτοῦ, καὶ 
κληθήσεται τὸ ὄνομα αὐτοῦ Παραδοξασμὸς, βουλευτι- 
xbe, ἰσχυρὸς, δυνατὸς, πατὴρ αἰῶνος, ἄρχων εἰρή- 
νης, καὶ τῆς εἰρήνης αὐτοῦ οὐχ ἔστι πέρας. » Οὐχοῦν 
οὐχ ἁπλῶς ἄγγελος χατὰ τοὺς ᾿Εδδομήχοντα, ἀλλὰ 
« τῇ; μεγάλης βουλῆς ἄγγελος, χαὶ θαυμαστὸς σύμδου- 
λος, χαὶ Θεὸς ἰσχυρὸς, χαὶ ἐξουσιαστὴς, χαὶ ἄρχων 
εἰρήνης, xai πατὴρ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος » γεννηθή- 
σεαθαι, xal παιδίον ἔσεσθαι διὰ τούτων ἐθεσπίξετο. 
Ἔχεις δὲ ἐν τοῖς προτέροις τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον, χαὶ 
Θεὸν, καὶ Κύριον διαφόρως ἀνηγορευμένον, ὁμοῦ δὲ 


mentum, cum consiliatione soluturi sunt, et vo- 
lent si fuerint igne combusti : quoniam puerulus 
natus est nobis, et filius datus est nobis, cujus im- 
perium super humerum ipsius, et vocatur nomen 
ejus magni consilii angelus, admirabilis consilia- 
rius, Deus fortis, potentiam habens , princeps pa. 
cis, pater futuri seculi. Adducam enim pacer su- 
per principes , et sanitatem ei, magnum imperium 
ejus, et pacis ejus non est finis, super solium Da- 
vid et regnum ejus ut dirigat illud, et suscipiat in 
judicio et justiti» ex hoc tempore et usque in sz- 
culum : zelus Domini Sabaoth faciet hzc **, » Jam 
nunc tertio puerum hunc prophetia commemorat, 
que eamdem rem variis modis significat. Quoniam 


B igitur nunc propositum nobis est, adventus Dei 


ad homines modum ostendere, vide, quzso, hic 
quam multis modis demonstretur. Primo quidem di- 
ctus est Emmanuel, Deus qui de Virgine nasce- 
retur. Secundo, ex prophetica muliere et Spl- 
ritu sancto puerulus, qui non alius est quam is 
de quo jam diximus. Tertio is, de quo nunc agi- 
mus, qui cum prioribus unus est atque idem. 
Huic igitur esse nomen dicitur, ut legitur apud 
Septuaginta , « magni consilii angelus : »et , ut qui- 
dam codices habent, « admirabilis consiliarius, Deus 
fortis, potentiam habens, princeps pacis, pot«t 
3937 futuri seculi. » Ut vero est in Hebraico, sicut 
Aquila testificatur : « Quoniam puerulus natus est 
nobis, filius datus est nobis, et facta est mensura 
super humerum ejus, et vocatum est nomen ejus, 
Admirabilis consiliarius, fortis, potens, pater, etiain 
princeps pacis, et pacis ejus non est finis. » Sicut 
autem Symmachus : « Adolescentulus enim datus 
est nobis, filius datus est nobis, et erit disciplina 
ejus super humerum ejus, et vocabitur nomen ejus 
Admirabilitas, consiliarius, fortis, potens, pater 
sxculi, princeps pacis, et pacis ejus non est finis. » 
Ergo non simpliciter angelus secundum ipsos 
LXX, sed « magni consilii angelus, οἱ admirabilis 
consiliarius, et Deus fortis, et potentiam babens, et 
princeps pacis, et pater futuri szxculi » oriturus ali- 
quando, et puerulus futurus, iis verbis caneba- 
tur. labes etiam in 1158 quz prius dicta sunt, Dei 


«bv αὐτὸν ἄγγελον ὠνομασμένον τοῦ Πατρὸς, xat ἀρ- D Verbum, et Deum, et Dominum diversis modis ap- 


χιστράτηγον δυνάμεως Κυρίου. Τίς δ᾽ àv οὖν γένοιτο 
κατὰ μὲν τὸν ᾿Αχύλαν xa τὰς εἰσέτι νῦν φερομένας 
παρ᾽ 'E6palot; μαρτυρίας, ἐν ἀνθρώποις γεννώμενος, 
χαὶ « παιδίον » γινόμενος, « θαυμαστὸς σύμόουλος, xal 
ἰσχυρὸς, δυνατὸς, χαὶ πατὴρ, ἕτι χαὶ ἄρχων εἰρήνης,» 
οὔ ποτέ (1) φησιν ἔσεσθαι τέλος" χατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον 
« Παραδοξασμὸς, ϑουλεντιχὸς, ἰσχυρὸς, δυνατὸς, πα- 
the αἰῶνος, ἄρχων εἰρήνης, χαὶ ταύτης ἀπείρου καὶ 
ἀτελευτήτον » xal χατὰ Θεοδοτίωνα, « θαυμαστῶς 
βουλεύων, ἰσχυρὸς, δυνάστης, πατὴρ, ἄρχων εἰρήνης, 
τῷ πληθύνειν τὴν παιδείαν, οὗ τῆς εἰρήνης οὐχ ἔστι 
πέρας. » Καὶ αὐτῷ σοι τὰ ἑξῆς χαταλείπω σχοπεῖν, 
45 1sa. ix, 5-7. 


pellatum, et pariter eumdem angelum patris nomi- 
natum, et primum imperatorem copiarum Domini. 
Sed quis tandem hic sit ἢ Secundum Aquilam qui- 
dein et secundum ea quz etiam nunc apud Hebrzos 
feruntur testimonia, qui inter bomines nascetur, et 
« puerulus » exsistet, « admirabilisque consilia- 
rius, et fortis, et potens, et pater etiam et princeps 
pacis, » cujus pacis nunquam ait futurum finem. 
Secundum Symmachum autem « Admirabilitas, 
consiliarius, fortis, potens, pater sseculi, princeps 
pacis, οἱ pacis infinite atque interminatz. » At, 
sicut Theodotion voluit, « admirabiliter consulens, 


(1) OO ποτε. Lege οὗ pro οὐ, et accipe ποτέ sensu οὔποτε, vel puta excidisse voculam ἧς ante οὔποτε. Epit. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS. II — APOLOGETICA. 


iortis, potens, pater, princeps pacis, ad multipli- A τοσοῦτον ἐπισημηνάμενος, ὡς ἄρα αὐτὸς οὗτος ὃ M- 


caudam disciplinam, cujus pacis non est finis. » 
Caterum, quz sequuntur tibi ipsi contemplanda 
relinquo, hoc unum duntaxat adnotasse contentus, 
quod ipse hic, qui dicitur « pater szeculi, et infinitze 
pacis princeps , magnique consilii angelus, » oritu- 
rus aliquando et puerulus futurus prophetia decla- 
ratur, et in ortu suo inter homines volet olim esse 
igne combustos eos qui in ea salute gentium, cujus 
ipse auctor erit, odiosi futuri sunt, sive ii mali 
quidam dz:mones, sive etiam impii homines intel- 
ligantur, de quibus ait : « Quod omnem vestem 
collectam dolo, et vestimentum, cum conciliatione 
solvent. » Sed qui tandem hi fuerint, nisi de quibus 
alibi ex ipsius Salvatoris nostri persona dictum 
est : « Partiti sunt vestimenta mea sibi, et super 
vestem meam miserunt sortem 5, » et quicunque 
ejusdem impietatis δι: sceleris participes fuerunt? 
338 Qui quidem dum seipsos ad extremum con- 
demnatos videbunt, optabunt se ante talem impie- 
tatem igne fuisse comnbustos, potius quam magni 
consilii angelum a seipsis violatum fuisse. Tu vero 
tecum ipse considera num omnem humanam natu- 
ram transiliat, quod illius pax nullum finem habi- 
tura esse dicatur, et quod pater szculi nominetur ; 
preterea quod non simpliciter angelus vocetur, sed 
« magni consilii augelus, et Deus fortis, » et qua- 
cunque una cum his adnumerata sunt. ltem ait per 
ilum regnum David esse dirigendum, quod ipsum 
sane hoc intelliges modo. Plurima quidem ea sunt 
qu2 ipsi David promisit Deus, in quibus etiam illa : 
« Et ponam in mari manum ejus, et in fluminibus 
dexteram ejus, ipse invocabit me, pater meus es 
tu, Deus meus, el susceptor salutis mez, et ego 
primogenitum ponam illuni, excelsum pr:e regibus 
terre, in aternum servabo illi misericordiam 
meam, οἱ testamentum meum fidele ipsi, et ponam 
jn seculum szculi semen ejus, et thronum ejus 
sicut dies cceli **. » Et rursus : « Semel juravi in 
sancto meo, si David mentiar, semen cjus in zter- 
num manebit, et thronus ejus sicut sol in con- 
spectu meo, et sicut luna perfecta in ztternum *^.» 
Cum in Psalmis Deus ipsi David tam multa promi- 
serit, contraria tamen iis quz promissa sunt, illius 
successoribus evenisse constat propter ipsorum 
impietates. Etenim cum ex semine David reges 
usque ad Jechoniam et usque ad Babylonicam 
templi obsidionem permanserint, ubi hoc ipsum ac- 
cidit, tum vero dissolutum est regnum, adeo qui- 
dem, ut ex illo tempore non amplius sedes David, 
neque de semine ejus quisquam apud Judaicam 
gentem regnaverit, et hanc quidem earum rerum, 
qu&, ut proxime posita psalmi particula demon- 
strat, ipsi David promissz sunt, jacturam, Spiritus 
divinus in hunc modum canit : « Tu vero repulisti 
et despexisti, distulisti. Christum tuum, evertisti 


testamentum servi tui, profanasti in terra sanctua- 
in Psal. xxr, 48 ; Matth. xxvir, 55. 


γόμενος « πατὴρ αἰῶνος, xai ἀπείρου εἰρήνης ἄρχων, 
μεγάλης τε βουλῆς ἄγγελος » γεννηθήσεσθαι, xat παι- 
δίον ἔσεσθαι προφητεύεται, ἐπί τε τῇ εἰς ἀνθρώπους 
αὐτοῦ γενέσει πυριχαύστους ἐθελήσειν ἔσεσθαι τοὺς 
ἐπὶ τῇ δι᾽ αὐτοῦ γενομένῃ σωτηρίᾳ τῶν ἐθνῶν δια- 
φθονουμένους, εἴτε δαίμονας πονηροὺς, εἴτε καὶ ἀσε- 
δεῖς ἄνδρας, περὶ ὧν φησιν" «Ὅτι πᾶσαν στολὴν ἐπι- 
συντγμένην δόλῳ, χαὶ ἑμάτιον μετὰ χαταλλαγῆς ἀπο- 
τίσουσι. » Τίνες δὲ ἄρα ἦσαν οὗτοι, ἣ περὶ ὧν ἀλλα- 
χοῦ ἐξ αὑτοῦ προσώπου τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν εἴρηται: 
« Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς, καὶ ἐπὶ τὸν 
ἱματισμόν μον ἔδαλον χλῆρον, » οὗ τε τῆς τούτων μέ- 
τοχοι δυσσεδείας, o! χαὶ θελήσουσι, τὴν σφῶν αὑτῶν 
χρίσιν ὕστερόν ποτε ὀψόμενοι, εἰ πρὸ τῆς ἀσεδείας 


Β αὐτῶν ἐγεγόνεισαν πυρίχαυστοι, πρὶν fj τὸν τῆς μεγά- 


λὴς βουλῆς ἄγγελον πρὸς αὐτῶν ἀσεδηθῆναι. Καὶ σὺ 
δὲ παρὰ σαυτῷ σχέψαι εἰ μὴ ὑπερδαΐνει πᾶσαν φύσιν 
ἀνθρώπων τὸ μὴ τέλος ἔχειν τὴν εἰρήνην αὐτοῦ λέγε- 
σθαι, χαὶ τὸ πατέρα ὀνομάζεσθαι αἰῶνος" χαὶ αὐτὸ δὲ 
τὸ χαλεῖσθαι αὐτὸν οὐχ ἀπλῶς ἄγγελον, ἀλλὰ « τῆς 
μεγάλης βουλῆς ἄγγελον, xat Θεὸν ἰσχυρὸν, » xal ὅσα 
τούτοις συγχαταλέλεχται. Ἔτι δέ φησι δι᾿ αὐτοῦ χα-- 
ορθωθήσεσθαι τὴν τοῦ Δαδὶδ βασιλείαν, ὃ xat αὐτὸ 
τοῦτον νοήσεις τὸν τρόπον. Πλεῖσται ὅσαι τῷ Δαδὶὸ 
γεγόνασιν ἐπαγγελίαι, ἐν αἷς εἴρηται" « Καὶ θήσομαι 
ἐν θαλάσσῃ χεῖρα αὐτοῦ, xai ἐν ποταμοῖς δεξιὰν αὖ- 
τοῦ. Αὐτὸς ἐπιχαλέσεταί pe* Πατήρ μου εἶ δὺ, θείς 
pou xal ἀντιλήπτωρ τῆς σωτηρίας μου. Κἀγὼ mpu- 
τότοχον θήσομαι αὐτὸν, ὑψηλὸν παρὰ τοῖς βασιλεῦ: 
τῆς γῆς. Εἰς τὸν αἰῶνα φυλάξω αὐτῷ τὸ ἔλεός μου, 
χαὶ ἡ διαθήχη μου πιστὴ αὐτῷ. Καὶ θήσομαι εἰς τὸν 
αἰῶνα τοῦ αἰῶνος τὸ σπέρμα αὐτοῦ, καὶ τὸν θρόνον 
αὐτοῦ, ὡς τὰς ἡμέρας τοῦ οὐρανοῦ. » Καὶ αὖϑις" 
«Ἅπαξ (oca ἐν τῷ ἁγίῳ μου, εἰ τῷ Δαδὶδ ψεύσομαι, 
τὸ σπέρμα αὐτοῦ εἰς τὸν αἰῶνα μενεῖ, xat ὁ θρόνος 
αὑτοῦ ὡς ὁΐλιος ἐναντίον μου, xal ὡς ἡ σελήνη χατ- 
ἡρτισμένη εἰς τὸν αἰῶνα. » Τοσαῦτα ἐν τοῖς Ψαλμοῖς 
τοῦ Θεοῦ τῷ Δαδὶδ ἐπηγγελμένου, τἀναντία συνέδη 
ταῖς ἐπαγγελίαις ἐπελθεῖν διὰ τὰς τῶν διαδόχων αὐ- 
τοῦ δυσσεδείας. Ἡ γοῦν ix σπέρματος Δαδὶδ βασι- 
λεία, διαρχέσασα μέχρις "Ieyoviou xai τῆς ὑπὸ Βαδυ- 
λωνίοις τοῦ ἱεροῦ πολιορχίας, λέλυτο, ὡς ἐξ ἐχείνου 
μηχέτι τὸν θρόνον Aa615, μηδὲ τοὺς ἐκ σπέρματος αὐ- 


D τοῦ βασιλεῦσαι τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους. Kal ταύτην γε 


τὴν γενομένην διάπτωσιν τῆς πρὸς τὸν Δαδὶδ ἐπαγ- 
γελίας χατὰ τὴν προειρημένην τοῦ ψαλμοῦ παράθεσιν 
τὸ θεῖον ὧδέ πως Πνεῦμα θεσπίζει - « Σὺ δὲ ἀπώσω 
xai ἐξουδένωσας, ἀνεδξάλου τὸν Χριστόν σου" χατ- 
ἔστρεψας τὴν διαθήχην τοῦ δούλου σου, ἐδεδέλωσας 
εἰς τὴν γῆν τὸ ἁγίασμα αὑτοῦ * χαθεῖλες πάντας τοὺς 
φραγμοὺς αὐτοῦ" » xal μετ᾽ ὀλίγα " « Τὸν θρόνον αὖ- 
τοῦ εἰς τὴν γῆν χατέῤῥαξας, ἐσμίχρυνας τὰς ἡμέ- 
ρᾶᾳς τοῦ χρόνου αὐτοῦ, χατέχεας αὐτοῦ αἰσχύ- 
VnV. )"À xai ἐναργῶς ἀρξάμενα συντελεῖσθαι ἀπὸ 
τῆς εἰς Βαδυλῶνα αἰχμαλωσίας τοῦ λαοῦ μέχρι τῆς 
Ῥωμαίων xai Τιδερίου παρεξετάθη βασιλείας. Οὐ- 
δεὶς γοῦν ἐχ τῆς τοῦ Δαβὶδ διαδοχῆς ἐν τοῖς μεταξὸ 


^ Psal. ἐχχχυμι, 360-80, * ibid. 36-28. 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAÉ LIB. VII. 


55$ 


χρόνοις φαίνεται ἐπὶ τὸν βασιλιχὸν τοῦ Ἑδραίων A rium ejus, destruxisti omnes sepes ejus **. » Et 


ἔθνους xaüreürl; θρόνον. μέχρι τῆς τοῦ Χριστοῦ 
«αρουσίας. Τοῦ δὲ ix σπέρματος Δαδὶδ γενομένου 
Κυρίου xai Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ βασιλέως 
ἐπὶ πᾶσαν τὴν οἰχουμένην ἀναχηρυχθέντος, ὥσπερ 
ἀπὸ γῆς χαὶ πτώματος ἀνανεωθεὶς αὐτὸς ἐχεῖνος ὁ 
θρόνος Δαδὶδ διὰ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐνθέου βα- 
σιλείας ἀνώρθωται, χαὶ διαμενεῖ εἰς τὸν αἰῶνα, χαὶ 
εἰσέτι γε, ὡς ὁ ἥλιος ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, τὴν πᾶσαν 
χαταλάμπων οἰχουμένην ταῖς ἀχτῖσι τοῦ φωτὸς τῆς 
διδασχαλίας αὐτοῦ, ἀχολούθως τῇ τε ἀπὸ τοῦ ψαλμοῦ 
μαρτυρίᾳ, καὶ τοῦ μετὰ χεῖρας προφήτου, περὶ τοῦ 
γεννηθησομένου παιδίου λέγοντος, ἐπὶ τὸν θρόνον Δα- 
65, δηλαδὴ τὸν αἰώνιον xaX διαρχῆ, τὸν δὴ xat ἐπηγ- 
γελμένον τῷ Δαδὶδ καθεσθήσεσθαι αὐτὸν ἐπὶ τὴν βα- 


post pauca : « Sedem ejus in terram collisisti, mi- 
nuisti dies temporis ejus, perfadisti eum confusio- 
ne *'. » Qu: omnia. cum jam perfici inceperint, 
abeo tempore quo populus in Babylonem captivus 
ductus est, usque ad Romanorum et Tiberii impe- 
rium prolata provectaque sunt. 339 Nullus enim 
ex genere David hoc toto intermedio tempore in 
Hebraice gentis regia sede videtur sedisse, usque 
ad Christi adventum. Ubi vero Dominus et Salvator 
noster Jesus Christus, qui de semine David ortus 
est, in totum orbem rex denuntiatus est, tanquam 
ea qua de terra et ruina instaurata sit, ipsa illa 
sedes David per divinum Salvatoris nostri regnum 
erecta est, et permanebit in zeternum, veluti sol in 


διλείαν αὐτοῦ, χατορθῶσαι αὐτὴν xal ἀντιλαδέσθαι B conspectu Dei, illius .Jucis radiis, quam doctrina 


kv χρίματι xal διχαιοσύνῃ ἀπὸ τοῦ νῦν xal εἰς τὸν 
αἰῶνα. “Ὅπως δὲ ταῦτα ἐπληροῦτο, διδάσχαλος γένοιτ᾽ 
ἂν ἀξιόχρεως Γαόδριὴλ ὁ ἄγγελος ἐν τῷ πρὸς τὴν 


Παρθένον χρηματισμῷ φάσχων᾽ « Μὴ qo6ov, Μα- 


ριάμ᾽ εὗρες γὰρ χάριν παρὰ τῷ Θεῷ xaX ἰδοὺ συλ- 
λήψῃ ἐν γαστρὶ, καὶ τέξῃ υἱὸν, χαὶ χαλέσεις τὸ ὄνομα 
αὐτοῦ Ἰησοῦν. Οὗτος ἔσται μέγας, xa υἱὸς ΥΨίστου 
χληθήσεται, χαὶ δώσει αὐτῷ Κύριος ὁ Θεὸς τὸν θρό- 
νον Δαδὶδ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ, xaX βαπιλεύσει ἐπὶ τὸν 
οἶχον Ἰαχὼδ εἰς τὸν αἰῶνα, xai τίς βασιλείας αὐτοῦ 
οὐχ ἔσται τέλος. » Ταύτην ἐν τῷ προειρημένῳ Ψαλ- 
gio χαὶ ὁ προφήτης προσδοχῶν τὴν τοῦ Χριστοῦ γέ- 
νεσιν, τὴν τε ὑπέρθεσιν αὐτῆς, xal ἀναδολὴν ὥσπερ 
αἰτίαν συνορῶν τῆς τοῦ θρόνου Δαδὶὃ ἀποπτώσεως, 
ἀποδυσπετεῖ λέγων ᾿ « Σὺ δὲ ἀπύσω χαὶ ἐξουδένωσας, 
ἀνεδάλου τὸν Χριστόν σου. » Εὔχεται δὲ ὥσπερ δυσ- 
cy τὸ Θεῖον, T; τάχος πληρωθῆναι τὰ τῆς ἐπαγ- 
γελίας, φάσχων * « Ποῦ ἐστι τὰ ἐλέη σου τὰ ἀρχαῖα, 
Κύριε, ἃ ὥμοσας τῷ Δαδὶδ ἐν τῇ ἀληθείᾳ σου; » ἃ 
δὴ σαφέστατα xal αὐτὰ δὴ ταῦτα πληρωθέσεσθαι 
ἐπὶ τῇ γενέσει τοῦ τῆς μεγάλης βουλῆς ἀγγέλου θε- 
σπίξζει- "Eg' ᾧ θελέσουσι, φησὶν, οἱ προαποδοθέντες 
εἰ ἐγενήθησαν πυρίχαυστοι" « διότι παιδίον ἐγεν- 
νήθη ἡμῖν, χαὶ υἱὸς ἐδόθη ἡμῖν ὁ τῆς μεγάλης poo- 
λῆς ἄγγελος. » Τίσι 065 ἡμῖν 7| τοῖς εἰς αὐτὸν πεπι- 
στευχόσι τοῖς ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ τῶν ἐθνῶν, οἷς αἴτιος 
γεγένηται φωτὸς xal εὐφροσύνης, χαινοῦ τε χαὶ νέου 
κοτοῦ, τῆς χαινῆς Διαθήχης μυστηρίου, χατὰ τὴν 
φέσασαν προφητείαν, « Τοῦτο πρῶτον, πίε, ταχὺ 
«o/zt, χώρα Ζαθουλὼν, xai γῇ Νεφθαλεὶμ, xat οἱ 
λοιποὶ oí τὴν παραλίαν οἰχοῦντες πέραν τοῦ "lopbá- 
υοῦ, Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν᾽ ὁ λαὸς ὁ χαθήμενος ἐν σχό- 
κει, φῶς ἴδετε μέγα xal τοῖς χαθημένοις ἐν σχότει 
xai σχιᾷ θανάτου, φῶς ἀνέτειλεν αὑτοῖς ; » Εἶεν δ᾽ ἂν 
ἂν τούτοις δηλούμενοι οἵ τε ἐξ ἐθνῶν εἰς τὸν Χριστὸν 
τοῦ Θεοῦ πεπιστευχότες, xal οἱ τοῦ Σωτῆρος ἡ μῶν 
μαθηταὶ xaX ἀπόστολοι, οὃς ἀπὸ γῆς Ζαδουλὼν xol 
Νεφθαλεὶμ ἀναχαλεσάμενος, ἐξελέξατο χήρυχας τοῦ 
Εὐαγγελίου. Τούτοις μὲν οὖν ὁ τῆς μεγάλης βουλῆς 
ἄγγελος υἱὸς ἐδόθτ, σωτηρίας αἴτιος" τοῖς δὲ εἰς αὐ- 
«ὃν ἱπιστυχόσι, πυρὸς δηλαδὴ xa χαύσεως. Ὅλης δὲ 


* Psal. zxxxvin, 20-41... ibid. 48, 48. 


"Luc. 1, 90.39. 


illius prz se fert, totum orbem terrarum illustrans; 
quod quidem et psalmi proximo testimonio consen- 
taneum est, et huic prophelz, de quo nunc agimus, 
qui de puero orituro ait, ipsum in sede David, 
eterna videlicet ac permanente, quz etiam ipsi Da- 
vid promissa est, sessurum in regno ipsius, ut diri- 
gat illud et suscipiat in judicio et justitia ab hoc 
ipso tempore usque in szculum. Porro autem quo- 
modo hzc ipsa completa sint, satis abunde doce- 
re nos potest angelus Gabriel, in ea allocutione qua 
ad Virginem usus est sic dicens : « Ne timeas, 
Maria, invenisti enim gratiam apud Deum ; ecce 
concipies in utero et paries filium, et vocabis no- 
men ejus Jesum, hic erit magnus, et filius Altissi- 
mi vocabitur, et dabit ei Dominus Deus sedem Da- 
vid patris ejus, et regnabit in domo Jacob in zter- 
num, et regni ejus non erit finis **, » ipsum hunc 
in psalmo superiore etiam propheta exspectans 
Christi ortum, et moram ejus, dilationemque quasi 
ruinz? sedis David causam inspiciens, tzedio ingenti 
afficitur, et ait : « Tu vero repulisti et. despexisti, 
distulisti Christum tuum. » Deinde quasi timens 
ac suspicans, Deum ipsum orat, ut quam celerrime 
ea quz promissa sunt exhibeantur, dicens : « Ubi 
sunt misericordie tuz antique, Domine, quas ju- 
rasti David in veritate tua **? » qux quidem ipsa, 
ipsa, inquam, hzc planissime complenda esse in 
ortu magni consilii angeli vaticinatur : in quo vo- 
lent, inquit, ii de quibus antea dictum est, si fuis- 
sent igne combusti. Quoniam puerulus natus est 
nobis, et filius datus est nobis, magni consilii an- 
gelus. Quibus autem nobis, nisi iis qui in ipsum 
credidimus, qui in Galilea gentium sumus, quibus 
auctor factus est luminis et lztitiz, et recentis no- 
vique potus, Novi Testamenti mysterii, ut ipsa 
quoque prophetia ait, 840 « Primum bibe, cito 
fac, regio Zabulon, et terra Nephthalim, et reliqui 
maritimam incolentes ultra Jordanem, Galilea. 
gentium : populus sedens in tenebris, videte lucem 
magnam, et sedentibus in tenebris et umbra mortis; 
lux orta est eis ** » ? Sunt vero ii qui in his verbis 


** Psal. ixxxvir, 50, 7* ἴσα, ix, 1, 2. 


23 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS tf. — APOLOGETICA 


bz6 


significantur et quicunque ex gentibus in Christum A ταύτης τῆς οἰχονομίας ὑπόθεσιν γεγονέναι qst τὸν 


Dei crediderunt, et Salvatoris uostri discipuli at- 
que apostoli, quos de terra Zabulon et Nephthalim 
evocatos, praccones Evangelii sui elegit. Hisce enim 
magni consili: angelus filius datus est auctor salutis. 
lis vero qui in ipsum non crediderint, ignis videli - 


cet atque incendij. Universe autem bujusce dis- 


pensationis causam fuisse ait zelum Domini, sic 
dicens : « Zelus Domini Sabaoth faciet hzc *'. » 
Sed quis tandem hic sit zelus nisi is cujus memi- 
nit Moses, ubi ait : « lpsi mihi zelum injecerunt 
iu eo qui non erat Deus, et irritaverunt me in si- 
uiulacris suis ; et ego zelum injiciam eis in ea qua 


ζῆλον Κυρίου, λέγων" «'O ζῆλος Κυρίου Σαδαὼδ 
ποιήσει ταῦτα. » Ποῖος δὲ ζῆλος; f| οὗ μέμνηται 
Μωσῆς, λέγων’ « Αὐτοὶ παρεζήλωσάν με ἐπ᾿ οὐ 
Θεῷ, παρώργισάν με ἐν τοῖς εἰδώλοις αὐτῶν " χἀγὼ 
παραζηλώσω αὐτοὺς ἐπ᾽ οὐχ ἔθνει" ἐπ᾽ ἔθνει ἀσυνέ- 
τῷ παροργιῶ αὐτούς. » ᾿Αλλ᾽ ἐπεὶ σὺν Θεῷ τὰ περὶ 
τῆς τοῦ προφητευομένου εἰς ἀνθρώπους ἐπιδημίας, 
οὐ μὴν ἀλλὰ χαὶ ὁ τρόπος τῆς ἐπιφανείας αὐτοῦ διὰ 
τῶν προφητιχῶν ἀποδέδειχται μαρτυριῶν, χαιρὸς ἂν 
εἴη συνιδεῖν, ποῦ γῆς γεννηθήσεσθαι, χαὶ ὅθεν γένους 
ἥξειν, ἐξ ὁποίας τε Ἑδραίων προελεύσεσθαι φυλῆς 
ἐχηρύττετο" ἃ xal αὐτὰ, φέρε, ἐρευνήσωμεν. 


non est gens, in gente stulta irritabo illos Ἶ5..» Sed quoniam favente Deo jam nunc ea quz ad ejus 
adventum ad homines pertinent, de quo apud prophetas agitur, necnon ejusdem adveutus modus, ex 
propheticis testimoniis demonstrata sunt, tempus jam esse videtur ut inspiciamus, ubi terrarum ori- 
turus, et ex quo genere venturus, item ex qua Hebraeorum tribu profecturus nuntiaretur; quz 


quidem ipsa si placet, obsecro, scrutemur. 
CAPUT 1. 


A Michea. — De loco ubi esset ori'urus is Deus, 
wem prophete nunliarunt : et quemadmodum de 
ethlehem regione Palestine procedet α sa'culo 

proexsistens piorum gentis princeps, et quemadmo- 
dum ille Dominus ducturus divinutur eos qui ab 
ultimis usque lerra finibus in eum crediderint. 


«Et tu, Bethlehem, domus Ephrata, mini- 
ma es ut sis in millibus Juda; ex te mihi 
egredietur qui praesit, ut «sit princeps 34} 
in lsrael, et exitus ejus ab initio ex diebus sa- 
culi. ldcirco dabit eos usque ad tempus parien- 
tis; pariet, et reliqui fratrum ipsorum converten- 
tur ad filios Israel, et consistet, et videbit, et pascet 
gregem suum in robore Dominus, et in gloria no- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β΄. 


᾿Απὸ τοῦ Μιχαία.--- Περὶ τοῦ τόπου τῆς 
τοῦ προχηρυττομένου θεοῦ * xal ὡς ἐκ θ.εὲμ, 
. χωρίου τῆς Παλαιστίνης, ἐξ αἰῶγός τις προ- 
ὑπάρχων, ἡγούμενος τοῦ τῶν 0coctÓor γένους 
προεεύσεται, καὶ ὡς αὐτὸς ὁ Κύριος ποιμα- 
vetr θεσπίζετωι τοὺς μέχρι τῶν ἐσχαςιῶν τῆς 
γῆς εἰς αὑτὸν πεπιστευκότας. 


« Καὶ σὺ, Βηθλεὲμ οἶχος τοῦ Ἐφραθὰ, ὀλιγοστὸς 
εἰ τοῦ εἶναι ἐν χιλιάσιν Ἰούδα Ἔχ σοῦ μοι ἐξελεύ- 
σεται ἡγούμενος, τοῦ εἶναι ἄρχοντα ἐν τῷ Ἰσραὴλ, 
xaX αἱ ἔξοδοι αὐτοῦ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἐξ ἡμερῶν αἰῶνος. 
Διὰ τοῦτο δώσει αὐτοὺς ἕως χαιροῦ τιχτούσης. Té- 
ξεται, xal οἱ ἐπίλοιποι τῶν ἀδελφῶν αὐτῶν ἐπιστρέ- 
ψουσιν ἐπὶ τοὺς υἱοὺς "Iooafà* χαὶ στήσεται, καὶ 
ὄψεται, xal ποιμανεῖ τὸ ποίμνιον αὑτοῦ ἐν ἰσχύξ 


minis Domini Dei ipsorum exsistent, quoniam nunc C Κύριος, xat ἐν τῇ δόξῃ τοῦ ὀνόματος Κυρίου Θεοῦ 


inagnificabuntur usque ad extrema terrz, el erit 
liec pax 12. » Quod quidem ipse Emmanuel, qui ex 
jnterpretatione est nobiscum Deus, de Virgine na- 
scatur, et quod puer fiat magni consilii angelus, 
pianissime ex iis quie ante proposita sunt, demon- 
stratum est. Ceterum, oportebat etiam locum, in 
quo ille oriturus esset, significari. Divinitus ergo 
predicitur de Bethlehem quidam egressurus prin- 
ceps in Israel, exitus ab initio ex diebus δίδου}! ha- 
bens. Hoc autem ipsum nunquam humanz naturz 
accommodari poterit, sed soli Emmanuel et magni 
consilii angelo, Quod euim ab eterno exsistat, cui 
tandem sit accommodandum nisi soli Deo? Igitur 
de Bethlehem (est autem hic Jude locus, non 
procul ab ipsa Jerusalem situs) dicitur quidam ab 
&terno exsistens progressurus. Nullum vero nisi 
unum David invenimus gloria preditum ac cele- 
brem, qui inde sit exortus, et post ipsum David, 
alterum duntaxat, nostrum utique Salvatorem Je- 
sum, qui Christus est Dei : prter hos autem nul- 
lum alium prorsus. kt vero ipse quidem David hu- 
jusce propbetie tempora antecessit, et plurimis 


7* Deut. xxxii, 91. 
e οὐχ. EniT. 


"! 144. xxxvi, 22. 


1)0oP", 1 
4) Οὐδὲ δέ. 


αὐτῶν ὑπάρξουσι * διότι νῦν μεγαλυνθήσονται 
ἕως ἄχρων τῆς γῆς, καὶ ἔσται αὕτη εἰρήνη.» Ἐμ- 
μανουὴλ μεθερμηνευόμενος μεθ᾽ ἡμῶν Θεὸς, Ex τς 
Παρθένου γεννώμενος, χαὶ παιδίον γινόμενος ὁ τῆς 
μεγάλης βουλῇς ἄγγελος, σαφῶς ἐδείχθη διὰ τῶν 
προεχτεθειμένων. ᾿Αλλ᾽ ἐχρὴν xaX τὸν τῇς γενέσεως 
αὐτοῦ σημανθῆναι τόπον. Προφητεύεται δῆτα ix 
Βηθλεέμ τις ἐξελεύσεσθαι ἄρχων ἐν τῷ Ἰσραὴλ, τὰς 
ἐξόδους ἀπ᾽ ἀρχῆς ἐξ ἡμερῶν αἰῶνος ἔχων. Τοῦτο δὲ 
οὐχ ἂν ἐφαρμόσειεν ἀνθρώπου φύσει, el μὴ μόνῳ τῷ 
Ἐμμανονὴἣλ, xai τῷ τῆς μεγάλης βουλῆς ἀγγέλῳ. Τὸ 
γὰρὲξ αἰῶνος ὑφεστάναι, τίνι ἄρα ἐφαρμόττοι δνῇ μόνῳ 
Θεῷ ; Ἐχ τοίνυν τῆς Βηθλεὲμ (χωρίον δέ ἔστι τῆς 
Ἰουδαίας, οὐ πόῤῥω τῆς Ἱερουσαλὴμ διεστὼς) λέτε- 
ταί τις ἐξ αἰῶνος ὑπάρχων προελεύσεσθαι. Οὐδ᾽ (1) 
ἕτερον δὲ ἐνθένδε f| μόνον τὸν Δαδὶδ εὕρομεν ἐπίδοξον 
γεγενημένον, xal ἔπειτα μετ᾽ ἐχεῖνον τὸν ἡμέτερον 
Σωτῆρα Ἰησοῦν τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ " ἕτερον δὲ 
παρὰ τούτους οὐδένα. ᾿Αλλ᾽ ὁ μὲν Δαδὶδ, τοὺς y póvouc 
τῆς προφητείας προειληφὼς, τετελευτήχει πλείοτοις 
πρότερον ἕτεσι τῆς προῤῥήσεως ᾿ ἀλλ᾽ οὐδὲ δὲ (3) 
ἀφ᾽ ἡμερῶν αἰῶνος οὗτος τὰς ἐξόδους πεποίητο. 


78 Mich. Υ, 9-5. 


ege, uL sepe, pro οὐδὲ, οὐ, et huic conjunge δέ sequens, ut sit οὐδέ solum. Epit. 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. YII. 


δ58 


ἵν λείπεται ἐπὶ τὸν μετὰ ταῦτα ἐχ Βηθλεὲμ A ante hoc oraculum annis mortuus est ; preterea ne 


ενον τὸν ἀληθῶς Ἐμμανουὴλ, τὸν πρὸ πάσης 
ὡς προόντα Θεὸν Λόγον xal μεθ᾽ ἡμῶν Θεὸν λε- 
ww», συμπληροῦσθαι τὰ veypaup£va* ἐπεὶ xal 
Ἰηθλεὲμ γένεσις αὐτοῦ ἄντιχρυς Θεοῦ παρουσίαν 
" διὰ τῶν xav' αὑτὴν παραδόξων. Γράφει γοῦν 
κᾶς τοῦτον ἱστορῶν τὸν τρόπον « Ἐγένετο δὲ 
i$ ἡμέραις ἐχείναις, ἐξῆλθε δόγμα παρὰ Καί- 

Αὐγούστου τοῦ ἀπογράψασθαι πᾶσαν τὴν 
ἕνην αὕτη ἀπογραφὴ πρώτη ἐγένετο ἡγεμο- 
Ὃς τῆς Συρίας Κυρηνίου. Καὶ ἐπορεύοντο πάν- 
πογράφεσθαι, ἕχαστος εἰς τὴν ἑχυτοῦ πόλιν. 
ἡ δὲ xai Ἰωσὴφ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας, ἐχ πόλεως 
pO εἰς τὴν Ἰουδαίαν, εἰς πόλιν Δαδὶδ, ἥτις 
ται Βηθλεὲμ, διὰ τὸ εἶναι αὐτὸν ἐξ οἴκου xal 


ἃς Δαδὶδ, ἀπογράψασθαι σὺν Μαριὰμ τῇ με- Β 


εὐ μένῃ αὐτῷ γυναιχὶ οὔσῃ ἐγχύῳ. Ἐγένετο δὲ 
| αὑτοὺς εἶναι ἐχεῖ, ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι τοῦ 
|! αὐτήν. Καὶ ἕτεχε τὸν υἱὸν αὑτῆς τὸν πρω- 
0v , χαὶ ἐσπαργάνωσεν αὐτὸν, xal ἀνέχλινεν 
Ev τῇ φάτνῃ, διότι οὐχ ἣν αὐτοῖς τόπος ἐν τῷ 
ματι. Καὶ ποιμένες ἦσαν ἐν τῇ χώρᾳ τῇ αὐτῇ 
Ἰλοῦντες, xal φυλάσσοντες φυλαχὰς τῆς νυχτὸς 
v ποίμνην αὑτῶν " xal ἄγγελος Κυρίου ἐπέστη 
. xai δόξα Θεοῦ περιέλαμψεν αὑτοὺς, xai ἐφο- 
ἂν φόξον μέγαν. Kal εἶπεν αὐτοῖς ὁ ἄγγελος " 
οδεῖσθε- ἰδοὺ γὰρ εὐαγγελίξομαι ὑμῖν χαρὰν 
ἣν, Fx ἔσται παντὶ τῷ λαῷ " ὅτι ἐτέχθη ὑμῖν 
pov Σωτὴρ, ὅς ἐστι Χριστὸς Κύριος, ἐν πόλει 


a diebus quidem ssculi exitus suos fecit David, 
Superest igitur ut in eo, qui posthac de Bethlehem 
profciscitur, re vera Emmanuel, quippe omnia 
qua creata sunt antecedit, ei Deus Verbum, et no- 
biscum Deus appellatur, quie bic scripta sunt com- 
pleantur : quoniam ipse quoque illius in Bethlehem 
ortus, planissime Dei adventum significavit, ex iis 
admirabilibus rebus, quie apud ipsam illam Beth- 
lehem evenerunt. Siquidem Lucas in bunc modum 
enarrans describit : « Factum est autem in diebus 
illis. Exiit edictum a Czsare Augusto, ut describe- 
retur universus orbis : liec descriptio prima facta 
est preside Syria Cyrenio. Et ibant omnes ut pro- 
fiterentur singuli in suam civitatem. Ascendit au- 
tem οἱ Joseph a Galilea de civitate Nazareth, in 
Judeam, in civitatem David, quz vocatur Bethle- 
bem, eo quod esset de domo et familia David, ut 
profiteretur cum Maria desponsata sibi 3/49 uxore 
pregnante. Factum est autem, cum essent ibi, im- 
pleli sunt dies ut pareret, et peperit filium suum 
primogenitum, et pannis eum involvit, et reclinavit 
eum in przsepio, quia uon erat eis locus in diver- 
sorio. Et pastores erant in regione eadem vigilan- 
tes, eL custodientes vigilias noctis super gregem 
suum : et angelus Domini stetit super eos, et gloria 
Dei circumfulsit illos, et timuerunt timore magno. 
Et dixit illis angelus : Nolite timere, ecce enim 
evangelizo vobis gaudium magnum, quod erit omni 


ὃ, Καὶ τοῦτο ὑμῖν τὸ σημεῖον " εὑρήσετε βρέφος ς populo, quoniam natus est vobis hodie Salvator, 


ργανωμένον tv'oázvn. Kat ἐξαίφνης ἐγένετο σὺν 
γγέλῳ πλῆθος στρατιᾶς οὐρανίου αἰνούντων τὸν 
xal λεγόντων" Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ, xat ἐπὶ 
ἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοχία. Καὶ ἐγένετο, ὡς 
9v ἀπ᾽ αὑτῶν εἰς τὸν οὐρανὸν οἱ ἄγγελοι, oi 
νὲς εἶπον πρὸς ἀλλήλους " Διέλθωμεν δὴ ἕως 
ἔμ, καὶ ἴδωμεν τὸ Ufa τοῦτο τὸ γενόμενον, ὃ 
τος ἐγνώρισεν ἡμῖν. Καὶ ἦλθον σπεύσαντες, xat 
τὴν Μαριὰμ καὶ τὸν Ἰωσὴφ, καὶ τὸ βρέφος 
'ὸν ἐν τῇ φάτνῃ. Ἰδόντες δὲ ἐγνώρισαν περὶ 
ἧματος τοῦ λαληθέντος αὐτοῖς περὶ τοῦ παιδίου 
)* xai πάντες οἱ ἀχούσαντες ἐθαύμασαν περὶ 
σληθέντων ὑπὸ τῶν ποιμένων πρὸς αὐτούς. » 
t μὲν ὁ Λουχᾶς. Καὶ ὁ Ματθαῖος δὲ τὰ περὶ 


qui est Christus Dominus in civitate David : et hoc 
vobis signum. Invenietis infantem pannis involu- 
tum, et positum in przsepio. Et subito facta est 
cum angelo multitudo militi» ccelestis laudantium 
Deua) et dicentium : Gloria in altissimis Deo, et 
in terra pax, in bominibus houa voluntas. Et factuin 
est, uL discesserunt ab iis in ccelum angeli, pasto- 
res dixerunt ad se invicem, transeamus usque Beth- 
lehem, et videamus hoc verbum quod factum est, 
quod Dominus ostendit nobis : el venerunt festi- 
nantes, et invenerunt Mariam et Joseph, εἰ infan- 
tem positum in przsepio. Videntes autem cogno- 
verunt de verbo, quod dictum erat illis de puero 
hoc :; et omnes qui audierunt mirati sunt de iis quae 


ἔνεσιν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἱστορῶν, τοῦτον γρά- p dicta erant a pastoribus ad ipsos '*. » Hz:c quidem 


r^ τρόπον᾽ « Tou δὲ Ἰησοῦ γεννηθέντος ἐν Br- 
τῆς Ἰουδαίας ἐν ἡμέραις Ἡρώδου τοῦ βασιλέως, 
ἑάνοι παρεγένοντο ἀπὲ ἀνατολῶν εἰς Ἱερουσα- 
λέγοες" Ποῦ ἐστιν ὁ τεχθεὶς βασιλεὺς τῶν 
ttuv* εἴδομεν γὰρ αὐτοῦ τὸν ἀστέρα ἕν τῇ ἀνα- 
xai ἤλθομεν προσχυνήῆσαι αὐτῷ. ᾿Αχούσας δὲ 
λεὺς Ἡρώδης ἐταράχθη, καὶ πᾶσα ἡ Ἱεροσό- 
μετ᾽ αὑτοῦ. Καὶ συναγαγὼν πάντας τοὺς ἀρχιε- 
ιαὶ γραμματεῖς τοῦ λαοῦ, ἐπυνθάνετο παρ᾽ αὖ- 
ποῦ ὁ Χριστὸς γεννᾶται. Οἱ δὲ εἶπον αὐτῷ * Ἐν 
ip τῆς Ἰουδαίας. Οὕτω γὰρ γέγραπται διὰ τοῦ 
Ἰτου" Καὶ σὺ, Βηθλεὲμ, οἶχος τοῦ Ἐφραθὰ, οὐ- 
; ἐλαχίστη st ἐν τοῖς ἡγεμόσιν Ἰούδα. 'Ex 092 
6.11, 1-18. 


Lucas. Matthzeus autem ubi ea qua ad ortum  Saí- 
valoris nostri exponit, scribit in hune modum : 
« Cum autem natus esset Jesus in Bethlehem Judzeze 
in diebus Herodis regis, ecce Magi ab oriente ve- 
nerunt in Jerusalem, dicentes : Ubi est qui natus 
est rex Judaeorum? vidimus enim stellam ejus in 
oriente, et venimus ut adoremus eum. Audiens au- 
tem Herodes rex turbatus est, et omnis Hierosolyma 
cum illo : et congregans omnes principes sacerdo- 
tum et scribas populi, sciscitabatur ab eis ubi 
Christus nasceretur. At illi dixerunt ei, in Bethle- 
hem Judzez. Sic enim scriptum est per prophe- 
tam : Et tu, Bethlehem domus Ephratha,nequaquam 


533 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


540 


minima es in principibus Juda. Ex te enim exibit A γὰρ ἐξελεύσεται ἡγούμενος, ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν 


dux, qui pascet populum meum Israel. Tunc He- 
rodes clam vocatis Magis, diligenter didicit ab eis 
tempus stelle 4188 apparuit eis, et miltens eos in 
Bethlehem, 9/43 dixit : lte et interrogate diligen- 
ter de puero, et cum inveneritis, renuntiate mihi, 
ut et ego veniens adorem eum. Qui cum audissent 
regem, abierunt, et ecce stella, quam viderant in 
- oriente, antecedebat eos, donec veniens starel su- 
pra ubi erat puer. Videntes autem stellam gavisi 
. sunt gaudio magno valde, οἱ intrantes domum vi- 
derunt puerum cum Maria matre ejus, et prociden- 
tes adoraverunt eum, et apertis thesauris suis, ob- 
tulerunt ei munera, aurum et thus et myrrham ; et 
responso accepto in somnis ne redirent ad Hero- 
dem, per aliam viam reversi sunt in Tegionem 
suam 15. » Hzc autem universa exposui, ut demon- 
girarem ea quz in ortu Salvatoris nostri in Bethle- 
hem gesta sunt, cerlissima przbere argumenta, il- 
lum esse de quo loquitur prophetia. Atque hodie 
quoque, qui locum illum incolunt, tanquam a pa- 
tribus ipsorum accepta memoria, iis, qui visendi 
loci gra&ia Bethlehem petere consueverunt, testi- 
monium suum afferunt, veritati fidem facientes, 
agrumque demonstrantes, ubi Virgo enixa infan- 
tem deposuit : qua de re ipsa prophetia sic ait : 
. « Idcirco dabis eos usque ad tempus parienus : 
pariet, et reliqui fratrum ipsorum convertentur. » 
Consentanee autem hic quoque parientem intelli- 
git eam, qua in superioribus oraculis Virgo nomi- 
nata est, et prophetica mulier, qux: ipsum Emma- 
nuel et magni consilii angelum erit paritura. Nam 
usque ad hujusce tempora, ejusque qui de ipsa erat 
oriturus, quz ad priorem populum pertinent, ste- 
terunt, quippe cum eis praescriptio temporis data 
esset usque ad tempus parientis, hoc est, usque 
ad mirabilem ortum: ejus, qui de Virgine nascere- 
tur : post quem, sublatum quidem est ipsorum re- 
gnum; qui vero reliqui fratrum ipsorum dicuntur, 
ii sunt accipiendi, qui in Christum Dei crediderunt, 
apostoli et discipuli et evangelistxi Salvatoris no- 
stri : quos conversos ipse Domint- pascere dici- 
tur, non sicut prius per angelos, aut per admini- 
stros homines, sed ipse per seipsum, usque adeo 
ut propter hoc magnificari eos contigerit usque ad 
extremum terrz. Magnificati enim sunt, quo tem- 
pore in omnem terrai exivit sonus eorum, et in 
fines orbis terr: verba eorum. Constat vero etiam 
illud, quam magnus grex per universam terram ut 
rationalibus humanisque ovibus ipsi 34/4 Domino 
per apostolos suos collectus sit. Quem sane gregem 
ipse Dominus per seipsum, qui ejus pastor simul 
et Dominus est, visurus pasturusque in robore dici- 
tur, adeo quidem, ut in manu forti et brachio excelso 
a Domino et pastore conservate oves nihil mali 
patiantur ab insidiantibus asperis et immitibus fe- 
ris. Et ea quidem qu:e ad ortum in Bethlehem, qua- 


7! Matth. 11, 1-12. 


μου τὸν Ἰσραήλ. Τότε Ἡρώδης, λάθρα καλέσας τὼς 

μάγους, ἡχρίδωσε παρ᾽ αὐτῶν τὸν χρόνον τοῦ φαῖνν- 
μένου ἀστέρος * xal πέμψας αὐτοὺς εἰς Βηθλεὲμ, εἶπε 
Πορευθέντες ἐξετάσατε ἀχριδῶς περὶ τοῦ παιδίου. 
Ἐπὰν δὲ εὕρητε, ἀναγγείλατέ μοι, ὅπως χἀγὼ ἐλθὼν 
προσχυνήσω αὐτῷ. Οἱ δὲ ἀχούσαντες τοῦ βασιλέως 
ἐπορεύθησαν. Καὶ ἰδοὺ ὁ ἀστὴρ, ὃν εἶδον ἐν τῇ ἀνα- 
τολῇ, προΐγεν αὐτοὺς, ξως ἐλθὼν ἔστη ἐπάνω οὗ ἣν 
τὸ παιδίον. Ἰδόντες ὃὲ τὸν ἀστέρα ἐχάρησαν χαρὰ" 
μεγάλην σφόδρα " xal ἐλθόντες εἰς τὴν οἰχίαν εἶδον 
τὸ παιδίον μετὰ Μαρίας τῆς μητρὸς αὐτοῦ, xxi 
πεσόντες προσεχύνησαν αὐτῷ" xal ἀνοίξαντες τοὺς 
θησαυροὺς αὑτῶν, προσήνεγχαν αὐτῷ δῶρα, χρυσὸν, 
χαὶ λίθανον, καὶ σμύρναν. Καὶ χρηματισθέντες xat 
ὄναρ μὴ ἀναχάμψαι πρὸς Ἡρώδην, δι᾽ ἄλλης 650) 
ἀνεχώρησαν εἰς τὴν χώραν αὑτῶν. » Ὅλα δὲ ταῦτα 
ἐξεθέμγην εἰς παράστασιν τῶν πεπραγμένων ἐπὶ τῇ 
ἐν Βηθλεὲμ γενέσει τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, ἐναργῆ 
τεχμέρια παρέχοντα αὐτὸν εἶναι τὸν ὑπὸ τῆς προ- 
φητείας δηλούμενον. Καὶ εἰς δεῦρο δὲ ol τὸν τόπον 
οἰχοῦντες, ὡς Ex πατέρων εἰς αὐτοὺς χατελθούσης 
παραδόσεως, τοῖς τῶν τόπων ἱστορίας χάριν εἰς τὴν 
Βυθλεὲμ ἀφιχνουμένοις μαρτυροῦσι, τῶν λόγων τι- 
στούμενοι τὴν ἀλήθειαν διὰ τῆς τοῦ ἀγροῦ δείξεως, 

ἐν ᾧ τεχοῦσα ἡ Παρθένος χατατέθειται τὸ βρέφος" 

ἐφ᾽ οἷς ἡ προφητεία φησί " « Διὰ τοῦτο δώσει αὐτοὺς 

ἕως καιροῦ τιχτούστ,ς. Τέξεται, xaX οἱ ἐπίλοιποι τῶν 

ἀδελφῶν αὐτῶν ἐπιστρέψουσιν. ». ᾿Αχολούθως δὲ χἀν- 

ταῦθα τίχτουσαν δηλοῖ τὴν ἐν ταῖς πρόσθεν popt- 

πείαις Παρθένον ὠνομασμένην χαὶ προφήτιδα, «hy 

τὸν 'Eppavoutà χαὶ τὸν τῆς μεγάλης βουλῆς ἄγγε- 

λὴν ἀποτεζομένην. Ἕως γὰρ τῶν ταύτης χαιρῶν xai 

κοῦ ἐξ αὐτῆς ἀποτεχθέντος xai τὰ τοῦ προτέρου 

λαοῦ συνειστήχει, δοθείσης αὑτοῖς προθεσμίας ἕως 

χαιροῦ τιχτούσης, τοῦτ᾽ ἔστιν ἕως τῆς παραδόξου 
γενέσεως τοῦ Ex τῇς Παρθένου τεχθέντος, μεθ᾽ ὅν 
ἤρθη μὲν αὑτῶν dj βασιλεία. Οἱ δὲ ἐπίλοιποι τῶν 
ἀδελφῶν αὐτῶν, οὗτοι ἂν εἶεν οἱ εἰς τὸν Χριστὸν τοῦ 
Θεοῦ πεπιστευχότες ἀπόστολοι, χαὶ μαθηταὶ, καὶ 
εὐαγγελισταὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, οὖς ἐπιστρέψαντας 
αὑτὸς ὁ Κύριος ποιμανεῖν λέγεται, οὐ χαθὼς τὸ πρὶν 
δι᾿ ἀγγέλων ἣ διὰ θεραπόντων ἀνθρώπων, ἀλλ᾽ αὐτὸς 
δι᾽ ἑαυτοῦ, ὥστε διὰ τοῦτο μεγαλυνθῆναι αὐτοὺς ἕως 
ἄχρου τῆς yr. Ἐμεγαλύνθησαν γὰρ ὅτε εἰς πᾶσαν 
τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος αὑτῶν, χαὶ εἰς τὰ πέρατα 
τῆς οἰχουμένης τὰ ῥήματ᾽ αὐτῶν. Πρόδηλον δὲ xal 
ὁποῖον μέγα ποίμνιον χαθ᾽ ὅλης τῆς γῆς Ex λογιχῶν xal 
ἀνθρωπείων προδάτων τῷ Κυρίῳ διὰ τῶν ἀποστόλων 
αὐτοῦ συνέστη ὃ χαὶ αὐτὸς ὁ Κύριος δι᾽ ἑαυτοῦ, ποιμὴν 
ὁμοῦ xai Κύριος ὧν τῆς ποίμνης, ἐπόψεσθαι xaX τοιμᾶ» 
νεῖν ἐν ἰσχύϊ λέγεται, ὥστε ἐν χειρὶ χραταιᾷ xal ἐν £oa- 
χίονι ὑψηλῷ πρὸς τοῦ δεσπότου xaX ποιμένος φυλαττόμει' 
va τὰ πρόβατα μηδέν τι παθεῖν δεινὸν πρὸς τῶν Ege- 
δρευόντων αὑτοῖς ἀγρίων χαὶ ἀπηνῶν θηρίων. Καὶ τὰ 
μὲν περὶ τῆς ἐν Βηθλεὲμ, χαὶ τῆς ἀπὸ ταύτης προόδον 
τοῦ πρηχηρυττομένου θεοῦ, τοῦτον ἔχε! τὸν τρότον᾽ τὰν 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E 1.18. VII. 


943 


δὲ ἐξ οὐρανῶν εἰς ἀνθρώπους ἐπιδημίαν αὐτοῦ τοῦ A que ad progressum ex eo peitinent, ejus Dei quem 


Kopie xat ποιμένος ἤδη xat πρότερον ἐξ αὐτοῦ τοῦ 
VÀ χεῖρας προφήτου παρατέθειμαι,, δι᾽ ὧν ἔλεγεν " 
« ᾿λχούσατε, ÀGot πάντες, χαὶ προσξχέτω ἢ γῇ, χαὶ 
Ξάντες ob ἐν αὑτῇ, xal ἔσται Κύριος ὑμῖν εἰς μαρ- 
πύριον, ἸΚύριος ἐξ οἴχου ἁγίου αὐτοῦ" διότι ἰδοὺ 
Κύριος Κύριος ἐχπορεύεται ἐχ τοῦ τόπου αὐτοῦ, 
xai χαταδήσεται, » καὶ τὰ ἑξῆς" οἷς ἐπιλέγων ἔφασχε" 
ε Av ἀπέδειαν Ἰαχὼδ πάντα ταῦτα, xal δι᾽ ἀμαρτίαν 
exou Ἰσραὴλ » Σαφὲς δὲ xal ἀπὸ τῶν iir; τοῦ 
αὑτοῦ προφήτου, ὅτι μὴ μόνον διὰ τὰς ἀσεδείας τοῦ 
Ἰουδαίων ἔθνους τὴν ἐξ οὐρανῶν ὁ Κύριος πεποίητο 
χάθοδον, ἀλλὰ xal διὰ τὴν σωτηρίαν xai χλῆσιν τῶν 
ἐθνῶν ἁπάντων. Ἐπιλέγει δ᾽ οὖν ἑξῆς " «Kai ἕτται 
bz ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν ἐμφανὲς τὸ ὄρος Κυρίου, 
xai σπεύσουσιν ἐπ᾿ αὐτὸ λαοὶ πολλοὶ, xaX πορξύσονται 
ἔθνη πολλὰ, χαὶ ἐροῦσι" Δεῦτε, ἀναδῶμεν εἰς τὸ 
ὄρος Κυρίου. » Διὸ xai μετὰ ταῦτα τὸν πρὸ αἰώνων 
ἀπὸ τῆς Βηθλεὲμ ἐξελεύσεσθαι ἀναχηρύξας, οὐχέτι 
τοῦ Ἰσραὴλ μόνου, ἀλλὰ ἀθρόως πάντων ἀνθρώπων 
ἕως xai τῶν ἄχρων τῆς γῆς ἄρξειν αὐτόν φησι" λέγει 
δ᾽ οὖν - « Καὶ στήσεται, xaX ὄψεται, χαὶ ποιμανεῖ τὸ 
“ποίμνιον αὑτοῦ ἐν ἰσχύϊ Κύριος, xat £v τῇ δόξῃ τοῦ 
ὀνόματος Κυρίου Θεοῦ αὐτῶν ὑπάρξουσι" διότι νῦν 
μεγαλυνθήσονται ἕως ἄχρων τῆς γῖς, γαὶ ἔστα: 
αὕτη εἰρήνη. » Τίνι δὲ ἔσται αὕτη εἰρήνη ἀλλ᾽ ἣ τῇ 
5, ἐν f μεγαλυνθήσονται τὰ ποίμνια τοῦ Κυρίου ; Καὶ 
«93:0 δὲ, ὁποίου τέλους ἔτυχε μετὰ (1) τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ παρουσίαν, παντί τῳ πρόδτιλον" 
πολλῆς γὰρ οὔτης πρὸ τούτου πολυαρχίας, xal τῶν 
ἐθνῶν ἀπάντων τυραννουμένων f| δημοχρατουμένων, 
ὡς; μηδεμίαν pb; ἀλλήλους ἐπιμιξίαν τοὺς 
ἀνθρώπους ἔχειν, ἰδίως δὲ, φέρε εἰπεῖν, Αἰγυ- 
“ππίων ὑπὸ οἰχείῳ ἄρχοντι βασιλευομένων, xal 
'Apáówv ὡσαύτως, xat Ἰδουμαίων, Φοινίχων τε 
xai Σύρων, xai τῶν ἄλλων ἐθνῶν, ἐπανισταμένων τ- 
ἐθνῶν ἔθνεσι, χαὶ πόλεων πόλεσι, πολιορχιῶν τε μὺυ- 
piv xaX αἰχμαλωσιῶν χατὰ πάντα τόπον τε xa χώ- 
ραν ἐπιτελουμένων, ἐπειδὴ παρὴν ὁ Σωτὴρ χαὶ Κύ- 
gus, ὁμοῦ τῇ εἰς ἀνθρώπους αὐτοῦ παρόδῳ, πρώτου 
-ε Ῥωμαίων ΑΣὐγούστου τῶν ἐθνῶν ἐπιχρατήσαντος, 
λέλυτο μὲν ἡ πλείστη πολυαρχία, εἰρήνη δὲ διελάμ.- 
Gays τὴν σύμπασαν γῆν, τῇ μετὰ χεῖρας ἀχολούθως 
προῤῥήσει, διαῤῥίδην φησάτῃ περὶ τῶν τοῦ Χριστοῦ 


μαθητῶν « Διότι vov μεγαλυνθήσονται ἕως ἄχρου τῆς D 


τῆς xai ἔσται αὕτη εἰρήνη" » ᾧ συνάδει τὸ ἐν Yaà- 
Bol; φάσχον περὶ ποῦ Χριστοῦ λόγιον᾽ « ᾿Ανατελεῖ ἐν 
tal; ἡμέραις αὐτοῦ διχαιοσύνη, xai πλῆθος εἰρήνης. » 
Διό μοι δοχεῖ ἄρχων εἰρήνης ἐν τῇ πρὸ ταύτης πα- 
βατεθείσῃ προφητείᾳ ὠνομάσθαι. ᾿Ἐπίστησόν γε μὴν 
«ἕνα τρόπον ὁ μετὰ χεῖρας προφήτης xal ἐξελεύσεσθα: 
piv ἐξ οὐρανῶν τὸν Κύριον ἀρχόμενος ἔφησεν, οὐ 
πρότερον δὲ ποιμανεῖν τοὺς ἀνθρώπους, ἣ γεννηθῆ- 
ναι τὸν θεσπιζόμενον ἐν τῇ Βηθλεέμ ὅπως δὲ ταῦτα 
ἐξὶ τὸν Σωτῆρα χαὶ Κύριον ἡμῶν ἐπεραιοῦτο, ἐμαρ- 
τύρησεν ὁ Ἐὐαγγελιστὴς, δι᾽ ὧν προεξεθέμην αὐτοῦ 
φωνῶν, Ποιμὴν δὲ χαὶ ἡγούμενος ὁ Χριστὸς ἀναδει- 
" Mich 1, 2, ὅ. 7? ibid. ὅ. 15 Mich. iv, 1, 2. 


7? Mich. v, 4, 5. 


prophetz nuntiabant, in hunc modum se habent. 
Adventum autem ipsius Domini et pastoris de coelo 
ad homines jampridem ex eodem propheta, qui 
nunc in manibus est, proposui, ubi sic aiebat : 
« Audite, populi omnes, et attendat lerra, et omnes 
qui sunt. in ea, et erit Dominus vobis in testimo- 
nium : Dominus ex domo sancta sua, quia ecce Do- 
minus Dominus egredietur de loco suo, et descen- 
det **, » οἱ czetera ; quibus adjungit : « Propter 
impietatem Jacob omnia hzc, et propter peccatum 
domus Israel 7. » Ab iis autem qua sequuntur 
apud eumdem prophetam etiam illud planum est, 
quod non solum propter impietates Judaica gentis 
Dominus de ccelo descendit, sed etiam propter sa- 


P lutem et vocationem gentium cunctarum. Adjungit 


igitur deinceps : « Eterit in novissimis diebus ma- 
nifestus mons Domini, et festinabunt ad ipsum po- 
puli multi, et ibunt gentes multz, et dicent : Ve- 
nite, ascendamus in montem Domini ?*. » Quaro 
posthac ubi eura qui est ante szcula de Bethlehem 
egressurum nuntiavit, non soli Israel amplius, sed 
confertim omnibus gentibus usque ad extrema ter- 
rz illum imperaturum affirmat. Dicit igitur : « Et 
stabit, et videbit, et pascet gregem suum in fortitu- 
dine Dominus, et in gloria nominis Domini Dei ip- 
sorum exsistent. Quoniam nunc magnificabuntur 
usque ad extrema terra : et erit hec pax "*. » Cui 
porro erit hzec pax, nisi terre in qua magnifica-- 
buntur greges Domini? Id ipsum autem, quem fi- 
nem sortitum sit post Salvatoris nostri Jesu Chri- 
sti adventum, nemini obscurum esse potest : nam 
cum ante hunc adventum, principum esset multi- 
tudo, el univers:e gentes aut sub tyrannis, aut iu 
statu popular essent constitute, ut nullum inter 59 
commercium homines haberent, sed privatim: exem 
pli gratia, apud Zgyptios suus princeps regnaret, 
apud Arabas item suus, apud Idumieos, Phonicas, 
3A4B5 Syros aliasque item gentes; cumque gentes 
adversus gentes,et civitates adversus civitates consur- 
gerent,obsidionesque innumerabiles et captivitatespes 
omnem locum ac regionem fierent,tum vero ubi Salva- 
tor noster ac Dominus adfuit, una cum illius ad ho- 
mines adventu, jam tum primo Romanorum Au- 
gusto imperium in orbis nationes obtinente, solu- 
tus illico est ille multiplex principatus, et pax uni- 
veraam lerram accepit, ei prophetis qua nunc 
tractatur concordans, apertissime de Christi disci- 
pulis dicenti : « Quoniam nunc magnificabuntur us- 
que ad extremum terree: et erit. hec pax. » Cui 
consentaneum est quod in Psalmis legitur de Christo 
oraculum, dicens: « Orietur in diebus cjus justitia 
et abundantia pacis 35.» Ex quo mihi videtur prin- 
ceps pacis in ea, qux proxime exposita est, pro- 
phetia nominari. Animadverte tamen, quaeso, quo- 
nam pacto is de quo nunc agimus propheta, Do- 
minum de colo egressurum initio ait, ac non prius 
5* Psal. Lxxi, 7. 


(1, Tvpographorum incuria intercidisse videtur τὴν, quod referatur ad παρουσίαν. EpiT. 


565 


EUSEDBII CAJESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


544 


erga homines pastoris officio functurum, quam A χθήσεσθαι τοῦ Ἰσραΐλ εἴρηται, συνέθως τῆς ἱερᾶς; 


nascetur is qui a prophetis canitur, in Bethlehem : 
quomodo vero hzc in Salvatore ac Domino termi- 
nata sint, testimonio suo planum fecit evangelista 
in iis verbis, qus ab illo nuper accipiens proposui. 
Pastor autem et dux ipsius Jerael declarandus di- 
citur Christus, cum hzc sacrarum litterarum sit 
consuetudo, ut sententiam sequentibus, verum [5- 
rael nominent omnem eum qui contemplari facile 
possit, et gratain Deo vitam sequatur: sicut e cou- 
trario Judzeos post peccatum, Chananzos, et semen, 
non Juda, sed Chanaan, et principes Sodomoruin 
et populum Gomorrh:: ad mores illorum alluden- 
tes vocare solite sunt : alioqui vero etiam ad ver- 
bum interpretantibus, onis Salvatoris nostri vite 
consuetudo apud Judaicum gentem fuit, et multo- 
rum ex Israel dux exstitit, eorum videlicet qui 
ipsum agnoverunt, atque ex circumcisione in ipsum 
crediderunt, et id quidem quod ad expositum ora- 
culum pertinet, talem exitum invenit; quz autem 
sequuntur altero assumpto initio legenda sunt, qua 
sic quidem se habent: « Assyrius cum venerit in 
terram vestram, et cum ascenderit in regionem 
vestram, excitabuntur in illum septem pastores, et 
Octo. morsus hominum *!, » et reliqua; qua quo 
sensu sint accipienda, non est nunc enarranmdi 
locus. Dixerit autem quispiam post Assyriorum 
in Judzam adventum, 946 quo Judaica gens ab 
illis capta est, tam multas incursiones atque in- 


T par τὸν ἀληθῆ Ἰσραὴλ χατὰ διάνοιαν πάντα τὸν 
διορατιχὸν, χαὶ ἀρετῶς Θεῷ βιοῦντα ἐπονομαζούση 
ὡς ἔμπαλιν τοὺς ἐχ περιτομῖς, ὁπόθ᾽ ἁμαρτάνοιεν, 
Χαναναίους xal σπέρμα Χαναὰμ, χαὶ οὐχ Ἰούδα, ἄρ 
χοντάς τε Σοδόμων, χαὶ λαὸν Γομόῤῥας, ἐμφερῶς a5- 
τῶν τοῖς τρόποις ἀποχαλούσης. Ἄλλως δὲ πρὸς λέξιν, 
ἡ «isa τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν διατριδὴ παρὰ τῷ Ἰου- 
δαίων ἔθνει γέγονε, xaX πολλῶν γε τοῦ Ἰσραδλ fvt- 
σατο, ὅσοι δὴ ἔγνωσαν αὐτὸν, xai εἰς αὐτὸν czzm- 
στεύχασι τῶν Ex περιτομῆς. Καὶ τὸ μὲν τῆς ἔχτε- 
θείστς προῥήσεως τοιαύτην εἴληφε τὴν ἔχδασιν" τὰ 
ὃὲ ἑξῇς ἀφ᾽ ἑτέρας ἀναγνωστέον ἀρχή, οὕτως ἔχοντα" 
« ᾿Ασσύριος ὅταν ἐπέλθῃ ἐπὶ τὴν γῆν ὑμῶν, xai ὅταν 
ἐπιθῇ ἐπὶ τὴν χώραν ὑμῶν, xaX ἐπεγερθήσονται ἐπ᾿ 


Β αὐτὸν ἑπτὰ ποιμένες, χαὶ ὀχτὼ δήγματα ἀνθρώπον, » 


χαὶ τὰ τούτοις ἀχόλουθα" ἃ χαὶ ὁποίας ἔχεται δι.» 
νοίας, οὗ τοῦ παρόντος τυγχάνει διηγήσασθαι xa: pos. 
Εἴποι δ᾽ ἄν τις μετὰ τὴν ᾿Ασσυρίων εἰς τὴν Ἰουδαίαν 
ἐπιδημίαν, χαθ᾽. ἂν εἷλον τὸ Ἰουδαίων ἔθνος, τοσαύ- 
τας ἐπαναστάσεις χατ᾽ αὐτῶν γεγονέναι, ὅσαι δη- 
λοῦνται διὰ τῶν ἑπτὰ ποιμένων χαὶ διὰ τῶν ὀχτὼ 
δηγμάτων᾽ ταῦτα δὲ δύνασθαι εἰδέναι τοὺς τὰ ᾿Ασου- 
piv ἰστορηχότας, ὧν ἐπὶ τέλει τὸν Ex τῆς Βηθλεὲμ 
πρηφτπευόμενον γεγονέναι, χατὰ τοὺς ἑπτὰ δηλαξὴ 
ποιμένας χαὶ τὰ ὀχτὼ δήγματα τοῖς ᾿Ασσυρίοις συμ- 
θάντα ἐν ὑστέροις χρόνοις τῆς εἰς τὴν Ἰουδαίαν αὐτῶν 

ἐφόδου. Ταῦτα δὲ πλείστης ἐρεύνης δεόμενα, o) vay 

πολυπραγμονεῖν χαιρός. 


solentias contra illos exstitisse, quam multe septem pastoribus et octo morsibus indicantur. Hxe 
aulem sciri posse ab iis qui res Assyriorum memoriae prodiderint : quorum post finem, euim de 
quo prophetz loquuntur de Dethlehein exstitisse, post septem videlicet pastores et post octo morsus 
qui Assyrios invaserint, temporibus qui illorum in Judaam accessum subsecuta sunt. Ceterum, 
hec plurimam postulantia indagationem, non est nunc curiosius explorandi tempus. 


Α psalmo cxxxi, — Quorenti David quisnam ἰο- C Ἀπὸ ψαϊμοῦ ρλα'. — Πυθομένῳ τῷ Aa610, ποῖος 


cus esset. Ephrata, in qua Deus prenuntiaius a 
propheiis nasceretur, ipsa autem est. Bethlehem, 
per Spiritum sancium mani[estatur. 

« Memento, Domine, David, et omnis mansuetu- 
dinis ejus : sicut juravit Domino, votum vovit Deo 
Jacob: si introiero in tabernaculum domus me, 
si ascendero in lectum strati mei: si dedero som- 
num oculis meis, et palpebris meis dormitationein, 
[et requiem temporibus meis,] donec inveniam lo- 
cum Domino, tabernaculum Deo Jacob. Ecce 
audivimus eam in Ephrata, invenimus eam 
jn campis sylve:  introibimus in tabernacula 
ejus, adorabimus in loco ubi stelerunt pedes 
ejus*. » Tun deinceps adjungit : « Propter 


ἄρ᾽ εἴη ὁ τῆς tov προχηρυττομένου 850v γε; é- 
σεως τόπος, ἡ Ἐφραθὰ, αὔτη δέ σειν ἡ Βηθ- 
A&&y,, διὰ τοῦ θείου Πνεύματος φανεροῦται. 

« Μνήσθητι, Κύριε, τοῦ Δαβὶδ, xol πάπης τῆς 
πραότητος αὐτοῦ" ὡς ὥμοσε τῷ Κυρίῳ, ηὔξατο τῷ 
Θεῷ Ἰαχώθδ" Εἰ εἰσελεύσομαι εἰς σχήνωμα οἴχου μον, 
εἰ ἀναδέσομαι ἐπὶ χλίνης στρωμνῆς μου" εἰ δώσω 
ὕπνον τοῖς ὀφθαλμοῖς pou, χαὶ τοῖς βλεφάροις μὸν 
νυσταγμὸν, ἕως οὗ εὕρω τόπον τῷ Κυρίῳ, σχένωμα 
τῷ Θεῷ Ἰαχώδ. Ἰδοὺ ἡχούσαμεν αὐτὴν ἐν Ἐφραθὰ, 
εὕρομεν αὐτὴν ἐν τοῖς πεδίοις τοῦ δρυμοῦ" εἰσελευσό . 
μεθα sig τὰ σχηνώματα αὐτοῦ, προσχυνήσομεν εἰς 
τὸν τόπον, οὗ ἔστησαν οἱ πόδες αὐτοῦ. » Εἶθ᾽ ἑξῆς 
ἐπιλέγει" «"Evextv Δαδὶδ τοῦ δούλου σου, μὴ ἀποστρέ- 


David servum tuum, ne avertas faciem  Chrisü p ψῆς τὸ πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ σου. "Ὥμοσε Κύριος 


tui, Juravit Dominus David veritatem, et non 
frustrabitur eum, de fructu ventris tui ponam 
super sedem tuam **. » Et adjungit his item dicens: 
«Illuc producam cornu David, paravi lucernam 
Christo meo: inimicos ejus induam confusione, 
super ipsum autem efllorebit sanctificatio mea **. » 
Etiam hzc prophetia cum superiore concordat, qua 


*" Mich. v, ὅ. ** Psal. 131, 1-7. 


?! jbid. 10, 11. 


Δαδὶδ ἀλήθειαν, xaX οὐ μὴ [ἀθετήσει αὐτόν" Ἐπ 
χαρποῦ τῆς χοιλίας cou θέσομαι ἐπὶ τὸν θρόνον σου.» 
Καὶ ἐπιφέρει τούτοις λέγων" « Ἐχεῖ ἐξανατελῶ χέρας 
τῷ Aa615, ἡτοίμασα λύχνον τῷ Χριστῷ μου" τεὺς 
ἐχθροὺς αὐτοῦ ἐνδύσω αἰσχύνην, ἐπὶ δὲ αὐτὸν ἐξρν» 
θήσει τὸ ἁγίασμά μου. » Συνάδει τῇ πρὸ ταύτης xai 
i1 παροῦσα προφγτεία, bx Βηθλδὲμ τὸν προχηρυτιό- 


* ibid. 17, 18. 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC.E LIB. VII. 


516 


Θεὸν προιλεύσεσθαι σημαίνουσα. Τοῦτο δὲ οὖν A illum Deum, qui nuntiatur venturus, de Bethlehem 
: progressurum significat. Ipsum hoc igitur David 


καὶ ὁ Δαδὶδ, πρότερον μὲν ἀγνοῶν, εὔχεται 
toU Θεοῦ μαθεῖν, εἶτ᾽ εὐξάμενος παιδεύεται. 
ἢ γὰρ τετύχηχε χρησμοῦ τοῦ πρὸς αὐτὸν ἐν τῷ 
) φήσαντος, « 'Ex χαρποῦ τῆς χοιλίας cou θή- 
ἐπὶ τὸν θρόνον σου, » xal αὖθις, ε Ἐχεῖ ἐξ- 
ὦ κέρας τῷ Δαδὶδ, ἡτοίμασα λύχνον τῷ Χριστῷ 
εἰκότως προσπίπτει τῷ Θεῷ, χαὶ προσπεσὼν 
ἔτους ποτνιᾶται. ἐπὶ πλέον δὲ τῇ προσευχῇ 
zgrce pov ὄμνυσι τῷ Θεῷ, μὴ πρότερον εἰσελεύ- 
εἰς σχήνωμα οἴχου αὐτοῦ, μτδὲ δώσειν τοῖς 
κοῖς αὐτοῦ ὕπνον, xal τοῖς βλεφάροις αὐτοῦ 
μὸν, μηδὲ ἀναδήσεσθαι ἐπὶ χλίνης στρωμνῆς 
κεῖσθαι δὲ χαμαὶ προσχυνοῦντα, χαὶ ποτνιώ- 
, ἔστ᾽ ἂν εὕρῃ τόπον τῷ Κυρίῳ, καὶ σχήνωμα 
p 'Iaxé6, τοῦτ᾽ ἔστιν ἕως ἂν μάθῃ, τοῦ Κυρίου 
ὑσαντὸος αὐτῷ, τὴν γένεσιν τοῦ Χριστοῦ" εὐξά- 
ὃξ, χαὶ τοιαῦτα γνῶναι ποθήσας, οὐχ εἰς μα- 
(p θείῳ Πνεύματι τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι θεωρεΐ, 
οὔ τοῖς οἰχείοις ἐπαγγειλαμένου ἔτι γε λαλούν- 
ταχούσεσθαι. Ἐπαχουσθεὶς δῆτα χαταξιοῦται 
ou τὴν Βηθλεὲμ ἐπιφωνοῦντος αὐτῷ, ὡς ἂν ἐν- 
οὔτό που τοῦ Κυρίου, xal τοῦ σχηνώματος τοῦ 
Ἱαχὼδ συστησομένου. Ταῦτα τοιγαροῦν τοῦ 
Πνεύματος ἐν αὐτῷ θεσπίσαντος, αὐτὸς αὐτοῦ 
δας ἐπιλέγει" « Ἰδοὺ ἐχούσαμεν αὐτὴν ἐν 
)ά. » Ἐφραθὰ δὲ ἡ αὐτή ἐστι τῇ Βηθλεὲμ, ὡς 
ἐστι ἀπὸ τῆς Γενέσεως, ἔνθα περὶ τῆς Ῥαχὴλ 
u, ὅτι ε Ἔθαψαν αὐτὴν ἐν τῷ ἱπποδρόμῳ 
ιϑὰ, αὕτη ἐστὶ Βηθλεέμ. » Καὶ ἡ πρὸ ταύτης 
ριεἶχε προφτγτεία᾽ « Καὶ σὺ, Βηθλεὲμ οἶχος τοῦ 
ιθά. ν»--- Ἰδοὺ, φησὶν, « ἐχούσαμεν αὐτὴν" » δῖ,- 
ὅτι τὴν τοῦ Χριστοῦ γένεσιν, xal τὴν τοῦ Θεοῦ 
5 χατασχήνωσιν. Ποῖον δ᾽ ἂν εἴη τὸ σχήνωμα 
coU Ἰαχὼδ ἣ τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ τὸ ἐν τῷ 
"sc Βηθλεὲμ γεγεννημένον ; ἐν (p ὡς ἐν σχηνώ- 
$j θεότης τοῦ Μονογενοῦς χατεσχήνωσε. Οὐχ 
δὲ Θεοῦ, ἀλλὰ μετὰ προσθέχης τῆς « τοῦ 
Ἰαχὼδ, » λέγεται τὸ σχένωμα εἶναι, διὰ τὸ μὴ 
ναι τὸ σχηνῶσαν ἐν αὐτῷ ἣ τὸν τῷ Ἰαχὼδ ἐν 
που εἴδει χαὶ σχήματι ὀφθέντα θεὸν, δι᾿ ὃν xal 
ἡ τῷ Ἰσραὴλ προσωνυμίας ἐξιώθη, ὁρῶν Θεόν" 
γὰρ ἑρμηνεύεται τὸ ὄνομα προσχγορευθείς" οὐχ 
X ὄντα τοῦ Θεοῦ Λόγου τὸν τῷ Ἰαχὼδ ὀφθέντα 
; πρώτοις τῆς μετὰ χεῖρας ὑποθέσεως παρ- 
ἱμεν. Ἐδείχθη τοιγαροῦν τῷ Δαθὶδ εὐξαμένῳ, 
ϑῆσαντι τοῦ Κυρίου καὶ θεοῦ Ἰαχὼδ τὸν τόπον 
) σχήνωμα εὑρεῖν, ὁ ἐπὶ τῆς Βηθλεὲμ τόπος" 
| εἰπὼν, ε Ἰδοὺ ἠχούσαμεν αὐτὴν ἐν Ἐφραθὰ, » 
t Àévov: ε Προσχυνήσωμεν εἰς τὸν τόπον οὗ 
ἐν οἱ πόδες αὐτοῦ. » Σαφῶς τοιγαροῦν χαὶ ἐν 
c &v τῇ Ἐφραθὰ, fii; ἐστὶν ἡ Βηθλεὲμ, αὐτὸς 
ιος xai Θεὸς Ἰαχὼδ τόπον ἑαυτῷ χαὶ σχήνωμα 
εσθαι προεφητεύετο, ὁμοφώνως τῇ τοῦ Μιχαίου 
τείᾳ φησάσῃ" «Kal σὺ, Βηθλεὲμ οἶχος τοῦ 
ΔᾺ, ix σοῦ μοι ἐξελεύσεται ἡγούμενος, xal αἱ 
αὑτοῦ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἐξ ἡμερῶν αἰῶνος" » ἅπερ 
81 ibid. ὅ. 


en. xxxv, 19. ** Psal. οσχχὶ, 6. 


quoque, prius quidem ignorans, optat discere ab 
ipso Deo, tum vero ubi optavit votoque poposcit, - 
id ipsum docetur, 9447 Postquam enim oraculum 
accepit, quod ad ipsum in psalmo ait, « De fructu 
ventris tui ponam super sedem tuam ; » et rursus, 
«llluc producam cornu David, paravi lucernam 
Christo meo, » merito procumbit ipsi Deo, atque 
ita hzrens solo, supplicat et precatur : longius au- 
tem constantiusque in oratione perseverans, jurat 
Deo, non prius se ingressurum in tabernaculum 
domus suz, neque daturum oculis suis somnum, 
et palpebris suis dormitationem, neque ascensurum 
in lectum strati sui, humi stratum soloque adhz- 
rentem, eoque modo adorantem ac supplicantem 
mansurum, donec inveniat locum Domino, et ta- 
hernaculum Deo Jacob, hoc est, donec discat, 
Domino sibi indicante, ipsius Christi ortum: cum 
autem voto id postulasset, et talia cognoscere ex- 
petivisset, haud ita multo post, qus futura erant 
divino indicante Spiritu conteinplatur, quippe cum 
suis Deus pollicitus sit, sc amplius loquentes ezau- 
diturum. Itaque illi in hunc modum exaudito, ora- 
culum redditur, quo ipsa Bethlehem inclamatur, 
tanquam illic locus Domino, et tabernaculum Deo 
Jacob constituenda sint. Hzc igitur ubi divinus 
Spiritus apud se ipsum cecinit, ipse seipsum exau- 
diens adjungit, » Ecce audivimus eam in Ephrata: 
« Ephrata vero eadem est et Bethlehem ; sicut in 


C Genesi constat, ubi de Rachel dictum est : « Ft 


sepelierunt eam in hippodromo Ephrata, hzc est 
Bethlehem *5,  » Et superior prophetia habebat 
illud : « Et tu Bethlehem domus Ephrata.» — «Ecce, 
inquit, audivimns eam **: » constat. autem quod 
per illud eam Christi originem intelligit, et ipsius 
Dei Jacob, habitationem. Sed qu: tandem hzc fue 
rit habitatio Dei Jacob, nisi ipsius Christi corpus, 
quod in Betblehem natam est, in quo tanquam 
in tabernaculo, unici filii divinitas habitavit * Ca- 
terum non simpliciter Dei, sed cum additione, 
« Dei Jacob" « tabernaculum esse dicitur, propter- 
ea quod non aliud sit quidquam quod in illo ha- 
bitet, quam is Deus qui ipsi Jacob in hominis spe- 
cie ac figura sit visus. Cujus sane gratia illo etiam 


D cognomine [Israel dignus est habitus, tanquam is 


qui Deum viderit; nam id nomen si interpreteris, 
eum, qui Deum videat, habebis: quod vero non 
alius sit quam Deus Verbum, qui ipsi Jacob visus 
sit, in hujusce operis primerdiis demonstravimus. 
Precanti ergo David, et videre cupienti locum ac 
tabernaculum Domini Deique Jacob, ipse Bethle- 
hem locus ostensus est; 3.88 quspropter cum 
dixisset, « Ecce audivimus eam in Ephrata,»adjun- 
git dicens : « Adoremus in loco ubi steterunt pe- 
des ejus **. » Planissime igitur in his quoque ver- 
bis in Ephrata, qua» est. Bethlehem, ipse Domicus 


* jbid. 7. 


54 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1I. — APOLOGETICA. 


ac Deus Jacob locum sibi ac tabernaculum consti- A ἀρτίως ἐξετάσαντες ἐδείχνυμεν ἀναφέρε5θο 


tuturus canitur, quod ipsum cum Michzz prophe- 
tia concordat dicente : « Et tu, Bethlehem domus 
Ephratha. Ex te mihi egredietur dux: et egressus 
ejus ab initio ex diebus szculi; » 485 cum proxime 
scrutaremur, ostendimus ad nullum alium esse re- 
ferenda, quam ad unum Salvatorem ac Dominum 
nostrum Jesum qui Christus est Dei, quique in 
Bethlehem, sicut prophetiz przedixerant, natus est. 
Nullum enim alium quispiam unquam ostendet, 
qui inde cum gloria post ipsius prophetie tem- 
pora prodierit : nullus enim neque rex, neque pro- 
pheia, neque alius quispiam eorum qui apud He- 
breos Deo amici fuerint, preter unum Salvatorem 
ac Dominum nostrum qui Christus est Dei, utrum- 
que habuisse demonstratur, et quod de semine 


David, et quod in eo loco sit natus. Tempus igitur 
jam est ut illum ipsum esse non alium quempiam 
fateamur, qui in his propheticis verbis significatur, 
evidenterque in iis quz? sequuntur eumdem psal- 
mum, dum nominatim Christum appellat, hoc ipsum 
ostendere, ubi ait: « Propter David servum tuum, 
ne avertas faciem Christi tui **. » Et rursus : «Illuc 
producam cornu David: paravi lucernam Christo 
meo. lnimicos ejus induam confusione, super 
ipsum auteni efllorebit sanctificatio mea?**. » Sed 
ubi tandem ait se producturum cornu David, nisi 
in Bethlehem atque in Epbratha? Inde enim cornu 
David Christus quatenus ad naturam pertinet hu- 


manam, quasi ingens lumen exortum est. Hic item C 


Christi lucerna ab ipso Deo universi przparata est: 
fuerit autem hzc lucerna quasi intelligibilis lucis, 
humanum corpus, per quod inslar testacei vasis, 
tanquam per lucernam, proprii luminis radios in 
omnes, quicunque ignorantia Dei et. profundis tc- 
nebris premebantur, emisit. Etenim in his quoque 
demonstrari planissime arbitror Deum Jacob, qui ab 
initio etex diebus sxculi exsistit, ad homines ventu 
rum, et oriturum non alibi terrarum quam in Bethle- 
iem loco, qui non procul ab llierosolymis hodie quo- 
que visitur, ubi sane non alius post prophetarum tem- 
pora illustris, et apud omnes homines gloria celebris, 
94,9 quam unus Jesus Christus ab omnibus ejus 
loci incolis (qui quidem sic cum evangelicis voci- 
bus concordant) natus esse perhibetur. Est autem 
Bethlehem, ex interpretatione, domus panis, quz 
sic quidem ejusdem est nominis cum eo qui de 
ipsa profectus est, Salvatore nostro, qui cum sit 
Dei Verbum et ratio, animalium rationalium est 
alimentum, Quam rem ipse quoque demonstrat, 
ubi ait: « Ego sum panis qui de ccelo descendi *!. » 
Verum quoniam hzc eadem ipsius David patria 
fuit, merito qui ratione humanz naturz David filius 
fuit, ex hoc ipso loco profectus est, in eo sane cum 
propheticis concordans oraculis : itaque obscura 
ease amplius causa non potest, cur sibi Bethlehem 

5* Psal. cxxxi, 10. *^ ibid. 117, 18. 


(1) Οὐδ᾽. Lege οὐχ - item et paulo post. Epir. 


*! Joan. vi, 44. 


ἕτερον ἣ ἐπὶ μόνον τὸν Σωτῆρα xai Ko 

Ἰησοῦν τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ, ἐν Βηθλεὲμ 1 
ῥήσεσιν ἀχολούθως γεγεννημένον. Οὐχ ἂν v 
τις ἐπιδείξειεν ἐχ ταύτης ἐνδόξως μετὰ τοὶ 
πείας χρόνους προελθόντα" οὔτε γὰρ βασι; 
προφήτης, οὐδ᾽ ἕτερός τις τῶν παρ᾽ Ἕδραίι 
λῶν, ἣ μόνος ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν | 
ποῦ Θεοῦ, ὁμοῦ xal ἐχ σπέρματος Δαθδιδ, 3 
γεγεννημένος ἀποδείχνυται. "pa τοιγαριε 
ἐχεῖνον elvat, xat οὐδὲ (1) ἄλλον τὸν xai i 
προφητευόμενον ὁμολογεῖν, ὅτι τε σαφῶς ἐν 
ὁ αὑτὸς ψαλμὸς ὀνομαστὶ τὸν Χρισιὸν προσ 
ποὔτο παρίστησι, OV ὧν grow: « Ἕνεχεν. 
δούλου cou μὴ ἀποστρέψῃς τὸ πρόσωπον 

στοῦ σον" » xal πάλιν « Ἐχεῖ ἐξανατελῶ 

Aa616, ἡτοίμασα λύχνον τῷ Χριστῷ μου. Τοὺ 
αὐτοῦ ἐνδύσω αἰσχύνην, ἐπὶ δὲ αὐτὸν ἐξα 
ἁγίασμά μου. » Ποῦ δέ φησιν, « Ἐχεῖ t£av 
ρας τῷ Δαδὶδ, » ἣ ἐν τῇ Βηθλεὲμ τῇ "Ez 
τεῦθεν γὰρ τὸ χέρας «oU Δαδὶδ ὁ Χριστὸς 
σάρχα οἷόν τι μέγα φῶς ἐξανέτειλεν, ἐνταῦῦ. 
μᾶστο ὑπὸ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων ὁ τοῦ Xptoto 
Εἴη δ᾽ ἂν λύχνος αὐτοῦ, οἷα νοεροῦ φωτὸς, ^ 
πειον σχῆνος, δι᾽ οὗ δίχην ὁστραχίνου σχεύου 
διὰ λύχνου, τὰς τοῦ ἰδίου φωτὸς ἀχτῖνας vi 
ἀγνοίᾳ Θεοῦ xaX σχότῳ βαθεῖ πιεζομένοις ἐξ 
᾿Αλλὰ γὰρ xai ἐν τούτοις ἀποδεδεῖχθα: 
ἡγοῦμαι Θεὸν Ἰαχὼδ ἀπ' ἀρχῆς xoi ἐξ 
τυγχάνοντα αἰῶνος ἀνθρώποις ἐπιδτ uf oet, x 
θήσεσθαι οὐχ ἀλλαχόθι γῆς ἀλλ᾽ ἣ ἐν τῷ χατὰ 
τόπῳ, πρὸς τοῖς Ἱεροσολύμοις εἰσέτι xat νῦν ἑ 
μένῳ χωρίῳ, ἔνθα οὐδ' ἄλλος μετὰ τοὺς τῶν π 
χρόνους ἐπιφανὴς χαὶ εἰς πάντας ἀνθρώπους 
1, μόνος Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς πρὸς τῶν ἐπιχωρίι 
τῶν ἀχολούθως ταῖς εὐαγγελικαῖς φωναῖς 
μαρτυρεῖται. Ἑρμηνεύεται δὲ ἡ Βηθλεὲμ o 
του, φερώνυμος οὖσα τοῦ προελθόντος ἐξ αἱ 
τῆρος ἡμῶν ὄντος Θεοῦ Λόγου, Ψυχῶν λογυ 
πτιχοῦ " ὃ χαὶ παρίστησιν αὐτὸς λέγων « Ἷ 
ὁ ἄρτος ὁ ix τοῦ οὐρανοῦ χαταδάς. » ᾿Αλλ 
Xii τοῦ Aa6ló γέγονεν αὕτη πατρὶς, εἰχότι 
χατὰ σάρχα γενόμενος υἱὸς Δαβὶδ τὴν πρόοδι 
τῆς ἐποιήσατο, ἀχολούθως ταῖς προφητιχαὶς 


D σεσιν- ὥστε οὐχ ἄδηλον εἶναι xai τὴν αἰτία 


πατρίδα τὴν Βηθλεὲμ ἐπεγράψατο. ᾿Αλλὰ xal 
ξάροις ἀνατραφεὶς λέγεται, xal πάλιν Na 
χληθήσεσθα:. Ἰστέον οὖν, ὅτ: χαὶ τὸ Ναξαραῖι 
Ἑδραϊχὸν τυγχάνει ἐν Λευϊτιχῷ ἐπὶ τοῦ xt 
τοῦ παρ᾽ αὐτοῖς Χριστοῦ. "Hv δὲ οὗτος ὁ ἂρ) 
εἰκόνα τοῦ μεγάλου χαὶ ἀληθῶς ἀρχιερέως « 
στοῦ τοῦ Θεοῦ, σχιώδη τινὰ xal τυπιχὸν Xpta 
φερόμενος. "Ev οἷς γοῦν εἴρηται xatà τοὺς "| 
X0v:& περὶ τοῦ ᾿Αρχιερέως * « Καὶ οὐ βεθηλι 
ἡγιασμένον τοῦ Θεοῦ αὐτοῦ - ὅτι τὸ ἅγιοι 
Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ αὐτοῦ" » τὸ μὲν Ἑδραΐϊχὸι 
Ναξὲρ ἔλαιον, » περιέχει" ὁ δὲ ᾿Αχύλας" e " 


DEMONSTRATIONIS EVYANGELIC.E£ LID. VII. 


550 ' 


, ἔλαιον ἀλείμματος Θεοῦ αὐτοῦ ἐπ᾿ σύτῷ * » ὁ A patriam ascripserit. Creterum etiam in Nazaris edu» 


μαχος ^ « Ὅτι ἄθιχτον ἔλαιον τοῦ χρίσματος 
io αὐτοῦ ἐπ᾽ αὐτῷ " » ὁ δὲ Θεοδοτίων᾽ « Ὅτι 
kp ἔλαιον τὸ χριστὸν παρὰ Θεοῦ αὐτοῦ ἐπ᾽ αὖ- 
ὥστε εἶναι τὸ Ναζὲρ, χατὰ μὲν τοὺς Ἑδδομή- 
ἄγεον, χατὰ δὲ τὸν ᾿Αχύλοαν, ἀφόρισμα, κατὰ 
Βύμμαχον, ἄθικτον " ὥστε £x τούτου τὸ Ναξι- 
jvoga σημαίνειν ἧτοι τὸν ἅγιον, f) τὸν ἀ»- 
vov, ἣ τὸν ἄθιχτον. ᾿Αλλ᾽ οἱ μὲν πάλαι ἱερεῖς, 
99 σχευαστοῦ, τοῦ παρὰ Μωσεῖ Ναζὲρ χαλοὺυ- 
χριόμενοι, παραγώγως ἀπὸ τοῦ Nattp ἐχα- 
Ναζιραῖοι - ὁ δὲ Σωτὴρ xoi Κύριος ἡμῶν 
Gt ἔχων τὸ ἅγιον, xal τὸ ἄθιχτον, xai τὸ 
μένον, οὐ δεόμενός γε χρίσματος ἀνθρωπίνου, 
ἧς τοῦ Ναζιραίου προσηγορίας παρ᾽ ἀνθρώ- 
υχεν, οὐχ ἀπὸ τοῦ χαλουμένου Ναζὲρ ἐλαίου 
jog γεγονὼς, ἀλλ᾽ ὧν μὲν τῇ φύσει τοιοῦτος, 
; ὃὲ χαὶ παρ᾽ ἀνθρώποις Ναζιραῖος ἀπὸ τῆς 
ιθ, ἔνθα παρὰ τοῖς χατὰ σάρχα γονεῦσι τὴν ἐν 

ἀνατροφὴν ἔσχηχε. Διὸ λέλεχται παρὰ τῷ 
&o* « Χρηματισθεὶς δὲ xav ὄναρ (δῆλον δὲ, 
Ιωσὴφ), ἀνεχώρησεν εἰς τὰ μέρη τῆς Γαλι- 
xai ἐλθὼν χατῴχῃσεν εἰς πόλιν λεγομένην Na- 
ὅπως πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ τῶν προφητῶν, 
ζαραῖος χληθήσεται. » Ἔδει μὲν γὰρ αὐτὸν 
vto φύσει xal ἀληθείζ Ναζιραῖον ὄντα, τοῦτ᾽ 
ἰγιον xal ἄθιχτον xal ἀφωρισμένον, ἐξ ἀνθρώ- 
ληθῆναι ταύτῃ τῇ προσηγορίᾳ * ἀλλ᾽ ἐπεὶ μὴ Ex 
exp ἐλαίου ταύτης ἔτυχε τῆς προσηγορίας, μὴ 
«4 ἀνθρωπίνου χρίσματος, Ex τοῦ τόπου τῆς Να- 
) τὴν ἐπωνυμίαν ἐχτήσατο. Τούτων οὕτως ἀπο- 


catus esse dicilur, et sic Nazarsus vocandus. Scire 
igitur oportet quod nomen est Hebraicum Nazi- 
reum in Levitico, in ejus Christi unctione quem 
ipsi habebant. Porro hic erat principatum obtinens 
secundum imaginein magni et veri Pontiüicis Chri- 
sti Dei, adumbhratum videlicet quemdam et figura- 
tum Christum rcprzsentans. Ubi vero LÀX de Pon- 
Lifice ita interpretati sunt, « et non polluet quod 
sanctificatum est Dei sui, quoniam sanctum oleum 
unctionis Dei svi **, » in Hebraico legitur, «quoniam 
Nazer oleum : » Aquila autem sic convertit, « quo- 
niam segregatio, oleum unctionis Dei sui super 
ipsum. » Symmachus autem, « quoniam intactum 
oleum unctionis Dei sui super ipsum. » Theodotion 
vero, « quoniam Nazer oleum unctionis a Deo suo 


B super ipsum. » Quare Nazer ipsos quidem LXX se- 


quentibus sanctum erit, ipsum vero Aquilam, sepa- 
ratio, Symmachum autem, intactum; itaque ex his 
Nazireum nomen significabit, aut sanctum, aut 
segregatum, aut intactum. At vero prisci quidem 
sacerdotes , cum oleo comparato, quod apud 
Mosen Nazer appellatur, ungerentur, ex deriva- 
tione a Nazer vocabantur Nazirei. Sed Salvator 
et Dominus noster, suapte natura in se habens, et 
sanctum, et intactum, et separatum, neque alicujus 
indigens humans unctionis, tamen Nazirzi appel- 
lationem apud homines obtinuit, non quod ab oleo 
quod Nazer vocaretur Nazirzus exstiterit, sed quod 
quamvis natura quidem talis esset, tamen a civi- 
tate Nazareth apud homines Nazirzeus vocatus sit, 


[μένων, χαιρὸς ἐπισχέψασθαι xat ἐξ ὁποίου γέ- C ubi apud suos, qua homo erat, parentes, puerilem 


ἐξ ὁποίας τε Ἕδραίων quit; ὁ Σωτὴρ τῶν ψυ- 
μῶν, ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ προελεύσεσθαι ἐχη- 
Ὁ, Ηρώτας δὲ τὰς εὐαγγελιχὰς χαὶ περὶ τού- 
ἰραθήσομαι λέξεις * εἶθ᾽ ὥσπερ ἁρμονίηυς σφρα- 
τὰς προφητιχὰς αὐταῖς ἐπιθήτω μαρτυρίας. Ὁ 
|» Ματθαῖος ὧδε τὸν Χριστὸν χατὰ σάρχα γε- 
*i* « Βίδλος γενέσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ, υἱοῦ 
υἱοῦ ᾿Αδραάμ. ᾿Αδραὰμ ἐγέννησε τὸν Ἰσαάχ, 
t δὲ ἐγέννησε τὸν Ἰαχὼδ, Ἰαχὼδ δὲ ἐγέννησε 
ὕδαν, xai tà ἕξτς. Συνάδει ὃ αὐτῷ xai ὁ 
τόλος, λέγων ἀφωρίσθαι «εἷς Εὐαγγέλιον Θεοῦ, 
ἱπκηγγεΐίλατο διὰ τῶν προφητῶν αὑτοῦ ἐν Γρα- 
γίαις περὶ τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ τοῦ γενομένου ἐχ 
ατὸς Δαδὶδ χατὰ σάρχα. » Γένοιτο δ᾽ ἂν σύμ- 
αῦτα ταῖς οὕτως ἐχούσαις προῤῥήσεσιν. 


educationem obtinuit. Ex quo apud Matthzum di- 
ctum est : 350 « Responso autem in somnis ac- 
cepto (ipse videlicet Joseph) secessit in partes Ga- 
lile; et veniens habitavit in civitate quz dicitur 
Nazara, ut impleretur quod dictum est per prophe- 
tam, quod Nazarzus vocabitur **. » Oportebat enim 
usquequaque cum ipse suapte natura et revera Na- 
zirzus esset, hoc est sanctus, intaetus, segregatus, 
illum ab hominibus bae appellatione vocari; sed 
quoniam non a Nazer oleo hanc obtinuit appella- 
tionem, quippe qui humanz nullius unctionis indi- 
geret, a loco Nazareth denominationem accepit 
Cum igitur hzc in bunc modum ostensa sint, tem- 
pus jam esse videtur inspicere, et ex quo genere, 


D et ex qua Hebreorum tribu, animarum nostrarum 


er Christus Dei proditurus nuntiaretur. Cz:terum bac de re primum verha citabo evangelica, 
»fanquam notas atque impressiones maxime accommodatas, prophetica illis adjungam testimo- 
Iatthzeus ergo Christi genus, quatenus ad humanam ejus naturam pertinet, in hunc modum 
bit : « Liber generationis Jesu Christi, filii David, filii Abrabam. Abrabam genuit Isaac. Isaac 

genuit Jacob. Jacob autem genuit Judam **,» et qus sequuntur. Huic *vero Apostolus 
e eencordat, qui dicit, « segregatum se esse in Evangelium Dei, quod ante promiserat per pro» 
|i suos in Scripturis sanctis de Filio suo, qui factus est ex semine David secundum carnem *5, » 
K vero hec consentanea iis, qux ita se liabent, oraculis. | 


evit. xxi, 19. *? Matth. ii, 92, 25, 


»* Matth. 1, 1.9. 


*! Rom. 1, 4-3. . 


Bb1 
CAPUT ill. 
A secundo Paralipomenon. — Ez qua gente et ex 


qua dudeorum iribu progressurus Christue pre- 
dicebatur. 


Dominus per Nathan prophetam haec David prz- 
dicit, in secundo [primo] Paralipomenon : « Et erit, 
cum completi fuerint dies tui, et dormieris cum 
patribus tuis, suscitabo semen tuum post te, quod 
erit ex ventre tuo, et parabo regnum ejus. Ipse zdi- 
ficabit mihi domum in nomine meo, et erigam se- 
dem ejus usque in sempiternum. Ego ero illi in pa- 
trem, 351 et ipse erit mihi in filium **. » In 
Ocl2avo autem et octogesimo psalmo de eodem tan- 
quam de David dicta hzc sunt : « Ipse invocabit 


me, paler meus es tu, Deus meus et Susceplor sa- B 


lutis mex. Et ego primogenitum ponam illum, ex- 
celsum pre regibus terre; in :ernum servabo illi 
misericordiam meam, et testamentum meum fidele 
ipsi **. » Et rursus : « Juravi David servo meo, in 
$a:culum parabo semen tuum, et zdificabo in gene- 
ralionem et generationem sedem tuam **. » Εἰ 
rursus : « Semel juravi in sancto meo, si David 
mentiar, semen ejus in :eternum manebit, et thro-- 
nus ejus sicul sol in conspectu meo, et sicut luna 
perfecta in zeternum**, » Et rursus : « Et ponam in 
s$culum seculi semen ejus '*. » Fuerint vero his 
similia etiam illa in quibus dictum est : « Juravit 
Dominus David veritatem, et non frustrabitur eum: 
de fructu ventris tui ponam super sedem tuam *. » 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 
A 


KEPAAAION T". 


Ἀπὸ tnc δευτέ τῶν Παραλειπομένε 
Ἀπὸ ποίου ους καὶ ἀπὲ ποίας 'E 
φυλῆς σπροειεύσεσθαι ὁ Χριστὸς a, 
τεύετο. 

'O Κύριος διὰ Νάθαν τοῦ προφῆτον ταῦτα ’ 
δὶδ θεσπίζει ἐν δευτέρᾳ Παραλειπομένων * 
ἔσται, ἐὰν πληρωθῶσιν αἱ ἡμέραι σου, xal 
θήσῃ μετὰ τῶν πατέρων σου, xal ávacrf, 
σπέρμα σου μετὰ σὲ, ὃς ἔσται ἐχ τῆς xo 
xai ἑτοιμάσω τὴν βασιλείαν αὐτοῦ. Αὐτὸς ola 
σει οἶχον τῷ ὀνόματί μου, καὶ ἀνορθώσω 0pó: 
τοῦ εἰς τὸν αἰῶνα. Ἐγὼ ἕπομαι αὐτῷ εἰς τ 
χαὶ αὐτὸς ἕσται μοι εἰς υἱόν. » Καὶ ἐν ὀγδόῳ 
ὀγδοηχοστῷ ψαλμῷ περὶ τοῦ αὐτοῦ, ὡς περὶ 
τάδε εἴρηται " « Αὐτὸς ἐπιχαλέσεταί με" Iac: 
εἶ σὺ, Θεός μου, καὶ ἀντιλήπτωρ τῆς σωτηρία. 
χἀγὼ πρωτότοχον θήσομαι αὐτὸν, ὑψηλὸν παρ 
βασιλεῦσι τῆς γῆς εἰς τὸν αἰῶνα φυλάξω αὐ 
ἔλεός μον, xai ἡ διαθήχη μου πιστὴ αὐτῷ᾽ 
αὖθις * « "Quoca Δαδὶδ τῷ δούλῳ μου Ἕως 
ἑτοιμάσω τὸ σπέρμα σον, χαὶ οἰχοδομήσω εἷς 1 
χαὶ γενεὰν τὸν θρόνον σου" » xaX πάλιν" «᾿ 
ὥμοσα ἐν τῷ ἁγίῳ μου’ Εἰ τῷ Δαβὶδ ψεύσομ 
σπέρμα αὐτοῦ εἰς τὸν αἰῶνα μενεῖ, χαὶ ὁ θρόνι 
ποῦ, ὡς ἥλιος ἐναντίον μου, καὶ ὡς ἡ σελήνη x 
τισμένη εἰς τὸν αἰῶνα " » xal αὖθις * ε Καὶ ff 
εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος τὸ σπέρμα αὐτοῦ.» ἵ 
δ᾽ ἂν εἴη τούτοις xai τὰ δι᾽ ὧν εἴρηται" « "f 
Κύριος τῷ Δαδὶδ ἀλήθειαν, xai οὐ. μὴ ἀθετήσ 


Salomon quidem, cum esset filius David, eidem C τόν ᾿ ἐχ χαρποῦ τῆς χοιλίας σου θήσομαι ἐπὶ τὸ 


polam in regno successit : bic etiam Hierosolymis 
primus Deo templum zdificavit. Hunc itaque su- 
spicari Judzos illum esse, de quo prophetiz lo- 
quuntur, verisimile est. Sed videant, quzso, Judei, 
num ad Salomonem referre oraculum possint 
quod ita ait: « Εἰ erigam sedem ejus usque in 
sempiternum ; » el rursus quod cum jurisjurandi 
afirmatione pollicitum esse Deum in sancto suo 
inducit, futuram sedem ejus, quem venturum pro- 
] hetz: canunt, sicut solem, et sicut dies cceli. Nam 
δὶ quis regni Salomonis tempus inquirat, quadra- 
ginta non amplius annos inveniet ; quod si eorum 
qui illi successerint in summam redigat, ne totos 
quidem quingentos annos illos omnes regnasse 


γον σου. » Zolojuov, παῖς μὲν ὧν τοῦ Δαδιὶδ, X 
βασιλείας διάδοχος πέφηνεν ὁμολογουμένως" οὗ 
χαὶ τὸν ἐν Ἱεροσολύμοις νεὼν τῷ Θεῷ πρῶτος 
ματο. Καὶ τοῦτον εἰχὸς ὑπολήψεσθαι τοὺς ix π 
μῆς τὸν προφητευόμενον εἶναι" οὺς ἐπιστῆσαι 
εἰ οἷόν τε εἶεν (1) ἐπὶ Σολομῶνα ἀνάγειν τὸν yp 
q&cxov:a * « Καὶ ἀνορθώσω τὸν θρόνον αὐτοῦ t 
αἰῶνα" » xat αὖθις μεθ᾽ ὄρχου διατάσεως ὁμὼ 
ναι τὸν Θεὸν ἐν τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ, ὡς ἄρα K 
θρόνος τοῦ προφητευομένου, ὡς ὁ ἥλιος χαὶ α 
ραι τοῦ οὐρανοῦ" εἰ γὰρ δή τις τοὺς χρόνο 
ετάσειε τῆς τοῦ Σολομῶνος βασιλείας, τεσσαρέ 
ἕτη, οὐ πλείονα εὑρήσει. Εἰ 66 καὶ τῶν διαδόχυ 
τοῦ συνάξοι, οὐδ᾽ ἐφ᾽ ὅλοις πενταχοσίοις ἕτεσιν 


comperiet. Sed concedamus eos usque ad extre- D ἂν τοὺς πάντας διαγενομένους. ᾿Αλλὰ ἔστω τὸ 


mam Judaicz gentis obsidionem, qua Romani illos 
expugnaverunt , regnum conservasse, quid istud 
tandem ad prophetiam quz ait, «in zeternum  » 
et quz ut solem atque ut dies coeli permansuram 
illam sedem eanit? lllud vero, « Et ego ero illi in 
patrem, et ipse erit mihi in filium, » qui fieri 
potest ut Salomoni conveniat, quando palam in 
historia que de lo exstat, abhorrentia longissi- 
meque remota ab adoptione Dei de illo prodit. Audi 
igitur quam illius accusationem complexa sit: « Et 


861 Par. xvr,11-14.. 9 Psal. rxxxviir. 97-29. 
CxxxI, 11. 


τοὺς καὶ μέχρι τῆς ὑστάτης ὑπὸ Ῥωμαίων π 
κίας τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους διαρχέσαι νομίζεσθι 
οὖν τοῦτο πρὸς τὴν προφητείαν, « εἷς τὸν ali 
χαὶ ὡς τὸν ἥλιον, χαὶ ὡς τὰς ἡμέρας τοῦ οἱ 
διαμενεῖν τὸν θρόνον αὐτοῦ θεσπίζουδσαν; Ἶ 
ε Καὶ ἐγὼ ἔσομαι αὐτῷ εἰς πατέρα, χαὶ αὐτὸς 
μοι εἰς υἱὸν, » πῶς ἂν τῷ Σολομῶνι ἁρμόξοιεν 
διαῤῥήδην ἡ κατὰ αὑτὸν ἱστορία, ἀλλότρια χαὶ 
χισμένα τῆς τοῦ Θεοὺ εἰσποιήσεως περὶ αὐτοὶ 
σχει. "Axoue δ᾽ οὖν otav χατηγορίαν αὐτοῦ χι 


*' ibid. 4, ὅ. "5. ibid. 56-58. 1 ibid. δ0. 3 


(4) Οἷόν τε εἶεν. Forte legendum vel οἷοί τε εἶεν, vel οἷόν τε εἴη. Epir. 


555 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS T. — APOLOGETICA. 556 


quasi signo impresso confirmat, ubi ait, Gabriel, A αὐτῷ Εὐαγγελίῳ Ζαχαρίας ὁ τοῦ Ἰωάννου πατὴρ 
cum astitisset Virgini, dixisse de Salvatore nostro, τάδε περὶ τοῦ Χριστοῦ θεσπίζει" « Εὐλογητὸς Κύ- 
« Hic erit magnus, et Filius Altissimi vocabitur, et — prog ὁ Θεὸς τοῦ Ἰσραὴλ, ὅτι ἐπεσχέτατο, xai broírse 
dabit ei Dominus Deus sedem David patris ejus, et λύτρωσιν τῷ λαῷ αὑτοῦ, xa ἤγειρε χέρας σωτηρίας 
regnabit in domo Jacob in eternum, et regni ejus ἡμῖν ἐν οἴχῳ Δαδὶδ τοῦ παιδὸς αὑτοῦ, χαθὼς ἐλά- 
non erit finis *. » Et post pauca in codem Evange- Anse διὰ στόματος τῶν ἁγίων ἀπ᾿ αἰῶνος αὐτοῦ 
lio, Zacharias Joannis pater hzc de Christo divi- προφητῶν. » 'AXM ὅτι μὲν τὸν ἐπηγγελμένον τῷ 
nat : « Benedictus Dominus Deus Israel, quia visi- Δαβὶδ αἰώνιον θρόνον ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν 
tavit et fecit redemptionem populo suo, et erexit Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, xaY οὐδὲ ἄλλος ἀνθρώ- 
cornu salutis in nobis in domo David pueri sui, πων ἀπείληφεν, ἱχαναὶ πιστώσασθαι αἱ προπαρα- 
sicut locutus est per os sanctorum, qui a szculo τεθεῖσαι μαρτυρίαι, fj τε τοῦ Γαθδριὴλ xaX dj τοῦ 
sunt prophetarum ejus?. » Quod vero promissam Ζαχαρίου, δι᾽ ὧν xal συνίσταται ix σπέρματος γε- 
ipsi David zternam sedem Salvator et Dominus γονὼς Aa615 χατὰ cápxa. Τίνι δὲ λόγῳ τὸν Ἰωσὴφ 
noster Jesus, qui Christus est Dei, neque alius ex γενεαλογοῦσιν οἱ ἱεροὶ εὐαγγελισταὶ, xalmsp μὴ 
hominum genere quispiam acceperit, satis ea quae ὄντος τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐξ αὐτοῦ, ἀλλ᾽ ἐξ ἁγίου 
superius posita sunt testimonia comprobaverint, p Πνεύματος xai τῆς ἁγίας Παρθένου, ὅπως τε xal 
necnon ipsius Gabriel et Zachariz, in quibus etiam αὕτη fj τοῦ Κυρίου μήτηρ ἀπὸ γένους xat σπέρμα- 
illud confirmatur, quod, quatenus ad humanam ejus τος ἀποδείχνυται εἶναι Δαδὶδ, ἐν τῷ πρώτῳ τῶν εἰς 
naturam perlinet, de semine David natus est. Cze- τὴν γενεαλογίαν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ζητημάτων xal 
terum, qua ratione ipsius Joseph genus sancti evan- λύσεων διειληφότες, ἐπ᾽ ἐχεῖνα τοὺς φιλομαθεῖς ἀνα- 
gelistaa describant, quamvis Salvator noster ex eo πέμπομεν, ἐφ᾽ ἑτέραν ἡμᾶς ὑπόθεσιν χατεπείγοντος 
natus non sit, sed de Spiritu sancto et sancta Vir- τοῦ παρόντος xatpou. 

gine, quoque modo hzc ipsius Domini mater de genere ex semine David fuisse ostendatur, in primo 
et quastionum et solutionum αι ad generis Salvatoris nostri seriem atque enarrationem pertinent, 
explicavimus. Ad illa igitur eos qui discere cupiunt remittimus, quando ad aliud scribendi argumen- 
tum prasens nos tempus revocat atque impellit. 

'Azó ψαλμοῦ oa'. — Περὶ Σοιομῶντος xal tov 


A psa .—D l i ] 
psalmo Lxxi e Salomone et eo qui ez. semine £x σπέρματος αὐτοῦ προελευσομένου. 


ejus procedet. 

« Deus, judicium tuum regi da, et justitiam tuam (c 
filio regis*, » ac deinceps 354$ adjungit : « Et per- διχαιοσύνην σου τῷ vl τοῦ βασιλέως" » xat ἑξῆς 
manebit cum sole et ante lunam, generationes ge- ἐπιλέγει" « Καὶ συμπαραμενεῖ τῷ ἡλίῳ, xal πρὸ 
nerationum, descendet sicut pluvia in vellus, et τῆς σελήνης γενεὰς γενεῶν, χαταδήσεται ὡς ὑετὸς 
sicut stillicidia stillantia super terram, orietur in ἐπὶ πόχον, xai ὡσεὶ σταγόνες στάξουσαι ἐπὶ τὴν 
diebus ejus justitia, et abundantia pacis, donec au- Υἦν᾽ ἀνατελεῖ ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ δικαιοσύνη, 
feratur luna, et dominabitur a mari usque ad mare, — X2! πλῆθος εἰρήνης, ἕως οὗ ἀνταναιρεθῇ ἡ σελήνη, 
et a flumine usque ad terminos orbis terre*. »Et χαὶ χαταχυριεύσει ἀπὸ θάλάσσης ἕως θαλάσσης, xol 
post pauca, sic ait: « Superextolletur super Libanum ἀπὸ ποταμοῦ ἕως περάτων τῆς οἰχουμένης. » Καὶ 
fructus ejus, erit nomen ejus benedictum in szecula, μετὰ βραχέα φησίν" « Ὑπεραρθήσεται ὑπὲρ τὸν 
ante solem permanebit nomen ejus, et benedicen- — A/6avov ὁ καρπὸς αὐτοῦ" ἔσται τὸ ὄνομα αὐτοῦ εὑὐλο- 
tur in ipso omnes tribus terre, omnes gentes bea- ὙΥγημένον εἰς τὸν αἰῶνα, πρὸ τοῦ ἡλίου διαμενεῖ τὸ 
tificabunt eum !*. » Quando ergo in Salomonem scri- ὄνομα αὐτοῦ, xal ἐνευλογηθήσονται ἐν αὐτῷ πᾶσαι 
ptus est psalmus, primus psalmi versiculus ad ai φυλαὶ τῆς γῆς, πάντα τὰ ἔθνη μαχαριοῦσιν αὖ- 
illum referatur; quxe vero sequuntur omnia ad filium τόν. » Ἐπειδὴ γέγραπται εἰς Σολομῶνα ὁ ψαλμὸς, ὁ 
Salomonis, non Roboam, qui post illum regnavit D πρῶτος τοῦ ψαλμοῦ στίχος εἰς αὐτὸν ἀναφέροιτο, τὰ 
in Hierusalem, sed ad eum qui de ejus semine, ὃὲ ἑπόμενα πάντα εἰς «bv υἱὸν Σολομῶνος, οὗ τὸν 
ratione humane nature profectus est, Christum Ῥοθοὰμ, ὃς μετ᾽ αὐτὸν ἐδασίλευσε τοῦ Ἰσραὴλ, 
Dei. Quod enim neque ad Salomonem, neque ad ἀλλὰ τὸν ἐκ σπέρματος αὐτοῦ κατὰ σάρχα γενόμε- 
ejus successorem referri possint ea 4088 in psalmo ον, τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ. "Oct γὰρ οὐκ ἐπὶ τὸν 
continentur, propter ea, qua de illo cognita ha- Σολομῶνα, οὐδὲ ἐπὶ τὸν τούτου διάδοχον ἀναφέρειν 
bentur, quicunque divinarum Scripturarum impe- δυνατὸν τὰ ἐν τῷ ψαλμῷ διὰ τὰ περὶ αὐτοῦ δεδηλω- 
ritus non est, facile confitebitár. Etenim qui fieri μένα, πᾶς ὁ μὴ ἀνεπιστήμων τῶν θείων ὁμολογήσει 
potest ut de Salomone, aut de ejus filio Roboam Γραφῶν. ᾿Αλλὰ xal πῶς οἷόν τε ἐπὶ Σολομῶνα, fj 
accipiantur, quie per totum psalmum feruntur, ἐπὶ τὸν τούτου υἱὸν 'Po6oXu ἐχλαμδάνειν τὰ ἐμφε- 
quale est illud : « Dominabitur a mari usque ad ρόμενα δι᾽ ὅλον τοῦ ψαλμοῦ ; οἷον τὸ, « Καταχυριεύ- 
nare, et a (lumine usque ad terminos orbis terrze;» — cet ἀπὸ θαλάσσης ἕως θαλάσσης, xa ἀπὸ ποταμοῦ 
et illud : « Permanebit cum sole et ante lunam ge- ἕως περάτων τῆς οἰχουμένης" » xai τὸ «. Συμπαρα- 
nerationes generationum, » et quicunque alia his μενεῖ τῷ ἡλίῳ, xat πρὸ τῆς σελήνης γενεὰς γενεῶν"» 


€ Ὁ Θεὸς, τὸ χρῖμά cou τῷ βασιλεῖ δὸς, χαὶ τὴν 


* Luc. 1, 92, 55. " ibid, 68-70. * Psal. υχχι, 2. * ibid. 5.8. 19 ibid, 16. 17. 


551 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC,E LIB. VIT. 


558 


xai ὅσα ἄλλα τούτοις ὅμοια ἐπιλέγεται. Διόπερ ἀδα- A ipsis similia adjunguntur. Quapropter sine multa 


σανίστως ἀποδοθείη àv ὁ μὲν φάσχων ἐν ἀρχῇ τοῦ 
ψαλμοῦ λόγος" « Ὁ Θεὸς, τὸ χρῖμά σου τῷ βασιλεῖ 
δὸς, » ἐπ᾽ αὐτὸν ἐχεῖνον Σολομῶνα" ὁ ἐπιλέγων δὲ, 
« Καὶ τὴν διχαιοσύνην σου τῷ υἱῷ τοῦ βασιλέως. » 
ἐπὶ τὸν Σολομῶνος υἱὸν, οὐ τὸν πρωτότοχον ἐχεῖνον 
τὸν διάδοχον αὐτοῦ τῆς βασιλείας γενόμενον, (οὐδ᾽ 
ὅλοις γὰρ ἐχεῖνος ἑπταχαίδεχα ἔτεσι μόνου τοῦ Ἰου- 
δαίων ἔθνους προστὰς, χάχιστα χέχρητο τῇ ἀρχῇ") 
ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἐφ᾽ ἕτερον τῶν ᾿Ροδοὰμ τὸν θρόνον τῆς τοῦ 
Σολομῶνος βασιλείας διαδεξαμένων, ἐπὶ μόνον δὲ τὸν 
ἐχ σπέρματος Δαδὶδ, οὕτω χαὶ τοῦ Σολομῶνος υἱὸν, 
ὡς xai τοῦ Aa615 χρηματίσαντα. Οὗτος δ᾽ fjv ὁ Σω- 
tho xai Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστός. Τούτου 
γὰρ μόνου, xai οὐδ᾽ ἑτέρου τῶν πώποτε, ὁ τῆς 
ἐνθέου βασιλείας θρόνος συμπαραμενεῖ τῷ ἡλίῳ" xal 
οὗτός γε, ἀλλ᾽ οὐδεὶς ἕτερος ἀνθρώπων, πρὸ τῆς 
σελήνης χαὶ πρὸ τῆς τοῦ χόσμου συστάσεως, ἅτε 
Λόγος ὧν Θεοῦ, προῦπῆρχεν, ξσταξέ τε μόνος οὗτος 
οὐρανόθεν δρόσου δίχην ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν. Εἴρηται 
ὃὲ xai εἰς πάντας ἀνθρώπους ἀνατεταλχέναι, χατὰ 
τὰ μιχρῷ πρόσθεν ἡμῖν ἀποδεδομένα, χαὶ δικαιοσύνη 
παραμένουσα μέχρι τῆς τοῦ βίου. συντελείας, ἔτις 
ἀνταναίρεσις ὠνόμασται τῆς σελήνης. Ἐναργῶς τε ἡ 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν δύναμις χρατεῖ xal χυριεύει τῶν 
ἐξ ἑῴας θαλάσσης xai ἐπὶ δύοντα ἥλιον, ἐνεργεῖν 
μὲν ἀρξαμένη ἀπὸ ποταμοῦ, ἧτοι τοῦ χατὰ λουτρὸν 
μυστηρίου, 3| xai ἀφ᾽ οὗπερ χατὰ τὸν Ἰορδάνην 
“πρῶτον φανεὶς Ἦρξχτο τῆς εἰς ἀνθρώπους εὐεργε- 


adiiodum exploratione, 405" quidem verba initio 
psalmi habentur : « Deus, judicium tuum regi da,» 
sane ad illum ipsum Salomonem referantur; quz 
vero sequuntur : « Et justitiam tuam fi'jo regis, » 
ad Salomonis filium, non illum primogenitum, qui 
illi in regno successit (nam ille cum soli Judaicae 
genti ne totos quidem decem el septem annos prz- 
fuisset, pessime usus est imperio), sed nec ad alium 
preterea quempiam corum qui post Roboam in re- 
gno Salomonis successerint, sed ad solum a David 
oriundum, qui ita Salomonis fiiius ut ipsius David 
dictus est. Hic autem fuit Salvator et Dominus 


' noster Jesus Christus. Hujus enim unius, nec alte- 


rius cujuspiam eorum, qui unquam fuerint, divini 
regni atque imperii sedes permansura est cum sole, 
et hic idem nec alius quispiam ex hominum genere, 
ante lunam et ante 955 mundi constitutionem, 
tanquam is qui Dei sit Verbum, ab initio fuit, atque 
hic solus ccelitus in omnem terram roris instar stil- 
lavit. Dictum quoque est, illum ad omnes.homines 
exortum esse, in iis quz paulo ante a nobis expo- 
sila sunt, et justitiam permanentem usque ad viL:e 
consummationem, qux lunz sublatio nominata est. 
Evidenter vero Salvatoris nostri virtus dominatur 
atque imperat ab Eoo mari usque ad solem occi- 
dentem; quz quidem virtus actionum suarum ini - 
tium fecit a flumine, quod est, aut lavacri myste- 
rio, aut a Jordane, ubi cum primum se videnáum 


σίας. Παρεχταθεῖσα γοῦν ἐξ ἐχείνου ἡ ἐν ἀνθρώποις c prabuerit, hominibus cepit esse beneficus. Ex illo 


Bassa αὑτοῦ, διῆλθε χαθ᾽ ὅλης τῆς οἶχου μέντς" 
Δι δάνου δὲ ἐπινοουμένης τῆς Ἱερουσαλὴμ, ὡς ἀπὸ 
πλείστων ὅσων προφητειῶν ἀποδείχνυται, διὰ τὸ 
πάλαι ἐν αὐτῇ ἁγίασμα, xal τὸ θυσιαστήριον, τά τε 
ἐπὶ τούτῳ εἰς τιμὴν ἀναφερόμενα λιθάνου δίχην τῷ 
Θεῷ, ὁ τοῦ Χριστοῦ χαρπὸς ἡ ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλυσία 
ὥπερ τὸν Aí6avoy ἀρθέσεσθαι θεσπίξεται. Ἐπὶ σχο- 
2: ς δ᾽ ἂν ὁ φιλομαθὴς ἑαυτῷ τὸν ψαλμὸν πρὸς λέξιν 
psavísa;, μόνῳ τῷ ἡμετέρῳ Κυρίῳ τὰ bv αὐτῷ 
πΞιροσήχειν ὁμολογήσειεν ἄν ἀλλὰ οὔτε τῷ παλαιῷ 
ὩΣολομῶνι, οὔτε ἑτέρῳ τῶν μετ᾽ αὐτὸν βασιλέων 
Ἑνὸς ἔθνους τῶν Ἰουδαίων ἀρξάντων, xat οὐ πλεῖον 
ὀλιγοστῶν ἐθνῶν, xai οὐδ᾽ bo' ἑτέρας ἣ μόνης τῆς 
Ἰουδαίας γῆς. 


'Axó τοῦ Ἡσαΐου --- Περὶ "Ieccal, καὶ τοῦ ἐκ 
σπέρματος αὐτοῦ γεγησομέγνου. 

« Καὶ ἐξελεύσεται ῥάδδος ix τῆς ῥίζης Ἰεσσαὶ, 
χαὶ ἄνθος ix tr; ῥίζης ἀναθδήσεται, xai ἐπαναπαύ- 
σεται ἐπὶ αὐτὸν πνεῦμα Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας χαὶ 
συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς χαὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώ- 
σεως xal εὐσεδείας" ἐμπλήσει αὐτὸν πνεῦμα φόδου 
Θεοῦ. Οὐ χατὰ τὴν δόξαν χρινεῖ, οὐδὲ χατὰ τὴν λα- 
λιὰν ἐλέγξει, ἀλλὰ χρινεῖ ταπεινῷ χρίσιν, xal ἐλέγξει 
τοὺς ταπεινοὺς τῆς γῆς. Καὶ ἔσται διχαιοσύνῃ ἐζω- 
σμένος τὴν ὀσφὺν αὑτοῦ, xat ἀληθείᾳ εἰλημένος τὰς 
πλευρὰς αὑτοῦ, xal συμδοσχηθήσεται λύχος μετὰ 
ἀρνὸς, xat πάρδαλις συναναπαύσεται ἐρίφῳ, xal 
μοσχάριον xa λέων ἅμα βοσχηθήσονται. Καὶ ἔσται 


ergo profectum illius inter homines regnum uni- 
versam terram peragravit. Cum vero per Libanum 
Hierusalem intelligatur, ut ex quamplurimis pro- 
phetiis apparet, propter antiquum in illa sanctua- 
rium, et altare, et quz in eo ad honorem Deo thu- 
ris instar offerebantur, Christi fructus, qux est ex 
gentibus Ecclesia, super Libanum extollendus ca- 
nitur. Ceterum, studiosior quispiam discendi ubi 
per otium apud seipsum per singula verba eumdem 
psalmum exploraverit, uni Domino nostro convenire 
qua in eo coutinentur, facile conlitebitur. Salomoni 
autem, aut alii cuipiam eorum regum qui post Sa- 
lomonem paucis annis non amplius uni Judaice 
genti non alibi quam in una Judsa terra impera- 


D verint, nequaquam. 


Ab 1saia. — De Jesse, et eo qui ex semine ejus 
nascetur. 

« Et egredietur virga de radice Jesse, et flos de 
radice ejus ascendet, et requiescet super eum Spi- 
ritus Dei, spiritus sapientiz et intellectus, spiritus 
consilii eL fortitudinis, spiritus scientiz et pietatis; 
replebit eum spiritus timoris Dei, nun secunduin 
opinionem judicabit, neque secundum loquelam 
redarguet, sed judicabit humili judicium, et redar- 
guet humiles terr2, et erit justitia cingulum lum- 
borum ejus, et veritas indumentum laterum ejus, 
et pascetur simul lupus cum agno, et pardus 51:8] 
quiescel cum hoedo, et vitulus et leo simu! pascen- 
tur, 956 et erit radix Jesse, et qui surgit impec- 


559 


EUSEBII CAESAR!ENSIS OPP. PARS 1]. — APOLOGETICA. 560 


rare gentibus, in eo gentes sperabunt, et erit re- A ἡ ῥίζα τοῦ Ἰεσσαὶ, xai ὁ ἀνιστάμενος ἄρχειν ἐθνῶν, 


quies ejus honor !'. » Hic Jesse, qui hoc in loco 
indicatur, pater fuit David. Quemadmodum enim 
in iis prophetiis quz ipsam hanc antecesserunt, de 
fructu et semine David proditurus dicebatur, atque 
item de semine Salomonis, eodem modo etiam hic 
plurimis annis post mortem non solum David, sed 
eliam Salomonis, de radice Jesse, hoc est de radice 
David proditurus quidam predicitur. Presens au- 
tem ratio ea dissolvet, qua in superioribus apud 
Judaeos de Salomone credebantur, cum illius mor- 
tis tempus constet, et hzc eadem Isaias de quodam 
alio vaticinetur, qui sit de radice Jesse ct de semine 
David proditurus. Quod vero non ad alium quam 
ad nostrum Salvatorem Christum Dei, qui de ra- 
dice David et Jesse ortus est, referenda sint quz 
proxime citavimus, dubitaturum arbitror neminem, 
qui et promissum oraculi attenderit, quod ait : « Et 
erit radix Jesse, et qui surgit ut imperet gentibus, 
in eo gentes sperabunt, » et rerum eventa quz de 
Salvatore nostro demonstrantur. Solus enim hic 
ubi a morte surrexit, propter quod etiam illum sur- 
gentem vocatum esse arbitror, non Judaico populo, 
sed universis gentibus imperavit, adeo quidem, ut 
ne ulla quidem interpretatione indigere videatur 
oraculum, cum planissime constet in illo finem 
accepisse una cum aliis illud quoque :« In eo gentes 
sperabunt. » Que vero tanquam de animalibus et 
feris mansuefaciendis, et agrestes mores atque in- 


domitos deposituris, in ejus adventu de quo loqui- 


tur prophetia, dicuntur, per fi;zuram referri poterunt 
ad mores immites atque agrestes, et ad victus ho- 
minum feros, qui per Christi doctrinam, immani- 
tatem priorem ac feritatem abjecerint. Planissime 
autem horum figuratus sensus aperietur, si quis 
radicem Jesse, quz in prophetia continetur, et vir- 
gam, et lorem ad sensum convertens interpretetur, 
exponatque qua ralione intelligatur justitia latera 
cinxisse, et veritate lumbos induisse. Sicut enim 
haec non aliter possumus quam per figuratam expo- 
silionem interpretari, ita sequitur, ut ea quoque 
accipere oporteat, quz variis iu locis sub animalium 
nominibus proferuntur. 


35" Ab Jeremia. — Ortus justus ez semine David 
exsurgens, et hominum idem rex, novaque consti- 
tuenda appellatio iis, qui sub eo regnabunt, itemque 

priorum peccatorum solutio. 


« Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et suscitabo 
ipsi David ortum justum, et regnabit rex, et intel- 
liget, et faciet jadicium, et justitiam in terra, in 
diebus ejus servabitur Judas, et Israel habitabit 
confidens, et boc nomen quo vocabit ipsum, Domi- 
zus, Josedecim inter prophetas !*, [n die illa, 
dixit Dominus, conteram jugum de collo eorum, et 
vincula eorum frangam, et non operabuntur amplius 
diis alienis, sed operabuntur Domino Deo ipsorum, 


*! [58. xi, 10... 1" Jer. xxu, 5,6. 


ἐπ᾽ αὑτῷ ἔθνη ἐλπιοῦσι, xaX ἔσται ἣ ἀνάπαυσις αὐτοῦ 
τιμή. » Ὁ δηλούμενος ἐνταῦθα Ἰεσσαὶ πατὴρ fv 
τοῦ Δαδίδ. Ὥσπερ οὖν ἐν ταῖς πρὸ ταύτης Ttpogn- 
τείαις Ex χαρποῦ χαὶ σπέρματος; Aa610 προελεύσεσθαι 
ἐλέγετο, xal πάλιν ix σπέρματος Σολομῶνος, τὸν 
αὐτὸν τρόπον χἀνταῦθα πλείστοις ὕστερον τῆς τοῦ 
Δαδὶδ οὐ μόνον, ἀλλὰ χαὶ τῆς τοῦ Σολομῶνος τελευ- 
τῆς ἔτεσιν, Ex ῥίζης Ἰεσσαὶ, δῆλον δ᾽ ὅτι xa Ex τῆς 
τοῦ Δαδὶδ προελεύσεσθαί τις θεσπίξεται. Λύσει δὲ ὁ 
παρὼν λόγος τὴν ἐν τοῖς πρόσθεν νομιζομένην παρὰ 
Ἰουδαίοις περὶ τοῦ Σολομῶνος τελευτῆς χρόνου. 
Ταῦτα Ἡσαΐας περί τινος ἑτέρου προφητεύε:, μέλ- 
λοντος Ex ῥίζης Ἶεσσαὶ χαὶ ἐχ σπέρματος Δαξὶδ 


ἀναφανήσεσθαι. Ὅτι δὲ οὐδ᾽ ἐφ᾽ ἕτερον f| ἐπὶ τὸν 


Β ἡμέτερον Σωτῆρα τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ ἀνάγεται τὰ 


δηλούμενα, Ex ὀίξζης γενόμενον Δαδίδ τε χαὶ Ἱεσσαὶ, 
οὐχ οἶμαΐ τινα ἀμφιθδάλλειν, ἐπιστήσαντα τῇ τε ἐπαγ- 
γελίᾳ τῆς προῤῥήσεως φασχούσῃ « Καὶ ἔσται ἡ 
ῥίξα τοῦ Ἶεσσαὶ, xal ὁ ἀνιστάμενος ἄρχειν ἐθνῶν, 
ἐπ᾽ αὐτῷ ἔθνη ἐλπιοῦσι, » xal τοῖς ἐπὶ τοῦ Σωτῖρος 
ἡμῶν δειχνυμένοις ἀποτελέσμασι. Μόνος γοῦν οὗτος 
μετὰ τὴν Ex νεχρῶν ἀνάστατιν, δι᾽ ἣν xal olia 
αὐτὸν ἀνιστάμενον ἐπιχεχλῆσθαι, οὐ τοῦ Ἰουδαίων 
λαοῦ, ἀλλὰ τῶν ἐθνῶν ἁπάντων ἦρξεν, ὡς μὴ δεξεῦ- 
σθαι τὸ λόγιον ἑρμηνείας, σαφῶς προδήλου xafic- 
στῶτος, ὅπως εἰς αὐτὸν τέλος εἴληφε μετά τῶν 
ἄλλων xa τὸ, « "Ez! αὐτῷ ἔθνη ἐλπιοῦσιν. » Τὰ δ᾽ ὡς 
περὶ ζώων χαὶ θηρίων ἡμερουμένων ἐν ἐπιδημίᾳ 
λεγόμενα ἀλληγοροῖτ᾽ ἂν ἐπὶ τρόπους ἀπηνεῖς καὶ 
ἀγρίους, χαὶ ἤθη ἀνδρῶν θηριώδη, διὰ τῆς τοῦ Χρι- 
στοῦ διδασχαλίας τῆς ἀλογίας χαὶ θηριωδίας μετα- 
θησόμενα. ᾿Αλληγοροῖτο δ' ἂν ταῦτα σαφῶς οὕτως, 
ἂν χαὶ τὴν δηλουμένην διὰ τῆς προφητείας ῥίξαν 
Ἰεσσαὶ, xai τὴν ῥάδδον, χαὶ τὸ ἄνθος τροπολογῶν 
τις ἔτι ἑρμηνεύσειε καὶ ὡς ἂν ἐπινοηθείη δικαιοσύνῃ 
μὲν τὰς πλευρὰς ζωννύμενος, ἀληθείᾳ δὲ τὴν ὀσφὺν 
εἰλημένος. Ὡς γὰρ οὐ δυνατὸν ἑτέρως ταῦτα ἣ διὰ 
μόνης ἀλληγοριχῆς ἀποδόσεως ἑρμηνεύειν, τὸν αὐτὸν 
τρόπον ἕπεται xal τὰ περὶ τῶν χατὰ τοὺς τόπους 
ὀνομαζομένων ζώων χρῆναι δεῖν ἐχλαμθάνειν. 


Ἀπὸ τοῦ Ἱερεμίου. — 'AvacoA)n δικαία ἐχ σπέρ- 
ματος Aa6i6 ἀγνισταμέγη, καὶ ἀγθρώπων ὁ αὐὖ- 
τὸς βασι.εὺς, καιγή τε προσηγορίᾳ κεθησομένῃ 
τοῖς 9x αὐτῷ βασιλευθησομένοις, καὶ tor 


προτέρων ἁμαρτημάτων «λύσις. 

« Ἰδοὺ ἡμέραι ἔρχονται, λέγει Κύριος, καὶ ἀνα- 
στήσω τῷ Δαδὶδ ἀνατολὴν διχαΐαν, xai βασιλεύσει 
βασιλεὺς, χαὶ συνήσει, χαὶ ποιήσει χρῖμα καὶ διχαιο- 
σύνην ἐπὶ τῆς γῆς. Ἐν ταῖς ἡμέραις αὑτοῦ σωθήσε- 
ται Ἰούδας, χαὶ Ἰσραὴλ χατασχηνώσει πεποιθὼς, 
xai τοῦτο τὸ ὄνομα ip χαλέσει αὐτὸν Κύριος, Ἰωδ:» 
δεχεὶμ ἐν τοῖς προφήταις. Ἐν τῇ ἡμέρα ἐχείνῃ, εἶπε 
Κύριος, συντρίψω τὸν ζυγὸν ἀπὸ τραχήλου αὐτῶν, 
καὶ τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν διαῤῥήξω, χαὶ οὐκ ἐργῶνται 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LIB. VII. 


ἕτι θεοῖς ἑτέροις, ἀλλὰ ἐργῶνται Κυρίῳ τῷ Θεῷ a5- A et regem David suscitabo eis *. » Longo admoduin 


τῶν, χαὶ τὸν Δαδὶδ βασιλέα αὐτῶν ἀναστήσω αὖ- 
«οἷς. » Μετὰ πλεῖστον τῆς τελευτῆς τοῦ Δαδὶδ,, ἀλλὰ 
xai τοῦ Σολομῶνος χρόνον, ταῦτα xat Ἱερεμίας περὶ 
τοῦ μέλλοντος ἐχ σπέρματος ἀναστήσεσθαι Δαδὶδ βα- 
σιλέως θεσπίξει " ὄν πρῶτον μὲν ἀνατολὴν χαλεῖ, χαὶ 
οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ διχαίαν, ὡς ἂν ἐξ ἡλίηυ διχαιοσύνης 
συστησόμενον, περὶ οὗ διειλήφαμεν ἐν ταῖς περὶ τοῦ 
δευτέρου αἰτίου ἀποδείξεσιν, ἐν αἷς τὸν προόντα τοῦ 
Θεοὺ Λόγον, μυρίαις χεχρημένον ἑπωνυμίαις, xal 
ἥλιον διχαιοσύνης ὀνομάζεσθαι ἀπεδείχνυμεν, τὴν 
φάσχουσαν προφητείαν, « Τοῖς δὲ φοδουμένοις με 
ἀνατελεῖ ἥλιος διχαιοσύνης, » παραθέμενοι. Ὥσπερ 
οὖν ἥλιον διχαιοσύνης, οὕτω xal ἀνατολὴν διχαίαν ὁ 
λόγος ἐπὶ τοῦ παρόντος ἀναστήσειν τῷ Δαδὶδ προφη- 
πεύες. Τὸν αὐτὸν δὲ τοῦτον βασιλέα συνιέντα, xal 
ποιοῦντα χρῖμα xai διχαιοσύνην ἐπὶ τῆς γῆς προ- 
αγορεύει. Εἶτα χαὶ ὁμωνύμως τὸν αὐτὸν χαλεῖ τῷ 
πάλαι πρότερον τετελευτηχότι Δαδίδ. Πρόσχες γὰρ 
ἐπιμελῶς τῷ ἀνωτέρω μὲν, « Καὶ ἀναστήσω τῷ Δα- 
€: ἀνατολὴν διχαίαν, » ἐπὶ τέλει δὲ ἐπιφερομένῳ τῷ, 
« Καὶ τὸν Δαδὶδ βασιλέα αὐτοῦ ἀναστήσω αὐτῷ. » 
Τίνι δὲ αὐτῷ ἣ τῷ Δαδίδ; τούτῳ γὰρ ἔφησεν ἀναστή- 
σειν τὴν ἀνατολὴν τὴν διχαίαν. Καὶ ὁ Ζαχαρίας δὲ 
“περὶ τοῦ αὐτοῦ προφητεύων ὁμοίως ἀνατολὴν αὐτὸν 
χαλεῖ͵ λέγων * « Ἰδοὺ ἀνὴρ, ἀνατολὴ ὄνομα αὐτῷ, xal 
ὑποχάτωθεν αὐτοῦ ἀνατελεῖ διχαιοσύνη " » xal má- 
λιν εἸαλέσω τὸν δοῦλόν μου ἀνατολήν. » ᾿Αλλ᾽ οὐ- 
δείς γε μετὰ τοὺς "lepsuíou χρόνους, ἀλλ᾽ οὐδὲ μετὰ 


τοὺς τοῦ Ζαχαρίου τοιοῦτος ἀνέστη τοῖς ἐχ περιτο- C 


pee, ὡς € ἀνατολὴ διχαία » χληθῆναι, xal « συνιεὶς 
ϑαιτιλεὺς, xal ποιῶν χρῖμα xal διχαιοσύνην ἐπὶ τῆς 
γὩἜς.» Εἰ δὲ λέγοι τις διὰ τούτων Ἰησοῦν τὸν τοῦ 
᾿Ιεωσεδὲχ δηλοῦσθαι, λεχτέον, ὅτι οὐ συνέστηχεν ὁ λό- 
γος αὐτῷ. Οὔτε γὰρ ἀπὸ γένους Aa616 οὗτος ἦν, οὔτε 
ἅν»ς βασιλεὺς ἐδασίλευσεν. Πῶς δὲ ἐπ᾽ ἐχεῖνον δύναται 
ἀριμόττειν τὸ, « Καὶ τὸν Δαδὶδ βασιλέα ἀναστήσω a5- 
τῷ ; » ὁπότε φυλῆς μὲν fv Λενὶ, τάξεως δ᾽ ἀρχιερα- 
πιχεῆς, xal γένους ἑτέρου παρὰ τὸν Aa615, βασιλεὺς 
δ᾽ οὐδαμῶς γεγονὼς ἱστορῆται. Ὥστε, εἰ μηδεὶς Éxe- 
Q9. εὑρίσχοιτο τοιοῦτος, ὥρα τὸν προφητενόμενον 
ψαὶ διὰ τούτων ὁμολογεῖν μόνον εἶναι τὸν Σωτῆρα 
XX Κύριον ἡμῶν, tbv xai ἐν ἑτέροις € φῶς τοῦ 
χόσμου καὶ φῶς τῶν ἐθνῶν » ἀνηγορευμένον. Αὐτὸς 


tempore post mortem non solum David, sed etiain 
Salomonis, hzc Jeremias de eo rege, qui de semive 
David esset oriturus, divinat : quem primo quidem 
ortum vocat, neque simpliciter ortum, sed ortum 
justum, tanquam eum qui ex sole justitiz sit con- 
stituendus, de quo sane disseruimus in iis , qua 
antea de Deo Verbo demonstravimus, in quibus 
Dei Verbum, quod antea erat innumerabilibus ap- 
pellatum nominibus, etiam justiti:te solem nominari 
planum fecimus, ubi prophetiam quz ita ail : « lis 
sutem qui me timent, orietur sol justitiz !*, » cita- 
vimus. Sicut ergo solem justiliz, ita etiam ortum 
justum presens oraculum surrecturum ipsi David 
vaticinatur. Porro eumdem regem intelligentem et 
facientem judicium et justitiam in terra appellat. 
Deinde eumdem vocat uno et eodem nomine cum 
eo, qui multo ante decessit, David. Attende enim 
diligenter cum illud superius : « Et suscitabo ipsi 
David ortum justum, » tum illud quod ad extre- 
mum additum est : « Et David regem suum susci- 
tabo ei. » Cui vero ei, nisi ipsi David ? huic enim 
dixit se suscitaturum ortum justum. 35$ Zacha- 
rias item de eodein vaticinans, ortum illud simili- 
ter vocat : « Ecce vir, ortus nomen ei, et subter 
eum orietur justitia !*. » Et rursus : « Vocabo ser- 
vum meum, ortum 45 : » Sed enim nullus post 
Jeremiz; tempora, ac ne post Zacharie quidem 
apud Judzos talis exstitit, ut« oriens justus » voca- 
retur et « intelligens rex, et faciens judicium et ju- 
stitiam in terra.» Quod si quis dicat in his Jesum 
filium Josedec significari, dicendum erit quod ratio 
hzc illi constare non potest. Nam hic neque de 
genere David fuit, neque tanquam rex regnavit. 
Quomo:o autem illi potest accommodari illud, « et 
David regem suscitabo ei? » cum et ex tribu Levi 
et ex ordine pontificio fuerit, et genere a David 
alienus, neque rex ullo modo exstitisse memore- 
tur? quare si nullus alius invenitur talis , tempus 
jam fuerit eum de quo in his oraculis mentio facia 
est, et de quo illa precipue loquuntur,fateri unum 
esse Salvatorem ac Dominum nostrum, qui alibi et 
« lux mundi et lumen gentium » vocatur. lpse igitur 
etiam hoc loco fuerit de quo propheta loquitur, et 


"wrapoov εἴη ἂν χἀνταῦθα ὁ προφητευόμενος, xal D sane absque mendacio constitit. vaticinium. Solus 


δινέστηχεν ἀψευδὴς ἡ πρόῤῥησις. Μόνος γὰρ ix 
σχέριατος Δαδὶδ ὁμωνύμως τῷ προπάτορι χατὰ 
δάνοιαν, ἐπεὶ ἑρμηνεύεται € δυνατὸς χειρὶ, » χρη- 
ματίσας, « χρῖμα χαὶ διχαιοσύνην » διὰ τῆς αὐτοῦ 
ἀδασχαλίας τοῖς ἐπὶ γῆς ἅπασιν ἐχήρυξε, καὶ μόνος 
τῶν πώποτε οὐχ ἐπὶ μέρους ἐδασίλευσε τῆς οἰχουμέ- 
γῆς, ἀλλὰ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν, χαὶ μόνος ἀνέτειλε δι- 
χαιοσύνην, ἀχολούθως χαὶ τῷ ἐν ψαλμῷ περὶ αὐτοῦ 
λεγομένῳ * € ᾿Ανατελεῖ ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ δι- 
χαιοσύνη, χαὶ πλῆθος εἰρήνης. » Ἰούδας δὲ σωθη- 
σόμενος xai Ἰσραὴλ ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ πάντες 
εἰσὶν οἱ τῇ δι᾽ αὐτοῦ θεοσεύόείᾳ προσεληλυθότες τοῦ 


enim de semine David qui eodem nomine cum 
prisco suo parente ad sensum sit dictus, quaudo 
ex interpretatione ille est manu potens, judicium 
et justitiam per suam ipsius doctrinam omnibus 
qui essent in terra nuntiavit, et solus omnium eo- 
rum qui unquam fuerint non in parte aliqua orbis 
regnavit, sed in omni prorsus terra, et solus ut 
exoriretur justitia auctor fuit , quemadmodum de 
ipso in psalmo dictum est, « orietur in diebus ejus 
justitia et abundantia pacis !7. » Judas autem atque 
Israel, qui in diebus illius servandi sunt, omnes 
sunt qui illius pietatem ac cultum ex Judaico po- 


* jer. xxx, 8, 9. ** Malach. iv, 3. '* Zachar. v1, 13. !* Zachar. 11, 8, Psal. 13i, T. 


505 


EUSEBII C.ESARIENSIS OPP. PARS If. — APOEOGETICA. 


565 


pulo acceperint, apostoli ejusdem et discipuli et A &x περιτομῆς λαοῦ, ἀπόστολοί τε αὐτοῦ xai μαθηταὶ, 


evangeliste, aut etiam omnes qui in occulto Ju- 
deum, verumque lsrael conservent, eum utique qui 
secundum sententiam Deum videat. « Non enim 
qui in aperto Judzus est, inquit Apostolus, neque 
qua in aperto in carne est circumcisio, sed qui in 
occulto Jud:zeus, et circumcisio cordis in spiritu, non 
in littera, eujus laus non ex hominibus, sed ex Deo 
est *^, » ITos igitur ex Christi vocatione Jud:eum in 
occulto et verum Israel referentes alio nomine esse 
vocandos dicit, non utique Judzxos aut Israel, sed 
novo quodam preter baec. 359 Hoc enim, in- 
quit, nomen, quo vocabit eos Dominus Josedecim, 
quod ex interpretatione est , qui justi sunt Dei. 
Considera autem num forsitan a Josue [actum 


xaX εδαγγελισταὶ, ἣ xa πάντες ol τὸν ἐν χρυπτῷ 
Ἰουδαῖον χαὶ τὸν ἀληθενὸν Ἰσραὴλ τὸν κατὰ διάνοιαν 
ὁρῶντα Θεὸν ἀποσώζοντες. « Οὐ γὰρ ὁ ἐν φανερῷ 
Ἰουδαῖός ἐστι, » φησὶν ὁ ᾿Απόστολος, « οὐδὲ 1) ἐν τῷ 
φανερῷ ἐν σαρχὶ περιτομὴ, ἀλλ᾽ ὁ ἐν τῷ χρυπτῷ 
Ἰουδαῖος, χαὶ περιτομὴ χαρδίας ἐν πνεύματι, οὐ 
τράμματι,, οὗ ὁ ἔπαινος οὐχ ἐξ ἀνθρώπων, ἀλλὰ Ex 
τοῦ Θεοῦ. » Τούτους οὖν διὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ x)h- 
σεως τὸν ἐν χρυπτῷ Ἰουδαῖον xai τὸν ἀληθῶς Ἰσραὴλ 
φέροντας ἑτέρῳ φησὶ χληθήσεσθαι ὀνόματι, οὐχὶ δὲ 
τῷ τοῦ Ἰουδαίου, οὐδὲ τῷ τοῦ Ἰσραὴλ, ἀλλὰ ξένῳ 
τινὶ παρὰ ταῦτα. Τοῦτο γάρ φησι τὸ ὄνομα, ὃ χαλέ- 
cet αὑτοὺς Κύριος Ἰωσεδεχεὶμ,, ὅπερ ἑρμηνεύεται, 
ol τοῦ Θεοῦ δίχαοι. Ἔ φίστημι δὲ μὴ ποτε πεποιν- 


sit nomen, et Josedecim discipuli Jesu appellentur p μένον ἐστὶ τοὔνομα ἀπὸ τοῦ Ἰοσουξ Ἰωσεδεχεὶμ͵, € 


apud Deum, qui apud homines quidem Greco quodam 
more a Christo denominentur, Hebraica autem: lin- 
gua tam apud ipsos quam apud prophetas, ab ipso 
Jesu tanquam per illum servati Josedeciin. Ex quo 
illud dictum est, « et hoe nomen quo vocabit eos 
Dominus Josedecim inter prophetas. » Nam qui 
ejus de quo prophetia loquitur, inquit, populus fu- 


turus est, cum ad sensum acceptus Judas sit atque ᾿ 


-srael, ab Josue nominabitur Josedecim, atque hae, 
inquit, appellatione vocabuntur non apud homines, 
sed apud Deum, et apud prophetas ejus. Attende 
erim diligenter ipsum oraculum, dum ait : « et 
hoc nomen, quo vocabit eos Dominus, Josedeeim 
inter prophetas, » quod nomen, ut dixi, in nostram 


linguam eonversum justos Dei significat, Cum au- € 


tem hi sic servandi sint, antiquum et grave acer- 
bissimorum daenionum se contriturum jugum , et 
quibue z2ntea tenebantur impietatis vinculis, ea se 
perfraeturum pollicetur Deas. Quocirca non am- 
plius alienis inservient, sed uni ipsi fructum gra- 
tissimum afferent. Huc adde illud quod in secundo 
psalnio de adventu Christi, vocat;oneque gentium di- 
cit oraeulum : « Diruwpamus vincula eorum, et 
projiciamus a nobis jugum ipsorum !?; » cui co- 
gnatum et simile esse arbitror quod.nunc in mani- 
bus est, dicens : « In die illa, dixit Dominus, con- 
teram jugum de collo eorum, et vincula eorum con- 
fringam, neque operabuntur amplius diis alienis, sed 


παρὰ τῷ θεῷ οἱ τοῦ Ἰησοῦ μαθηταὶ χέχληνται, παρ᾽ 
ἀνθρώποις μὴν ἐλληνιχώτερον προσαγορευόμενοι ἀπὲ 
τῆς τοῦ Χριστοῦ παρωνυμίας, κατὰ δὲ τὴν "E6paluv 
φωνὴν χαὶ παρὰ αὐτοῖς τοῖς προφήταις, ἀπὸ τοῦ "Ir- 
σοῦ, ὡς ἂν δι᾽ αὐτοῦ σεσωσμένοι, Ἰωσεδεχείμ. Διὲ 
λέλεχται, εχαὶ τοῦτο τὸ ὄνομα ὃ χαλέσει αὐτοὺς Κύ- 
ριος, Ἰωσεδεχεὶμ ἐν τοῖς προφἧταις.» Ὃ δὴ οὖν μέλ- 
λων, φησὶ, διὰ τοῦ προφητενομένου λαὸς, χατὰ δ':ά- 
votav Ἰούδας ὄντες xaX Ἰσραὴλ, ὀνομασθήσονται ἀπὸ 
τοῦ Ἰοσουὲ ἹἸωσεδεχεὶμ, xal τούτῳ γέ φησι, χληθή- 
σονται τῷ προσρήματι οὐ παρ᾽ ἀνθρώποις, ἀλλὰ παρ᾽ 
αὐτῷ τῷ Θεῷ, καὶ παρὰ τοῖς προφήταις αὐτοῦ. Ἐπι- 
μελῶς γὰρ πρόσχες τῷ λόγῳ φήσαντι, « xa τοῦτο 
τὸ ὄνομα, ὃ χαλέσει αὐτοὺς Κύριος, Ἰωσεδεχεὶμ ἐν 
τοῖς προφήταις. » Μεταλαμθάνεται δὲ, ὡς ἔφην, 
τοὔνομα εἰς τὴν Ἑλλήνων φωνὴν, οἱ τοῦ Θεοῦ δίχαιοι" 
τούτων δὲ οὕτως σωθησομένων, τὸν παλαιὸν καὶ βα- 
ρὺν τῶν πιχρῶν δαιμόνων ζυγὸν συντρίψειν χαὶ τοὺς 
οἷς τὸ πρὶν συνείχοντο, δεσμοὺς τῶν ἀσεδημάτων 
διαῤῥήξειν ὁ Θεὸς ἐπαγγέλλεται, ὡς μηχέτι θεοῖς 
ἀλλοτρίοις δουλεύειν αὐτοὺς, μόνῳ δὲ αὐτῷ χαρπο- 
φορεῖν ἀρεσχόντως. Παράθες δὲ τούτοις τὸ ἐν δευ- 
τέρῳ ψαλμῷ ἐπὶ τῇ τοῦ Χριστοῦ mapoucia, xai «ij 
τῶν ἐθνῶν χλήσει φάσχον λόγιον, « Διαῤῥήξωμεν 
τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν, xal ἀποῤῥίψωμεν ἀφ᾽ ἡμῶν τὸν 
ζυγὸν αὐτῶν, » ᾧ συγγενὲς, ἡγοῦμαι, τυγχάνει τὸ 
μετὰ χεῖρας λέγον " « Ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, εἶπε 
Κύριος, συντρίψω ζυγὸν ἀπὸ τραχήλου αὐτῶν, χαὶ 


operabuntur Domino Deo suo. » Ceterum, quod de p τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν διαῤῥήξω, xat οὐχ ἐργῶνται ἔτι 


fructu quidem ventris David, et de semine Salomo- 
nis, deque radice Jesse Christus Dei oriturus sit 
dictus, quod ettam ipsum factum est, quando cum 
innumerabilibus aliis appellationibus, etiam David 
ipsum divina voeant oracula, satis abunde proba- 
verint ea, quz? jam dicta sunt. Quod vero etiam de 
tribu Juda dicatur proditurus, ne querendum qui- 
dem fuerit, cum ex alia nulla tribu, quam ex hac 
ipsa ortus sit ipse David. Porro idem hoc plenioris 
cujusdam fidei gratia oraculum quoque illud osien- 
derit quod apud Mosem in hunc modum se habet. 


'" Rom rm, 98-20 '* Psal, τι, 9$. 


θεοῖς ἀλλοτρίοις, ἀλλ᾽ ἐργῶνται Κυρίῳ τῷ θεῷ αὖ- 
τῶν.» 'AXX ὅτι μὲν Ex. χαρποῦ τῆς χοιλίας Δαδὶδ 
χαὶ ἐχ σπέρματος Σολομῶνος, xax ἐχ ῥίζης Ἰεσσαὶ ὁ 
Χριστὸς τοῦ. Θεοῦ! γεννηθήσεσθας, προείργεαι, ὅπερ 
xaX γέγονεν, ὅτι μετὰ μυρίων ἄλλων προσηγοριῶν 
χαὶ Δαδὶδ αὐτὸν ὀνομάζουσιν οἱ θεῖοι λόγοι, αὐτάρχη 
πιστώσασθαι τὰ εἰρημένα. Ὅτι 0t χαὶ ix φυλῆς 
Ἰούδα λέγεταε προελεύσεσθαι, οὐδ᾽ ἂν ζητηθείη, τῷ 
μηδ᾽ ἑτέρας ἣ τῆς δηλωθείσης φυλῆς xal αὐτὸν εἶνα: 
τὸν Δαδίδ. Γένοιτο δ᾽ ἂν Ex περιουσίας xal τούτου 
παραστατιχὸν τὸ παρὰ Μωῦσεϊ λόγιον, τοῦτον ἔχον 
τὸν τρόπον. 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS 1]. — APOLOGETICA. 


LAS. 





 EYXEBIOY 
| TOY IIAMOPIAOY 
EYATTEAIKHX AIIOAEIZEOX 


ΒΙΒΛΙΟΝ OlAOON. 


EUSEBII PAMPHILI 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE 
LIBER OCTAVUS. 


Hl£C INSUNT IN OCTAVO LIBRO EVANGE- A4 TAAE ENEZTIN EN TQ ΟΓΔΟΩ ZYTTPAM. 


{10.185 DE SALVATORE NOSTRO DEMO N- 
STRATIONIS. 


De temporibus ejus ad homines adventus ex subno- 
tatis divine Scripture locis. 


Zacharia. 
b Isaia. 


PROOEMIUM. 


Cum antea demonstraverimus in quam multis 
Seripturz; divine locis Dei Verbum ad homines 
venturum caneretur, undeque et ubi, et quomodo 
jis qui in terra versarentur videndum propheticis 


apud Hebreos vocibus nuntiaretur, et quod idem B 


non alius, sed ipse ille esset Dei Filius, qui omnia 
secula antecedit, quemque in aliia, et Deum, et 
Dominum, et primum imperatorem, et magni con- 
silii angelum, et Dei pontificem esse antea didiei- 
mus: sequitur ut post illa omnia quz superius ex- 
plicata sunt, ejusdem adventus tempora ex ipsis 
rursus propheticis predietionibus ac testimoniis 
demonstremus, indeque initium 369 hujusce rei 
capiamus. Temporum enim quibus Christi adven- 
tus futurus esset, signa evidentia hec fore, sacre 
littere nuntiant. Cum tria insigniora vigerent apud 
lebreos magistratuum genera, a quibus gens ipsa 
nomen et decus obtinebat, unum regium, alterum 
propheticum, tertium pontificium, horum simul om- 


MATI ΤΗΣ ΠΕΡῚ TOY ΣΩΤΗ͂ΡΟΣ HMON Er- 
AITEAIKHZ AIIOAEISEQZ. 

Περὶ τῶν ge τῆς εἰς ἀνθρώπους ἐπιφανείας 
αὐτοῦ, £x τῶν ὑποσεσημειωμόνων Γραρῶν. 

α΄. ᾿Απὸ τῆς Γενέσεως. 

β΄. ᾿Απὸ τοῦ Δανιή.1. 

γ΄. ᾿Απὸ τοῦ Μιχαία. 

δ΄. ᾿Απὸ τοῦ Ζαχαρίου. 

€. ᾿Απὸ τοῦ Ἡσαΐου. 


ΠΡΟΟΙΜΙ͂ΟΝ. 


᾿Αποδείξαντες δι᾽ ὅσων ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος εἰς ἀν 
θρώπους ἥξειν ἐθεσπίζετο, ὅθεν χαὶ ὅπη χαὶ ὅπως 
ὀφθήσεσθαι τοῖς ἐπὶ γῆς ἐν ταῖς παρ᾽ Ἑδραίοις προ 
φητιχαῖς φωναῖς ἐχηρύττετο, ὅτιτε αὐτὸς ἐχεῖνος fiv, 
xai οὐδ᾽ ἄλλος, ὁ τῶν αἰώνων προὐφεδτὼς Υἱὸς τοῦ 
Θεοῦ, ὃν διὰ τῶν ἑτέρων θεόν τε xal Küptov, ἀρχι- 
στράτηγον χαὶ μεγάλης βουλῆς ἄγγελον, Θεοῦ τε 
ἀρχιερέα τυγχάνειν προμεμαθήχαμεν, ἀχολούθως 
μετὰ τὰ προδιεξωδευμένα, τοὺς χρόνους τῆς ἐπιφα- 
νείας αὐτοῦ πάλιν ἐξ αὑτῶν τῶν προφητιχῶν προῤ- 
ῥήσεων ἐπιμαρτυρώμεθα, ἐνθένδε ἀρξάμενοι. Τῶν 
χρόνων τῆς τοῦ Χριστοῦ παρουσίας ἐχφανῇ σημεῖς 
τάδε ἔσεσθαι προχηρύττουσιν αἱ ἱεραὶ Γραφαί. "Ov- 
τῶν τριῶν τὸ πρὶν ἐπιφανῶν ἀξιωμάτων παρὰ 
Ἑόραίοις διαπρεπόντων, δι᾽ ὧν τὸ ἔθνος συνεχροτεῖτο, 
ἑνὸς μὲν τοῦ βασιλιχοῦ, ἑτέρου δὲ τοῦ προφητιχοῦ, 
χαὶ ἐπὶ τούτοις τοῦ ἀρχιερατιχοῦ, τούτων ὁμοῦ τὴν 
χατάλυσιν xal τὴν παντελῇ χαθαίρεσιν σημεῖα τῆς 
τοῦ Χριστοῦ παρουσίας ἔσεσθαι θεσπίζουσι. Δείγματα 


nium dissipationem atque extremam eversionem, ( δὲ τῶν αὐτῶν εἶναι χρόνων xai τῆς χατὰ Μωῦσέα θρη- 


significare adventum Christi adesse vaticinantur : 
argumenta vero atque indicia eorumdem esse tem- 
porum, cum Mosaico ritui finem injectum, tum ip- 
sius Jerusalem templique, quod in sacra erat soli- 
tudine, tum etiam universe Judaicz genti ab ini- 
micis atque hostibus jugum servitutis impositum. 


σχείας τὴν περιγραφὴν, τῆς τε Ἱερουσαλὴμ xal too 
πρὸς αὐτῇ ἱεροῦ τὴν ἐρήμωσιν, οὐ μὴν ἀλλὰ xal 
τοῦ παντὸς Ἰουδαίων ἔθνους τὴν ὑπὸ τοῖς ἐχθροῖς xal 
πολεμίοις δυυλείαν, καὶ ἄλλα δὲ τῶν αὐτῶν ὑποδάλ- 
λουσι σημεῖα χρόνων, πλῆθος εἰρήνης, ἐθνῶν τῆς ἐξ 
αἰῶνος xa' ἔθνος καὶ χατὰ πόλιν τοπαρχίας καὶ 


571 


Et SEBII CISARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


573 


ctamque nuntiat. philosophiam, accommodaretur ? A μνημονεύει λόγια, θεοφιλεῖς εὑροῦσα, τούτοις διὰ 


Quapropter illos divina omniaque curans justitia, 
quasi agrestem et nocentissimain silvam attondens 
atque amputans, nunc quidem diluviis, nunc autem 
incendiis castigabat : interdum vero eosdem mutuis 
bellis et. czedibus et obsidionibus assiduis trade- 
bat, quippe quos ipsi damones, ipsi , inquam, illi 
quos deos suos censebant, in furores bellorum, qui- 
bus contra se invicem grassarentur, inflammarent. 
Ex quo fiehat ut nullos inter se aditus haberent 
finitimi, sed impermista incommunicabilisque ho- 
minum esset illis temporibus vita. Paucos auiem 
quosdam, ut in ejusmodi statu, et facile numera- 
biles, quorum sacra apud IHlebrzos oracula memi- 
nerunt, Dei studiosos amicosque nacta, hos ipsos et 
responsis alloquebatur, et ad divinas visiones ad- 
inittebat, eosdemque interim quasi manu captans 
curabat, et legibus, quas Moses fixerat, cultiores 
reddebat. Sed ubi jam ex legibusquz his ipsis datz 
fuerant, atque ex propheticis posthac disciplinis, 
in omnes homines fragrantiz cujusdam instar pro- 
fusis, quod supererat, multorum animi mansueliores 
evaserant, 3965 multisque gentibus et civiles mores, 
et legum institutiones constabant , virtutisque ac 
philosophie nomen apud multos audiebatur, quasi 
prisca illa feritate desinente, et agresti inimnanique 
victu in mitiorem jam commutato, ipse jam tum 
temporis opportunitatem nactus, ipse inquam per- 
fectorum celestiumque institutorum disciplinarum- 


que perfectus coelestisque magister, verzque Dei no- ( 


εἰ introductor Deus Verbum seipsum exhibuit, 
ad prascriptum humanz a se assumenda nature 
tempus, unamque gentibus universis tam Graecis 
quam barbaris, omni utique humano generi, Patris 
sui clementiam pietatemque nuntiare tum capit, et 
ad unam cunctos homines in Deo adhortari salu- 
tem, ipsamque veritatem verzque religionislumen, 
nec non codeste regnum ac sempiternze vite pro- 
missionem, oinnibus ipse prior spondere ac parare. 
Mactenus igitur hac dicta sint de temporibus, 
quam utique ob causam non jam diu, sed nunc 
demum, Christus Dei in oinnes homines suum lu- 
men emiserit. Caeterum ad superiora redeuntes, 
temporum adventus illius particulatim qua signa 
exstiterint, consideremus, evangelicasque in primis 


Xpnopov xal θειοτέρας ἐπιφανείας ὡὠμΐλει, δεξιου- 
μένη τοὺς ἄνδρας χαὶ θεραπεύουσα νόμοις τοῖς παρὰ 
Μωῦσέως εἰσαγωγιχοῖς xal βιωφελέσιν. ᾿Αλλ᾽ ὅτε δὴ 
ἐχ τῆς τούτοις διαταγείσγς νομοθεσίας ἔχ τε τῶν 
μετὰ ταῦτα προφττιχῶν μαθημάτων εἰς πάντας ἀν- 
θρώπους εὐωδίας δίχην προχεομένων, ἤδη λοιπὸν 
ἡμέρωτο τῶν πολλῶν τὰ φρονήματα, τοῖς τε πολλοῖς 
ἔθνεσι πολιτεῖαι χαὶ νομοθεσία! συνίσταντο, ἀρετῆς 
τε xai φιλοσοφίας ὄνομα παρὰ τοῖς πολλοῖς ἐδοᾶτο, 
ὡς ἂν πεπαυμένης τῆς παλαιᾶς θηριωδίας, μετατι- 
θεμένης δὲ τῆς ἀγοίας χαὶ ἀπηνοῦς διαίτης ἐπὶ τὸ 
πραότερον, αὐτὸς ἤδη λοιπὸν χατὰ χαιρὸν τὸν προσ- 
ἥχοντα ὁ τῶν τελείων τε xat οὐρανίων δογμάτων τε 
χαὶ μαθημάτων τέλειος χαὶ οὐράνιος διδάσχαλος, ὃ 


D τῆς ἀληθοῦς θεογνωσίας εἰσαγωγεὺς, ὁ θεὸς Λόγις 


ἐπέφανεν ἑαυτὸν, χατὰ τὸν ὑπογραφέντα τῆς ἐναν- 
θρωπήσεως αὐτοῦ χρόνον, μίαν τοῖς πᾶσιν ἔθνεσιν, 
Ἕλλησέ τε χαὶ βαρθάροις, τῷ τε παντὶ ἔθνει τῶν 
ἀνθρώπων τὴν τοῦ Πατρὸς φιλανθρωπίαν εὐαγγελι- 
ζόμενος, ἐπὶ μίαν τε τοὺς πάντας παρορμῶν ἐν Θεῷ 
σωτηρίαν, ἀλήθειάν τε αὐτὴν χαὶ φῶς ἀληθοὺς coss- 
θείας, βασιλείαν τε οὐρανῶν, χαὶ αἰωνίου ζωῆς ἐπαγ- 
γελίαν τοῖς πᾶσι προμνώμενος. Ταῦτα μὲν οὖν περὶ 
τῶν χρόνων εἰρήσθω, δι' ἂν αἰτίαν νῦν, ἀλλ᾽ οὐ πάλαι 
πρότερον ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ εἰς πάντας ἐξέλαμψεν 
ἀνθρώπους. Φέρε ὃὲ ἐπανελθόντες τῶν χρόνων τῆς 
ἀφίξεως αὐτοῦ τὰ σημεῖα χατὰ μέρος ἐπισχεψώμεθα, 
τὰς εὐαγγελιχὰς περὶ τῆς γενέσεως αὐτοῦ φωνὰς ἐν 
πρώτοις ἐπισημειωσάμενοι. Ὁ μὲν οὖν Ματθαῖος τὸν 
χρόνον τῆς ἐνσάρχου αὐτοῦ ἐπιφανείας ὧδέ πως ἕστο» 
pst λέγων’ « Τοῦ δὲ Ἰησοῦ γεννηθέντος ἐν Βηθλεὲμ 
τῆς Ἰουδαίας, ἐν ἡμέραις '"Hpubou τοῦ βασιλέως "» 
xai μετ᾽ ὀλίγα φησίν" « ᾿Αχούσας δὲ, ὅτι ᾿Αρχέλαος 
βασιλεύει τῆς Ἰουδαίας ἀντὶ Ἡρώδου τοῦ πατρὸς 
αὐτοῦ. » Ὃ δὲ Λουχᾶς τὸν τῆς διδασχαλίας αὐ-οῦ 
xaX ἀναδείξεως χρόνον παρέστησε λέγων" « Ἐν ἕτε 
πεντεχαιδεχάτῳ τῆς ἡγεμονίας Τιδερίον Καίσαρος, 
ἐπιτροπεύοντος Ποντίου Πιλάτου τῆς Ἰουδαίας, τε- 
τραρχοῦντος δὲ τῆς Γαλιλαίας Ἡρώδην, Φιλέππου δὲ 
τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ τετραρχοῦντος τῆς Ἰτουραίας xal 
Τραχωνίτιδος χώρας, xal Λυσανίου τῆς ᾿Αδιλτνῆς 
τετραρχούντης, ἐπὶ ἀρχιερέως "Avya. xal Καξάφα. » 
Τούτοις δὴ οὖν χαλῶς ἔχει παραθέσθαι τὴν παρὰ 


D Μωσεῖ τοῦ Ἰαχὼδ προφητείαν, τοῦτον ἔχουσαν τὸν 


τρόπον. 


de ortu ejus voces adnotemus. Mauhzus igitur tempus quo ille in corpore humano videri coepit, in 
hunc modum narrat :« Cum esset, inquit, natus Jesus in Bethlehem Judzz in diebus Herodis regis "δ. » Et 
paulo post : « Audiens, inquit, quod Archelaus regnaret in δυάδα pro Herode patre suo **. » Lucas 
autem quo tempore ille et docere οἱ seipsum ostendere ceperit, demonstrat, ubiait : « Anno xv im. 
perii Tiberii Cesaris, procurante Pontio Pilato Judzam, tetrarcha autem Galilex Herode, Philippo 
autem fratre ejus tetrarcha Iturias et Trachonitidis regionis, et Lysania Abileuz tetrarcha, sub principi 
bus sacerdotum Anna et Caipha *'. » His igitur si Jacob prophetiam quz est apud Mosem apponamms, 
opere pretium fecerimus, qu:e in hunc modum se babet. 


*5 Matth, 11, 1. 35 ibid. 26. 57 Luc. in, 4. 


HIE 


Aaó0 τῆς Γενέσεως. — Περὶ τῶν χρόνων τῆς elc A 3 


ἀνθρώπους éxzarcíac avtov. Ὡς xa0' otc 

χρέρους τὸ xap' 'Ἑξραίοις ἐπιλείψει βασίλειον, 

τὸ τηγνιχαῦΐτα ἡ τῶν ἐθνὼν ἐπιστήσεται προσδο- 
κα" ὃ xal γέγονεν ἐπὶ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
é&xigarsiac. 

e Ἐχάλ::ε δὲ "laxe 6 τοὺς υἱοὺς αὑτοῦ xai εἶπε" 
Συνάχϑτιτε ἵνα ἐπαγγείλω ὑμῖν τί ἀπαντήσεται ὑμῖν 
ἐπ᾿ izy&coo τῶν ἡμερῶν * ἀθροίσθητε, χαὶ ἀχούσατε, 
υἱοὶ Ἰαχὼδ, ἀχούσατε, Ἰσραὴλ, τοῦ πατρὸς ὑμῶν. » 
Kfa τούτοις ἑξῆς ἐπιμεμψάμενός τινά τισι τοῖς 
ᾳροτέροις υἱοῖς, ὡς διά τινα αὐτῶν πλημμελήματα 
Ἱενομένοις ἀναξίοις τῆς μελλούσης ἐπιλέγεσθαι προῤ- 
ῥήσεως. τῷ τετάρτῳ ὡς τὸν βίον χρείττονα τῶν λοι- 
«y ἀδελφῶν ἐπιδεδειγμένῳ τάδε θεσπίζει" « Ἰού- 
ὃΣ, σὲ αἰνέσουσιν οἱ ἀδελφοΐ σου" αἱ χεῖρές cou ἐπὶ 
νότου τῶν ἐχθρῶν σου" προσχυνήσουσί ce οἱ υἱοὶ τοῦ 
κατρός σου. Exjuvog λέοντος, Ἰούδα, ἐχ βλαστοῦ, υἱέ 
μος. ἀνέθης " ἀναπεσὼν ἐχοιμήθης ὡς λέων χαὶ ὡς 
σχύμνος. Tíc ἐγερεῖ αὐτόν οὐχ ἐχλείψε: ἄρχων ἐξ 
ἴονδα, ouk ἡγούμενος £x. τῶν μηρῶν αὐτοῦ, ἕως ἂν 
ἔλθη τὰ ἀποκείμενα αὐτῷ xal αὐτὸς mpocóoxia 
ἐθνῶν. » Σχόκει δὴ πρῶτον τίνα ἄρα φησὶν εἶναι τὰ 
ἀποχείμενα αὐτῷ" xaY ὅρα εἰ μὴ αὐτὰ Tv, ἃ τοῖς; 
αμοὶ τὸν ᾿Αδραὰμ προπάτορσι περὶ τῆς τῶν ἐθνῶν 
κλήσεως ὁ Θεὸς ἀνεΐρηχε, θεσπίσας. Γέγραπται γοῦν, 
ὡς ἄρα εἶπεν ὁ Θεὸς τῷ ᾿Αδραάμ' « Καὶ ἔτῃ εὐλο- 
τητὸς, καὶ εὐλογήσω τοὺς εὐλογοῦντάς σς, xav τοὺς 
καταρωμένους σε καταράσομαι χαὶ ἐνευλογήσονται 
ἐν σοὶ κἄπαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς. » Καὶ αὖθις 

« ᾽᾿Αδραὰμ δὲ, » φησὶ, « γινόμενος ἔσται εἰς ἔθνος 
μέγα καὶ πολὺ, καὶ ἐνευλογήσονται ἐν αὐτῷ πάντα 
τὰ ἔθνη τῆς γῆς. Τὰ ὅμοια δὲ χαὶ τῷ Ἰσαὰχ ὁ χρη- 
σμὸς τοῦτον ἔχφωνεῖ τὸν τρόπον" « Καὶ πληθυνῶ 
τὸ σπέρμα σου ὡς τοὺς ἀστέρας τοῦ οὐρανοῦ, 
χαὶ ἐνευλογήσονται ἐν τῷ σπέρματί σοὺ πάντα τὰ 
ἔθνη τῆς γῆς. » Ἔτι δὲ χαὶ τῷ Ἰαχὼδ τοιαῦτα δὴ 
εἴρηται" « Ἐγὼ Κύριος ὁ Θεὸς "A6paXp. τοῦ πατρός 
, 7 καὶ ὁ Θεὸς Ἰσαάχ' μὴ cofou, » xat ἑξῆς" « χαὶ 
ἐνευλογηθήσονται ἐν σοὶ πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς. » 
Καὶ ἄλλοτε εἶπεν αὐτῷ ὁ Θεός" « Ἐγὼ ὁ Θεός σου, 
αὐξάνου xai πληθύνου. ἔθνη xal συναγωγαὶ ἐθνῶν 
ἐξελεύσοντα: Ex σοῦ, καὶ βασιλεῖς ἐχ τῆς ὀσφύος σου 
ἐξελεύσονται. » Τοσαύτας περὶ τῆς τῶν ἐθνῶν χλή- 
σεως προῤῥήσεις τοῦ Θεοῦ προμεμαθηχὼς ὁ Ἰαχὼό, 
καίδων αὐτῷ τὸν ἀριθμὴν γεγεννημένων δεχαδύο, 
πρὸς τῇ τελευτῇ συγχαλέσας τοὺς πάντας, περιεσχό- 
κει, ἐξ ὁποίου ἄρα αὐτῶν τῆς διαδοχῆς τὰ τῶν τοῦ 
Θεοῦ προῤῥήσεων ἐπὶ τέλος ἕξει. Εἶτ᾽ ἐπιθεὶ; τρισὶ 
μὲν τοῖς πρώτοις αὐτῷ γενομένοις παισὶν ἐλέγχους 
ὧν ἐπλτιμμέλησαν, ἐπιφέρει διδάσχων, ὅτι τῶν τετολ- 
μημένων αὑτοῖς Évzxa οὐ δι᾽ αὑτῶν ἐχπληρωθήσεται 
τὰ τῶν προῤῥήσεων ἀποτελέσματα " ἐ πὶ δὲ τὸν τέταο- 
τὸν ἐλθὼν τὸν Ἰούδαν, ὁμοῦ τὸν φήσαντα αὐτῷ ypn- 
σμὸν, « Βασιλεῖς Ex τῆς ὀσφύος αὐτοῦ ἐξελεύσοντα:, » 
διὰ τῆς τούτου διαδοχτς τέλος λέψεσθαι θεσπίζει" 
πρόδτιλον γὰρ ὡς ἐχ τῆς Ἰούδα φυλῆς τὸ βαπιλιχὸν 


8. Gen, xr:ix, 1... ?? ibid. 8-10. 


xxvi, 15. 9* ibid. 1}. ὃ Gen, xxxv, 11. 


DEMONSTRATIONIS EYANGELICAE LIB. VIII. 


?* (ien, xn, 9. 


$74 


A Genesi. — Quibus temporibus Christus ad 
tomines advenerit, Quemadmodum quibus tempo- 
ribus regnum apud Hebreos defecerit, iisdem gen- 
tium instabit exspectatio : quod sane etiam (uctuimn 
est sub ipsum Salvatoris nostri adventum. 


« Vocavit autem Jacob filios suos et dixit : Con- 
gregamini ut annuntiem vobis quid eventurum sit 
vobis in diebus novissimis : congregamini et audi- 
te, filii Jacob, audite, Israel, patrem vestrum '**. » 
Deinde ubi prioribus filiis alia aliis crimina obje- 
cit, tanquam iis qui ob suam ipsorum culpam, eo 
quod nunc dicendum est , oraculo indigni evasis- 
sent, quarto eorum tanquam ei qui reliquos fratres 
probitate vitze anteiret, hzec futura przedicit : « Ju- 
da, te laudabunt fratres tui : manus tuz in tergo in- 
imicorum tuorum : adorabunt te filii patris tui. 
Catulus leonis Juda. de germine, fili mi, ascendisti ; 
recumbeus dormivisti ut leo et ut catulus. Quis 
excitahit ipsum ? Non deficiet princeps de Juda, ne- 
que dux de femoribus ejus, donec veniant quz ipsi 
reposita sunt : et ipse exspectatio gentium ?*, 9» 
Considera , quzso, primum quxnam ea esse dicat 
qu: ipsi reposita sunt ; et videnum ea sint. quz ad 
Abrahain et ad veteres eidem similes patres, de 
vocatione gentium Deus olim canena respouderit. 
Scriptum igitur est, quemadmodum ad Abraham . 
Deus dixerit: « Ét eris benedictus, οἱ benedicam 
henedicentibus tibi,et maledicentibus tibi maledi- 
cam, et benedicentur in te omnes tribus terra; *?.» 
Et rursus : « Abraham vero, inquit, futurus esl 
in gentem magnam οἱ multam,et benedicentur in 
ipso omnes gentes terra ?*. » Sed etiam ipsi Isaac 
similia in hunc modum respondet oraculum : 
« Et mulüiplicabo semen tuum sicut stellas ceeli, 
367 οἱ benedicentur in semine tuo omnes gentes 
terrae??, » lpsi item Jacob olim talia dicta sunt : 
« Ego Dominus Deus Abraham patris tui, et Deus 
Isaac : ne timeas 32, » et cetera, « et benedicentur 
in te omnes tribus terrz?*, » Et alias dixit ad 
ipsum Deus : « Ego Deus tuus, cresce et multipli- 
care, gentes et congregationes gentium egredientur 
de te, et reges de lumbis tuis egredientur **. » Cum 
tam multa de vocatione gentium oracula Jacob 
antea pereepisset, et liberos mares duodecim nu- 


p mero genuisset, omnibus illis extremo suo teni- 


pore convocatis, circumspiciebat, de cujus illorum 
propagatione divina oracula finem suum essent ac- 
ceptura; deinde cum tribus primis crimina propria 
objecisset, docuit deinceps quemadmodum propter 
scelera, qu:e ipsi ausi fuerant, non in ipsis com- 
plenda essent, qux: 1n pricribus oraculis eventa 
continebantur. Cuin. autem venisset ad quartum, 
qui Judas fuit, tum vero oraculum quod ipsi olim 
responsum fuerat,« Reges de lumbis ejus egredien - 
tur, » ex hujus posteritate suum finem accepturum 
planissime cecinit : constat eniin queimadinodum 
33 Gen. 


3 Gen. xvi, (8. 9! Gen. xxvi, 4. 


515 


EUSEBII CIESXARIENSIS OPP. PARS 1I. — APOLOGETICA. 


576 


de tribu Juda regium genus exstiterit, et simul Dei A συνέστη Yévoc* ὁμοῦ xal τὰς τοῦ Θεοῦ προῤῥήῆσεις 


responsa gentiumque promissa quibus instarent 
temporibus, ostendit. Atque ex eo proditurum esse 
docuit eum, qui esset omnibus gentibus cunctisque 
tribubus terrz similis ipsi Abraham benedictionis 
auctor futurus. Hzc igitur universa fuerunt quz 
ipsi Juda reposita erant, ea videlicet quie de ipsis 
gentibus olm responsa fuerant : et. illud, « lteges 
de lumbis tuis egredientur, » quare etiam reliquis 
fratribus antepositus regiam ipsam, czterisque 
fllustriorem tribum sortitus est. Continuo enim in 
totius populi ordinatione ipsius Mosis temporibus 
reliquis tribubus hanc przesse impcrat Deus. Scri- 
ptum est enim, « Et locutus est Dominus ad Mosem 
et Aaron dicens : Singuli per turmas, signa, atque 
vexilla et domus cognationum suarum, castrame- 
tentur filii Israel in. conspeétu Domini per gvrum 
tabernaculi testimonii, οἱ castrametantes primi ad 
orientem, acies castrorum filiorum Juda, cum co- 
piis suis **. » Ac deinceps in iis qua ad innovatio- 
nem tabernaculi referuntur : « Dixit Dominus ad 
Mosem : Princeps unus per singulos dies offeret mu- 
nera sua ; et fuit offerens primo die munus suum, 
Naasson filius Aminadab, princepstribus Juda ?'. » 
368 Et in libro Jesu Nave cum terra promissio- 
nis sorte ceteris tribubus distributa esset, sine 
sorte omniumque prima tribus Juda propriam terrze 
partem accepit. Sed etiam post mortem Jesu roga- 
verunt filii Israel in Domino dicentes : « Quis ascen- 
det ante nos contra Chananzum, οἱ erit dux belli 
in eum? Et dixit Dominus, Judas ascendet: ecce 
dedi terram in manus ejus **, » Plane igitur omni 
Israel przesse tribum Juda Deus in his verbis ju- 
bet. Quocirca deinceps scriptum est : « Et ascendit 
Judas, et tradidit Dominus Chananzum οἱ Phere- 
zx:um in manum ejus?*. » Et rursus : « Et bellave- 
runt fllii Juda in Jerusalem, et comprehenderunt 
eam, et descenderunt filii Juda in Chananzum **. » 
Et rursus: « Et abiit Judas cum Symeon fratre 
suo δ᾽... Et deinceps : « Et fuit Dominus cum Juda, 
et possedit montem **, ; Et post hzec : « Et ascende- 
runt filii Joseph ipsi quoque in B:ethel et Judas 
cum ipsis **, » Itaque cum in libro Judicum, diver- 
sis temporibus (tametsi diversarum tribuum esse 
videbantur), judices populo przessent, tribus tamen 
*uda in universum totius gentis dux erat : idipsum 
vero temporibus David successorumque ejus multo 
magis, quippe cum plane: de tribu Juda illi exsiste- 
Tent, et. regnum usque ad Babylonicam ipsorum 
cladem produxerint, post quam cladem iis qui de 
illa servitute in patriam terram reversi sunt, rursus 
preiuit Zorobabel, Salatiiel filius de tribu Juda. 
Inde etiam Scriptura quz Paralipomenon dicitur, 
duodecim tribuum Israel seriem generis enarrans, 
ab ea quz est ipsius Juda fecit initium : ergo ipso 
ordine sequitur ut etiam posterioribus temporibus 
fateamur eamdem tribum reliquis przfuisse, quam- 


^ Num. 0,2. 5... " Num. va, 14, 12. 
9 ibid. 19. ** Ibid. 22. 


9? Judic, 1, 1,2. 


xaY τὰς τῶν ἐθνῶν ὑποσχέσεις, xaO ὁποίους Evactaov- 
ται χρόνους παρίστησιν, ἐξ αὐτοῦ τε προελεύσεαθαι 
διδάσχει τὸν μέλλοντα αἴτιον χαταστήσεσθαι πᾶσι τοῖς 
ἔθνεσι, xal πάσαις ταῖς φυλαῖς τῆς γῖς τῆς παρα- 
πλησίας τῷ 'A6paXyu εὐλογίας. Ταῦτα οὖν ἅπαντα 
Tv τὰ ἀποχείμενα τῷ Ἰούξα, δηλαδὴ τὰ πάλαι προ- 
θεσπισθέντα περὶ τῶν ἐθνῶν, χαὶ τὸ, « Βασιλεῖς ἐχ 
τῆς ὀσφύος σοὺ ἐξελεύσονται" » 0). χαὶ τῶν λοιπῶν 
ἀδελφῶν προχριθεὶς βασιλιχῆς φυλῆς xat διαπρεπε- 
στέρας παρὰ τὰς λοιπὰς ἐξιώθη. Αὐτίχα ἐπὶ τῆς 
διατάξεως τοῦ παντὸς λαοῦ χατὰ τοὺς Μωῦϊσέως χρό- 
νους ἡγεῖσθαι ταύτην ὁ Θεὸς τῶν λοιπῶν φυλῶν προσ- 
κάττει. Γέγραπται γάρ" « Καὶ ἐλάλησε Κύριος πρὸς 
Μωῦστην xai ᾿Ααρὼν, λέγων’ ἄνθρωπος ἐχόμενος 
χατὰ τάγματα αὐτοῦ, χατὰ στμαίας, xaz' οἴχους πα- 
τριῶν αὐτῶν παρεμδαλέτωσαν οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ ἕναντι 
Κυρίου, χύχλῳ τῆς σχηνῆς τοῦ μαρτυρίου, xal οἱ 
παρεμθάλλοντες πρῶτοι χατὰ ἀνατολὰς, τάγμα παρ- 
ἐμδολῆς υἱῶν Ἰούδα, σὺν δυνάμει αὐτῶν. » Καὶ 
ἑξῆς ἐπὶ τῶν εἰς τὸν ἐγχαινισμὸν τῆς σχηνῆς ἀναφε- 
ρομένων * « Εἶπε Κύριος πρὸς Μωῦσῆν᾽ ἄρχων εἷς 
χαθ᾽ ἡμέραν προσοίσουσι τὰ δῶρα αὐτῶν. Καὶ ἦν 
ὁ προσφέρων τῇ ἡμέρᾳ τῇ πρώτῃ τὸ δῶρον αὑτοῦ, 
Νναασσὼν υἱὸς ᾿Αμιναδὰό, ἄλχων τῆς φυλῆς Ἰούδα. » 
Καὶ ἐν τῇ βίόλῳ δὲ τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Νανῇ «ἧς γῆς 
τῆς ἐπαγγελίας χλέρῳ χατὰ τῶν λοιπῶν φυλῶν δια- 
νεμηθείσης, ἀχληρωτὶ xal πασῶν πρώτη ἡ τοῦ 
Ἰούδα φυλὴ τὸ οἰκεῖον μέρος τῆς γῆς ἀπολαμβάνει. 
᾿Αλλὰ χαὶ μετὰ τὴν τελευτὴν Ἰησοῦ ἐπηρώτων οἱ 
υἱοὶ Ἰσραὴλ ἐν Κυρίῳ, λέγοντες * « Τίς ἀναδέσεται 
ἡμῖν πρὸς τὸν Χαναναῖον, ἀφηγούμενος τοῦ πολεμῖ.- 
σαι ἐν αὐτῷ ; Καὶ εἶπε Κύριος " Ἰούδας ἀναδί.- 
σεται. Ἰδοὺ δέδωχα τὴν γῆν εἰς χεῖρας αὐτοῦ. » 
Σαφῶς οὖν τοῦ παντὸς Ἰσραὴλ ἡγεῖσθαι τὴν τοῦ 
Ἰούδα φυλὴν ὁ Θεὸς διὰ τούτων προστάττει - ὅθεν 
ἑξῆς γέγραπται " « Καὶ ἀνέδθη Ἰούδας, xaX παρέδωχε. 
Κύριος τὸν Χαναναῖον χαὶ τὸν Φερεζαῖον ἐν χειρὶ αὐὖ- 
τοῦ » xal πάλιν « Καὶ ἐπολέμησαν οἱ υἱοὶ Ἰούδα 
ἂν Ἱερουσαλὴμ, xai χατελάδοντο αὐτὴν, χαὶ χετ- 
ἐόησαν υἱοὶ Ἰούδα, πολεμῆσαι ἐν τῷ Χανανείῳ. » 
Καὶ αὖθις" « Καὶ ἐπορεύθη Ἰούδας μετὰ Συμεὼν 
τοῦ ἀδελφοῦ αὑτοῦ. » Καὶ ἑξῆς" Καὶ ἦν Κύριος 
μετὰ Ἰούδα, xaX ἐχληρονόμησε τὸ ὄρος" » xal us- 


Ὁ τὰ ταῦτα’ « Καὶ ἀνέδησαν οἱ viov Ἰωσὴφ, καί γε 


αὐτοὶ ἐν Βαιθὴλ, xai Ἰούδας μετ᾽ αὐτῶν. » Καὶ ἐν 
τῇ βίδλῳ δὲ τῶν Κριτῶν διαφόρων χατὰ χρόνους 
προϊσταμένων τοῦ λαοῦ, εἰ χαὶ ἐχ διαφόρων ἐδόχουν 
εἶναι φυλῶν οἱ χριταὶ, ὅμως δὲ χαθόλου ἡ τοῦ Ἰούδα 
φυλὴ τοῦ παντὸς ἔθνους ἡγεῖτο * πολλῷ δὲ πλέον ἐπὶ 
κῶν χρόνων τοῦ Δαθ) δ, xal τῶν τούτου διαδόχων, bx 
φυλῆς μὲν τοῦ Ἰούδα γεγονότων, μέχρι δὲ τῆς εἰς 
Βαθδυλῶνα αἰχμαλωσίας τὴν βασιλείαν διενεγχάντων, 
μεθ᾽ ἣν τῶν ἐχ τῆς αἰχμαλωσίας ἐπὶ τὴν οἰχείαν γῆν 
ἐπανιόντων αὖθις ἡγεῖται Ζοροδάδελ, ὁ ποῦ Σαλαθιὴλ 
Ex φυλῆς Ἰούδα, ὁ χαὶ τὸν νεὼν ἐγείρας. Ἔνθεν καὶ 
ἡ τῶν Παραλειπομένων γραφὴ, τὰς δώδεχα φυλὰς 


? jbid 4. 55 10}. 8,9. 5) ibid. 17. 





571 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. VIIf. 


τοῦ Ἰσραὴλ γενεαλογοῦσα, ἀπὸ τῆς τοῦ Ἰούδα τὴν A vis in parte aliqua varii diversique populo przeti- 


καταρχὶν ἐποιήσατο. Ἕπεται δὴ οὖν τούτοις àxo- 
λούθως χαὶ ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα χρόνοις τὴν αὐτὴν 
φυλὴν τῶν λοιπῶν ὁμολογεῖν ἡγεῖσθαι, εἰ χαὶ ἐν 
p£pet διάφοροι προειστέχεισαν τοῦ λαοῦ * ὧν οὐ χαθ᾽ 
ἡμῖν δυνατὸν ἐξαχριδάζεσθαι τὰ γένη, τῷ μτδὲ φέ- 
ρεσθαι θείαν βίδλον ἐξ ἐχείνου xai μέχρι τῶν τοῦ 
Σωτῆρος χρόνων. Πλὴν εἰς τοσοῦτον διαρχέξαι λόγος 
φανερὸς αἱρεῖ τὴν τοῦ Ἰούδα φυλὴν, εἰς ὅσον τὸ πᾶν 
ἔθνος ἐλευθερίᾳ χαὶ αὐτονομίᾳ χρώμενον ὑπὸ οἰχείοις 
ἄρχουσιν χαὶ ἡγουμένοις ἐπολιτεύετο. Τοῦτο δὲ αὐτοῖς 
ἐξ ἀρχῆς ὑπῆρξε, xal μέχρι τῶν Αὐγούστου χρόνων, 
x10' οὕς, Ἰησοῦ τοῦ Σωτῆρος ἡ μῶν φανέντος ἐν ἀν- 
θρώποις, τὸ πᾶν ἔθνος δοῦλον Ῥωμαίοις χαθίσταται 
xai ἀντὶ τῶν πατρόθεν αὐτοῖς xat χατὰ νόμους ἡγου- 
μένων πρῶτος Ἡρώδης ἀλλόφυλος αὐτῶν ἡγεῖται xal 
βασιλεὺς Αὔγουστος. Ἕως μὲν οὖν οὐδέ πω διελε- 
λοίπει ἄρχων ἐξ Ἰούδα, οὐδὲ ἡγούμενος Ex τῶν μη- 
ρὼν αὑτοῦ, τῶν προφητειῶν οἱ χρόνοι ἐχ τῆς τῶν 
ἀρχόντων τοῦ ἔθνους καραθέσεως ἀνεγράφοντο. Οὕτως 
οὖν Ἡσαΐας ἐν βασιλείᾳ Ὀξίου xai Ἰωάθαν, καὶ 
"Ayat, xai Ἐζεχίου, ot. ἐδασίλευσαν τῆς Ἰουδαίας, 
προφητεύει" ὁμοίως Ok χαὶ Ὡστέ. Ὁ δὲ ᾿Αμὼς ἐν 
ἡμέραις Ὀξίου βασιλέως Ἰούδα, xa ἐν ἡμέραις 
Ἱερρδοὰμ νἱοῦ Ἰωὰς, βασιλέως Ἰσραὴλ, xai Σοφο- 
Va; ἐν ἡμέραις Ἰωσίου, υἱοῦ ᾿Αμὼς, βασιλέως 
Ἰούδα. Ὅμοίως ὃὲδ xa Ἱερεμίας. ᾿Αλλ᾽ ὅτε ἐχλέ- 
Mrs ἄρχων ἐξ Ἰούδα, καὶ ἡγούμενος ix τῶν μη- 
ρῶν αὐτοῦ, τῆς διὰ τοῦ Χριστοῦ προφητευομένης 
προ σδοχίας τῶν ἐθνῶν ὅσον οὔπω μελλούσης ἐπι- 
AM pet. τῷ βίῳ, οὐχέτι μὲν βασιλεῖς ἐχρημάτισαν 
Ἔούζα, οὐδὲ ἡγούμενοι Ἰσραήλ. Τούτων δὲ ταῖς 
προρητείαις ἀχολούθως χατὰ τοὺς ὡρισμένους χρό- 
νους διαλελοιπότων, πρῶτος μὲν Αὔγουστος, δεύτερος 
δὲ Τιδέριος, μετὰ τῶν ἄλλων xal τοῦ Ἰουδαίων 
ἴθνους ἀνηγορεύθησαν βασιλεῖς, οἵ τε χατὰ τούτους 
τῆς Ἰουδαίας ἐπίτροποι xai τετράρχαι, οὐ μὴν ἀλλὰ 
γαὶ Ἡρώδης, ὡς ἔφην ἤδη xai πρότερον, οὐ προσ- 
ἤχων Ἰουδαίοις τὸ γένος, ὃς xaX αὐτὸς παρὰ Ῥω- 
ῥαίων τὴν ἀρχὴν τὴν xazX Ἰουδαίων ἐγχειρίζεται. 
Τούτων ἡμῖν προτετηρημένων, χαιρὸς fór, χαλεῖ τῆς 

εἰς τὴν προφττείαν θεωρίας ἐφάψασθαι, « Ἰούδα, σὲ 
εἰνέσουσιν οἱ ἀδελφοί aov * ν δώδεχα τῶν ὅλων ὑπάρ- 
γύντων παίδων τῷ Ἰαχὼδ, τέταρτος Ἰούδας ἦν, ὡς 


cerentur, quorum singillatim genus solita diligentia 
enarrare nequaquam nos possumus, propterea quod 
nullus amplius fertur divinus liber, qui ex illo 
usque ad tempora Salvatoris nostri narrationem 
continuaverit. Verumtamen et fama et ratio dicia- 
bit durasse tandiu tribum Judo, quandiu tota gens 
libertate et suis legibus utens, sub domesticis prin- 
cipibus ducibusque vitam egerit. Porro hoc illis 
contigit ab initio usque ad tempora Augusti, in 
quibus cum Salvator noster Jesus hominibus se vi- 
dendum prabuerit, tum vero in servitutem Romanis 
universa gens cessit : 369 ct pro patriis ac legiti- 
mis ducibus primus llerodes externus illis preefuit, 
el rex Augustus. Quandiu igitur non defecit prin- 
ceps de Juda, neque dux de femorilus ejus, prophe- 
tiarum tempora appositis principum gentis nomi- 
nibus notabantur : sic enim Isaias sub regibus Ozia, 
Joathan, Achaz, et Ezechia, qui in Judza regna- 
runt, prophetiam suam contexit : similiter Osee. 
Àmos vero in diebus Oziz regis Juda, et in diebus 
Jesu filii Joas regis Israel : et Sophonias in diebus 
Josim filii Amos regis Juda : similiter Jeremias. 
Sed ubi defecit princeps de Juda et dux de femori- 
bus ejus, cum exspectatio gentium, de qua prophetze 
locuti fuerant, ja:njam per Christum vitam esset 
illustratura, non amplius reges Juda censeri, neque 
duces [srael ccepere, sed his ipsis, quemadmodum 
prophetie signilicaverant, suo certo et finito tem- 


c Pore deficientibus, primus quidem Augustus, se- 


cundus autem Tiberius et aliarum et Judaica gentis 
nuncupati sunt reges, nec non alii secundum lios 
ipsos Juda: procuratores atque tetrarchz, quibus 
adnumeretur llerodes, a Judaeorum genere, ut jam 
antea dixi, alienus, qui etiam ipse a Romanis Ju- 
deorum principatum accepit. Cum hactenus hac 
observaverimus, tempus jam fuerit ipsius prophe- 
tie contemplationem attingere, « Juda, te lauda- 
bunt fratres tui : » cum duodecim omnino essent 
filii Jacob, eorum quartus fuit Juda, quemadino- 
dum antea diximus, unus etiam ipse de principi- 
bus tribuum gentis llebraicz : sed quod non ipsum 
illum respicerent ea, quz quasi ad ipsum a patre 
dicta sunt, ii planissime intellexerint, qui verba 


ti φθάσαντες elpfixausv, εἷς xal αὐτὸς ἀρχέφυλος D divinse Scripturz diligenter. attenderint, et in pri- 


*w Ἑδραίων ἔθνους. ᾿Αλλ᾽ ὅτι γε οὐχ αὐτὸν ἐχεῖνον 
ἰωρα τὸν ἄνδρα τὰ ὡς πρὸς αὐτὸν ὑπὸ τοῦ πατρὸς 
εἰρημένα, σαφὲς ἂν γένοιτο τοῖς ἐπιστῆσασι ταὶς 
λέξεσι τῆς θείας Γραφῆς, πρῶτον τοῦ Ἰαχὼδ πρὸς 
τοὺς νἱοὺς φωνῆς λεγούσης" « Ἑχάλεσε δὲ Ἰαχὼδ 
τοὺς υἱοὺς αὑτοῦ, xat εἶπε * Συνάχθητε, καὶ ἀναγγελῶ 
ὁκῖν, τί ὑμῖν ἀπαντήσεται ἐπ᾽ ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν" 
ἀδροίσθητε, xai ἀχούσατε, viol "laxo6, ἀχούσατε 
"Iegatà, τοῦ πατρὸς ὑμῶν. » Σαφῶς γὰρ ἐπαγγέλλε- 
«αι προφητεύειν αὐτοῖς τὰ μέλλοντα αὐτοῖς ἀπαντή- 
δεσθαι uaxpolc ὕστερον χρόνοις, χαὶ ὡς αὐτός φησιν, 
&x' ἐσχάτου τῶν ἡμερῶν. Καὶ ἄλλως δὲ τὰ ὡς πρὸς 
τὸν Ἰούδαν εἰρημένα οὐχ ἂν εὐλόγως ἐφαρμόσαιεν 
δῷ πρώτῳ ἐχείνῳ ἀνδρί οὐ γὰρ ἐκεῖνον τὸν Ἰούδαν 


mis ea quà in sermone Jacob continentur, ad filiog 
dicentis : « Vocavit autem Jacob filios suos et di- 
xit, Congregamini, et annuntiabo vobis quid even- 
turum sit vobis in diebus novissimis; congrega- 
mini et audite, filii Jacob, audite Israel patrem. 
vestrum. » Plane enim in bis pollicetur se przdi- 
cturum eis quz ipsis eventura sint longo post tem- 
pore ct, ut ipse ait, in novissimis diebus : przterea 
illa ipsa qua quasi ad Judam dicta sunt, nullo 
modo in primo viro accommodari possunt. Non 
enim fratres sui Judam illum laudaverant : etenim 
pro quibus tandem przclare gestis debuerunt hoe 
facere? Sed ne adorarunt quidem illum filii patria 
sui. 3'70 Longe autem magis oraculum eonrveni- 


519 


EUSEBII CJESATUENSIS OPP. PARS If. — APOLOGETICA. 


550 


.ret, si ipsi Joseph dictum esset, quandoquidem A f,vesav οἱ ἀδελφοί. Ἐπὶ ποίῳ γὰρ αὐτοῦ χατορθώ- 


hunc ipse Judas una cum reliquis fratribus ado- 
rasse perhibetur, tamelsi id ipsum ante hujus pro- 
phetiz verba : posthac enim ne ipsi quidem Joseph 
tale quidquam contigisse, ac multo etiam minus 
ipsi Juda, historia significat. Et illud : « Recumbens 
autem dormivisti ut leo, et ut catulus, » majorem 
sane postulaverit contemplationem, quam ea sit 
qux Judam respiciat. Quin etiam illud quod post ea 
dictum est : « Non deficiet princeps de Juda, neque 
dux de femoribus ejus, donec veniant αι ipsi re- 
posita sunt, et ipse exspectatio gentium, » tempora 
mihi significare videtur ejus, de quo prophetia lo- 
quitur, adventus. lloc enim, inquit, non erit, donec 
illud eveniat ; neque enim prius desinent in Judaica 


ματι τοῦτο Exolrcav ἂν; οὐδὲ μὴν ἐχείνῳ προσεχύ- 
νησαν οἱ ulot τοῦ πατρός. Μᾶλλον δ᾽ ἂν ὁ λόγος 
ἥρμοσεν, εἰ τῷ Ἰωσὴν εἴρητο" ἐπειδὴ τοῦτον ἅμα 
τοῖς λοιποῖς ἀδελφοῖς χαὶ αὑτὸς Ἰούδας προσχυνήστας 
φαίνεται" πλὴν ἀλλὰ πρὸ τῶν λόγων τῆς προφητείας. 
Μετὰ γὰρ τούτους οὐδέν τι τοιοῦτον, οὐδὲ περὶ τὸν 
Ἰωσὴφ, ἕπου Ys περὶ τὸν Ἰούδαν γεγυνὸς ἡ ἑστορία 
παρίστησι. Καὶ τὸ, ε᾿Αναπεσὼν δὲ ἐχοιμήθης ὡς λέων 
χαὶ ὡς σχύμνος, νμείξονος ἂν δέοιτο ἣ χατὰ τὸν Ἰούδαν 
θεωρίας. ᾿Αλλὰ xal τὸ μετὰ ταῦτα εἰρημένον" « Οὐχ 
ἐχλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα, οὐδὲ ἡγούμενος Ex τῶν 
μηρῶν αὐτοῦ, ξὼς ἂν ἔλθῃ τὰ ἀποχείμενα αὑτῷ, καὶ 
αὑτὸς προσδοχία ἐθνῶν, » τοὺς χρόνους αἰνίττεσθα! 
μοι δοχεῖ τῆς τοῦ προφητενομένου παρουσίας. Τόδε 


gente principes ac duces, quam gentium veniat D γὰρ, φησὶν, οὐχ ἔσται, ἔστ᾽ ἂν γένοιτο τόδε - οὐδὲ 


exspectatio, οἱ qux reposita sunt ei de quo propheta 
loquitur. Hzc autem interpretans Theodotion, ab 
ipsis LXX non differt. Aquila vero in hunc inodum 
exposuit, « non suscitabitur sceptrum de Juda, et 
qui exquisite cognoscat de medio pedum ejus, do- 
nec veniat et ipsi congregatio populorum. » Ubi 
cum dicatur, « non deficiet princeps de Juda, » hoc 
item de ipso illo primo Juda non oportet accipere, 
sicut nec illud, « Juda, te laudabunt fratres tui, »et 
qui; sequuntur, ad eumdem illum referri possunt : 
multis enim szculis principes ac duces in Judaica 
gente exstiterunt, qui de illius viri genere profecti 
non sunt. Primus namque ipse Moses dux populi 
fuit, qui non de Juda, sed de Levi natus est; deinde 
Jesu de tribu Ephrem, post quem przfuit Debbora 
de tribu item Ephrem, et Barac de tribu Neplitha- 
lim, post quos Gedeon de tribu Manasse, deinde 
filius Gedeon, et post hunc Thola de eadem tribu, 
postea Esebon ex Bethlehem, et post hunc Ailon de 
tribu Zabulon ; hunc secutus est Labdon de tribu 
Ephrem, deinde Sampson de tribu Dan ; postea 
cum sine principe essent, praffuit ipsis Heli sacer- 
dos de tribu Levi : hi cuncti judices qui judicabant 
Israel non de genere ipsius Juda, sed ex diversis tri- 
bubus ex alia alius oriundi, et qui post hos primus 
apud eos regiam dignitatem accepit Saul, de tribu 
fuit Benjamin. Quomodo igitur illud : « Non de- 
ficieL princeps de Juda, neque dux de femo- 
ribus ejus, » ut quispiam fortasse putaverit , 
371 ad principes de tribu Juda ac duces refeve- 
tur, quando videntur ex quo tempore mortuus est 
Jacob totis propemodum mille annis, non ex una 
tribu ipsius Juda profecti , sed ex alia alius usque 
ad tempora David ? quod si post tam multos et Da- 
vid, et qui ipsi David in regno apud Judaicam gen- 
tem successerunt, de tribu Juda nati sunt, sciendum 
tamen tibi est, quod hi ipsi ne totos quidem quin- 
gentos annos totius gentis regnum obtinere potue- 
runi, sed trium duntaxat tribuum, ac ne harum 
quidem solidarum , quippe cum iisdem temporibus 
alii quidam in parte gentis, ampliore, et in totis 
novem tribubus regnaverint : nam post mortem 
Salomonis, cui tota gens ab Juda divisa fuerit, ip- 


γὰρ πρότερον παύσονται τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους &pyov- 
τες χαὶ ἡγούμενοι, ἣ τὴν τῶν ἐθνῶν προσδοχίαν 
ἐλθεῖν, xal τὰ ἀποχείμενα τῷ προφητενομένῳ. 
Ταῦτα δὲ ὁμοίως τοῖς Ἑδδομέχοντα χαὶ ὁ Θεοδοτίων 
ἡρμήνευσεν. Ὁ δὲ ᾿Αχύλας τοῦτον ἐξέδωχε χαὶ τὸν 
τρόπον" « Οὐχ ἀναστήσεται σχῖίπτρον ἀπὸ Ἰούδα, 
xaX ἀχριθαζόμενος ἀπὸ μεταξὺ ποδῶν αὐτοῦ, ἕως ἂν 
ἔλθῃ xa αὐτῷ σύστημα λαῶν.» Ἔνθα λεγομένου τοῦ, 
«Οὐχ ἐχλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα, » πάλιν οὐ περὶ τοῦ 
Ἰούδα, αὑτοῦ δὴ ἐχείνου τοῦ πρώτου ἀνδρὸς ἀκούειν 
δεήσει, ὥσπερ οὐδὲ τὸ, « Ἰούδα, σὲ αἰνέσουσιν οἱ 
ἀδελφοΐσου, » χαὶ τὰ ἑξῆς, ἐπ᾽ ἐχεῖνον ἀνατέροιτο. 
Πλείστοις δ᾽ οὖν χρόνοις ἄρχοντες xaX ἡγούμενοι ποῦ 
Ἰουδαίων ἔθνους χατέστῃησαν, οὐχ ix τῆς ἐχείνου 
ποῦ ἀνδρὸς διαδοχῆς. Πρῶτος μὲν γὰρ Μωῦσῆς αὐτὸς 
ἡγήσατο τοῦ λαοῦ, μὴ Ex τοῦ Ἰούδα, ἀλλ᾽ ix τοῦ 
Λευῖ γεγονώς. Εἶτα Ἰησοῦς ἐχ φυλῆς Ἐφραὶμ, μεθ᾽ 
ὃν ἦρξεν αὐτῶν Δεθδώρα ix φυλῆς Ἐφραΐμ, xoi 
Βαρὰχ ἐχ φυλῆς Νεφθαλείμ" μεθ᾽ οὃς Γεδεὼν ix 
φυλῆς Μανασσῇ ἕπειτα ὁ τοῦ Γεδεὼν παῖς, χαὶ.. 
μετ᾽ αὑτὸν θωλὰ Ex φυλῆς τῆς αὐτῆς" ἔπειτα Ἐσε-- 
θὼν ἐκ Βηθλεέμ xai μετὰ τοῦτον Αἰλὼν ἐκ quin 
Ζαθουλών" ἔπειτα Λαδδὼν Ex φυλῆς Ἐφραίμ" xal 

αὖθις Σαμψὼν £x φυλῇς Δάν" ἔπειτα ἀναρχίας αὑτῶν 

γενομένης, ἡγεῖτο αὐτῶν Ἡλεῖ ὁ ἱερεὺς ἐχ φυλῆς 

Λευΐ" οὗτοι πάντες χριταὶ χρίναντες τὸν Ἰσραὴλ οὐχ 

ἐχ διαδοχῆς Ἰούδα, ἐχ διαφόρων δὲ φυλῶν, ἄλλοθεν 

ἄλλος γενόμενος " χαὶ ὃ γε μετὰ τούτους πρῶτος 


D αὐτῶν βασιλεύσας Σαοὺλ ix φυλῆς ἦν Βενιαμίν. 


llóz οὖν τὸ, « Οὐκ ἐχλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα, οὐδὲ 
ἡγούμενος Ex τῶν μηρῶν αὐτοῦ (ὡς ἄν τιςβοηθείη),» 
ἐπὶ τοὺς Ex φυλῆς Ἰούδα ἄρχοντας χαὶ ἢγουμένους 
ἀνενεχθήσεται, ὅτε φαίνονται ἀπὸ τῶν χρόνων τῆς 
τοῦ Ἰαχὼδ τελευτῆς ὅλοις ἔτεσιν ἐγγύς που χιλίοις 
οὐχ ix μόνης τῆς Ἰούδα φυλῆς προαχθέντες, ἀλλ᾽ 
ἄλλοτε ἐξ ἄλλης, μέχρι τῶν Aa615 χρόνων; El δὲ 
μετὰ τοὺς τοσούτους ὁ Δαβὶδ οἵ τε 5x τῆς τούτου δια» 
δοχῆῇς βασιλεύσαντες τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους bx φυλῆς 
γεγόνασιν Ἰούδα, ἀλλὰ χρὴ σε εἰδέναι ὅτι οὐδὲ ὅλοις 
πενταχοσίοις ἔτεσι διήρχεσαν οὗτοι, οὐ παντὸς ἔθνους 
βασιλεύσαντες, ἀλλὰ μόνων φυλῶν τριῶν, καὶ οὐδὲ 
ὅλων τούτων" χαθ᾽ οὖς ἕτεροί τινες ἐτύγχανον τοῦ 
πλείονος ἔθνους, xai ὅλων γε ἐννέα φυλῶν τὴν βασι» 


521 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. VIII. 


958 


λείαν διέποντες " μετὰ γὰρ τὴν τοῦ Σολομῶνος τελευ- A sius David successores trium, ut dicebam, tribuum, 


τῶν διαιρεθέντος τοῦ παντὸς ἔθνους ἐξ Ἰούδα, τοῦ 
Δαδὶ; διάδοχοι τριῶν, ὡς ἔφην, οὐδ᾽ ὅλων φυλῶν ἐπὶ 
«τς Ἱερουσαλὴμ ἐδασίλενον μέχρι τῆς εἰς Βαδυλῶνα 
αἰχμαλωσίας. Κατ᾽ αὐτοὺς δὲ ἐπὶ τούτοις ἐπὶ τῆς Σα- 
βαρείας οὕτω χαλουμένης πόλεως, τῶν ἐννέα φυλῶν 
ἡγούμενοι οὐχ ἐξ Ἰούδα, ἀλλ' ἐξ ἑτέρων φυλῶν ἕτε- 
ρος διετέλεσαν, ὧν πρῶτος fv Ἱεροθοὰμ ἐχ φυλῆς 
Ἑρραὶμ, xai οἱ χαθεξῆς μετὰ τοῦτον" ὡς μηδ᾽ ἐν 
τοῖς μεταξὺ χρόνοις τοῖς ἀπὸ Δαδὶδ ἐπὶ τὴν εἰς Βα- 
δυλῶνα αἰχμαλωσίαν τοὺς Ex φυλῖς Ἰούδα τοῦ παν- 
tbc ἔθνους ἡγήσασθαι. Τί δεῖ λέγειν, ὡς μετὰ τὴν 
ἀπὸ Βαδυλῶνος ἐπάνοδον αὖθις ὑπὲρ τὰ πενταχόσια 
ἔτη μέχρι τῆς τοῦ Χριστοῦ γενέσεως διετέλεσαν πο- 
λιτείς χρώμενοι ἀριστοχρατιχῇ, τῶν μὲν χατὰ χρό- 
vouc ἀρχιερέων ἡγουμένων τοῦ ἔθνους, οὐδενὸς δὲ Ex 
π-ἧς τοῦ Ἰούδα φυλῆς : ὥστε ἐξ ἁπάντων τούτων 
παρίστασθαι, μὴ ἐπὶ τὸν πρῶτον ἐχεῖνον ἄνδρα τὸν 
Ἰούδαν, μηδὲ ἐπὶ τοὺς διαδόχους αὐτοῦ ἀναφέρεσθαι 
τὸ φάσχον λόγιον" « Οὐχ ἐχλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα, 
οὐδὲ ἡγούμενος Ex τῶν μηρῶν αὐτοῦ" » μόνως δ᾽ ἂν 
συσταίη τὰ χατὰ τὸν τόπον, εἰ χατὰ τὰ πρόσθεν ἡ μῖν 
ἀποδεδομένα, περὶ τῆς φυλῖις ἁπάστς λέγεσθαι ταῦτα 
νοήσαχιμεν. Αὕτη γοῦν ἀρχῆθεν, ἐξ αὐτῶν τῶν χατὰ 
Μωϊσέα χρόνων, τοῦ παντὸς ἔθνους ἡγήσατο“ χατὰ 
τὴν τὴν ταύτης ἐπιχράτειαν, ὡς ἂν ἀρχῆθεν ἡγεῖ- 
Sz προχεχειρισμένης ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, Ἰουδαία τε εἰσ- 
ἔτι γὴν ἀπὸ τῆς φυλῆς f| γε χώρα ἐπιχέχληται, xat 
τὸ πᾶν αὑτῶν σύστημα Ἰουδαίων προσαγορεύεται. 
θὕτω τοίνυν νοήσαιμεν τὸ λεγόμενον, ὡς εἰ σαφέστε- 
fov ἕλεγεν- Οὐχ ἐχλείψει τοῦ παντὸς ἔθνους ἡγου- 
μένη ἡ τοῦ Ἰούδα φυλή. Ὁ γοῦν Σύμμαχος, « οὐ περι- 
αἰρεθήσεται, φησὶν, ἐξουσία ἀπὸ Ἰούδα, » τὸ ἐξου- 
σιαστιχὸν δήτου xaX ἀρχιχὸν ἀξίωμα τῆς μετὰ ταῦτα 
ὑποστάσης τοῦ Ἰούδα φυλῆς παριστάς. Ταύτης γοῦν 
τε τὸ σχῆπτρον, ὡς ὁ ᾿Αχύλας φησὶ (βασιλικῆς δὲ 
τοῦτο σύμθολον ἦν ἀρχῆς), οὔτε τὴν ἐξουσίαν, κατὰ 
τὸν Σύμμαχον, περιαιρεθήσεσθαι θεσπίξει, « ἕως ἂν 
Ds, φησὶν, d ἀπόχειται, » καὶ αὐτὸν ἔσεσθαι τῶν 
ἐθνῶν προσδοχίαν. Ποίαν ταύτην προσδοχίαν ἣ τὴν 
πᾶσι τῷ 'A6paxp xai τοῖς μετ᾽ αὐτὸν προπάτορσι 
χεχρημχτισμένην; Πρῶτον μὲν οὖν θαυμάζειν ἄξιον, 
ὅπως, δώδεκα οὐσῶν τῶν παρ᾽ 'E6palotg φυλῶν, ἐξ 
οὐδεμιᾶς ἄλλης 1| ἀπὸ μόνης τῆς Ἰούδα ἡ τοῦ ἔθνους 


ac ne harum quidem solidarum in Jerusalem reges 
fuerunt usque ad Babylonicam cladem. lisdem vero 
temporibus in civitate qux: vocatur Samaria, no- 
vem tribuum duces non de tribu Juda, sed ex aliis 
alii exstiterunt : quorum primus Jeroboam fuit, de 
tribu Ephrem, ac deinceps qui hunc secuti sunt, 
ut ne mediis quidem temporibus a David usque ad 
tempus quo in Babylonein captivi ducti sunt, ulli 
de tribu Juda universz genti prafuerint. Porro au- 
tem quid dicendum est, quemadmodum post redi- 
tum de Babylone rursus quingentis annis amplius 
usque ad Christi ortum vixerint eo statu civitatis 
ulentes, in quo soli optimates rem administrave- 
rint, pontificibus utique toti genti imperantibus, 


B quorum nuilus plane de tribu Juda oricbatur ? ut 


jam ex his omnibus perspici possit, non ad primum 
illum Judam, neque ad illius successores referen- 
dum esse oraculum illud, dicens : « non deficiet prin- 
ceps de Juda, neque dux de femoribus ejus , » sed 
ea quz ad bunclocum pertinent, uno duntaxat modo 
constare posse, si secundum ea qu: prius a nobis 
de tota tribu exposita sunt, hzc ipsa intelligenda 
esse dixerimus. Haec enim tribus ab initio et ab 
ipsius usque Mosis temporibus universz gentis dux 
fuit : itaque secundum hujus principatum, utpote 
quam Deus caeteris ab initio pra/fecerit, et ipsa re- 
gio etiam nunc ab ea ipsa tribu, Judex vocabulum 
obtinet, et omnis illorum conventus Judzorum ap- 
pellatur, Sic igitur intelligamus quod dictum est, 
tanquam si manifestius dixisset, non desinet toti 
genti preesse tribus Juda, 37 2 ex quo Symmachus, 
« Non auferetur, inquit, potestas de Juda, » sic 
utique juris cujusdam amplioris, et pzincipatus aue 
cloritatem ejus quie postea fulura esset tribus Ju- 
da, nobis intelligendam proponens. liujus enim 
neque sceptrum, ut Aquila inquit (regii porro prin- 
cipatus signum hoc erat), neque potestatem , ut 
Symmachus, sub!atum iri vaticinatur, « donec ve- 
niat, inquit, cui repositum est, » atque ipsum fore 
exspectationem gentium. Sed quam tandern exspec- 
tationem, nisi de qua olim et ipsi Abraham, et iis 
qui Abraham secuti sunt patribus, oracula reddita 
suni? Primum igitur admirari operz pretium fuerit, 


εἰδέτι νῦν ἀναγορεύεται προσηγορία " οὐ δι᾿ ἕτερον fj p quid ita, cum duodecim Hebrzorum tribus essent, a 


δὰ τὸ τῆς προφητείας λόγιον, τῇ τοῦ Ἰούδα φυλῇ τὸ 
ἀρχικὸν περιάψαν ἀξίωμα. ᾿Αλλὰ xal τὴν πάτριον 
αὐτῶν χώραν Ἰουδαίαν διὰ τὴν αὐτὴν ἀποχαλεῖσθαι 
συμόαίνει αἰτίαν. Ἐπεὶ διὰ τί μὴ ἀπὸ τοῦ πρώτου 
τῶν δώδεχα, λέγω δὲ ἀπὸ τοῦ Ῥουδὶμ, τὸ ἔθνος αὐ- 
τὧῶν ἐχρημάτισε ; Καίτοι παρὰ τῷ θείῳ νόμῳ τῶν 
τρωτοτόχων τετιμημένων ; Διὰ τί δὲ μὴ ἀπὸ τῆς τοῦ 
Δενῖ, ὁμοῦ χαὶ τῷ χρόνῳ xal τῷ τῆς ἱερωσύνης τι- 
μήματι τὸν Ἰούδαν παρεξάγοντος ; Τί δὲ οὐχὶ μᾶλλον 
ἀπὸ τοῦ Ἰωσὴφ χρηματίσαι συνέδη τὸ πᾶν ἔθνος xat 
τὴν χώραν, διὰ τὸ χαὶ πάλαι πάσης οὐ μόνον Αἰγύ- 
πτου, ἀλλὰ xal τῶν οἰχείων τὸ χράτος ἀνάψασθαι 
φοῦτον, τούς τε ἐξ αὐτῶν γενομένους μαχροῖς ὕστε- 


gov χρόνοις ἐπὶ πλεῖστον ὅσον ὅλων ἐννέα υλῶν τοῦ 


nulla alia nisi ab una ipsius Juda, gentis etiam nunc 
appellatio usurpetur. Quod ego quidem non obaliud 
contigisse arbitror, quam ob ipsius prophetiz ora- 
culum, quod uni tribui Juda principatus dignitatem 
attribuit. Quin etiam patria ipsorum terra, eadem 
de causa Judzz appellationem sortita est. Cur enim 
quaso cum duodecim fuerint, non ab eorum primo 
Ruben gens eorumdem appellata est ? cum przser- 
tim natu maximi potioresin lege divina haberentur? 
Cur non item a Levi, qui et zetate et saceze functionis 
honore Judam anteibat ? Cum vero ipsi Joseph 
quondam non modo /Egypli universe, sed etiam 
suorum imperium obtigerit, cumque ab illo oriuni 
multis post. szeculis diu admodum, totis ejus gentis 


555 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS, Il. — APOLOGETICA. 584 


novem tribubus prefuerint , cur non ab eo potissi- 
mum tota gens, ipsaque regio nomen accepit, quan- 
doquidem ob eos ipsos, quos ab Joseph oriundos 
diximus,longe honestius probabiliusque erat, totam 
gentem totamque regionem a primo illo ipsorum 
parente denominari? Denique przter hos omnes 
quis non concedat, merito illos a Benjamin fuisse 
denominandos, cujus posteritati ac tribui, celeber- 
rima ipsorum civitas, quz regum apud ipsos do- 
micilium fuit, et quod in ea sanctissimum Dei 
templum erectum est, in sortem concessit ? Atta- 
men neque ab harum aliqua, neque a reliquarum, 
sed ab una ipsius Juda tribu totius gentis ac regio- 
nis appellatio ducta est, sicut prophetia praedixerat. 
Sic sane illud : « Non deficiet princeps de Juda, » 
ad ipsam tribum a nobis relatum est, et hoc uno 
duntaxat modo oraculi veritas locum liabet, Nam- 
que a Mosis usque temporibus, deinceps non defe- 
cerunt particulares quidem ipsorum principes qui 
ex diversis, ut diclum est, tribubus, genti przefue- 
rint, 979 in universum autem tribus Juda, quz 
totius gentis principatum tenuerit. Exemplo autem 
jid quod tunc dictum est, tibi apertius liquebit. Ut 
enim in Romano imperio singularum gentium pro- 
Curatores, et. prisides pratoresque et castrorum 
prefecti, et qui omnes dignitate anteeunt, reges, 
non omnino omnes de ipsa Romana urbe capiuntur 
neque de Remi sive Romuli genere, sed ex innume- 
rabilibus, alius aliunde, nationibus, omnes tamen 
et reges et qui post ipsos secundo loco principes, 
presidesque habentur , Romanorum appellatione 
notantur, et Romanorum denominatur imperium, 
et eam denominationem in universum omnes ma- 
gistratus attingunt ; sie etiam in rebus llebreorum 
constituere intelligereque oportet, tanquam una 
quidem in universum tribus Juda, totam gentem de 
suo nomine illustrem reddiderit, particulares vero 
duces ac reges ex diversis exstiterint tribubus, qui 
tamen communi illa Juda appellatione honorem ac- 
ceperint. Non alio ergo quam ad totam tribum re- 
feratur illud, quod a propheta dietum est : « Juda, 
te laudabunt fratres tui. » Noverat enim illam tan- 
quam pr:rogativz munus consecutam, honore czx- 
teris tribubus esse anteponendam, et quoniam prin- 
ceps fuit in bellis, et sola in apparatibus przliorum 
adversus hostes genti suz& universe praefuit, me- 
rito deinceps ad eamdem illud quoque dicitur : 
« Manus tue in tergo inimicorum tuorum. » Deinde 
propter principatum, propterque regiam dignitatem, 
« catulus leonis » esse dicitur. Glorix igitur sibi 
tribuens hic tum generis princeps, tum ctiam pro- 
pheta bujusce tribus dignitatem, adjungit quod se— 
quitur :« De germine, fili mi, ascendisti. »lllud au- 
tem ; « recumbens dormivisti ut leo, et ut catulus 
leonis, » cjusdem tribus magnificum animi inge- 
nium et confidens, ostendit, quodquenullis extrinsc- 
eus ingruéntibus rebus concutiatur, et quod tum 
intrepidum se praebeat, tuin contemptui babeat ini- 
mlcos. Ilium vero hoc modo se habentem, ac po- 


ἃ ἔθνους ἡγήσασθαι, δι᾽ οὺς xai μᾶλλον εἰχὸς ἣν τὴν 
τοῦ προπάτορος ἐπωνυμίαν τὸ πᾶν ἔθνος χαὶ τὴν 
χώραν ἐπιγράγασθαι; Τίς δ᾽ οὐχ ἂν ὁμηλογέσαι 
παρὰ τούτους ἅπαντας εὐλόγως ἂν ἐκ τοῦ Βενιαμὶν 
τὴν ἐπωνυμίαν αὑτοὺς λαθεῖν, ἐπειδήπερ τῇ τούτου 
φυλῇ ἡ περιθόητος αὑτῶν βασιλιχὴ μητρόπολις, ὅ τε 
ἐπὶ ταύτης ἁγιώτατος τοῦ Θεοῦ νεὼς xexAf puzo; 
'AXX ὅμως οὐδ᾽ ἐκ τούτων, οὐδ᾽ ἐξ ἑτέρας T) μόντς 
ix τῆς Ἰούδα φυλῆς ἡ τῆς χώρας xal τοῦ παντὸ. 
ἔθνους προσηγορία διέπρεψε τῇ προφητείᾳ ἀχολού- 
θως. Οὕτω γέ τοι τὸ, « Οὐχ ἐχλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούξα,» 
ἐπὶ τὴν φυλὴν ἡμῖν ἀνενένεχται, xol μόνως οὕτως 
ἀληθῶς ἡ πρόῤῥησις ἀποδέξοται. ᾿Απὸ γοῦν τῶν Μωΐ. 
σέως χρόνων χαθεξῆς οὐ διέλιπον μεριχοὶ μὲν αὐτῶν 
ἄρχοντες, ix. διαφόρων, ὡς ἔφην, φυλῶν ἡγητάμενοι, 

B χαθόλον ὃὲ ἡ τοῦ Ἰούδα φυλὴ παντὸς προεστῶσα τοῦ 
ἔθνους. Πχραδείγματι 0$ χαταδέξῃ τὸ εἰρη μένον. Ὥς 
γὰρ ἐπὶ τῆς Ῥωμαίων àpytc oi μὲν χατ᾽ ἔθνος ἐπί- 
τροποί τε καὶ ἡγούμενοι, ἔπαρχοΐ τε καὶ στρατοπε- 
δάρχαι, οἵ πε πάντων ἀνωτάτω βασιλεῖς, οὐ πάντες 
tx τῶν Ῥωμαίων ὁρμῶνται πόλεως, οὐδὲ ἀπὸ τοῦ 
Ῥώμου xai Ῥωμύλου σπορᾶς, ἀλλ᾽ x μυρίων, ἄλλος 
ἄλλοθεν, ἐθνῶν, ὅμως 05 οἱ πάντες βασιλεῖς τε, xal 
οἱ μετ᾽ αὐτοὺς ἄρχοντες καὶ ἡγούμενοι τῶν Ῥωμαίων 
ἐπιγράφοντα! προσηγορίαν, Ῥωμαίων τε τὸ xpázo; 
ἐπωνόμασται, xa ταύτης ἐξῆπται τῆς ἐπωνυμίας ἡ 
x10' Ἑδραίους χρὴ νοεῖν πραγμάτων " μιᾶς μὲν xa- 
θόλου τῆς τοῦ Ἰούδα φυλῆς χατὰ τοῦ παντὸς ἔθνους 
ἐπιπεφημισμένῃς, τῶν ὃὲ χατὰ μέρος ἡγουμένων τε 
Χαὶ βατιλέων ἐχ διαφόρων χαθισταμένων φυλῶν, χα---.. 

C θόλου δὲ τῇ τοῦ Ἰούδα τιμωμένων προσηγορίᾳ. λε---. 
γέσθω τοίνυν ὡς πρὸς τὴν ὅλην φυλὴν ὑπὸ τοῦ πρόαῃςς 
φήτου τὸ, « Ἰούδα, σὲ αἰνέσουσιν ol ἀδελφοῖ σου. 
Οἷδε γὰρ αὐτὴν, ἅτε προνομίας ἠξιωμένην, πρὸ τόπων 
λοιπῶν φυλῶν τετιμῆσθαι " xal ἐπεὶ ἐξῆρχεν ἐν mur- 5. 
λέμοις, xai μόνῃ τοῦ παντὸς ἔθνους ἡγεῖτο ἐν τας 
πρὸς τοὺς ἐχθροὺς παρατάξεσιν, εἰχότως ἐπιλέγετ αἰ 
πρὸς αὐτὴν " « Αἱ χεῖρές σου ἐπὶ νώτου τῶν ἐχθρῶν 
σου. ν Εἶτα διὰ τὸ ἀρχιχὸν χαὶ βασιλιχὸν ἀξίωμα, 

« σχύμνος λέοντος » εἶναι λέγεται. Σεμνυνόμενος * ὁ 

προπάτωρ ὁμοῦ χαὶ προφήτης ἐπὶ τῷ τῇς φυλζις ἀξιώ- 

pit, προστίθησι λέγων" € "Ex βλαστοῦ, υἱέ po, 

ἀνέδης. » Τὸ OE, « ᾿Αναπεσὼν ἐχοιμήθης ὡς λέων, 

xai ὡς σχύμνος λέοντος, » τὸ γαῦρον ὁμοῦ xal θαρ- 

σαλέον, xal τὸ τῶν ἔξωθεν ἐπιόντων ἀκατάπληχτον, 

τό τε ἄφοθον χαὶ τῶν ἐχθρῶν χαταφρονητιχὸν παρ- 
ίστησι. Τοιοῦτον δὲ αὐτὸν ὄντα, μᾶλλον δὲ τοιαύτην 
οὖσαν τὴν φυλὴν, «€ Τίς, φησὶν, ἀναστήσει ; ν μέγαν 
τινὰ χαὶ θαυμαστὸν, σπάνιόν τε χαὶ δυσθεώρητον 
ἔσεσθαι τὸν μέλλοντα ἀναστήσειν τοῦ θρόνου, xal με- 
καστήσειν τοῦ ἀρχιχοῦ ἀξιώματος τὴν δηλωθεῖσαν 
φυλὴν αἰνιξάμενος. Τίς δὲ ἄρα οὗτος ἣν, ἑξῆς ἡμᾶς 
ἐφίστησι, τοῦτον εἶναι διδάσχων τὸν μέλλοντα προσ- 
δοχίαν ἔσεσθαι τῶν ἐθνῶν, ὃς οὐ πρότερον φανῇ σε- 
σθα’ ἐν ἀνθρώποις, ἣ ἐχλείπειν ἄρχοντα, καὶ ἡγού- 
μένον μετασταθήσεσθαι, xai ἀπαναστήσεαθαι τῆς 
ἀρχῆς τὴν τοῦ Ἰούδα φυλὴν προφητεύεται. Τίς δὶ 
οὗτος ἦν ^| ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς 6 
Χριστός; οὗ ἐπὶ τῆς γενέσεως, ἀχολούθως τῇ nipe-. 


531 


tium ἃ Deo vocstionem. Eodem cnim tempore et A αὐτοῖς 


externi Judeis imperabant, et Christum Dei, de quo 
prophetz locuti fuerant, externi ab Orientis partibus 
profecti, et cognoverunt, et adoraverunt. Ergo plane 
in his finem suum contingens prophetia Jacob, ap- 
paret quemadmodum completa sit, cum ad extre- 
mum sui status Judaica gens venisset, sicut ipse 
quoque ad suos filios cecinit cum dixit: « Congre- 
gamini ut annuntiem vobis, quid eventurum sit vo- 
bis in extremo dierum. » Nos enim extremos intel- 
ligimus dies, extrema status Judaice gentis tem- 
pora. Caeterum, quid tandem illi eventurum fuit ? 
Nempe defectus honoris Jud:e, et universe cjus 
gentis sublatio, quies et terminatio ducum ejusdem, 
tribus ipsius principatus , regizque dignitatis dissi- 
patio, Christi imperium et regnum, non quod. in 
Israel, sed quod in omnibus gentibus dominaretur, 
juxta illud: « Et ipse exspectatio gentium. » Sed 
quis non plane fateatur, omnia hxc in Salvatoris 
nostri adventu completa esse? Siquidem qui ante 
Cbristi ortum domesticis principibus ac ducibus, 
et solertibus divinarum lectionum auditoribus, suis 
item propriis regibus et pontificibus et prophetis 
gloriabantur, quaque olim regalis cum esset, tum 
suos hostes atque inimicos superabat, tum su: gen- 
tis universe princcps οἱ dux exsistebat, tribus 
Juda. Postremo, quicunque inter illos quondam ex- 
cellebant, ex illo ad hunc usque diem Romanis tri- 
butarii facti, parent ac serviunt. Plane enim Chri- 
stus Dei videndum se prabuit. Atque ex illo, quae 
dicebatur exspectatio gentium, omnibus gentibus 
palam nuntiata est. Aut dicat mibi aliquis, utrum 
in adventu Jesu Salvatoris nostri , quecunque apud 
Hebra:os majestatem aliquam haberent, necnon 
mater ipsorum civitas una cum templo, et eo quod 
in templo celebrabatur sacrificio, cumque domcsti- 
cis ducibus ac principibus non defecerint, et utrum 
qui in spe posita erant, gentiumque quie in toto 
orbe essent, exspectatio, ex illo tempore appa- 
ruerint, quando etiam ea, qux Domino reposita 
erant, venerunt. Sed quz tandem hzc habenda sunt, 
nisi ca qux continet oraculum illud? « Juda, te lau- 
dabunt fratres tui, manus tux intergo inimicorum 
tuorum, catulus leonis Juda, de geraine, fili mi, 
ascendisti, recumbens dormivisti ut leo, et ut ca- 
tulus leonis, quis excitabit eum? » 376 llac enim 
alio sensu ea sunt, quz illi reposita erant, qux ipsa 
quoque jam tempus est ut contemplemur, si hoc 
primum attenderimus diligenter, variis diversisque 
Christum nominibus divina oracula appellare con- 
suevisse. Nam modo illum vocant Jacob : « Jacob 
puer meus, suscipiam eum, Israel electus meus, 
suscepit eum anima mca, judicium gentibus pro- 
feret *, » et αι sequuntur; quibus ad extremum 
illud additur : « Donec ponat in terra judicium, et 
in nomine ejus gentes sperabunt **; » modo eumdem 
Salomonem et David nominant, Salomonem qui- 


X 158. xpi, 1. * ibid. 4. 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


D ἐχοντι" 


ἀπαντᾶν ἔμελλεν: ἔχλειτι'ς μὲν -ἴς App 
Ἰούδα, χαὶ τοῦ παντὸς ἔθνους αὑτῶν χαθαίρεας, 
παῦλά τ xal λῆξις τῶν ἡγουμένων αὑτῶν, καὶ τῷ 
φυλῖς αὐτοῦ τοῦ βασιλιχοῦ xal ἀρχιχοῦ ἀξιώματα 
χατάλυσις, Χριστοῦ ὃὲ ἀρχὴ χαὶ ϑ-.πιλεία, οὐ τοῦ 
Ἰτραΐλ, ἀλλὰ τῶν ἐθνῶν ἁπάντων ἄρχουσα, χατὰ τό' 
«Καὶ αὐτὸς προπδοχία ἐθνῶν. » Τίς δ᾽ οὐχ ἂν ὁμηλο- 
Tho: ταῦτα οὕτω σαζῶς ἐπὶ τῇ τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν ἐπιφανείᾳ πεπληρῶσθαι; ὅτε οἱ πάλαι πρὸ 
τῆς τοῦ Χριστοῦ γενέσεως ἐπ᾿ oixsiotg ἄρχουτι χαὶ 
ἐνουμένοις, χαὶ συνετοῖς τῶν θείων ἀνχγνωσμάτων 
&xpoxzai;, βασιλευσί “ς ἰδίοις xai ἀρχιερεῦσι χαὶ 
ποοφήταις λαμπρυνόμενοι, αὐτῇ τε dj τοῦ Ἰούδα 
φυλὴ βασιλιχὴ οὖσα, τῶν ἐχθρῶν xa πολεμίων Ezt- 
χρατοῦσλ, χατάρχουσά τε xaX ἡγουμένη τοῦ παντὸ; 
ἔθνους, » πε ἐν αὑτοῖς πάλα! διαπρέποντες, ἐξ ἐχεί- 
vou xal elg δεῦρο Ῥωμαίοις ὑποτελεῖς χαθεστέχατιν. 
oder γὰρ σαφῶς ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, x3: ἐξ 
ἐχείνου d λεγομένη προσδοχία τῶν ἐθνῶν εἰς πάντὰ 
τὰ ἔθνη ἀναχεχέρυχται. Ἢ λεγέτω τις, εἰ μὴ xxi 
τὴν ἐπιφάνειαν Ἰησοῦ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, τὸ ub 
παρὰ Ἰουδαίοις σεμνὰ, T, τΞ μητούπολις αὐτῶν ἅμ 
τῷ ἱερῷ, xai τῇ ἐν τούτῳ συντελουμένῃ, ἁγιστείς, 
μετὰ xal τῶν οἰχείων ἡγουμένων τε xal àpyivaw 
διαλέλοιπεν᾽ ἀναδέδειχται ὃὲ ἐξ ἐχείνου τὰ τὶς 
ἐλπίδος, χαὶ προσδοχίᾳ τῶν ἐθνῶν τῶν χαθ᾽ ὅλης τῇς 
οἰκουμένης, ὅτε χαὶ ἐλήλυθε τὰ ἀποχείμενξ τῷ 
Κυρίῳ. Τίνα 65 ἃ τὰ δηλούμενα διὰ τοῦ" ε Ἰοδι, ct 


᾿ αἰνέσουσιν οἱ ἀδελφοί σου, αἱ χεῖρές σου br wo 


τῶν ἐχθρῶν σου. Σχύμνος λέοντος Ἰούδα, Ex βλαστῦ, 

υἱέ μου, ἀνέδης. ᾿Αναπεσὼν ἐχοιμήθης ὡς λέων, 

xaX ὡς υχύμνος λέοντος. Τίς ἐγερεῖ αὐτόν: » amv 

γὰρ χαθ᾽ ἑτέραν διάνοιαν τὰ αὐτῷ ἀποχείμενα᾽ ἢ 

χαὶ αὐτὰ, φέοξ, χατανοήσωμεν, πρῶτον τούτῳ izr- 

στήσαντες, ὡς διαφόροις τὸν Χριστὸν ὀνόμασι προ 

αγορΞξύειν εἰώθασιν οἱ θεῖοι χρησμοῖ. Τοτὲ μὲν γὰρ 
αὐτὸν χαλοῦσιν Ἰαχώδ' ε Ἰαχὼδ ὁ παῖς μου, ἀντι- 
λήτομαι αὐτοῦ, Ἱτραὴλ ὁ ἔχλεχτός μου, προσεδέξχτο 
αὐτὸν ἡ ψυχὴ μου" χρίσιν τοῖς ἔθνεσιν ἐξοίσει,» 
καὶ τὰ ἑξῆς" οἷς ἐπείρηται" « Ἕως &v θῇ ἐπὶ τῆς τῆς 
xolsw, xal ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὑτοῦ ἔθνη ἐλπιοῦσι"» 
αὑτὸν Σολομῶνα χαὶ Δαδὶδ ὀνομάζουσι" Xo- 
λομῶνα μὲν, ὡς ἐν o2! ψαλμῷ, ἐπιγεγραμμένῳ μὲν 
ΕἸς Σοιομῶγα, σαφῶς 05 τὰ περὶ τοῦ Χριστοῦ περι- 
τὸ γὰρ, « Καταχυριεύσει ἀπὸ θαλάσσης ἕως 
θαλάτοτς, xai ἀπὸ ποταμοῦ ἕως περάτων τῆς οἶχου- 
μένης, καὶ πάντα ἔθνη δουλεύσουσιν αὐτῷ, ν καὶ 3a 
τούτοις ἑξῆς ὁ Ψαλμὸς περιέχει, μόνῳ τῷ Χριστῷ 
ἁρμόζοι ἅν Δαδιὸ ὃξ ἐν πη’ Ψαλμῷ πάλιν ὃ Χριστὸς 
ἀνηγόρευται" ἐπεὶ μὴ τῷ Aa0:0, μόνῳ δὲ αὐτῷ χατ- 
ἄλληλα ἂν εἴη χαὶ τὰ ἐν τούτῳ λεγόμενα, οἷον τό" 

«Αὐτὸς ἐπιχαλέσεταί ps; Πατήρ μου εἴ σὺ, χιγὼ 
πρωτότοχον θήσομαι αὐτὸν, ὑψτλὸν παρὰ τοῖς βασι- 
£901 τῆς γῆς. Εἰς τὸν αἰῶνα φυλάξω αὐτῷ τὸ ἔλεός 
pou * » xal πάλιν" «€ Τὸ σπέρμα αὐτοῦ εἰς τὸν αἰῶνα 
μξνεῖ, xal ὁ θρόνος αὑτοῦ ὡς ὁ ἅλιος ἐναντίον μον, 
χαὶ ὡς ἡ σελήνη χατηρτισμένη εἰς τὸν αἰῶνα. » 


ποτὲ ὃὲ 


591 


EUSEDIU CAJESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 591 


et suc carnis expers, et co quuu assumpserat cor- A πάντες δηλαδὴ οἱ xav' οὐρανὸν ἄγγελοι, τά τε πνεύ- 


pore nudatus, qui ipsa vita erat, ad loca inimico- 
rum descendit, ut et mortem et reliquas quz adversus 
ipsum surrexerant potestates, dissiparet ; quas qui- 
dem verisimile est communem quemdam hominum, 
ac reliquis similem ratas esse illum, itaque circum 
eumdem stetisse, et quasi unum de multis adortas, 
atque ubi przstantiorem agnoverint, quam ut homo 
existimari posset, ac diviniori natura pr:editur, et 
conversas esse et terga illi dedisse, contra quas 
immissis manibus, divinis suis el acutis sagittis, 
fugientes exegit, ut propterea dictum sit: « Manus 
tcx in tergo inimicorum tuorum. » Quod si etiam 
nunc innumerabiles Salvatoris nostri iniinici, Ec- 
clesiam ejus variis occasionibus oppugnare conan- 
tur, attamen hos quoque invisibili quadam manu, 
et sua divina virtute in fugam vertit, ut de his item 
dictum sit illud : « Manus tux in tergo inimicorum 
tuorum. » Ubi vero jam, quod reliquum fuit, in- 
signia illius victoriz& pr:eclara de hostibus recepit, 
tum vero illud completum est : « Adorabunt te filii 
patris tui, » omnes videlicet, qui in celo sunt an- 
geli, spiritusque inservientes, ac divinz potestates, 
"necnon degentes in terra apostoli et evangelistz, 
post quos quicunque per ipsum, uni et soli vero 
Patri Deo seipsos addixerunt, qui quidem ubi Deum 
Verbum Christum esse didicere, tum se illum ut 
Deum adorare confessi sunt. 978 Sed quoniam et 
ortus ejusdem et mortis mysteria, eadem prophetia 
complecti oportebat, merito post illa quz jam dicta 
sunt vaticinans Jacob, adjungit : « Catulus leonis 
Juda, de germine, fili mi, ascendisti, recumbens dor- 
mivisti ut leo, et ut catulus : quis excitabit eum? » 
Catulum itaque leonis ipsum nominat, propterea 
quod de regia tribu sit natus. De semine igitur Da- 
vid fuit ratione corporis, « degermine » autem, in- 
quit, « fili mi, ascendisti, » quoniam de semineet ra- 
dice ejus, qui hx»? pradicebat Jacob, pullulavit, 
cum prius quidem esset Deus Yerbum, postea vero 
etiam Filius hominis sit factus, propter eam quam 
pro nohis assumpsit, dispensationem. Potest etiam 
mortem ejusdem significare illud : « Recumbens dor- 
mivisti ut leo, et ut catulus, » ex quadam ipsius 
Scripture consuetudine, qui» sua quadam propria 
consideratione, etiam mille aliis in !ocis mortem, 
dormitionem somnumque appellat. Illud autem, 
« Quis excitabit eum? » de reditu ejus a morte ad 
vitam cum adipiratione dictum est. Si quidem exci- 
tandum ad vitam illum plane novit, qui ait : « Quis 
excitabit ipsum? » cum admiratione vero interro- 
gat, quisnam hoc facturus sit atque illum excita- 
turus, ut. sic nos ad quxrendum invitet, quisnam 
hic sit, qui Dominum nostrum post susceptam pro 
nobis mortem a morte sit revocaturus ad vitam. 
Quis porro hic sit alius quam universi Deus et il- 
lius ipsius Pater, cui soli tribuenda est Salvatoris 
nostri in vitam restitutio, sicut Scriptura testifica- 
tur, quz ait, « Quem Pater suscitavit a mortuis*!? » 


δ. G3! 1, 1. ] Thess. 1, 40, 


pasa τὰ λειτουργιχὰ, xai αἱ θεῖαι δυνάμεις, ola 
ἐπὶ γῆς ἀπόστολοι χαὶ εὐαγγελισταὶ, χαὶ μετὰ τοὺ 
τοὺς ἅπαντες οἱ ἐξ ἐθνῶν δ'᾽ αὐτοῦ, τὸν ἕνα καὶ 
μόνον ἀληθήῇ Πατέρα Θεὸν ἐπιγραψάμενοι, οἵτινες, 
Θεὸν Λόγον ὄντα τὸν Χριστὸν μεμαϑτχότες, ὡς θεὸν 
προσχυνεῖν αὐτὸν ὁμολογοῦνται. ᾿Αλλ᾽ ἐπεὶ ἐχρῆν xdi 
τὰ τῆς γενέσεως αὐτοῦ χαὶ τὰ τοῦ θανάτου μυστέρια 
τῇ περὶ αὐτοῦ προφττείᾳ συμπεριλαθεῖν, εἰχότως 
μετὰ τὰ προειρημένα θεσπίζων ὁ Ἰαχὼδ ἐπιλέγει" 
«Σχύμνος λέοντος Ἰούδα, ἐχ βλαστοῦ, υἱέ μου, ἀνέθης, 
ἀναπεσὼν ἐχοιμήθης ὡς λέων, xat ὡς σχύμνος " τίς 
ἐγερεῖ αὐτόν: » Σχύμνον μὲν οὖν λέοντος αὐτὸν ὀνο- 
μάζει, διὰ τὸ Ex βασιλιχῆς αὐτὸν γεγονέναι φυλῖς" 
ἐχ σπέρματος γοῦν ἣν τοῦ Δαδὶδ κατὰ σάρχα " c Ἐχ 


B βλαστοῦ δὲ ἀνέδης, νἱέ pou, » φησὶν, ἐπείπερ ix 


σπέρματος xal ῥίζης τοῦ ταῦτα προαναφωνοῦντος 
Ἰαχὼδ ἀνέφυ, πρότερον μὲν Θεὸς Λόγος ὧν, γενό. 
μενος δὲ δεύτερον υἱὸς ἀνθρώπου, δι᾽ ἣν ἀνεδέξτο 
ὑπὲρ ἡμῶν οἰχονομίαν. Εἴη δ᾽ ἂν καὶ τοῦ θανάτου 
αὑτοῦ δηλωτιχὸν τὸ,ε ᾿Αναπεσὼν ἐχοιμήθῃς ὡς λέων, 
xai ὡς σχύμνος, » ἐξ ἔθους τῇς Γραφῆς, κατά τι o- 
χεῖον θεώρημα, τὸν θάνατον xaX ἐπὶ μυρίων ἄλλων 
χοίΐμησιν ἀποχαλούσης. Τὸ δὲ, ε Τίς ἐγερεῖ αὐτόν," 
περὶ τῆς Ex νεχρῶν ἀναστάσεως αὐτοῦ θαυμαστιχὼ; 
εἴρηται. Ἐγερθησόμενον γὰρ αὐτὸν σαφῶς οἶδεν ὁ 
φάσχων, « Τίς ἐγερεῖ αὑτόν ; » θαυμαστικῶς δὲ iz 
λέγει τὸ, Τίς ἄρα ὁ τοῦτο ποιήσων καὶ ἀνευτέσων 
αὐτὸν, ἡμᾶς ἐπὶ τὸ ζητεῖν διεγείρων, τές ἂν dia ὁ τὸν 
Κύριον ἡμῶν τὸν ὑπὲρ ἡμῶν θάνατον ἀναδεξάϊενοι, 
Ex νεχρῶν ἀναστήσων. Τίς δ᾽ ἂν ef ἄλλος ἣ ὁ τῶν 
ὅλων Θεὸς xaX Πατὴρ αὐτοῦ, ᾧ μάνῳ ἀναθετέον riy 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀνάστασιν, χατὰ τὴν λέγουσαν 
Γραφὴν, « Ὃν ὁ Πατὴρ ἔγειρεν ἐχ νεχρῶν ; » ᾿Ανὶ ἅ 
«οὔ, € Σχύμνος λέοντος Ἰούδα, ἐχ βλαστοῦ, υἱέ μου, 
&véOnc, ἀναπεσὼν ἐχοιμήθης, » ἐμφαντιχώτατα ὁ pb 
᾿Αχύλας φησί *« Σχύλαξ λέοντος Ἰούδα, ἀπὸ ἀλώ- 
σεως, υἱέ μον, ἀνέδης, χάμψας χατεχλέθης - 0 ὁ δὲ 
Σύμμαχός φησι" « Σχύμνος λέοντος Ἰούδα, ix 07- 
ριαλώσεως, υἱέ μου, ἀνέδης, ὀχλάσας ἡδράσθης᾽ » δι᾽ 
ὧν σαφῶς παρίσταται dj Ex νεχρῶν ἀνάστασις, xal ἡ 
ἐξ ἅδου, ὥσπερ ἔχ τινος θηριαλώτεως,, τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν ἀποφυγή. Τὸ δὲ ὀχλάσαι, xat ἐδρασθῆναι, ἀλλὰ 
μὴ καταπεσεῖν, ὁμοῦ τὸν θάνατον ἔδειξε διὰ τοῦ ὀχλά- 
σαι" xai τὸ μὴ ὑποσυρῆναι ὁμοίως ταῖς τῶν λοι- 
πῶν ἀνθρώπων ψυχαῖς, διὰ τοῦ ἡδράσθαι. Ταῦτα 


D μὲν οὖν πάντα προαπέχειτο τῷ Χριστῷ " πλὲν 


ἕως οὐδέπω τέλους ἐτύγχανε, τὸ Ἰονδαίων συν- 
εἰστήχει ἔθνος, χαὶ οἱ ἐξ αὐτῶν ἄρχοντες xaX ᾿γού- 
μενοι, οἵ τὸ ἐξαχριδαξόμενοι τὰς θείας συνετῶς 
περὶ τοῦ Χριστοῦ προφητείας διέπρεπον Ev αὐτοῖς. 
Ἐπεὶ δὲ ἐλήλυθε τὰ ἀποχείμενα τῷ Ἰούδα, ἐφάνη τε 
ἐπὶ γῆς ὁ προφητευόμενος Ex σπέρματος xal βλα- 
στοῦ γενόμενος τοῦ ταῦτα τεθεσπιχότος, ἀναπεσών τὲ 
xai χοιμηθεὶς, ἣ ὀχλάσας κατὰ τὸν Σύμμαχον, fjbpé- 
σθη xal ἀνηγέρθη, τὰς χεῖρας αὑτοῦ χατὰ νώτου τῶν 
ἀοράτων καὶ νοητῶν ἐχθρῶν ἐπιδαλών " οὗ τε ἀδελφιὴ 
αὑτοῦ καὶ μαθηταὶ πρότερον ἐπαινοῦντες αὐτὸν xol 
θαυμάζοντες, ὕστερον καὶ ὡς Θεὸν ὡμολόγησαν εἶναι, 


cie mibi **. » Et sane si quis verba diligenter at- 
lendesit, quin prophete pr:zdictionem admiretur, 
facere non poterit, qui divino Spiritu afflatus tanto 
ante cognoverit, eum de quo ipse vaticinabatur, 
non ut aliquem illustrem apud homines regem in 
curribus et equis esse vehendum, sed super asina 
et pullo sedentem, quasi unum de multis et vulga- 
rem quemdam hominem atque inopem. ldipsum 
alius quoque propheta est admiratus, ubi ait: 
9390 : Gaude vehementer, filia Sion, ecce rex 
tuus venit tibi mansuetus, sedens super jumento 
et pullo adolescente **, » Illud autem, « Lavabit in 
vino stolam suam, et in sanguine uva pallium 
suum, » vide, quiso, tu quoque, ne quando, ut in 
arcanis, mysticam illius passionem signiflcet, in 
qua stolam suam et indumentum abluerit, tanquam 
in lavacro : ubi sane eorum, qui in ipsum credide- 
rint, sordes antiquas abluisse declaratur. Per vi- 
num enim, quz sanguinis illius nota est, eos qui in 
morte illius baptizentur, quique in sanguinem 
ejusdem credant, ἃ veteribus malis expurgat, ut- 
pote qui abluat et abstergat antiquam eorum sto- 
lam et pallium. ltaque pretioso sanguine divinz 


EUSEBII] CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 
nam alligatam et pullum cum ea, solvite et addu- A ἡγοῦμαι περιέχειν. Τὴν γοῦν εὐφροσύνην τὴν ἀπὸ τὰ 


B τροφῆς, εἰπών * « Καὶλευχοὶ οἱ ὀδόντες αὐτοῦ vé» 





μυστιχοῦ οἴνου, οὗ παραδέδωχεν αὐτὸς τοῖς iau 
μαϑτταῖς, λέγων, « Λάδετε, πίετε, τοῦτό μου ἐστι d 
αἷμα, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν ἐχχυνόμενον, εἰς ἄφεσιν ἁμα» 
τιῶν. Τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν, » διέ 
μοι σημαίνειν τὸ, « Χαροποιοὶ οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ isl 
οἴνου * » xai τὸ, «Acuxol οἱ ὁδόντες αὐτοῦ fj γάλα, » di 
λαμπρὸν xal καθαρὸν τῆς μυστηριώδους τροφῆς. Bé 
λιν γὰρ αὐτὸς τὰ σύμθόολα τῆς ἐνθέου οἰχονομίας wk 
αὑτοῦ παρεδίδου μαθηταῖς, τὴν εἰκόνα τοῦ ἰδίου eb» 
ματος ποιεῖσθαι παραχελενόμενος. Ἐπειδὴ γὰρ eie 
ἔτι τὰς δι᾽ αἱμάτων θυσίας, οὐδὲ τὰς παρὰ Ἰέωσιϊ ἐν 
διαφόρων ζώων σφαγαῖς νενομοθετη μένας xpositm, 
ἄρτῳ δὲ χρῆσθαι συμδόλῳ τοῦ ἰδίου σώματος κορεῦν 
δου, εἰχότως τὸ λαμπρὸν καὶ χαθαρὸν ἡνίξατο τῆς 


Τούτου xai ἄλλος ἐμνημόνευσε προφήτης, sie 
«θυσίαν καὶ προσφορὰν οὐχ ἐθέλῃσας, σῶμα ar 


ἡρτίσω μοι. » ᾿Αλλὰ ταῦτα, πλείονος Baskm ie 
μενα, xal μαχροτέρας ἑρμηνείας, ἐπὶ σχολῆς ὦ τις 
βασανίσειε, τοῦ παρόντος χαιροῦ τοσαῦτα εἰπεῖν is 
τήσαντος, εἰς τὸ παραστῆσαι μετὰ τῶν ἄλλων xal τὸς 
χρόνους τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν παρουσίας bwlo 
ὑπὸ τῶν πρόπαλαι προφητῶν ἐγνωσμένους, τῷ δείᾷ 


illius et de spiritu natz uvz, ejusque vitis vino, de C σαφῶς παραδεδόσθαι Γραφῇ. 


qua dictum est supra, redempti, veterem quidem hominem cum ejus actionibus exuerum, ΒΗΘ 
autem et ad cognitionem secundum imaginem ejus, qui creavit, instauratum, induerunt, h Wei: 
« Gratiosi oculi ejus a vino, » et illud, « Albi dentes ejus ut lac, » rursus tanquam | in arcasis wh 
Novi Testamenti mysteria comprehendere arbitror, lxtitiam videlicet. mystici illius vini, quod κα 
ipse discipulis porrexit Salvator, cum dixit : « Accipite, bibite, hic est meus sanguis, qui pro vé 
funditur in remissionem peccatorum. Hoc facite in meam commemorationem "'. » Siquidem ilu, 
« Gratiosi oculi ejus a vino, » et « Albi dentes ejus ut. lac,» splendorem, puritatemque mystd iiv 
alimenti mihi significare videtur. Rursus enim | ipse dispensationis divinz: notas suis discipulis trnée 
dit, dum hortatur, ut sui ipsius corporis imaginem reprasentent. Cum enim non amplius cruealit&r 
crilcia, neque ea quz apud Mosem in lege, diversorum animatium maciationibus sancita erant, gà 
esset habiturus, sed ut pane sui corporis nota uterentur, instituturus, merito Propheia splendore 
ac puritatem illius alimenti significavit, cum dixit : « Et albi dentes ejus ut lac. » Hanc. rem alius 480» 
que propheta commemorat his verbis : « Sacrificium et oblationem noluisti, corpus autem perfe 
cisti mihi ". » Ceterum, hee cum majore indagatione et longiore quadam interpretatione inde 
geant, per olium quispiam diligentius exploraverit : quandoquidem hoc tempus plura dici mee 
postulat, ut plane 881 appareat, una cum aliis, tempora quoque Salvatoris nostri adventus a prio- 
ribus prophetis antiquitus cognita, divin: evidenter commendata esse Scripturze. 
A Daniele. — Quemadmodum post annorum spatium D Ἀπὸ τοῦ Δανιή,1. — Ὡς μετὰ χρόνον ἐτῶν ἐδδο- 
septies Lxx μα summa efficitur cbxc annorum, μήχοντα ἑδδομάδων, ἃ γίνεται ἔτη τεκραλόσιᾶ 
cum Christus hominibus se videndum prabuerit , ἐγγενήχοντα, τοῦ Χριστοῦ ἀνθρώκοις pan 


crophetie que apud Judewos exstabant , et. quod vércoc, al παρὰ Ἰουδαίοις προφητεῖαι, ἡ 
κατα- 


antea apud eosdem celebre, clarumque erat sa- 

cerdotium , dissolvetur, et ipsi quidem diluvii cu- 

Jusdam instar assiduis obsidionibus captivi fient, 

sacrum autem ipsorum templum extremam vasta- 

lionem patietur. 

« Et cum adhuc loquerer et orarem etenuntiarem 
peccata mea , et peccata populi mei Israel, et pro- 
funderem commiserationem meam coram Domino 
Deo meo pro monte sancto Dei mei , et cura adhuc 
loquerer in oratione , ecce vir Gabriel , quem vide- 
yam in visione ab initio, volans tetigit me circiter 
horam sacrificii vespertini, et docuit me ; et locu- 


záJai διαπρέπουσα ἐν αὐτοῖς iep 
«1υθήσεται, καὶ αὐτοὶ μὲν καταχιλυσμοὺ δίκην 
éxa lione πολιορκίαις ἁλώσονται, τὸ δὲ rur 
αὐτῶν ἱερὸν τὴν ἐσχάτην ἐρημίαν ὑπομενεῖ. 


« Καὶ ἔτι μου λαλοῦντος, xal προσευχομένου, καὶ 
ἐξαγορεύοντος τὰς ἁμαρτίας μου, xat τὰς ἁμαρτίες 
τοῦ λαοῦ μου Ἰσραὴλ, καὶ ῥιπτοῦντος τὸν Db 
μου ἔναντι Κυρίου τοῦ Θεοῦ μου, ἐπὶ τοῦ ὄρους τοῦ 
ἁγίου τοῦ Θεοῦ μου, xal ἔτι μου λαλοῦντος ἐν τῇ 
προσευχῇ, χαὶ ἰδοὺ ὁ ἀνὴρ Γαδριὴλ, ὃν εἶδον ἐν τῇ 
ἀρχῇ, πετόμενος, xai ἧψατό μου ὡσεὶ ὥραν θυσίας 


" Math, xxi, 4. 56 Zachar. ix, 9. δ Luc. xxi, 19, 20, ὅδ Psal. xxxix, 7. 





EUSEBII CAIESARIENSIS OPP. PARS 1I. — APOLOGETICA. 


hebdomades compendium accepere super populum A 6paatv xal ποοφγτείαν, xal τοῦ χρῖσαι ἅγιον ἁγία 


tuum , et super civitatem sanctam, ut consummetur 
peccatum, et quasi annulo signentur peccata: et 
deleantur iniquitates, et expientur injustitiz , et 
adducatur justitia sempiterna, et quasi signo im- 
presso claudatur visio et prophetia, et ungatur 
Sanctus sanctorum. » 383 Quod igitur septus- 
ginta lebdomadarum spatium , si in annos resol- 
vatur, nonaginta supra quadringentos summam 
conficiat, nemini, puto , dubium est. Tantum igi- 
tur temporis compendium accepit super populum 
tuum, ubi sane omnem Judaicz gentis terminatio- 
nem concludit : nec tamen illos in his amplius 
Dei populum vocat, sed alloquens ipsum Daniel, 
« Populum, «inquit, » tuum: » namquealias quoque 
tanquam eum qui impie egisset, et simulacris se 
addixisset , non.amplius suum populum Deus, sed 
Mosis appellavit, cum dixit: « Vade, descende, 
peccavit enim populus tuus **, » Nunc igitur eodem 
modo causam, cur illud temporis spatium contra 
illos prefinierit docet : hioc autem est, eos non 
amplius dignos esse, qui populus Dei appellentur. 
Deinde adjungit illud, « Et Super civitatem san- 
ctam ; » ubi illud tuam rursus a superiori subau- 
divimus : ut ita dictum esse videatur, « super po- 
pulum tuum et super civitatem sanctam tuam , » 
non secus ac si dixisset : Qu:e a te sancta existima- 
tur. Nam et Hebraicus contextus, et reliqui inter- 
pretes uno ore, non solum ad populum illud 
« tuum, » sed etiam ad civitatem, illud « tuam » 
adjungunt. Aquila igitur, « Super populum, » inquit, 
« tuum, et super civitatem sanclificatam tuam : » 
Symmachus autem : « Adversus populum tuum, et 
civitatem sanctam tuam. » Quocirca in bonis quo- 
que LXX interpretum codicibus, illud « tuam, » 
stellula apposita adjectum est : nam cum orans 
Daniel in illis suz: supplicationis verbis, szpius 
populum, Dei populum nominasset , civitatis au- 
tem locum, sanctum Dei locum , vertens in diver- 
sum qui respondebat, neque civitatem sanctam 
Dei , neque populum Dei esse fatetur, sed «tuum ,» 
inquit , qui oras, et qui talia de populo et de loco 
civitatis dixisti. Verba ipsius Daniel hoc modo se 
habent : « Avertatur furor tuus et ira tua 2 civi- 
tate tua Jerusalem et monte sancto tuo δ". » Item : 
« Populus tuus factus est in opprobrium omnibus 
in circuitu nostro **. » Et rursus : « Ostende faciem 
tuam super sanctuarium tuum, quod desertum 
est *?. » Et rursus : « Vide interitum civitatis tua 
super quam invocatum est nomen tuum **, » Ac 
deinceps : « Quia nomen tuum invocatum est su- 
per civitatem tuam οἱ super populum tuum **. » 
Talibus cum orasset, adjunxit : « Et cum adhuc 
loquerer et orarem, ecce Gabriel quem videram 
in visione mea, volans tetigit me, et dixit ea uti- 
que qua superius descripta habes. » 384, Plane 
igitur in his propheta non simpliciter civitatem , 


* Exod. xxxii, 7, ** Dan. ix, 16. ** ibid. 


^! jbid. 17. 


Ὅτι τῶν ἑδδομήχοντα ἑδδομάδων ὁ χρόνος, ἐν Ez 
ἀναλνόμενος, ἐννενήχοντα πρὸς τοῖς τετραχος 
ἀριθμὸν συνάγει, παντί πον δῆλον. Τοσοῦτος to: 
οὖν συνετμήθη χρόνος ἐπὶ τὸν λαόν cov, τὸ 

συμπέρασμα τοῦ Ἰουδαίων περιορίζων ἔθνους" 
οὐχέτι γε αὐτοὺς ἐν τούτοις Θεοῦ λαὸν προσαγορς 
ἀλλὰ τῷ Δανιὴλ φησι, « λαόν σου. » Ὥσπερ γὰρ ὁ 
δή σαντά ποτε xaY εἰδωλολατρήσαντα Cr τῆς lots 
οὐχέτι λαὸν ἑαυτοῦ ὁ Θεὸς, ἀλλὰ τοῦ Μωσέως 5 
eix£ , φήσας" « Βάδιζε, χατάθηθι" fvóuro: τὰ 
λαός σον" » τὸν αὐτὸν τρόπον χἀνταῦθα τοῦ - 
ωὡρέσθαι κατ᾽ αὐτῶν τὸν δηλωθέντα χρόνον τὸ αἱ 
ἐχδιδάσχει" τοῦτο δ' ἦν τὸ μηχέτι τοῦ Θεοῦ. 
αὐτοὺς χαταξιοῦσθαι χρηματίζειν. Ἐπιλέγει G, 


Β ἐπὶ τὴν πόλιν τὴν ἁγίαν ν τὸ σοῦ πάλιν ἑξαχουό 


ἡμῶν χατὰ χοινοῦ, ὡς εἶναι τὸ λεγόμενον xot. 
« Ἐπὶ τὸν λαόν σον, καὶ ἐπὶ τὴν πόλιν τὴν ἁγίαν 6 
ὡς εἰ ἔφασχε: Τὴν σοὶ νενομισμένην ἁτίαν. 
γοῦν 'E6patxtv, καὶ οἱ λοιποὶ δυμφώνως ἕρμηνει 
οὐ μόνον ἐπὶ τοῦ λαοῦ, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τῆς πόλεω 
σοῦ προσχείμενον περιέχουσιν. Ὁ γοῦν ᾿Αχύλα: 
Giv* « Ἐπὶ τὸν λαόν σου, καὶ ἐπὶ πόλιν ἡγιάασμ 
σον" » 6 δὲ Σύμμαχος" « Κατὰ τοῦ λαοῦ go), χαὶ 
πόλεως τῆς ἁγίας σου.» Ὅθεν xal παρὰ τοῖς à 
θέσιν ἀντιγράφοις τῶν Ἑύδομήχοντα τὸ σοῦ | 
ἀσπτερίσχου παραθέσεως πρόσχειται. "Ec γὰρ 
ξάμενος Δανιὴλ ἐν τοῖς τῆς ἱχεσίας αὑτοῦ (tp 
πολλάχις τὸν μὲν λαὸν, Θεοῦ λαὸν ὠνόμασε, τὸ 
τῆς πόλεως τόπον, ἅγιον Θεοῦ τόπον, ἀντιστρέν 
χρηματίζων, οὔτε τὴν πόλιν ἁγίαν τοῦ Θεοῦ, ! 
τὸν λαὸν τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁμολογεῖ, ἀλλὰ ε σοῦ ᾽ς 
τοῦ προσευχομένου, xal τοιαῦτα “περὶ τῶ ἡ 
xai τοῦ τόπου xal τῆς πόλεως εἰρηκότος. "Ejus 
τοῦ Δανιὴλ αἱ φωναὶ οὕτως" ε ᾿Αποστραφέν δὲ 
θυμός σου, xai fj ὀργή σου ἀπὸ τῆς «ϑεὺς 
Ἱερουσαλὴμ ὄρους ἁγίου σου" » χαΐ" « Ὁ ak. 
ἐγένετο εἰς ὀνειδισμὸν ἐν πᾶσι τοῖς περιχύχλῳ ἐμὰ 
xai πάλιν. « Ἐπίφανον τὸ πρόσωπόν σοὺ iz 
ἁγίασμά σου τὸ ἔρημον" » χαὶ αὖθις " c Ἴδε τὸν ἁ 
νισμὸν τῆς πόλεώς σου, ἐφ᾽ ἧς ἐπιχέχληται τὸ Uv 
σου ἐπ᾽ αὑτῆς "» χαὶ ἑξῆς - "Ost τὸ δνομά cw 
εχλήθη ἐπὶ τὴν πόλιν σου xai ἐπὶ τὸν λαόν σ' 
Τοιαῦτα εὐξάμενος ἐπιλέγει " « Καὶ Ecc μου λαλοῦ 


p *9* προσευχομένου, ἰδοὺ Γαδριὴλ, ὃν εἶδον b 


ὁράσει μον, πετόμενος, xat ἥψατό μου, χαὶ εἶπε 
ἀναγεγραμμένα. Σαφῶς οὖν διὰ τούτων ὁ μὲν 
φήτης πόλιν οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ « τοῦ Θεοῦ πόλιν ! 
pacc, xai τὸ ἁγίασμα « τοῦ Θεοῦ ἁγίασμα, » χαὶ 
λαὸν « τοῦ Θεοῦ λαὸν,» διαθέσει τῇ πρὸς τὸν λαόν. 
μὴν καὶ ὁ Γαδριὴλ ὁμοίως αὐτῷ χαλεῖ τὰ δηλοῦ 
ἔμπαλιν δὲ, e Ἐπὶ τὸν λαόν σου, » φησὶ, « χαὶ ξΊ 
πόλιν τὴν ἁγίαν σον,» μονονουχὶ xaX τὴν πόλιν, x: 
λαὸν, xat τὸ ἁγίασμα ἀνάξιον εἶναι τῆς τοῦ Θεοῦ. 
ἡγορίας ἀποφήνας. Τοσοῦτον δὴ οὖν χρόνον ὧι 
χατὰ τοῦ λαοῦ πρῶτον, ἔπειτα xal xat «ἧς τ 
διδάσχει, xal τοσοῦτός γε ὧν ἀποδείχνυται ài 


** ibid. 18. ** ibid. 19. 


EUSEBIT CAESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


604 


« consummaverunt preevaricationem, et. finem pec- A αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ xóspou* » χαὶ πάλιν" «€ Αὐ- 


cato suo imposuerunt, » sicut Aquila interpretatus 
est, at, sicut LXX, « eorum peccatum alligatum 
signatumque est. » Sed quoniam non solum in rui- 
nam, verum etiam in reparationem multorum venit 
in Israel, sicut de ipso dixit Simeon, « Ecce hic 
positus est in ruinam et in resurrectionem multo- 
rum in Israel **, » merito Daniel ad ea qua dicta 
sunt, adjungit : « Et ut deleantur peccata, et expien- 
tur injustille. » Cum enim sanguis taurorum et 
hircorum auferre peccata non posset, et omne ho- 
minum genus expiatione viva veraque indigeret (cu- 
jus figuram gerebat id quod apud Mosem con- 
structum vocatur propitiatorium) , nulla autem 
propitiatio viva veraque esset, nisi Salvator et Do- 
minus noster, ille Agnus Dei, de quo dictum est : 
« Ecce Agnus Dei qui tollit peccata mundi**. » 
Nam rursus, « ldem propitiatio est pro peccatis 
nostris, » nec pro nostris tantum ipse est pretium 
ac redemptio, sed etiam pro totius mundi, ut ait 
Apostolus *** : « Qui factus est, inquit, sapien- 
tia nobis a Deo, justitiaque et sanctificatio et re- 
dempiio "*. » Merito ejus adventum, simul com- 
plementum perfectionemque peccati esse docet eo- 
rum, qui contra ipsun impii fuerunt, simul abster- 
sionem et purgationem peccatorum et injustitia- 
rum expiationem eorum qui in ipsum crediderunt : 
nam cum Aquila. « Ad consummandam prevarica- 
tionem, et finem peccato imponendum, » dixerit, 
tum illud adjecit, « Et ad expiandum iniquitatem,» 


τὸς ἱλασμός ἐστι περὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν, » οὗ περὶ 
τῶν ἡμετέρων δὲ μόνον, ἀλλὰ χαὶ περὶ ὅλου τοῦ χό- 
σμου, αὐτὸς ὧν xai ἀπολύτρωσις, χατὰ τὸν Παῦλον, 
φάσχοντα᾽ ε Ὃς ἐγενέθη σοφία ἡμῖν ἀπὸ Θεοῦ, δι» 
χαιοσύνητε χαὶ ἁγιασμὸς, χαὶ ἀπολύτρωσις" » εἰχότως 
τὴν παρουσίαν αὐτοῦ ὁμοῦ μὲν συμπλήρωσιν χαὶ τε- 
λείωσιν ἁμαρτίας εἶναι διδάσχει τῶν εἰς αὐτὸν ἣσε- 
θηχότων, ὁμοῦ δὲ ἀπάλειψιν xal χαθαρισμὸν ἁμαρ- 
τιῶν, xal ἀδιχιῶν ἱλασμὸν τῶν εἰς αὐτὸν πεπιστευ- 
χότων. Καὶ ὁ ᾿Αχύλας δὲ, « Τοῦ τελέσαι τὴν ἀθεσίαν, 
xal τοῦ τελειῶσαι τὴνἁμαρτίαν, » εἰπὼν, ἐπήγαγε τὸ, 
« Τοῦ ἐξιλάσασθαι ἀνομίαν, » σαφῶς ἱλασμὸν αὐτὸν 
εἶναι πάσης ἀνομίας τῆς πάλαι χατὰ ἄγνοιαν γενο- 
μένης ὑποτιθέμενος. Ἑξής τούτοις εἴρηται, « Tou 
ἀγαγεῖν διχαιοσύνην αἰώνιον. » Ἔστι μὲν οὖν αὐτὸς ὁ 
τοῦ Θεοῦ Λόγος αἰώνιος διχαιοσύνη, « ὃς ἐγενήθη σο- 
φία ἡμῖν ἀπὸ Θεοῦ, διχαιοσύνη τε χαὶ ἁγιασμὸς, χαὶ 
ἀπολύτρωσις, ^ χατὰ τὸν ᾿Απόστολον. Πλὴν ἀλλὰ σὺν 
τῇ ἑαυτοῦ xa povo:q καὶ πᾶσιν ἀνθρώποις προὐξένησε 
διχαιοσύνην, ἔργοις ἐπιδείξας, ὅτι « μὴ μόνον Ἰονδαίων 
ἐστὶν ὁ Θεὸς, ἀλλὰ καὶ ἐθνῶν. « Ἐπείπερ εἷς ὁ Θεὸς, 
ὃς διχαιώσει περιτομὴν Ex πίστεως, καὶ ἀχροδυστίαν 
διὰ τῆς πίστεως. »Ὅθεν τοὺς ἀμφὶ τὸν Κορνήλιον 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἠξιωμένους ἀποθαυμάσας ὁ 
Πέτρος, «'Ex' ἀληθείας, » φησὶν, ε οἶδα, ὅτι οὐχ ἔστι 
προσωπολήπτης ὁ Θεὸς, ἀλλ᾽ ἐν παντὶ ἔθνει ὁ φοδού- 
μενος αὐτὸν, ἐργαζόμενος διχαιοσύνην, δεχτὸς αὑτῷ 
ἐστι.» Καὶ ὁ Παῦλος δὲ τὸ Εὐαγγέλιον διχαιοσύνης 
εἶναί φησι, λέγων " « Δύναμις γὰρ Θεοῦ ἔστιν εἰς σω- 


τηρίαν παντὶ τῷ πιστεύοντι, Ἰουδαίῳ τε πρῶτον xai 
Ἕλληνι" διχαιοσύνη γὰρ Θεοῦ ἐν αὐτῷ ἀποχαλύπτε:--- 
ται. » Καὶ ἐν Ῥαλμοῖς δὲ εἴρηται περὶ τοῦ Χριστοῦ — 
«᾿Ανατελεῖ ἐν ταῖς ἡμέραις αὑτοῦ διχαιοσύνη, xxl 
πλῆθος εἰρήνης. » Καὶ τὸ ἔργον δὲ αὑτοῦ ὡς ἀληθῶς 


sic plane illum omnis iniquitatis, quze olim per 
ignorantiam admissa sit, expiationem esse, pro 
concesso sumens. Post ipsa hac, illud sequitur : 
« Ut inducatur justitia sempiterna. » Est sane ipse 
Dei Verbum justitia sempiterna, « qui factus est 


nobis sapientia a Deo, justitiaque et sanctificatio 
et redemptio, » ut ait Apostolus, verumtamen ad- 
ventu suo omnibus hominibus conciliavit justitiam, 
reipsa ostendens, quod « non 386 solum Judzxo. 
rum est Deus, sed etiam gentium. « Quandoquidem 
unus est. Deus qui justificabit circumcisionem ex 
fide, et przputium per fidem 1". : Ex quo eos qui 
eum Cornelio aderant, quique jam Spirituin san- 
ctum accipere meruerant, admirans Petrus, « Vere, 
inquit, novi quod non est acceptor personarum 
Deus, sed in omni gente, qui timet illum et exercet 
justitiam, aoceptus est illi 75,» Quin Paulus quo- 
que Evangelium justitiz affirmat esse, ub ait : 
« Virtus enim Dei est ad salutem omni credenti, 
Judzeo primum et Greco : justitia enim Dei in eo 
revelatur "*. » In Psalmis quoque de Christo dictum 
est : « Orietur in diebus ejus justitia et abundantia 
pacis ?*. » Et sane illius opus re vera Dei justitiam 
demonstravit, utpote quod omne genus hominum 
pari vocatione dignum reddiderit. At qux» per Mo- 
sem edita sunt, nequaquam talia, sed uni soli Ju- 


8 Luc. n, 54. 
x, 94, 99. 


$9 Joan. 1, 99. 


7? hom. 1, 16, 17... 7* Psal. txxt, 7. 


*** 1 Joan. n, 2. 


Θεοῦ διχαιοσύνην ἐνεδείξατο, τὸ πᾶν γένος ἀνθρώπων 
ἐξ ἴσου τῆς παρὰ τῷ Θεῷ χαταξιώσαντος χλήσεως. 
᾿Αλλὰ οὐ τοιαῦτα ἣν τὰ διὰ Μωσέως, ἑνὶ δὲ μόνῳ τῷ 
Ἰουδαίων ἔθνει δεδωρημένα" διὸ χαὶ πρὸς καιρὸν 
φανέντα παρελήλυθεν. Ἡ δὲ διὰ τοῦ Σωττιρος ἡμῶν 
χατηγγελμένη διχαιοσύνη, διαμένουσα εἰς τὸ Ótnve- 
χὲς, εἰχότως αἰώνιος προσηγόρενται διχαιοσύνη, χα- 
τὰ τὸν Γαδριὴλ φήσαντα᾽ « Καὶ τοῦ ἀγαγεῖν διχαιο- 
σύνην αἰώνιον" » ἀντὶ δὲ, « Καὶ τοῦ σφραγῖξαι ὅρασιν 
xai προφήτην, » χυριώτερόν μοι δοχεῖ πεποιηχέναι ó 
᾿Αχύλας, εἰπών" « Καὶ τοῦ τελέσαι ὁραματισμὸν xal 
προφήτην. » Οὐ γὰρ ἀποχλεῖσαι, xat ὥσπερ σφραγί- 
σαι τὰς προφητιχὰς ὁράσεις ἐπιδεδήμηχεν ὁ Σωτὴρ 
xai Κύριος ἡμῶν, ὅς γε xal πάλαι οὔσας ἀσαφεῖς xa: 
χατεσφραγισμένας, ὥσπερ ἐπιχειμένας περιελὼν 
σφραγῖδας, ἀνέῳξέ τε xal ἀνήπλωσε, τοῖς ἑαυτοῦ 
μαθηταῖς τὸν νοῦν τῶν θείων παραδιδοὺς γραμμάτων. 
Ὅθεν, ε Ἰδοὺ, » φησὶν, « ἐνίχησεν ὁ λέων ὁ ἐχ φυλῆς 
Ἰούδα" » xa αὐτὸς ἤνοιξε τὰς σφραγῖδας τὰς ἐπιχει- 
μένας τῷ βιόλίῳ, χατὰ τὴν Ἀποχάλυψιν Ἰωάννου. 
Ποίας δὲ σφραγῖδας f| τῶν προφητῶν τὰς ἀσαφείας ; 
** Aet, 


* [ Cor. 1, 90. "' Rom. in, 29, 50. 


607 EUSEBI! C/ESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 608 


qui populo prieerant, jampridem honor dilatus fue- 
rat, ordine deinceps sermo, ubi interitum Judaicz 
gentis ducum et pririipum sub ipsum Christi ad- 
ventum, per eam qua prius citabatur prophetiam, 
predixit, per eam qux nunc in manibus est, et 
prophetarum et sacerdotum, qui olim apud illos 
flerebant, defe:tuni. plane significat, tanquam hi 
quoque ubi Christus advenisset defecturi essent, 
quod quidem vaticinium, Salvatoris nostri adventus 
re ipsa comprobavit. Quia vero Aquila, « Ad un- 
gendum Sanctificatum sanctificatorum, » interpre- 
tatus est, ex eo aliquis suspicahitur veterem Judxo- 
rum pontificem designari : quippe cum multi qui- 
dem illo ipso inferiores sacerdotes sancti appella- 
rentur, solus autem pontifex, qui omnes dignitate 
anteibat, Sanctus sanctorum. Siquidem hoc vel 60 
sensu acceptum quod unicuique in promptu sit, ve- 
rum est. Nam usque ad tempora Salvatoris nostri, 
qui a prima origine per successionem erant pontifi - 
ces, iidem etiam toti populo prverant, 388 ct 
qu:e ad cultum Dei pertinent, ritum illum sectan- 
tes, qui in lege Mosis sancitus fuerat, abunde satis 
administrabant. Ex quo autem Salvator noster ad- 
venit, primum quidem eorum quoque ordo confu- 
sus est : non multo autem post, ctiam penitus ex- 
gtinctus. Caeterum, cum ego quidem nusquam in 
sacris litteris invenerim, Judzorum pontificem 
Sanctum sanctorum nominari, arbitror in unicum 
duntaxat Dei Filium Verbum et proprie designari, 
el vere dignum tali appellatione constitui. lis enim qui 
ex hominibus profecti sint, et ad eum virtutis gra- 
dum pervenerint, quem natura mortalis contingere 
potest, satis s: perque fuerit, si quando in partem 
et communicationem quanidam assumpti ejus qui 
dixit, « Sancti eritis, quoniam sanctus ego Domi- 
nus ?*, » sancti appellentur. Sanctus autem sancto- 
rum, quis tandem sit apud homines nominandus, 
preter unum sancti dilectum Puerum, qui ut lex 
regum, et dominorum Dominus, ita etiam sancto- 
rum Sanctus est appellatus? uni igitur ei, utpote 
qui przstantiori quodam modo sit unctus, quam 
omnes qui unquam terreno illo atque elaborato 
Mosis oleo uncti fuerint, dictum est illud : « Di- 
lexisti justitiam, el odisti iniquitatem : propterea 
unxit te Deus Deus tuus oleo exsultationis prz 
participibus tuis "?, » Quo quidem olco unctus ex 
propria persona apud ]saiam ipse ait : « Spiritus 
Domini super me, propter quod unxit me", » 
Quoniam igitar excellenti et spirituali ac potius 
ipsius divinitatis unguento solus preter omnes, 
qui unquam fuerint, Salvator noster unctus esse 
perhibetur, merito Sanctus sanctorum, tanquam si 
diceretur, Pontifex pontificum, est nominatus, aut 
etiam Sanciificatus sanctificatorum, ut est in Ga- 
brielis oraculo. Ilzec porro omnia completis he- 
bdomadibus septuaginta, finem suum contigere, 
non alias sane quam quo tempore Salvator noster 


7' Levit. xx, 20. 19 Psal. xuiv, 8. ** 15a. {χὶ, 


A Ἱουδαίοις ἀρχιερέα ἅγιον ἁγίων ὠνομασμένον, ἠγοῦ- 
μαι ἐν τούτοις μόνον αὐτὸν τὸν μονογενῇ τοῦ Θεοῦ 
Λόγον δνλοῦσθαι, χυρίως τε xaY ἁληθῶς ταύτης ἄξιον 
τῆς ἐπωνυμίας. Τοῖς μὲν γὰρ ἐξ ἀνθρώπων προχεχο- 
φόσι, χαὶ sig τὸ ἐφιχτὸν ἀρετῖ΄ς χωρήσασιν, ἀγαπη- 
τὸν ἁγίοις ποτὲ χρηματίσαι, μετὰ μετοχὴν χαὶ μετου- 
σίαν τοῦ φήσαντος" «ἼΛγιοι ἔσεσθε, ὅτι ἅγιος ἐγὼ Κύ- 
ptos. »᾿Αγίων 6b ἅγιος τίς ἂν χυρίως ἐν ἀνθρώποις 
ὀνομασθείη, ἢ μόνος ὁ ᾿γαπτμένος τοῦ ἁγίου Ilatz, 
ὥσπερ βασιλεὺς βασιλέων, χαὶ χυρίων Κύριος, οὕτω 
χαὶ ἁγίων ἅγιος ἀναγορενόμενος ; μόνῳ γοῦν αὐτῷ, 
ἅτε διχφερόντως παρὰ τοὺς πώποτε Μωσέως ἐλαίῳ 
γεώδει χαὶ σχευαστῷ χεχρισμένους, εἴρητο « Ἠγάπη- 
σας διχαιοσύνην, xal ip(onoa; ἀνομίαν " διὰ τοῦτο 
ἔχρισέ σε ὁ Θεὸς, ὁ Θεός σου, ἔλαιον ἀγαλλιάσεως πα- 
ρὰ τοὺς μετόχους σου» ᾧ χρισθεὶς, ἐξ ἰδίου προσ- 
t0z09 χαὶ αὐτός φησιν ἐν Ἡσαΐᾳ " « Πνεῦμα Κυρίου 
ἐπ᾽ ἐμξ, οὗ εἵνεχεν ἔχρισέ με. » Ἐπεὶ οὖν διαφέροντι 
χαὶ πνευματιχῷ, μᾶλλον δὲ θεότητος χρίσματι μόνος 
παρὰ τοὺς πώποτε ὁ ἡμέτερος Σωτὴρ χεχρίσθαι με- 
μαρτύρηται, εἰχότως « ἅγιος ἁγίων, » ὡς ἄν τις εἴ- 
ποι, € ἀρχιερεὺς ἀρχιερέων » ὠνόμασται, xav « ἡγια- 
σμένος ἡγιασμένων, » χατὰ τὸν τοῦ la6pu) χρη- 
σμόν. Ταῦτα δὲ πάντα, συμπεραιουμένων τῶν ἐδδο- 
μήχοντα ἑθδομάδων, τέλος ἐλάμθανεν οὐχ ἄλλοτε 
ἐπὶ τῶν χρόνων τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιφανείας... 
Ἐπειδὴ τοίνυν ταῦθ᾽ οὕτως ἔσεσθαι 6 προδηλωθεὶς:---- 
ἄγγελος χεφαλαιωδῶς ἐθέσπιζε τῷ προφήτῃ, αὖθι. 
ἐπαναλαμθάνει τὸν περὶ τῶν ἑδδομήχοντα ἑδδομάδυπαπιι 

C λόγον, διδάσχων χατὰ μέρος ἕχαστα ἀχριδῶς, ὄθεεεεε: 
ἀπάρχεσθαι δεῖ τῆς τῶν χρόνων ἀπαριθμήσεως, x- 
τίνα χατὰ τοὺς δηλουμένους χα!ρυὺς ἀπαντί σετωααεν. 

ἐγει δ᾽ οὖν’ « Καὶ γνώσῃ, χαὶ συνήσεις ἀπὸ ἐξόδο «κοι 
λόγου, τοῦ ἀποχριθῆναι, χαὶ τοῦ οἰκοδομῆσαι Ἱερουκπν. 
Afjp* ἑύδομάδες ἑπτὰ xal ἑδδομάδες ἑξηχονταδύο, 2cart 
ἐπιστρέψει, xal οἰχοδομηθήσεται πλατεῖα xal τεῖχος. » 
Ἐν οἷς δοχεῖ pot χαλῶς ἔχειν xoi τὴν τοῦ πρῶ 
ἡμῶν εἰς τοὺς τόπους θεωρίαν μὴ ἀποχρύψασθαι,. 
παραθεῖναι 65 χαὶ ταύτην ὡς οἰχείαν τοῖς ἐντευ- 
ξομένοις. Κοινὰ γοῦν, χαλῶς εἴρηται, τὰ τῶν 
φίλων * xa ἐπειδὴ προσήχει συγχρῆσθαι μὲν εὐγνω- 
μονοῦντας τοῖς γχαλῶς ὑφ᾽ ἑτέρων εἰρημένοις, 
μὴ μὴν ἀποστερεῖν τοὺς πατέρας τῶν ἐγγόνων, 
μηδὲ τοὺς πρώτους φυτεύσαντας τῶν οἰχείων σπερ- 

Ὁ μάτων, τὰς αὐτοῦ παραθήσομα! λέξεις, Φέρονται 
δὲ αὗται ᾿Αφριχανοῦ ἐν τῷ πέμπτῳ τῶν Xpovo- 
γραφιῶν, τοῦτον ἔχουσαι τὸν τρόπον" ε Ἢ μὲν οὖν 
περιχοπὴ οὕτω πως ἔχουσα πολλά τε χαὶ παράδοξα 
σημαίνει " γῦν δὲ ὧν χρεία περὶ τοὺς χρόνους xal 
τὰ τούτοις συντείνοντα τὸν λόγον ποιησόμεθα. Ὅτι 
μὲν οὖν περὶ τῆς τοῦ Χριστοῦ παρουσίας λέγεται 
ταῦτα, μετὰ ἑδδομάδας ἑδδομήχοντα μέλλοντος ἐπι- 
φαίνεσθαι, δῆλον. Ἐπὶ γὰρ τοῦ Σωτῆρος, ἣ ἀπὸ 
&00*00, τὰ τε παραπτώματα παλαιοῦται, xai αἱ 
ἁμαρτίαι συντελοῦνται. Διὰ δὲ τὴν ἄφεσιν at 
τὸ ἀνομίαι ἐξιλασμῷ μετὰ τῶν ἀδιχιῶν ἐξαλεῖ- 


4. 


611 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. --- APOLOGETICA. 613 
civitatem, et Nehemias, unus eorum qui emissi fue- A χοσίων πεντήχοντα τεσσάρων, τοῦ ἡλιαχοῦ χύχλου 


rant, operi przfuit : et platea et muri ambitus zdi- 
ficata sunt, sicut futurum prophetia significaverat. 
Inde igitur nobis numerare incipientibus Lxx heb- 
domades in Christum terminantur : nam si ab illo 
quovis tempore numerandi initium fecerimus, ne- 
que tempus ipsum conveniet, et multa incommoda 
subire necesse erit. Sive enim a Cyro, primaque 
emissione, septuaginta hebdomadas numerare cc- 
perimus, anni centum et amplius supererunt, sive 
ab eo die quo angelus ipsi Daniel oraculum reddi- 
dit, etiam major fiet annorum numerus. Multo au- 
tem major,si ab initio captze urbis. Invenimus 
enim regnum Persarum intra annos cc atque xxx 
contineri. Deinde Macedonum ad annorum nume- 
rum continuari trecentorum et septuaginta. Inde 
vero ad Tiberii Czxsaris annum sextum dccimum, 
annos sexaginta. Ab Artaxerxe autem septuaginta 
hebdomades ad Christi tempus perveniunt, si Ju- 
dxorum numeros sequimur. Siquidem a Nehemia, 
qui ut :ediflcaret Jerusalem est missus, anno regni 
Persarum centesimo el quinto decimo, qui fuit ip- 
sius regni Artaxerxis vicesimus, atque idem octo- 
gesimae tertie olympiadis quartus, ad illud tempus 
qui fuit olympiadis ducentesimz secundzx annus 
secundus, imperii autem Tiberii Caesaris sextus de- 
cimus, anni numerantur quadringenti septuaginta 
quinque, qui Hebraica ratione fiunt quadringerti 
nonaginta : utpote, cum illi ad cursum lunz annos 
computare consueverint, ut hac ratione annus sit, 
quod dictu facile est, dierum trecentorum quinqua- 
ginta quatuor, cum tamen solaris cursus dies con- 
ficiat trecentos sexaginta quinque cum unius diei 
parte quarta. Ex quo apparet lunares cursus duo- 
decim, ab uno solari cursu, undecim diebus et 
quarta unius diei superari. lJcirco et Graci etJudzi 
ternos intercalares menses octavo cuique anno ad- 
jiciunt. Etepim si undenos cum unius parte quarta 
octies repetiveris, trium mensium spatium con- 
ficies. Quadringenti igitur septuaginta quinque 
anni, octennia reddunt quinquaginta novem et 
annos praterea tres. Cum vero octavo cuique 
anno terni intercalentur menses, conficitur an- 
norum xv summa, paucis detractis diebus. 391 


ὑπάρχοντος ἡμερῶν τριαχοσίων ἑξήύχοντα πέντε 
τετάρτου. Τὴν γὰρ χατὰ σελήνην δωδεχάμηνον 
παραλλάσσει ἡμέραις Évbexa xal τετάρτῳ. Διὰ 
τοῦτο Ἕλληνες xa Ἰουδαῖοι τρεῖς μῆνας ἐμ- 
6oAlpoug ἔτεσιν ὀχτὼ παρεμβάλλουσιν" ὀχτάχις γὰρ 
τὰ Évóexa τέταρτον ποιεῖ τρίμηνον. Τὰ τοένυν τε- 
-ραχόσια δόδομήχοντα πέντε ἕτη, ὀχταετηρίδες γίνον- 
και πεντέχοντα ἐννέα xal μῆνες τρεῖς " ὡς τρι- 
μῆνου δὲ ἐμδολίμου τῇ ὀχταετίᾳ γινομένης, ἔτη 
πεντεχαίδεχα ὀλίγων ἡ μερῶν ἀποδεόντων γίγνονται. 
Ταῦτα δὲ πρὸς τοῖς τετραχοσίοις ἑδδομήχοντα πέντε 
ἔτεσιν, αἱ ἑδδομήχοντα ἑδδομάδες συντελοῦνται. » 
Ταῦτα μὲν οὖν ᾿Αφρικανός. Εἰ δὲ χρὴ xai ἡμᾶς οἱ- 
χείαν elg τοὺς τόπους ἀπόδοσιν εἰς μέδον ἀγαγεῖν, 
φημὶ μὴ μάτην, μηδὲ ὡς ἔτυχε τὴν διαίρεσιν πε- 
ποιῆσθαι τὸν λόγον τῶν ἑδδομέχοντα ἑδδομάδων. Διε- 
λὼν γὰρ αὐτὰς εἰς πρώτας ἑπτὰ, ἔπειθ᾽ ἑτέρας ἐξή- 
xov«a δύο, xat μετὰ πλεῖστα τὰ μεταξὺ ἐπιλεγόμενα, 
τὴν μίαν ἐπιθεὶς, οὕτω τὸν ἀριθμὸν τῶν ἑδδομήχοντα 
ἑδδομάδων ἀφωρίσατο. Λέγει δ᾽ οὖν" « Καὶ γνώση, 
xal συνήσεις ἀπὸ ἐξόδου λόγου τοῦ ἀποχριθῆναι xal -— - i 
τοῦ οἰχοδομήσαι Ἱερουσαλὴμ ἕως Χριστοῦ ἡγουμέ--. 
vou, ἐδδομάδες ἑπτὰ, xal ἑδδομάδες ἐξηχονταδύο. me 
Εἴθ᾽ ἕτερά τινα μεταξὺ ἐπαγαγὼν, τὴν τελευταία-- 
προστίθησι, φήσας" « Καὶ δυναμώσει διαθήχην πολλο δῖα 
ἑδδομὰς μία. » Ὅτι δ᾽ οὐ μάτην ταῦτα, οὐδ᾽ ἄνα |. 
τῆς θείας ἐπιπνοίας ἐσχεδίασται, πάνθ᾽ ὄντιναοῦ- -ὸν 
τῶν ὡς Θεοῦ ῥήμασιν αὐτοῖς προσεχόντων ipo, 
σειν ἡγοῦμαι. Τοῦτο μὲν οὖν πρῶτον ἡμῖν MPs 
ἔδοξεν ἐπισημήνασθαι, χαταλιπεῖν τε τοῖς bri 
νουσι τὴν τοῦ ζητηθέντος ἀχριδῇ λύσιν. Εἰ Ob χρὴ --χαὶ 
ἡμᾶς τὸ ἐπεισιὸν μὴ ἀποχρύψασθαι, φημὶ xa" dil τὲ. 
ραν διάνοιαν ἦτοι ἐχδοχὴν τὸν ἐν τῇ προχειμένῃ wr ga- 
φῇ δηλούμενον Χριστὸν ἡγούμενον, χατὰ τὰ, « "ΑΆ «ὐ 
ἐξόδου λόγου τοῦ ἀποχριθῆναι xal τοῦ olxoBoj. men 
Ἱερουσαλὴμ ἕως Χριστοῦ ἡγουμένου, » οὐχ ἄλλον εἶ- 

ναι τοῦ χαταλόγου τῶν μετὰ τὴν προφητείαν, xa τὴν 

ἀπὸ Βαδυλῶνος ἐπάνοδον, ἡγησαμένων τοῦ λαοῦ ἀρ- 
χιερέων, οὖς Χριστοὺς ἔθος ἀποχαλεῖν τῇ Γραφῇ. 
Μόνους γὰρ τούτους χαθηγήσασθαι τοῦ ἔθνους, ἀρξχ“- 
μένους ἀπὸ Ἰησοῦ τοῦ Ἰωσεδὲχ, τοῦ ἑερέως τοῦ με- 
γάλου, μετὰ τὴν ἀπὺ Βαδυλῶνος ἐπάνοδον, xai μέ- 

χρι τῶν χρόνων τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χρι- 


ΝΣ 


x. 


) 


y 





Quos si ad quadringentos septuaginta quinque ad- [) στοῦ παρουσίας παρειλήφαμεν. Οἶμαι γοῦν τὸν με- 


dideris, hebdomadas Lxx conficies. » Hactenus qui- 
dem Africanus. Quod si nos quoque oportet in 
ejusmodi locos propriam commemorationem in 
medium afferre, dico non frustra neque temere 
divisionem ab oraculo esse factam septuaginta 
hebdomadarum. Nam cum eas diviserit in primas 
septem, ac deinde in alias sexaginta duas, et post 
plurima , qux media interponuntur, unam reliquam 
adjecerit, eo modo numerum septuaginta hebdo- 
madum complevit. Dicit igitur : « Et cognosces et 
intelliges ab exitu sermonis, ut respondeatur, et 
sedificetur lerusalem usque ad Christum ducem, 
hebdomades septem, et hebdomades sexaginta ἀπ.» 
Deinde alijs quibusdam interpositis rebus, novissi- 


ταξὺ χρόνον τῆς τούτων προστασίας, xa" ὃν ἡγή- 
σᾶντο, δηλοῦσθαι διὰ τοῦ, « ᾿Απὸ ἐξόδου λόγου τοῦ 
ἀποχριθῆναι xal τοῦ οἰχοδομῆσαι Ἱερουσαλὴμ tw; 
Χριστοῦ ἡγουμένου, ἑδδομάδες ἑπτὰ, χαὶ ἑδδομάδες 
ἑξηχονταδύο" » τῶν ἐτῶν δὲ τὰς ἑθδομάδας, συναγο- 
μένας εἰς ἔτη τετραχόσια ὀγδοήχοντα τρία, ἀπὸ τῆς 
Κύρου βασιλείας ἐπὶ τὴν Ῥωμαίων παρεχτείνεσθαι 
ἀρχὴν, xa0' ἣν Πομπήϊος Ῥωμαίων στρατηγὸς ἐπι- 
στὰς τοῖς Ἱεροσολύμοις, εἷλε μὲν πολιορχίᾳ τὴν πό- 
λιν, τὸ δὲ πᾶν ἔθνος δυῦλον Ῥωμαίοις χατεστήσατο, 
ὡς χαὶ φόρους ἐξ ἐχείνου τελεῖν, χαὶ τοῖς Ῥωμαίων 
πειθαρχεῖν ἐπιτάγμασιν. "Eri τοῦτον γοῦν τὸν χρό- 
νον ὁ τῶν τετραχοσίων ὀγδοήχοντα τριῶν ἑτῶν περι- 
ορίζεται ἀριθμὸς, ἐφ᾽ ὅν χαὶ χατέληξαν οἱ χατὰ 481 


615 


EUSEBII ΟΕ ΘΑΒΙΕΝΘΙΘ OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


dec, et Zorobabel [filius Salathiel, cum adhuc A ἀπὸ τῆς Δαρείου χαταριθμεῖσθαι βασιλεία: 


393 viverent, 1inbo instaurationi templi prefue- 
runt, prophetia munus interim exercentibus Ag- 
goo ct Zacharia, post quos Esdras et Nehlemias de 
Babylone itidem reversi, murum cireumdederunt 
civitati. Tunc autem pontificatum administrabat 
Joachim, qui Jesu filii Joscdec filius fuerat, post 
quem successit E!iasib ; deinde Jodae, quem secu- 
tus est Jonatlias; hunc excepit Jaddus. llorum 
etiam apud Esdram fit mentio, his verbis : « Et Je- 
sus genuit Joachim, ei Joachim genuit Eliasib, ct 
Eliasib genuit Jodae, et Jodae genuit Jonathan, ct 
Jonathan genuit Jaddum **. » Tempore autem hujus 
Jaddu, Alexander Macedo Alexandriam condidit, ut 
Josephus scriptum reliquit, et llierosolyma ingres- 
sus Deum adoravit. Mortuus est autem Alexander 
ineunte centesima et quarta. decima. olyinpiade, 
post Cyrum ducentis triginta sex annis, qui apud 
Persas regnare ccpit ineunte. olympiade quinta 
supra quadragesimani, Post mortem vero Alexandri 
Macedonis, οἱ post quem proxime diximus pontili- 
cem, Onias ipse quoque pontificatus honore susce- 
p:o, genti przefuit : cujus temporibus cum Seleucus 
Babylonem cepisset, Asi:e sibi diadema circumde- 
dit, anno post Alexandri mortem duodecimo. Ad 
quem a Cvro incipientibus, omnis temporis summa 
annorum ducentorum quadraginta octo colligitur. 
Ab hoc ipso tempore Grxcorum regnum numerare 
incipit Machab:zorum historia. Ceterum, post 
Oniam Judzorum suscepit principatum pontifex 
Eleazarus, sub quo LXX viri divinas interpretati 
Scripturas, Alexandrinis bibliothecis dedicarunt. 
Post hunc secutus est alter Onias: cui successit 
Simon, cujus tempestate Jesus filius Sirach fama 
celebris fuit, qui Sapientiam titulo omnia virtutum 
genera profitentem composuit. Post quem alius eo- 
dem cuin. prioribus nomine Onias przfuit. ITujus 
pontificis tempore Antiochus, cum Judaos obsidio- 
ne fatigasset, Grecorum ritibus uti eoegit. [lunc 
seculus Judas, cognomento Machabaus, dum rebus 
Jud:orum przest, regionem ab impiis et profanis 
expurgatam liberavit. Cui succedit frater Jonathas, 
deinde Simon : sub cujus mortem regni quod apud 
Syros viguit, annus numeratur septimus etl septua- 
gesimus supra centesimum, ad quod sane tempus 
primus, qui Machabaeorum vocatur liber, historiam 
deducit, ac deductam relinquit. 39/& Itaque a 
primo anno Cyri, reguique Persarum, ad eztremum 
historie Machabzorum finem, Simonisque pontifi- 
cis mortem, anni colliguntur quadringeuti viginti 
quinque. Posthac vero Jonathas, ut scribit Jose- 
phus, pontificatum exceptum per annos viginti no- 
vem administrat. Hunc secutus AristoLulus, annum 
unum przest. Hic primus post reditum de Babylo- 
ne ad pontificiam dignitatem amplius regium dia- 
dema additum sibi imposuit. Iluic succedit et rex 
idem et pontifex Alexander, qui et ipse annos 


ἘΣ ]] Esdr. xr), 10, 11, 


vst, καθ᾽ ὃν αὖθις 'Insouc ὁ τοῦ "Imctütx, x: 
θάδελ ὁ τοῦ Σαλαθιὴλ εἰς &xslvov τὴν ζωὴν τ 
ναντες, ἄμφω προέστησαν τῆς τοῦ ἱεροῦ ἀνανι 
προφητευόντων ᾿Αγγαίου xai Ζαχαρίου" μ 
"Ἔσδρας xa Νεεμίας, ὁμοίως Ex Βαθυλῶνα 
θόντες, τὸ τεῖχος ἐδείμαντο τῇ πόλε:, τὴν dy 
σύνην διέποντος Ἰωαχείμου ᾿ παῖς δὲ οὗτος d 
σοῦ τοῦ Ἰωσεδέχ " μεθ᾽ ὅν διαδέχεται τὴν dp 
σύνην Ἐλιασοῦδος" ἔπειτα Ἰωδαέ" μεθ᾽ c 
θαν- μεθ' ὅν Ἰχδδοῦς. Τούτων μέμνηται ; 
Ἔσδρα γραφὴ, λέγουσα " « Καὶ 'Insoo; ἐνένπ' 
Ἰωαχεὶμ, χαὶ Ἰωαχεὶμ ἐγέννησε τὸν "Eus 
ἙἘλιασὶθ ἐγέννησε τὸν Ἰωδαὲ, xai Ἰωδεὶ ivi 
τὸν Ἰωνάθαν, xat Ἰωνάθαν ἐγέννησε civ Toi 
Κατὰ τοῦτον τὸν Ἰαδδοῦ 6 Μαχεδὼν "Ada 
᾿Αλεξάνδρειαν χτίξει, ὡς Ἰώσηπος ἱστομὶ, ἡ 
μενός τε εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα, τῷ θεῷ spa 
Τελευτᾷ ὃὲ τὸν βίον ᾿Αλέξανδρος ἐν ἀρχῇ Sj 
τοστῆς xal τεσσαρεσκαιδεχάτης Ὀλυμτιάνο 
ἕτη διαχόσια τριάχοντα Ex Κύρου, ὃ; tied 
Περσῶν χατὰ τὸ πρῶτον ἕτος πέμπτης χδὶι τ 
στῆς Ὀλυμπιάδος. Μετὰ δὲ τὴν τελευτὴν Ὁ 
δρου τοῦ Μαχεδόνος, xal μετὰ τὸν δηλωθα 
ιερέα, Ὀνίας ἡγεῖται τοῦ ἔθνους, τῆς curiis 
χαὶ αὐτὸς ἐπειλημμένος τιμῆς xat ὧν Dn 
Βαδυλῶνα χρατήσας, τὸ τῆς ᾿Ασίας ipis 
δημα ἕτει δωδεχάτῳ μετὰ τὴν ᾿Αλεξάνδρου a 
xa0' ὃν συνάγετα! ὁ πᾶς χρόνος ὁ ἀπὸ Kip? 
διαχόσια τεσσαραχονταοχτώ. Ἐντεῦθεν τὴ) 
νων βασιλείαν ἡ τῶν Μαχκαθαίων γραφὴ xf? 
σθαι ἄρχεται. Μετὰ δὲ τὸν Ὀνίαν ἡγεῖται 
δαίων ἀρχιερεὺς Ἐλεάξαρος, καθ᾽ ὃν οἱ 
χόντα, τὰς θεία: ἑρμηνεύσαντες l'o19Xo 
᾿Αλεξάνδρειαν βιδλιοθέχαι; ἀνατεθείχσα᾽ 
ἕτερος "Ovíac, ὃν διαδέχεται Σίμων, χαῖ ὃ 
ὁ τοῦ Σιρὰχ ἐγνωρίξετο, ὁ τὴν καλουμένη! 5 
τον Σοφίαν συντάξας * μεθ᾽ ὃν ἕτερος ép 
πρόσθεν Ὀνίας ἡγεῖται, xa0' ὃν ᾿Αντίοχος, ' 
δαίους πολιορχέσας, Ἑλληνίζειν χατηνάγαδι 
ὃν προστὰς τῶν πραγμάτων Ἰούδας, ὁ ἐδ 
λίαχχαθαϊος, ἐξεχάθηρε τῶν ἀσεζῶν τὴν n 
ὁ ἀδελφὸς Ἰωνάθης διαδέχεται " xal πάλιν 5 
χατὰ τὴν τελευτὴν ξύδομον xal E60oyrX" 


Ὁ ἑκατοστὸν ἔτος ἐξαριθμεῖται τῆς χατὰ Συρίδ 


ἢ τε πρώτη χαλουμένη τῶν Μακκαδαίων ἢ 
τοῦτο τοῦ χρόνου κατέλυσε τὴν ἱστορίαν. ἴ 
άγεσθαι ἀπὸ πρώτου ἔτους Κύρον xal Περ’ 
λείας ἐπὶ τὸ τέλος τῆς τῶν Μαχχαθαίων 1p 
ἐπὶ τὴν Σίμωνος τοῦ ἀρχιερέως τελευτὴν, E 
χόσια εἰχοσιπέντε * μεθ᾽ ἃ Ἰωνάθης τὴν à 
νην, ὡς ὁ Ἰώσηπός φησι, διαδέχεται ἐπὶ ἔτι 
xaX εἴχοσι " μεθ᾽ ὃν ᾿Αρ'στόθουλος ἐνιαυτὸν 
ὃς πρῶτος μετὰ τὴν ἀπὸ Βαδυλῶνος ἐπό' 
δημα βασιλιχὸν περιτίθεται πρὸς τῇ ἀρχ 
Τοῦτον διαδέχεται ᾿Αλέξανδρος, βασιλεὺς 
ἀρχιερεὺς, ἔτεσι xai αὐτὸς ἑπιὰ xal εἴχοσ 


019 


ELSED:] CASARIENSIS OPP. PARS TI. — APOLOGETICA. 


620 


adjungit : c Et respondit angelus Domini et dixit : A ματι θεωρήσας ὁ Δανιὴλ τὸν χρόνον, σημειοῦτα: 


Domine omnipotens, quousque misereberis Jerusa- 
lem et urbium Juda, quas despexisti hunc septua- 
gesimum annum δ᾽.» Hoc igitur ipsum tempus 
Daniel cum divino Spiritu afflatus vidisset, his ver- 
bis notavit: « Ego Daniel intellexi in libris nume- 
rum annorum, de quo factus est sermo Domini ad 
Jeremiam prophetam, ut complerentur desolationis 
Jerusalem septuaginta anni, et dedi faciem meam ad 
Dominum Deum meum, ut orarer ac deprecarer ^.» 
Deinde post deprecationem angelus, qui illi se- 
ipsum ostendit, ea divinat, αι ad septuaginta 
hebdomadas pertinent, et tempus unde nnmerandi 
initium capiendum est, significat dicens : « Et co- 
gnosces et intelliges ab exitu sermonis ut respon- 


deatur et :edificetur Jerusalem usque ad Christum D 


ducem. » Porro autem a Cyro primum responsum 
est, ut sedificaretur Jerusalem, nec tamen ipsum 
opus effectum est, cum id vicini undique prohibue- 
rint. Postea vero cum Darius jusserit, eoque re- 
gnante absolutum sit templi zdificium, inde ab hoc 
ipso tempore prophetze Daniel oraculum sui even- 
tus initium sumit, cujus verba illa sunt, « ut respon- 
deatur οἱ :edificetur Jerusalem , » in quo etiam il- 
jud dictum eat : « Ego Daniel intellexi in libris nu- 
merum annorum, 3996 de quo factus est sermo 
Domini ad Jeremiam prophetam, ut complerentur 
desolationis Jerusalem septuaginta anni. »Anno igi- 
tur Darii .secundo apparet completos esse annos il- 
los septuaginta, ut nos omni ratione oporteat se- 
ptuaginta hebdomadum initium facere a txvi olym- 
piade, atque a Darii anno secundo, in quo omnis 
illa urbis Jerusalem zdificatio absoluta est : inde 
igitur si tempora qux: sequuntur numeres, invenias 
ad ipsum usque HeroJem et monarcham Romano- 
rum Augustam, sub quibus Salvatoris nostri ortus 
vit? hominum illuxit, quadringentos octoginta tres 
annos contineri, qui septem et sexaginta duarum 
hebdomadum summam secundum ipaius Daniel 
prophetiam conficiunt. À sexagesima enim sexta 
olympiade ad centesimam ootogesimam sextam in- 
termedie olympiades colliguntur centum οἱ viginti 
una : qui sunt anni quadringenti octoginta quatuor, 
singulis utique olympiadibus quaternos annos con- 
tinentibus. Quo tempore Augustus Romanorum 
rex quintum decimum sui regni annum agens, et 
A:gyptum et reliquum orbem terrarum imperium 
obtinet; sub quo primus alieni generis IHerodes Ju- 
dzorum accipit regnum, et Salvator Dominusque 
noster Jesus, qui Christus est Dei, nascitur, dum 
videlicet et ortus illius tempus, et septem ac sexa- 
ginta duarum hebdomadum finis, de quibus loqui- 
tur propheta Daniel, in idem concurrunt, post quas 
cum segregetur, ct longius post plurima ea videlicet 
qua in medio prophetice predicuntur, amandetur 
una, qua reliqua est, hebdomada, castera omnia 
quecunque inter mediam oraculi predictionem 
dicta sunt, perficiuntur , quz in hunc modum ipsa 
** Zachar. 1, 19. ** Dan. 1x, 2,5 


λέγων « Ἐγὼ Δανιὴλ cuvrxa £v ταῖς βίδλοις τὸν 
ἀριθμὸν τῶν ἐτῶν, περὶ οὗ ἐγενήθη λόγος Κυρίου 
πρὸς Ἱερεμίαν τὸν προφήτην, εἰς συμπλήρωσιν ἐρη- 
μώσεως τῆς Ἱερουσαλὴμ, ἑθδομήχοντα ἔτη, xal 
ἔδωχα τὸ πρόσωπόν μου πρὸς Κύριον τὸν Θεόν μου, 
τοῦ ἐχξυτῆσα: προσευχὴν xal δέησιν. » Εἶτα μετὰ 
τὴν εὐχὴν ἐπιφανεὶς αὐτῷ ὁ ἄγγελος θεσπίζει τὰ 
περὶ τῶν ἐύδομήχοντα ἐόδομάδων, χαὶ τὸν χρόνον 
ὅθεν δεῖ ἄρχεσθαι ἀριθμεῖν, σημαίνει, λέγων " e Καὶ 
γνώσῃ καὶ συνήσεις ἀπὸ ἐξόδου λόγου, τοῦ ἀποχρι- 
θῆναι χαὶ τοῦ οἰχοδομῆσαι Ἱερουσαλὴμ, ἕως Χριστοῦ 
ἡγουμένου. » Γέγονε μὲν οὖν ἀπόχρισις πρώτη 
Κύρον, οἰκοδομηθῆναι τὴν Ἱερουσαλὴμ, οὐ μὴν εἰς 
ἔργον ἐχώρησε, τῶν περιοίχων χεχωλυχότων " Aa- 
ρείου δὲ μετὰ ταῦτα χελεύσαντος, χαὶ τῆς οἰχοδομῆς 
τοῦ ἱεροῦ xat' αὐτὸν συντελεσθείσης, d) τοῦ Δανιὴλ 
ἐντεῦθεν προφητεία τὴν χαταρχὴν τῆς ἐχδάσεως 
ἑλάμδανεν, f, τε φάσχουσα " « ᾿Απὸ ἐξόδου λόγου, 
τοῦ ἀποχριθῆναι xal τοῦ οἰχοδομῆσαι Ἱερουσαλὴμ .» 
xai δι᾽ ἧς εἴρηται “ « Ἐγὼ Δανιὴλ συνῆχα ἐν ταῖς 
βίδλοις τὸν ἀριθμὸν τῶν ἑτῶν, περὶ οὗ ἐγενήθη λόγος 
Κυρίου πρὸς Ἱερεμίαν τὸν προφήτην, εἰς συμπλή- 
ρωσιν ἐρημώσεως Ἱερουσαλὴμ, ἑἐδδομήχοντα ἔτη.» 
Κατὰ γωῦν τὸ δεύτερον ἔτος Δαρείου ἢ συμπλή- 
ρωσις τῆς ἑδδομηκχονταετηρίδος ἀποδέδειχται πεῤαιω- 
θεῖσα, ὥστε ἐξ ἅπαντος ἄρχεσθαι δεῖν ἣμᾶς τῶν 

ἑθδομήχοντα ἑδδομάδων ἀπὸ τῆς ἑξτχοστῆς xal ἕχτης 

Ὀλυμπιάδος, xal ἀπὸ δευτέρου ἔτους Δαῤείου, ἐν 

ᾧ τὰ τῆς οἰκοδομῆς περαιοῦται. Ἐντεῦθεν γοῦν εἰ 

τοὺς ἑπομένους χρόνους ἀριθμήσεις, εὕροις ἂν ἐπ᾽ 

αὐτὸν Ἡρώδην μόναρχόν τε Ῥωμαίων Αὔγουστον, 

χαθ᾽ οὃς ἡ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπέφανε τῷ βίῳ γέ- 

νεσις, τὰ τετραχόσια ὀγδοήχοντα τρία ἕτη, al εἰσιν 

ἑπτὰ xal ἑξηχονταδύο ἑδδομάδες, χατὰ thy τοῦ 

Δανιὴλ προφητείαν περιοριζόμενα. Ἀπὸ γὰρ τῆς 

ἑξηχοστῆς xai ἔχτης Ὀλυμπιάδος ἐπὶ τὴν ἐχατοστὴν 

ὀγδοηχοστὴν ἔχτην γίνονται Ὀλυμπιάδες μεταξὰ 

ἑχατὸν εἰχοσιμία, ἔτη τετραχόσια ὀγδοήχοντα τέθ- 
capa, τετραετίαν τῆς Ὀλυμπιάδος ἐπεχούσης, xs 
ὃν καιρὸν Αὔγουστος Ῥωμαίων βασιλεὺς, πεντεχεαι- 
δέχατον ἔτος τῆς βασιλείας ἐπέχων, Αἰγύπτῳ 
χρατεῖ, καὶ τῆς λοιπῆς οἰχουμένης, ὑφ᾽ οὗ πρῶτος 
ἀλλόφυλος Ἡρώδης τὴν τῶν Ἰουδαίων ἐγχειρίζεται 


Ὁ βασιλείαν. Γεννᾶται δὲ ὁ Σωτὴρ καὶ Κύριος ἡμῶν 


Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, χατὰ τὸ αὑτὸ συντβι» 
χόντων τῶν χρόνων τῆς γενέσεως αὐτοῦ καὶ τῆς 
συμπληρώσεως τῶν παρὰ τῷ Δανιὴλ ἑπτὰ καὶ Uk- 
κοντα δύο ἑδδομάδων΄. μεθ᾽ ἃς διῃρημένης καὶ μακρὰν 
ἀπεσχοινισμένης, μετὰ πλεῖστα ὅσα τὰ μεταξὺ προ». 
φητευόμενα, τῆς λειπούσης μιᾶς ἑξδομάδος, τὰ λοι 
πάντα διὰ μέσου τῆς τοῦ χρησμοῦ προῤῥήστωξ 
εἰρημένα ἐπιτελεῖται, Ἅ xal αὐτὰ τοῦτον ἔχε: ^ 
τρόπον " « Μετὰ τὰς ἑδδομάδας τὰς ἑπτὰ xal ἕξηχε 
ταδύο ἐξολοθρευθήσεται χρίσμα, xaX χρῖμα οὖκ ἔσ' 
ἐν αὐτῷ * xaX τὴν πόλιν xal τὸ ἅγιον διαφθερεῖ € 
τῷ ἡγουμένῳ τῷ ἐρχομένῳ, καὶ ἐχχοπήσονται 
χαταχλυσμῷ, xai ἕως τέλους πολέμου συντετμημῖν 


621 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. VIII: 


632 


ἀφανισμοὶς. » Καὶ ταῦτα δὲ ἐναργῆ τὴν Éx6acw A quoque se habent : « Post. hebdomadas septem ct 


εἴληφε κατ᾿ αὐτὸν Αὔγουστον xat Ἡρώδην, εἰς ob 
πὰς προειρημένας ἑπτὰ ἑδδομάδας συγχεφαλαιοῦσθαί 
φάμεν. Ὁδῷ γοῦν χαὶ τάξει τοῦ χατὰ τὴν ἀρχιερω- 
σύνην χρίσματος, μέχρι τῶν Ἡρώδου xal Αὐγούστου 
χρόνων διαρχέσαντος, τῆς δὲ διαδοχῆς τῶν πάλαι 
ἀρχιερέων ἐπὶ ᾿Αλέξανδρον τὸν "Yoxavou πατέρα 
περιγραφείσης, Ἡρώδης τὸν Ὑρχανὸν ἀνελὼν, 
οὐχέτι τοῖς ix πατέρων διαδόχοις ἐπιτρέψαι λέγεται 
τὴν λειτουργίαν, ἀλλά τισιν ἀσήμοις xal ἀφανέσιν 
ἀνθρώποις. Τοῦτο δὲ xaX ὁ χρησμὸς προλαδὼν ἐπε- 
θέσπισεν, εἰπών " « Καὶ μετὰ τὰς ἑδδομάδας τὰς 
ἑπτὰ xai ἑξηχονταδύό ἐξολοθρευθήσεται χρίσμα, χαὶ 
χρῖμα οὐχ ἔστιν ἐν αὐτῷ " » ὅπερ σαφῶς xal λοιποὶ 
τεθείχασιν ἑρμηνευταί * ὁ μὲν ᾿Αχύλας φήσας " « Καὶ 


μετὰ τὰς ἑπτὰ ἑδδομάδας xaX ἑξηκονταδύο ἐξολοθρευ- B 


θήσεται tàstgpévoc, xat οὐχ ἔστιν αὐτῷ * » ὁ δὲ 
Σύμμαχος" « Καὶ μετὰ τὰς ἑῤδομάδας ἑπτὰ xaX ἐξη- 
χονταδύο ἐχχοπήσεται Χριστὸς, χαὶ οὐχ ὑπάρξει αὐτῷ.» 
Ὅθεν μάλιστα παρίστασθαί μοι δοχεὶ Χριστὸς ἡγού- 
μενος εἶναι ὁ χατὰ τὴν ἡμετέραν ἀπόδοσιν δεδηλωμέ- 
νος. Μετὰ γοῦν τὴν τῶν εἰρημένων ἑδδομάδων συμπλήῆ- 
ρωσιν, 1 ἐξολοθρευθέσεται Χριστὸς, νφησί. Τίς δὲ οὗτος 
$6 ἡγούμενος, καὶ ὁ χατὰ διαδοχὴν ἐξ ἱερατιχοῦ γένους, 
τοῦ ξθνους προεστώς ; Διέμενε γοῦν οὗτος εἰς ὅσον 
οὕπω τὰ τῶν ἐύδομάδων ἐπληροῦτο " ἐπειδὴ δὲ τέλος 
ἐλάμδανον αὗται, ἀχολούθως τῇ προφητείᾳ ἐξεχόπη 
ὁ ἐχ διαδοχῆς γένους, τοῦ ἔθνους προεστώς. Οὗτος 
& ἢ» Ὑρχανὸς, ὃν αὑτὸς Ἡρώδης ἀνελὼν, τὴν χατὰ 


«οὔ ἔθγου: βασιλείαν μηδὲν αὐτῷ διαφέρουσαν ὑφαρ- C 


πκάζει, πρῶτός τε αὐτὸς ἀλλόφυλος ἡγεῖται. Οὐ 
μόνος δὲ ἄρα ὁ Ὑρχανὸς Χριστὸς ὧν, xal τῶν κάλαι 
ἀρχιεοέων ὕστατος, ἐξεχόπη, ἀλλὰ xai dj £x προγό- 
νῶν ἄνωθεν ix τῶν πρόπαλαι ἀρχιερέων χατιοῦσα 
&aboyn, αὐτό τε τὸ χατὰ νόμους χρίσμα οὐχ 
ἔτι χατὰ χρίσιν γινόμενον, ἁτάχτως δὲ xal συγχε- 
χυμένως, οὐ xatà τὰ παρὰ Μωῦσεϊζ νενομοθετη- 
μένα,συνέτρεχς δὲ ὁμοῦ πάντα ἀχολούθως τῇ προ- 
φητείᾳ φησάσῃ " « Ἐξολοθρευθήσεται χρίσμα, xal 
χρῖμα οὐχ ἔστιν ἐν αὐτῷ.» Μάρτυς δ᾽ ἀξιόχρεως 
«τούτων ὁ ἐξ αὐτῶν Ἑθδραίων Ἰώσηπος, ὧδέ πως 
ἱδτορῶν τὰ χατὰ τοὺς χρόνους ἐν ὀχτωχαιδεχάτῳ 
Sj ᾿Ιουδαϊχῆς ᾿Αρχαιολογίας" « Τὴν δὲ βασιλείαν 
Ἡρώδης παρὰ Ῥωμαίων ἐγχειρισθεὶς, οὐχ ἕτι τοὺς 


sexaginta duas peribit unctio, et judicium non est 
in ea; et civitatem et sanctum disperdet cum duce 
venturo : et excidetur in diluvio, et usque ad finem 
belli in compendium redacti, internecionibus. » Et 
hzc quidem perspicuum exitum nacta sunt Augusti 
Herodisque temporibus : in quos eas, de quibus 
dicebamus, septem hebdomadas consummari affir- 
mamus. Nam cum suum progressum atque ordinem 
pontificia illa unctio usque «ἃ Herodem et Augu- 
stum constanter servaverit, et veterum pontificum 
successio in Alexandro Hyrcani patre terminetur, 
Herodes ipso Hyrcano interfecto 397 non amplius 
iis, qui a parentibus succedendi jus babcrent, mi- 
nisterium illud concessisse dicitur, sed ignobilibus 
quibusdam obscurisque hominibus, Sed etiam ora- 
culum hanc ipsam rem anticipans divinavit, his 
verbis : « Et post hebdomadas septem et sexaginta 
duas peribit unctio, et judicium non est in ea. » 
Quod quidem perspicue reliqui quoque posuerunt 
interpreles : Aquila quidem sic : « Et post septem 
hebdomadas et sexaginta duas peribit uncius, et 
non est ei. » Symmachus autem sic: « Et post 
hebdomadas septem et sexaginta duas excidetur 
Christus, et non aderit ei. » Ex quo maxime mihi 
constare videtur, Christum ducem esse eum, quem 
expositio nostra deciaravit. Post 'eas igitur de qui- 
bus diximus completas hebdomadas, 4 peribit Chri 
stus, » inquit. Sed quis tandem hic Christus, nisi 
dux qui legitime succedens ex pontificio genere, suze 
genti praeesset ? Mansit igitur hic Christus, quandiu 
bebdomades illa duraverunt; ubi autem illarum 
finis advenit, excisus est, qui de generis successio- 
ne genti praeesset. Porro hic fuit Hyrcanus, quem 
cum Herodes interfecisset, regnum prolinus quod 
ad ipsum nihil spectabat, arripuit, primusque ipse 
prefuit ex alieno genere. Caeterum non solus Hyr- 
canus, qui Christus erat, et priscorum pontificum 
novissimus, excisus est, sed etiam ea qua altius a 
majoribus longeque superioribus pontificibus repe- 
tita fuerat successio, ipsaque legitima unctio : 
quippe qua non ultra ex judicio facta sit, sed in- 
ordinate et confuse, non seeundum ca, qua Moscs 
in suis legibus sanxerat, concurreruntque in unum 


iz-02 ᾿Ασαμωναίου γένους (οὗτοι δὲ ἧσαν οἱ χαλού- D omnia, quemadmodum prophetia praedixerat, illis 


Mw Maxxa6aio), χαθίστησιν ἀρχιερεῖς, ἀλλά 
τινας ἀσήμους xal μόνον ἐξ 'E6paltv ὄντας, πλὴν 


bv; ᾿Αριστοθούλου, ὃν Ὑρχανοῦ υἱὸν ὄντα, χατα- 


Φτήσας ἀρχιερέα, τῇ ἀδελφῇ αὐτοῦ συνῴχησε Μαριάμ.- 
Ὁ. τὴν τοῦ πλήθους πρὸς αὐτὸν θηρώμενος εὔνοιαν 
δὰ τὴν Ὑρχανοῦ μνήμην. Εἶτα δεδιὼς μὴ πρὸφ᾽ τὸν 
'λριστόδουλον πάντες ἀποχλίνωσιν, ἀνεῖλεν αὐτὸν ἐν 
Ἱεριχοῖ, τνιγῖναι μηχανησάμενος χολυμδῶντα, χαθ- 
& ἤδη δεδηλώχαμεν. Μετὰ τοῦτον οὐχ ἔτι τοῖς 
ἰχγόνοις τῶν ᾿Αταμωναίου παίδων τὴν ἀρχιερωσύνην 
ξίστευσεν. Ἕπραξε ὃὲ ὅμοια τῷ Ἡρώδῃ περὶ τῆς 
πταστάσεως τῶν ἀρχιερέων, ᾿Αρχέλαός τε ὁ παῖς 
ὑτοῦ, xai μετὰ τοῦτον Ρωμαῖοι τὴν τῶν ᾿ἸΙουδαίων 
ἰσσιλείαν παρειληφότες. » Πάλιν ἐν ἑτέροις ταῦτα 


verbis : « Peribit unctio, et judicium non est iu 
ea. » Atque optimus hujusce rei tesiis est Hebraicus 
auctor Josephus, qui in xvi Judaice  Antiquitaiis 
libro, qux» ad illa tempora pertinent, in hunc mo- 
dum exponit : « Herodes autem, regni administratio- 
ne a Romanis accepta, nullos amplius ex Ásamo- 
nao genere (hi autem erant qui Machab:i vocan- 
tur) pontifices declarat, sed ignobiles quosdam et 
ab Hebraeis tantummodo oriundos, preter unum 
Aristobulum, qui Hyrcani filius fuit. Hunc enim 
cum pontificem declarasset, sororem ejus Mariam- 
mam duxit uxorem, quippe qui multitudinis erga 
illum captaret benevolentiam, propter llyrcani me- 
moriam, 3996 Ucinde veritus ne omnes ad Aris:G 


625 


EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS II, — APOLOGFETICA. 


621 


bulum desciscerent, hominem de medio sustulit, A περὶ αὐτῶν φησιν΄ « Ἡρώδης δὲ βασιλεύσας, τὴν 


dum esset in oppido Hierichunte. llli enim natant, 
vique interim sub aqua detento, necem est machi- 
natus, uti jam planum fecimus. Post hunc non am- 
plius ex Asamonzi prole oriundis pontificatum 
commisit. Herodem imitatus est in constitutione 
pontificum ejus filius Archelaus, et post hunc ipsum 
Romani, qui Judzeorum regnum occuparunt. » 
Rursus de iis alio in loco dicit hec : « Herodes au- 
tem rex ubi turrim hanc in idoneo loco sitam magno 
sumptu instruxit, Antoniam appellavit nomine : 
vestem przeterea pontificiam assumpsit, et eam quz 
deposita erat retinuit. Herodi similia patravit, qui 
ab ipso rex declaratus est Archelaus ipsius filius, a 
quo Romani accepto principatu, veste pontificis 


τε βάριν ταύτην ἐν ἐπιτηδείῳ τόπῳ χειμένην κατα- 
σχενάσας πολυτελῶς, ᾿Αντωνίαν χαλεῖ ὄνομα, xal 
τὴν στολὴν τὴν ἀρχιερατιχὴν λαμδάνει, τὴν δὲ χει- 
μένην χατεῖχε. πιστεύων οὐδὲν νεωτερίσειν τὸν 
λαὸν δι᾿ αὐτήν. Ἕπραξε δ᾽ ὅμοια τῷ Ἡρώδῃ καὶ ὁ 
ἐπικατασταθεὶς αὐτῷ βασιλεὺς ᾿Αρχέλαος, υἱὸς ὧν 
αὐτοῦ, παρ᾽ οὗ Ῥωμαῖοι διαδεξάμενοι τὴν ἀρχὴν, 
ἐχράτουν τῆς στολῆς τοῦ ἀρχιερέως ἀποχειμένης ἐν 
οἴχῳ λίθον οἰχοδομηθέντι, ὑπὸ σφραγῖδι. « Διὰ τούτων 
τὸ ἀποτέλεσμα παντί τῳ νομίζω χαταφανὲς γεγενῆ- 
σθαι τοῦ φήσαντος χρησμοῦ " « Καὶ μετὰ τὰς ἑδδο- 
μάδας τὰς ἑπτὰ xal ἑξηχονταδύο ἐξολοθρευθήσεται 
χρίσμα, καὶ χρῖμα οὐκ ἔστιν ἐν αὐτῷ. » "Ext δὲ μᾶλ- 
λον ὄψει πῶς εἴρηται τὸ,ε Κρῖμα οὐχ ἔστιν ἐν αὐτῷ,» 


qu: reposita erat sub signo in domoex lapide con- B τὸ ἄχριτον συνιδὼν τῆς τῶν ἀρχιερέων χαταστάσεως, 


atrucla obtinuerunt. » Ex his plane cuivis intel- 
lectum esse arbitror, quisnam fuerit eventus oraculi 
dicentis « : Et post hebdomadas vii et Lxu peribit 
unctio, et judicium non est in ea. » Magis etiam in- 
tueberis, quo sensu dictum sit illud : « Et judicium 
non est in ea,» si nullo judicio creatos pontifices eos, 
qui post Herodem, quique temporibus Salvatoris 
nostri fuerunt, consideraveris. Cum enim ex divina 
lege pontifex totum suz vitae tempus sacrum munus 
obire, idemque legitimo filio successori tradere ju- 
beretur, per ea tempora quz? modo explorabamus, 
post interitum sacrz unctionis, sicut prophetia si- 
gnificaverat, primus quidem Herodes, post Herodem 
vero etiam Romani, absque judicio, nulla servata 
lege, quos ipsi probassept, pontifices declarare in- 
stituerunt, plebeiis quibusdam viris atque ignobili- 
bus hunc honorem largientes, idque nominis ve- 
nale habere, et cauponum more pro eo pretium ac- 
cipere, modo hos, modo illos annua dignitate do- 
nàrites. Quocirca sanctus evangelista Lucas, dum 
predicandz Salvatoris nostri doctrine tempus de- 
scribit, hoc ipsum mihi notare videtur, cum ait :« In 
anno quinto decimo imperii Tiberii Czssaris, procu- 
rantePontioPilatoJudzam,tetrarchiam veroobtinen- 
tibus Herode, et Philippo,et Lysania sub principibus 
sacerdotum Annaet Caipha.» Namque ** hi duo quo 
tandem pacto eodem tempore fuissent pontifices, nisi 
legiqua de pontificibus sancita fuerat, vis illata fuis- 
set? 399 Hzc eadem Josephus quoque testificans, 
sic scribit : « ValeriusGratus, Romanorum impera- 
tor,cum Ánano pontifici sacrum munus abrogasset, 
Ismaelum Tupheba pontificem declaravit, cui item 
ipsii cum haud multo post honorem ademisset, 
Eleazarum, Anani pontificis filium, pontiücem creat. 
Deinde anno peracto hunc quoque rejicit, et Si- 
noni, Cathimi fllio, pontificatum tradit : huic quo- 
que non plus annuo honore perfuncto abiit tem- 
pus, et in locum ejus Josephus, qui etiam Caiphas, 
suffectus est. » ΠΟ necessario posui propter illud : 
« Peribit unctio, et judicium non est in ea, » qua 
ego quidem arbitror indubitatam demonstrationem 
hahere. His deinde adJit prophetia, « Et civitatem 
** Luc. 11i, 1. 


τῶν μετὰ Ἡρώδην, xal κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Σω- 
τῖρος ἡμῶν γεγενημένων. Τοῦ γὰρ κατὰ τὸν θεῖον 
νόμον ἀρχιερέως πάντα τὸν τῆς ζωῆς χρόνον τὴν 
λειτουργίαν διέπειν χεχελευσμένου ἐπὶ διαδόχε πα:δὶ 
γνησίῳ, κατὰ τοὺς ἐξεταζομένους καιροὺς, μετὰ τὸ 
ἐξολοθρευθῆναι τὸ χρίσμα, τῇ προφητείᾳ συμφώνως, 
πρῶτος μὲν Ἡρώδης, ἔπειτα δὲ xal Ῥωμαῖοι μετὰ 
τοῦτον, ἀχρίτως xal οὐ χατὰ τὸν νόμον, τοὺς ápyis- 
ρεῖς καθίοτω, o0; ἐδόχει αὐτοῖς, δη pottxolc τισι xat 
ἀσέμοις ἀνδράσι τὴν τιμὴν χαριζόμενοι, ἐπέπρασχόν 
τε xai ἐχαπήλευον τοὔνομα, ἄλλοτε ἄλλοις ἐνιαυσιαξον 
τὸ ἀξίωμα δωρούμενοι. Διό μοι boxet ὁ ἱερὸς εὐαγγε- 
λιστὴς Λουχᾶς, τὸν χρόνον τοῦ χηρύγματος τοῦ Σω- 
τῆρος ἡμῶν ὑπογράφων, σημειοῦσθαι τοῦτο, δι᾽ ὧν 
φησιν" « Ἕν ἕτει πεντεχαιδεχάτῳ τῆς ἡγεμονίας 
Τιδερίου Καίσαρος, ἡγεμονεύοντος Ποντίου Πιλάτου 
τῆς Ἰουδαίας, τετραρχούντων δὲ Ἡρώδου, καὶ éulz- 
που, χαὶ Λυσανίου, ἐπὶ ἀρχιερέως Ἄννα xaX Καϊάφα"» 
δὺο γὰρ οὗτοι κατὰ τὸ αὐτὸ ἀρχιερεῖς πῶς ἂν ἀγένοντο 
ἣ χαταλυθείσης τῆς περὶ τῶν ἀρχιερέων νομοθεσίας ; 
Τούτοις γοῦν χαὶ Ἰώσηπος ἐπιμαρτυρῶν ταῦτα γρά- 
φει" « Οὐαλέριος Γράτος Ῥωμαίων στρατηγὸς, παὺ- 
σας ἀρχιερᾶσθαι "Avavov, Ἰσμαῆλον ἀρχιερέα ἀπο- 
φαίνει τὸν Τουφήδα, καὶ τοῦτον μετ᾽ οὐ πολὺ psta- 
στήσας, Ἐλεάζαρον τὸν τοῦ ᾿Ανάνον τοῦ ἀρχιερέως 
υἱὸν ἀποδείχνυσιν ἀρχιερέα. Ἐνιαυτοῦ δὲ διαγενομέ- 
νου χαὶ τόνδε παύσας, Σίμωνι τῷ Καθίμου τὴν ἀρ- 
χιερωσύνην παραδίδωσιν. Οὐ πλέον δὲ xal τῷδ: 
ἐνιαυτοῦ τὴν τιμὴν ἔχοντι διεγένετο χρόνος, xaX Ἰώ- 
σηπος, ὃ τε Καϊάφας, διάδοχος ἣν αὐτῷ. » Ταῦτα 
ἀναγχαίως παρεθέμην διὰ τὸ, « ᾿Εξολοθρευθήσεται 
χρίσμα, xai χρῖμα οὐχ ἔστιν ἐν αὐτῷ, » ἃ xat ἡγοῦ“ 
μαι ἀναμφίλεχτον τὴν ἀπόδειξιν ἔχειν. Ἑξῆς τούτοις 
φησὶν ἡ προφητεία, « Καὶ τὴν πόλιν, xal τὸ ἅγιον 
διαφθερεῖ, σὺν τῷ ἡγουμένῳ τῷ ἐρχομένῳ. » "Ἔνθα 
πάλιν τὸν Ἡρώδην αὐτὸν, χαὶ τοὺς μετὰ αὐτὸν ἄρ- 
ξαντας ἐξ ἀλλοφύλου γένους ὑπολαμδάνω δηλοῦσθαι" 
ὡς γὰρ ἀνωτέρω ὠνόμαζε Χριστοὺς ἡγουμένους τοὺς 
ἀρχιερεῖς, λέγων, « ἕως Χριστοῦ ἡγουμένου " » τὸν 
αὐτὸν τρόπον μετὰ ἐχείνους χαὶ τὴν ἐχείνων χατά- 
παυσιν οὐχ ἄλλος ἡγούμενος ἐρχόμενος ἣ 6 δηλοιθεὶς 
ἐξ ἀλλοφύλου γένους, xat οἱ λοιποὶ ὅσοι καθεξῆς μετ᾽ 


625 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. Vlil. 


626 


kastvou; ἡγήσαντο τοῦ ἔθνους, σὺν οἷς xai μεθ᾽ ὧν, A et sanctum disperdet cum duce venturo. » Ubi ego 


ὡσπερεὶ συνεργοῖς χρώμενος, ὁ μισόχαλος xal τῶν 
ἀγαθῶν φθορεὺς, xat τὴν πόλιν χαὶ τὸ ἅγιον διαφθε- 
ρεῖν εἴρηται. Καὶ γὰρ διέφθειρεν ἀληθῶς ἅπαν τὸ 
ἔθνος, τοτὲ μὲν τὴν τῆς ἱερωσύνης τάξιν εἰς παρανο- 
μίαν ἄγων, τοτὲ δὲ τὸν πάντα λαὸν διαστρέφων, xai 
τὴν πόλιν, οὕτω τῶν πολιτῶν μεταφοριχῶς ὠνομα- 
σμένων, εἰς ἀσέδειαν ἐχχαλούμενος.Συνάδει 52 ἡμῶν 
«ἢ ἀποδόσει χαὶ ὁ ᾿Αχύλας τοῦτον ἑρμηνεύσας τὸν 
τρόπον" « Καὶ τὴν πόλιν xal τὸ ἅγιον διαφθερεῖ λαὸς 
ἡγουμένου ἐρχομένον. » Οὐ μόνον γὰρ ὁ ἐρχόμενος, 
ὁ χατὰ τὰ ἀποδεδομένα ἡμῖν δηλωθεὶς διέφθειρε τὴν 
πόλιν χαὶ τὸ ἅγιον, ἀλλὰ χαὶ ὁ τούτου λαός. Εἴποι δ᾽ 
ἄν τις οὐχ ἀπὸ σχοποῦ χαὶ τὸν Ῥωμαίων ἡγεμόνα 
διὰ τῶν προχειμένων δηλοῦσθαι, τόν τε τούτου Jalv, 


rursus οἱ ipsum Herodem, et eos qui post Hero- 
dem ex alieno genere imperaverint, puto intelligen- 
dos : nam quemadmodum superius nominabat 
Christos duces, cum in illis verbis pontifices dice - 
ret,« usque ad Cliristum ducem, » ita post eos, et nost 
eorum abrogationem, non alius fuerit venturus 
quam is qui dictus est.ex alieno gcnere, czeterique 
quicunque post illos deinceps genti prafucrunt, 
quibus tanquam adjutoribus utens, una cum iisdem 
ipse honesti inimicus bonorumque corruptor, οἱ 
civitatem et sanctum perditurus dicitur. Etenim 
vere perdidit tolam gentem, modo quidem sacer- 
doiii ordinem prater legem perturbans, modo vero 
cunctum populum pervertens, οἱ civitatem (sic enim 


δι᾿ οὗ νομίζω σημαίνεσθαι τὰ στρατόπεδα τῶν Ῥω- B cives. figurate nominantur) evocans ad impietatem 


μαίων ἀρχόντων. ἐξ ἐχείνου χρατησάντων τοῦ ἔθνους, 
οἵ xai τὴν πολιν αὑτὴν Ἱερουσαλὴμ, xai τὸν πάλαι ἐν 
αὐτῇ σεμνὸν xal ἅγιον νεὼν διέφθειραν. Ὑπὸ τούτων 
voov xai ἐξεχόπησαν ὡς ἐν χαταχλυσμῷ, xat ἕως 
τέλους πολέμου συντετμημένου ἀφανισμοῖς ἔφθασαν, 
ὥστε ἤδη, χατὰ τὴν προφγ τείαν, παντελῆ ὑπομεῖναι 
ἐρημίαν χατὰ τὴν χατὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιθου- 
λὴν αὐτῶν, μεθ᾽ ἣν xaX τὴν ἐσχάτην ὑπέμειναν πο- 
λιορχίαν. Ἔχεις xai ταῦτα ἀχριδῶς ἐν ταῖς γραφεί- 
edu, αὑτῷ Ἰωσήπῳ ἱστορίαις. Τούτων δὲ περὶ τῶν 
συμδεδηκότων τῷ Ἰουδαίων ἔθνει ἐν τῷ μεταξὺ 
χρόνῳ τῶν ἑπτὰ xal ἐξέχοντα δύο ἑδδομάδων προ- 
πεφητευμένων, ἀχολούθως ἡ δήλωσις τῆς ὑπὸ τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν χαταγγελθείσης χαινῆς Διαθήχης θε- 
σπίζεται. Τοσούτων γοῦν διὰ μέσου χαὶ μεταξὺ τῶν 
ἑπτὰ xal ἐξέχοντα δύο ἑδδομάδων εἰρημένων, ἐπιλέ- 
γεται’" «€ Καὶ δυναμώσει Διαθήχην πολλοῖς ἑδδομὰς 
μία, καὶ ἐν τῷ ἡμίσει τῆς ἑδδομάδος ἀρθήσεται θυσία 
χαὶ σπονδὴ, χαὶ ἐπὶ τὸ ἱερὸν βδέλυγμα τῶν ἐρημώ- 
σεων ἔσται, xal ἕως συντελείας χαιροῦ συντέλεια δο- 
θήσεται ἐπὶ τὴν ἐρήμωσιν. » Τίνα δὲ τρόπον χαὶ 
ταῦτα ἐπληροῦτο χατανοήσωμεν. Ἱστορεῖται δὲ ὁ 
τᾶς τῆς δ'δασχαλίας χαὶ παραδοξοποιίας ὁμοῦ τοῦ Σω- 
τῆρος ἡμῶν χρόνος τριῶν ἥμισυ γεγονὼς ἐτῶν, ὅπερ 
ἐστὶν ἑύδομάδος ἔμισυ. Τοῦτό πως Ἰωάννης ὁ 
εὐαγγελιστῆς ἀχριδῶς ἐφιστᾶσιν αὐτοῦ τῷ Εὐᾳγγε- 
λίῳ παραστέσει. Εἴη ἂν οὖν ἐόδομὰς ἐτῶν μία ὁ πᾶς 
χρόνος τις μετὰ τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ συνδιατριθῆς, 


et nefas; huic autem commentationi nostrae Aquila 
quoque concordat, qui interpretatus est. in hunc 
modum : « Et civitatem et sanctum disperdet popu- 
lus ducis venturi. » Non solum enim qui venturus 
fuit dux, quem nos superiore expositione prodidi- 
mus, corrupit civitatem et sanctum, sed etiam illius 
populus : preterea non forsitan quispiam a recto 
aberraverit si dixerit , etiam Romanum ducem iis- 
dem verbis designari, ejusque ducis populum. Per 
qua arbitror signiticari exercitus Romanorum prin- 
cipum, qui ex illo tempore gentis imperium te- 
nuere, quique civitatem ipsám Jerusalem, οἱ in ea 
quondam venerabile et sanctum templum corrupe- 
runt. Siquidem ab iis etiam excisi sunt. tanquam 
in diluvio, et usque ad finem belli in compendium 
aci itineribus pervenere , usque adeo ut, quemad- 
modum prophetia dixerat, extremam tum passi sint 
solitudinem, post ipsorum nefarias A40 contra 
Salvatorem nostrum insidias; nam postquam id 
moliti sunt, extremam sanc obsidionem pertulere. 
Hzc quoque ipsa adamussim explorata habes in iis 
quas Josephus scripsit historiis. Ceterum cum haec 
de iis que intermedio vii et xii hebdomadum tem- 
pore Judaice genti aeciderunt, per propbetiam 
przedicta sint, ordine deinceps Novi per Salvatorem 
nostrum denuntiandi Testamenti significatio cani- 
tur. Ergo ubi tam multa in medio inter septem et 
sexaginta duas hebdomadas dicta sunt, tum adjun- 


ὃ τε πρὸ τοῦ πάθους χαὶ ὁ μετὰ τὴν ἐχ vexptov ává- ἢ gitur : « Et confirmabit pactum multis hebdomada 


στασιν αὐτοῦ. Πρὸ μὲν γὰρ τοῦ πάθους ἐπὶ τρία χαὶ 
Ἔμισυ ἔτη τοῖς πᾶσιν ἑαυτὸν παρέχων μαθηταῖς τε 
χαὶ τοῖς μὴ τοιούτοις ἀναγέγραπται" χαθ᾽ ὃν διδασχα- 
λίαις παραδόξοις τε θεραπείαις, τῆς θεότητος αὐτοῦ 
«τὰς δυνάμεις πᾶσιν ἁπλῶς "EXAnol τε καὶ Ἰουδαίοις 
ταρείχετο᾽ μετὰ δὲ τὴν Ex. νεχρῶν ἀνάστασιν τὸν 
ἴσον, ὡς εἰχὸς, τῶν ἐτῶν χρόνον τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς 
καὶ ἀποστόλοις συνῆν, δι᾽ ἡμερῶν τεσσαράχοντα ὁπτα- 
νόμενος αὐτοῖς, χαὶ συναυλιξζόμενος, ναὶ λέγων τὰ περὶ 
τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, ὡς γοῦν αἱ Πράξεις τῶν ἀπο- 
στόλων περιέχουσιν" ὡς εἶναι ταύτην τὴν δηλουμέντν 
τῆς προφητείας τῶν ἐτῶν ἑδδομάδα, xat ἣν ἐνεδυ- 
νάμωσε Διαθήχην πολλοῖς, τὴν χαινὴν δηλαδὴ :a0f;- 
Xry τοῦ εὐαγγελιχοῦ κηρύγματος Ἀρατύνων. Τίσι δὲ 


una, et in medio hebdomadis auferetur sacrificium 
et libatio, etin templo abominatio desolationum 
erit, eL usque ad consummationem temporis con- 
suimmatio dabitur in desolationem. » Sed jam hac 
quonam pacto completa sint, exploremus. Sane 
proditum est memoriz omne doctrine eruditionis- 
que miraculorum Salvatoris nostri tempus, trium 
annorum et semis fuisse : quod quidem est hebdo- 
madis unius dimidium. Hoc ipsum quodam modo 
Joannes evamgelista attentissime ejus Evangelium 
observantibus declarabit. Erit igitur hebdomas an- 
norum una omne tempus, quod cum apostolis suis 
versatus est, tum antequam passus est, tum post- 
quam de morle ad vitam revenit ; nani quod ante- 


621 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1]. — APOLOGETICA. 


628 


quam sil passus per tres annos et semis, omnibus A πολλοῖς ταύτην ἐνεδυνάμωσεν, ἣ δηλονότι τοῖς ἑαυτοῦ 


et discipulis οἱ non discipulis seipsum exhibverit, 
palam ex iis quz scripta sunt de ipso, proditum 
est : quo tempore et documentis εἰ admiratione 
dignis curationibus, divinitatis suz? vires omnibus 
simpliciter tam Grzcis quatn Judzis ostendit. Ubi 
vero a morte ad vitam est restitutus, quod idem 
temporis, eumdemque annorum numerum cum suis 
versatus sit, discipulis et apostolis, rationi sane 
consentaneum est, per dies xr apparens eis, et 
consuescens, et de regno Dei loquens , quemadmo- 
dum quidem in apostolorum Actis continetur, ut 
baec sit illa, de qua prophetia loquitur, annorum 
hebdomas, in qua confirmavit pactum multis, mu- 
nitius videlicet reddens novum evangelice pradica- 


μαθηταῖς xal ἀποστόλοις, xol τοῖς ἐξ 'E6paíov εἰς 
αὐτὸν πεπιστευχόσιν ἅπασι; Πλὴν ἀλλὰ τῆς μιᾶς 
ταύτης ἑδδομάδος, xa" ἣν ἐνεδυνάμωσε τὴν δηλωθεῖ-» 
σαν Διαθήχην τοῖς πολλοῖς, ἐν τῷ ἡ μίσει ἤρθη θυσία 
καὶ σπονδὴ, τό τε βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως ἤρξατο" 
ἐπειδήπερ μεσαζούσης τῆς ἑδδομάδος ταύτης μετὰ 
τὸν ἥμισυ xal τριετῇ χρόνον τῆς διδασκαλίας αὐτοῦ, 
xa0' ὃν χαιρὸν πέπονθε, τὸ χαταπέτασμα του vaou 
ἐῤῥάγη ἀπὸ ἄνωθεν ἕως κάτω" ὡς ἐξ ἐχείνου δυνάμει 
ἦρθαι ἐξ αὐτῶν τὴν σπονδὴν, καὶ τὴν θυσίαν, xat τὸ 
βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως ἐπὶ τὸ ἱερὸν ἦρχθαι, χατα- 
λιπούσης αὐτοὺς ἐρήμους τῆς ἀνέχαθεν εἰς ἐχεῖνο 
χαιροῦ τὸν τόπον ἐφορώσης xai ἐπισχοπούσης δυνά- 
μεως. Μέχρι γοῦν τοῦ σωτηρίου πάθους εἶναέ τινα 


tionis testamentum. Sed quibus multis id confir- p Θεοῦ δύναμιν ἐπισχοποῦσαν τὸ ἱερὸν χαὶ τὸ "Aytov 


mavit? Nempe suis discipulis et apostolis, iisque 
omnibus quicunque ex Hebrzis in fidem ejus vene- 
runt. Ceterum in hujusce unius hebdomadis medio, 
in qua illud ipsum de quo diximus testamentum 
multis confirmavit, sublatum est sacrificium, 401 
el libatio, abominatioque desolationis inchoata est, 
quandoquidem hac ipsa hebdomade jam ad medium 
sui spatium ducta, post trium annorum tempus et 
semis doctrinz illius, quo tempore passus est, ve- 
lum templi scissum est a summo usque deorsum : 
ut ex illo jam vi quadam sublata fuerit ab eis liba- 
tio et sacrificium et abominatio desolationis in tem- 
elo sederit, utpote cum eos virtus illa reliquerit 
solos, quz ab initio ad illud usque tempus, et tu- 


τῶν ἁγίων ἡγεῖσθαι προσέχει. Οὐ γὰρ ἂν ἄλλως xai 
αὐτὸς ἅμα τοῖς πολλοῖς συνέδρευεν ἐν τῷ ἱερῷ, τὰς 
χατὰ νόμους ἑορτὰς ἐπιτελῶν, μὴ οὐχὶ ἔτι συνεστῶτα, 
xai Θεοῦ εἶναι ἄξιον τὸν τόπον εἰδώς. Ἦσαν οὖν ἐν 
τῷ ἱερῷ καὶ προφητεύοντές τινες εἰς ἐχεῖνο «οὔ χαι- 
ροῦ, ὥσπερ "Avva ἡ προφῆτις ἡ τοῦ Φανουὴλ. χαὶ 
Συμεὼν ὁ ἐπὶ τὰς ἀγχάλας αὐτὸν, βρέφος ἔτι ὄντα, 
λαδὼν, οἱ xal προφητεύουσι τὰ ἀναγεγραμμένα * οὐδ᾽ 
ἂν αὐτὸς ὁ Κύριος ἡμῶν εἰρῆχει τῷ λεπρῷ" εὝπαγε, 
δεῖξον σεαυτὸν τῷ ἱερεῖ, καὶ προσήνεγχε τὴν θυσίαν, 
ἣν προσέταξε Μωσῆς εἰς μαρτύριον αὐτοῖς, » μὴ οὐχὶ 
ἔτι δεῖν ἡγούμενος τὰ χατὰ νόμους ἐπιτελεῖσθαι αὐτόθι, 
ὡς ἐν ἁγίῳ καὶ Θεοῦ ἀξίῳ τόπῳ" οὐδ' ἂν τοὺς ἀγορά- 
ζοντας καὶ πιπράσχοντας ἐξωθῶν ἔλεγε" « Γέγραπται, 


telam et providentiam ejus loci gerebat : nam ad C ὅτι ὁ οἶχός pou οἶχος προσευχῆς χληθήσεται, ὑμεῖς; 


illud usque tempus quo ille pro salute nostra pas- 
sus est, divinam quamdam vim fuisse quz et tem- 
plum et Sanctum sanctorum tucretur, existimare 
par est. Alioqui quid oportebat, illum una cum aliis 
multis sedere in templo et ex legibus festos dies 
celebrare, si novisset non amplius consistere lo« 
cum illum, neque Dei presentia dignum esse? Fue- 
runt igitur ad illud usque temporis nonnulli in tem- 
plo divinantes, qualis Anna prophetica mulier filia 
Phanuel, et Simeon qui in ulnas ipsum adhuc in- 
fantem accepit, qui etiam cecinerunt ea quz publi- 
ce memoriz prodita sunt, sed neque ipse Dominus 
noster dixisset leproso : « Abi, ostende te sacerdoti, 
οἱ offer sacrificium, quod precepit Moses in testi- 
monium eis 57, » si illo in loco non ultra existimas- 
set qux ad ritus legesque pertinent tanquam in 
sancto et Dei prx»sentia digno loco celebrari opor- 
tere, neque vendentes οἱ ementes ejiciens dixisset 
verba illa : « Scriptum est, domus mea domus ora- 
tionis vocabitur, vos autem eam facitis speluncam 
latronum **, » Et rursus: « Auferte ista hinc, et 
nolite facere domum Patris mei domum negotiatio- 
ni$ **, » nisi adhuc plane censuisset venerabilem 
esse locum putare oportere. At enim ubi illorum 
extremum scelus appropinquavit, tum omnia indi- 
cavit dicens : « Ecce relinquitur vobis domus ve- 


9! Mauh, vit, ὁ. ^ Matth. xxi. 15. 


δὲ αὐτὸν ποιεῖτε σπήλαιον ληστῶν" » καὶ αὖθις " 
εἴλρατε ταῦτα ἐντεῦθεν, xat μὴ ποιεῖτε τὸν οἶχον τοῦ 
Πατρός μου οἶχον ἐμπορείου “ » εἰ μὴ ἔτι τίμιον σα- 
φῶς δεῖν ἐνόμιζεν ὑπολαμθάνειν εἶναι τὸν τόπον. 
᾿Αλλὰ γὰρ πλησιαζούσης αὐτῶν τῆς ἐσχάτης δυσσε- 
δείας, μετὰ ταῦτα πάντα ἀπεφήνατο εἰπών « Ἰδοὺ 
ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶχος ὑμῶν ἔρημος“ » ὃ χαὶ αὐτὸ 
ἐπληροῦτο ὅτε, παθόντος αὐτοῦ, τὸ χαταπέτασμα τοὺ 
ναοῦ ὅλον δι᾽ ὅλου μέσον ἐῤῥάγη, καθήρητό τε ἐξ 
ἐχείνου δυνάμει fj προσηνὴς τῷ Θεῷ κατὰ τὴν τοῦ 
νόμου διάταξιν θυσία χαὶ σπονδὴ, ἧς ἀρθείσης, καὶ 
τὸ βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως, κατὰ τὴν ἐν xspot προ- 
φητείαν, ἐπηχολούθησε τῷ τάπῳ. El δὲ xai ἐπέ τινα 


ῃ χρόνον παραμένειν ἔδοξε τὰ τῆς ἐν τῷ τόπῳ λειτουρ- 


γίας, ἀλλ᾽ οὐχέτι γε ταῦτα ἀρεστὰ τῷ Θεῷ ἦν, &xpl- 
^g καὶ οὐ χατὰ νόμον ἐπιτελούμενᾳ. “Ὥσπερ γὰρ 
πρόπαλαι ἐξολοθρευθέντος τοῦ χρίσματος, xaX tor) 
κατὰ διαδοχὴν νομίμων ἀρχιερέων πεπαυμένων, ἀπὸ 
τῆς Ὑρχανοῦ τελευτῆς, οἱ μετὰ ταῦτα παριόντες 
ἀτάχτως χαὶ παρανόμως, ἐδόχουν μέν τι ποιεῖν, οὗ 
μὴν χατὰ τοὺς πρέποντας ἔπραττον θεσμοὺς, δι᾽ οὺς 
xa ἔφασχεν ἡ προφητεία" « Ἑξολοθρευθήσεται 
χρίαμα, xal χρῖμα οὐχ ἔστιν ἐν αὑτῷ, » τὸ ἄχριτον 
xat παράνομον αὑτῶν διαδάλλουσα * οὕτω δὴ xat ἐπὶ 
«ἧς θυσίας καὶ τῆς σπονδῆς συμδεδηχέναι φήσεις, 
ὀρθῶς μὲν xai χατὰ νόμον πρὸ τοῦ πάθους τοῦ Σευ-.- 


δ Joan. r1, 16. 


639 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB VIII, 


050 


τῆρος ἡμῶν ἐπιτελουμένης, διὰ τὴν εἰσέτι τότε τὰ A stra deserta **, » quod quidem ipsum completum 


τῶν ἁγίων τόπων ἐφορῶσαν δύναμιν, περιαιρεθείσης 
δὲ αὐτίχα μετὰ τὴν αὐτοῦ τελείαν xai θεοπρεπῆ θυ- 
σέαν, ἦν προσήνεγχεν αὐτὸς ἑαυτὸν ὑπὲρ τῶν ápap- 
τιῶν ἡμῶν, αὐτὸς ὧν ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ αἴρων τὴν 
ἃ μαρτίαν τοῦ χόσμον, ἧς θυσίας πᾶσιν ἀνθρώποις χατὰ 
τὰ χαινὰ μυστήρια τῆς χαινῆς Διαθήχης παραδοθεί- 
σης, τὰ τῆς παλαιᾶς περιήρητο. Ὅμοῦ γὰρ τῷ πλη- 
ροῦσθαι τὸ φάσχον λόγιον, « Καὶ δυναμώσει Διαθήχην 
“«ολλοῖς ἑδδομὰς μία, »τὰ τῆς παλαιᾶς Διαθήχης περιή- 
gno.» Πότε δὲ τὰ τῆς Διαθήχης τῆς χαινῆής ἐδυναμοῦτο, 
ἣ ὅτε ὁ Σωτὴρ xo Κύριος ἡμῶν, μέλλων τελεῖν τὸ 
μέγα μυστήριον τῆς εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ παρόδου, 
ἧ νυχτὶ παρεδίδοτο, τὰ cüp6ola τῶν xav αὐτὸν 
ἀποῤῥήτων τῆς κχκαινῖς Διαθήέχης λόγων τοῖς αὐτοῦ 
παρεδίδου μαθηταῖς ; ὁμοῦ γὰρ ταῦτ᾽ ἐτελεῖτο, χαὶ ἡ 
χατὰ Μωῦσέα παλαιὰ Διαθήχη περιΐήρητο, ὅπερ ἐδή- 
λου τὸ χαταπέτασμα τοῦ ναοῦ, χατὰ τὸν αὐτὸν ῥη- 
Ὑνύμενον χρόνον. ᾿Αρθείσης γοῦν ἐξ ἐχείνου, xal 
δυνάμει καὶ ἀληθείᾳ καταλυθείτης θυσίας χαὶ σπον- 
δῆς, αἱ μετὰ ταῦτα νομιζόμεναι αὐτόθι ἐπιτελεῖσθαι 
θυσίαι ἄσπονδοι xaX ἀνίεροι ἐν βεδήλῳ τόπῳ χαὶ ὑπὸ 
βεδήλων xai ἀνιέρων ἐπετελοῦντο. Δέχου δὲ χαὶ τὰς 
περὶ τούτων Ἰωσήπου μαρτυρίας" « Κατὰ δὲ τὴν 
ἡμέραν τῆς Πεντηχοστῆς νύχτωρ οἱ ἱερεῖς παρελθόν- 
τες εἰς τὸ ἱερὸν, ὥσπερ αὐτοῖς ἔθος Tiv, πρὸς τὰς 
λειτουργίας, πρῶτον μὲν χινήσεως ἔφασαν ἀντιλαμ- 
ὀάνεσθαι xaX χτύπου " μετὰ δὲ ταῦτα φωνῆς ἀθρόας 
λεγούσης" Μεταδαίγωμεν ἐντεῦθεν.» Ταῦτα δὲ στο- 
ρεῖ μετὰ τὸ κάθος τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν γεγονέναι. Καὶ 


est quo tempore dum ille cruci affixus est, velum 
templi medium toto penitus altitudinis suz spatio 
scissum est, sublatumque est ex illo, vi quadam, 
Deo gratum ex institutione legis sacrificium et li- 
batio, qua sublata, abominatio desolationis, se- 
cundum eam quz nunc in manibus est, prophetiam 
in loco illo s»cuta est. Quod si per aliquod tempus 
permanere visa sunt ea. qux ad functionem illam 
in tali locu pertinent, non tamen eadem amplius 
grata Deo fuerunt, quippe cum et sine judicio εἰ 
praeter leges celebrarentur. 409 Sicut enim an- 
tea, unctione abolita, et legitimis ex succedendi 
serie pontificibus post Hyrcani interitum abrogatis, 
qui posthac sine ordine et prater leges ad illud mu- 
nus accedebant, videbantur illi quidem aliquid (a- 
cere, et tamen id nullo laudabili instituto przsta- 
bant, propter quos etiam dixit prophetia : « Peribit 
unctio, et judicium non est in ea, » talibus interim 
verbis judiciorum legumque in illis contemptum 
accusans : ita etiam circa libationem οἱ sacrificium 
contigisse affirmabis, qux recle quidem ex lege an- 
tequam Salvator noster sit passus, celebrabantur 
propter virtutem illam qu:e ad illud usque tempus 
loci sanctitatem tuebatur. Ceterum et sublata. eat 
illico post illius perfectum Deoque conveniens sa- 
crificium, quod ipse se ipsum pro peccatis nostris 
obtulit, cum ipse esset ille « Agnus Dei qui tollit 
peccata mundi *! : » quo quidem sacrificio cunctis 
hominibus secundum nova Novi Testamenti myste- 


πάλιν 6 αὐτός φητι, « Πιλάτον τὸν ἡγεμόνα, » αὐτὸν δὴ (7 ria tradita, quz Veteris propria erant sublata sunt. 


&xcivov τὸν ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, « τὰς Καίσαρος 
εἰχόνας νύχτωρ εἰς τὸ ἱερὸν, ὅπερ οὐχ ἣν θέμις, cloxo- 
μέσαι, μεγίστην τε ταραχὴν, θορύδου τε χαὶ στάσεως 
ἐμδεδλῃσθαι τοῖς Ἰουδαίοις. » Αὐτὰ δὴ ταῦτα χαὶ ὁ 
Φίλων συμμαρτυρεῖ, « Τὰς σημαίας φάσχων τὰς 
βασιλιχὰς τὸν Πιλάτον νύχτωρ £v τῷ ἱερῷ ἀναθεῖναι, 
ἀρχὴν τε στάσεων χαὶ συμφορῶν ἐπαλλήλων ἐξ ἐχεί- 
νου τοῖς Ἰουδαίοις συμπεσεῖν. » Οὐ διέλιπον οὖν 
ἔχτοτε τὸ πᾶν ἔθνος χαὶ τὴν μητρόπολιν αὑτῶν 


παντοίων χαχῶν ἐπαναστάσεις ἕως τοῦ ὑστάτου. 


xav αὐτῶν πολέμου. χαὶ τῆς ἐσχάτης πολιορχίας, 
χαθ᾽ ἣν παντοίοις ἀφανισμοῖς, λιμοῦ τε χαὶ. λοιμοῦ 
χαὶ μαχαίρας, χαταποντισμοῦ δίχην τοῦ xaz' αὑτῶν 
ὀλέθρου συῤῥεύσαντος, πάντες οἱ χατασυστάντες τοῦ 


Eodem enim tempore et oraculum illud completum 
est : « Et confirmabit pactum multis. hebdomas 
una, et que ad Vetus Testamentum spectant sub- 
lata sunt. ». Ceterum quando tandem qua ad No- 
vum pertinent Testamentum sunt confirmata, nisi 
cum Salvator ac Dominus noster magno illo sui ad 
mortem accessus, mysterio functurus, qua nocte 
wadebatur, occullarum et ad ipsum spectantium 
Novi Testamenti rationum signa et notas suis di- 
scipulis tradidit? eodem enim tempore et hzc per- 
fecta sunt, et a Mose descriptum Vetus Testamen- 
tum sublatum ett, quam rem plaue declaravit ve- 
lum templi quod per idem tempus scissum est. Sub- 
lato igitur ex illo deinceps, et non minus re vera 


Σωτῆρος ἡμῶν ἡἠδηδὸν ἐξεχόπησαν" ὅτε xaY τὸ βδέ- D quam vi, soluto sacrificio ac libatione, quz post- 


λυγμα τῆς ἐρημώσεως ἐπὶ τὸ ἱερὸν ἔστη, ὃ xal εἰς 
δεῦρο διέμεινεν, ὁσημέραι ἐπὶ τὸ χεῖρον ἐρημίας 
ἐλαῦνον. Εἰχὸς 6E χαὶ ἐπιτείνειν αὐτὸ μέχρι τῆς τοῦ 


Blov συντελείας, χατὰ τὸν ὑπὸ τῆς προφητείας dmo-. 


φανθέντα ὅρον, φήσαντα" « Καὶ ἕως συντελείας 
xa:pou συντέλεια δοθήσεται ἐπὶ τὴν ἐρήμωσιν" » 


ἥντινα φωνὴν ὁ Σωτὴρ xa Koptz; ἡμῶν Ἰησοῦς 


ὁ Χριστὸς ἐπεσφραγίσατο εἰπὸν «70 ἂν δὲ ἴδητε 
τὸ βδέλυγμα τῆς ἐρτημώσεως, τὸ ῥηθὲν διὰ Δανιὴλ 
700 προφήτου, ἑστὼς ἐν τόπῳ ἁγίῳ, τότε γινώσχετε, 
ὅτι ἤγγικεν ἡ ἐρέμωσις αὐτῆς. «€ ES δὲ δυσπίστως 


*: Matti. xxiii, ὅ8. "! Joan. 1,29. 


hac existimabantur illic perfici sacrificia , sine 
gratia, rebus sacris aliena, in profzno loco a pro- 
fanis et ἃ re sacra alienis perficiebantur. Czterum 
his de rebus etiam Josephi testimonium accipe : 
« Ipso autem die Pentecostes noctu sacerdotes in 
templum ingressi, sicut eià mos 2rat, ad munera 
obeunda, primum quidem se motum quemdam stre- 
pitumque sensisse dixerunt, deinde vero subitam 
vocem crebro repelentem ; Migremus hinc. » Illuc 
autem ille scribit facta esse post Salvatoris nosti 
mortem. Rursus idem ait : « Pilatum praesidem,» ip- 


651 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


652 


sum utique illum qui tempore Salvatoris nostri pree- , πρὸς ταῦτα ἔχοιεν οἱ ἐκ περιτομῆς, ἐλεγχτέον αὐτοὺς 


fuit, « noctuin templum contra fas imagines Ciesaris 
intulissc, 409 magnamque perturbationem seditio- 
nis atque tumultus Judzis injecisse. » Eadem hzc 
etiam Philo confirmat, qui ait: Regias imagines 
Pilatum noctu in templo dicasse, initiumque sedi- 
tionum et mutuakum inter ipsos calamitatum, ex 
illo Judzis accidisse. Non desierunt ergo posthac 
que universam gentem eorumdemque principem αἷς 
vitatem invaderent omnis generis mala, usque ad 
ultimum illud quod contra illos gestum est bellum, 
extremamque illam obsidionem, in qua omnis generis 
internecionibus , et famis et pestilentiz, et gladii, 
cum pernicies adversus eos diluvii instar conflueret , 
omnes quicunque adversus Salvatorem nostrum con- 


spiraverant, cujuscunque essent :zetatis, excisi sunt : p 


quo sane tempore etiam desolationis illius abomina- 
tio in templo constituit, quz? quidem ad hunc usque 
diem permansit singulis diebus in deteriorem soli- 
tudinem corruens. Par autem est eam itidem us- 
que ad vite consummationem duraturam, juxta 
terminum quem prophetia indicaverat, illis verbis : 
« Et usque ad consummationem temporis consum- 
matio dabitur in solitudinem, » quam vocem Sal- 
vator ac Dominus noster Jesus Christus quasi si- 
gno impresso confirmavit dicens : « Cum autem 
videritis abominationem desolationis, quz dicta est 
per Danielem prophetam stantem in loco sancto : 
tunc scitote quod appropinquavit desolatio ejus **. » 
Qnod si Judi non credere se ista respondeant, ar- 


guendi sunt tanquam ii, qui non solum impuden- C 


ter rebus veris ac manifestis repugnent, sed etiam 
vaticinia sua ut falsa, quantum in ipsis est, calum- 
nientur, si illa quidem in Lxx annorum hebdoma- 
das universum tempus includunt, dum quse inter- 
medio tempore eventura sunt divinant : ípsi vero 
cum jam ab ipsa prophetia usque ad nos prope mil- 
lesimus agatur annus, nihil eorum quz scripta sunt 
factum esse demonstrant, tametsi ipsorum unctio, 
ut divinum praedixerat oraculum, deleta est, et 


ph μόνον ἀναιδῶς πρὸς τὰ ἀληθῇ xaX ἐναργῆ loxa.- 
μένους, ἀλλὰ χαὶ τὰς προῤῥήσεις ὡς ψευδεῖς, τὸ 
ὅσον ἐπ᾽ αὐτοῖς, διαδάλλοντας, εἴγε αἱ μὲν εἰς 
ἑδδομήχοντα ἑδδομάδας ἑτῶν τὸν πάντα περιορίζουσι 
χρόνον, τὰ ἐν τῷ μεταξὺ συμδησόμενα θεσπίζουσαι" 
αἱ «δὲ, σχεδὸν ἤδη χιλιοστοῦ ἔτους ἀπὸ τῆς προφῇ" 
τείας χαὶ εἰς ἡμᾶς ἐλαύνοντος, οὐδὲν τῶν γεγραμ- 
μένων γεγονὸς ἐπιδείχνυνται, χαίτοι ἐξολοθρευθέντος 
αὑτῶν τοῦ χρίσματος, χατὰ τὴν θείαν πρόῤῥγ,σιν, 
χαὶ τοῦ ἁγιάσματος αὐτῶν, xal τῶν πρὶν οἰκητόρων 
διαφθαρέντων xal ἐχχοπέντων ἐν χαταχλυσμῷ mo- 
λέμου συντετμτν μένου ἀφανισμοῖς, καὶ τοῦ γε πάντων 
παραδοξοτάτου εἰσέτι νῦν αὐτόθι ὁρωμένου λέγω 
δὴ τοῦ βδελύγματος τῆς ἐρημώσεως εἰς δεῦρο ἑστῶ- 
τος ἐν τῷ πρὶν ἁγίῳ τόπῳ, περὶ οὗ xat ὁ Σωτὴρ xat 
Κύριος ἡμῶν τὰς ἐχτεθείσας προΐχατο φωνάς. Ὧν 
σαφῶς ὑπ᾽ ὀφθαλμοῖς ὁρωμένων ἡμῖν εἰσέτι νῦν, 
θαυμάσαι ἔστι τοὺς ἐχ περιτομῇς, οὐχ οὕτως ἀντι- 
δλέπειν τοῖς ἐναργέσι τολμῶντας, ὅσον ἀδλεπτοῦντας 
χαὶ τὴν διάνοιαν ἐσχοτωμένους, πρὸς τὸ μὴ ὁρᾷν 
τὰ οὕτω cag? xai ἐναργῆ τῶν θείων Γραφῶν àxo- 
τελέσματα" ὃ xal πεπόνθασι κατὰ τὴν εἰς αὑτοὺς 
πληρωθεῖσαν x&v τούτῳ τοῦ Ἡσαῖου φωνὴν, δι᾽ ἧς 
ἐθέσπισεν αὐτοῖς, εἰπών" ε᾿Αχοῇ ἀχούσετε,, xal οὐ 
μὴ συνῆτε, xat βλέποντες βλέψετε, xaX οὐ μὴ ἴδητε" 
ἐπαχύνθη γὰρ ἣ χαρδία τοῦ λαοῦ τούταυ " xal τοῖς 
ὠσὶν αὐτῶν βαρέως ἤχουσαν, xal τοὺς ὀφθαλμοὺς 
αὐτῶν ἐχάμμνσαν, μήποτε ἴδωσι τοῖς ὀφθαλμοῖς, 
χαὶ ὠσὶν ἀχούσωσι, χαὶ τῇ χαρδίᾳ συνῶσι, xat ὃπι- 
στρέψωσι, xai ἰάσωμαι αὑτούς. » ᾿Αλλ᾽ ἐπεὶ xal 
περὶ τῶν πεπιστευχότων ἐθνῶν εἰς τὸν Χριστὸν τοῦ 
Θεοῦ πάλαι πρότερον εἴρητο « Οἷς οὐχ ἀνηγγέλη 
περὶ αὐτοῦ, ὄψονται, xol ol οὐχ ἀκχηχόασι, συν- 
ἥσουσι, τῇ αὐτοῦ χάριτι χαὶ τῇ τοῦ πέμψαντος αὐτὸν 
Ilaz£pog , » ἡμεῖς τε χατὰ τὸ δυνατὸν τὰ φανέντα εἰς 
τοὺς τόπους εἰρήχαμεν, xai τὰ τῷ πρὸ ἡμῶν "Agpt- 
χανῷ εὐγνωμόνως δόξαντα παρεθήχαμεν, ἐχόμενα 
χαὶ αὐτὰ üxpi6slag - ὅθεν xal αὐτοῖς ὡς χαλῶς 
ἔχουσι χρηστέον. | 


sanctum eorumden una cum prioribus incolis. disperditum atque excisum in diluvio belli contracti in- 
Lernecionibus, et in eo loco adhuc cernitur, id quod omnium admirationem superat : dico autem abomi- 
nationem desolationis adbuc stare eo in loco qui antea sanctus erat, qua dere etiam Salvator ac Dominus 
noster exposita. nuper verba enuntiavit. Quz quidem res cum planissime sub oculos nobis ἄμ, sub- 
ject:e aint, atque etiam nunc cernantur, Jud:os admirari opera pretium est, non tam quod adversus ea 
qua ita perspicua sunt intendere oculos audeant, quam quod ita caligent, eorumque mens ita involvatur 
tenebris, ut non videant ea, quz? tam clara tamque evidentia sunt. divinarum Scripturarum eventa, quod 
quidem eis secundum illam lsai: vocem, quz in hoc quoque adversus illos completa est, accidit, ubi 
utitur illis verbis : « Auditu audietis, et non intelligetis : et intuentes intuebimini, et non videbitis ; 
crassum enim factum est cor populi hujus : et auribus suis graviter audierunt, et oculos suos clau- 
serunt, ne quando videant oculis, et auribus audiant, et corde intelligant, et. convertantur, et sanem 
cos **,» Sed quoniam de gentibus qux in fidem Christi Dei venerunt olim prius dictum fuerat : « Qui- 
bus nuntiatum non est de illo, ii videbunt, et qui non. audierunt, ii intelligent **, » nos item illius atque 
ejus, qui misit illum, Patris beneficio, pro viribus, quz visa sunt dicenda in hos locos jam diximus, 
necnon qui Africano superioris xtatis viro sunt visa, illi ipsi accepta referentes apposuimus, quae 
ipsa quoque diligenter atque accurate excogitata sunt : quare illis ut bene inventis erit utendum. 

** Luc. xxi, 30. 


δ [sa. vi, 10, ** Rom. xv, 21. 


635 
᾿Απὸ rov Μιχαία. --- Σημεῖα 
Κυρίου εἰς ἀνθρώπους καθόδου τάδε ἔσεσθαι 


δ c θεσπέξει" χαθαίρεσιν παντελῆ τῶν 
zapà Ἰουδαίοις σεμνῶν, ἐθνῶν ἐπίγνωσιν τοῦ 
zopà τοῖς ταις xatayreAAopévov Θεοῦ, 
εἰρήνην βαθυτάτην πάντων τῶν ἐθνῶν. 

ε Αχούσατε, λαοὶ πάντες, χαὶ προσεχέτω ἡ γῆ. 
xaX πάντες οἱ ἐν αὐτῇ, χαὶ ἔσται Κύριος ὑμῖν εἰς 
μαρτύριον, Κύριος ἐξ οἴχου ἁγίου αὐτοῦ - δίοτι ἰδοὺ 
Κύριος ἐχπορεύσεται ἐχ τοῦ τόπου αὐτοῦ, xal xa- 
ταδήσεται, xal ἐπιχείσεται ἐπὶ τὰ ὕψη τῆς γῆς. 
Καὶ σαλευθήσεται τὰ ὄρη ὑποχάτωθεν αὐτοῦ, χαὶ 
αἱ χοιλάδες ταχήσονται ὡς χηρὸς ἀπὸ προσώπον 
πυρὸς, καὶ ὡς ὕδωρ χαταφερόμενον ἐν χαταδάσει. 
AV ἀσέδειαν Ἰαχὼδ πάντα ταῦτα, χαὶ δι᾿ ἁμαρτίαν 
οἴχου Ἰσραΐλ. » Εἶτα μεθ᾽ ἕτερα πλεῖστα μεταξὺ ἐπι- 
συνάπτει λέγων" ε᾿Αχούσατε δὴ ταῦτα, οἱ ἡγούμενοι 
οἴχου Ἰαχὼδ, χαὶ οἱ χατάλοιποι οἴχου Ἰσραὴλ, οἱ 
βδελυσσόμενοι xplua, xai πάντα τὰ ὀρθὰ διαστρέ- 
φοντες, οἱ οἰχοδομοῦντες Σιὼν ἐν αἵμασι, xal "Ispov- 
ca)hgu ὃν ἀδιχίαις. Οἱ ἡγούμενοι αὐτῆς μετὰ δώρων 
ἔχρινον, xal ol ἱερεῖς αὐτῆς μετὰ μισθοῦ ἀπεχρέ 
νοντο, xai ol προφῆται αὐτῆς μετὰ ἀργυρίου ἐμαν- 
τεύοντο, xal ἐπὶ τὸν Κύριον ἐπανεπαύοντο, λέγοντες " 
υὐχὶ Κύριος ἐν ἡμῖν ἔστιν ; οὐ μὴ ἐπέλθῃ ἐφ᾽ ἡμᾶς 
καχά. Διὰ τοῦτο δι᾽ ὑμᾶς Σιὼν ὡς ἀγρὸς ἀροτριαθή- 
σεται, καὶ Ἱερουσαλὴμ ὡς ὁπωροφυλάχιον ἕσται, xal 
πὸ ὄρος τοῦ οἴχου Κυρίου εἰς ἄλσος δρυμοῦ" xat ἔσται 
ἐπ᾿ ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν ἐμφανὲς τὸ ὄρος Κυρίου, 
ἕτοιμον ἐπὶ τὰς χορυφὰς τῶν ὀρέων, χαὶ μετεωρισθή- 
σΞεται ὑπεράνω τῶν βουνῶν, χαὶ σπεύσουσιν ἐπὶ αὐτὸ 
λαοὶ, xai πορεύσονται ἔθνη πολλὰ, xai ἐροῦσι" 
Δεῦτε, καὶ ἀναλδῶμεν εἰς τὸ ὄρος Κυρίου, xaX εἰς τὸν 
οἶχον τοῦ Θεοῦ Ἰαχώδ᾽ xa δείξουσιν fiutv τὴν ὁδὸν 
αὐτοῦ, καὶ πορευσόμεθα ἐν ταῖς τρίδοις αὐτοῦ " ἐχ 
yxp Σιὼν ἐξελεύσεται νόμος, xal Λόγος Κυρίου 
ἐξ Ἱερουσαλήμ. Καὶ χρινεῖ ἀνὰ μέσον πολλῶν ἐθνῶν, 
xai ἐλέγξει ἔθνη ἰσχυρὰ ἕως εἰς γὴν μαχράν. Καὶ 
συγχόψουσι τὰς μαχαίρας αὑτῶν εἰς ἄροτρα, xaX τὰ 
δόρατα αὐτῶν εἰς δρέπανα" χαὶ οὗ λήψεται ἔτι ἔθνος 
ἐπ᾿ ἔθνος μάχαιραν, xaX οὗ μὴ μάθωσιν ἔτι πολεμεῖν. 
Καὶ ἀναπαύσεται ἔχαστος ὑποχάτω τῆς ἀμπέλου αὖ- 
τοῦ, xdi ὑποχάτω συχῆς αὐτοῦ. Καὶ οὐχ ἔσται ὁ 
ἐχφοδῶν αὐτούς ὅτι τὸ στόμα Κυρίου παντοχράτορος 
ἐλάλησε ταῦτα. » "Ἤδη χαὶ πρότερον ταῦτα ἡμῖν εἰς 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. Vill. 
"tüc tov A ἃ Michea. — Signa hec temporum descensus Domini 


654 


ad homines [utura canit propheta, extremum ri- 

tuum atque institutorum, quaelapud Judeos cum 

veneralione  sersabantur, interitum | agnitione ejus 

Dei qui a prophetis venturus denuntiabatur, pacem 

omnium gentium profr.ndissimam. 

« Audite, populi omnes, et attendat terra, et om- 
nes qui in ea sunt, et erit Dominus vobis testimo- 
nium, Dominus de domo sancta sua : quoniam ecce 
Dominus egredietur de loco suo. Et descendet, et 
insistet super altitudines terrz. Et commovebuntur 
montes subter eo : et valles liquescent sicut cera a 
facie ignis, et sicut aqua quz defertur in preceps. 
A05 Propter impietatem Jacob omnia hzc, et pro- 
pter peccatum domus |srael **. » Deinde post alia 
plurima quz in medio collocat, verba hzc adjun- 
git : « Audite jam hzc, duces domus Jacob, qui re- 
liqui estis domus Israel, qui abominarmini judicium, 
et omnia recta pervertitis, qui :edificatis Sion in 
sanguinibus, et Jerusalem in injustitiis. Duces ejus 
cum muneribus judicabant, et sacerdotes ejus cum 
mercede respondebant, et prophetz ejus cum ar- 
gento divinabant, et super Dominum requiescebant, 
dicentes : Nonne Dominus in nobis est? non venient 
super nos mala. Idcirco propter vos Sion ut ager 
arabitur, et Jerusalem uti pomorum custodia erit, 
et mons domus Domini in lucum sylvz : et erit in 
novissimis diebus manifestus mons Doinini, para- 
tus super vertices montium, et extolletur super 
colles, et festinabunt ad eum populi, ct ibunt gen- 
tes mult: et dicent : Venite, ascendamus in montem 
Domini et in domum Dei Jacob : et ostendent nobis 
viam ejus, οἱ ambulabimus in semitis ejus : nain 
ex Sion exibit lex, et Verbum Domini de Jerusa- 
lem. Et judicabit inter multas gentes, et redarguet 
gentes fortes usque ad terram longinquam. Et con- 
cident gladios suos in vomeres, et hastas suas 1n 
falces: et non arripiet ultra gens contra gentem 
gladium , el non discent amplius bella gerere. 
Et quiescet unusquique sub vite sua, et sub ficu 
sua. Et non erit qui deterreat eos: quoniam os 
Domini omnipotentis locutum est hzc **. » Jam an- 
tea hzc suo loco nos comtemplati sumus : ubi 
ostendimus quemadmodum non alias quam post ad- 
ventum Salvatoris nostri Jesu Christi ad homines, 


τοὺς τόπους τεθεώρηται᾽ δέδειχται δὲ ὅπως οὐδ᾽ ἄλ- D quz olim apud Judzos dignitatem venerationem- 


λοτέ ποτε f| ἀπὸ τῶν χρόνων τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ 
Χριστοῦ εἰς ἀνθρώπους ἐπιφανείας τὰ πάλαι σεμνὰ 
τῶν Ἴουδαίων, ὄρη Σιὼν ἐπιχαλούμενα xai Ἱερουσα- 
λὴμ, τά τε ἐπὶ τούτων οἰχοδομήματα, ὁ νεὼς δη- 
A26t,, xaX τὸ ἽΛγιον τῶν ἁγίων, καὶ τὸ θυσιαστήριον, 
xal ὅπα ἄλλα αὐτόθι εἰς τιμὴν ἀνέχειτο τοῦ Θεοῦ Ex 
pí£3»o ἀρθέντα σεσάλευται, ἀχολούθως τῷ λόγῳ φήσα- 
vtt * ε Ἰδοὺ Κύριος Κύριος ἐχπορεύεται ἐχ τοῦ τόπου 
αὐτοῦ, xal χαταδήσεται ἐπὶ τὰ ὕψη τῆς γῆς, χαὶ σα- 
λευθήτονται τὰ ὄρτ͵ ὑποχάτωθεν αὐτοῦ, » ὧν σαλευ- 
θέντων, τῶν Ex περιτομῆς αἱ Ψυχαὶ, χοιλάδες ὄνο- 
μαζόμενα: διὰ τὸ ταπεινὸν αὐτῶν, παραθέσει τῶν 


** Mich. 1, 2-5. ** Mich. μὲ, 9-12; iv, 1-4. 


que habebant, montesque Sion et Jerusalem voca- 
bantur, quxque in iis edificia erant, templum vi- 
delicet Sanctumque sanctorum, atque altare, atque 
alia quecunque ibidem in Dei honorem dedicata fue^ 
rant, de medio sublata concussaque sunt, sicut oracu- 
lum illud praedixerat : « Ecce Dominus Dominus 
egredietur de loco suo, οἱ descendet super altitu- 
dines terrz, et concutientur montes subter eo, » 
quibus concussis Judzorum animz, qus valles no- 
minantur ob ipsarum humilitatem, dum priscis al- 
titudinibus conferuntur, eorum qua nuper dicta 
sunt, interitum deplorantes « tanquam cera a faeig 


655 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS [l. — APOLOGETICA. 


636 


fígnis 4,08 liquescent, et quasi aqua qux» defertur 4 παλαιῶν ὑψωμάτων τὸν τῶν προειρημένων Aya 


in przceps, » propter multitudinem eorum qui iu 
illis quotidie a melioribus ad deteriora labuntur : 
et omnia hzc ait. futura « propter impietatem do- 
mus Jacob, et propter peccatum domus Israel. » 
Quanam vero sit hxc impietas et quod peccatum, 
progressus longius adjungit : « Qui abominamini, 
inquit, judicium, et omnia recta pervertitis. Qui 
sedificatis Sion in sanguinibus , et Jerusalem in 
injustitiis, » in quibus sanguinibus etiam ille fuit, 
qui illis exiremorum malorum initium causamque 
prebuit, propter quem impiam illam vocem contza 
seipsos emiserunt, dicentes : « Sanguis ejus super 
nos et super filios nostros *'. » Itaquc propter ipsa 
h:ec, inquit, « Sion quasi ager arabitur, et Jerusa- 
lem quasi pomorum custodia erit : » qu: quidem 
nullo unquam alio tempore, quam post illa quae con- 
tra Salvatorem nostrum ausi sunt, verum exitum 
accepere. Ex illo enim ad hunc usque diem locis 
illis extrema solitudine occupatis, mons Sion qui 
apud illos antea celeberrimus erat , loco antiqua 
illius meditationis atque exercitationis, qua in illo 
vigebat, propheticorum divinorumque oraculorum, 
qua antea viri llebrzi Deique familiares prophetze 
sacerdotesque et magistri totius gentis in eodem 
magno cum studio reddebant, per viros Romanos in 
nulla re a reliqua regione differens aratur et coli- 
tur, ul nos quoque ipsi inspexerimus boum opera 
locum et arari et seminari. lpsa vero Jerusalem 
tanquam pomorum custodia, corrupto vetere qui in 
ipsa erat fructu, effecta est, ac potius lapidum col- 
lectio, sicul in contextu Hebraico legitur. Sic enim 
Aquila convertit : « ldcirco propter vos, Sion terra 
érabitur,et de Jerusalem lapides colligentur. » 
Ab externis enim hominibus habitata, hodie quo- 
que lapides legentibus praebet, cum omnes qui no- 
stris temporibus eam urbem incolunt, ruinz illius 
lapides colligant tam de privatis, quam de commu- 
nibus et publicis zedificiis : et licet oculis tristissi- 
jum spectaculum intueri, ex ipso templo οἱ ex 
ipsis quondam adytis, ex iis qux? sancta vocabantur, 
lapides pro simulacrorum fanis, proque spectaculis, 
quo omnes populi concurrant , zdificandis assumi, 
qua cum adeo evidenter ab omnibus cernantur, 
quod nova item lex, quodque novum Novi a Salva- 
tore nostro Jesu Christo, conditi Testamenti ver- 
bum illinc omnino profectum sit, ssne constite- 
rit. 407 Quandoquidem innumerabiles populorum 
conventus, omnisque generis nationes, relictis diis 
ipsorum patriis, relictoque vetere superstitionis 
errore, unum supremum Deum invocant : quare 
etiam profundissim:ze pacis compotes evaserunt,quan- 
do uon amplius multiplices principatus, « neque re« 
gna per loca cernuntur, neque gens adversus gen- 
em gladium sumit, neque ut antea mutuis inter se 
bellis student, sed agricola omnis sub vite et sub 
ficu sua quiescit, nemine illos exterrente,» sicut pro- 


*' Matth, xxvii, 95. 


νισμὸν ἀπολοφυρόμεναι, « ὡς χηρὸς ἀπὸ προσώπου 
κυρὸς ἐχταχήσονται, χαὶ ὡς ὕδωρ χαταφερόμενον ἐν 
χαταθάσει, » διὰ τὸ πλῆθος τῶν ἐν αὑταῖς ἀπὸ τῶν Χρε:τ- 
τόνων ἐπὶ τὰ χείρω χαταπιπτόντων ὁσημέραι. Πάντα 
δὲ ταῦτά φησιν ἔσεσθαι « δι' ἀσέθειαν οἴκου "Taxiv6, 
xat δι᾽ ἁμαρτίαν οἴχου Ἰσραήλ. ν Τίς 6 ἣν ἡ ἀσέδεια 
xaX ἡ ἁμαρτία, προϊὼν ἑξῆς ἐπιλέγει" « Οἱ βδελυσσό- 
μενοι xpipa , καὶ πάντα τὰ ὀρθὰ διαστρέφοντες * ol 
οἰχοδομοῦντες Σιὼν ἐν αἴμασιν, χαὶ "Iepouca)tu ἐν 
ἀδιχίαις" ν ἐν οἷς αἴμασι κἀχεῖνο ἣν τὸ τῶν ὑστάτων 
χαχῶν παραίτιον αὐτοῖς γενόμενον, ἐφ᾽ ᾧ τὴν ἀπεθῆ 
φωνὴν εἰς ἑαυτοὺς ἐπεσπάσαντο, φήσαντες " « Τὸ 
αἷμα αὐτοῦ ἐφ᾽ ἡμᾶς, xal ἐπὶ τὰ τέχνα ἡμῶν. » Διὸ 
γοῦν, φησὶ, αὐτὰ ταῦτα, ε ὡς ἀγρὸς Σιὼν ἀροτριαθή- 


B σεται, xai ἹἹερουσαλὴμ ὡς ὀπωροφυλάχιον ἔσται"» 


» ^3 


ἅπερ οὐδ᾽ ἄλλοτε πώποτε f| μετὰ τὰ χατὰ τοῦ Σω- 
τῆρος ἡμῶν τετολμημένα ἀληθῆ τὴν ἔχδασιν εἴληχεν. 
Ἐξ ἐχείνου γάρ τοι χαὶ εἰς δεῦρο ἐσχάτης ἐρημίας 
χαταλαθδούσης τοὺς τόπους, τὸ μὲν πρὶν διαδόητον 
αὑτῶν Σιὼν ὄρος, ἀντὶ τῆς πάλαι ἐν αὐτῷ μελέτης 
χαὶ ἀσχήσεως τῶν προφητιχῶν χαὶ θείων λόγων, ὧν 
παῖδες τὸ πρὶν 'E6paíwov xai θεοφιλεῖς. προφῆται, 
ἱερεῖς τε χαὶ διδάσχαλοι τοῦ παντὸς ἔθνους ἐν αὑτῇ 
διὰ σπουδῆς ἐποιοῦντο, διὰ Ῥῳμαίων ἀνδρῶν xa 
οὐδὲν τῆς λοιπῆς διαφέρουσα χώρας γεωργεῖται, ὡς 
χαὶ ἡμᾶς αὐτοὺς ὀφθαλμοῖς παραλαδεῖν βουσὶν ἀρού- 
μᾶνον, xai χατασπειρόμενον τὸν τόπον" ἡ δὲ Ἱερου-. 
σαλὴμ αὐτὴ ὡς ὀπωροφυλάχιον τῆς Ev, αὐτῇ παλαιᾶς 
ὁπώρας διαφθαρείσης γέγονε, μᾶλλον δὲ. εἰς λιθολο- 
γίαν χατὰ τὴν 'E6pavxhv ἀνάγνωσιν. Ὁ γοῦν ᾿Αχύλας 
φησί" εΔιὰ τοῦτο χάριν ὑμῶν Σιὼν χώρα ἀροτρια- 
θήσεται, xat ᾿Ιερουσαλὴμ λιθολογηθήσεται. » Ὑπὸ 
γὰρ ἀλλοφύλων ἀνδρῶν χατοιχισθεῖσα, εἰσέτι xai 
σήμερον λιθολογεῖται, πάντων xa0' ἡμᾶς αὐτοὺς cov 
τὴν πόλιν οἰχούντων τοὺς ἀπὸ τῆς πτώσεως αὐτῆς 
λίθους ἀναλεγομένων εἴς τε τὰ ἴδια χαὶ χοινὰ xat 6r... 
pta. οἰχοδομήματα - xa ἔστιν ὀφθαλμοῖς ᾿παραλα- 
θεῖν σχυθρωπὸν θέαμα, τοὺς ἐξ αὐτοῦ τοῦ ἱεροῦ xal 
αὐτῶν τῶν πάλαι ἀδύτων χαὶ ἁγίων λίθους εἰς τὰ τῶν. 
εἰδώλων τεμένη. εἴς τε τὰ τῶν πανδήμων θεαμάτων. 
χατασχευάσματα ἀπειλημμένους * ὧν οὕτως ἐναργῶς 
τοῖς πᾶσιν ὁρωμένων, xat ὁ χαινὸς νόμος xai λόγος ὁ 
tre καινῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ τοῦ Χριστοῦ 


D Διαθήχης ἐχεῖθέν κοῦεν προελθὼν δῆλος ἂν slm. 


Ἐφ᾽ ᾧ μυρία πλήθη λαῶν, ἔθνη τε παντοῖα τῶν πα- 
τρίων ἀποστάντα θεῶν, xal τῆς παλαιᾶς δεισιδαίμο- 
νος πλάνης, τὸν ἐπὶ πάντων Θεὸν ἀναχαλεῖται" διὸ xal 
χατυξίωται τῆς βαθυτάτης εἰρήνης, ὡς μηχέτι τὸ- 
λυαρχίας εἶναι, « μηδὲ βασιλείας χατὰ τόπους, μηδὲ 
ἔθνος ἐπ᾽ ἔθνος ῥομφαίαν αἱρεῖν, μηδ᾽, ὡς τὸ πρὶν, 
πολέμοις τοῖς χατ᾽ ἀλλήλων σχολάζειν, ἀναπαύεσθα: 
δὲ τῶν γεωργῶν ἕχαστον ὑποχάτω ἀμπέλου, χαὶ 
ὑποχάτω συχῆς αὐτοῦ, μηδενὸς ἐχφοθοῦντος αὑτοὺς, » 
χατὰ τὴν προφττείαν. Ὧν οὕτως οὐδ᾽ ἄλλοτέ πω ἐξ 
αἰῶνος πρότερον, ἣ κατὰ τὴν τῶν Ῥωμαίων ἐπιχρά- 
τῆσιν ἀπὸ τῶν χρόνων τῆς ἐπιφανείας τοῦ Σωτῆρος 


651 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC.E LIB. Vlil. 


658 


fusw χαὶ εἰς δεῦρο συντελουμένων, ἀναμ-ἴλεχτον A phetia przdixerat. Quz cum sic nunquam alias anie 


ἡγοῦμαι τὴν ἀπόδειξιν εἰληφέναι τὸν χρόνον τῆ: θε- 
σπιξζομένης elg ἀνθρώπους τοῦ Κυρίου παρουσίας. 


3 condito zvo, nisi post adventum Salvatoris no- 
stri, Romanis imperium obtinentibus, 


ad hunc 


esque diem contigerint, indubitata demonstratione Ostensum esse arbitror ejus, quem prophet: cane- 


bant, Domini adventus ad homines, tempus. 


'Azxótov Ζαχαρίου. — Σημεῖα χρόνων της τοῦ Θεοῦ 
Αόγου εἰς ἀνθρώπους παρουσίας, κιησίς τε 
ἐθνῶν, ὑστάτη τε χκαθαίρεσις τῆς Ἱερουσαλήμ. 
« Τέρπου χαὶ εὐφραίνου, θύγατερ Σιὼν, διότι ἰδοὺ 

ἐγὼ ἔρχομαι, xal χατασχηνώσω ἐν μέσῳ σου, λέγει 

Κύριος. Καὶ χαταφεύξονται ἔθνη πολλὰ ἐπὶ τὸν Κύ- 

piov ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, xal ἔσονται αὐτῷ εἰς λαὸν, 

χαὶ χατασχηνώσουσιν ἐν μέσῳ σου, χαὶ ἐπιγνώσῃ ὅτι 

Κύριος παντοχράτωρ ἐξαπέσταλχέ με πρὸς σέ. » Καὶ 

μεθ᾽ ἕτερα πλεῖστα μεταξὺ ἐπιλέγει " ε Χαῖρε σφόδρα, 


θύγατερ Σιὼν, χήρυσσε, θύγατερ Ἱερουσαλήμ " ἰδοὺ p 


ὁ βασιλεός σου ἔρχεταί aot δίχαιος xal σώζων, αὐτὸς 
πραῦς καὶ ἐπιδεδηχὼς ἐπὶ ὑποζύγιον xaX πῶλον νέον. 
Καὶ ἐξολοθρεύσει ἅρματα ἐξ ἙἘφραῖμ, xai ἵππον ἐξ 
Ἱερουσαλήμ" xai ἐξολοθρευθήσεται τόξον πολεμιχὸν, 
καὶ πλῆθος εἰρήνης ἐξ ἐθνῶν. Καὶ χατάρξει ἀπὸ θα- 
λάσσης ἕως θαλάσσης, χαὶ ἀπὸ ποταμῶν δι᾽ ἐχθολὰς 
γῆς. » Ταῦτα περὶ τῆς τοῦ Σωττοος ἡμῶν παρουσίας 
θεσπέσα: χαὶ νῦν ὁ λόγος, μεθ᾽ ἕτερα περὶ τῆς ἐσχά- 
τῆς ἐρημώσεως τῆς Ἱερουσαλὴμ, τοτὲ μὲν ἐπιχε- 
χρυμμένως xai δι᾽ αἰνιγμάτων, τοτὲ δὲ ἀχαλύπτως 
ἀναφωνεῖ" δι᾽ αἰνιγμάτων μὲν ἐν οἷς φησι" « Διάνοι- 
ξον, ὁ Affavoc, τὰς πύλας σου, χαὶ χαταφαγέτω «Up 
τὰς κέδρους σου. Ὁλολυξάτω πίτυς, διότι πέπτωχε 
κέδρος, διότι μεγάλως μεγιστᾶνες ἐταλαιπώρησαν. 


A Zacharia. — Signa temporum Dei qd. homines 
adventus , et vocalio geniium , extremaque urbis 
Jerusalem eversio. 

« Gaude et lztare, filia Sion, quia ecce ego ve- 
nio , et habitabo in medio tui, dicit Dominus. Et 
confugient gentes multe ad Dominum in, die illa , 
et erunt ei in populum. Et habitabunt in medio 
tui : et cognosces quod Dominus omnipotens mi- 
sit me ad te "5. » Et post alia plurima quz in me- 
dio ponit, adjungit : « Gaude vehementer, filia Sion. 
Przdica, filia Jerusalem : ecce Rex tuus venit tibi 
justus et Salvator, ipse mansuetus et impositus 
super jumertum et pullum adolescentem. Et perdet 
currus ex Ephrem, et equum ex Jerusalem: et 
perdetur arcus bellicus, et abundantia pacis ex 
gentibus. Et principatum obtinebit a mari usque 
ad mare, et a fluminibus per ejectiones terrz **. » 
llxc ubi de Salvatoris nostri adventu hoc item 
loco oraculum cecinit ; tum post alia qua inter- 
ponit, etiam de extrema Jerusilem desolatione, 
nunc occulte ac per obscuros sermones, nunc 
explicite atque aperte verba facit, obscure quidem 
ac figurate, ubi ait : 408 « Aperi, Libane, portas 
tuas, et comedat ignis cedros tuas, Ululet pinus , 
quoniam cecidit cedrus , quoniam magnopere ma- 


Ὁλολύξατε, δρύες τῇς Βασανίτιδος, ὅτι χατεσπάσθη C gnifici afflicti sunt. Ululate, quercus Basanitidis , 


ᾧ δρυμὸς ὃ σύμφυτος " φωνὴ θρηνούντων ποιμένων, 
ὅτι τεταλαιπώρηχεν dj μεγαλωσύνη αὐτῶν: ςωνὴ 
ὠρχομένων λεόντων, ὅτι τεταλαιπώρηχε τὸ φρύαγμα 
τοῦ Ἰορδάνου. » Ταῦτα μὲν δι᾽ αἰνιγμάτων" τὴν δὲ 
τούτων ἑρμηνείαν ἀναχαλύπτως ὁ αὐτὸς προτέτης 
ξπιφέρει λέγων" « Ἰδοὺ ἐγὼ τίθημι τὴν Ἵερουσα- 
λὴμ ὡς πρόπυλα σαλευόμενα ἅπασι τοῖς λαοῖς χύ- 
χλῳ, xat ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ" καὶ ἔσται περιοχὴ ἐπὶ 1:- 
ρουσαλήμ. Καὶ ἕσται ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνη, θήσομαι 
τὴν Ἱερουσαλὴμ λίθον χαταπατούμενον πᾶσι τοῖς 
ἔθνεσι. Πᾶς ὁ χαταπατῶν αὑτὴν ἐμπαίξων ἐμπαίξε- 
ται, καὶ ἐπισυναχθήσονται ἐπ᾿ αὐτὴν πάντα τὰ ἔθνη 
«ἧς γῆς. » Καὶ μετὰ βραχέα ἐπιλέγει" « Καὶ ἐπι- 
ὄλέψονται πρὸς μὲ, ἀνθ᾽ ὧν χατωρχήσαντο᾽ xa χό- 


ψονται ἐπ᾽ αὐτὸν χοπετὸν ὡς ἐπ᾽ ἀγαπντῷ, xal ὁδύ- D 


νὴν ὡς ἐπὶ πρωτοτόχῳ. Ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ μεγα- 
λυνθήσεται ἅ χοπετὸς Ἱεργυσαλὴμ, ὡς χοπετὸς 
Ῥοῶνος ἐν πεδίῳ ἐχχοπτομένου. Καὶ χόψεται ἡ γῆ 
χατὰ φυλὰς, φυλὴ οἴχου Δαδὶδ χαθ᾽ ἑαυτὴν, χαὶ αἱ 
γυναΐχες αὐτῶν χαθ᾽ ἑαυτάς " φυλὴ οἴχου Νάθαν χαθ᾽ 
ἐχυτὴν, xai al γυναῖχες αὑτῶν χαθ᾽ ἑαυτάς" φυλὴ 
οἴχου Λευῖ χαθ᾽ ἑαυτὴν, χαὶ αἱ γυναῖχες αὐτῶν χαθ᾽ 
ἔχυτάς" φυλὴ τοῦ Συμεὼν xa0' ἑαυτὴν, χαὶ αἱ γυ- 
vaixsc αὐτῶν xa0' ἑαυτάς " πᾶσαι αἱ ὑπολελειμμέναι 
φυλαὶ, φυλὴ χαθ᾽ ἑαυτὴν, xal αἱ γυναῖχες αὐτῶν xa0' 
ἑαυτά:. » Καὶ πάλιν μεθ᾽ ἕτερα τὴν ἐσχάτην τῆς 
Ἱερουσαλὴμ πολιορχίαν σαφέστερον χηρύττει, λέγων" 

8. Zach. n, 10,11. 


9 Zachar. ix, 9,10. 


! Zachar. ri, 1-3. 


quoniam convulsus est saltus cousitus. Vox lamen- 
tantium pastorum , quoniam afflicta est magnificen- 
tia eorum. Vox rugientium leonum, quoníam affli- 
eta est superbia Jordanis *. » Et hzc quidem per 
aenigmata : sed eorum interpretationem aperte idem 
propheta adjungit, dicens : « Ecce ego pono Jeru- 
salem ut vestibula qu:? quatiuntur omnibus populis 
in circuitu, et in Judza : et érit ambitus in cir- 
cuitu contra Jerusalem. Et erit in die illa , ponam 
Jerusalem lapidem, qui conculcetur ab omnibus 
gentibus. Omnis qui conculcet eam, illudens illu- 
detur : et congregabuntur super eam omnes gentes 
terr? *. » Et post pauca adjungit : « Et respicient 
ad me, quem confixerunt, propterea quod insul- 
taverunt : et plangent super eo planctum ut su- 
per dilecto, et dolorem ut super primogenito. In die 
illa magnificabitur planctus Jerusalem , ut planctus 
Rhoonos in campo ejus qui exciditur. Et planget 
terra tributim : tribus domus David seorsum , et 
mulieres eorum seorsum : tribus domus Nathan sc- 
orsum , et mulieres eorum seorsum : tribus domus 
Levi seorsum, et mulieres eorum seorsum : tri- 
bus Simeon seorsum , et mulieres eorum seorsum : 
omnes reliquz tribus, tribus seorsum , et mulieres 
eorum seorsum ?. » Rursus post alia, extremam 
urbis Jerusalem obsidionem planius enuntiat, di- 
cens : « Ecce dies veniunt Domini , et dividentur 


* Zachar. xi1, 2, ὅ. * ibid. 10.1$ 


639 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 11. — APOLOGETICA. 


spolia tua in te, et congregabo omnes gentes ad A « Ἰδοὺ ἡμέραι ἔρχονται τοῦ Κυρίου, xai διαμερι- 


Je:usalem in bellum , et capietur civitas , et diri- 
pientur domus , et mulieres polluentur, et egredie- 
tur dimidium civitatis in captivitatem : reliqui 
autem de populo meo non peribunt de civitate , et 
egredietur Dominus, et comparabitur ad prelium 
in gentihus illis, sicut dies prelii ejus , in die 
belli , et stabunt pedes ejus in die illa in monte 
Olivarum quod est conira Jerusalem *. » Deinde 
post alia quo in medio ponit, hzc ait : « Et erit 
Dominus unus, et nomen ejus unum complectens 
omnem terram et desertum *. » 409 Rursus post 
alia dum prophetiz libro terminum ponit, voca- 
tionem gentium his verbis divipat : « Et erit, qui- 
cunque relicti fuerint ex omnibus gentibus, que 
venerint in Jerusalem , et ascendent singulis annis, 
ut adorent Regem Dominum omnipotentem, et ce- 
lebrent diem festum Tabernaculorum. Et erit, qui- 
cunque non ascenderint ex omnibus tribubus terrze 
in Jerusalem ut adorent Regem Dominum omni- 
potentem , etiam bi illis addentur. Si autem tribus 
AEgypti non ascenderit , neque venerit illuc , etiam 
super his erit ruina , qua percutiet Dominus omnes 
gentes terre, quacunque non ascenderint ad cele- 
brandum solemne Tabernaculorum. Hoc erit pecca- 
tum JEgypti , et peccatum omnium gentium , quse- 
cunque non ascenderint ad celebrandum diem fes. 
tam Tabernaculorum *. » Hzc sane Zacharias post 
reditum de Babylone, Dario apud Persas regnante, 
vaticinatur, quo tempore urls Jerusalem a priore 
desolatione excitata instaurataque nuper fuerat, quse 
Jdesolatio illi a Babyloniis fuerat illata. Colligit autem 
omne tempus a Dario Persarum , sub quo Zacharias 
propbetie munere fungitur, ad Augustum Roma- 
norum regem, annorum hebdomadas septem et 
sexaginta duas, qux» apud Danielem feruntur : que 
summa annorum efficitur quadringentorum octo- 
ginta trium , ut ostendimus in iis quie paulo ante 
a nobis tractata gunt. Ceterum post imperium 
Macedonum sb Alexandro usque ad Augustum, 
etiam si ipsius Augusti regnum complectare , nibil 
sane quod prophete verbis concordet aut simile 
sit, invenias esse completum. Quando enim per 
illa tempora is Dominus, quem prophetz ut Deum 
celebrant , cum hominibus versatus est? et gentes 
multse illum agnoverunt ? eumdemque solum Deum 
confess sunt? et ad ipsum confugientes facte 
sunt ei in populum ? vel quando tandem toto Per- 
sarum aut Macedonum tempore, is Rex de quo 
Propheta loquitur, « venit impositus jumento et 
pullo adolescenti ἢ » et. veniens Judaicz gentis, 
qua Epbrem hoc loeo dicitur, et ipsius Jerusalem 
regiam aciem , quie curruum atque equi vocabulo 
nominatur, perdidit? et armatas Judaicte gentis co- 
pas delevit? Hoc enim significabat oraculum illud 
dicens : « Ecce Rex tuus venit tibi justus et Salva- 
tor, ipse mansuetus et impositus super jumentum 


* Zachar. xiv, 1-4. * ibid. 9, 10. 


σθήσονται τὰ σχῦλά σου Ev σοὶ, xaX ἐπισυνάξω πάντα 
τὰ ἔθνη ἐπὶ Ἱερουσαλὴμ εἰς πόλεμον, xal ἁλώσεται 
ἡ πόλις, καὶ διαρπαγήσονται αἱ οἰκίαι, καὶ γυναῖχες 
μολυνθήσονται, χαὶ ἐξελεύσεται τὸ ἥμισυ τῆς πόλεως 
ἐν αἰχμαλωσίᾳ" οἱ 6E χατάλοιποι τοῦ λαοῦ pou ob 
p ἐξολοθρευθῶσιν Ex τῆς πόλεως. Καὶ ἐξελεύσεται͵ 
Κύριος, xai παρατάξεται ἐν τοῖς ἔθνεσιν ἐχείνοις, 
καθὼς ἡμέρα παρατάξεως αὐτοῦ ἐν ἡμέρᾳ πολέ- 
μου, καὶ στήσονται οἱ πόδες αὐτοῦ ἐν τῇ ἡμέρᾳ 
ἐχείνῃ ἐπὶ τὸ ὅρος τῶν Ἐλαιῶν τὸ κατέναντι 
Ἱερουσαλήμ. » Εἶτα μεθ᾽ ἕτερα τὰ μεταξύ φη- 
σιν’ « Καὶ ἔσται Κύριος εἷς, καὶ τὸ ὄνομα αὑτοῦ 
ἕν, χυχλοῦν πᾶσαν τὴν γῆν, χαὶ τὴν ἔρημον. » Καὶ 
αὖθις μεθ᾽ ἕτερα περιγράφων τὴν βίδλον τῆς προ- 
φητείας, τὴν χλῆσιν τῶν ἐθνῶν διὰ τούτων θεσπίζει" 
« Καὶ ἔσται, ὅσοι ἐὰν χαταλειφθῶσιν Ex πάντων τῶν 
ἐθνῶν τῶν ἐλθόντων ἐπὶ Ἱερουσαλὴμ, καὶ ἀναδήσον- 
ται χατ᾽ ἐνιαυτὸν, τοῦ προσχυνῆσαι τῷ βασιλεῖ Κυ- 
ρίῳ παντοχράτορι, xal τοῦ ἑορτάζειν τὴν ἑορτὴν τῆς 
Σχηνοπηγίας. Καὶ ἔσται, ὅσοι ἐὰν μὴ ἀναδῶσιν ix 
πασῶν τῶν φυλῶν τῆς γῆς εἰς Ἱερουσαλὴμ, τοῦ 
προσχυνῆσαι τῷ βασιλεῖ Κυρίῳ παντοχράτορι, καὶ 
οὗτοι ἐχείνοις προστεθήσονται. Ἐὰν δὲ φυλὴ Διγύπτου 
μὴ ἀναδῇ, μηδὲ ἔλθῃ ἐχεῖ, χαὶ ἐπὶ τούτων ἔσται 
ἡ πτῶσις, ἣν πατάξει Κύριος πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς, 
ὅσα ἐὰν μὴ ἀναδῇ τοῦ ἑορτάσαι τὴν ἑορτὴν τῆς Σχη- 
νοπηγίας. Αὕτη ἔσται ἢ ἀμαρτία Αἰγύπτου, καὶ ἡ 
ἁμαρτία πάντων τῶν ἐθνῶν, ὅτα ἂν μὴ ἀναδῇ τοῦ 
ἑορτάσαι τὴν ἑορτὴν τῆς Σχηνοπηγίας » Ταῦτα xoi 
ὁ Ζαχαρίας μετὰ τὴν ἀπὸ Βαδυλῶνας ἐπάνοδον, Aa- 
ρείου Περσῶν βασιλεύοντος, προφητεύει, τῆς Ἱερου- 
σαλὴμ ἄρτι τότε ἀνεγηγερμένης ἐχ τῆς προτέρας 
ἐρημίας, ἣν ὑπὸ Βαδυλωνίων πέπονθε. Συνάγεται δὲ 
ὁ πᾶς χρόνος ἀπὸ τῆς Δαρείου τοῦ Πέρσου, xa0' ἣν ὁ 
Ζαχαρίας προφητεύει, χαὶ ἐπὶ Αὔγουστον Ῥωμαίων 
βασιλέα εἰς ἐτῶν ἐδδομάδας ἑπτὰ καὶ ἑξξηχονταδύο, 
τὰς ἐν τῷ Δανιὴλ φερομένας, ἃ γίνεται ἔτη τετρα- 
χόσια ὀγδοήκοντα «pla, ὡς ἀπεδείξαμεν ἐν τοῖς μι- 
χρῷ πρόσθεν γεγυμνασμένοις. Οὔτε δὲ ἐπὶ τῆς Μα- 
χεδόνων ἀπὸ ᾿Αλεξάνδρου χαὶ μέχρις Αὐγούστου πα- 
ραταθείσης, τῶν ἐμφερομένων vol; τοῦ προφήτου 
λόγοις συνίσταταί τι πεπληρωμένον. Πότε γὰρ κατ᾿ 
ἐκείνους τοὺς χρόνους τοῦ παρὰ τοῖς προφήταις θεο- 
λογουμένον Κυρίου ἀνθρώποις ἐπιστάντος, ἔθνη πολλὰ 
ἐπιγνόντα αὐτὸν, καὶ μόνον Θεὸν αὐτὸν ὁμολογήσαντα, 
ἐπ᾽ αὐτὸν χαταπέφενγε, καὶ γέγονεν αὐτῷ εἰς λαόν ; 
τότε χατὰ τοὺς Περσῶν ἣ Μαχεδύνων χρόνους ὃ πρὸ- 
φητευόμενος βασιλεὺς ἐλήλυθεν, « Ἐπιδεδηχὼς ἐπὶ 
ὑποξύγιον, χαὶ πῶλον νέον ; » ἐλθών τε τοῦ Ἰουδαίων 
ἔθνους Ἐφραϊμ,. ὀνομαζομένου, xai τῆς Ἱερουσαλὴμ 
αὑτῆς τὴν βασιλικὴν παράταξιν, ἅρματα καὶ ἵππον 
ἐπιχαλουμένην ἐξωλόθρευσε', τό τε ὁπλιτιχὸν τοῦ 
Ἰουδαίων ἔθνους καθεῖλε; Τοῦτο γὰρ ἐδήλου τὸ λόγιον 
φάσχον᾽ « Ἰδοὺ ὁ Βασιλεύς σον ἔρχεταί σοι δίκαιος 
xai σώξων, αὐτὸς πραῦς, xai ἐπιδεδηχὼς ἐπὶ ὕπο- 
ζύγιον καὶ πῶλον νέον, καὶ ἐξολοθρευθήσεται τόξον 


* ibid. 16-19. 


641 


DEMONSTRATIONIS EYANGELICAE LIB. Vlil. 


642 


πολεμιχόν. » Ταῦτα γὰρ περὶ τῆς χαθαιρέσεως τῆς A et pullum adolescentem : et perdetur arcus belli- 


βασιλιχῆς ἀξίας τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους ἐθεσπίζετο, 
ἐφ᾽ fj πάλιν τὰ τῆς τῶν ἐθνῶν εἰρήνης συμφώνως τοῖς 
πρόσθεν ἀποδεδομένοις ἐπιλέγεται διὰ τοῦ" ι Καὶ 
πλῆθος εἰρήνης ἐξ ἐθνῶν, » ἀνθ᾽ οὗ ὁ ᾿Αχύλας xa ol 
λοιποὶ ἑρμηνευταὶ ἐχδεδώχασι" « Καὶ λαλήσει εἰρή- 
νην τοῖς ἔθνεσιν,» ὃ χαὶ μάλιστα ἀπὸ τῆς Αὐγούστου 
βασιλείας συνίσταται, καὶ πρὸς λέξιν πεπληρωμένον, 
πάσης μὲν ἐξ ἐχείνου χαταλυθείσης πολυαρχίας, 
εἰρήνης δὲ τὰ πλεῖστα τῆἧς οἰχουμένης ἔθνη διαλα- 
βθούσης. Τίς δὲ πρὸ τῶν Ῥωμαϊχῶν χρόνων, ἐπὶ τῶν 
Περσικῶν, f| τῶν Μαχεδονιχῶν τοιοῦτος γέγονεν 
Ἰουδαίων βασιλεὺς, ὡς ἄρξαι αὐτὸν ἀπὸ θαλάσσης 
ἕως θαλάσσης, χαὶ ἀπὸ ποταμῶν ἕως περάτων τῆς 
οἰχουμένης ; Τοῦτο γοῦν ἐδήλωσαν οἱ λοιποὶ ἑρμηνευ- 
καί. Ὁ γοῦν ᾿Αχύλας φησί’ ε Καὶ λαλήσει εἰρήνην 
«τοῖς ἔθνεσι, xa ἡ ἐξουσία αὐτοῦ ἀπὸ θαλάσσης,, xai 
ἀπὸ ποταμοῦ ἕως περάτων τῆς οἰχουμένης " » ip συν- 
ἀδει χαὶ τὸ ἐν ἑδδομηχοστῷ πρώτῳ ψαλμῷ περὶ τοῦ 
ἐχ σπέρματος Σολομῶνος γεννησομένου Χριστοῦ, ὧδέ 
πῇ εἰρη μένον᾽ « ᾿Ανατελεῖ ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ διχαιο» 
σύνη, χαὶ πλῆθος εἰρήνης, ἕως οὗ ἀνταναιρεθῇ ἡ σελή- 
vr, Xa χαταχυριεύσει ἀπὸ θαλάσσης ἕως θαλάσσης, xat 
ἀπὸ ποταμοῦ ἕως περάτων τῆς οἰχουμένης " » ταῦτα 
γὰρ περὶ τοῦ υἱοῦ Σολομῶνος ἐλέγετο, οὐδὲν λειπόμενα 
τῶν ἐν τῷ προφήτῃ εἰρημένων. Πότ᾽ οὖν ταῦτα xal 
πῶς, ἣ xaxà ποίους χρόνους γέγονεν, ὁ βουλόμενος 
ἑρμηνευέτω" ἢ πότε ἄλλοτε μετὰ τὴν ὑπὸ Βαδυ- 
λωνίοις πολιορχίαν δεύτερον ἐμπρησμὸν ὑπέμεινεν 


cus. » 480 Hzc de eversione regiz dignitatis Ju- 
daicz gentis pradicta sunt , qua przdicta eversio- 
ne, rursus ea qux» ad pacem gentium perlinent , 
consentanea iis quz» prius exposita sunt, adjun- 
guntur hoc modo : « Et abundantia pacis ex gen- 
tibus , » pro quo Aquila et reliqui interpretes red- 
diderunt : « Et loquetur pacem gentibus, » quod 
quidem maxime ab Augusti imperio cunstat vel ad 
verbum esse completum , cum ex illo omnis qui- 
dem principum multitudo disperierit, pax autem 
plurimas orbis gentes complexa sit. Quis porro 
ante Romana tempora vel Persico vel Macedonico 
stante imperio, talis exstitit rex Judzorum , ut do- 
minatus sit a mari usque ad marce, et a fluminibus 


B usque ad terminos orbis terra ? itaque hoc signi- 


ficarunt reliqui interpretes. Aquila enim sic ait : 
« Et loquetur pacem gentibus, el potestas ejus a 
mari usque ad mare, et a fluminibus usque ad 
terminos orbis terrz. » Cui concordat ctiam illud 
quod in Lxx1 psalmo de Christo canitur, qui erat 
de semine Salomonis oriturus, quod quidem in 
bunc modum se habet : « Orietur in diebus ejus 
justitia, et abundantia pacis donec auferatur luna, 
et dominabitur a mari usque ad mare, et a flu- 
mine usque ad terminos orbis terrz *. » llzc enim 
de filio Salomonis dicta sunt quz nihil differunt 
ab iis, qux apud Prophetam leguntur. Quando 
igitur hzc, vel quomodo, aut quibus tandem tem- 


Ἱερουσαλὴμ, καὶ ὁ ἐν αὐτῇ κατεῤῥίφη νεώς. Ὃ xa v, poribus exstiterint, si quis est qui possit, inter- 


αὐτὸ θαῦμα μέγα ἔχει, ὡς ἡνίξατο ὁ προφήτης εἰπών" 
« Διάνοιξον, ὁ Λίδανος, τὰς θύρας δου, xaX χαταφαγέτω 
Twp τὰς χέδρους σου. » Δἔδανον γὰρ kv τούτοις συν- 
ἠθως αὐτὸ τὸ ἱερὸν ὀνομάζει" ἐπεὶ xal δι᾽ ἑτέρων 
προφητειῶν ἀποδέδειχται Λίδανος αὐτὸς ὁ νεὺς ἐπι- 
χεχλυ μένος. Τοῦτο δὲ xaX αὐτοὶ παῖδες Ἰουδαίων 
εἰσέτι νῦν ὁμολογοῦσιν" ἐπεὶ xat Ἡσαῖας ἐμφερῇ 
τῷ μετὰ χεῖρας προφήτῃ θεσπίζων ἔφησεν" « Ἰδοὺ 
Κύριος Σαδχὼθ συνταράσσει τοὺς ἐνδόξους μετὰ 
ἰσχύος, xai οἱ ὑψηλοὶ τῇ ὕδρει συντριδήσονται. Ὁ 
δὲ Al6avo; σὺν τοῖς ὑψηλοῖς πεσεῖται, xal ἐξελεύσεται 
ῥάδδος Ex τῆς ῥίξης Ἰεσσαὶ, καὶ ἄνθος ἐχ τῆς ῥίξης 
ἀναθδήσεται, xax ἐπαναπαύσεται ἐπ' αὐτὸν πνεῦμα τοῦ 
Θεοῦ "» οἷς ἐπιλέγει " « Καὶ ἔσται ἡ ῥίζα τοῦ "Ieoaat, 
χαὶ ὁ ἀνιστάμενος ἄρχειν ἐθνῶν, ἐπ᾽ αὐτῷ ἔθνη 
ἀλπιοῦσι.» Καὶ ἐνταῦθα γὰρ ὁμοῦ τῇ Ex σπέρματος 
Ἰεσσαὶ καὶ Δαδὶδ γενέσει τοῦ Χριστοῦ, Λιδάνου καθ- 
αἱρεσις xai ἐθνῶν χλῇσις συνῆπται. Al6avoy δὲ τὴν 
Ἱερουσαλὴμ, διαῤῥίέδην ὁ xoi Ἰεζεκιὴλ σημαένει 
λέγων" « Ὁ ἀετὸς ὁ μέγας, ὁ μεγαλοπτέρυγδς, ὁ 
ἔχων τὸ ἤγημα εἰσελθεῖν εἰς τὸν Al6avov, χαὶ ἀπ- 
ἐχρισε τὰ ἀπαλὰ τῆς xéipou. » Ταῦτα γοῦν ὁ αὐτὸς 
ἑξῆς διασαφῶν ἐπιλέγει « "Oz ἂν ἔλθῃ Na6ovyobo- 
vócop ἐπὶ Ἰερουσαλῆμ, xai λάδῃ τοὺς ἄρχοντας 
αὐτῖς,» xal τὰ ἑξῆς. ᾿Αλλὰ ταῦτα μὲν ὁ Ἰεζεχιὴλ 
περὶ τῆς πρώτης ἐδήλου πολιορχίας, μεθ᾽ ἣν ὁ Ζα- 
χαρίας περὶ τῆς δευτέρας θεσπίζει, Πότε οὗτος μετὰ 


' Psal. uxxi, 7, 8. * Isa. x1, 1,9. 


* ibid. 10. 


pretetur. Aut quonam alio tempore post Babylo- 
nicam obsidionem, alterum perpessa sit incendium 
Jerusalem, et quod in ipsa templum erat, deje- 
etum sit. Quod etiam ipsum magnam affert admira- 
tionem , quemadmodum propheta id signilicaverit , 
dicens : « Aperi, Libane, portas tuas, et comedat 
ignis cedros tuas. » Nam Libanum in his verbis 
mnore suo templum ipsum nominat : quoniam in aliis 
quoque prophetiis ostensum es*, Libanum ipsum 
templum vocari. ld autem ipsi quoque Judzi adhuc 
confitentur, quandoquidem 1saias huic prophete, 
qui nunc tractatur, similia canens dixit : « Ecce Do- 
minus Sabaoth conturbabit gloriosos cum robore, 
et excelsi contumelia conterentur. Libanus autem 


D cum excelsis cadet, et egredietur virga de radice 


Jesse, et flos de radice ascendet, et requiescet super 
eum spiritus Dei *; » quibus adjungit : « Et erit radix 
Jesse, et qui surgit ut imperet gentibus, in ipso 
A11 gentes sperabunt*. » Etenim hic quoque una 
cum ortu Christi de semine Jesse et David, Libani 
eversio et gentium vocalio conjuncta «st. Libanum 
autem ipsam Jerusalem intelligi , Ezechiel plane 
significat bis verbis : « Aquila grandis magnarum 
alarum, qux habet auctoritatem ingrediendi in Li- 
banum, et evulsit tenera cedri !*. » Et hzc ipse 
deinceps explanans idem propheta, adjungit : « Cum 
venerit Nabuchodonosor in Jerusalem, et accepe- 


19 Ezech. xvii, 5. 


643 


Ezechiel quidem hzec de prima Jerusalem obsidione 
predixit : post cujus obsidionis tempus Zacharias 
de secunda divinat. Quando igitur post Zacharize 
tempora, sub imperio Macedonum templum incen- 
sum est? certe nunquam. Siquidem post Babylo- 
niorum depopulationem atque incendium, nullam 
ignis alleram vastationem unquam perpessa est urbs; 
nisi sub Vespasiano ac Tito Romanorum imperato- 
ribus, ob quam sane vastationem rursus obscure 
et per figuras eos, qui olim genti imperabant, ad 
deplorationes et lamenta invitat oraculum, dicens : 
« Ululet pinus, quoniam cecidit cedrus, quoniam 
magnopere magnifici afflicti sunt : ululate, quercus 
Basanitidis, quoniam convulsus est saltus consitus, 
vox lamentantium pastorum, quoniam afflicta est 
magniflcentia eorum. » Tunc sane facta est Jeru- 
salem quas! vestibula qu: quatiuntur omnibus po- 
pulis in circuitu, et in Judza facta est munitio am- 
biens, et àb eis sacrosanctus existimatus locus, 
usque in hodiernum diem lapis exsistit, qui con- 
culcatur ab omnibus gentibus, et quicuüque illum 
conculcat illudens illudetur, sicut prophetia przdi- 
xerat. Quin etiam propterea quod illi Domino, qui 
hzc cecinerat, insultaverunt, non defecit eos neqyie 
planctus, neque luctus, neque lamentatio. Nunquam 
igitur alias nisi post Salvatoris nostri adventum 
usque ad banc tempestatem, omnes tribus Judzo- 
rum quidquam lamentatione planctuve dignüm 
passs sunt, propter plagam quz ipsos Deo feriente 
deprehenderit, ex qua etiam ipsorum mater civitas 
externis gentibus tradita est, et templum eversum 
suffossumque est, ipsique de propria regione ex- 
pulsi sunt, in terra hostili inimicis servientes. Quas 
ob res, omnis ipsorum domus, omnisque ipsorum 
anima in hunc usque diem lamentationibus afflicta 
est. Quapropter propheta sic ait : « Et plangent 
singulze tribus perseipsas: 419 tribus domus David 
seorsum, e& mülieres eorum seorsum *, » et quz 
sequuntur. Sed qui tandem post Zacbariz tempora 
secuti sunt dies, in quibus spolia Jerusalem divisa 
sunt? et gentes universe ad bellum contra eam 
coiverint? et civitas capta sil, et domus direptz, 
ct mulieres pollutaàé atque in servitutem abactse? et 
quando simul sub idem tempus Dominus gentibus 
Jerusalem oppugnantibus subveniens, comparavit 
se ἃ prelium cum illis? aut quando steterunt pe- 
des ejus in monte Olivarum? aut quando ezstitit 
Dominus in Regem per universam terram ? ipseque 
unus Dominus apud omnes liomines? et nomen 
ejus ambiens universam terram et solitudinem ? hzec 
enim nunquam quisquam antea ad suum finem per: 
ducta demonstrare poterit, nisi Romanorum tem- 
poribus, quibus post Babylonicum incendium, al- 
tero rursus incendio ipsorum templum vastatum 
est, et civitas éx illo ad hunc usque diem ab exter- 
nis gentibus habitari ostenditur. Quo tempore etiam 


* Ezech. xvii, 12. !* Zachar. xii, 12-14. 


EUSEBH CJESARIENSIS OPP. PARS IIl: — APOLOGETICA. 
rit princeps ejus!', » οἱ quxe sequuntur. Caterum, A τοὺς Ζαχαρίου χρόνους ἐπὶ τῆς Μαχεδόνων βασιλείας 


644 


ἐμπρησμὸν ὑπέμεινεν ὁ νεώς ; ἀλλ᾽ οὐχ ἔστιν εἰπεῖν." 


Μετὰ γὰρ τὴν ὑπὸ Βαδυλωνίων πυρπόλῃσιν, οὐδ᾽ 
ἄλλοτε δευτέραν ἣ χατὰ Τίτον xaX Οὐεσπασιανὸν 
Ῥωμαίων αὐτοχράτορας, τὴν διὰ πυρὸς ὑπέμεινε 
φθορὰν, ἐφ᾽ T] πάλιν διὰ αἰνίγματος τοὺς πάλαι ἄρχον- 
τας τοῦ ἔθνους ἐπὶ θρήνους xai ὀλοφυρμοὺς ἀναχαλεῖ 
φάσχων ὁ λόγος" « Ὁλολυξάτω πίτυς, διότι πέπτωχς 
χέδρος, ὅτι μεγάλως μεγιστᾶνες ἐταλαιπώρησαν. 
Ὀλολύξατε, δρύες τῆς Βασανίτιδος, ὅτι χατεσπάσθη 
ὁ δρυμὸς ὁ σύμφντος " φωνὴ θρηνούντων ποιμένων; 
ὅτι τεταλαιπώρηχεν ἡ μεγαλωσύνη αὐτῶν. » Τότε 
γοῦν xal γέγονεν ἡ Ἱερουσαλὴμ ὡς πρόθυρα σαλευό- 
μενα πᾶσι τοῖς λαοῖς χύχλῳ, xat ἐν τῇ 'louóata γέ- 
yove περιοχὴ, ὅ τε νενομισμένος αὐτοῖς ἅγιος xal 


B ἱερὸς τόπος, εἰσέτι καὶ σήμερον λίθος τυγχάνει χατα- 


πατούμενος πᾶσ' τοῖς ἔθνεσι, χαὶ πᾶς ὁ χαταπατῶν 
αὑτὴν ἐμπαίζων ἐμπαίξε ται, ἀχολούθως τῇ προφη- 
τείᾳ. ᾿λλλὰ xal ἀνθ᾽ ὧν χατωρχήσαντο τοῦ ταῦτα 
θεσπίσαντος Κυρίου, οὐ διαλέλοιπεν αὐτοὺς χοπετὸς 
xat ὀδυρμὸς xat θρῆνος. Οὐ πώποτε γοῦν ἄλλοτε ἣ 
μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν παρουσίαν, χαὶ εἰς τὸν 
χαθ᾽ ἡμᾶς χρόνον, πᾶσαι αἱ φυλαὶ τοῦ Ἰουδσίων 
ἔθνους θρήνων χαὶ χοπετῶν ἄξια πεπόνθασι διὰ τὴν 
χαταλαθοῦσαν αὐτοὺς ἐχ Θεοῦ πληγὴν, ὑφ᾽ ἧς xat fj 
μητρόπολις αὐτῶν ἀλλοφύλοις ἔθνεσιν ἐξεδόθη, χαὶ τὸ 
ἱερὸν κατεσχάψφη, αὐτοί τε τῆς ἰδίας χώρας ἀπελῆ- 
λαντο, ἐν τῇ πολεμίᾳ ἐχθροῖς δουλεύοντες * ὧν ἕνεχα 
πᾶς ὁ οἶχος αὐτῶν, καὶ πᾶσα ψυχὴ αὐτῶν εἰσέτι χαὶ 
σήμερον θρήνοις ὑποδέόληται. Διό φησιν d προφη- 
τεία " « Καὶ χόψεται φυλὴ χατὰ φυλὴν, φυλὴ οἴκου 
Δαδὶδ χαθ᾽ ἑαυτὴν, xal γυναῖχες αὐτὼν καθ᾽ ἐχυτάς"» 
χαὶ τὰ τούτοις ἑπόμενα. Ποῖαι δὲ μετὰ τοὺς τοῦ 
Ζαχαρίου χρόνους γεγόνασιν ἡμέραι, ἐν αἷς διεμε- 
ρίσθη τὰ σχῦλα τῆς Ἱερουσαλὴμ, χαὶ ἐπισυνήχθη 
πάντα τὰ ἔθνη ἐπ᾽ αὐτὴν εἰς πόλεμον, ἥλω τε d 
πόλις, χαὶ διηρπάγησαν αἱ οἰχίαι, xat αἱ γυναῖχες 
ἐμολύνθησαν, ἀπήχθησάν τε εἰς αἰχμαλωσίαν, ὁμοῦ 
τε χαὶ χατὰ τὸ αὐτὸ ὁ Κύριος, συμμαχῶν τοῖς ἔθνεσι 
«τοῖς τὴν Ἱερουσαλὴμ πολεμοῦσι, παρετάξατο ἐν 
αὐτοῖς : fj πότε ἔστησαν οἱ πόδες αὐτοῦ ἐπὶ τὸ ὄρος 
τῶν Ἐλαιῶν ; ἣ πότε γέγονε Κύριος εἰς βασιλέα ἐπὶ 
πᾶσαν τὴν γῆν, αὐτός τε εἷς Κύριος ἐπὶ πάντας 
ἀνθρώπους, xai τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐγχυχλοὺν πᾶσαν 


Ὁ τὴν Υἦν xai τὴν ἔρημον ; ταῦτα γὰρ οὐδ᾽ ἄλλοτέ πω 


πρότερον ἔχοι ἄν τις εἰς πέρας δεῖξαι ἀχθέντα, fj κατὰ 
τοὺς Ῥωμαίων χρόνους, xa0' oüg ἐμπρησμὸν ὑπ- 
ἐμεινε δεύτερον, μετὰ τὸν ὑπὸ Βαδυλωνίων, ὁ νεὼς 
αὐτῶν, T] τε πόλις ἐξ ἐχείνου xal εἰς δεῦρο ὑπὸ ἀλλο- 
φύλων ἐθνῶν χατοιχισθεῖσαι δείχνυται " ὅτε χαὶ ὁ 
Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ τὰς οἰχείας 
ἐποιεῖτο διατριδὰς ἐπὶ τοῦ ἐλα:ῶνος τοῦ ἄντιχρυς 
τῆς Ἱερουσαλὴμ ὄρους, πληρουμένου τοῦ φάσχοντος 
λόγου " «Kat στήσονται οἱ πόδες αὐτοῦ ἐπὶ τὸ ὄρος 
τῶν Ἐλα:ῶν τὸ χατέναντι Ἱερουσαλήμ" » τοῦτ᾽ ἔστι 

τοῦ θεοσεδοῦς πολιτεύματος χαθ᾽ ὅλης τῆς ἀνθρώπων 
οἰχουμένης ἀνοιχοδομηθέντος, πάντα τὰ ἔθνη, κατὰ 


615 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. VIII. 


616 


πὴν προφηνείαν, τὴν Eogchv τῆς Σχηνοπηγίας ἐν A Dominus noster Jesus Christus Dei versari in 


παντὶ τόπῳ τῷ Θεῷ τῶν προφητῶν πανηγυρίζει, 
Αἰγύπτιοί τε, ἐξ ἐχείνου τὸν τῶν ὅλων Θεὸν ἐπιγνόν- 
τες, τὰς σχηνὰς αὐτῶν ἐφ᾽ ἐχάσττς πόλεως xal 
χώρας κατεπέξαντο. Εἶεν δ᾽ ἂν αὗται αἱ χατὰ τόπον 
Ἐχχλησίαι τοῦ Χριστοῦ. Ταύτας γὰρ πολὺ χρΞξίττους 
τῶν παρὰ Μωῦσεϊ σχηνῶν ἡ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ δύναμις xa0' ὅλης συνεπήξατο τῆς 
ἀνθρώπων οἰχουμένης, εἰς τὸ πᾶν γένος ἀνθρώπων 
χαὶ πάντα τὰ ἔθνη, Σχηνοπηγίας ἑορτὴν τῷ ἐπὶ 
πάντων Θεῷ ἐπιτελεῖν..-Ὅτε τοίνυν xal ταῦτα τὰ πρό- 
πᾶλαι τοῖς ἔθνεσι προαναφωνγθέντα χαθ᾽ ἡμᾷς αὐτοὺς 
ὁρῶμεν τὴν ἔχύασιν ἀπειλη ρότα, τά τε τοῦ θρήνου 
χαὶ τοῦ χοπετοῦ ταῖς φυλαῖς τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους 
φηοχεχηρυγμένα, τά τε τῆς πυρπολήσεως τοῦ ἱεροῦ, 
χαὶ τῆς ἐσχάτης αὐτῶν ἐρημίας, ὁμοίως χαὶ ταῦτα 
ταῖς προῤῥήῆσεσιν εἰσέτι xat σήμερον ὀφθαλμοῖς θεω- 
ρεῖται" τί λείπεται ἐπὶ τούτοις T] xal τὸν προφητευό- 
μενον Βασιλέα τὸν Χριστὸν τοὺ Θεοῦ ἐληλυθέναι ὁμο- 
λογεῖν, τῶν χατὰ τὴν παρουσίαν αὐτοῦ σημείων 
ἐ᾽ ἑχάστω τῶν εἰρημένων ἐναργῇ τὴν Ex6aotw 
εἰληφέναι ἀποδεδειγμένων ; 


oliveto consuevit, quod est in monte contra Jeru. 
salem, completumque est oraculum quod ait: « Εἰ 
stabunt pedes ejus in monte Olivarum, qui est con- 
tra Jerusalem, » hoc est religioso pioque vivendi 
instituto per orbem terrarum condito et erecto, 
omnes secundum prophetiam, diem festum Taber- 
naculorum  celebrabunt Deo prophetarum, et 
AEgyptii ex illo Deum universi aguoscentes taberna- 
cula sua in singulis civitatibus et regionibus figent. 
Hz porro sint Christi in omni loco conditze Eccle- 
sis. Has enim multo przstantiores Mosaicis taber- 
naculis Salvatoris nostri Jesu Christi potentia, in 
omni ab hominibus habitato orbe per omne liomi- 
num genus, per omnes gentes fixit, ut Deo omnia 
sub se habenti celebrent diem festum Tabernacu- 
lorum. Quando igitur hzc quz jam diu gentibus de- 
nuntiata fuerunt, nostris temporibus videmus exitum 
soriita esse, et que de lamento et planctu tanto 
ante ad Judaicas tribus divinitus inclamata sunt, 
queque de vastatione incendioque templi, extre- 
maque ipsorum solitudine przedicta, ea ipsa nusquam 


ab oraculis discrepantia usque ad hodiernum diem vel oculis possumus intueri ; 413 quid amplius su- 
perest, nisi ut Regem, de quo prophetze loquuntur, eum qui Christus Dei est, venisse fateamur? cum 
ulique illius adventus signa in singulis, quz de illo dicta sunt, evidentem exitum accepisse jam de- 


inonstraverimus. 


Ἀπὸ τοῦ Ἡσαΐου. — Σημεῖα ypérov τῆς toU Kv- 
piov παρουσίας" Αἰγυπτίων ἐπίγνωσις τοῦ τῶν 
προφητῶν Κυρίου. 


« Ἰδοὺ Κύρ!ος χάθηται ἐπὶ νεφέλης χούφτς, xa 


ἔξει εἰς Αἴγυπτον, xal σεισθήσεται χειροποίητα Al- C 


Y97:09 ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ, xai 4| χαρδία αὐτῶν 
ἡπτηθήσεται ἐν αὐτοῖς, xal ἐπεγερθήσονται Αἰγύ- 
πτιοι ἐπ᾿ Αἰγυπτίους, χαὶ πολεμήσει ἄνθρωπος τὸν 
ἀδελφὸν αὐτοῦ, xal ἄνθρωπος τὸν πλησίον αὐτοῦ " 
ἐπεγερθήσονται πόλις ἐπὶ πόλιν, καὶ νόμος ἐπὶ νό- 
μον, χαὶ ταραχθήσεται τὸ πνεῦμα τῶν Αἰγυπτίων ἐν 
αὑτοῖς, χαὶ τὴν βουλὴν αὑτῶν διασχεδάσω, χαὶ ἐπ- 
Ἔδρωτήσουσι τοὺς θεοὺς αὐτῶν, xat τὰ ἀγάλματα αὐὖ- 
κῶν, xal τοὺς ἐγγαστριμύθους, χαὶ τοὺς Ex τῆς γῆς 
φωνοῦντας " » χαὶ ἑξῆς μετὰ πλεῖστα δι᾽ αἰνιγμάτων 
εἰρημένα, ἐπιλέγεται" « Ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ ἔσται 
θυσιαστήριον τῷ Κυρίῳ ἐν χώρξ Αἰγύπτου, χαὶ στήλη 
πρὸς τὸ ὅριον αὐτῆς τῷ Κυρίῳ, xaX ἔσται εἰς σημεῖον 


εἰς τὸν αἰῶνα τῷ Κυρίῳ ἐν χώρᾳ Αἰγύπτου, ὅτι χε- p 


χράξονται πρὸς Κύριον διὰ τοὺς θλίδοντας αὐτοὺς, 
χαὶ ἀποστελεῖ αὐτοῖς Κύριος ἄνθρωπον, ὃς σώσει 
αὐτοὺς, χρίνων σώσει αὐτοὺς, xal γνωστὸς ἕσται 
Κύριος τοῖς Αἰγυπτίοις, χαὶ γνώσονται οἱ Αἰγύπτιοι 
Χύριον τὸν Θεὸν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, καὶ ποιήσονται 
θυσίας, χαὶ εὔξονται εὐχὰς τῷ Κυρίῳ, xal ἀποδώ- 
σουσι. » Καὶ ταῦτα προλαδόντες Ex μέρους διεσαφή- 
σαμεν. Εἰ μὲν οὖν μὴ, τοὺς πατρῴους θεοὺς χαταλι- 
“πόντες Αἰγύπτιοι, χαθ᾽ ἡμᾶς αὐτοὺς ὁρῶνται τὸν τῶν 
προφητῶν Θεὸν ἐπιχαλούμενοι᾽ εἰ μὴ χαθ᾽ ὅλτς τῆς 
Αἰγύπτου, κατὰ πάντα τόπον χαὶ πόλιν χαὶ χώραν 
ἀνεγέγερται θυσιαστήριον τῶ παρὰ μόνοις ἙἭἬ ὐραίοις 


4 |sa. xix, 1-5. 15" ibid. 19-21. 


Ab Isaia. — Signa temporum adventus Domini : 
/]Egyptiorum agnitio Domini prophetarum. 


« Ecce Dominus sedet super nube levi, et veniet 
in Egyptum, et commovebuntur manufacta AEgypti 
ἃ facie ejus, et cor eorum vincelur in ipsis, et ex- 
c&tabuntur /Egyplii contra AEgyptios, et bellum 
geret homo contra fratrem suum, et homo coutra 
proximum suum : excitabitur civitas in civitatem, 
et lex in legem, et turbabitur spiritus Jgyptiorum 
in ipsis, et consilium eorum dissipabo, et interro- 
gabunt deos suos et simulacra sua, et Pythones, et 
eos qui de terra vocem emittunt!*. » Et deinceps 
post plurima quz figurate et obscure dicta sunt, 
adjungitur : « In die illa erit altare Domino in terra 
Agypti, et titulus juxta terminum ejus Domino : 
et erit in signum in :ternum Domino in terra 
JEgypti, quoniam clamabunt ad Dominum propter 
affligentes se, et mittet eis Dominus hominem, qui 
salvabit eos, judicans salvabit eos, et cognitus erit 
Dominus /Egyptiis, et cognoscent /£gyptii Demi- 
num Deum in die illa, et facient sacrificia, et vovc- 
bunt vota Domino, et reddent '*. » IIz::c nos quidem 
antea quoque citavimus, et in parte saltem planiora 
reddidimus : quod si non patriis diis relictis Zgy- 
ptios hoc ipso tempore videmus prophetarum Denm 
invocantes; si per universam /Egyptum in omri 
loco, et civitate, et regione, altare illi Deo erectum 
non est, qui apud solos Hebrzos laudibus celebra- 
tur, si manufacta "Egypti commota non sunt, 4&1 A 
et diemnonica vis qua: circum illa versabatur, nan 


641 


EUSEDII CAJESARIENSIS OPP PARS Il. — APOLOGETICA. 


648 


defecit, vetusque /"Egyptiorum superstitio ex ani- A θεολογουμένῳ Oei εἰ μὴ σέσεισται τὰ yerporolnta 


mis eorum subiata non est ; praterea, si per sin- 
gulas civitates et per singulas domos, bellum inte- 
stinum apud ZEgyptios non grassatur, dum alii 
quidem Dominum et cultum Dei prophetarum acci- 
piunt, erroremque quo ab initio deos multos cole- 
bant, aversantur, alii vero propterea quod patriis 
adhuc malis affecti iis adh:zrent, eos qui Dominum 
acceperint, oppugnant, si non hodie quoque dum 
suos deos suaque simulacra, eosque qui de terra 
voces emittunt, et Pythones rogare conantur, in- 
fectum atque inane ad cuncta hzc perfugium ex- 
periuntur, propterea quod non amplius ut antea 
itidem vim suam exercere dzemones possunt; si non 
universa hzc reipsa finem suum invenisse osten- 
duntur : sane nondum quisquam mibi arbitretur 
propheticum esse completum oraculum, neque 
Dominum illum ipsum, quem prophete canunt, 
apud homines vixisse. Si vero re ipsa, qu: verbis 
longe est evidentior, qui /Egyptum incolunt cer- 
nuntur interim, pars quidem prophetarum Deum 
agnovisse, et propter illum patrios deos reliquisse, 
alii vero contra bos seditiones assidue concitare, 
et alii deos suos, suaque simulacra, eosque qui de 
terra voces emittunt, invocantes nihil posse profi- 
cere, alii Domino prophetarum in omni 4/Egyptia 
regione, altare per singulas ecclesias erexisse, in- 
que afflictionibus et sibi infestis insectationibus , 
non amplius belluas neque reptilia terrz deos, ne- 


que agrestes feras et bruta animalia, parentum suo- C 


rum instar, sed supremum Deum invocare, solum- 
que eum, ejusque timorem in suis mentibus con- 
ceptum tenere, vovereque eidem vota, non autem 
daemonibus ut prius, et qux ipsi Deo conveniant 
promissa reddere : cur non sequitur, ut fateamur 
etiam ea, qua ipsos eventus antecesserunt in opus 
jam processisse, nec futura amplius in posterum, 
sed in preteritum abiisse? Porro ipsa hzc sunt 
ipsius Domini ad JEgyptios olim futurus, non sine 
corpore adventus, sed per nubem levem, ac potius 
per crassitudinem agilem. Sic enim Hebraicus ha- 
bet contextus, dum illius corporeum adventum ob- 
scure significat. Proinde hunc ipsum progressa 
longius oratio, hominem Salvatorem vocavit, 
A15 his verbis : « Et mittet eis Dominus hominem, 
qui salvabit eos. » Nam bic rursus in Hebraico si 
est : « Et mittet eis Dominus Salvatorem, qui sal- 
vabit eos. » Quz cum adeo evidentem demonstra- 
tionem exhibeant, arbitror eliam constitisse, quibus 
temporibus ea futura canerentur, qua ad Domini 
adventum ad homines pertinebant. Hxc sane paucis 
ἃ nobis collecta sunt, de temporibus quibus Domi- 
nus fuit ad homines venturus. Plura autem per 
otium quispiam inveniet , si reliquas item Scriptu- 
ras percurrerit. Nos autem his contenti qux hacte- 
nus dicta sunt, jam nunc reliquas quoque aggredia- 
mur prophetias. Quare quz ab illo inter homines 
suo ordine sunt administrata , ex «divinis oraculis 
colligamus. 


Αἰγύπτου, τῆς περὶ αὑτὰ δαιμονιχὴς δυνάμεως Ex)e- 
λοιπυίας, xat τῆς παλαιᾶς δεισιδαιμονίας ἐχ τῆς τῶν 
Αἰγυπτίων ψυχῆς ἀρθείσης " χαὶ ἔτι πρὸς τούτοις εἰ 
μὴ xa0' ἐχάστην πόλιν xal χαθ᾽ ἕχαστον οἶχον πόλε- 
μος ἐμφύλιος τοῖς Αἰγυπτίοις συνίσταται, τῶν μὲν 
κὸν Κύριον xai τὸ σέθας τοῦ Θεοῦ τῶν προφητῶν 
ἀποδεξαμένων, xai ἀποστραφέντων τὴν ἐξ αἰῶνος 
πολύθεον πλάνην, τῶν δὲ, διὰ τὸ τοῖς πατρίοις ἔτι 
προστετηχέναι χαχοῖς, τοὺς τὸν Κύριον παραδεξα- 
μένους πολεμούντων * εἰ μὴ εἰσέτι χαὶ δεῦρο ἔπερω- 
τᾷν πειρώμενοι τοὺς ἑαυτῶν θεοὺς χαὶ τὰ ἀγάλματα, 
xa τοὺς Ex τῆς γῆς φωνοῦντας, χαὶ τοὺς ἐγγαστρι- 
μύθους, ἀτελῇ χαὶ ἄπραχτον τὴν ἐπὶ τάδε χαταφυγὴν 
ποιοῦνται, διὰ τὸ μηχέθ᾽ ὁμοίως ἐνεργεῖν δύνασθαι, 
ὥσπερ τὸ πρὶν, τοὺς δαίμονας " εἰ μὴ πάντα ταῦτα 
ἔργοις αὐτοῖς τέλος εἰληφότα δείχνυται, μή πώ μοι 
νομίζοιτο τὸ προφητιχὸν πεπληρῶσθαι λόγιον, μηδὲ 
τὸν θεσπιζόμενον Κύριον ἐπιδεδημηχέναι τῷ βίῳ τῶν 
ἀνθρώπων. Εἰ δὲ αὐτοῖς ἔργοις χατὰ πολὺ τῶν λόγων 
ἐναργεστέροις εἰσέτι δεῦρο θεωροῦνται ol τὴν Αἴγυ- 
Ttov οἰχοῦντες, οἱ μὲν τὸν Θεὸν τῶν προφητῶν ἐπ- 
εγνωχότες, χαὶ δι αὐτὸν τοὺς πατρίους χοταλελοιπό- 
τες θεοὺς, οἱ δὲ πρὸς τούτους στασιαστιχῶς ἔχοντες " 
xaX οἱ μὲν τοὺς θεοὺς αὑτῶν εἰσέτι νῦν ἐπιχαλούμε- 
vot xal τὰ ἀγάλματα, καὶ τοὺς Ex τῆς γῆς φωνοῦντας, 
μηδέν τε ἐνεργεῖν δυναμένους, ol δὲ τῷ Κυρίῳ τῶν 
προφητῶν ἐν πάσῃ τῇ Αἰγυπτίων χώρᾳ θυσιαστήριον 
xa0' ἐχάστην ἐχχλησίαν συστησάμενοι, ἕν τε ταῖς 
θλίψεσι xal τοῖς χατ᾿ αὐτῶν διωγμοῖς οὐχέτι τὰ 
χνώδαλα, οὐδὲ τὰ ἑρπετὰ τῆς γῆς. ὡς θεοὺς, οὐδὲ 
τοὺς ἀγρίους θήρας χαὶ τὰ ἄλογα ζῶα,, ὁμοίως τοῖς 
αὐτῶν πατράσι, ἀλλὰ τὸν ἐπὶ πάντων Θεὸν ἐπιχα- 
λούμενοι, xal μόνον αὐτὸν xai τὸν αὐτοῦ qó6ov ἐν 
ταῖς αὑτῶν διανοίαις χατειληφότες, εὐχόμενοί τε αὐ- 
τῷ εὐχὰς, ἀλλ᾽ οὐκέτι τοῖς δαίμοσι, χαὶ ἀποδιδόντες 
τὰς θεοπρεπεῖς ἐπαγγελίας, πῶς οὐχ ἕπεται συνομο- 
λογεῖν xol τὰ πρὸ τῶν ἀποτελεσμάτων εἰς ἔργον 
ἤδη χεχωρηχέναι ; ἦν δὲ ταῦτα, τοῦ Κυρίου παρου- 
σία εἰς Αἴγυπτον οὐκ ἀσώματος ἀποδησομένη, ἀλλὰ 
διὰ νεφέλης χούφης, 3) xat μᾶλλον διὰ πάχους ἕλα- 
φροῦ. Οὕτω γὰρ τὸ 'E6paixbv περιέχει, τὴν ἔνσαρχον 
αὑτοῦ παρουσίαν αἰνιττόμενον. Τοῦτον δὲ οὖν αὐτὸν 
προϊὼν ἑξῆς ὁ λόγος ἄνθρωπον Σωτῆρα ἀπεχάλεσε, 


D φήσας" « Καὶ ἀποστελεῖ αὐτοῖς Κύριος ἄνθρωπον, 


ὃς σώσει αὐτούς. » Πάλιν γοῦν χἀνταῦθα τὸ 'E6pai- 
xbv, « Καὶ ἀποστελεῖ αὐτοῖς Κύριος Σωτῆρα, ὃς σώ- 
σει αὑτοὺς, » ἔχει. Ὧν οὕτως ἐναργῆ τὴν ἀπόδειξιν 
παρεχομένων, ἡγοῦμαι xaX τοὺς χρόνους σαφεῖς γε- 
γονέναι, χαθ᾽ οὃς τὰ τῆς εἰς ἀνθρώπους τοῦ Κυρίου 
παρουσίας ἐθεσπίζετο. Τοσαῦτα διὰ βραχέων χαὶ τὰ 
περὶ τῶν χρόνων τῆς τοῦ Κυρίου εἰς ἀνθρώπους 
φανείας συνῆχται᾽ πλείονα δ᾽ ἄν τις ἐπὶ σχολῆς εὕροι, 
χαὶ τὰς λοιπὰς ἐχπεριιὼν Γραφάς. Ἡμεῖς γε μὴν, 
τοῖς εἰρημένοις ἀρχεσθέντες, μέτιμεν ἤδη xol ἐπὶ 
τὰς λοιπὰς προφητείας, δι᾽ ὧν τὰ οἰχονομηθέντα ἐν 
ἀνθρώποις ἀχολούθως αὐτῷ ix τῶν θείων προῤῥή- 
σεων ἀναλεξόμεθα. 


DEMONSTRA TIONIS EVANGELICAE LIB. IX. 





EYZEBIOY 


TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ͂ 


EYATTEAIKHX ἈΠΟΔΕΊΞΕΩΣ 


BIBAION ENNATON 


EUSEBII PAMPHILI 
DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE 
LIBER NONUS. 


ΤΑΔΕ ENEZTIN EN 


AIT'EAIKHZ AIIOAEISEQZ. 


Περὶ τῶν κατὰ τὴν ἐναγθρώπησιν avtov xpay0n- 
σομέγων" ἐκ τῶν ὑποσεσημειωμέγωγ' adÜtoU 
Dl'gacor. 

a'. ᾿Απὸ τῶν ᾿Αριθμῶν. 

P. ᾿Απὸ τοῦ Ἡσαΐου. 

γ΄. ᾿Απὸ τῶν ᾿Αριθμῶν. 
b. ᾿Απὸ cov Ὡσηέΐξ. 

ε΄. ᾿Απὸ τοῦ Ἡσαΐου. 
ς΄. ᾿Απὸ τοῦ αὑτοῦ. 

Q. ᾿Απὸ ψαϊμοῦ L. 

ἡ. ᾿Απὸ τοῦ Ἡσαΐου. 

.θ΄.. απὸ γαιϊμοῦ ξζ΄. 

v. πὸ τοῦ Hoeatov. 
ια΄. ᾿Απὸ τοῦ Aevtsporoulov. 
ι6΄, ᾿Απὸ τοῦ Ἰώδ. "op! 
ιγ΄. 'Axó cov Ἡσαΐου. 
ιδ΄, ᾿Απὸ τοῦ αὐτοῦ. 
ιε΄. 'Azó τοῦ αὐτοῦ. 
ic"... ᾿Απὸ τοῦ αὐτοῦ. 
ιζ΄. ᾿Απὸ τοῦ Ζαχαρίου. 
ιη΄. 'Azxó yaApgov pu. 

. DBPOOIMION. 


Τί δὴ λείπεται ἐπὶ τούτοις ἀλλ᾽ ἣ ταῖς ὑποσχέσεσιν 
ἀχολούθως διε)θεῖν τὰ οἰχκονομηθέντα ἐπὶ τῆς ἐναν- 
θρωπήσεως αὐτοῦ δὴ τοῦ θεοῦ Λόγου ; περὶ οὗ τὰ 
προπεπονημένα ἐν ὀχτὼ τοῖς πρὸ τούτου συγγράμ- 
μασι διεληλύθαμεν, τοτὲ μὲν τὴν χατ᾽ αὐτὸν θεολο- 
(iav διερευνώμενοι, τοτὲ δὲ τὴν οὐρανόθεν εἰς ἡμᾶς 
χάθοδον, xaX τόν τε τρόπον ὁμοῦ xaX τὴν προσῃγο- 
ρίαν, καὶ τὸν χρόνον τῆς ἀφ ξεως αὐτοῦ διασχοπού- 
μενοι. Ὧν ἀποδεδειγμένων, χαιρὸς ἤδη τὰ χατὰ τὴν 


| TQ ENNATQ ZYTTPAM- A HEC INSUNT IN NONO LIBRO EVANGE- 
MATI ΤΗΣ ΠΕΡῚ TOY ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜῺΝ EY- 


ΠΠῈ DE SALVATORE NOSTRO DEBON- 
STRATIONIS. 


De iis que secundum humanam ab eo assumptam 
. maturam .administrenda fuerunt : ex. eubnotaiis 
Mivine Scripture locis. 
4. A Numeris. 
Ὁ Ab 1saia. 
$. A Numeris. 


7. A Psalmo xc. 

8. Ab Isaia. 

9. A Psalmo xxvi, 

40. Ab 1sais. 

41. A Deuteronomio. 

19. Ab Job. 

. 43. .Ab Isaia. 

.44. Ab eodem. 

45. Ab eodem. 

16. Ab eodem. 

471. . A-Zacharia. 

. ,Á Psalmo cut. 
, PROOEMIUM. 

Nihil sane postnac reliquum esse videb, nisi ut 
ea quz polliciti sumus sequentes, eam dispensatio- 
nis partem persequamur, quze humanz ἃ. Deo Verbe 
assumpte nature propria est. Qua de re ea, quse 
superioribus octo libris continentur, a nobis 417 
tractata sunt, modo qua ad ejus rei theologíam 
pertinent scrutantibus, modo illius ad nos de celo 
descensum, simulque et modum et appellationem 
et tempus illius adventus explorantibus. Quibus 


ἐπιφάνειαν αὑτοῦ συνιδεῖν, παραστῆσαί τε ὅπως xai (; demonstratis rebus, tempus jam fuerit ea contem- 


«οὐτων ἔχαστα παρ᾽ 'E6palot προαναπεφώνητο. Τό 

γε μὴν τῆς προῤῥήσεως ἀποτέλεσμα διὰ τῆς τῶν 

ἱερῶν εὐαγγελιστῶν μαρτυρίας, xaX τῆς δι᾽ αὐτῶν 

ἱστορηθείστς τῶν πραγμάτων ἀποβάσεως, ἐπισφρα- 

γισθήπτεται, Πρῶτον οὖν ἁπάντων, ἐπειδὴ τὰ περὶ 
Ῥατβοι.. Gn, XXII. 


plari, que quo tempore ille in spertum prodiit, 

gesta sunt, quoque modo ea singula spud.Hebraos 

predicta sint, ostendere. Oraculorum tamen effica- 

cia, veritasque et sanctorum evangelistarum testi- 

monio, et ipso rerum qua ab illis prodit sunt 
21 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS. 11. — APOLOGETICA. 


UVoe 


ntu, declarabitur. Cum igitur primum omnium A τῇ; γενέσεως αὑτοῦ, γένους τε xal φυλῆς, xal σπέρ- 


, qua ad illius et ortum, et genus, et tribum, et 
inen pertinent, demonstrata sint, nunc jam quid 
' sidere illo sit dicendum,.quod novum ct insoli- 
un prater consueta et nobis cognita sidera in or- 
a illius emicuit, queso contemplemur. Nam hoc 


pa. tog ἀποδέδειχται, φέρε τὰ περὶ τοῦ φανέντος ἐπὶ 
τῇ γενέσει αὐτοῦ νέου τινὸς χαὶ ξενίξοντος παρὰ τοὺς 
συνήθεις ἀστέρος θεασώμεθα * ἐπεὶ xal τοῦτο πάλαι 
πρότερον Ex μαχρῶν ἄνωθεν χρόνων παρὰ Μωῦσεϊζ 
βοώμενον τοῦτον ἱστόρηται τὸν τρόπον. 


psum quoque jampridem ab antiquis usque et primis temporibus apud Mosem celebratum invenitur, atque 


in hunc modum expositum. 


A Numeris. — De rebus secundum humanam ab illo 
assumptam naturam gerendis, εἰ de stella qua in 
ὍΤΙ, Salvatoris nostri apparuit. 


Moses in Numeris de stella, quz in ortu Salvato- 
Tis nostri visa est, hec oii : « Dixit Balaam filius 


Ἀπὸ τῶν Ἀριθμῶν. --- Περὶ τῶν χατὰ τὴν évav0po» 
πησιν αὐτοῦ πραχθησομέγων, καὶ περὶ τοῦ 
φανέντος ἐπὶ τῇ γεγέσει Σωτῆρος ἡμῶν ἀστέ- 
ρος. 

Μωῦσῆς, ἐν Ἀριθμοῖς, περὶ τοῦ φανέντος ἐπὶ τῇ 
γενέσει τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀστέρος φησί " ε Φησὶ Βα- 


Deor, dixit homo qui vere videt, qui audit verba p λαὰμ νἱὸς Βεὼρ, φησὶν ὁ ἄνθρωπος ὁ ἀληθινῶς ὁρῶν, 


Dei, qui novit scientiam Altissimi, et qui visionem 
Dei vidit, in somno aperti oculi ejus : ostendam 
illi, sed non nunc : beatum dico, sed non appro- 
piaquat : orietur stella ex Jacob, et surget homo 
cx Israel, et franget ductores Moab, et captivos du- 
cel omnes filios Seth, et erit Edom hareditas, ct 
erit hereditas Esau inimicus ejus, et Israel fecit in 
robore, et excitabitur ex Jacob, et perdet eum, qui 
servatur de civitate !'*. » Hoc vaticinio commotos 
ait successores Balaam (id enim incolume ezxstitis- 
se 2dhuc, ut par est, apud illos, cum in colo 
ignotum quoddam sidus prater cognita nobis et 
Consuet», supra verticem, ut sic dixerim, et ad 
perpendiculum terre Judz:e constitutum inspexe- 


ἀχούων λόγια θεοῦ, ἐπιστάμενος ἐπιστήμην ὙΨΦίστου, 
xal ὅρασιν τοῦ Θεοῦ ἰδὼν, ἐν ὕπνῳ ἀποχεχαλυμμένο: 
οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ δείξω αὐτῷ, xat οὐχὶ νῦν, μαχα- 
ρίξω, χαὶ οὐχ ἐγγίζει. ᾿Ανατελεῖ ἄστρον ἐξ Ἰαχὼόδ, 
χαὶ ἀναστήσεται ἄνθρωπος ἐξ Ἰσραὴλ, xai θραύσει 
τοὺς ἀρχηγοὺς Mox6, xaX προνομεύσει πάντας υἱοὺς 
Σήθ. Καὶ ἔσται Ἐδὼμ χληρονομία, xai ἔσται χλτιρο- 
νομία Ἠσαῦ ὁ ἐχθρὸς αὐτοῦ, χαὶ Ἰσραὴλ ἐποίησεν 
tv ἰσχύϊ, xai ἐξεγερθήσεται ἐξ Ἰαχὼδ, xai ἀπολεῖ 
σωζόμενον Ex πόλεως. » Ἐπὶ ταύτῃ φησὶ τῇ προτη- 
τείᾳ χινηθέντας τοὺς διαδόχους Βαλαάμ. Σεσῶσθαι 
γὰρ αὐτὴν, ὡς xa ἣν εἰχὸς, παρ᾽ αὐτοῖς. Ὁπηνίχα 
συνεΐδοην ἐν οὐρανῷ ξενίζοντά τινα παρὰ τοὺς συνήθεις 
ἀστέρα, χατὰ χορυφῖς, ὡς ἂν εἴποι τις, καὶ χατὰ 


runt) festinasse uL in Palestinam terram 4168 C χάθετον τῆς Ἰουδαίας ἐστηριγμένον, σπουδὴν πε- 


pervenirent, utque sciscitarentur de rege qui per 
eam stellam quam ipsi viderant, signiticabatur. Fi- 
dem his facit evangelista Matthzus, his verbis : 
« Cum autem Jesus natus esset in. Bethlehem Ju- 
.dzez in diebus Herodis regis, ecce Magi ab Oriente 
venerunt in Jerusalem, dicentes : Ubi est, qui na- 
tus est rex Judzorum? Vidimus enim stellam cjus 
in Oriente, et venimus adorare eum "', » quo tem- 
pore iidem missi in Bethlehem abierunt, « et ecce 
rursus eadem stella quam viderant in Oriente, an- 
tecedebat eos, donec veniens staret supra ubi erat 
puer. Videntes autem stellam gavisi sunt gaudio 
maguo valde, et ingressi domum, viderunt pueru- 
lum cum Maria matre ejus, et procumbentes ad- 
oraverunt eum 15. » Hactenus quidem Evangelium 
sanctum. At vero ipsius prophetiz: oraculum quid 
ait tandem fore aut in illius novi sideris eruptione, 
aut in Salvatoris nostri Jesu Christi ortu, dignum 
quod cognoscatur? nempe íractionem ductorum 
Moab, et direptionem filiorum Seth, praterea reli- 
quorum Judaicd gentis hostium hereditatem, qui 
quidem hostes erant Edom et Esau. Cxterum, quid 
aliud tandem significavit his verbis, quam per 
ductores Moab, invisibilium hostium eversionem, 
ipsorum, inquam, demonum, qui olim apud Moabi- 
tas deorum loco ferebantur? Atqui aliorum men- 
tionem non fecit, propter simulacrorum ipsius Israel 


ποιῆσθαι ἐπὶ τὴν Παλα:στινῶν ἀφιχέσθαι γῆν, ἱστο- 
ρίας ἕνεχα τοὺ διὰ φανέντος ἀστέρος σημαινομένου 
βασιλέως. Μαρτυρεῖ τούτοις ὁ εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος 
λέγων * ε Τοῦ δὲ Ἰησοῦ γεννηθέντος ἐν Βηθλεὲμ τῆς 
Ἰουδαίας ἐν ἡμέραις Ἡρώδου τοῦ βασιλέως, ἰδοὺ 
μάγοι ἀπὸ ἀνατολῶν παρεγένοντο εἰς Ἱερουσαλὴμ, 
λέγοντες * Ποῦ ἐστιν ὁ τεχθεὶς βασιλεὺς τῶν Ἰου- 
δαίων ; εἴδομεν γὰρ αὐτοῦ τὸν ἀστέρα ἐν τῇ ἀνατολῇ, 
xai ἤλθομεν προσχυνῇσαι αὐτῷ " » ὅτε xal παραπεμ- 
φθέντες εἰς Βηθλεὲμ ἐπορεύθησαν, ε χαὶ ἰδοὺ πάλιν ὁ 
αὐτὸς ἀστὴρ, ὃν εἶδον ἐν τῇ ἀνατολῇ, προῖγεν αὐτοὺς, 
ἕως ἐλθὼν ἐστάθη ἐπάνω οὗ ἦν τὸ παιδίον. Ἰδόντες 
δὲ τὸν ἀστέρα ἐχάρησαν χαρὰν μεγάλην σφόδρα, χαὶ 
εἰσελθόντες εἰς τὴν οἰχίαν, εἶδον τὸ παιδίον μετὰ Μα- 
ρίας τῆς μητρὸς αὐτοῦ. xal πεσόντες προσεχύνη σαν 
αὐτῷ. » Ταῦτα μὲν τὸ ἱερὸν Εὐαγγέλιον " ὁ δέ γε τῆς 
προφητείας λόγος ἐπὶ τῇ τοῦ ἀστέρος ἐπιτολῇ, xà 
τῇ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ γενέσει τίν, 
φησὶν ἔσεσθαι, συνιδεῖν ἄξιον * Θραῦσιν ἀρχηγὰ 
Μωλό, καὶ προνομὴν υἱῶν Σὴθ, xal τῶν γε λοιπὶ 
τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους πολεμίων 'χληρονομίαν " οὗ! 
δὲ ἦσαν Ἐδὼμ xal Ἠσαῦ. Τί δὲ ἡνίξατο διὰ τούτι 

ἣ διὰ μὲν τῶν ἀρχηγῶν Μωλδ τὴν τῶν ἀοράτων 
χόντων χαθαίρεσιν, αὐτῶν δὴ τῶν πάλαι rapi: 
Μωαρδίταις θεολογουμένων δαιμόνων ; ἀλλ᾽ οὐχ ἐτέ 
ἐμνήσθη διὰ τὴν εἰδωλολατρείαν tou Ἰσραὴλ τὴ" 
τῆς ἐρήμον γενομένην, ὅτε ἐτελέσθη ὁ λαὸς τῷ ] 


'** Num. xxiv, 05-19. 7 Matth. i, 4,9. 45 ibid. 9- 11. 


655 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. IX. 


654 


o:yóp: δαίμων δὲ ἣν οὗτος ὡς θεὸς παρὰ τῷ βασιλεῖ A cultum, quo in deserto usus est, quo tempore popiü- 


Mux6 τῷ Βαλὰχ τιμώμενος. Ἐπεὶ οὖν νενίχητο ὁ 
Ἰστσραὴλ κατὰ τοῦτο τοῦ xatpou πρὸς τῶν ἀοράτων 
&ojóvvor) τοῦ Μωχῇ, λέγω δὲ τῶν παρὰ τοῖς Μωαθί- 
ταῖς νενομισμένων θεῶν * (εἰδωλολάτρησαν γοῦν xal 
προπσεχύνησαν τοῖς γλυπτοῖς, ὥς φησιν fj Γραφή" 
« Καὶ ἐτελέσϑησαν τῷ Βεελφεγὼρ, » δαίμων 65 οὗτος 
τῶν Μωχδιτῶν ἦν, ὅτε xal ἐξεπόρνευσαν εἷς τὰς 
λιωχδίτιδας") εἰχότως τὸ μέλλον ἔσεσθαί ποτε, χαὶ 
τὴν εἰς τοὐναντίον τῶν πραγμάτων μεταδολὴν χατὰ 
καιρὸν ὁ Βαλαὰμ θεσπίζει, λέγων " € ᾿Ανατελεῖ ἄστρον 
ἐξ Ἰαχὼθδ, καὶ ἀναστήσεται ἄνθρωπος ἐξ "lopatài- 
xal θρχύτει ἡγεμόνας Μωάδ. » Ὥσεὶϊ σαφέστερον 
ἔλεγε, τοὺς μεγαλαυχήσαντας κατὰ τοῦ Ἰσραὴλ δαΐ- 
μονας τῶν Μωαδιτῶν ἐπὶ τὴ γενέσει τοῦ προφητευο- 
μένου, ὑραῦτίν ποτΞ xai πτῶσιν παθεῖν " ὧν θραυ- 

ἕντων, τοὺς υἱοὺς Σὴθ, xal Ἐδὼμ, καὶ Ἠσαῦ, xat 
τὰ λοιπὰ ἔθνη, ἃ διὰ τούτων σημαίνεσθαι ἡγοῦμαι, 
τὰ πάλαι χαταδεδουλωμένα τῇ δαιμονιχῇ πλάνῃ, με- 
ταβαλόντα τῆς δεισιδαιμονίας, οἰχεῖα τοῦ θεσπιο- 
μένου γενήσεσθαι. « Καὶ ἔσται, γάρ φησιν, Ἐδὼμ 
χληρονομία, χαὶ ἔσται χληρονομία Ἠσαῦ ὁ ἐχθρὸς 
αὑτοῦ. » Οἱ γὰρ πάλαι ἐχθροὶ τοῦ Θεοῦ xal τοῦ 
Ἰσραὴλ, φησὶ, γενήσονται χληρονομία τοῦ mp2- 
φητευομένου. Αὐτὸς γὰρ fjv ᾧ εἴρητο πρὸς τοῦ Θεοῦ 
καὶ Πατρὺς: αὐτοῦ" « Αἴτησαι παρ᾽ ἐμοῦ, χαὶ δώσω 
σοι ξθνη τὴν χληρονομίαν σου" » ὧν εἰς τὸν χλῆρον 
«ὧν ἁγίων μεταστάντων, τἀναντία τῷ Ἰσραὴλ Éos- 
σθαι θεσπίζει. Φησὶ γοῦν « Καὶ Ἰσραὴλ ἐποίησεν 


ἐν ἰσχύϊ. » Τὸ δὲ, ἐποίησεν ἐν ἰσχύϊ τὴν πάντων με- C 


γίστην ἀτέδειαν" διὸ ἐξεγερθήσεται ἀπ᾽ αὐτῶν xal 
ἐξαναστήσεται. Τίς οὗτος | ὁ προφητευνόμενος τοῦ 
Θεοῦ Λόγος, ὃς xal ἀπώλεσε σωζόμενον Ex πόλεως ; 
οἶμαι 0i τὴν Ἱερουσαλὴμ αἰνέττεσθαι, ἐξ ἧς (eto 
πᾶς σωϊόμενος, f| xat τὸ πᾶν τοῦ ἔθνους αὑτῶν πο- 
λίτευμα. Ταῦτα δὲ ὅποι τέλονς ἔτυχεν, ὁμοῦ τῇ τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν εἰς ἀνθρώπους ἐχλάμψει τῶν μὲν πρὶν 
εἰδωλολατρῶν ἐθνῶν εἰς τὸν αὐτῶν μεταστάντων γλῖ.- 
pov, τοῦ ὃὲ ᾿Ιουδαίων ἔθνους xaX τῆς μητροπόλεως 
αὐτῶν πεπονθότων ὁποῖα οὐδεπώποτε, οὐ μαχρῶν 
δεῖν οἶμαι λόγων. ᾿Αλλὰ τὰ μὲν τῆς συμφωνίας, τῆς 
τε προφητιχῆς. προῤῥήσεως, χαὶ τῆς εὐαγγελιχῆῇς 
συμπεράνσεως, ὧδέ πως ἐχέτω τέλος. Τί δ᾽ ἦν τὸ 
αἴτιον τῆς ἐπιλάμψεως τοῦ φανέντος ἀστέρος, συν- 


lus initiatus est Beelphegor. Erat porro hic d:e- 
mon, qui ut deus ἃ rege Moab ipso Dalac coleba- 
tur. Quoniam igitur victus est Israel illo tempore a 
principibus Moab visum effugientibus, dico aulem 
ab iis qui apud Moabitas pro diis colebantur (sane 
idcirco et simulacra coluerunl, et adoraverunt 
sculptilia, ut ait S riplura : « Et initiati sunt Beel- 
phegor ?, » qui Beelphegor dzmon erat apud 
Moabitas, quo tempore iidem cum feminis Moabl- 
tarum fornicati sunt), merito quod olim erat fulu- 
Tum, rerum utique in contrarium inutationem in 
tempore divinat Balaam, dicens : « Orietur stella 
ex Jacob, et surgel liomo ex Israel. Et franget du- 
ces Moab. » Tanquam si manifestius diceret, Moabi- 


- tarum d:emonas quinunc adversus Israelgloriati sunt 


in ortu ejus de quo ipse vaticinatur, fractlonem tan- 
dem et ruinam passuros : quibus fractis, filios 
A19 Seth, et EJom, et Esau, et. reliquas gentes, 
«uas his nominibus significari arbitror, ut olim 
d:xmonico errori addicle erant, sic rejecta super- 
sttione, familiares illius futuras, qui venturus ca- 
nitur. « Et. erit, inquit, Edom hzreditas, et erit 
hzreditas Esau inimicus ejus; » veteres, inquit, 
hostes Dei atque lsrael erunt hzreditos ejus, qui 
canitur futurus; ipse enim est cui dictum est a Deo 
et Patre suó : « Postula ἃ me, et dabo tibi gentes 
hxrceditatem tuam **. » Quz cum in sortem sancto- 
rum transierint, contraria ipsi Israel fore divinat. 
Ait igitur : « Et Israel fecit in robore, » fecit autem 
in robore omnium maximum scelus; quapropter 
excilabitur et exsurget. Quis tandem iste nisi 
is qui a prophetis canitur Dei Verbum, qui etiam 
perdidit eum qui servatur ex civitate? Quibus ver- 
bis ipsam Jerusalem significari arbitror, ex qua 
periit omnis quicunque superstes mansit : aut etiam 
omne ejus gentis eivile institutum. IHxc autem 
quemnam exitum sortita sint, cum gentes prius si- 
mulacra colentes una cum Salvatoris nostri inter 
homines exortu, in illorum sortem translate sint, 
Judaica vero gens, et Judzorum mater civitas ea 
perpesse sint qua nunquam antea, non longiori 
arbitror oratione indigere ut apertius ostendatur. 
Attamen 405 ad consensum pertinent tum prophe- 


ιδεῖν ἄξιον. Ei; σημεῖά φησιν ὁ Μωῦσῆς, xai εἰς χαι- p tice priedictionis, tum evangelicie consummationis, 


ροὺς τέἐθεῖσθαι τοὺς πάντας ἐν τῷ στερεώματι ὑπὸ 
«οὔ Θεοῦ ἀστέρας ξένος δὲ οὖν xai οὐ συνήθης, οὐδὲ 
«ὧν πολλῶν xil γνωρίμων εἷς, ἀλλά τις χαινὸς καὶ 
νέος ἀστὴρ ἐπιφανεὶς τῷ βίῳ, σημεῖον ξένου φωστῆ- 
ρος ἐδήλου χαταλάμψαντος τῷ παντὶ χόσμῳ, ὃς ἦν 
ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, μέγας xa νέος ἀστὴρ, οὗ τὴν 
εἰχόνα συμθαλιχῶς ὁ φανεὶ: τότε τοῖς μάγοις ἐπ- 
ἐφέρετο. Ἐπειδὴ γὰρ xa0' ὅλης τῆς ἱερᾶς xal θεο- 
πνεύσψηυ Γραφῆς ὁ προνγούμϑνος τῆς διανοίας axo- 
πὸς μυστιχώτερα xal θεῖα βούλεται παιδεύειν, μετὰ 
9*0) χαὶ τὴν πρόχειρον διάνοιαν σώζεσθα: ἐν μέρει 
ἱστοριγῶς πεπραγμένων, εἰχότως χαὶ ἡ μετὰ χεῖρας 


19 Psal. cv, 98. ** Psal. i1, 8. 


talem sane babeant exitum. Ceterum qux tandem 
causa exstitit, propter quam stella qus tun visa est, 
illuxerit, quae quidem causa contemplatu digna sitt 
Moses quidem in s'gna ait et tempora in firmamento 
a Deo posita fuisse sidera universa; at vero hoc et 
peregrinum et insolitum, neque idem ex multis et 
cognitis unum, sed novum potius quoddam neque 
antea visum sidus, quod vitae bominum illuxit, re- 
centis cujusdam luminaris signum, quod univer- 
sum mundum illustraret, indicabat : quod quidem 
luminare Christus Dei erat, ingens illud novum- 
que sidus, cujus imaginem ex comparatione ac sie 


655 


EUSEBII CAESARIENSIS QPP. PARS. II. — APOLOGETICA. 


Ld 
"2 


militudine quadam, illud quod tunc magis apparuit, A πρόῤῥησις ἐπληροῦτο πρὸς λέξιν ἐπὶ τῇ τοῦ προανα- 


refercbat. Cum enim per totam sacrosanctam et 
a divino Spiritu traditam Scripturam, si quis eam 
ad sensum interpretetur, primum sit propositum, 
ut mystica quaedam divinaque doceat, servato ta- 
men saltem in parte etiam vulgari apertoque sensu 
eorum qua historice gesta sunt : merito hoc quo- 
que quod nunc tractatur oraculum, in ejus sideris, 
prophetia quod in ortu Salvatoris nostri oriturum 
denuntiabatur, etiam ad verbum completum est. 
30 Exsistunt quidem aliis quoque gloriosis et 
illustribus viris insolitarum stellarum ignes, ut ea- 
rum que 3 quibusdam crinite vocantur, item quz 
trabis, aut qux barbe similitudinem ferentes, uti- 
que etiam quarumdam aliarum bis similium, quz 


φωνηθέντος ἀστέρος ἐπὶ τῇ γενέσει τοῦ “Σωτῆρος 
ἡμῶν προφητείᾳ. Γίγνονται μὲν οὖν καὶ Eo" ἑτέρων 
ἐπιδόξων xal ἐπιτανῶν ἀνδρῶν ξενιζόντων ἀστέρων 
ἐχλάμψεις, οἷον τῶν χαλουμένων παρά τισι χομντῶν, 
ἣ δοχίδων, ἣ πωγωνιῶν, ἢ τινων ἑτέρων τούτοις 
παραπλησίων, ἐπὶ μεγάλοις πράγμασιν ἐξ ἔθους 
ἀναφαινομένων. ᾿Αλλὰ τί γὰρ χρεῖττον f| μεῖζον τῷ 
παντὶ χόσμῳ γένοιτ᾽ ἄν ποτε ἣ τὸ διὰ σωτηρίου ξππι- 
φανείας πᾶσιν ὑπάρξαν ἀνθρώποις νοερὸν φῶς, εὖσε- 
6cla; xaX θεογνωσίας ἀληθοῦς χατάληψιν λογιχαῖς 
ψυχαῖς νομιζόμενον ; οὗ δὴ χάριν τὸ μέγα σημεῖον ὁ 
προφανὴς ἐδήλου ἀστὴρ, μέγαν xal νέον φωστῆρα 
ἐπιλάμψαντα τῷ παντὶ χόσμῳ τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ 
πᾶσιν αἰνιττόμενος. Κατὰ τὸ αὐτὸ δὲ ἡ προφητεία 


magnis imminentibus rebus solent exsistere. Αἱ B ἄνθρωπον ὁμοῦ καὶ ἀστέρα θεσπίζει δι’ ὧν grow: 


enim quid tandem aut excellentius aut majus toti 
mundo unquam contigerit, quam quod per saluta- 
rem adventum omnibus illuxit mortalibus intelli- 
gentiz lumen, quod et pietatis et vers agnitionis 
Dei perceptionem animis rationalibus attulit, cujus 
gratia, ingens signum id, de quo antea dictum est, 
indicabat sidus, dum ingens et novum luminare 
quod totum illustravit mundum, Christum utique 
Dei omnibus significat? Eodem vero loco prophetia, 
et hominem et sidus futurum divinat, his verbis : 
« Exorietur stella ex Jacob, et surget homo ex Is- 
rael, » utpote qux et coeleste luminare Deum Ver- 
bum esse significet, et tamen eumdem hominem ap- 
pellet. Varie porro illum aliis quoque in locis et 


ortum simul, et lumen et solem justitiz vocat, ut C 


in prioribus libris ostendimus. Czeterum quod qui- 
dem in illo divinius est, tanquam id quod illuminet 
omnem hominem venientem iu hunc mundum, or- 
tus vocabulo celebravit, in hunc modum : « Orie- 
tur stella ex Jacob. » Hominem vero eumdem propter 
afflictionem ac mortem quam pertulit, tanquam 
eum qui ceciderat, surrecturum divinat, quibus si- 
milia de eodem Isaias canit : « Et erit radix Jesse, 
εἰ qui surgit ut imperet gentibus : in eo gentes 
sperabunt?!. » Et manifestum quidem est, quonam 
modo Salvatoris nostri lumen de Jacob exortum, 
hoc est de Judaico pepulo, non ipsi Jacob unde 
profectum est, sed omnibus gentibus illuxerit. 
lloc vero cum ex aliis plurimis prophetiis discere 
possumus, tanquam ad ipsum Christum dicentibus : 
« Ecce posui te in Testamentum generis, in lumen 
gentium** ; » Lum etiam ex ipsius Balaam verbis, quae 
tic habent : « Egredietur de semine ejus homo, et 
dominabitur gentibus multis *. » Atqui de quonam 
alio semine quam de Israel, ut facile constat ex 
ipsius orationis contextu? Proinde jam gentium 
dominatu accepto Salvatoris nostri Verbum, cum 
ipsa prophetia concordans, omnes quacunque illis 
quondam imperabant, invisibiles et perniciosas po- 
testates delevit, necnon spiritualia talit: cater- 


« 'λνατελεῖ &acvpov EG "Iaxó6, xax ἀναστήσεται ἄυθρω- 
Toc ἐξ 'Iopatà* » τὸν uiv οὐράνιον φωστῆρα τὸν 
Θεὸν Λόγον εἶναι, τὸν αὐτὸν δὲ ἄνθρωπον bvopá- 
ζουσα. Διαφόρως δὲ αὐτὸν χαὶ ἐν ἑτέροις ἀνατολὴν 
ὁμοῦ, χαὶ φῶς, xat ἥλιον διχαιοσύνης ἀποχαλεῖ, ὡς 
ἐν τοῖς πρώτοις ἀπεδείξαμεν. ᾿ Εἶτα τὸ μὲν θειότερον 
αὐτοῦ, ἅτε φωτίζον πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς 
τὸν κόσμον, τῷ τῆς ἀνατολῆς ἐπεφήμισε πῤοσρήμᾶτι 
φήσας" « ᾿Ανατελεῖ ἄστρον ἐξ Ἰαχώθ᾽" » τὸν δὲ ἄν- 
θρωπὸν διὰ τὸ συμόλν περὶ αὐτὸν πάθος, ὡς ἂν 
πεπτωχύτα, ἀναστήσεσθαι θεσπίζει, ὁμόίως οἷς xai 
Ἡσαῖας περὶ αὐτοῦ φησι" « Καὶ ἔσται ἡ ῥίζα τοῦ 
Ἵεσσαὶ, χαὶ ὁ ἀνιστάμενος ἄρχειν ἐθνῶν, ἐπ᾽ αὐτῷ 
ἔθνη ἐλπιοῦσι. » Καὶ σαφές γε τίνα τρόπον τὸ φῶς 
ποῦ Σωτῖρος ἡμῶν ἐχ τοῦ Ἰαχὼδ᾽ ἀνατεῖλαν, τοῦτ᾽ 
ἔστιν ἀπὸ τοῦ ἐχ περιτομῆς λαοῦ, πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν, 


᾿ἀλλ᾽ οὐχὶ τῷ Ἰαχὼδ, ὅθεν xoi προῆλθεν, ἐξέλαμψε. 
“Τοῦτο δὲ xal ἀπὸ πλείστων ἑτέρων πάρεστιν ἔχλα- 


δεῖν προφητειῶν, ὡς πρὸς αὑτὸν φασχουσῶν τὸν Χρι- 
στόν" « Ἰδοὺ τέθειχά σε εἰς Διαθήχην γένους, εἰς 
φῶς ἐθνῶν" » οὐ μὴν ἀλλὰ χαὶ ἐχ τῶν τοῦ Βαλαὰμ 
λόγων, δι᾽ ὧν φησιν «€ Ἐξελεύσεται ἐχ τοῦ σπέρμα- 
τος αὐτοῦ ἄνθρωπος, καὶ χυριεύσει ἐθνῶν "oXov. » 
Τίνος δὲ ἐχ σπέρματος ἣ τοῦ Ἰσραὴλ, ὡς ἡ σύμφρα- 


σις παρέστησε ; χαὶ δὴ χυριεύσας ἐθνῶν ὁ τοῦ Σωτῇ,- 
ρος ἡμῶν Λόγος, ἀρχούσας ἀοράτους xai μοχθηγρὰς 


δυνάμεις χαθεΐλε, καὶ τὰ πνευματιχὰ «ne πονηρίάς, τό 
τε στῖφος τὸ δαιμονιχὸν, ἀρχηγοὺς Μωὰδ, xal Σὴθ, 
xaX Ἐδὼμ, xai Ἠσαῦ τροπιχώτερον ἐν τοῖς μεξὰ 
χεῖρας ὠνομασμένα. ᾿Ασαφῶς δὲ χείμενον παρὰ τοῖς 
Ἑοδομήχοντα τὸ, « Δείξω αὐτῷ, xa οὐχὶ νῦν, μα- 
χαρίζω, xa οὐχ ἐγγίζει, » σαφέστερον ὁ μὲν ᾿Αχύ- 
λας ἐξέδωχεν * « μψομαι αὐτὸν, xaY οὐ νῦν, προ- 
σχοπῶ, ἀλλ᾽ οὐχ ἐγγύς "» ὁ δὲ Σύμμαχος λευχότερον, 
φήσας" « Ὁρῶ αὐτὸν, ἀλλ᾽ οὐχ ἐγγύς. » Λέγοϊτο δ᾽ 
ἂν ταῦτα ὑπὸ τοῦ Βαλαὰμ, ὡς μακροῖς ὕστεῤον μετ᾽ 
αὐτὸν χρόνοι; μελλόντων ἐπιτελεσθήσεσθαι τῶν δη- 
λουμένων * μετὰ γοῦν δισχιλιοστὸν ἔτος τῆς προῤῥή- 
σεως ἐπληροῦτο ταῦτα, Eni τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
εἰς ἀνθρώπους ἐπιδημίας. - 


vamque demonicam, que ductores Moab, et Seth, et Edom, εἱ A49] Esau, figuratius in iis quse: nune 
tractamus, denominata sunt, Cum autem. apud LXX obscurius positum sit illud : « Ostendam illi, sed 


3! 198, xi, 10. '* Isa. xtv), 6. 9 Num. xxiv, 19. 


651 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. IX. 


658 


nun nunc, beatum dico, sed non appropinquat, » idem illud apertius Aquila edidit: « Videbo ilum 
sed non nunc, prospicio illum, sed non prope,» Symmachus autem, candidius : « Video, inquit, 
illum, sed non prope. » Dici vero hzc videntur a Balaam, tanquam longis deinceps post ipsum tem- 
poribus perficienda essent ea, quz» ab ipso canebantur: nam duobus millibus annorum post illud 
vaticinium completa sunt hec, quo videlicet tempore Salvator noster cum hominibus versatus est. 


'Azó tov Ἡσαΐου. — Ὡς ὁ Κύριος, ἐπιξὰς οὔ A Ab Esaia. — Quemadmodum | Dominus | insistens 


dve(Angter ἐξ ἀγίας Παρθένου σώματος, ἥξειν 

εἷς Αἴγυπτον ῥητῶς τε xal κατὰ διάνοιαν ἐθε- 

σπίζετο, xacd τε ἐπὶ τῆς παρουσίας αὐτοῦ 
χαθαρεθήσεσθαι τῶν ἐθγῶν δεισιδαιμονία. 

« Ἰδοὺ Κύριος χάθηται ἐπὶ νεφέλης χούφης, καὶ 
ἥξει εἰς Αἴγυπτον * xal σεισθήσεται τὰ χειροποίητα 
Αἰγύπτου ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ, xaX ἡ χαρδία αὑτῶν 
ἡττηθήσεται ἐν αὐτοῖς. » Τὸ δ᾽ αἴτιον τοῦ τὸν Κύριον 
ἥξειν εἰς Αἴγυπτον θεσπίζεσθαι, τόδε μοὶ εἶναι δοχεῖ. 
Ἡρῶτοι μὲν πάντων Αἰγύπτιοι τῆς πολυθέον xat δαι- 
povixn; πλάνης ἀπάρξασθαι λέγονται, xal τοῖς λοι- 
ποῖς πᾶσιν ἀνθρώποις αἴτιοι χαταστῆναι δεισιδαιμο- 
νίας, ἀλλὰ xa πάντων μᾶλλον περὶ τὰς δαιμονιχὰς 
ἐνεργείας τε xal περιεργείας ἡσχολῆσθαι οὗτοι 
δὲ χαὶ ὑπὸ τῆς ἐνθέου Γραφῆς ἐχθροὶ τοῦ λαοῦ 
ποῦ Θεοῦ ἄνωθεν xai ἐξ ἀρχῆς γεγονέναι με- 
μαρτύρηνται" xal ὅ γε παλαιὸς αὐτῶν βασιλεὺς 
ὁμολογῶν μὴ εἰδέναι τὸν Κύριον ἀναγέγραπται, ὅτε 
δὴ ἔφασχεν" « Οὐχ οἷδα τὸν Κύριον, χαὶ τὸν Ἰσραὴλ 
οὐχ ἐξαποστελῶ. » Τὸ δὴ οὖν μέγα θαῦμα τῆς ἐνθέου 
«οὔ Χριστοῦ δυνάμεως παραστῆσαι βουλόμενος ὁ 
λόγος, θεσπίζει τοῦ Κυρίου τὴν εἰς Αἴγυπτον ἄφιξιν, 
ἐφ᾽ fj μεταδολὴν οὐ τὴν τυχοῦσαν τῶν Αἰγυπτίων 
ἔσεσθαι προφητεύει, λέγων ἑξῆς" « Καὶ γνώσονται 
oi Αἰγύπτιοι τὸν Κύριον, » οἱ πρὶν μὴ εἰδότες αὐτὸν, 
« χαὶ εὔξονται τῷ Κυρίῳ εὐχὰς,» xal τὰ τούτοις παρα- 
πλήτια. ᾿Ανωτέρω μὲν οὖν ἐν τῷ πρὸ τούτου χε- 
φαλαίΐῳ χληρονομία τοῦ θεσπιζομένου Ἐδὼμ xai 
"Haa ἐλέγετο, τῶν ἀλλοτρίων Ἱσραὴλ οὕτω σημαι- 
γομένων * ἐνταῦθα δὲ ἡ Αἴγυπτος, λαὸς οὐχ ἔτι, τῶν 
εἰδώλων, ἀλλ᾽ αὐτοῦ τοῦ παρὰ τοῖς Ἰουδαίων προφή- 
ταις θεολογουμένου Κυρίου θεσπίξεται. "Amep εἰ 
μὲν μὴ ὄψει συντελούμενα θεωρεῖται, οὐχ ἔστιν εἰ- 
πεῖν τὴν θεσπιζομένην ἄφιξιν τοῦ Κυρίου εἰς τὴν 
Αἴγυπτον γεγονέναι" εἰ δὲ ὑπὲρ πάντα λόγον ἡ ἀλή- 
θεια μαρτυρεῖ τοῖς πράγμασι, καὶ τοῖς ἀγνωμονεστά- 
τοις ἐναργῶς δείχνυσιν αὐτοὺς Αἰγυπτίους, τῆς μὲν 
ἐς αἰῶνος πατροπαραδότου δεισιδαιμονίας ἀναχεχω- 
ρηχότας, οἰχειωθέντας δὲ τῷ Θεῷ τῶν ταῦτα mpoava- 
φωνησάντων προφητῶν, xal τοῦτον μόνον σέθδοντας, 
xai πάντα θάνατον ἀσπαζομένους ὑπὲρ τῆς εἰς aó- 
τὸν εὐσεθείας" ὥρα μὴ ἄλλως ταῦτα γεγονέναι συν- 
ομολογεῖν ἣ τοῦ Κυρίου ἐλτλυθότος εἰς Αἴγυπτον ἀχο- 
λούθως τῇ προχειμένῃ προῤῥήσει. Ἔστι μὲν οὖν xal 


C 


illud quod de sancta Virgine assumpsit corpus, 

venturus in /Egyptum εἰ secundum verba, et 

secundum sententiam predictus est, omnisque in ejus 
adventu everlenda gentium superstitio. 

« Ecce Dominus sedet super nube levi, et veniet 
in Egyptum : et commovebuntur manufacta /Egypti 
a facie ejus, et cor eorum vincetur in ipsis **. » 
Causa porro cur Dominus ita in AEgyptum desti- 
netur venturus, hzc mihi esse videtur. Primi si- 
quidem omnium AEgyptii errori colendi multos deos 
ac demonas initium dedisse dicuntur, et reliquis 
universis mortalibus superstitionis auctores exsti- 
tisse, quin etiam omnium aliorum maxime, dzemo- 
nicis operationibus οἱ curiositatibus studuisse : 
iidem przterea ab ipsa Scriptura divina hostes 
populi Dei fuisse perhibentur. Sed antiquus quoque 
ipsorum rex fateri se non nosse Dominum, palam 
descriptus est, dum sic ait : « Non novi Dominum, 
et Israel non emittam **. » Ergo ingens quoddam 
divine Christi virtutis. miraculum exhibere nobis 
volens prophetica oratio, Domini in /Egyptum canit 
adventum, 499 sub quem non levem futuram Egy- 
ptiorum mutationem, divinat deinceps sic diceus : 
« Et cognoscent JEgyptii Dominum, » qui videlicet 
non cognoscebant illum prius, « οἱ vovebunt Do- 
mino vota *5, » et quz his similia sequuntur. Su- 
periori quidem proximo capite hereditas ejus, qui 
venturus canitur, Edom et Esau dicebatur, quippe 
cum alieni ab Israel eo modo significarentur : hic 
vero et ZEgyptus et. /Egypti populus, non simula- 
crorum amplius futurus canitur, sed ejus Donilni 
qui 3pud Judzorum prophetas pro Deo celebratur. 
Quz si oculis completa non cernuntur, ne dicamus 
sane adventum illum Domini, qui in Egyptum fu- 
turus predicitur, fuisse adhuc. Sed si supra 
omnem rationem, rebus fidem ipsa verilas facit, 
atque etiam rudissimis et sensu omni carentibus 
evidenter ostendit, ipsos /Egyptios ab ea supersti- 
tione recessisse, quam usque ab initio a patribus 
suis acceperant, illique Deo adhzsisse, qui a 
propbetis hzec ipsa divinantibus colebatur,et unum 
hunc interim colere, neque ullam mortem recusare 
pro cultu et pietate erga illum: quid aliud jam 
superest, nisi ut fateamur non aliter ista conli- 


ἄλλως τὸν λόγον αἰνίττεσθαι τροπιχῶς τὸν περίγειον D gisse, quam per Domini in /JEgyptum adventum, 


κόσμον, tig ὃν ὁ λόγος προφητεύει τὸν Κύριον ἐπὶ 
νεφέλης χούφης ἕξειν, οὕτω τὸν Ex Παρθένου xal 
Πνεύματος ἁγίου λτφθέντα αὐτῷ ἄνθρωπον αἰνιττό- 
μενος " χειροποίητα δὲ Αἰγύπτου σεισθήσεσθαι τὰ τῶν 
ἐθνῶν ξόανα, χαὶ τοὺς ἐν αὐτοῖς δαΐμονας, ὡς αὖ 
πάλιν Αἰγυπτίους ἡττωμένους πάντας τοὺς πάλαι 
πρότερον περὶ τὴν εἰδωλολατρείαν ἔπτοη μένους. 
ibid. 21. 


δ᾽ δὰ. xix, 4. ?* ExoJ. v,2. 


sicut vaticinium proxime expositum significabat * 
Et nihil quidem impedit aliter quoque idem accipere 
oraculum, ut videlicet figurate terrenum hunc mun- 
dum significet : in quem verba ipsa Dominum super 
nube levi venturum vaticinentur : quippe quz hoc 
modo hominem ab illo de Virgine et Spiritu sancto 
assumptum, intelligi velint. Manu autem facta 


Li 


EUSEBII CA:SARIENSIS OPP. PARS. Il. — APOLOGETICA. 


600 


JEgypti commovenda, ipsa gentium simulacra , et A Πλὴν ἀλλὰ καὶ σωματιχῶς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἕπεισ 


in illis habitantes daemonas, sicut ruzsus ΖΕ συριΐος 
victos, omnes prioribus olim temporibus colendis 
simulacris addictos. Attamen cum etiam ipso cor- 
pore Salvator noster in terram /Egyptiam vectus 
sit, quo tempore oraculo monitus Joseph surrexit, 
Mariamque una cum pterulo accepit', el cum oc- 
culta sua virtute atque efficacia in "Egyptum per- 
venit, malignas ibi prius habitantes potestates, 
non mediocriter commotas fuisse par est, et maxime 
cun postea per illius doctrinam innumerabiles 
eorum, qui ZEgyptum incolunt conventus, ab er- 
rore ac fraude d:monum recedentes , etiam nunc 


χομισθέντος τῇ Αἰγυπτίων χώρᾳ, ὅτε, κατὰ τὸν 
χρησμὸν, ἀναστὰς ὁ Ἰωσὴφ παρέλαδε τὴν Mapiku 
xal τὸ παιδίον, χαὶ ἦλθεν εἰς Αἴγυπτον, ἀποῤῥήτῳ 
δυνάμει χαὶ ἐνεργεία τὰς αὐτόθι τὸ πρὶν οἰχούσας 
πονηρὰς δυνάμεις εἰχὸς οὐ μιχρῶς κεχινῆσθα’, xal 
μάλιστα ὅτε διὰ τῇ; μετέπειτα διδασχαλίας αὐτοῦ 
μυρία πλήθη τῶν τὴν Αἴγυπτον οἰχούντων, τῆς τῶν 
δαιμόνων ἀποφυγόντα πλανήσεως, ἔτι xai vov τὸν 
τῶν ὅλων ὁμολογεῖ μόνον εἰδέναι Θεόν. Τὰ δ' ἐν τοῖς 
ἑξῆς ἐπιλεγόμενα, αἱνιγματώδη ὄντα, πλείονός τε 
δεόμενα πραγματείας, ἐπ᾽ οἰχείας σχολῆς ἑρμηνεύ- 
σομεν. 


unum universi Deum se nosse fateantur. 8.93. Qui: vero deinceps sequuntur, cum obscurioribus fl- 
guris implicita sint, curzeque ac diligenti: majoris indigeant, alias seorsum, cum per otium licebit, 


interpretabimur. 


A Numeris. — (Quemadmodum Christus in 4&Egy- B ᾿Απὸ τῶν ᾿Αριθμῶν.--- Ὡς ὁ Χριστὸς elc A!rv- 


pium venturus, atque illinc reversurus pradicius 

fuerit. 

« Dixit Balaam filius Deor : dixit homo qui vere 
videt, dixit qui audit oracula fortis, qui visionem 
Dei vidit, in somno aperti oculi ejus, quam 
pulchrz: domus tux Jacob, tabernacula tua Israel, 
ut saltus umbrosi, et quasi hortus juxta flumina, et 
quasi tabernacula qux fixit Dominus, quasi cedrus 
juxta aquas. Egredietur homo de semine ejus, et 
dominabitur gentibus multis, ct extolletur. Gog 
Tcznum, et augebitur regnum ejus, Deus duxit 
ilum ex /Egypto, quasi gloria rhinocerotis illi. 
P'evorabit gentes inimicorum suorum, οἱ crassitu- 
dines eorum atienuabit, οἱ jaculis suis feriet ini- 


στον ἥξειν, κἀχεῖθεν éxartAevcEc0at προεί- 

pnto. 

« Φησὶ Βαλαὰμ υἱὸς Βεώρ' φησὶν ὁ ἄνθρωπος ὁ 
ἀληθινῶς ὁρῶν, φησὶν ἀχούων λόγια ἰσχυροῦ, ὅστις 
δοασιν Θεοῦ εἶδεν, ἐν ὕπνῳ ἀποχεχαλυμμένο! ol 
ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ, ὡς; χαλοὶ οἱ οἶχοί σου, Ἰαχὼθ, αἱ 
σχηναί σου, Ἰσραὴλ, ὡσεὶ νάπαι σχιάζουσαι, xal 
ὡς παράδεισος ἐπὶ ποταμῶν, χαὶ ὡσεὶ σχηναὶ, ἃς 
ἔπτξε Κύριος, ὡσεὶ x£üpot παρ᾽ ὕδατα. Ἐξελεύσετα: 
ἄνθρωπος ἐχ τοῦ σπέρματος αὐτοῦ, χαὶ χυριεύσει 
ἐθνῶν πολλῶν, xal ὑψωϑθύσετα! ἡ Γὼγ βασιλεία, xal 
αὐξηθήσεται 3) βασιλεία αὐτοῦ. θεὸ; ὡδέγησεν αὖ- 
τὸν ἐξ Αἰγύπτου, ὡς 6651 μονοχέρωτος αὐτῷ. Ἔδε- 
ται ἔθνη ἐχθρῶν αὑτοῦ, xal τὰ πάχη αὑτῶν ἔχμυ- 


micum. Accubans quievit ut leo, et ut catulus, quis ὦ λιεῖ, καὶ ταῖς βολίσιν αὑτοῦ χατατοδεύσει ἐχθρόν. 


excitabit illum? qui benedicunt tibi, ipsis bene- 
dictum est, et qui maledicunt tibi, ipsis maledictum 
est ?*. » Superius per eam prophetiam qua proxime 
exposita ,est, dum oraculum, venturum in ZEgy- 
ptuin. Dominum affirmat, Salvatoris nostri Jesu 
Christi migrationem una cum parentibus suis in 
4Egyptum illi ipsi futuram indicabat. Hic autem 
reditum ab /Eaypto, ut ordo postulat, quo in terram 
]srael una cum parentibus reversus est, canit his 
verbis : « Déus duxit illum ab ZEgvpto, » Solus au- 
tem exstitit Salvator et Dominus noster Jesus, qui 
Christus est Dei, neque alius przterea quisquam, 
ex semine Israel, ct Judaica gente profectus, qui 
multis dominatus sit gentibus, ut absque hzsita- 
tione fateri necesse sit, presens vaticinium in illo 
exitum suum invenisse, utpote quod palam enun- 
tiet, de Judaica gente egressurum quemdam homi- 
nem 42/4 ct dominaturum gentibus multis ; aut 
quivis mihi dicat, utrum habeat ex iis qui apud 
Melireos unquam illustres fuerint alium quem 
proferat, qui multarum gentium dominatum ac- 
ceperit. Atqui nemo unquam istud dixerit, quoniam 
ne factum quidem est. Αἱ vero in Salvatore no- 
δίγο, etiamsi nos nihil dicamus, ipsa tamen nihilo- 
minus veritas clamabit, et vehementer vociferabi- 


"U Num, gxiv, 2-9. 


Καταχλιθεὶς ἀνεπαύσατο ὡς λέων, χαὶ ὡς σχύμνος ^ 
τίς ἐγερεῖ αὐτόν ; οἱ εὐλογοῦντές σε εὐλόγηνται, χαὶ 
οἱ χκαταρώμενοί σε χεχατήρανται. »᾿Ανωτέρω διὰ τῆς 
προτεταγμένης προφητείας φήσας ὁ χοησμὸς τὸν 
Κύριον ἕξειν εἰς Αἴγυπτον, ἐδήλου τὴν τοῦ Σωττ, ρος 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ διαχυμιδὴν, τὴν ἅμα τοῖς γο- 
νεῦσιν εἰς Αἴγυπτον αὐτῷ γενησομένην" ἐν τούτοις 
δὲ τὴν ἐπάνοδον ἑξῆς χαὶ ἀχολούθως τὴν ἀπ᾽ Αἰγύ- 
πῖον, ἣν ἅμα τοῖς γονεῦσιν Ξἰς τὴν γῆν τοῦ Ἰσραὴλ 
ἐποιήσατο, θεσπίζει λέγων" ε« Θεὸς ὡδήγησεν αὐτὴν 
ἐξ Λιγύπτου. » Μόνος δὲ ἦν ὁ Σωτὴρ xs Κύριος 
ἡμῶν Ἰηποὺῦς ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, xal οὐδὲ ἄλλος, 
ὁ ἐχ τοῦ σπέρματος Ἰσραΐλ, καὶ τοῦ Ἰουδαίων Eüvou; 
προελθὼν, καὶ πολλῶν χαταχυριεύσας ἐθνῶν, (7*5 
ἀναμφιλόγως ὁμολογεῖσθαι πέρα; ἔχειν ἐπ᾽ αὐτῷ xal 
τὴν παροῦσαν πρόῤῥησιν διαῤῥήδην ἐχφωνοῦσαν, 
ὅτι δὴ &x τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους ἐξελεύσεταί τις ἄνθρω- 
πος, Χχαὶ χυριξύσει ἐθνῶν πολλῶν f| λεγέτω ὁ βου- 
λόμενος, εἰ ὄχοι ἄλλον συστῆσαι τῶν πώποτε παρ᾽ 
'E6palotg ἐνδόξων. πολλῶν ἐθνῶν ἄρξαντα " ἀλλ᾽ 
o)x ἂν εἴποι τις, ὅτ' μηδὲ γέγανεν. Ἐπὶ δέ γε 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἂν χαὶ ἡμεῖς μὴ λέγωμεν, αὐτῇ 
γε fj ἀλήθειζ βοήσει xal μέγα χεχράξεται, ἄντιχους 
καριστῶτα, ὅπως ἡ ἔνθεος αὑτοῦ δύναμις, διὰ τοῦ 
ἀναληφθέντος αὐτῷ ἐχ σπέρματος Ἰσραὴλ τοῦ γατὰ 


DEMONSTRATIONIS EYANGELICAE  LID. IX. 


662 


σάρχα ἀνθρώπον ἐχυρίευσε, xat εἰσέτι νῦν χυριεύσει A tur, planissime indicans, quemadmodum divina 


ἐθνῶν πολλῶν. Αὐτὸς ἄρα οὗτος ἐχεῖνος ὧν, xoi 
οὐδ᾽ ἄλλος, ὃν ἡ προφητεία προηγόρευσε, χαθ᾽ ὃν xal 
$ Γὼγ $101 βασιλεία, τῆς Χριστοῦ δυνάμεως συναυ- 
ξούστς. Τοῦτον δ᾽ ἐνταῦθά φησιν αἰνίττεσθαι xao 
"'E6palouq τὸν τρόπον τὴν τῶν Ῥωμαίων βασιλείαν, 
ἦ καὶ συνήχματεν ἡ Χριστοῦ διδασκαλία. Μέμνηται 
€3 τοῦ Γὼγ χαὶ ὁ προφήτης Ἰεζεχιὴλ, ἄρχοντα "Pox, 
Μοτὸχ xai Θοδὲλ ὀνομάζων" διὰ μὲν τηῦ Ῥὼς τὴν 
Ῥωμαίων, ὡς ἔοιχξ, πόλιν αἰνιττόμενος, ἐπεὶ xai 
ἀρχὴ xal χεφαλὴ χατὰ τὴν Ἑδραίων φωνὴν διὰ τοῦ 
"Péx δηλοῦται" διὰ δὲ τοῦ Μοσὸχ τὴν Μυσίαν, καὶ τὰ 
πέριξ ταύτης ἔθνη, 65a νῦν οἰχεῖα Ῥωμαίων ἐστί" 
διὰ δὲ τοῦ Θοδὲλ τὴν 'I6npiav, οὕτω πως ἀπὸ τοῦ 
Θοδὲλ γεγονέναι φάσχων Θοδεήλους τοὺς ἽἼδηρας" 


illius virtus per illum, qui ab ipso de semine Israel 
ratione corporis assumptus est, hominem dominata 
est, atque etiam nunc dominatur gentibus multis. 
Hic igitur ille ipse crat, non alius quispiam, quem 
prophetia praedixerat, cujus tempore etiam Gog 
regnum in sublime adauctum est, cum eo simul 
Christi virtute ac potentia crescente. Hoc autem 
modo aiunt Romanorum reguum secundum Hebrzeos 
significari, cum quo simul Christi doctrina robur 
atque incrementum accepit. Meminit autem Gog 
etiam propheta Ezechiel, dum principem Ros, 
Mosoch et Thobel nominat, ubi per illud quidem 
Ros, Romanorum, ut par est, civitatem significat : 
quandoquidem principatus et caput ea voce apud 


ὧν ἀπάντων ἄρχοντα τὸν Γὼγ ὑψωθήσεσθαί φησιν D Hebrzos intelligitur; per Mosoch autem Mysiam, 


ἐπὶ τῆς τοῦ προφητευομένου Χριστοῦ παρουσίας, ὃν 
ὁ Θεὸς ὡδήγησεν ἐξ Αἰγύπτου, ὅτε χατὰ τὸν Ματ- 
θαῖον, ἐπιθουλεύοντος τοῦ Ἡρώδου παιδὶ ὄντι αὐτῷ, 
χρηματισθεὶς ὁ Ἰωσὴφ παρέλαδε τὸ παιδίον xai τὴν 
μητέρα αὐτοῦ, χαὶ ἐπανῆλθεν εἰς γῆν Ἰσραήλ. Δόξα 
δὲ μονοχέρωτος αὑτῷ τῷ Χριστῷ παρῆν, διὰ τὸ ἐν 
αὑτῷ εὐδοχηχέναι χατοιχῆσαι πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς 
θεότητος, χατὰ τὸν ἱερὸν ᾿Απόστολον. Διόπερ ὡς χέ- 
pac ἐπιγραφόμενος τὸν τῶν ὅλων Θεὸν xal Πατέρα 
&)vo9, μονόχερως χαὶ ἐν ἑτέραις Γραφαῖς ὠνομάσθη. 
Ὁ δ᾽ αὐτὸς τοῦ Θεοῦ Λόγος τοῖς νοητοῖς xai λογιχοῖς 
αὑτοῦ βέλεσι τὸν ἐχθρὸν χαὶ ἀντιχείμενον αὑτῷ διάδο- 
λον, πάσας τε τὰς ἀμφ᾽ αὐτὸν ἀοράτους χαὶ πονηρὰς 
δυνάμεις, OtX χρείττονος xal ἀχαταμάχου δυνάμεως 
ἤλαυνεν, εἰσέτι τε νῦν xupieder ἐθνῶν πολλῶν, ὧν τὰ 
πάχη χαὶ τὸ φρόνημα τῆς σαρχὸς λεπτύνων, ἐπὶ τὴν στε- 
νὴν 605v tf. αἰωνίου ζωῆς ἐπιτηδείους χατασχευάξει. 
᾿Αλλὰ καὶ χκαταχλιθεὶς αὐτὸς οὗτος ὁ ἐξ Ἰσραὴλ προ- 
ελθὼν ἄνθρωπος, ὁ χαταχυριεύσας ἐθνῶν πολλῶν, 
« ἀνεπχύσατο, φησὶν, ὡς λέων,» οὕτω δηλῶν ἣν 
ἀνΞ:δέξατο olxovouíav, xa0' ἣν ὥσπερ τις βασιλιχὸς 
καὶ θαῤῥαλέος θὴρ ἀνεπαύσατο, μηδενὸς αὐτοῦ τὴν 
ἀρχὴν xai τὴν βασιλείαν μεταστήσασθαι δυναμένου " 
πάντες τε οἱ τὸν Χριστὸν εὐλογοῦντες, λόγῳ τε χαὶ 
βίῳ σεμνύνοντες τὴν ἀρετὴν τοῦ διδασχάλου, τῆς ἐχ 
Θεοῦ μετειλήφασιν εὐλογίας, αὔξοντες ὁσημέραι χαὶ 
πληθύνοντες, χατὰ τὸ, « Αὐξάνεσθε, χαὶ πληθύνεσθε, 
xai πληρώσατε τὴν γῆν,» ἀληθέστερον ἐπ᾽ αὐτῶν 
καὶ θεοπρεπέστερον τῆς θείας ἐχτελουμέντς φωνῆς. 
Ὡς ἔμπαλιν οἱ ἀπὸ πρώτης τῆς κατ᾽ αὑτοῦ ἐπιδουλῆς 
εἰσέτι xai νῦν αὐτὸν ἐν τοῖς αὑτῶν συνεδρίοις ἀρώμε- 
νοι, τὴν ἐχ Θεοῦ χατάραν ἐξ ἐχείνου χαὶ εἰσέτι δεῦρο 
χαθ᾽ ἑχυτῶν ἐπεσπάσαντο. Διὸ xa τὴν ἐσχάτην οὐ 
μόνον τῆς βασιλείας, ἀλλὰ χαὶ τοῦ πάλαι σεμνοτάτου 
αὑτῶν ἁγιάσματος ἐρημίαν τε xat φθορὰν οὐ παύον- 
ται ὀφθαλμοῖς ὁρῶντες. Άξιον δὲ παραθεῖναι τοῖς ue- 
τὰ χεῖρας τὴν πρὸς τὸν Ἰούδαν τοῦ Ἰαχὼδ πρηφη- 
τείαν, ἣν χαὶ αὐτὴν ἐναρνέστατα εἰς τὸν ἡμέτερον 
Σωτῆρα ἐφαρμόξειν προπαρεστίσαμεν, συνιδεῖν τε 
τὴν ἐν ἑχατέροις συμφωνίαν. Ὡς γὰρ ἐνταῦθα εἴρη- 
ται" ε Ἐξελεύσεται ἄνθρωπος ἐχ τοῦ σπέρματος αὖ- 


99 Gen. 1,98. 


et ei finitimas gentes, quzecunque nunc sub Roma- 
norum imperio sunt, et per Thobel, lberiam Jo- 
sephus intelligit, qui a Thobel dicit factos esse 
Thobeclos, qui Iberes dicuntur, quibus omnisus 
jmperantem Gcg in sublime adaugendum ait, sub 
ejus Christi de quo prophetae loquuntur adventum, 
quem Deus duxit ex /Egypto, quo tempore, ul apud 
Maubzeum legitur, dum ipsi adbuc puero insidia:ur 
Herodes, Joseph accepto oraculo, accepit puerum 
et matrem ejus, et reversus est in terram Israel. 
Rhinocerotis vero yloria ipsi Christo adfuit, 
proptecea quod placuerit in eo habitare omnem 
plenitudinem divinitatis, ut ait sanctus Apostolus. 
Quapropter dum veluti cornu sibi universi Deum 
Patrem ascribit, etiam unicornis in aliis quibusdam 
Scripturis est nominatus. ldem porro Dei Verbum 
intelligibilibus rationalibusque suis sagittis, ini- 
micum sibique adversantem . diabolum, omnesque 
circa illum versantes invisibiles et malignas pc- 
testates, prastantiori sua et inexpugnabili virtute 
confixit, atque etiam nunc gentibus multis do- 
minatur, quarum crassitudines et fastum cor- 
pore:e mass:? esxtenuans ad angustam zter- 
nz vite viam ingrediendam idoneas comparat. 
ΔΒ Sed etiam recumbens idem hic homo ex l1s- 
rael profectus, qui multis dominatus est gentibus, 
« quievit, inquit, ut leo, » quibus verbis quam ille 
assumpsit dispensationem , significat, secundum 


D quam quasi quidam regulus, et quasi fera quedam 


audacior quievit, dum illius principatum ac regnum 
movere loco nemo est qui possit. Omnes autem qui 
Christo favent ac benedicunt, et tum oratione 
tum vita virtuti przceptoris addunt cultum et re- 
verentiam, favoris benedictionisque divina vicissim 
participes facti, augescunt quotidie ac mullipli- 
cantur, utpote cum in ipsis divina illa vox : « Cre- 
scite οἱ multiplicamini et replete terram ?, » et ve- 
rius et Deo convenientius finem suum consequatur : 
sicut econtrario, qui a prima adversus illum con- 
spiratione etiam nunc in suis illum consiliis exse- 
crantur, Dei in seipsos exsecratjouem ex illo in 


665 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS. ἢ. — APOLOGETICA. 


664 


hunc usque diem contraxerunt. Quapropter non ἃ τοῦ, » ( δῆλον & ὅτι τοῦ "Iaxo6,) οὕτω x&xct- « Ἔχ 


regni solum, sed etiam sui illius, quod honore om- 
ni ac reverentia colebant, sanctuarii, extremam so- 
litudinem atque interitum in oculis habere, atque 
intueri non desinunt. Non abs re autem fuerit hisce 
qua nunc tractamus, ipsius Jacob ad Judam pro- 
phetiam adjüngere, quam etiam ipsam evidentissi- 
ine Salvatori nostro accommodari jam demonstravi- 
mus, éontémplárique eam, qdu2 in utrisque est, 
concordiam. Quemadmodum eiili liic dictum est : 

« Egrediefur homo de semine ejus (ipsius videlicet 
Jacób), » ita etiam illicidictum est : « De germine, 
fii mi, ascendisti **, » 4b ipso Jacob, ad eum de 
quo ipse vátieinatür. Utque in presenti dicitur il- 
lud : « Εἰ dominabitur gentibus multis, » sic in illis 
quóque illüd : «Εἰ ipse erit éxspectatio gentium **. » 
Ét rursus hié quidér : « Devorabit, inquit, gentes 
inimiéórum suorum, ét jaculis suis feriet iniini- 
cum; » in illis autem simili ratione illud dictue 
est : « Manus tua in tergo inimicorum tuorum ?'.» 
Item illud : « Catulus leonis Juda, » et illud : « Re- 
cumbens dormivisti uf leo, et ut catulus, quis ex- 
citabit illum **? ; quod in illis dictum est, nihil 
mihi differre videiür ab eó, quod nunc tractamus 
oraculo, cujus illa 3unt verba : 


βλαστοῦ, υἱέ μον, ἀνέδης, » εἴρητο ὑπ᾽ αὐτοῦ τοῦ 
Ἰαχὼδ πρὸς τὸν προφητευόμενον. Καὶ ὡς ἐπὶ τοῦ 
παρόντος λέγεται τὸ, « Καὶ χυριεύσει ἐθνῶν πολλῶν,» 
ὁμοίως xal ἐν ἐχείνοις τὸ, « Καὶ αὐτὸς ἔσται προσδο- 
χία ἐθνῶν. » Καὶ πάλιν ἐνταῦθα μὲν, « Ἔδεται, 
φησὶν, » ἔθνη ἐχθρῶν αὑτοῦ, xal ταῖς βολίσιν αὗτοῦ 
χατατοξεύσει ἐχθρόν" » Ὡσαύτως δὲ χαὶ ἐν ἐχείνοις, 
€ Al χεῖρές σον ἐπὶ νώτου τῶν ἐχθρῶν σου, » ἐλέγετο. 
Καὶ τὸ, « Σχύμνος λέοντος Ἰούδα, » καὶ τὸ, «Ανα- 
πεσὼν ἐχοιμήθης ὡς λέων, xal ὡς σχύμνος" τίς ἐγερεῖ 
αὐτόν; » ἐν ἐχείνοις εἰρημένον, οὐδέν μοι δοχεῖ δια- 
φέρειν τῆς μετὰ χεῖρας λέξεως φασχούσης " « Κατα- 
χλιθεὶς ἀνεπαύσατο ὡς λέων, xal ὡς σχύμνος " τίς 
ἀναστήσει αὐτόν; » Ταῦτα δὲ εἰχότως εἰς ταὺτὸν 
συνηγάγομεν, ἵν᾽ ὥσπερ ἐπὶ στόματος δύο μαρτύρων 
τῆς ἐν ταῖς προφητείαις συμφωνίας ἡ περὶ τοῦ Σω- 
τῆρος ἡμῶν ἀπόδειξις βεθαιοτέραν λάθοι τὴν χύρωσιν. 
Πάντα δ᾽ οὖν τὰ εἷς τὴν τοῦ Ἰαχὼδ πρόῤῥησιν τεθεω- 
ρημένα ἁρμόσειεν ἂν χαὶ εἰς τὴν τοῦ Βαλαὰμ τῆς 
ὁμοιότητος τῷν λεγομένων ἕνεχα. Εἰ δὴ ἐχεῖνα διὰ 
πολλῆς ἀποδείξεως ἐπὶ τὸν ἡμέτερον Σωτῆρα πεπλη- 
ῥωμένα συνέστη, ἀχόλουθον ἂν εἴη xai τὰ παρόντα 
ὅμολογεϊΐν. 


« Recumbens αὐΐονῖε αἰ leo, et ut catulus, quis excitabit Mum?» Hec 


autem non abs re unum in locum coegimus, ut quasi in óre duorum testium, ejus qu» in prophenes 
spectatur concordie, de Salvatore nostro demonstratio firmiorem accipiat auctoritatem. Sed omnia 
quátcunque in vaticibium Jacob contemplanda contulimus, huic item quod a Balaam dictum esi, 496 
sccófnmodari potériiiit, propter eorum qui dicta sunt similitudinem. Quod si illa in nostro Salvato- 
re completa essé àmpliori demonstratione ium constitit, sequitur jam ut presentia quoque fatea- 


mur. 


Ab Osee. — ltem de illo q&od dictum, est : 
Egypto vocavi Filium meum, » et de Herode rege, 
et eversione regni Judaoram. 


« Et exsurget perditio in populo tuo, et omnia 
munita tua peribunt, ut princeps Salaman de domo 
Jeroboam. ln diebus belli matrem super filiis alli- 
serunt. Sic faciam, vobis domus Jsrael, a facie inju- 
riarum vestrarum. Mane ejecti sunt : ejectus est 
rex lsrael, quoniam infans Israel. Et ego dilexi 
eum : et ex AEgypto evocavi filios ejus **. » Sed 
Aquila, Hebraice elocuüioni inserviens, « Ex 
/Egypto vocavi filium meum, » interpretatus est. 
Ego autem necessario ad verbum notavi locum, 
quoniam Mattheus quoque posuit prophetiam, ubi 
in Zgyptum commigrasse lesum, et illinc rediisse 
in terram Israel indicavit; si quis avtem Salvatoris 
nostM in Egyptum profectionem aceuset, sciat id 
tolum maxima cum ratione factuin fuisse. Neque 
enim Herodis voluntariam mialitiam cohibere par 
erat, neque rursus Salvatorem, puerum adhuc mi- 
Tacula exordiri jam tum, atque ante tempus divi- 
nam ostentare virtutem : quod sane factum fuisset, 
si mirabili quadam ratione insidiantem sibi Hero- 
dem punivisset, neque ullo modo illam in Zgypium 
uua cum parentibus secessionem pertulisset. Ve- 


*! Gen. ΣΕΙ͂Σ, 9. ** ibid. 10. ?! ibd. 8. 


** ibid. 9. 


€ Ex (C Ἀπὸ cov Ὥσηξέ. --- Ἔτι περὶ tob, « Ἐξ Αἰγύπτου 


ἐχάλεσα τὸν Υἱόν pov, » καὶ περὶ Ἡρώδου τοῦ 

faciAÉéoc, καὶ περὶ τῆς καθαιρέσεως τῆς Ἰου- 

δαίων βασιλείας. 

ε Καὶ ἐξαναστήσεται ἀπώλεια ἐν τῷ λαῷ σου, χαὶ 
πάντα τὰ περιτετειχισμένα σου οἰχήσεται, ὡς ἄρχων 
Σαλαμὰν ἐχ τοῦ οἴχου Ἱεροδοὰμ. Ἕν ἡμέραις πολέμου 
μητέρα ἐπὶ τέχνοις ἐδάφισαν. Οὕτω ποιήσω ὑμῖν, οἶκος 
Ἰσραὴλ, ἀπὸ προσώπου τῶν ἀδιχιῶν ὑμῶν. "Op peu 
ἀπεῤῥίφησαν᾽ ἀπεῤόίφη βασιλεὺς Ἰσραὴλ, διότι νήπιος 
'lopat. Καὶ ἐγὼ ἡγάπησα αὐτὸν, χαὶ ἐξ Αἰγύπτου 
μετεχάλεσα τὰ τέχνα αὐτοῦ. » Δουλεύσας τῷ E6paixiQ, 
« Ἐξ Αἰγύπτου ἐχάλεσα τὸν υἱόν μου, » ἐξέδωχεν ὁ 
᾿Αχύλας. ᾿Αναγχαίως δὲ τὸ ῥητὸν ἐπεσημειωσάμην, 
ἐπείπερ xai ὁ Ματθαῖος τέθειται τὴν προφητείαν, 
ὁπηνίχα εἰς Αἴγυπτον διαχομισθῆναι τὸν Ἰησοῦν, xà- 
χεῖθεν ἐπανελθεῖν ἐπὶ τὴν γῆν τοῦ Ἰσραὴλ ἐδήλου. 
Εἰ δὲ ἐπιμέμφοιτό τις τῇ εἰς Αἴγυπτον ἀναχωρήσει 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, ἴστω χατὰ λόγον αὐτὴν γεγονέναι. 
Οὔτε γὰρ ἐπισχεῖν τὸν Ἡρώδην τῆς αὐτοπροαιρέτου 
χαχίας προσῆχον ἦν, οὔτ᾽ ἂν βρέφος Ev ὄντα τὸν Σω- 
τῆρα τῶν θαυμάτων ἀπάρξασθαι, καὶ πρὸ καιροῦ τὴν 
θείαν ἐπιδείκνυσθάι δύναμιν: ὅπερ ἂν ἐπράχθη, εἰ 
παραδόξως ἐπιδουλεύοντα αὑτῷ τὸν Ἡρώδην μετῆλθς, 
ϑνυδαμὼς ὑπομείνας τὴν εἰς Αἴγυπτον ἅμα τοῖς γο- 
νεῦσιν ἀναχώῤηδιν. ᾿Αλλὰ γὰρ ἦν τῆς χρείττονος ol- 


9? Ose, x , 14, 15 ; σι, 4. 


t65 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB 1i. 


χονομίας ἐπὶ καιροῦ τοῦ προσήχοντος τῶν τῆς θεότη- A runi enim prewtantiots cujusdam dispensationis 


τος ἀπάρξασθαι θαυμάτων, ᾧ γε διὰ παντὸς τοῦ βίου 
τὸ πρᾶον χαὶ ἀνεξίχαχον μεμαρτύρηται, προχείρῳ 
μὲν εἰς τὰς εὐποιίας χαὶ τὰς χοινὰς εὐεργεσίας γε- 
νομένῳ, μηδένα δὲ τῶν μὴ ἀχουόντων ἀμυνομένῳ, 
μτδὲ ὅτε ὡς πρόδατον ἐπὶ σφαγὴν ἤγετο, XaY ὡς 
ἀμνὸς ἐναντίον τοῦ χείροντος ἄφωνος. Ηῶς οὖν εἰχὸς 
ἦν τὸν τοιοῦτον δεῖν ἐν παιδίῳ μὴ οὐχὶ ὑποχωρῆσαι 
τῇ τοῦ Ἡρώδου χαχί, ᾧ xai ἐν ἀνδρὶ τὸ ἀναχωρεῖν 
χαὶ τοὺς πονηροὺς ἐχχλίνειν μεμαρτύρηται, ἐπιχρύ- 
πτεσθαί τε xal ὑποφεύγειν τὸν ἐπὶ ταῖς παραδηξον 
ποιίαις ἔπαινον; καρήνει γοῦν tol, oT αὐτοῦ θερα- 
πευομένοις μηδενὶ λέγειν. Βὲ δ᾽ ἐπὶ τὸν Xabv τὴν προ- 
φητείαν ἀναφέροι τις, φᾶδχων περὶ τοῦ Ex σπέρμα- 
τος τοῦ Ἰσραὴλ λαοῦ εἰρῇσθάι, ἐπιστησάτω τῇ τοῦ 


ac sapientize fuit, suo atque accommodato tempore 
miraculorum, qux ad divinitatem pertinent, ini- 
tium facere eum cui in tota vita mansuetudinis et 
clementi: testimonium redditum est, quique ad 
promerendum, atque ad' communia officia fungen- 
da propensus exstitit, nee. aliquem unquam eorum 
qui non ipsi auscultaverunt, ultus est, ne tunc qui- 
dem cum ut ovis ad' oecisionem ducebatur, atque 
ut aymds coram tondente se , obmutescebat. 497 
Qut autem. quaeso, convenisset, eum, qui talis erat, 
puerum adhuc Herodis maliti» non concedere, cvi 
etiam ad: virilem szetstem profecto, eoncedendi et 
molighnos deelinandi, testimonium redditum est? 
quique e$ se eccultare, et in miraeulis edendis 


λόγου ἀχολουθέᾳ, ταῦτα ἔσεσθαι φησάσῃ μετὰ τὸ εἴ- Β' laudem effugere consueverit ? nam quos ipse curas- 


πεῖν ὡς πρὸς αὐτὴν τὴν Ἱερουσαλήμ « Καὶ ἐξανα- 
στήσεται ἀπώλεια ἐν τῷ λαῷ σου, χαὶ πάντα περιτε- 
τειχισμένα σου οἰχήδεται. » Καὶ ἅπερ, φησὶν, ὁ τοιόσ- 
δὲ ἄρχων πέπονθε κατὰ τὸν ἐπελθόντα αὐτῷ πόλε- 
pov, ἐν ᾧ μητέρα ἐπὶ τέχνοις ἡδάφισαν, τὰ παρα- 
πλή σια xd ὑμῖν αὐτοῖς ποιήδω διὰ τὰς χαχίας ὑμῶν. 
Ὑμῖν δὲ τίσι ἢ τοῖς χἀλουμένοις Ἰσραηλίταις, οἵ 
xai ἀπεῤῥίφητε σὺν τῷ βαόιλεῖ ὑμῶν ; τὸν Ἡρώδην 
αἰνιττόμενος " xaX ταῦτά γε πάντα πεπόνθατε, «διότι 
παῖς,» φησὶν, ε« Ἰσραδλ, καὶ ἐγὼ ἡγάπησα αὐτὸν, 
xal ἐξ Αἰγύπτου ἐχάλεσα τὸν Υἱόν μου. » ffo γὰρ 
οἷόν τε χατὰ τὸ αὐτὸ τοῖς αὐτοῖς ἐπιμέμφεσθαι, xai 
πάλιν τοὺς αὐτοὺς ἐπαινεῖν ; ᾿Αλλ’ ἣν ὁ ἀληθὴς νοῦς 
ταύτην ἔχων θεωρίαν. Ἰσραὴλ γὰρ ὃ Χριστὸς καὶ καθ᾽ 
ἑτέρας ἀνηγόρευται προφητείας, ὡσπεροῦν xai ἐπὶ 
τῆς παρούσης. Ἐπειδὴ τοίνυν οὗτος, φησὶν, ὑπήχοός 
μοι γενόμενος, μορφὴν δούλου εἴληφε, χαὶ γέγονε παν- 
δίον ἀγαπητὸν ἐμοὶ, πᾶσαν τὴν ἐμὴν ἐχτελέσας Bov- 
An», διὰ τοῦτο αὐτὸν μὲν ἀπὸ τῆς Αἰγύπτου, εἰς ἦν 
ἐνανθρωπῆσας χατελήλυθεν, οὕτω δηλουμένου τοῦ πε- 
ριγείου τόπου, ἣ χαὶ ἐξ αὐτῆς τῆς Σροχείρου οἷα γνή- 
σιον χαὶ ἀγαπητὸν Υἱὸν ἀνεκαλεδάμην " ὑμᾶς δὲ, τοὺς 
πρὸς οὃς ὁ λόγος, σὺν xdi τῇ ὑμετέρᾳ βασιλείᾳ ὅλε- 
θρος χαὶ ἀπώλεια παραλήψεται. Ταῦτα μὲν ἢ προ- 
φητεία - πρόδηλον 05 ὅπως ἀπὸ τῶν τοῦ Σωτῆρος 
ἡ μῶν χρόνων πολιορχηθείσης τῆς Ἱερουδαλῆμ, χαθ- 
T2i0r χαὶ εἰς τὸ παντελὲς ἀπεῤῥίφη ἢ μέχρι τότε 
055332 τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους αὐτονομία te χαὶ ἀρχή. 
Πλὴν ἀλλὰ τρίτον ἤδη τὰ περὶ τῆς Αἰγύπτου xai τῆς 
αὐτόϑι ἀφίξεως αὐτοῦ προπεφήτευται. ΕἸ δέ τις αὐτὰ 
μηδαμῶς ἐφαρμόξειν ἐπὶ τὸν ἡμέτερον λέγοι Σωτῇ- 
px, ἀλλὰ τά γε τῆς τοῦ Ματθαίον πάραθέσεως ἀπὸ 
τῆς παρὰ Μωῦσεξ μαρτυρίας αὑτῷ παρειλημμένα, 
Ὧν χαὶ ἀρτίως διεληλύθαμεν, τὸ, ε« Ὁ Θεὸς ὡδήγησεν 
αὐτὸν ἐξ Αἰγύπτου,» διηγούμενοι " ἐπεὶ μηδ᾽ αὐτὸς ὁ 
εὐαγγελιστὴς ἀπὸ vf; τοῦ "Dant προφητείας εἰλήφθαι 
αὐτῷ τὸ λόγιον ἔφησεν, ὡς δύνασθαι, χαὶ πόθεν ἐπι- 
ζυτήσαντας, εὑρεῖν αὐτὸ χείμενον" ὅθεν εἰχὸς τὸν 
εὐαγγελιστὴν πεποιῆσθαι αὐτοῦ τὴν ἔχθεσιν. 


set, iia imperabat ut nemini dicerent. Quod si quis 
prophetiam hanc ad populum referat, dicatque bzec 
de populo ex semine Israel oriunde dicta esse, is 
attendat verborum ordinem in quibus hzc futura 
dicuntur, postquam dictum est quasi ad ipsum Je- 
rusalem, « et exsurget perditio in populo tuo, et 
omnia munita tua peribunt ; » et quz quidem 
princeps passus est in bello, in quo inatrem super 
fiiis, terre alliserunt, eadem vobis quoque ipsis 
faciam prepter malitias vestras. Vobis porro qui- 
bus tandem aliis, nisi qui vocamini Israelitz? 
quique etiam rejecti estia cum rege vestro? ubi He- 
rodem obscurius indicat : et hzc omnia passi 
estis, « quoniam puer, inquit, est Israel , et ego di- 
lexi eum : et de Agypto vocavi filium meum. » 
Qui enim fieri potest, ut eodem in loco eosdem et 
accuset et laudet? sed verus sensus est is, qui hanc 
habet contemplationem. Israel enim in alia prophe- 
tia dictus est Christus, quemadmodum in bac quo- 
que quam nunc tractamus. Quoniam igitur hic, 
inquit, obediens mihi facetus, formam servi accepit, 
et factus est puer mihi dilectus, dum omnia quz- 
cunque volo efficit, idcirco illum ex ZEgypto, ad 
quam hominis forma assumpta descendit, dum ea 
voce terrenus locus significatur, aut ctiam ?x illa 
vulgatiore tanquam legitimum dilectumque Filium 
evocavi : vos autem ipsos ad quos sermo directus 
est, una cum regno vestro interiiu3 et perditio 
comprehendet. Hzc quidem ipsa prophetia : con- 
stat autem quemadmodum post Salvatoris nostti 
Lemporo, cum obsessa fuisset ac vastata Jerusa- 
lem, sublatus est, et ad extremam perniciem reje- 
ctus, qui usque ad illud tempus steterat Judaicze 
gentis legum usus omnisque principatus. Yerum- 
tamen jam tertio, 4ι ad /Egyptum pertinent, 
quaque ad iter quod in illam est factum, divinitus 
predicta sunt : quod si quis nullo modo fateatur 
ea nostro Salvatori convenire, at. saltem cum ea 
Mattheus apposuerit, de testimonio quod est apud 


Mosem ab illo accepta, ne neget, quod paulo ante traetavimus, dum illud 498 : «Deus duxit illum ex 
Agvpto, » enarremus, quando ne ipse quidetn evangelista, se ab ipsius Osez prophetia oraculum ac- 
cepisse indicavit, uL undecunque quzrentes possint illi ubicunque positum sit, invenire : ibi videlicet 


unde par est evangelistam illud protulisse. 


ger 

Ab Isaia. — De Joannis in. deserto. pradica- 

lione. 

« Vox clamantis in deserto : Parate viam Domini : 
recias facite semitas ejus. Omnis vallis implebitur, 
et omnis mons et collis humiliabitur : et erunt pra- 
và in rectam, et aspera in vias planas : ct videbitur 
gloria Domini. Et videbit omnis caro salutare Dci, 
quoniam Dominus locutus est?**. » Hoc quoque va- 
ticinium oportebat sub Salvatoris nostri tempus 
suum finem contingere. Quocirca, ut apud Lucam 
evangelistain scriptum est, « 1n anno quinto deci- 
mo imperii Tiberii Czesaris, procurante Pontio Pi- 
latoJudaeam, » czeterisque imperantibus qui cum hoc 
connumerantur, « factum est verbum Dei ad Joan- 
nem Zacharia filium, in deserto. Et cum venisset 


EUSEBII CASSARIENSIS OPP. PARS. id. — APOLOGETICA. 
A 'Axà τοῦ Ἡσαΐου. — Περὶ τοῦ κατὰ τὴν ἔρημον 


σ68 


Ἰωάγγου κηρύγματος. 

«Φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ Ἑτοιμάσατε τὴν 
ὁδὸν Κυρίου" εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίδους αὐτοῦ. Πᾶ- 
σα φάραγξ πληρωθήσεται, xal πᾶν ὄρος xaX βουνὸς 
ταπεινωθήσεται" xal ἔσται τὰ σχολιὰ εἰς εὐθεῖαν, 
xal αἱ τραχεῖαι εἰς ἐδοὺς λείας" xat ὀφθέσεται ἡ δό- 
£a Κυρίου. Καὶ ὄψεται πᾶσα σὰρξ τὸ σωτήριον τοῦ 
Θεοῦ, ὅτ! Κύριος ἐλάλησεν.» Ἔδει χαὶ ταύτην ἐπὶ τῶν 
χρόνων τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπὶ πέρας ἐλθεῖν τὴν 
πρόῤῥησιν. Διόπερ χατὰ τὸν εὐαγγελιστὴν Λουχᾶν, 
ε Ἐν ἔτει πεντεχαιδεχάτῳ τῆς ἡγεμονίας Τιθδερίου 
Καίσαρος, ἐπιτροπεύοντος Ποντίου Πιλάτου τῆς Ἰου- 
δαΐας, » χαὶ τῶν τούτῳ συναριθμουμένων, « ἐγένετο 
ῥῆμα Θεοῦ ἐπὶ Ἰωάννην τὸν τοῦ Ζαχαρίου υἱὸν ἐν τῇ 


in omnem terram, quie est. circum Jordanem, prz- D ἐρήμῳ ὃς ἐλθὼν εἰς πᾶσαν τὴν περίχωρον τοῦ "Iop- 


dicavit baptisma poenitentiz? in remissionem pecca- 
torum *?, » Hisce autem evangelista adjicit testimo- 
nium, dicens : « Sicut scriptum est in libro sermo- 
num lsaiz prophete : Vox clamantis in deserto : 
Parate viam Domini ?*, » et qu» sequuntur. Quid 
igitur tandem aliud ckimabat Joannis illa in deser- 
to praedicans vox ad turbas exeuntes, ut ab ipso 
baptizarentur, tanquam ad reptilia deserti, quam 
conveniens accommodatunique. illud : « Germina 
viperarum, quis ostendit vobis fugere a ventura 
ira *?'? » Et rursus dum pravas animas in rectas, 
et asperas in vias planas reparat, dicebat iisdem : 
« Facite igitur fructus dignos paenitentia ?*. » Et 
hzc scilicet. complebantur, dum Joannes pre- 
parabat eos qui visuri erant gloriam Domini, et 
quod vocatur salutare Dei, quod quidem ni- 
hil aliud est, quam Christus , sicut verbis il- 
lis. testificatur : « Ego quidem vos aqua ba- 
ptizo : venit autem fortior me post me, 4499 
eujus non sum dignus calceamenta gestare. lpse 
vos baptizabit in Spiritu sancto et igne ?*. » Qui 
etiam cum Jesum vidisset venientem, exclama- 
vit : « Ecce Agnus Dei qui tollit peccatum mundi. 
Hic esi, de quo ego dixi : PosUme venit vir, qui 
ante me factus est ^. » Quod vero idem csset sa- 
lutare Dei, Simeon quoque testificatus est, qui ac- 
cepto in ulnas puero Jesu, dixit : « Nunc dimittis 
servum tuum, Domine, secundum verbum tuum, in 
pace. Quia viderunt oculi mei salutare tuum, quod 


δάνου, ἐχήρυσσς βάπτισμα μετανοίας εἰς &zesiw 
ἁμαρτιῶν., Τούτοις δ᾽ οὖν ὁ εὐαγγελιστὴς ἐπιμαρ- 
κυρεῖ λέγων" « Καθὼς γέγραπται ἐν βίδλῳ λόγων 
Ἡσαΐου τοῦ προφήτου " Φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ" 
Ἑτοιμάσγτε τὴν ὁδὸν Κυρίου * » xat τὰ ἑξῆς. Τί δὴ 
οὖν E65a ἡ διὰ τοῦ Ἰωάννου φωνὴ ἐπὶ τῆς ἐρήμου 
χγρύσσουσα f) τοῖς ἐχπορενομένοις ὄχλοις βαπτισθῇ»- 
ναι ὑπ᾽ αὐτοῦ, ὡς ἑρπετοῖς ἐρήμου τυγχάνουσιν, οἷ- 
χείως τῇ προφητείᾳ" « Γεννήματα ἐχιδνῶν, τίς ὑπέ- 
δειξεν ὑμῖν φυγεῖν ἀπὸ τῆς μελλούσης ὀργῆς ; » Πάλιν 
κε αὖ τὰς σχολιὰς ψυχὰς εἰς εὐθείας, xaX τὰς τραχείας 
εἰς ὁδοὺς λείας μετασχευάζουσα ἔφασχε τοῖς αὐτοῖς " 
ε Ποιήσατε οὖν χαρποὺς ἀξίους τῆς μετανοίας. » 
Καὶ ταῦτά γε συνετελεῖτο προπαρασχευάζοντος 
Ἰωάννου τοὺς ὀψομένους τὴν δόξαν Κυρίου, xaX τὸ 
χαλούμενον σωτήριον τοῦ Θεοῦ, οὐχ ἄλλον ὄντα τοῦ 
Χριστοῦ, ὡς ἐμαρτύρει λέγων᾽ « Ἐγὼ μὲν ὑμᾶς 
ὕδατι βαπτίζω᾽ ἔρχεται δὲ ὁ ἰσχυρότερός μου ὀπίσω 
μου" οὗ οὐχ εἰμὶ ἄξιος τὰ ὑποδήματα βαστά- 
σαι, αὐτὸς ὑμᾶ; βαπτίσει ἐν Πνεύματι ἁγίῳ καὶ 
πυρί. » Ὃς xai ἰδὼν τὸν Ἰησοῦν ἐρχόμενον ἀνετφὼ- 
vns:v* « Ἰδὲ ὁ Ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ ὁ αἴηων ἁμαρτίαν 
τοῦ χόσμου. Οὗτάς ἐστι περὶ οὗ εἶπον" ε Ὀπίσω 
μου ἔρχεται ἀνὴρ, ὃς ἔμπροσθέν μου γέγονε.» 
Τὸν αὐτὸν δὲ εἶναι τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ χαὶ ὁ 
Συμεὼν ἐμαρτύρησεν, ὅς λαθὼν ἐπὶ ταῖς ἀγχά- 
λαις βρέφος ὄντα τὸν Ἰησοῦν, ἔφη" « Nov ἀπο- 
λύξις τὸν δοῦλον σου, Δέσποτα, κατὰ τὸ ῥῇμά σου, 
àv εἰρήνῃ. Ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτή-». 


parasti ante faciem ominium populorum, lumen ad D ριόν σου, ὃ ἡτοίμασας χατὰ πρόσωπον πάντων. 


reveiationem genlium **. » Quibus etiam proplieta 
consentit, dum ait : « Et videbit omnis caro salu- 
tare Dei. » lllud enim, « omnis caro, » pro omni- 
bus gentibus dictum est. Ut autem demonstretur 
quomodo h:c suum finem contigerint, οἱ gentes 
C^ristum Dei agnoverint, multis non opus est ver- 
bis : et qu:e quidem ad verbum solent considerari, 
in hunc. completa sunt. modum. Ceterum. quid, 
quaso, fuit in causa, ut non in urbibus neque in 
ipsa Jerusalem, sed in deserto, Joannes suggestum 
sibi ad praedicandum elegerit? ad hoc qyispiam 


* ]sa, xL, 3-5. ?* Luc. i1, 4-3. ** ibid. 4. 
29, 50. 5 Luc. n, 29-32. 


9? jbid. 7, *" 


τῶν λαῶν, φῶς εἰς ἀποχάλυψιν ἐθνῶν " » οἷς 
συνάδει xal ὁ προφήττς εἰπών" « Καὶ ὄψεται 
πᾶτα σχρξ τὸ σωτήριων τοῦ Θεοῦ.» Τὸ γὰρ 
« πᾶσα σὰρξ, » ἀντὶ πάντων εἴρηται τῶν 
ἐθνῶν. Ὅπως δὲ ταῦτα τέλους ἔτυχε, xol τὰ 
ἔθνη τὸν Χριστὸν ἐπέγνω τοῦ Θεοῦ, μαχρῶν o) 
δεῖ λόγων. Καὶ τὰ μὲν ῥητὰ τοῦτον ἐπληροῦτο 


τὸν τρόπον. Τί δ᾽ ἦν τὸ αἴτιον τοῦ μὴ ἕν τὖλε- 
σι, μηδ᾽ ἐπ᾽ αὑτῆς τῆς Ἱερουσαλὴμ, ἀλλ᾽ ἐπὶ 


ἐρήμου Ἰωάννην παρελθόντα χηρύττειν; ἃ 
τις φήσαι ἂν εἰς ἀποπλήρωσιν τῆς προφη- 
ibid. 8. ** ibid. 16. "** Joan. t, 


τῆς 
μέν 


663 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB. IX. 


6:0 


“εἴας τοῦτο αὐτὸν meTomxivai* ἀλλ᾽ ὁ ἀχριδὴς A fortasse responderit, illum hoc fecisse ut prophetia 


εὐθέως ἐξετάζων, αὐτὴ δὲ dj προφττεία τί ποτ᾽ 
Boa σημαίνειν βουλομένη τὴν ἔρημον xai τὰ χατ᾽ 
αὐτὴν ἐδήλου, πεύσεται " πρὸς ὅν φήσομεν, ὅτι 
xai τοῦτο σημέϊζον ἦν χαθαιρέσεως τῆς Ἱερουσα- 
λὴμ, xz τοῦ πρὸς αὐτῇ θυσιαστηρίου, τῆς τε 
χατὰ τὸν Μωΐσέω: νόμον λατρείας, ὅτε μηχέτ᾽ 
αὐτοῖς διὰ τῶν χατὰ νόμον θυσιῶν τὰ τῆς ἀφέ- 
0:9; τῶν ἁμαρτιῶν προύξενεῖτο, ἀλλὰ διὰ χαθ- 
ἀρτεως λουτροῦ ἐπὶ τῆς πάλαι διψάδος xa 
ἐρήμου, λέγω ὃὲ τῆς τῶν ἐθνῶν Ἐχχλησίας, 
“αραδιδομένου, ἐν T] xai ἡ προφητιχὴ γενομένη 
ςωνὴ ἑτοιμάξειν παραχελεύεται τὴν ὁδὸν Κυρίου, 
τὰς μὲν χάτω ποὺ εἰς βάθος χαχίας, ὡς ἐν 
φάραγγι χιμένας Ψυχὰς ἐπαρθήσεσθαι, τὰ δὲ 
πάλαι ὑψώματα τῆς Ἱερουσαλὴμ, xai τῶν ἐπ᾽ 
αὐτῆς ἀρχόντων τε xai βασιλέων, ὄρη xai βου- 
νοὺς ὀνομαζόμενα, ταπεινωθήσεσθαι θεσπίζουσα " 
ὧν ἐπιτελεσθέντων, φησί" « Πᾶσα σὰρξ ὄψεται 
τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ. » Δῆλον δ᾽ ὅτι πᾶσα ἧ 
ἐν σαρχὶ ἐπὶ γῆς ἀναστρέφουσα Ψυχὴ Ἕλλένων 
ἅμοῦ χαὶ βαρδάρων, xai πάντων ἀπαξχπλῶς 
τῶν ἐθνῶν ἃ xai τῇ προῤῥήσει ἀχολούθως εἰς 
πέρας ἐλθόντα δείχνυται. Ζητῶ δὲ παρ᾽ ἐμαυτῷ, 
τί ἄρα ἣν τὸ ἐχπλῖξαν τοὺς πολλοὺς ἐν τῷ 
Ἰωάννῃ, ὡς θαυμάσαι αὑτὸν χαὶ χηρύττοντι 
βάπτισμα μετανοίας πιστεῦσαι, πάντας τὰ παν- 
ταχόθεν τὰ οἰχεῖα ἀπολιπόντας συῤῥεῖν ἐπὶ τὸν 
ἔρημον, μάλιστα ὅτε μηδεμίαν αὐτοῦ πρᾶξιν 
ἱστοροῦσιν οἱ λόγο". 
αὔτ ἕτερα θαύματα πεποιηχὼς ἀναγέγραπται. 
Τί δὴ οὖν f τὸ ἐχπλῆξαν τοὺς πάντας; | uf- 
«o:z ὁ ξένος xal παραλλάττων τῶν πολλῶν αὐτοῦ 
βίος; προΐξι γὰρ ix τῆς ἐρήμου ξένην ἧμφι- 
ἐσμένος στολὴν, πᾶσαν δὲ τὴν χοινὴν ἀνθρώπων 
διατριθὴν ἐχτρ:επόμενος" οὔτε γοῦν tig χώμην, 
οὔτε εἰς πόλιν, οὔτε εἰς χοιυὸν σύλλογον ἀνδρῶν 
παρέθαλλεν. ᾿Αλλὰ οὐδὲ τῆς χοινῆς μετεῖχε τ 

φύς᾽ γέγραπτα! γοῦν), ὡς εἐχ τῆς τοῦ παιδὸς 
Tua ἣν ἐν ταῖς ἐρήμοις ἕω; ἡμέρας ἀναδεί- 
ξτῖως αὐτοῦ πρὸς su Ἰσραὴλ, ᾿Αλλὰ xa τὸ 
ξυδυμα αὐτοῦ ἣν ix τριχῶν χαμήλων πεποιημέ- 
νον, ἡ ὃς τροφὴ σὐτοῦ ἀχρίδες xai μέλι ἄγριον.» 
Μή πη οὖν, ὁρῶντες ἄνδρα Ναξιραῖον μὲν Θεοῦ 
τὴν τρίχα, θεοπρεπὲς δὲ πρόσωπον ὑποφαίνοντα, 
σχτιμά τὸ ξένον περιδολῆς ἠμφιεσμένον, ἀθρόως 
ποῦὲν ἐξ ἀφανοῦς ἐρήμου φαινόμενον, καὶ μετὰ 
τὸ χήρυγμα πάλιν εἰς τὴν ἔρημον xai εἰς τὸ 
ἀφανὲς ὑποχωροῦντα, xaX ἄποτον, ἄτροφον, ἀχοι- 
νώνητον τοῖς πολλοῖς, εἰχότως ἐξεπλήττοντο, μηδ᾽ 
ἄνθρωπον αὐτὸν ὑπονοοῦντες ὑπάρχειν; πῶς γὰρ 
τὸν μτὸδὲε iv χρεΐχ τρυφῆς γινόμενον ; διὸ xal ἄγγε- 
λον ὑπειλήφεσαν εἶνα! τοῦτον αὐτὸν ἐχεῖνον, τὸν 
διὰ τοῦ προτήτου δηλούμενον, χατὰ τὸ, ε Ἰδοὺ 
ἐγὼ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου 
ὅου, ὃς χατασχευάδει τὴν ὁδόν σου ἔμπροσθέν 
σου.ν Ἀέχρηται γοῦν τῇ παραθέσει xal ταύτης 
«τς Γραφῆς Μάρχος ὁ εὐαγγελιστής. Καὶ ὁ Σω- 


Οὔτε γὰρ νεχροὺς ἐγείρας, C 


compleretur. Sed qui exquisitius ac diligentius se 
doceri voluerit, illico interrogabit : Atqui prophetia 
hzc quid tandem sibi volebat, cum desertum, et ea 
41: ad id genus pertinent. enuntiabat? cui respon- 
debimus, quod hoc quoque signum erat evertendae 
urbis Jerusalem, et ejus quod in ipsa erat a'taris, 
ritusque illius, qui secundum Mosai^am legem ser- 
vabatur, quando non amplius per legitima sacrifl- 
cia remissio illis peccatorum conciliabatur, sed per 
purgationem lavacri, quod in olim sitibunda ac de- 
serta, dico autem, in collecta de gentibus Ecclesia, 
tradebatur, in qua etiam illa quz lacta est pro- 
phetica vox, parare viam Domini jubet, dum mali- 
tias in imo quodam fundo, auasi in convalle posi- 


B tas animarum auferendas, et veteres urbis Jerusa- 


lem atque eorum qui iu illa imperabant principum 
ac regum, qui montes et colles nominantur, a*i- 
tudines dejiciendas vaticinatur, quibus perfectis, 
« Omnis, inquit, caro videbit salutare Dei. » Hoc 
est omnis qu:*cunque corpori inclusa in terra ver- 
satur anima, tam barbarorum quam Graecorum, 
hoc est, omnium omnino gentium : que quidem 
ipsi vaticinio consentanea ad suum [inem perve- 
nisse demonstrantur. 430 Dum igtur mecum ta- 
citus quzro, oborta mibi est dubitatio, quid tan- 
dem illud esset in Joanne, quo capta multitudo 
illa admiraretur hominem, et przdicanti baptisma 
pornitentie fidem haberet, quidque illud quo ducti 
omnes undique rebus propriis relictis confluerent 
in desertum, cum przssertim nulla illius gesta me- 
mori:x prodita sint : neque enim quod aut mortuos 
excilaverit, aut alia miracula fecerit, scriptum 
exstat. Quid igitur illud erat quod admirabundos 
omnes redderet ? Num forsitan novum et quod a 
multitudine abhorreret vite illius genus? procede- 
bat enim ex deserto inusitatum indutus habitum, 
omnenque communem hominum consuetudinem 
declinans : nam neque in vicum ullum, neque in 
urbem, nequc in communem aliquem virorum ce 
tum commeabat. Sed ne victu quidem communi 
vescebatur : siquidem scriptum est, quod. « a puerili 
zetate in solittidine versaretur ad illum usque diem, 
quo ipsi Israel ostenderetur. Quin etiam ejus τὸς 


D stimentum ex pilis camelorum confectum erat, et 


cibus locustz ct mel silvestre.» Nunquid igitur cum 
capillo quidem Nazirzum Devi viderent, qui, quae 
Deum facile deceat, faciem ostentaret, vestimenti 
aulem inusitatum genus indutum, repente ncscio 
unde e latebris solivJinis prodeuntem, et post 
predicationem, rursus in solitudinem et in late- 
bras recedentem, sine potu, sine cibo, abhorren- 
tem a multitudine, merito obstupescebant, et ne ho- 
minem quidem illum esse arbitrabantur? quidni 
illum qui vel nullo cibo indigeret? quocirca eum- 
dem angelum esse credebant illum ipsum de quo 
propheta loquitur, dum dicit : « Ecce ego mitto an- 
gelum meum ante faciem tuam, qui parabit viam 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS. Il. — APOLOGETICA. 


613 


tuam ante te δ". » Bumdem Scripture locum Mar- Α τὴρ. δὲ μαρτυρεῖ λέγων «Ἧ.λθεν ὁ Ἰωάννης πρὸς 


cus quoque evangelista citavit. Quin etiam ipse 
Salvator buic rei testimonium exhibet, dicens : 
« Venit Joannes ad vos, neque comedens. neque 
bibens, et dicitia, dzemonium babet **. » Incredu- 
los enim eL adversus veritatem diflieiles et pervi- 
caces, credibile est propter illud quo Joannes ute- 
batur vite. genus, talia in illum probra jactasse, 
sicut econtrario qui virtntis illius sensu afficie- 
bantur, angelum existrmasse. Hzc igitur arbitror 
ipsum Joannem intuentibus admirationem, ac stu- 
porem erga hominem altulisse : quapropter ad eam 
anima purgationem, quz ab illo denuntiabatur, un- 
dique coneurrebant. A31 Meminit autem hujusce, 
quie de illo fertur, bistoriz, etiam Josephus in de- 
cimo ociavo Judaice Antiquitatis libra, in hunc 
modum scribens : « Nonnulli autem Judzorum pu- 
tabant ideo periisse Judsorum exercitum, quod 
Leus jussissime ulcisci voluerit supplicium Joan- 
nis, qui Boptista vocabatur : bunc enim occiderat 
Herodes virum bonum, et Judzos adhortantem ut 
exercilaliene virlutis, mutuaque infer seipsos ju- 


ὑμᾶς μήτε ἐσθίων, μήτε πίνων, xai λέγετε * Δαι- 
μόνιον ἔχει. » Τοὺς γὰρ ἀπιστοῦντας xal πρὸς τὰ 
ἀληθῆ δυσχερεῖς xal δυσενδότους εἰχὸς ἦν διὰ τὸν 
εἰρημένον τοῦ Ἰωάννου βίον τοιαῦτα αὑτὸν βλασ- 
φημεῖν, ὡς ἔμπαλιν τοὺς συνῃσθν μένους τῆς xa' 
αὐτὸν ἀρετῆς ἄγγελον ὑπολαμδάγειν. Ταῦτα γοῦν 
ἡγοῦμαι τοῖς τὸν Ἰωάννην ὁρῶσι θαῦμᾳ περὶ 
αὐτοῦ παρασχεῖν" διὸ χαὶ συνέτρεχον πανταχόθεν 
ἐπὶ τὴν δι’ αὐτοῦ χηρυττομένην τῆς ψυχῆς χά- 
θαρσιν. Μέμνηται δὲ τῆς γχατ᾽ αὐτὸν ἱστορίας 
Ἰώσηπος ἐν ὀχτωχαιδεχάτῳ τῆς ᾿Ιουδαϊχῆς 'Ap- 
χαιοιλογίας, τοῦτον γράφων *bv τρόπον" ε Τισὶ 
δὲ τῶν Ἰουδαίων ἐδόχει ὁλωλέναι τὸν Ἰουδαίων 
στρατὸν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, xoi μάλα διχαίως τιννυ- 
μένου χατὰ ποινὴν Ἰωάννου τοῦ καλουμένου 
Βαπτιστοῦ. Κτείνει γὰρ τοῦτον Ἡρώδης ἀγαθὸν 
ἄνδρα, καὶ τοῖς Ἰουδαίοις χελεύοντα ἀρετὴν 
ἐπασχοῦσι, xal τῇ πρὸς ἀλλήλους διχατιοσύνῃ, χαὶ 
πρὸς Θεὸν εὐασεδείᾳ χρωμένοις βαπτισμῷ συνιέ- 
vat * οὕτω γὰρ δὴ xai τὴν βάπτισιν ἀποδεχτὴν 
αὐτῷ φαίνεσθαι.» 


διε] atque erga Deum pietate ufentes, ad baptismum accederent : sic namque ablutionem | quoque 


ipsi videri acceptam. » 


Ab eodem. — Item de solitudine, ipsoque nomina- 
tim Jordane [luvio, apud quem Joannes bagti- 
zabat. 

« Lastare, solitudo sitiens : exsultet desertum, et 
floreat ut lilium, et efflorebunt et exsultabunt de- 


'Axó τοῦ αὐτοῦ. — "Ert περὶ τῆς ἐρήμου, xal 
αὐτοῦ δὴ ὀνομαστὶ τοῦ ᾿Ιορδάνου ποταμοῦ, 
zap ᾧ ᾿Ιωάννης ἐδάπειξεν. 
ε«Εὐφράνθητι, ἔρημος διψῶσα ἀγαλλιάσθω ἕρη- 

μος, xai ἀνθείτω ὡς χρίνον, καὶ ἐξανθήσει, 


serta Jerdanis, et gloria Libani data est ei, et bo- C χαὶ ἀγαλλιάσεται τὰ ἔρημα τοῦ Ἰορδάνου - xai 


nor Carmeli, et populus meus videbit gloriam Do- 
mini *. » Quibus adjungit : « Convalescite, mapus 
remissm, et genua soluta : consolamini pusillani- 
mes intelleetu : confirmamini, ne timete. Ecce 
Deus noster judicium reddit, et reddet. lpse veniet 
et salvabit nos. Tunc aperientur oculi czcorum, et 
aures surdorum audient. Tunc saliet, ut cervus, 
claudus, ed plana erit lingua mutoruim. (Quoniam 
erupit in deserto aqua, et scissura inundans in 
terra silienü .» Hec autem Salvatoris nostri 
plane admirabilibus gestis completa sunt, post 
Joannis przdicetionem. Contemplare igitur, quem- 
admodum solitudinem evangelice instruit, neque 
id simpliciter aut quamvis solitudinem, sed definile 
illam et solam, qux est apud Jordanem fluvium : 
quaudoquidem juxta hanc versans Joannes bapti- 
xabat, ut Scriptura ipsa (idem (acit, dicens : « Erat 
Joannes in solitudine bapiizans, οἱ exibat ad illum 
omnis Judea regio, et Hierosolymorum incola 
ones, et baptizabantur ab illo in Jordane **. » Hanc 
igitur solitudinem ejus quee quondam ab omnibus 
bonis deserta erat, dico autem 439 collect» de 
gentibus Ecclesiz, signum gestare arbitror, ipsuin 
vero fluvium in solitudine, purgantem omnes qui 
in ipso abluerentur, purgationis cujusdam, quz 
secundum senlentiam intelligatur, imaginem ge- 
vere, qua de rc loquuntur Scripture dicentes : 


*9 Ma:ach. i, d. Matth, xi, 48. 


* [ga. xxxv, 4, 9. 


ἡ δόξα τοῦ A:6ávou ἐδόθη αὐτῇ, xa ἡ τιμὴ τοῦ 
Καρμήλου, xai à λαός μου ὄψεται τὴν δόξαν 
Κυρίου" » οἷς ἐπιλέγει - « Ἰσχύσατε, χεῖρες ἄνει- 
μέναι, xal γόνατα παραλελυμένα " παραχαλέσατε, 
οἱ ὀλιγόψυχοι τῇ διανοίᾳ, ἰσχύσατε, μὴ φοδεῖσθε, 
Ἰδοὺ ὁ Θεὸς ἡμῶν χρίσιν ἀνταποδίδωσι, xal àvt- 
αἀποδιῦσει. Αὐτὸς ἥξει, καὶ σώσει ἡμᾶς. Τότε 
ἀνοιχθήσονται ὀφθαλμοὶ τυφλῶν, χαὶ (tx χω- 
φῶν ἀκχούσονται" τότε ἁλεῖται ὡς ἔλαφος ὁ χω- 
Abg, xai τρανὴ ἔσται γλῶσσα μογιλάλων " ὅτι ἐῤ- 
ῥάγη ἐν σῇ ἐρήμῳ ὕδωρ, xaX φάραγξ tv γῇ 
διψώσῃ.» Καὶ ταῦτα διὰ τῶν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
προφανῶς παραδόξων ἔργων ἐπληροῦτο μετὰ τὸ 
Ἰωάννου χήρυγμα. Ὅρα τοιγαροῦν, ὅπως τὴν 
ἔρημον εὐαγγελίζεται, οὐχ ἁπλῶς, οὐδὲ τὴν τυ- 
χοῦσαν, ἀλλ᾽ ἐχείνην ἀφωρισμένως, xai μόνην 
τὴν παρὰ τῷ Ἰορδάνῃ ποταμῷ ἐπειδήπερ παρὰ 
ταύτῃ διατρίδων ὁ Ἰωάννης ἐδάπτιξεν, ὡς ἡ 
Γραφὴ μαρτυρεῖ, λέγουσα - ε Ἐγένετο Ἰωάννης tv 
τῇ ἐρήμῳ βαπτίζων, καὶ ἐξεπορεύετο πρὸς αὐτὸν 
πᾶσα 1j Ἰουδαία χώρα, καὶ οἱ Ἱεροσολυμῖται πάν- 
τες, xai ἐδαπτίζοντο ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐν τῷ Ἰορδάνῃ. * 
Τὴν μὲν οὖν ἔρημον, τῆς πάλαι πάντων τῶν χατὰ 
Θεὸν ἀγαθῶν ἐρήμου, λέγω δὴ τῆς ἐξ ἐθνῶν Ἐχ- 
χλησίας, σύμθδολον περιέχειν ἡγοῦμαι, τὸν δὰ 

ταμὸν τὸν ἐπὶ τῆς ἐρήμου, χαθαέροντα πάντας 
τοὺς ἀπολουομένους ἐν αὐτῷ, χαθαρσίου τινὸς εἶναι 


V jbid.2-6. "6 Marc. 1, ὅ. 


ΟἿΣ 


DEMONSTRATIONIS 'EYANGELICAE 118. Κα. 


ΣΕ 


κατὰ διάνοιαν θὲωρουμένου εἴχόνα,, πέῤι οὗ διαλα- A « Fluminis impetus lztifleat civitàtem Ποῖ 5", ., 5- 


λοῦσιν αἱ Γραφαὶ Aéyoódat* «ToU ποταμοῦ τὰ ὁρ- 
μήματα εὐφραίνουσι τὴν πόλιν τοῦ Θεοῦ.» Σημαί- 
νει ὃὲ τοῦτο τὴν ἀέναον ἐπιῤῥοὴν τοῦ θείον Πνεύ- 
μᾶτας, ἄνωθεν πηγάζοντος, καὶ τὴν τοῦ Θεοῦ πόλιν 
ἄρδοντος, οὕτω καλουμένης τῆς χατὰ Θεὸν πολι- 
τείας. Οὗτος δὴ οὖν ποταμὸς τοῦ Θεοῦ χαὶ μέχρι 
τῆς ἐρήμου χατελήλυθε, δηλαδὴ τῆς ἐξ ἐθνῶν Ἐχ- 
χλησίας, χαὶ ταύτῃ τῶν ἐν αὐτῷ ζωτικῶν ναμά- 
των εἰσέτι νῦν ἐπιχορηγεῖ. Πρὸς τούτοις ἧ προφη- 
τεία τῇ δηλωθείσῃ ἐρήμῳ ᾿δόοθήδεσθαί φῆσι τὴν 
᾿δόξαν τοῦ ᾿Λιδάνου, χαὶ τὴν τιμὴν "τοῦ Καρμήλου. 
Τίς δ᾽ ἔστιν ἡ δόξα τοῦ λιθάνου f| ἡ διὰ θυσιῶν, 
᾿χατὰ τὸν Μωῦϊσέως νόμον, ἐπιτελουμένη λατρεία ; 
᾿ἣν παραιτησάμενος ὁ ᾿Θεὸς δίὰ τῆς λεγούσης προ- 
φητείας, ε Ἵνα τί μοι Λίδανον Ex Za6à ςέρετε ; 
xai τί po: πλῆθος τῶν θυσιῶν ὑμῶν ; » ἐπὶ τὴν 
ἔρημον τοῦ "lopbávou μετατέθηχε τὴν δόξαν τῆς 
Ἱερουσαλὴμ, τῆς κατ᾽ εὐσξδειαν ἀγωγῆς οὐχ ἐπὶ 
Ἱερουσαλὴμ, ἀλλ᾽ Emi τῆς ἐρήμου συντελεῖδθαι 
ἀρξαμένης ἀπὸ τῶν Ἰωάννου χρόνων. “Ὡσαύτως 
δὲ xal ἡ τιμὴ τοῦ νόμου, τῶν τε χατ᾽ αὐτὸν σω- 
ματιχώτερον νενομοθετημένων δέδοται τῇ ἐρήμῳ τοῦ 
Ἰορδάνου διὰ τὴν ἀποδοθεῖσαν αἰτίαν, ὅτι μηχέτ᾽ 
ἐπὶ τὴν Ἱερουσαλὴμ προσέφευγον οἱ τῆς χατὰ ψυ- 
χὴν θεραπείας δεόμενοι, ᾿ἀλλὰ ἐπὶ τὴν ὀνομαζομέ- 
vr» ἔρημον, τῆς ἐν αὐτῇ χηρυττομένης ἀφέσεως τῶν 
ἀμλαρτημάτων ἕνεχεν. Οἶμαι δὲ χαὶ τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν τὴν ἐπὶ τὸ βάπτισμα παρουσίαν δηλοῦσθαι 
διὰ τοῦ, « Καὶ ὁ λαός μου ὄψεται τὴν δόξαν Κυρίον, 
xal τὸ ὕψος τοῦ Θεοῦ. » Τότε γὰρ xai ὥφθη τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν ἡ δόξα, ὅτε βαπτισθεὶς « ἀνέδη ἀπὸ 
τοῦ ὕδατος, xai ἀνεῴχθησαν αὐτῷ οἱ οὐρανοὶ, xal 
εἶδε τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ χαταδαῖνον ὡσεὶ περιστε- 
ρὰν, xaX μένον Em αὐτόν " » ὅτε xaX φωνὴ ἐχ τῶν 
οὐρανῶν ἠχούσθη λέγουσα’ ε Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός 
μου ὁ ἀγαπητὸς, ἐν ᾧ ηὐδόχησα. » ᾿Αλλὰ χαὶ πᾶς 
ὃ γνησίως ἐπὶ τὸ τοῦ λουτροῦ παριὼν μυστήριον, 
τὴν περὶ τοῦ Χριστοῦ παραλαδὼν θεολογίαν, τὴν δό- 
ξαν αὐτοῦ θεάσεται, λέξων ἂν ὁμοίως τῷ Παύλῳ" 
« Bl χαὶ ἐγνώχαμεν κατὰ σάρχα Χριστὸν, ἀλλὰ 
νῦν οὐχέτι γινώσχομεν. » 


Axó τοῦ ψαλμοῦ V. --- Περὶ τοῦ μετὰ βάπτισμα 
πειρασμοῦ τοῦ Χριστοῦ. 


« Ὁ κατοιχῶν ἐν, βοηθείᾳ τοῦ Ὑψίστου, ἐν σχέπῃη Ὁ 


«οὔ Θεοῦ οὐρανοῦ αὐλισθήσεται. "Epst τῷ Κυρίῳ" 
᾿Αντιλήπτω pou εἶ, xal χαταφυγὴ μου. Ὁ Θεός 
po* βοηθός μου, χαὶ ἐλπιῶ ἐπ᾽ αὐτόν" ὅτι αὐτὸς ῥύ- 
σεταί με ἐχ παγίδος θηρευτῶν, χαὶ ἀπὸ λόγου τα- 
ραχώδους. Ἕν τοῖς μεταφρένοις ἑαυτοῦ ἐπισχιάσεί 
σοι, ὑπὸ τὰς πτέρυγας αὑτοῦ ἐλπιεῖς. “Ὅπλῳ χυχλώ- 
σει Gs ἡ ἀλήθεια αὐτοῦ, οὐ φοδηθήσῃ ἀπὸ φόθου 
νυχτερινοῦ, ἀπὸ flou; πετωμένου ἡμέρας, ἀπὸ 
πράγματος διαπορευομένου ἐν σχότει, ἀπὸ συμπτώ- 
μᾶτος, χαὶ δαιμονίου μεσημόρινοῦ. Πεσεῖται ἐχ τοῦ 
χλίτους σου χιλιὰς, xal μυριὰς Ex δεξιῶν σου * πρὸς 
σὲ δὲ οὐχ ἐγγιεῖ. Πλὴν τοῖς ὀφθαλμοῖς σου χατανοΐ- 


δ Psa] xiv, 5. 55 Jer. vi, 90. 


gnificat porro hoc perpetuem influxionem divini 
'Spiritus, qui desuper inundat, et Dei eivitatem ir- 
rigat, sic autem vocatur vite genus, ejus quae.a 
'Deo dirigitur. Hic tgitur Dei fluvius usque ad soli- 
tudinem devenit, collectam videlicet de gentibus 
Ecclesiam: et huic quas in seipso babet aquas vita- 
'les etiam nunc abunde largitur. Postea idem vati- 
'cinium eidem solitudini canit datum iri gloriam 
'Liliani, et honorem Carmeli : sed quznam est gle- 
ria Carmeli nisi is qui ex lege Mosis per sacrificia 
celebrabatur ritus? quem ubi repudiavit Deus per 
eam prophetiam' quz ait : « Cur mihi thus de Saba 
'affertis? et quid mihi multitudo sacrificiorum ve- 
strorum **? y in solitudinem Jordanis transtulit glo- 


B- riam Jerusalem, postquam ratio pie religioseque 


vivendi non tn Jerusalem, sed in deserto cousum- 
mari cepta est, quod videlicet accidit. post Joan- 


'nis tempora. Simili ratione, etiam honor legis et 


eorum quz in lege corporalius sancita sunt, Jorda- 
nis solitudini datus est, propter eamdem cousam, 
quoniam non amplius in Jerasalem confugiebant, 


'qui curationis indigebant ejas qux ad animum 


pertinet, sed in id quod nominatur desertum, pro- 
pter eam qua in illo pr:edicabatur remissionem 


peccatorum. Puto etiam Salvatoris nostri ad ba- 
'ptismum accessum significari illis verbis : « Et po- 
"pulus meus videbit gloriam Domini, et altitudinem 


Dei ; » tunc enim visa est Salvatoris nostri gloria, 

'« cum ascendit de aqua, et ei aperti sunt cceli, et 
vidit spiritum Dei descendentem quasi columbam, 
et manentem super eo**. » Cum vox quoque de colo 
audita est, dicens : « flic est Filius meus dilectus, 
in quo mihi complacui **. » Sed etiam quicunque 
legitime ad' lavacri mysterium accedit, ubi theoio- 
giam de Christo acceperit, gloriam ejus intuebi- 
twr, ct cum Paulo dicere: poterit : « Etsi cognovi- 
mus secundum carnem Christum, .at nunc tamen 
non amplius cognoscimus *!; » 


"fed A psalmo xc. — De Christi post baptismum 


tentatione. 


« Qui habitat in adjutorio Altissimi , in prate- 
ctione Dei cceli commorabitur. Dicet Domino : Sus- 
ceptor ineus es, et refugium meum ,' Deus meus 
adjutor meus, et sperabo in eum : quoniam ipse 
liberabit me de laqueo venatorum , et ab oratione 
turbulenta. in scapuiis suis obumbrobit : tibi ,-et 
sub alis ejus sperabis. Seuto circumdabit te ve- 
rilas ejus , non timebis a timore nocturno, ἃ sa- 
gitta volante in die, ἃ negotio perambulante in 
tenebris, ab incursu, et demonio mertdiano,. Ca- 
dent a latere tuo mille, et decem millia: a dextris 
tuis: ad te autem non appropinquabit. Verum- 
tamen oculis tuis considerabis, et retributionem 


* Marc. 1, 10. ** Matth. i11, 47. '! IE Cor. v, 16. 


615 


EUSEBII CAIESARIENSIS OPP. PARS. 1]. — APOLOGETICA., 


61:6 


peccatorum videbis: quoniam tu, Domine :spes A σεις; καὶ ἀνταπόξοσιν ἁμαρτωλῶν ὄψει" ὅτι o3, Κύ- 


inea, Altissimum posuisli refugium tuum. Non ac- 
cedent ad te mala, et flagellum non appropiuquabit 
tabernaculo tuo: quoniam angelis suis mandavit 
de te, ut custodiant te in. omuibus viis tuis. In 
manibus poriabunt te, ne forte offendas ad laypi- 
dem pedem tuum. Super aspidem et basiliscum 
ambulabis, ct conculcabis leonem et draconem **.» 
Salvator et Dominus noster Jesus qui Christus Dei 
est , dum quatenus homo factus est , considerátur, 
habitans dicitur in adjutorio Altissimi , utpote cum 
in protectione Dei ct Patris commorctur. Ilic igitur 
unum Patrem nec alium prieterea quempiam , quo 
tempoie a diabolo tentatus est , perfugium nactus, 
],beratus est olim de laqueis adversantium potesta» 
tm, qua venatores hoc loco appellantur, cuin 
instar cujusdam communis hominis « ductus cst in 
desertum , ut Lentaretur a diabolo, et fuit in de- 
serto quadraginta dies et quadraginta noctes, ct 
tentatus est ἃ Satana : fuitque, » ut. evangelista 
auctor est, « cum bestiis ὅδ,» Sed qux tandem hz 
bestiS nisi quas commemorat is, qui nunc tra- 
ctatur psalmus ad eum , qui in adjutorio Al'issimi 
habitat, ubi ait : « Super aspidem ct basiliscum am- 
bulabis, et conculcabis leonem οἱ draconem? » cz» 
terum non ab his solum liberatum iri eum dicit , 
sed etiam ab oratione turbulenta. 43/4 At vero 
qua tandem hzc fuit oratio , nisi quam illi objecit 
tentator, ut in sacro Evangelio scriptum est ? Operae 
autem pretium est contemplari , qua causa fuerit , 


vt Salvator noster, qui talis tantusque cst, tenta- € 


tionem perpessus sit. Cum igitur omnem ex homi- 
nibus zgritudinem omnemque languorem, infe- 
stosque spiritus atque impuros dainonas, qui plu- 
rimis ante $zculis oinnes qui in terra versabantur, 
per eam superstitionem, qua multos deos colit, 
subegerant , esset expulsurus , non ex abdito quasi 
latitans ad ea quz dicta sunt, accessit. Sed contra 
infestos prius eosdemque invisibiles principes, per 
eum , quem assun psit hominem, militantium more 
profectus, et in ipsius diaboli medium , omnisque 
dxmonicg catlervz progressus, ubi super aspidem 
el basiliscum ambulavit, et σπου σαν Jeonem et 
draconem, multoque prius regnantium iniimico- 
rum, et millia et dena millia subvertit , principatus 
videlicet ac potestates, alias quidem a dextris, 
alias vero a sinistris bellantes, itemque eos, qui 
mundi rectores harum tenebrarum dicuntur, ac 
spiritualia maliti: ; omnia, inquam, hzc , ubi ni- 
hil posse redarguit, ac denique ipsum malorum 
principem diabolum verbo oris sui procul extrusit, 
percurritque atque inambulavit , omnem adversan- 
tem potestatem , ac seipsum quidem adire ac ten- 
tare volentibus exhibuit, nec quisquam omnino 
adversus illum stare potuit ; tum demum ad homi- 
num salutem accessit. Quocirca intuentes illum dz- 
mones agnoscebant, propter eam de qua dictum est 


9 Psal, xc, 1-13. 


pis ἡ ἐλπίς μου, τὸν ὝΨιστον ἔθου καταφυγήν σου. 
Οὐ προσελεύσεται πρὸς σὲ χαχὰ, χαὶ μάστιξ οὐχ ἐγ- 
γιεῖ τῷ σχηνώματί σου * ὅτι τοῖς ἀγγέλοις αὑτοῦ ἐν- 
τελεῖται περὶ σοῦ, τοῦ διαφυλάξαι σε ἐν πάσαις ταῖς 
ὁδοῖς; σου. Ἐπὶ χειρῶν ἀροῦσί σε, μήποτε T pooxóqn; 
πρὸς λίθον τὸν πόδα σου. Ἐπὶ ἀσπίδα χαὶ βασιλίσχον 
ἐπιδήσῃ, xal χαταπατήσεις λέοντα χαὶ δράχοντα. » 
Ὁ Σωτὴρ χαὶ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς τοῦ 
Θεοῦ, xa0' ὃ ἐνηνθρώπει ἐπινοούμενος, ὁ χατοιχῶν 
λέγεται ἐν βοηθείχ τοῦ “ὙΨίστου, ἐν σχέπηῃ τοῦ Θεοῦ 
xal Πατρὸς αὐλιξζόμενος. Οὗτος δὴ οὖν, μόνον τὸν 
Σωτῆρα xal οὐδ᾽ ἕτερον χαταφυγὴν ἐν τῷ χαιρῷ τοῦ 
χατὰ τὸν διάδολον πειρασμοῦ χεχτγη μένος ἐῤῥύσθη 
ποῖ ix τῶν παγίδων τῶν ἀντιχειμένων δυνάμεων, 


D θηρευτῶν νῦν ὀνομαξομένων, ὁπηνίχα, οἷά τις χοινὸς 


ἄνθρωπος, « ἀνήχθη εἰς τὴν ἔρημον, πειρασθῆναι 
ὑπὸ τοῦ διαβόλον, xa ἣν ἐν τῇ ἐρήμῳ τεσσαράχοντα 
ἡμέρας καὶ τεσσαράχοντα νύχτας πειραζόμενος ὑπὸ 
τοὺ Σατανᾶ * xol fv, » ὡς ὁ εὐαγγελιστὴς μαρτυρεῖ, 
« μετὰ τῶν θηρίων. » Ποίων δὲ τούτων ἣ ὧν μνημο- 
νεύει ὁ μετὰ χεῖρας ψαλμὸς, πρὸς τὸν ἐν βογθείᾳ 
ποῦ ὙΨίστου χατοιχοῦντα λέγων" « Ἐπὶ ἀσπίδα xal 
βασιλίσχον ἐπιδήσῃ, χαὶ χαταπατήσεις λέοντα xal 
δράχοντα. » Τίς δ᾽ ἂν εἴη xaX οὗτος f| ὄνπερ αὐτῷ 
προὔτεινεν ὁ πειράζων χατὰ τὸ ἱερὸν Εὐαγγέλιον - 
Τὸ δ᾽ αἴτιον τοῦ πειράξεσθαι τὸν τηλιχοῦτον Σωτῆρα 
ἡμῶν σχοπῇσαι ἄξιον. Μέλλων ἐξ ἀνθρώπων πᾶσαν 
νόσον χαὶ πᾶσαν μαλαχίαν, τά τε ἐνοχλοῦντα πνεύ- 
ματα, xal τοὺς ἀχαθάρτους δαίμονας ἐξ αἰῶνος μα- 
χροῦ τῶν ἐπὶ γῆς πάντων διὰ τῆς πολυθέον δεισιδαυ- 
μονίας χεχρατηχότας ἐλαύνειν, οὐχ ἐχ τοῦ ἀφανοῦς, 
ὥσπερ ἐπιχρυπτόμενος, ἐπὶ τὰ εἰρημένα παρήει. 
Τοῖς παρενοχλοῦσι δὲ πρότερον ἀοράτοις ἄρχουσι, δι" 
οὗ ἀνεΐλτυφεν ἀνθρώπον ἐπιστρατεύσας, xal εἰς μέσον 
αὐτοῦ τοῦ διαθόλου, xal παντὸς τοῦ ξαιμονιχοῦ στί- 
φους παρελθὼν, ἐπιδάς τε ἀσπίδι xal βασιλίσχῳ, 
xal χαταπατήσας λέοντα καὶ δράχοντα, xal πολὺ 
πρότερον χαθελὼν τῶν ἀρχοντιχῶν ἐχθρῶν χιλιάδας 
χαὶ μυριάδας, τὰς μὲν ἐχ τῶν δεξιῶν, τὰς δὲ ἐχ τῶν 
εὐωνύμων πολεμούσας, ἀρχάς τε χαὶ ἐξουσίας, χαὶ 
δὴ χαὶ τοὺς λεγομένους χοσμοχράτορας τοῦ σχότους 
τούτον, τά τε πνευματιχὰ τῆς πονηρίας" πάν:χ δὴ 
οὖν ταῦτα τὸ μηδὲν ἰσχύειν ἀπέλέγξας, xal τέλος 
αὐτὸν τὸν τῶν χαχῶν ἔξαρχον διάδολον τῷ λόγῳ τοῦ 
στόματος αὑτοῦ μαχρὰν ἀποσοδήσας, διελθών τε xal 
ἐμπεριπατήσας τὴν ἀντιχειμένην ἅπασαν δύναμιν, 
χαὶ ἑαυτὸν μὲν παρασχὼν τοῖς θέλουσι προσιέναι χαὶ 
πειράζειν, μηδενὸς ὃὲ στῆναι πρὸς αὐτὸν δεδυνημέ- 
νου, οὕτως ἐπὶ τὴν τῶν ἀνθρώπων σωτηρίαν παρῇει. 
Διὸ xax ὁρῶντες αὐτὸν οἱ δαίμονες ἐπεγίνωσχον ἀπὸ 
τῆς προδηλωθείσης χατὰ τὴν ἔρημον διατριθῆς, φᾷ- 
σχαντὲες αὐτῷ e Tb ἡμῖν xal σοι, Ἰησοῦ Υἱὲ τοῦ 
Θεοῦ; » Ταῦτα μὲν οὖν περὶ τῶνδε - τὰ δὲ ἑξῆς τοῦ 
ψαλμοῦ πρὸς αὐτὸν ἀναπεφώνηται τὸν Χριστὸν, ἀπὸ 
τοῦ, € Ἐν τοῖ; μεταφρένοις αὑτοῦ ἐπισχιάσει σοὶ, » 
δηλονόνι ὁ Ὕψιστος, « xai ὑπὸ τὰς πτέρυγας αὑτοῦ 


8 Matth, iv, 1,29; Marc. 1, 19,13. 


6:1 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB. TX. 


678 


ἐλπιεῖς. Ὅπλῳ χυχλώσει σε ἣ ἀλήθεια αὐτοῦ" » xal A in deserto commorationem, cum ad ipsum dicerent : 


ἐπειδήπερ ἡμέραις τεσσαράχοντα xal ταῖς τοσαύ- 
ταῖς νυξὶν ἐπειράζετο, περὶ μὲν τῶν ἀμφὶ τὰς νύ- 
xta; ἐπιόντων αὑτῷ λέλεχται" « OO φοδηθήσῃ. ἀπὸ 
φόδου νυχτερινοῦ " » περὶ δὲ τῶν ἀμφὶ τὰς ἡμέρας 
αὐτὸν πολεμούντων, τὸ, « ᾿Απὸ βέλους πετωμένου 
ἡμέρας" » xat αὖθις περὶ μὲν τῶν ἐν νυχτί" « "An 

πράγματος ἐν σχότει διαπορενομένου" » περὶ δὲ τῶν 
ἐν ἡμέρᾳ᾽ «An συμπτώματος χαὶ δαιμονίου μεσημ- 
ὀρινοῦ. » Εἶτ᾽ ἐπείπερ ἐν τῷ πειράζειν δυνάμεις 
πονηραὶ ἐχύχλουν αὐτὸν, χαὶ αἱ μὲν τὰ δεξιὰ πλευρὰ 
συνεῖχον αὐτοῦ, πολὺ δὲ πλείους τῶν ἀριστερῶν, ὡς 
ἂν χρατερώτερα μὲν τὰ δεξιὰ. εἰχότως αὐτῷ ἐπιλέ- 
vexat * ε Πεσεῖται ἐχ τοῦ χλίτους 009 χιλιὰς xal 
μυριὰς ἐχ δεξιῶν σου" πρὸς σὲ 6b οὐχ ἐγγιεῖ.» ε«Κλί- 
φους » ἀντὶ τοῦ ἀριστεροῦ ὠνομασμένου, παρασεσιω- 
“τημένου δὲ εἰχότως τοῦ ὀνόματος τοῦ ἀριστεροῦ, τῷ 
μηδὲν σχαιὸν, μηὸξ ἀριστερὸν εὑρίσχεσθαι ἐν αὐτῷ. 
Καὶ ἐπειδὴ ὅλη μυριὰς. ὁμοῦ δὲ χαὶ χιλιὰς ἔχ τε τοῦ 
χλίτους αὐτοῦ χαὶ ἀπὸ τῶν δεξιῶν πεσεῖσθαι λέγον- 
«α!, εἰχότως ἐπὶ τούτοις ἑξῆς εἴρηται" « Πλὴν τοῖς 
ὀφθαλμοῖς σου χατανοΐσεις, xal ἀνταπόδοσιν ἁμαρ- 
τωλῶν ὄψει. » Καὶ ἔσται ταῦτα, qvol, περὶ σὲ 
τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ, « ἐπειδήπερ σὺ» αὑτὸς, ὦ Κύ- 
pts, ὅς τυγχάνεις ὧν ἢ « ἐμὴ ἐλπὶς, τὸν Ὕψιστον ἔθου 
χαταφυγὴν σου. » Ἔνθα xa ἐπιστήσεις, τίνα τρόπον 
ὁ προφήτης πρὸς αὑτὸν τὸν Κύριόν φησιν" « Ὅτι 
σὺ, Κύριε ἐλπίς μου, τὸν Ὕψιστον ἔθου χαταφυγήν 
009, » διαιρῶν ἀχριδῶς ἕτερον ἰδίως Κύριον, xaX τὸν 
κούτου Πατέρα Θεὸν ὕψιστον" διὸ ἐπειδήπερ αὐτὸν, 
ὡς Πατέρα χαὶ Θεὸν ὕψιστον χαταφυγὴν ἑαυτοῦ ὁ 
Χριστὸς τέθειται, λέλεκται αὐτῷ τὸ, « Οὐ προσελεύ- 
σεται πρὸς σὲ χαχὰ, xal μάστιξ οὐχ ἐγγιεῖ τῷ σχη- 
νώματί σου. Ὅτι τοῖς ἀγγέλοις αὑτοῦ ἐντελεῖται περὶ 
σοῦ, τοῦ διαφυλάξαι σε ἐν πάσαις ταῖς ὁδοῖς σου. 
Ἐπὶ χειρῶν &pouct σε, μήποτε προσχόψῃς πρὸς λί- 
θοὸν τὸν πόδα σου. » Καὶ ἐπιμελῶς γε τήρει τένα τρό- 
πὸν ἐν τῷ, € Ὅτι σὺ, Κύρις ἐλπίς μου, τὸν ὝΨι- 
στον ἔθου χαταφυγὴν σου,» τὸν ε Κύριε, » δ'ὰ τοῦ 
πετραγράμμου ὀνόματος ἐν τῷ Ἑδραϊχῷ φέρεται, 
ὅπερ ἀνεχφώνητον εἶναι λέγοντες Ἑδραίων παῖδες, 
ἐπὶ μόνου τοῦ Θεοῦ παραλαμθάνειν εἰώθασιν - ἡμεῖς 
δὲ xa ἐπὶ τῆς τοῦ Λόγου θεότητος ἐν πλείσταις xcl- 
μενον Γραφαῖς πρυχπεδείξαμεν, ὥσπερ χαὶ ἐν τῷ 
μετὰ χεῖρας ψαλμῷ, ὃς φησιν εἰς πρόσωπον αὐτοῦ 
vo; Κυρίου" « Ὅτι σὺ, Κύριε ἐλπίς μου, τὸν ὝΨι- 
στον ἔθου χαταφυγήν cou * » μονονουχὶ λέγων’ Ὅτι 
σὺ αὐτὸς, ὦ Κύριε, ὃς ἐμοῦ τοῦ ταῦτα προφητεύον- 
τος ἐλπὶς ὧν τυγχάνεις, μείζονα σαυτοὺ τὸν Θεὸν τὸν 
ὕψιστον εἰδὼς ἐχεῖνον, αὐτὸν ἔθου χαταφυγὴν σου" 
ὅθεν xai ἐν ἀρχῇ ἐλέγετο τοῦ ψαλμοῦ περὶ τοῦ αὐὖ- 
τοῦ « Ὁ χατοιχῶν ἐν βοηθείᾳ τοῦ ὙΨίστου, ἐν 
σχέπτ, τοῦ Θεοῦ οὐρανοῦ αὐλισθήσεται. 'Epst τῷ 
Κυρίῳ" ᾿Αντιλήπτωρ μου εἶ χαὶ χαταφυγή μου, ὁ 
Θεός μου, βοηθός μον, xaX ἐλπιῶ ἐπ᾽ αὐτόν. Ἐπειδὴ 
ποίνυν σὺ, ὦ Κύριε, τὸν Ὕψιστον ἔθου χαταφνγήν 
σου, » τούτου χάριν αὐτὸς ὁ Ὕψιστος, φησὶ, ε ῥύσεταί 


δὲ Matth. viri, 39. 


Quid nobis et tibi Jesu, Fili Dei ** 7.» Hzc igitur 
de his dicta sunt. Qux vero deinceps in psalmo 
scquuntur, ad ipsum Christum enuntiantur ex illo : 
« ἴῃ scapulis suis obumbrabit tibi, » Altissimus 
videlicel , « et sub alis ejus sperabis, scuto circum- 
dabit te veritas ejus , » et quoniam diebus xL no- 
ctibusque Lotidem tentatus est, dc iis quidem qui 
noctu illum invadebant, dictum est ad ipsum : « Non 
timebis a timore nocturno ; » de iis vero qui cum- 
dem per diem oppuznabant , illud : « A sagitta vo- 
lante in die ;»item de nocturnis illis, illud : « A 
negotio perambulante in tenebris ; » de diurnis vero 
illud : « Ab incursu et dzemonio meridiano. » 425 
Ad lzc, quoniam dum tentabatur, maligna pote- 
states illum circeumstabant , et qux? quidem illius la- 
tus dextrum stipabant, sinistris multo plures erant , 
utpote cum dextra longe sint valentiora, merito 
adjungitur ad eumdem : « Cadent 2 latere tuo mille, 
et decem millia a dextris Luis , ad te autem non ap- 
propinquabit. » Ubi «a latere » dictum est, pro eo 
quod esl a sinistro. Cum autem nomen sinistri me- 
rito pretermissum sit ac tacitum, ne adversi quid- 
piam aut sinistri in illo reperiri videatur, cumque 
tota decem millia, necnon ipsa mille, tum. a latere 
ejus , tum a dextris casura esse dicantur, jure opti- 
mo post ipsa bxc deinceps dictum est illud : « Ve- 
rumtamen oculis tuis considerabis, et retributio- 
nem peccatorum videbis. » Et hzc , inquit , circum 
te erunt , qui es Christus Dei , « quoniam tu»ipse, 
qui es « spes mea, Altissimum posuisti refugium 
tuum. » Ubi etiam diligenter observahis quonam 
pacto propheta ad ipsum Dominum dicat : « Quo- 
niamtu Domine,spes mea, Altissimum posuisti re- 
fugium tuum : » ubi exquisite alterum , qui priva- 
tim est Dominus, ab altero distinguit qui et hujus 
ipsius est Pater, et praterea Deus altissimus dicl- 


tur: quapropter, cum illum ut Patrem, utque 


Deum altissimum , refugium suum, Christus po- 
suerit, dictum est ei illud : « Non accedent ad te 
mala, et flagellum non appropinquabit tabernaculo 
tuo. Quoniam angelis suis mandabit de te, ut cu- 
stodiant te in omnibus viis tuis. In manibus porta- 
bunt te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum.» 
Et sane diligenter observa quonam modo, in illo: 
« Quoniam tu, Domine spes mea, Altissimum po- 
suisti refugium tuum; » illud : « Domine, » per id 
nomen quod quatuor litteris constat, in Hebraico 
scriptum sit, quod cum inenuntiabile esse dicant 
Hebrzi, pro solo Deo et Patre usurpare consueve- 
runt; nos autem idem nomen ubi de Verbi quo- 
que divinitate agitur, in plurimis positum esse 
Scripturis antea demonstravimus , ut item in eo 
psalmo qui nunc in manibus est, qui ait in per- 
sonam ipsius Domini : « Quoniam tu, Domine, 
spes mea, Alütssimum posuisti refugium tuum, » 
tanquam si diceret : Quoniam tu ipse, o Domine, 


679 


EUSEBH CAESARIENSIS .0PP. PARS. Il. — APOLOGETICA. 


680 


qui mea spes es divinaniis hzc ; illum a quo ipse Α os ἐχ καγίδος θηρευτῶν xai ἀπὸ λόγου ταραχώδους, 


es Deum altissimum nosti, et hunc ipsum po- 
suisti refugium tuum, ex quo etiam in principio 
psalmi de eodem dicebatur : « Qui habitat in adju- 
torio Altissimi , in protectione Dei coeli commora- 
bitur.,4436 Dicet Domino, susceptor meus es, et 
refugium meum, Deus meus, adjutor meus, et 
sperabo in eum :.quoniam igitur tu, o Domine, 
Altissimum posuisti refugium tuum, » idcirco, in- 
quit , ipse 'Altissimus « liberabit te a laqueo vena- 
torum et ab oratione turbulenta, et in .scapulis 
:Suis obumbrabit tibi. » Quapropter cum tali fultus 
sis paterno Altíssimi auxilio, « non timebis a ti- 
mmore: noeturao, » neque omnino a quopiam eorum 
que predicta sunt, ac.ne ab iis quidem que dein- 
ceps adduntur : nam « quoniam tu , Domine, Al- 
tissimum posuisti refugium tuum , » idcirco « non 
accedent ad te mala, et flagellum non appropin- 
quabit tabernaculo tuo. » Flagella porro efficacias 
ipsorem demonum etiam in.Evangeliis nominari 
deprebendes, quas ne appropinquare quidem au- 
dere idoneas esse  ait'tabernacmlo Christi, hoc 
est corpori ejus. Qut enim id potuissent, quando 
solo verbo eas ex hominibus expellebat? de hoc 
autem tabernaculo, eiiam David. quodam in. loco, 
«juravit Domino, et votum vovit Deo Jacob **,»: his 
verbis : « Si ascendero in lectum strati mei, si de- 
dero: semnum oculis meis, et polpebris. meis dor- 
nritationem, et requiem temporibus meis , donec 
inveniam. 1oeum Domino, tabernaculum Deo Ja- 
cob **, j Hujus igitur tabernaculi oausa dicebatur : 
«Non timebis a timore nocturno, » et illud ; « Ipse 
liberabit te de laqueo venaterum, et ab oratiene 
vurbulenta, » et illud : «Non aecedent ad te mala, et 
flagellum non appropinquabit tabernaculo tuo , » et 
quecunque ad hominem magis: spectantia de illo 
dicta sunt, sicut etiam illud : «Angelis euis man- 
dabit de te, ut custodiant te , » et illud : « In ma- 
nibus portabunt te, ne. forte offendas δὰ Japidem 
pedem tuum. » Talia enim ad Deum dici nunquam 
conveniet: at vero ad tabernaculum ejus, quod pro- 
pter nos assumpsit , quo tempore « Verbum caro 
factum est, et' habitavit in nobis *', » conveniet. 
Caeterum non abs re mihi quidem videbor (acere, si, 


xaX ty τοῖς μεταφρένοις αὑτοῦ ἐπισχιάσει σοι. » Διό- 
περ τὴν τοιαύτην ἔχων πατρικὴν τοῦ 'γψίστου Bof- 
θειαν, οὐ φοδηθήσῃ ἀπὸ φόδου νυχτερινοῦ, οὔτε ἀπό 
τινος τῶν προχατειλεγμένων, ἀλλὰ οὐδὲ Ex τῶν ἑξῆς 
ἐπιφερομένων. «€ Ἐπεὶ .» γὰρ « σὺ, Κύριε, τὸν 
Ὕψιστον ἔθου χαταφυγὴν σου, διὰ τοῦτο οὐ προσ- 
ελεύσεται πρός σε χαχὰ, χαὶ μάστιξ οὐχ ἐγγιεῖ τῷ 
σχηνώματί σου. » Μάστιγας δὲ τὰς ἀπὸ δαιμόνων 
ἐνεργείας xal ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις ὀνομαζομένας ἂν 
εὕροις, ἃς οὐδὲ πλησιάζειν τολμᾷν τῷ αχηνώματι 
τοῦ Χριστοῦ, τουτέστι τῷ σώματι αὑτοῦ, δυνατὰς 
εἶναί φησι. Πῶς γὰρ, ὅτε λόγῳ μάνον αὐτὰς ἐξ ἀν- 
θρώκπων ἤλασε ; Περὶ τούτου ὃὲ τοῦ σχηνώματος χαὶ 
ὁ Δαδίδ ποτε « ὥμοσε τῷ Κυρίῳ, xat ηὔξατο τῷ 


Β Θεῷ Ἰαχὼδ, ν» λέγων" « Εἰ ἀναδήσομαι ἐπὶ «κλίνης 


στρωμνῆς uou, εἰ δώσω ὕπνον τοῖς ὀφθαλμοῖς μου, 
xaY τοῖς βλεφάροις μου νυσταγμὸν, χαὶ ἀνάπαυσιν 
τοῖς χροτάφοις μοι, ἕως οὗ εὕρω τόκον «Q:Kuplo, 
΄σχήνωμα τῷ Θεῷ Ἰαχώδ. » Καὶ τούτου γε ἕνεχα 
τοῦ σχηνώματος ἐλέγετο" « OO φοδηθήσῃ ἀπὸ φόδου 
γυχτερινοῦ, » xal τὸ, « Αὐτὸς ῥύσεταί σε. ix. παγί- 
δος θηρευτῶν xal ἀπὸ λόγου ταραχώδους, .» xal τὸ, 
« Οὐ προσελεύσεται πρὸς σὲ χαχὰ, xaX μάστιξ οὐχ 
ἐγγιεῖ τῷ σχηνώματί σου, » χαὶ ὅσα ἀνθρωπινώτερα 
περὶ αὐτοῦ χέλεχται" ὡς χαὶ τὸ, « Tol; ἀγγέλοις αὖ- 
τοῦ ἐντελεῖται περὶ σοῦ, τοῦ. διαφυλάξαι σε" ν xal 
τὸ, « Ἐπὶ χειρῶν ἀροῦσέ σε μήποτε προσχόψης πρὸς 
λίθον τὸν πόδα σου..» Ταῦτα γὰρ οὐχ ἂν ὡς πρὸς 


C. θεὸν λέγεσθαι ἁρμόσοι, πρὸς δὲ τὸ σχήνωμα αὐτοῦ, 


ὅπερ δι᾽ ἡμᾶς ἀνείληφεν, ὅτε « ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο, 
xai ἐσχήνωσεν ἐν ἡμῖν..» Δοχεῖ δέ μοι καλῶς ἔχειν 
ὑπὲρ ἀχριδαῦς βεδαιώσεῳς τῶν εἰρημένων χαὶ τὰς 
«τῶν λοιπῶν. ἑρμηνευτῶν. παραθεῖναι φωνάς " ὧν ὁ 
μὲν ᾿Αχύλας οὕτως ἔφησεν' « Ὅτι σὺ, Κύριε. ἐλ- 
fic μου, Ὕψιστον ἔθηχας οἰχητήριόν σου. Οὐ. μὲτ- 
αχθήσεται πρὸς σὲ χαχὰ, καὶ ἀφὴ οὐχ ἐγγιεῖ ἐν σχέπη 
σου * ὅτι ἀγγέλοις αὑτοῦ ἐντελεῖται,. τοῦ φυλάξαι 
σε ἐν πάσαις ταὶς ὁδοῖς σου" » ὁ δὲ Σύμμαχος " εΣὺ 
γὰρ, Κύριε, ἀφοθδία μον, ὑψέστην ἔθου τὴν οἴχη σίν σου. 
Οὐ κατισχύσει σου χαχὸν,. οὐδὲ ἁφὴ ἐγγιεῖ τῇ σχινῇ 
σου ὅτι τοῖς ἀγγέλοις. αὑτοῦ ἐντελεῖται .περὶ σοῦ, 
τοῦ διαφυλάξαι σε ἐν πάσαις ὁδοῖς.. » : Οὐχοῦν διὰ 
τούτων .αὐτῶν τῷ Κυρίῳ λέλεχτα! ὡς περὶ ἑτέρου 


quo exquisitius ac stabilius ea qux dicta sunt con(r- D μείζονος «b, « Τοῖς ἀγγέλοις αὑτοῦ ἐντελεῖται περὶ 


mentur, reliquorum quoque interpretum sententias 
editionesque hoc loco posuero, quorum unus Aquila 
in hunc modum reddidit : « Quoniam tu , Domine, 
spes mea, Altissimum posuisti habitaculum tuum. 
Non traducentur ad te mala , et tactus non appro- 
pinquabit in protectione tua : quoniam angelis suis 
mandavit , ut custodiant te in omnibus viis tuis. » 
Sed Symmachus, « Tu enim, inquit, Domine,eecu- 
ritas mea , altissimam posuisti habitationem tuem. 
237 Non invalescet- adversum te malum, neque 
tactus appropinquabit tentorio tuo : quonianr an- 
gelis suis mandabit de te, ut custodiant te in om- 


δὲ Psal. ΟΥἿΣΙ, 2. '* ibid. 5.8, 57 Joan. 1, 14. 


σοῦ, τοῦ διαφυλάσσειν .σΞ ἐν πάσαις ταῖς ὁδοῖς. Ἐπὶ 
χειρῶν ἀροῦσί. σε, δηλαδὴ σὲ. τὸν Κύριον, μήποτε 
σὺ ὁ Κύριος - προσχόψης. πρὸς λίθον τὸν πόδα σου. » 
Ταύταις δὲ χαὶ ὁ διάδολος ταῖς λέξεσιν ἐν τῷ χατὰ τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν πειρασμῷ κέχρηται, ὅτε, εΠαραλαδὼν 
αὐτὸν εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν, ἔστησεν «αὐτὸν ἐπὶ τὸ 
πτερύγιον τοῦ ἱεροῦ, καὶ εἶπεν αὐτῷ" Et Υἱὸς el τοῦ 
Θεοῦ, βάλε σεαυτὸν ἐντεῦθεν χάτω. Γέγραπται γὰρ, 
ὅτι τοῖς ἀγγέλοις αὑτοῦ ἐντελεῖται περὶ σοῦ, xal 
δηὶ χειρῶν ἀροῦσί σε, μήποτε προσχόψῃς πρὸς λίθον 
τὸν. πόδα σου. Πρὸς Óv ὁ Κύριος ἡμῶν ἀποχριθεὶς 
eut: Γέγραπται" Οὐχ ἐχπειράσεις Κύριον τὸν 


681 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. IX. 


652 


Θεόν ouo. ». Eit ἐπεὶ ἐν τῷ πειρασμῷ μετὰ τῶν A nibus viis. » lgitur nisce ipsis auctoribus, ad Do- 


θηρίων, κατὰ τὸν εὐαγγελιστὴν, διέτριδε, ποίων δὲ 
οὐκ ἀναγέγραπται, σαφέστερον τοῦτο αὐτὸ ἡ τοῦ 
ψαλμοῦ προφητεία τὰ εἴδη τῶν θηρίων αἰνιττομένη 
φησίν: « Ἐπὶ ἀσπίδα καὶ βασιλίσχον ἐπιδήσῃ, xal 
χαταπατήσεις λέοντα xal δράχοντα. » Αὐτὸς μὲν 
οὖν τὰ ἀρχιχώτατα τῶν νοητῶν θηρίων λέοντα χαὶ 
δράκοντα, ἀππίδα xai βασιλίσχον, αὑτὸν δηλαδὴ τὸν 
διάδολον, xal τὰς μετ᾽ αὐτοῦ ἀρχοντιχὰς xal ποντρὰς 
δυνάμεις καταπατήσειν μεμαρτύρηται" τοῖς δὲ τὴν 
ὁμοίαν ἀρετὴν αὐτῷ χεχτημένοις μαθηταῖς xal ἀπο- 
στόλοις αὐτοῦ τὴν ἐξουσίαν αὐτὸς τοῦ πατεῖν ἐπάνω 
ὄφεων xal σχορπίων δωρεῖται, οὐχ ἐῶν αὐτοὺς 
πειρασθῆναι ὑπὲρ Ó δύναιντο" μόνου γὰρ ἦν αὐτοῦ 
τὸ τὰς χείρους ἐν πονηρίᾳ δυνάμεις, καὶ αὐτὸν δὴ 
τὸν πάντων ἄρχοντα xat τύραννον τοῦ αἰῶνος τούτου, 
τῇ ἐνθέῳ αὐτοῦ δυνάμει χαθαιρεῖν. 


minum tanquam de Domino dictum est illud : 
« Angelis suis mandavit de te, ut custodiant te in 
omnibus viis tuis. In manibus portabunt te, videli- 
cet te Dominum, ne forte tu Dominus offendas ad 
lapidem pedem tuum. » Quin etiam diabolus in 
tentatione adversus Salvatorem nostrum, eisdem 
usus est verbis, quando « assumptum illum in san- 
ctam civitatem constituit supra pinnaculun templi, 
et dixit ei : Si Filius Dei es, mitte teipsum binc 
deorsum. Scriptum est enim, quod angelis suis 
mandabit de te, et in manibus portabunt te, ne forte 
cflendas ad lapidem pedem tuum. Ad quem Domi- 
nus noster respondens, ait : Scriptum est, non ten- 
tabis Dominum Deum tuum **. » Przeterea quoniam 


B in tentatione cum feris, ut ipse evangelista est 


auclor, versabatur, cum quibus autem non descri- 


ptum est palam, eam rem ipsius psalmi vaticinium, dum genera ferarum commemorat, manifestius 
elequitur, his verbis : « Super aspidem et basilisceum ascenles, et conculcabis leonem et. draconem; » 
ubi aspidem et basiliscum, ipsum utique diabolum, et qui ipsum sequuntur, principatus malasque po- 
testates, concuicaturum affirmat. lis autem, qui similem ipsi virtutem nacti sunt, discipulis utique 
suis atque apostolis, potestatem incedendi super serpentes et scorpiones donavit, non permitters 
eos tentari supra quam ferre possent: ad illum enim solum speelabat, pejores in nequitia potesta- 


tes, Dec non ipsum omaiem principem seculique hujus tyrannum, divina sua virtute prosternere. 


Ἀπὸ τοῦ Ἡσαΐου. --- Περὶ τῆς Γαλιλαίας τῶν 
&)rov, ép! ἦ ὁ Σωτὴρ ἡμῶν τὰ πλεῖστα τῶν 
παραδόξων εἰργάσᾶτο, καὶ περὶ τῆς τῶν ἀπο- 
στόλων αὐτοῦ κιλήσεως. 


«Τοῦτο πρῶτον πίε, ταχὺ ποίει, χώρα Ζαδουλὼν, 


Ab Isaia. — De Galilea gentium, in qua Salvator 
nosler maximam suorum miraculorum partem edi- 
dit, εἰ de apostolorum ipsius vocatione. 


A38 : Hoc primum bibe, cito fac, regio Zabulon, 


ἡ yn Νεφθαλεὶμ, καὶ οἱ λοιποὶ οἱ τὴν παραλίαν (? terra Nephthalim, et reliqui maritimam incolentes, 


χατοιχοῦντες, xai πέραν τοῦ Ἰορδάνου, Γαλιλαία 
κῶν ἐθνῶν, ὁ λαὸς ὁ πορευόμενος ἐν σχότει, ἴδετε 
φῶς μέγα, xal τοῖς χατοιχοῦσιν ἐν χώρᾳ χαὶ σχιᾷ 
θανάτου, φῶς λάμψει ἐφ᾽ ὑμᾶς. Τὸ πλεῖστον τοῦ 
λαοῦ ὃ χατήγαγες kv εὐφροσύνῃ σου, xai εὐφρανθή- 
σονται ἐνώπιόν δου, ὡς οἱ εὐφραινόμενοι ἐν ἀμητῷ, 
χαὶ ὃν τρόπον οἱ διαιρούμενοι σχῦλα" διότι ἀφαιρε- 
θήσεται ὁ ζυγὸς ὁ ἐπ᾽ αὑτῶν χείμενος, καὶ ἡ ῥάδδος 
ἡ ἐπὶ τοῦ τραχήλου κὐτῶν. "hv γὰρ ῥάδδον τῶν 
ἀπαιτούντων διεσχέδασε Κύριος, ὡς τῇ ἡμέρᾳ τῇ 
ἐπὶ Μαδιάμ ὅτι πᾶσαν στολὴν ἐπισυνηγμένην δόλῳ, 
xaX ἱμάτιον μετὰ χαταλλαγῆς ἀποτίσουσι, xal θελή- 
σουπιν εἰ ἐγενέθησαν πυρίχαυστοι" ὅτι παιδίον ἐγε- 
νήθη ἡμῖν, χαὶ υἱὸς ἐδόθη ἡμῖν, οὗ ἡ ἀρχὴ ἐγενήθη 
ἐπὶ τοῦ ὥμου αὐτοῦ. Καὶ χαλεῖται τὸ ὄνομα αὐτοῦ 
μεγάλης βουλῆς ἄγγελος, ἄρχων εἰρήνης, ἐξουσια- 
στὴς, Θεὸς ἰσχυρὸς, πατὴρ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. » 
Πρὸς ἅπασι τοῖς ἄλλοις ἐπληροῦτο χαὶ ταῦτα ἐπὶ 
τὸν Σωτῆρα xai Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν τὸν Χριστὸν 
«οὐ Θεοῦ, ὅτε χατὰ τὸν θαυμαστὸν εὐαγγελιστὴν, 
«᾿Αχούτας, ὅτι Ἰωάννης παρεδόθη, ἀνεχώρησεν εἰς 
«τὴν Γαλιλαίαν, xaX χαταλιπὼν thv Ναζαρὲθ ἐλθὼν 
χατῴχησεν εἰς Καπερναοὺμ τὴν παραθαλασσίαν ἐν 
ὁρίοις Ζαβουλὼν xaX Νεφθαλεὶμ, ὅπως πληρωθῇ τὸ 
ῥηθὲν διὰ Ἡταῖου τοῦ προφήτου λέγοντος" I'" Za- 
Θουλὼν, χαὶ yf, Νεφθαλεὶμ, ὁδὸν θαλάσσης, πέραν 
τοῦ Ἰορδάνου, Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν, ὁ λαὸς xa0f- 
(ενος ἐν σχότει φῶς εἶδε μέγα, χαὶ τοῖς χατοιχοῦσιν 


9? Mattb, iv, 5-. ΜῬ Isa. 1x, 1-6. 
PavraoL. Gn. XXII. 


et trans Jordanem Galilza gentium, populus ambu- 
lans in tenebris, videte lucem magnam, habitantes 
in regione et umbra mortis, lux splendebit super 
vos, Plurimum populi quod deduxisti in laetitia 
tua : etletabuntur coram te, tanquam qui lztantur 
in messe, et quemadmodum qui dividunt spolia : 
quoniam auferetur jugum quod super ipsis positum 
est, et virga qua super collo ipsorum. Virgam 
enim repetentium dissipavit Dominus, sicut in die 
super Madiam, quoniam omnem vestem congrega- 
tam dolo, e£ vestimentum cum permutatione per- 
solvent, et volent si facti fuerint igne combusti : 
4uoniam puerulus natus est nobis, et filius datus 
est nobis, cujus principatus exstitit super humerum 


Ὁ ejus. Et vocabitur nomen ejus magni consilii an» 


gelus, princeps pacis, jus et potentiam babens, 
Deus fortis, pater futuri szculi **. » Praeter alia 
omnia eompleta sunt etiam bzc in Salvatore ac Do- 
mino nostro Jesu, qui Christus Dei est, quo tene 
pore, ut divinus evangelista auctor est, « Audiens 
quod Joannes traditus esset, secessit in Galilaeam, 
et relicta Nazareth, veniens habitavit in Caperuaum 
juxta mare in finibus Zabulon et Nephthalim, ut 
impleretur quod dictum est per Isaiam prophetam 
dicentem : Terra Zabulon, et terra Nephthalim, 
viam maris, trans Jordanem Galilea gentium ; po- 
pulus sedens in tenebris vidit lucem magnam, et 
habitantibus in regione et umbra mortis, lux orta 


22 


683 


EUSEBII CASARIENSIS OPP PARS Il. — APOLOGETICA 


684 


est cis. Ex illo igitur coepit Jesus predicare et di- A ἐν χώρᾳ xal σχιᾷ θανάτου, φῶς ἀνέτειλεν αὐτοῖς. 


cere : Peenitentiam agite, quoniam appropinquavit 
regnum celorum. Preteriens autem juxta mare Ga- 
lilzeze vidit duos fratres, Simeonem qui vocatur Pe- 
trus, et Andream fratrem ejus mittentes rete in 
mare: erant enim piscatores; et ait illis : Venite 
post me, et faciam vos piscatores hominum. Illi au- 
tem statim relictis retibus secuti sunt eum. Et pro- 
fectus inde vidit alios duos fratres, Jacobum Ze- 
bedzi, et Joannem fratrem ejus in navi cum Zebe- 
ἀφο patre ipsorum reficientes retia sua, et vocavit 
eos : illi autem continuo relicta navi et patre ipso- 
rum, secuti sunt eum. Et circuibat Jesus totam Ga- 
lileam docens in conventibus eorum, A439 et pre- 
dicans Evangelium regni,et sanans omnem 2gritu- 


dinem et omnem languorem in populo. Et abiit opi- B 


nio ejus in totam Syriam : et afferebant ei omnes 
male habentes, variis morbis et cruciatibus com- 
prehensos, et d:emonia habentes, et lunaticos, et 
paralyticos, et sanabat eos, et sequebantur eum 
turbe multe a Galilea **. » Sane hzc omnia pro- 
pter prophetiam exposui, qu:ze in Galilea magnum 
lumen fore pollicetur, et in regione Zabulon ac Ne- 
phthalim, cum tanien neutra sit Galilea gentium. 
Cur autem in Galilea gentium plurimum diversatus 
est? Nimirum ut oinnium gentium vocationis exor- 
dia constitueret; etenim inde profectos discipulos 
suos evocavit. Quocirca paulo post in eodem Evan- 
celio invenies Matthzeum de Galilea vocatum fuisse : 
et in alio rursus Levi. Philippus autem, ut apud 
Joannem legitur, de Bethsaida profectus est civi- 
tate Andrez et Petri : atqui hec ipsa erat Galilzz. 
Quin etiam apud eumdem evangelistam nuptiz fa- 
ctz sunt in Cana Galilzex, ubi cum Dominus admi- 
rabiliter aquam in vinum commulasset, miraculo- 
rum ibidem initium fecit, quo tempore « declaravit 
gloriam suam,et crediderunt in eum discipuli*!. » 
Considera vero num hoc ipsum primum Salvatoris 
nostri miraculum, quod in Cana Galilez editum 
est, dum aqua in vinum commutatur, divinans in 
ipso prophetie principio, ea qux nunc tractatur 
oratio significet illis verbis: « Hoc primum bibe, 
cito fac, regio Zabulon et terrà Nephthalim, Ga- 
lilea gentium. » Quod si tale miraculum nota quz- 
dam Ííuit 3rcanioris misturze ex ea commutatz, 
qui ad corpus magis spectaret, in intelligentem ac 
spiritualem Iztitiam spectantis ad fidem Novi Testa- 
menti mistare, vide ne hoc ipsum quoque ad ea 
qua de Galilea. dicta sunt, accommedate signifi- 
caverit, canens quemadmodum sub Christi adven- 
tum primi omnium, ii qui Zabulon ac Nephthalim 
habitarent, non autem qui Judam et Jerusalem, 
potus evangelicz: predicalionis participes futuri 
essent. Porro his [25.415 causam ait fuisse, ingen- 
tis lucis illustrationem, qui quidem ante adventum 
ia tenebris sedentes, in regione et umbra mortis 
sedebant. Exorto autem illis salutari lumine, ita 


e Matth iv, 412-25, *! Joan. ui, 11. 


᾿Απὸ τότε γοῦν ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς χηρύσσειν xal 
λέγειν Μετανοεῖτε, ὅτι Ἦγγιχεν ἡ βασιλεία τῶν 
οὐρανῶν. Παράγων δὲ παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Γα- 
λιλαίας εἶδε δύο ἀδελφοὺς, Σίμωνα τὸν χαλούμενον 
Πέτρον, καὶ ᾿Ανδρέαν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, βάλλοντας 
ἀμφίδληστρον εἰς τὴν θάλασσαν " ἦσαν γὰρ ἁλιεῖς" 
xaX λέγει αὑτοῖς" Δεῦτε ὀπίσω μου, xai ποιήσω 
ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων. Οἱ δὲ εὐθέως ἀφέντες τὰ 
δίχτυα ἠχολούθησαν αὐτῷ. Καὶ προβὰς ἐχεῖθεν εἶδεν 
ἄλλους δύο ἀδελφοὺς, Ἰάχωθον τὸν τοῦ Zc6cbatou, 
χαὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, ἐν τῷ πλοίῳ μετὰ 


᾿ Ζεδεδαίου τοῦ πατρὸς αὑτῶν χαταρτίζοντας τὰ δίχτυα 


αὐτῶν, χαὶ ἐχάλεσεν αὐτούς. Οἱ δὲ εὐθέως, ἀφέντες 
τὸ πλοῖον χαὶ τὸν πατέρα αὐτῶν, ἡἠχολούθησαν 
αὐτῷ. Καὶ περιῆγεν ὁ Ἰησοῦς ὅλην τὴν Γαλιλαίαν, 
διδάσχων ἐν ταῖς συναγωγαῖς αὑτῶν, xal χηρύσσων 
τὸ Εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας, χαὶ θεραπεύων πᾶσαν 
νόσον, xal πᾶσαν μαλαχίαν ἐν τῷ λαῷ. Καὶ ἀπῆλ- 
θεν ἡ ἀχοὴ αὐτοῦ εἰς ὅλην τὴν Συρίαν" χαὶ προσ- 
ἤνεγχαν αὐτῷ πάντας τοὺς χαχῶς ἔχοντας, ποιχΐίλαις 
νόσοις χαὶ βασάνοις συνεχομένους, δαιμονιζομένους, 
xal σεληνιαζομένους, καὶ παραλυτιχοὺς, καὶ ἐθερά- 
πευσεν αὑτοὺς, xai ἠχολούθησαν αὐτῷ ὄχλοι πολλοὶ 
ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας. » “Ὅλα δὲ ταῦτα ἐχτέθειμαι τῆς 
προφητείας ἕνεχεν, τῇ Γαλιλαίᾳ μέγα φῶς ἔσεσθαι 
ἐπαγγελλομένης τῇ τε χώρᾳ Ζαδουλὼν χαὶ Νεφθαλεὶμ, 
οὐδετέρᾳ τυγχανούσῃ τῆς Γαλιλαίας τῶν ἐθνῶν. Διὰ 
τἱ δὲ ἐπὶ τῆς Γαλιλαίας τῶν ἐθνῶν χλήέσεως προοΐ- 
μια χαταθαλλόμενος ; ἐντεῦθεν γοῦν ὁρμωμένους 


C τοὺς αὐτοῦ μαθητὰς ἀναχέχλητο. Διὸ μετὰ βραχέα 


τοῦ Εὐαγγελίου εὑρήσεις ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας τὸν 
Ματθαῖον χεχλημένον, xa ἐν ἑτέρῳ δὲ πάλιν τὸν 
Λευῖν. Καὶ ὁ Φίλιππος δὲ χατὰ τὸν Ἰωάννην ἀπὸ 
Βηθσαῖδὰ ὡρμᾶτο Ex τῆς πόλεως ᾿Ανδρέου χαὶ Πέ- 
τρου" xa αὕτη δὲ τῆς Γαλιλαίας fjv. ᾿Αλλὰ xal παρ᾽ 
αὐτῷ τῷ εὐαγγελιστῇ γάμος ἐγένετο ἐν Κανᾷ τῆς 
Γαλιλαίας, ἔνθα παραδόξως ὁ Κύριος τὸν ἐξ ὕδατος 
οἶνον μετασχευάσας, ἀρχὴν αὐτόθι τῶν σημείων 
ἐποιήσατο, ὅτε χαὶ ε ἐφανέρωσε τὴν δόξαν αὑτοῦ, 
xai ἐπίστευσαν οἱ μαθηταί. » Θέα δὲ εἰ μὴ αὐτὸ 
τοῦτο πρῶτον τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν θαῦμα, ἐν Κανᾷ 
«ἧς Γαλιλαίας γενόμενον ἐπὶ τῆς τοῦ οἴνου μεταῦο- 
λῆς, θεσπίζων ἐν ἀρχῇ τῆς προφητείας παρίστησιν 
ὁ παρὼν λόγος, φάσχων᾽ « Τοῦτο πρῶτον πίε, ταχὺ 
ποίει, χώρα Ζαδουλὼν xaX γῇ Νεφθαλεὶμ, Γαλιλαία 
τῶν ἐθνῶν. » Εἰ δὲ σύμόδολον ἣν τὸ παράδοξον μυ- 
στιχωτέρου χράματος, μεταδληθέντος Ex τῆς σωμα- 
τιχωτέρας ἐπὶ τὴν νοερὰν χαὶ πνευματιχὴν εὐφρο- 
σύνην τοῦ πιστιχοῦ τῆς χαινῆῇῆς Διαθήχης χράματος, 
ὅρα μήποτε xaX τοῦτο τοῖς περὶ τῆς Γαλιλαίας bn- 
λουμένοις ἀχολούθως ἡνίττετο, θεσπίζων, ὡς ἄρα 
μελλήσουσιν ἐπὶ τῇ Χριστοῦ παρουσίᾳ πρώτιστοι 
πάντων οἱ τὴν Ζαδουλὼν καὶ Νεφθαλεὶμ οἰκοῦντες, 
ἀλλ᾽ οὐχ οἱ τὴν Ἰουδαίαν χαὶ τὴν Ἱερουσαλὴμ, τοῦ 
πόματος τοῦ εὐαγγελιχοῦ χηρύγματος μεταλήψεσθαι. 
Αἰτίαν δὲ τούτοις τῆς εὐφροσύνης φησὶ γενέσθαι τὴν 


685 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. ΗΖ. 


686 


τοῦ μεγάλου φωτὸς ἔχλαμψιν, ot, πρὸ τῆς παρουσίας A lxetabuntur, ut ii qui ketantur In messe, utque ii 


kv σχότει χαθεξόμενοι, ἐν χώρᾳ xal σχιᾷ θανάτου 
διῆγον ἀνατεταλχότος δὲ αὐτοῖς τοῦ σωτηρίου φω- 
τὸς, τοῦτον εὐφρανθήσονται τὸν τρόπον, ὡς οἱ εὐ- 
φραινόμενοι ἐν ἀμητῷ, χαὶ Óv τρόπον οἱ διαιρούμενοι 
σχῦλα. Καὶ ταῦτα δὲ ἔργῳ ἐπληροῦτο, ὅτε, τοὺς 
ἀποστόλους ὃ Σωτὴρ χαὶ Κύριος ἡμῶν ἀπὸ τῆς Γαλι- 
λαίας προσχαλεσάμενος, τὰ παράδοξα τῶν ἔργων χαὶ 
τὴν διδασχαλίαν αὐτοῖς ἐπεδείχνυτο᾽ εὐφρανθήσε- 
σθαι δὲ αὐτοὺς ἐναντίον αὐτοῦ ἡ προφητεία θεσπίζει, 
δίχην τῶν εὐφραινομένων ἐν ἀμητῷ. Ποίῳ δὲ τούτῳ, 
ἣ περὶ οὗ διδάσχων αὐτὸς ἔλεγεν" « Ἐπάρατε τοὺς 
ὀφθαλμοὺς ὑμῶν, xai ἴδετε τὰς χώρας, ὅτὶ Asuxal 
εἰσι πρὸς θερισμὸν ἤδη; » Ἐδήλου δὲ διὰ τούτων 
τὴν τῶν ἐθνῶν ἐπισυναγωγήν " περὶ τῶν αὑτῶν δὲ 
εἴρηται, ὅτι ε εὐφρανθήσονται, ὅν τρόπον οἱ διαιρού- 
μενοι σχῦλα. » Διελόμενοι γοῦν εἰς ἀλλήλους τὰς 
χώρας τῶν ἐθνῶν χαὶ τὴν ὑφ᾽ ἥλιον πᾶσαν οἱ τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν μαθηταί τε xaX εὐαγγελισταὶ, μυρίους 
ὅσους ἐσχύλευσαν ἄρχοντας τοῦ αἰῶνος τούτου, τοὺς 
πρότερον τῶν ἐθνῶν χρατοῦντας. Οὐ μὴν ἀλλὰ χαὶ 
ἄλλο αἴτιον τοῦ εὐφρανθήσεσθαι αὐτούς φησι, τὸ 
ἦρθα: ἀπ᾽ αὐτῶν τὸν σωματιχὸν τοῦ νόμου ζυγὸν, 
τὸν πάλαι πρότερον ἐπιχείμενον αὐτοῖς, ὃν οὔτε 
αὐτοὶ οὔτε οἱ πατέρες αὑτῶν ἐδυνήθησαν βαστάσαι. 
Οὐ μόνον δὲ ὁ ζυγὸς ἀφήρηται αὑτῶν, ἀλλὰ χαὶ fj 
ῥάῤδης τῶν ἀπαιτούντων dj πρότερον ἐπὶ τοῦ τρα- 
χήλου αὐτῶν ἐπιχειμένῃ. Δηλοῖ δὲ τοὺς ἀπαιτοῦντας 
ἐν ἑτέρῳ, λέγων " «€ Λαός μον, οἱ πράχτορες ὑμῶν 
χαλαμῶνται ὑμᾶς, xal οἱ ἀπαιτοῦντες χυριεύουδιν 
ὑμῶν. » ᾿Αλλ᾽ οὗτοι μὲν οἱ ἀπὸ τῆς Ζαδουλὼν xal 
Νεφθαλεὶμ, τὸ μέγα φῶς τεθεαμένοι εὐφρανθήσονται 
διὰ τὰ προειρημένα" οἱ δὲ πάλαι ἀπαιτοῦντες αὐτοὺς 
ἐχπραχθήτονται μέχρι χοδράντου ἐσχάτου, πᾶσάν τε 
στολὴν χαὶ πᾶν ἱμάτιον ἀποτίσαντες, πυρίχαυσέοι 
γενήσονται ἐν τῷ τῆς ἐχπράξεως χαιρῷ " xal ταῦτά 
Ye πάντα qx3i πείσεσθαι, διότι « παιδίον ἐγεννήθη 
ἡμῖν, χαὶ υἱὸς ἐδόθη ἡμῖν, ὁ τῆς μεγάλης βουλῆς 
ἄγγελος. » Τίσι δὲ ἡμῖν f| τοῖς εἰς αὐτὸν πεπιστευ- 
xó3t, χαὶ πάσῃ δηλαδὴ τῇ Γαλιλαίᾳ τῶν ἐθνῶν, οἷς 
τὸ μέγα φῶς ἀνατέταλχε; τί δὴ ἣν τοῦτο. ἀλλ᾽ f| « τὸ 
γεγεννημένον παιδίον, χαὶ ὁ παρὰ τοῦ Θεοῦ δοθεὶς 
υἱὸς, μεγάλης βουλῆς ἄγγελος, καὶ ἄῤχων εἰρήνης, 
χαὶ ἐξουσιαστὴς, χαὶ Θεὸς ἰσχυρὸς, χαὶ πατὴρ τοῦ 
μέλλοντος αἰῶνος ὠνυμασμένος ; » ταῦτα δὴ ἤδη 


qui dividunt spolia. 4/0 Hzc vero ipsa re com- 
pleta sunt, cum de Galilzea vocatis apostolis, mira- 
bilia opera sua et doctrinam Salvator ac Dominus 
noster illis palam exhibuit : lzetaturos autem eos 
coram ipso prophetia divinat, instar letantium in 
messe. Sed in qua tandem messe, nisi in ea de 
qua ipse dicebat: « Attollite oculos vestros, et vi- 
dete regiones, ut albie sunt ad messem jam nunc**.» 
His autem verbis gentium congregationem signifl- 
cabat : de eisdem vero dictum est, quod « lzttabun- 
tur ut ii qui dividunt spolia**. » Cuin ergo gentium 
inter se regiones et. universam qus sub sole est 
terram, Salvatoris nostri discipuli atque evange- 
listze divisissent, innumerabiles seculi hujus prin- 
cipes spoliavetunt, eos utique qui prius gentibus 
imperabant. Attamen aliam quoque causam, propter 
quam letitia sint afficiendi, commemorat, quod 
auferenduni sit ab ipsis corporale legis jugum jam- 
pridem ipsis impositum, quod neque ipsi neque pa- 
tres ipsorum potuerunt ferre. Caterum non modo 
jugum sublatum est ab ipsis, sed etiam virga repe 
tentium, que prius in collo ipsorum imposita erat. 
Declarat porro qui sint repetentes alibi, dicens: 
« Populus meus, exactores vesiri spicas vestras 
colligunt, et repetentes dominantur vobis. « Verum 
hi quidem a Zabulon et Nephthalim oriundi, qui 
ingens lumen intuiti sunt, lzetabuntur propter iliá 
quz jam antea dicta sunt; qui vero ab ipsis repete- 
bant, ab iis repetetur usque ad ultimum quadran- 
tem, iidemque ubi omnem vestem omneque vesti: 
mentum persolverint, igne combusti fient in ipso 
exactionis tempore, omniaque hzc passuros ait, 
propterea quod « puerulus natus est nobis, et filius 
datus est. nobis, ipse magni consilii angelus. » At 
vero quibus tandem nobis, hisi qui in ipsum cte- 
didimus, et omni videlicet Galilez gentium, qui- 
bus magnum lumen ortum est? sed quodnam quzso; 
nisi ipse « natus puerulus, et qui ἃ Deo datus est 
filius, qui magni consilii angelus, et princeps pa- 
cis, et jus potentiamque habens, et Deus fortis, et 
pater futuri seculi noninatus est? » verum hzc 
ipsa jam antea ád unum referenda esse Salvatoreni 


Dominumque nostrum, suo tempore demonstra: 
vimus. 


φθάσαντες ἐπὶ μόνον ἀναφέρεσθαι τὸν Σωτῆρα xai Κύριον ἡμῶν χἀτὰ τὸν οἰχεῖον χαιρὸν προαπεδεῖίς 


Sa pev. 


Ἀπὸ ψαλμοῦ ξζ'. Περὶ τῆς τῶν áxoovóAor Ὁ .— AM A psalmo ixvu. — De apostolorum voca- 
xA 


ήσεως. 

« Ἐθεωρήθησαν αἱ πορεῖαί σου, ὁ Θεὸς, αἱ πο- 
ρεῖαι τοῦ Θεοῦ μου τοῦ βασιλέως, τοῦ ἐν τῷ ἁγίῳ. 
Προέφθαταν ἄρχοντες ἐχόμενοι ψαλλόντων, ἐν μέσῳ 
νεανίδων τυμπανιστριῶν. Ἐν ἐχχλησίαις εὐλογεῖτε 
τὸν Θεὸν Κύριον ἐκ πηγῶν Ἰσραήλ. "Exet Βενιαμὶν 
νεώτερος ἐν ἐχστάσει, ἄρχοντες Ἰούδα, ἡγεμόνες 
αὑτῶν, ἄρχοντες Ζαδουλὼν, ἄρχοντες Νεφθαλείμ. » 
Κἀνταῦθα τοὺς δηλουμένους ἄρχοντας Νεφθαλεὶμ οὐχ 


4: Joan. ιν, 55. 53 Isa. xvii, 5. 


lione. 


« Visa sunt itinera tua, Deus, itinera Dei mei 
regis, qui est in sancto. Prevenerunt principes con- 
juncti psallentibus in medio adolesceniularum tym- 
panistriarüm. In ecclesiis benedicite Deo Domino 
de fontibus Israel. Illic Benjamin junior in mentis 
excessu, principes Juda, duces ipsorum, principes 
Zabulon, principes Nephthalim **. » Hoc quoque ix 
loco eos qui dicuntur principes Nephthalm hom 


^ Psal. rxvur , 25-38, 


681 


EUSEDH CASARIENSIS QPP. PARS Il. — APOLOGETICA . 


68* 


alios esse censeo quam apostolos : inde enim eos A ἄλλους ἡγοῦμαι τῶν ἀποστόλων τυγχάνειν " ἐνθένδε 


Salvator ac Dominus noster elegit, ut 4 Matthaeo 
scriptum est. Ingressum vero ad homines, adven- 
tumque Dei Verbi cum corpore, dum canit Scriptu- 
Ya, δὶς ait : « Visa sunt itinera tua, Deus, » et cz- 
tera. Hujusce porro adventus cum quasi precurso- 
res fuerint veteres Deo amici prophet», ad psalte- 
rium et ad omnis generis spiratilia instrumenta il- 
jum in choris przedicantes, et laudibus celebrantes 
antevenerunt, in medio adolescentularum tympa- 
nistriarum. Ubique enim in medios Judeorum 
conventus progressi divini prophete, Christi tanto 
ante denuntiabant adventum : quin etiam iidem di- 
vino spiritu affiati Salvatoris nostri discipulos al- 
loquebantur dicentes : « [n Ecclesiis benedicite Deo 
Domino de fontibus lsrael. » Fontes autem Israel 
verba fuerint, quae ipsi Israel tradita sunt : primis 
enim illis credita sunt Dei oracula, unde nos quo- 
que haurientes Christi Ecclesias irrigare oportebit. 
Adolescentulas autem et tympanistrias dixil, ut eo 
modo animes olim vitam suain ad Mosis legem di- 
Figentes, e£ secundum corpus plurimum degentes 
significaret, ubi dum adolescentulas quidem vocat, 
earum rudius atque imperfectius propositum notat, 
dum autem tympanistrias, earumdem cerperalis 
adorationis usum intelligi vult. 

Ab Isaia. — De prophetica lectione, quam ipse 


2 
Nm noster in cokventu  Judeorum  exhi- 
it. 


« Spiritus Domini super me, propter quod unxit (; 


me. Evangelizare pauperibus misit me, sanare 
contritos corde, pradicare captivis remissionem, et 
cecis visum, vocare annum Domini acceptum, et 
diem retributionis **. » Hoc quoque vaticinium ipse 
Dowinus noster in seipso completum esse confir- 
mat, quo tempore cum venisset in Nazareth, ubi 
fuerat educatus, ingressus est, ut solebst, quodam 
Sabbatorum die in conventum, siquidem surgent ; 
Hli porrectus est liber Isai& prophete, quem cum 
evolvisset, legit illud quod in eo scriptum est : 
« Spiritus Domini super me, propter quod unxit 
me. Évangelizare pauperibus misit me, przdicare 
captivis remissionem, et cacis visum, dimittere 
confractos in remissionem : vocare annum Domimi 
acceptum. Et cum plicuisset librum, reddidisset- 
que ministro, tum sedi$ : et omnium oculi in con- 
ventu erant intenti in illum. Itaque ccpit ad illos 
dicere, quod illo die completa esset scriptura illa 
in auribus illorum **. » Ergo Salvator ac Dominus 
noster ex hac plane scriptura videtur longe excel- 
lentius ac roelius quam illi sacerdotes qui olim cor- 
porali unctione ungebantur, non oleo comparato 
neque ab hominibus, ut alii solebant, sed divino, 
hoc est, Dei Patrisque sui Spiritu unctus : a quo 
eliam ejus divinitatis quze (acta non est, compos 
effectus Deus ac Dominus in sacris dictus est Li- 
bris. Huic prophetiz qua nunc tractatur similia 


4 ]sa, Lxi, 1. ** Luc. iv, 18-21. 


γὰρ αὐτοὺς ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν ἀναλέλεχται, 
χατὰ τὴν Ματθαίου παράθεσιν. Τὴν εἰς ἀνθρώπους δὲ 
πορείαν χαὶ τὴν ἔνσαρχον ἐπιδημίαν τοῦ Θεοῦ Λόγου 
θεσπίζουσα ἡ Γραφή φησιν, « Ἐθεωρέθησαν αἱ πο- 
peial σου ὁ Θεὸς, » χαὶ τὰ ἑξῆς. Ταύτης δὲ τῆς ἐπι- 
φανείας ὡσανεὶ πρόδρομοι γεγονότες οἱ πάλαι θεοφι- 
λεῖς προφῆται, διὰ ψαλτηρίου xaX χορῶν xa παντοίων 
πνευματιχῶν ὀργάνων χηρύττοντες, χαὶ ἀνυμνοῦντες 
προέφθασαν ἐν μέσῳ νεανίδων τυμπανιστριῶν. Πάν- 
τως γάρ που τῶν Ex περιτομῆς συναγωγῶν εἰς μέσον 
παριόντες οἱ θεῖοι προφῆται τὴν τοῦ Χριστοῦ προ- 
χατήγγελλον ἄφιξιν’ οἱ δὲ αὐτοὶ τῷ θείῳ πνεύματι 
τοῖς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀποστόλοις προεφώνουν λέ- 
Ὑοντες" « Ἐν Ἐχχλησίαις εὐλδγεῖτε τὸν Θεὸν Κύριον 


B ty πηγῶν Ἰσραήλ. ν Πηγαὶ δὲ Ἰσραὴλ οἱ λόγοι ἂν 


εἶεν, οἱ τῷ Ἰσραὴλ παραδεδομένοι" πρῶτοι γὰρ ἐπι- 
στεύθησαν τὰ λόγια τοῦ Θεοῦ, ὅθεν ἀντλοῦντας χαὶ 
ἡμᾶς ἀρδεύειν δεήσει τὰς Ἐχχλησίας τοῦ Χριστοῦ. 
Νεάνιδας δὲ χαὶ τυμπανιστρίας τὰς πάλαι σωματιχώ- 
τερον χατὰ τὸν Μωῦϊσέως νόμον βιούσας ψυχὰς 
ἡνίξατο, διὰ μὲν τὸ νεώτερον xat ἀτελὲς τοῦ φρονή - 
ματος νεάνιδας, διὰ Ob τὸ περὶ σωματιχὴν κατατρί- 
όεσθαι θρησχείαν τυμπανιστρίας αὐτὰς ἀπαοκαλέσας. 


Ἀπὸ τοῦ Ἡσαΐου. ---- Περὶ τῆς προφητικχῆς ἀνα- 
γγώσεως, ἣν αὐεὸς ὁ Κύριος ἡμῶν διῆλθεν ἐκὶ 
τῆς συναγωγῆς τῶν Ἰουδαίων. 

« Πνεῦμα Κυρίου &z' ἐμὲ, οὗ εἵνεχεν ἔχρισέ με. 
Εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλχέ με, ἰάσασθαι 
τοὺς συντετριμμένους τὴν χαρδίαν, καὶ χηρύξαι aly- 
μαλώτοις ἄφεσιν. καὶ τυφλοῖς ἀνάδλεψιν, καλέσαι 
ἐνιαυτὸν Κυρίου δεχτὸν, xaX ἡμέραν ἀνταποδόσεως. » 
Καὶ ταύτην αὐτὸς ὁ Κύριος ἡμῶν τὴν πρόῤῥγη σιν εἰς 
ἑαυτὸν ὁμολογεῖ πεπληρῶσθαι, ὅτε, ἐλθὼν εἰς τὴν 
Ναζαρὲθ, οὗ ἣν ἀνατεθραμμένος, εἰσῆλθεν, χατὰ τὸ 
εἰωθὸς αὐτῷ, ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῶν Σαδδάτων εἰς τὴν συν- 
αγωγήν" ἀναστάντι δὲ αὐτῷ ἐπεδόθη Ἡσαΐας ὁ προ- 
φήτης, οὗ xai ἀναπτύξας τὴν βίδλον, ἀνέγνω τὸ ἐγ- 
γεγραμμένον ε Πνεῦμα Κυρίου ἐπ᾽ ἐμὲ, οὗ εἵνεχεν 
ἔχρισέ με. Εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλχέ με, 
κηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν, xat τυφλοῖς ἀνάδλεψιν, 
ἀποστεῖλαι τεθραυσμένους ἐν ἀφέσει, χαλέσαι ἐνιαυ- 


D τὸν Κυρίου δεχτόν. Καὶ πτύξας τὸ βιδλίον, ἀποδοὺς 


τῷ ὑπηρέτῃ, ἐχάθισε. Καὶ πάντων οἱ ὀφθαλμοὶ ἐν τῇ 
συναγωγῇ ἦσαν ἀτενίζοντες αὐτῷ. Ἤρξατο δὲ λέ- 
γεῖν πρὸς αὐτοὺς, ὅτι, Σήμερον πεπλήρωται ἡ Γραφὴ 
αὕτη ἐν τοῖς ὠσὶν ὑμῶν. » Ὁ μὲν οὖν Σωτὴρ γαὶ 
Κύριος ἡμῶν" διὰ ταύτης φαίνεται σαφῶς τῆς Γραφῆς 
διαφερόντως xal χρειττόνως παρὰ τοὺς πάλαι σωμᾶ- 
τιχώτερον χριομένους ἱερέας, οὐχ ἐλαίῳ σχευαστῷ, 
οὐδὲ ὑπ᾽ ἀνθρώπων, ὁμοίως τοῖς ἄλλοις, ἀλλ᾽ ἐνθέῳ 
Πνεύματι αὐτοῦ δὴ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς αὐτοῦ χε- 
χρισμένος * παρ᾽ οὗ χαὶ τῆς ἀγεννήτου θεότητος μὲ- 
τασχὼν, Θεὸς xal Κύριος πρὸς τῶν ἱερῶν ἀνηγόρεν- 
ται Γραφῶν. ᾿Αχολούθως δὲ τῇ μετὰ χεῖρας προφῆ- 


639 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. 1X. 


690 


τείᾳς πτωχοῖς εὐαγγελιζόμενος εἰσάγεται παρὰ τῷ A scribit Matthesus, ubi illum pauperes evangelice 


Ματθαίῳ, ὅτε « ἰδὼν τοὺς ὄχλους ἀγέδη εἰς τὸ ὄρος, 
χαὶ χαθίσαντος αὐτοῦ, προσῆλθον αὐτῷ oi μαθη- 
ταὶ αὑτοῦ, xal ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ ἐδίδασχεν 
αὐτοὺς. λέγων" Μαχάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, 
ὅτι αὑτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. » Καὶ τυ- 
φλοῖς δὲ ἀνάδλεψιν παρεσχν μένος οὐχ ὀλίγοις ἀνα- 
γέγραπται" οὐ μόνον γὰρ τοῖς τὰς ὄψεις τοῦ σώ- 
ματος ἡφανισμένοις τὸ βλέπειν ἐδωρεῖτο, ἀλλά γε xal 
τοῖς πρότερον τῇ ψυχῇ τυφλώττουσιν αἴτιος τῆς χατὰ 
γοῦν θεωρίας, χαὶ τῆς ἐπιγνώσεως τοῦ τῶν ὅλων 
Θεοῦ γέγονεν. Καὶ ἄλλως τῆς οὖσι δεσμίοις καὶ ἀπηγ- 
μένοις αἰχμαλώτοις ὑπὸ τῆς ἀοράτου xaX δαιμονιχῆς 
δυνάμεως, χαχῶν τε σειραῖς πεπεδη μένοις ἐλευθε- 
ρίαν xaX ἄνεσιν τῶν συνεχόντων ἐχήρνττεν, εἰ καὶ 


instruentem inducit, quo tempore « videns turbas 
ascendit in montem, et cum sedisset, accesserurt 
ad illum discipuli ejus, et aperiens os suum doce- 
bat eos, dicens : Beati pauperes spiritu, quoniam 
ipsorum est regnum coelorum *'. » Nam etiam illud 
scripto proditum est, quod c:cis non paucis visum 
restituerit; 8.2.3. non solum enim iis, qui oculis 
corporis capti erant, visum largiebatur, sed etiam 
iis, qui in altero genere caligabant, ut animo Deum 
universi intuerentur atque agnoscerent, auctorem 
se exhibebat. Alioqui vero etiam iis, qui ab invisi- 
bili ac daemonica potestate vincti essent captivique 
abducti ac malorum catenis impliciti, libertatem, 
dissolutionemque earum rerum, a quihus teneban- 


αὐτοὶ, τῷ χηρύγματι πιστεύσαντες, οἷα λυτρωτῇ xax B tur, denuntiabat, si modo ipsi quoque illius predi- 


Σωτῆρι ποοσδράμοιεν αὐτῷ, xat τοῖς αὐτοῦ πεισθεῖεν 
παραγγέλμασι. Kal τὰ λοιπὰ δὲ τοῦ λογίου χατὰ 
χαιοὸν ἐν τοῖς περὶ τῶν ἐπαγγελιῶν ἐξετασθήσεται. 


cationi fidem adhibentes, ad illum tanquam ad re- 
demptorem et Salvatorem accurrebant et illius prze- 
cepti$ obtemperabant. Caeterum, quz ex hoc ora- 


culo supersunt, suo tempore ἢ iis, que de promissionibus tractanda sunt, exquirentur. 


'Axó tov Δευτερονομίου. — Περὶ τῆς κατὰ τὸ Εὐ- 
αγγέλιον τοῦ Χριστοῦ γομοθεσίας. 

«Προφήτην £x τῶν ἀδελφῶν του ἀναστήσει Κύ- 
pios ὁ Θεός σου ὡς ἐμέ" αὐτηῦ ἀχούσεσθε χατὰ πάντα 
ὅσα ἡτήσω παρὰ Κυρίου τοῦ Θεοῦ cou ἐν Χωρὴδ 
τῇ ἡμέρᾳ τῆς ἐχχλησίας, λέγοντες * Οὐ προσθήσομεν 
ἀχοῦσα: τῇς φωνῆς τοῦ Κυρίου τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, xal 
τὸ πῦρ τὸ μέγα τοῦτο οὐχ ὀψόμεθα ἕτι, οὐδὲ μὴ 
ἀποθάνωμεν. Καὶ εἶπε Κύριος πρὸς μέ" Ὀρϑῶς 
πάντα ὅσα ἐλάλησαν " Προφήτην Ex τῶν ἀδελφῶν αὖ- 
τῶν ἀναστήσω αὐτοῖς ὥσπερ σε, χαὶ δώσω τὸ ῥῆμά 
μου εἰς τὸ στόμα αὐτοῦ, χαὶ λαλήσει αὐτοῖς xa0* ὅ τι 
ἂν ἐντείλωμαι αὐτῷ, xal ὁ ἄνθρωπος ἧς ἐὰν μὴ 
ἀχηύσῃ πάντα ὅσα ἐὰν λαλήσῃ ὁ προφήτης ἐπὶ τῷ 
ὁνόματὶ μου, ἐγὼ ἐχδιχέσω ἐξ αὐτοῦ.» Ἐπίστησον ὅτι 
pros παρ᾽ Ἕ δραίοις Μωῦσεῖΐ παραπλήσιος προφέ- 
«re ἐγήγερται, τουτέστι νομοθέτης, xal εὑὐσεδείας 
ἀνθρώποις εἰσηγητῆς, f) μόνος ὁ ἡμέτερος Σωτὴρ, ὁ 
Χριστὸς τοῦ Θεοῦ * πρὸς γοῦν τῷ τέλει τοῦ Δευτερο- 
νομίου λέγεται": «Οὐχ ἀνέστη ἔτι προφήτης ἐν Ἰσραὴλ 
ὡς Μωϊσῇῆς.» Καὶ μὴν μυρίοι προφῆται μετὰ τοῦτον 


γεγόνασιν, ἀλλὰ οὐχ ὡς αὐτός. Ὅλον δὲ τοῦτο ἡ τοῦ' 


Θεοῦ ὑπόσχεσις ἐπαγγέλλεται, ἕνα τινὰ, οὐχὶ δὲ πολ- 
λοὺς, χαὶ ὅμοιον ἀναστήσειν αὐτῷ. Δηλοῖ δὲ τοῦτον 
νομοθέτην xal εὐσεδείας ἀνθρύπων διδάσκαλον, οἷος 
μόνος ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς, 
χαὶ οὐδὲ ἄλλος ἀναδέδειχται, νομοθέτης ὁμοῦ χαὶ προ- 
φήτης τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ, χαὶ Πατρὸς αὐτοῦ γενό- 
μένος. ᾿λλλ᾽ ὁ μὲν ἔθνους ἑνὸς 6 Μωῦσῆς ἡγήσατο, 
xai χατάλληλα δὲ τούτῳ μόνῳ, οὐχὶ δὲ xal ἄλλοις 
ἔθνεσι νομοθετῶν ἀποδέδειχται" ὁ δέ γε Χριστὸς τοῦ 
Θεοῦ, λαδὼν ἐπαγγελίαν παρὰ τοῦ Πατρὸς τὴν, 
« Αἴτησαι παρ᾽ ἐμοῦ, καὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν χληρονο- 
μίαν σου * » ὡς ἂν μὴ μόνον ἹἸουδαίοις, ἀλλὰ xal τῷ 
παντὶ τῶν ἀνθρώπων γένει χαινὸς νομοθέτης εὖσε- 
6cla; ὑπὸ τοῦ Πατρὸς καταστῆναι τῇ πάντων τῶν 
ἐθνῶν χλήσει δυνατὴν χαὶ ἁρμόδιον προδέδληται vo- 


* Matth. v, 1-ὅ. 4 Deut. xviii, 15.19. 


* jeut. xxxiv, 10. 


A Deuteronomio, — De nove legis in Evangelio 
Christi sanctione. 

« Prophetam de fratribus tuis suscitabit tibi Do- 
minus Deus tuus sicut me: illum audietis in omni- 
bus quzcunque postulasti ἃ Domino Deo tuo in 
Choreb in die concionis dicentes : Non ultra δῦ» 
diemus vocem Domini Dei nostri, et ignem hunc 
grandem non videbimus amplius, neque moriemur; 
οἱ dixit Dominus ad me : Recte omnia locuti sunt ; 
prophetam ex fratribus ipsorum suscitabo eis sicut 
te, et dabo Verbum meum in os ejus, et loquetur 


C eia secundum quodcunque precepero illi, οἱ qui- 


cunque bomo non audierit omnia quzcunque lo- 
quetur propheta ille in nomine meu, egc ulciscar in 
eo **, » Animadverte diligenter ut nullus plane apud 
Hebrzos Mosi similis propheta surrexerit, hoc est, 
qui et legum auctor, et pietatis apud homines in- 
troductor exstiterit, nisi unus Salvator noster Chri- 
sius Dei; itaque in fine Deuteronomii legitur . 
« Non surrexit ultra propheta in Israel sicut Mo- 
ses *. » Nam etsi innumerabiles prophet: post il- 
lum exstiterunt, at non tamen sicut ille. Totum 
vero hoc ipsa Dei pollicitatio complexa est, quippe 
qua unum duntaxat non multos et eumdem simi- 
lem illi suscitandum promittat. Significat autem 
hunc et legum auctorem et pietatis apud homines 
magistrum futurum, cujusmodi unus Salvator ac 
Dominus noster Jesus Christus, nec alius praterea 
A Δῆᾶ, quispiam fuisse demonstratur, et legum au- 
ctor videlicet, et idem sui patris, qui Deus est 
universi, propheta. Et Moses quidem unius dun- 
taxat gentis dux fuit, et que uni illi,non autem 
cseteris quoque gentibus accommodari possent, in 
legibus suis sanxisse reperitur, at vero ipse Chri- 
stus Dei, ubi a Patre promissum illud accepit : 
« Postula a me, et dabo tibi gentes hzreditatein 
tuam ?* : » utpote qui non solis Judzis, sed etiam 


19 Psal. 11, 8. 


/ 
Gn 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP, PARS ll. — APOLOGETICA. 


692 


universo hominum generi novus legum pietatisque A μοθεσίαν. Θειοτέρᾳ γοῦν f| κατὰ Μωῦσέα δυνάμει 


auctor a patre constitueretur, vocationi omnium 
gentium, tum facilem, tum accommodatam legum 
disciplinam exposuit. Cum ergo ampliori quam quz 
bominem deceat auctoritate, leges invenerit, divi- 
niore eliam quam quz a Mose przstari potuerit 
virtute, in toto orbe servandas sacrosancias suas 
leges per suos evangelistas descripsit, dum ita ad 
illos dicit . « Audistis quod dictum sit antiquis : Non 
Qrccides ; ego autem dico vobis ne irasci » quidem 
temere "*, et. quzecunque his adjuncta in publice 
descriptis ipsius documentis circumferuntur, qua: 
quidem ipse etiam evangelista commendat, quod 
utique obstupescerent omnes doctrinam illius, eo 
quod «doceret eos tanquam potestatem habens, 


non tanquam scrib: ipsorum 15. » Cum autem to- B 


tius operis initio, quis esset Salvatoris nostri, tum 
in doctrina, tum in legibus sanciendis modus, ex- 
planaverimus, ubi quid esset Christianismus in me- 
dium protulimus, ad illa ipsa legentes etiam nunc 
remittimus. Sed diligentiori quadam animadver- 
sione res digna esse videtur, cur ita Dominus pro- 
pletam illis se suscitaturum polliceatur. Quoniam 
igitur Mogem ipse Dominus jusserat universum po- 
pulum triduo expiare, ut simul et spectatores illi 
et auditores divini adventus efficerentur, illi au- 
tem infirmiores ad gratiam Dei exsistebant, ut pro- 
pterea cum jam et intueri et audire inciperent, 
eam rem ipsi recusaverint, dicentes ad Mosem : 
« Tu loquere ad nos, neque loquatur ad nos Deus, 
ne moriamur **; » merito ob eam rem suscipit 
quidem illorum pietatem ac reverentiam Dominus, 
jdem vero ait: « Recte omnia quacunque locuti 
sunt, prophetam excitabo illis de medio fratrum 
sicut te, » Sic ergo causam quoque docuit, cur 
tanquam propheta fuerit venturus ad homines. Ea 
vero fuit hominum imbecillitas, et prestantioris vi- 
&us recusatiu. Habes igitur causam, cur propheta 
ille, qui venturus canebatur, homo esset futurus. 
ἄδι δ Merito igitur exspectantes illum Judzi, Joan- 
nem Baptistam interrogabant, ac dicebant : « Ipse 
propheta es tu? et respondit, non '*. » Verum cum 
Joannes verum fateretur, non se prophetam esse 
negavit ; erat enim, sed ge illum esse propbetam 


χατὰ παντὸς τοῦ χόσμου τοὺς ἱεροὺς αὑτοῦ νόμους 
διὰ τῶν εὐαγγελιστῶν αὐτοῦ διετάξατο, μείζονι f) 
χατὰ ἄνθρωπον ἐξουσίᾳ νομοθετήσας, εἰπών * « Ἠχού- 
σατε, ὅ τι ἐῤῥέθη τοῖς ἀρχαίοις" Οὐ φονεύσεις" ἐγὼ δὲ 
λέγω ὑμῖν μηδὲ ὀργίζεσθαι » εἰχῇ, xal τὰ τούτοις 
ἁχόλουθα ὅσα δὴ ἐν ταῖς ἀναγράπτοις αὐτοῦ διδασχα- 
λίαις ἐμφέρεται, ἐφ᾽ οἷς μαρτυρεῖ λέγων ὁ εὐαγγε- 
λιστὴς, ὅτι ἐξεπλήττοντο πάντες ἐπὶ τῇ διδαχῇ αὑτοῦ" 
ἦν γὰρ ε διδάσχων αὐτοὺς ὡς ἐξουσίαν ἔχων, xaY οὐχ 
ὡς οἱ γραμματεῖς αὐτῶν. » Τὸν ὃὲ τρόπον τῆς τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν διδασχαλίας τε xal νομοθεσίας ἐν ἀρ- 
χαῖς τῆς παρούσης ὑποθέσεως διελθόντες, ὅτε τὸν 
Χριστιανισμὸν, ὃ τί ποτέ ἐστιν εἰς φανερὸν ἤγομεν, 
ἐπ᾿ ἐχεῖνα xal νῦν τοὺς ἐντυγχάνοντας παραπέμψομεν.- 
Ἐπιστῆσαι δὲ τῷ λόγῳ ἄξιον, 67 0v ὁ Κύριος ὑπισχνεῖ- 
ται προφήτην ἀναστήσειν αὐτοῖς. ᾿Επειδὴ γὰρ χεχε- 
λεύχει μὲν αὐτὸς τῷ Μωῦσεϊζ ἀγνέσαι τὸν πάντα λαὰν 
ἐφ᾽ ἡμέραις τρισὶν, ὡς ἂν γένοιντο θεαταὶ ὁμοῦ vat 
ἀχροαταὶ τῆς ἐνθέου ἐπιφανείας, οἱ δὲ ἐξησθένησαν 
πρὸς τὴν τοῦ Θεοῦ χάριν * διὸ ἐν ἀρχῇ γενόμενοι «n 
θεωρίας, παρῃτοῦντο λέγοντες τῷ Μωῦσεζ᾽ « Σὺ λάλει 
πρὸς ἡμᾶς, καὶ μὴ λαλείτω πρὸς ἡμᾶς ὁ Θεὸς, ἵνα μὴ 
ἀποθάνωμεν. » Εἰχότως διὰ ταῦτα ἀποδέχεται μὲν αὐ- 
τοὺς ὁ Κύριος τῆς εὐλαδείας, φησὶ δέ" « Ὀρθῶς πάντα 
ὅσα ἐλάλησαν" Προφήτην ἀναστήσω αὐτοῖς ἐχ μέσου 
τῶν ἀδελφῶν, ὥσπερ cé. » Οὐχοῦν τὸ αἵτιον ἐδί- 
δαξε τοῦ δίχην προφήτου μέλλειν αὐτὸν εἰς ἀν- 
θρώπους ἐπιφάνειαν ποιεῖσθαι" τοῦτο δ᾽ fiv ἀσθέ- 
veta. ἀνθρώπων, xat τῆς χρείττονος θεωρίας παραΐί- 
τησις. Ἔχεις τοιγαροῦν xal τὴν αἰτίαν τῆς ἐν- 
ανθρωπῆσεως τοῦ θεσπιζομένου προφήτου. Εἰ- 
χότως οὖν προσδοχῶντες αὐτὸν οἱ ἐχ περιτομῆς 
ἐπυνθάνοντο τοῦ βαπτιστοῦ Ἰωάννου, xal ἔλεγον" 
€ Ὁ προφήτης εἶ 09; Ὁ δὲ ἔφη" Οὔχ.» ᾿Αλλ᾽ ὁ Ἰωάν- 
γῆς, τἀληθὲς ὁμολογῶν, οὔτε προφήτης εἶναι ἢρνή- 
σατο, ἦν γὰρ, ἀλλὰ τὸ αὐτὸς εἶναι ὁ προφήτης ὁ πρὸς 
τοῦ Μωῦσέως δεδηλωμένος" ὅτι δὲ ἀπεσταλμένος εἴη 
ἔμπροσθεν τοῦ προφήτου ἐχείνου ἐδίδασχε. Καὶ 
ἐπειδήπερ ὁ λόγος αὐτοῖς δὴ τοῖς ἐχ περ'τομῆῇς ἀνα- 
στήσεσθαι τὸν προφήτην ἐθέσπιζεν, εἰχότως ὁ Σωτὴρ 
xai Κύριος ἡμῶν, ἅτε δὴ αὐτὸς ὧν ὁ προχεχηρυγμέ- 
νος, ε« Οὐχ ἦλθον, φησὶν, εἰ μὴ εἰς τὰ πρόθατα 
ἀπολωλότα οἴχου Ἰσραήλ. » Τοῖς δὲ ἀποστόλοις αὐὖ- 


duntaxat, quem Moses venturum przdixisset. Quod ἢ) τοῦ παρήνει λέγων" « Εἰς ὁδὸν ἐθνῶν μὴ ἀπέλθητε, 


vero anteillum prophetam missus esset, planissi- 
me demonstravit. Ceterum, quoniam prophetica 
oratio unis iis qui ad circumcisionem pertinent, 
suscitandum esse prophetam canebat, merito Salva- 
tor ac Dominus noster, utpote qui ipse esset ille 
antea denuntiatus, « Non veni, inquit, nisi ad oves 
qua perierunt domus [srael "*. » Apostolos autem 
$ucs monebat, dicens : « In viam gentium ne abie- 
ritis, et in civitatem Samaritanorum pe intraveritis. 
l|te vero potius ad oves quiz perierunt domus 
Jerael "δ: » ubi plane ostendit, se primo loco ad 
jllos esse missum , sicut eljam ab ipsa prophetia 

τι Matth. v, 21, 22. 7? Matth. vii, 99, 
Ὁ Matth, x, 5, 6. 


1 Exod. xx, 19. 


xai εἰς πόλιν Σαμαρειτῶν uh εἰσέλθητε" πορεύεσθε 
ób μᾶλλον πρὸς τὰ πρόθατα τὰ ἀπολωλότα οἴχου "Ia- 
Qa1* » σαφῶς διδάσχων, ὅτι δὴ αὐτοῖς προηγουμέ- 
νως ἀπέσταλτο, τῇ προφητείᾳ ἀχολούθως. Ἐπειδὴ 
δὲ οὐχ ἐδέξαντο τὴν χάριν, ἀπελέγχει μὲν αὐτοὺς ἐν 
ἑτέροις, λέγων " € Διότι ἦλθον, καὶ οὐχ ἣν ἄνθρωπος" 
ἐχάλεσα, χαὶ οὐχ ἦν ὑπαχούων. » Φησὶ δὲ πρὸς αὖ- 
τούς " ε᾿Αρθήσεται ἀφ᾽ ὑμῶν ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ, xal 
δοθήσεται ἔθνει ποιοῦντι τοὺς χαρποὺς αὐτῆς. » Καὶ 
τοῖς γε αὑτοῦ μαθηταῖς μετὰ τὴν ἐχείνων παραίτησιν 
προστάττει" « Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ 
ἔθνη ἐν τῷ ὀνόματί μου.» Οὕτω δῆτα ἡμεῖς μὲν τὰ ἔθνη 


"^ Joan. 1, 21. δ hatth. χν, 24. 


693 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. IX. 


894 


τὸν προαναφωνηθέντα xac πρὸς τοῦ Πατρὸς ἀπεσταλ- A dictum fuerat. Sed cum talem gratiam non accepis- 


μένον προφήτην, ἅτε νομοθέτην ἅπασι γενόμενον &v- 
θρώποις τῆς εἰς τὸν τῶν ὅλων Θεὸν εὐσεόδείας, διὰ 
τῆς σωτηρίου χαὶ εὐαγγελιχῇς διδασχαλίας ἔγνωμεν 
χαὶ χατεδεξάμεθα, πληρουμένης χατὰ τὸ αὐτὸ χαὶ 
ἑτέρας προῤῥήσεως, δι᾽ ἧς εἴρηται" ε Κατάστησον, 
Κύριε, νομοθέτην αὐτοῖς, γνώτωσαν ἔθνη, ὅτι ἄνθρω- 
ποί εἶσι" » τὸ δὲ Ἰουδαίων ἔθνος μὴ παραδεξάμενον 
«ὃν προφητευόμενον, δίχην ἕτισε τὴν ἀξίαν, κατὰ τὴν 
θείαν πρόῤῥησιν φήσασαν" « Καὶ ὁ ἄνθρωπος ὃς ἐάν 
μὴ ἀχούσῃ πάντα ὅσα ἐὰν λαλήσῃ ὁ προφήτης ἐν τῷ 
ὀνόματί μον, ἐγὼ ἐχδιχήσω ἐξ αὐτοῦ. » ᾿Εχδεδίκηται 
γοῦν ἐχ τοῦ λαοῦ ἐχείνου πᾶν αἷμα ἐχχυθὲν ἐπὶ τῆς 
γῆς, ἀπὸ αἵματος ᾿Αὖελ ἕως αἵματος Ζαχαρίου, xat 
αὑτοῦ γε ἐπὶ πᾶσι τοῦ Χριστοῦ, οὗ τὸ αἷμα χαθ᾽ ἑαυ- 


sent, eosdem alibi redarguit, dicens : « Eo quod 
veni,et non fuit homo, vocavi, et non fuit qui au- 
diret ". » Deinde ad illos dicit : « Auferetur a vobis 
regnum Dei, et dabitur genti ferenti fructus ejus.» 
Suis vero discipulis post illorum rejectionem im- 
perat : « Ite et docete omnes gentes in nomine 
meo δ. » Sic igitur nos quidem gentes, antea de- 
nuntiatum illum et a Patre missum prophetam, 
tanquam eum qui omnibus hominibus et legum et 
pietatis erga Deum universi auctor exstiterit, per 
salutarem ipsius evangelicamque doctrinam agnovi- 
mus, et suscepimus, cum in hoc alia quoque 
prophetia completa sit, qua: ait : « Constitue, Do- 
mine, legislatorem apud eos, agnoscant gentes quod 


τῶν ἐξαιτησάμενοι xal χατὰ τῶν ἰδίων παίδων, εἰσ- B homines sunt 75, » Judei vero contra qui illum, 
ἔτι νῦν τῆς τολμηθείσης αὐτοῖς ἀσεδείας τὴν τιμω- — quem sua ipsorum oracula venturum predicebant 
ρίαν ὑπέχουσιν. non susceperunt, idoneum dedere supplicium , sicut 
prophetia divina significaverat, cum dixit : « Et quicunque homo non audierit omnia quaecunque 
loquetur propheta ille in nomine meo, ego ulciscar ex eo. » Ultus igitur est de populo illo omnem san- 
guinem effusum in terram a sanguine Abel, usque ad sanguinem Zacharie, et ad extremum ipsius 
Christi, cujus sanguinem cum super se, et super filios suos expoposcissent, in bunc usque diem ejus 


sceleris, quod audacissime perpetrarunt, supplicium pendunt. 


᾿Απὸ rov 'Io06. ---- Περὶ τῆς ἐν θωλάττη πορείας 
τοῦ Χριστοῦ. 

« Ὁ λέγων τῷ ἡλίῳ, xaX οὐχ ἀνατέλλει, χατὰ δὲ 
ἄπττρων χατασφρανίζει, ὁ τανύσας τὸν οὐρανὸν μό- 
Vos, XJÀ περιπατῶν ἐπὶ θαλάσσης ὡς ἐπ᾽ ἐδάφους. » 
Καὶ ταῦτα μόνῳ τῷ Σωτῆρι xai Κυρίῳ ἡμῶν, ὡς 
ἂν Θεοῦ Λόγῳ, δημιουργῷ τῶν ὅλων τυγχάνοντι ἀρ- 
μόξοι ἄν" μόνος γοῦν τῶν πώποτε χατὰ τοὺς τῆς 
ἐνανθρωπήσεως χρόνους, σῶμα καὶ σχῆμα ἀνθρώπι- 
νον áyaAa60v, ἐπὶ τῆς θαλάσσης περιπατῆσαι λέγε- 
ται, ὅτε τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς ἠνάγχασεν ἐμὄῆναι εἰς 
πλοῖον, χαὶ προάγειν αὐτὸν εἰς τὸ πέραν, ξως οὗ αὐτὸς 
ἀπολύσῃ τοὺς ὄχλους * χαὶ ἀπολύσας τοὺς ὄχλους ἀνέδη 
εἰς τὸ ὄρος, xav' ἰδίαν προσεύξασθαι. Ὀψίας δὲ γενο- 
μένης μόνος ἣν ἐχεῖ. Τὸ δὲ πλοῖον ἤδη ἦν ἐν μέσῳ τῆς 
θαλάστης. Ἰδόντες δὲ αὐτὸν ἐπὶ τῆς θαλάσσης, ἐτα- 
ράχθησαν, λέγοντες, ὅτι φάντασμά ἔστι, xal ἀπὸ τοῦ 
φόθου ἔχραξαν. Εὐθέως δὲ ἐλάλησεν αὐτοῖς, λέγων " 
« Θαρσεῖτε, ἐγώ εἰμι, μὴ φοδεῖσθε. » "Ἄλλως δὲ οὐχ 
ἂν γένοιτο ἀξιοπρεπῇ θεολογίαν δοχεῖν περιέχειν, εἰ 


ἄδιρΘ Ab Job. — De ambulationg Christi in 
mari. 

« Qui dicit soli, et non oritur, et astra quasi signo 
impresso claudit, qui extendit ccelum solus, qui 
ambulat in mari sicut in $olo **. » Hzc item uni 
Salvatori ac Domino nostro, tanquam Dei Verbo et 
rerum omnium opifici accommodari possunt ; solus 
enim ex omnibus qui unquam fuerint, quo tempore 
bomo factus est, et corpore et figura hominis as- 
sumpta, in superficie maris ambulasse dicitur : cum 
sues discipulos compulit ascendere in naviculam, 
et precedere ipsum traus fretum, donec ipse diiit- 
teret turbas, et dimissis turbis ascendit in montem 
ut solus oraret. Vespere autem facto solus erat ibi, 
Navicula autem jam erat in medio mari, Videntes 
autem eum supra mare turbati sunt, dicentes quod 
phantasma esset, et prz timore clamaverunt. Sta. 
tim vero locutus est eia, dicens :«Confidite, ego sum, 
nolite timere *!. » Nam alioqui fieri non poterit ut 
Deo convenientem theologiam comprehendere vi- 


ἐπὶ τοῦ ἀνωτάτω Θεοῦ xal Πατρὸς τῶν ὅλων bxXap- D deatur oraculum, si quis illud de supremo Deo οἱ 


θάνοι τις τὸ λόγιον. Τί γὰρ ἔχει σεμνὸν xaX ἀξιόλογον 
ἐπὶ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων περιπατεῖν λέγεσθαι ἐπὶ τῆς 
θαλάσσης; Πῶς δὲ χαὶ νοηθείη περίπατος ἐπὶ τῆς 
θαλάσσης τοῦ τὰ πάντα περιέχοντος, xal τὸν οὐρα- 
νὸν xaX τὴν γῆν πληροῦντος ; xat μονονουχὶ λέγοντος" 
« Ὁ οὐρανός μοι θρόνος, ἡ δὲ γῇ ὑποπόδιον τῶν πο- 
δῶν μου" » xal* « Τὸν οὐρανὸν xai τὴν γῆν ἐγὼ 
πληρῶ, λέγει Κύριος. » Ὁ δέ γε Σωτὴρ xai Κύριος 
ἡμῶν, ἑαυτὸν χενώσας, xal μορφὴν δούλου Aa6üv, 
χαὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος, δεῖγμα τῆς λαν- 
θανούσης τοὺς πολλοὺς ἐνθέου δυνάμεως ἑαυτοῦ παρ- 
ἔχων ὁρᾷν τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς, xal τοῖς θαλαττίοις 


" |sa. L, 3. 18 Matth. χχνῖ, 19. 
Lxvi, 1. *! Jer. xxii , 24. 


7? Psal. 1x, 24. 


Patre universi intelligat. Quid enim venerationis 
aut dignitatis habeat si Deus universi ambulare in 
mari dicatur? Cujusmodi autem ambulatio in mari 
intelligetur illius, qui omnia complectitur, ac co» 
lum terramque complet, et propemodum dieit ; 
« Collum mihi sedes, terra autem scabellum pedum 
meorum ** ? » item :«Colum et terram ego impleo, 
dicit Dominus *'. » Salvator autem ac Dominus 
noster, cum seipsum evacuaverit et formam servi 
acceperit, et habitu inventus sit ut homo, dum si- 
gnum ejus que multos latebat divjnz virtutis suz 
videndum suis przbet discipulis, super marinos 
83 ]sa. 


** Job ix, 7,8. *! Matth. xiv, 22.27. 


695 


EUSEBII C.ESARIENSIS OPP. PARS 1I. — APOLOGETICA. 


696 


fluctus incessisse, εἰ tempestatem, ventosque cohi- 4 ἐπιδαίνων χύμασι, xal τῷ χλύδωνι xal τοῖς ἀνεμοις 


buisse, public: scripture testimonio dictus est, 
quo tempore ii, qui talia intuebantur, obstupesce- 
bant dicentes : « Quis est hic, cui venti mareque 
obtemperant **? » fuerit vero hoc etiam alterius 
cujusdam , quod intelligitur, vastioris maris si- 
gnum, in quo draco quidam esse dicitur, factus 
ut in eum illudant angcli Dei, super quo item mari 
Salvator ac Dominus noster A7 inambulans caput 
ilic constituti draconis, reliquorumque illo in- 
feriorum draconum dicitur contrivisse, juxta illud : 
« Tu contrivisti capita draconum super aquam, tu 
coníregisti caput draconis ** : » plane alterius quod 
intelligitur maris, de quo idem rursus in psalmo 
ait : « Deveni in profunda maris **. » Et ad Job de 
seipso disserens . « Venisti, inquit, ad fontem 
maris , et in vestigiis abyssi deainbulasti ? aperiuntur 
vero tibi timore port: mortis? et janitores infero- 
rum videntes te expaverunt *' ?» Merito igitur etiam 
in ea, quz ad nos pertinet vita, dum ipsum mare in- 
greditur et ventos, tempestatemque increpat, rerum 
in arcanis positarum signa interim obit ac peragit. 


Ab lsaia. — De rebus ab ipso admirabilibus aestis. 


« Convalescite, manus remissz.et genua dissolu- 
ta, consolamini,pusillanimes intellectu, fortes esto- 
te, et nolite timere: ecce Deus noster judicium red- 
dit el reddet, ipse veniet et salvos faciet nos : tunc 
aperientur oculi cecorum, et aures surdorum au- 
dient ; tunc saliet sicut cervus claudus, et plana 
erit lingua xiutorum **. » Harum igitur rerum even- 
ta in Evangeliis habes ; nunc quidem, dum ad ipsum 
Saivatorem ac Dominum nostrum, paralyticum af- 
ferunt in lecto jacentem, quem pristine sanitati 
uno suo verbo restituit, nunc vero dum innumera- 
biles esci et daemonia habentes, necnon variis 
zgritudinibus et languoribus affecti, salutaris illius 
virtutis beneficio ab omnibus morbis liberantur. 
Preterea eliam nunc in iis, quz in toto orbe ter- 
rarum ostendit, dum innumerabiles multitudines 
variis malitie generibus implicitas, et ignoratione 
supremi Dei refertas animas habentes, admirabiliter 
et supra omnem rationem doctrine suz medica- 
mentis curat et sanat, et tamen quod etiam in his 


ἐπιτιμῶν ἀναγέγραπται" ὅτε xat ol ὁρῶντες ἐξεπλήτ- 
«tovto λέγοντες" « Ποταπός ἐστιν οὗτος, ὅτι χαὶ ol 
ἄνεμοι χαὶ ἡ θάλασσα αὐτῷ ὑπαχούει; » ἣν δὲ xal 
τοῦτο ἄλλου τινὸς μείζονος σύμδολον νοουμένης ἕτέ- 
pac θαλάσσης, ἐν f| λέγεται δράχων τις εἶναι, πε- 
ποιημένος ἐγχαταπαίζεσθαι ὑπὸ τῶν ἀγγέλων τοῦ 
Θεοῦ, ἐφ᾽ fjv xaX αὐτὴν ὁ Σωτὲρ χαὶ Κύριος ἡμῶν 
ἐμπεριπατήσας, τὴν χεφαλὴν τοῦ αὐτόθι δράχοντος 
xai τῶν λοιπῶν ὑποδεδηχότων δραχόντων λέγετ 

συντετριφέναι, χατὰ τό" « Σὺ συνέθλασας τὰς χεφα- 
λὰς τῶν δραχόντων ἐπὶ τοῦ ὕδατος, xal σὺ συνέθλα- 
σας τὰς χεφαλὰς τοῦ δράχοντος" » σαφῶς ἑτέρας 
νοουμένης θαλάσσης, περὶ ἧς αὐτὸς πάλιν ἐν ψαλμῷ 
qns: « Ἧλθον εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης" » xal 


B πρὸς τὸν Ἰὼδ τὰ περὶ ἑαυτοῦ διεξιών" « Ἦλθες δὲ 


ἐπὶ πηγὴν θαλάσσης, ἐν δὲ ἴχνεσιν ἀδύσσου περι- 
ἐπάτησας ; ἀνοίγονται δέ σοι φόδῳ πύλαι θανάτου, 
πυλωροὶ δὲ δου ἰδόντες σε ἔπτηξαν; » Εἰχότως οὖν 
x&v τῷ xa0' ἡμᾶς βίῳ ἐπιδὰς τῇ θαλάττῃ, xa τοῖς 
ἀνέμοις ἐπιτιμήσας xal τῷ χλύδωνι, τὰ σύμδολα τῶν 
ἀποῤῥητοτέρων ἐπιτελεῖ, 


᾿Απὸ τοῦ Ἡσαΐου. — Περὶ τῶν ἐπιτελεσθέντων 
ὑπ᾽ αὑτοῦ παραδόξων. 

« Ἰσχύσατε,χεῖρες ἀνειμέναι, καὶ γόνατα παρα- 
λελυμένα " παραχαλέσατε οἱ ὀλιγόψυχοι, τῇ διανοίᾳ, 
ἰσχύσατε, μὴ φοδεῖσθε ἰδοὺ ὁ Θεὸς ἡμῶν κρίσιν ἀντ- 
αποδίδωσι, xal ἀνταποδώσει, αὐτὸς ἥξει xal σώσει 
ἡμᾶς. Τότε ἀνοιχθήσονται ὀφθαλμοὶ τυφλῶν, χαὶ 
tq χωφῶν ἀχούσονται " τότε ἁλεῖται ὡς ἔλαφος ὁ 
χωλὸς, χαὶ τρανὴ ἔσται γλῶσσα μογιλάλων. » Καὶ 
τούτων ἔχεις ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις τὰ ἀποτελέσματα" 
τούτου μὲν, ὁπηνίκα τῷ Σωτῆρι καὶ Κυρίῳ ἡμῶν 
προσέφερον παραλυτιχὸν ἐπὶ χλίνης βεδλημένον, ὃν 
xai ὑγιῆ λόγῳ κατεστήσατο" τούτου δὲ, ὅτε μυρίοι 
τυφλοὶ χαὶ δαιμονιῶντες, ἔτι μὴν διαφόροις νόσοις 
χαὶ μαλαχίαις χαταπονούμενοι πρὸς τῆς αὐτοῦ σωτη- 
ρίου δυνάμεως τῶν παθῶν ἀπηλλάττοντο * οὐ μὴν ἀλλὰ 
καὶ δι᾽ ὧν εἰσέτι νῦν χαθ᾽ ὅλης τῆς οἰχουμένης μυ- 
pla πλήθη πολυτρίποις χαχίας εἴδεσι δεδε μένα, ἀγνω- 
σίας τε τοῦ ἐπὶ πάντων Θεοῦ τὰς ψυχὰς πεπληρω- 
μένα, θαυμασίως xal ὑπὲρ πάντα λόγον τοῖς τῆς δι- 
δασχαλίας αὐτοῦ φαρμάχοις ἰᾶται χαὶ θεραπεύει. 
Πλὴν ὅτι χαὶ Θεὸς ἐν τούτοις ἀνηγόρευται χατὰ xat- 


Deus appelletur suo tempore, tanquam is qui talia D βὸνν ὡς ἂν τοιαῦτα ἐνεργῶν, ἤδη πρότερον ἡμῖν ἐν 


efficiat, jampridem ἃ nobis, ubi de divinitate ejus 
testimonia protulimus, demonstratum est, et. sane 
si unquam alias, nunc maxime convenerit Deum 
AS illum confiteri, quando et divine et revera 
Deum complexes virtutis jam plane opera edidit. 
Si quidem unius Dei nec alterius preterea cujus- 
piam munus fuerit, corroborare dissolutos, vitse 
reddere mortuos, praebere salutem zgrotantibus, 
cgcorum aperire oculos, auresque item sanare 
surdorum, et erigere claudos, et linguam impeditam 


** Matth. viii, 27. 
XXXv , 9-b. 


8. Psal. rxxum, 19,14. 


δὲ Psal. Lxvill , 3. 


ταῖς περὶ τῆς θεότητος αὐτοῦ μαρτυρίαις ἀποδέδει- 
χται. Kal ἔπρεπέ γε νῦν γοῦν, εἰ χαὶ ἄλλοτε, Θεὸν 
αὑτὸν ὁμολογεῖσθαι, ὅτι χαὶ ἔργα θείας xal ὡς 
ἀληθῶς ἐνθέου δυνάμεως ἐπεδείχνυτο. Θεοῦ γὰρ 
μόνου ἣν καὶ οὐδὲ ἄλλου ῥωννύναι μὲν παρειμέ- 
νους, ζωογονεῖν δὲ νεχροὺς, σωτηρίαν τε ἀσθενοῦσι 
παρέχειν, ἀνοίγειν τε ὀφθαλμοὺς τυφλῶν, καὶ χωφῶν 
ὡσαύτως ἀχοὰς ἰᾶσθαι, χωλούς τε ἀνορθοῦν, καὶ 
τοὺς τὴν γλῶτταν δεδεμένους εὐλάλους ἀποχαθιστᾷν" 
ἅπερ ἅπαντα ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ 
πέπραχται, οἷα ὑπὸ Θεοῦ, καὶ μεμαρτύρηταί γε ὑπὸ 


*' Job xxxvi, 16-17, ** Isa. 


691 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. IX, 


6208 


πλειόνων τῶν xa0' ὅλης τῆς οἰχουμένης χηρυξάντων A babentibus facultatem loquendi restituere , quz 


αὐτόν: ὧν τὸ ἄπλαστον xal ἀληθὲς τῆς μαρτυρίας 
κπιστοῦται ἡ διὰ βασάνων πεῖρα, xal ἡ μέχρι θανά- 
τοῦ ἔνστασις, ἣν ἐπὶ βασιλέων, ἀρχόντων τε xaX ἦγε- 
μόνων, xaX ὅλων ἐθνῶν ἐνεδείξαντο, τοῖς ὑπ᾽ αὐτῶν 
χηρυττομένοις ἀλήθειαν ἐπιμαρτυρήσαντες. Τούτοις 
ὃὲ αὑτοῖς ἡγοῦμα: τοῖς εὐαγγελισταῖς αὐτοῦ χαὶ ἀπο- 
στόλοις ἐπιφρωνεῖν τὸ πνεῦμα τὸ προφητιχὸν τὰ ἀπὸ 
τοῦ, € Ἰσχύσατε, χεῖρες ἀνειμέναι, xaX γόνατα παρα- 
λελυμένα. » ᾿Επεὶ γὰρ τὰς χεῖρας xai τὰς πραχτι- 
χὰς δυνάμεις οὗτοι, τάς τε βάσεις καὶ τὴν πορείαν 
ἀπὸ τῆς μαχρᾶς περιόδου τῆς χατὰ τὸν Μωῦσέως 
νόμον λατρείας παρείθησαν, διεγείρων αὐτοὺς ἐπὶ τὴν 
κατὰ τὸ Εὐαγγέλιον πολιτείαν" ε Ἰσχύσατε, φησὶ, 
χεῖρες ἀνειμέναι, καὶ γόνατα παραλελυμένα, » εἰς 


omnia Salvator ac Dominus noster Jesus Christus 
adiwirabiliter prestitit, tanquam is qui verus sit 
Deus, et bec omnia multorum testimonio, qui il- 
lum in toto orbe przdicarunt, fidem acceperunt : 
quorum testimonii et simplicitatein et veritatem ex- 
ploratio per tormenta confirmat, et usque ad mor- 
tem certandi perseverantia, quam in conspectu et 
regum, οἱ principum, οἱ presidum et universarum 
gentium praestiterunt, dum eorum, que ab ipsis 
predicabantur, veritati fidem sic faciunt. Porro 
autem ad hos ipsos et evangelistas ejus et apostolos, 
spiritum arbitror inclamare propheticum, ea quz 
deinceps sequuntur, ab illo loco : « Convalescite, 
manus remissz,et genua dissoluta. » Nam quoniam 


ἑτοιμασίαν δηλαδὴ τοῦ κατὰ τὸ Εὐαγγέλιον δρόμου. B hi et manibus, et viribus que ad agendum perti- 


Ἰσχύσατε δὲ xai εἰς «b παραχαλεῖν ἑτέρους, xal 
v1popudv ἔχεσθαι τῆς εὐαγγελιχῇῆς σωτηρίας, ὑμεῖς 
οἱ τὸ πρὶν ὀλιγόψυχοι, xaX μή τις ὑμᾶς αἱρείτω φό- 
60; τῶν ἔξωθεν ἀνθισταμένων τῷ εὐαγγελιχῷ χηρύ- 
γὙματι" ἀλλὰ xal πρὸς τούτους ἰσχύσατε, xoi μὴ 
φοδεῖσθε. Θεὸ; γὰρ fiv χαὶ Θεοῦ Λόγος, ἀλλ᾽ οὐ 
λιωῦσεϊζ τις παραπλήσιος, οὐδέ τις τοῖς προφήταις 
ὅμοιος, οὗ μόνων τῶν παραδόξων ποιητὴς θαυμάτων, 
ἀλλὰ χαὶ ὑμῖν αὐτοῖς τῆς ἰσχύος γεγονὼς αἴτιος. Πέ- 
ατις δ᾽ ἂν γένοιτο ἐναργεστάτη τῆς τοῦ προφητευο- 
μένου Σωττρης ἡμῶν ἐνθέου δυνάμεως, δι᾽ ἧς ἀλη- 
θῶς χωλοὺς χαὶ τυφλοὺς, χαὶ λεπροὺς, χαὶ παρ- 
εἰμένους ἰάσατό ποτε λόγῳ, χατὰ τὰς περὶ αὖ- 
τοῦ Γραφὰς, ἡ καὶ εἰσέτι νῦν ἐνεργουμένη πρὸς 
τῆς αὑτοῦ θεότητος χαθ᾽ ὅλης τῆς ἀνθρώπων ol- 
χουμένης ἀρετὴ, δι᾽ ἧς αὐτοῖς ἔργοις ὁποῖός τις 
Tv xal τότε, τοῖς οἵοις τε συνορᾷν ἐπιδείχνυται" 
ὅτε χαὶ ἐπὶ τοσούτοις μετὰ ταῦτα χρόνοις διαρχὴς χαὶ 
ἀνίχητος, xal ὡς ἀληθῶς Θεοῦ Λόγος, ὁ πρὸς αὐτοῦ 
χαταγγελθεὶς ἀποδείχννυται, πάντας ὑπερδαλλόμενος 
τηὺς ἀρχῆθεν xal μέχρι τοῦ νῦν τὴν διδασχαλίαν αὖ- 
τοῦ πολεμεῖν παρεσχευατμένους, ἐξ ἁπάσης τε τῇς 
olxov μένης ὑπαγόμενος ἑαυτῷ μυρία πλήθη, xa πά- 
en; μὲν ἁμαρτίας xal τῶν χατὰ ψυχὴν παθῶν τε xal 
νοσημάτων τοὺς αὐτῷ προσιόντας ἀπαλλάσσων, ἐπὶ 
δὲ τὴν εὐσεόῃ διδασχαλίαν αὐτοῦ πᾶν γένος Ἑλλήνων 
χαὶ βαρθάρων προσχαλούμενος, μυρίους τε ὅσους 
προπάγων ἐπὶ τὴν τοῦ μόνου xal ἀληθοὺς θεοῦ γνῶ- 
σιν, ἐπί τε τὸν ὑγιῆ xat σώφρονα βίον, ὃς δὴ xal πρέ- 
πων εἴη ἂν ἐπαγγελίχ θρησχείας τοῦ ἐπὶ πάντων 
Θεοῦ. Οὗτος δὲ αὐτὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἅτε τυγχάνων 
Θεοῦ Λόγος, « Κρίσιν, φησὶν, ἀνταποδίδωσι, xal 
ἀνταποδώσει, αὐτὸς ἥξει χαὶ σώσει ἡμᾶς. ν Κατὰ γὰρ 
τὸν ψαλμὸν φήσαντα" « Ὁ Θεὸς, τὸ χρῖμά σου τῷ 
βασιλεῖ δός, » xat χατὰ τὴν εὐαγγελιχὴν διδασχαλίαν, 
δι᾿ ἧς εἴρηται" « Ὁ Πατὴρ χρίνει οὐδένα, ἀλλὰ τὴν 
xpiatv πᾶσαν δέδωχΞ τῷ Υἱῷ, » πχρὰ τοῦ Πατρὸς τὴν 
τοῦ χρίνειν εἰληφὼς ἐξουσίαν, διχαιοσύνῃ χρίνων, τῷ 
μὲν Ex περιτομῆς λαῷ τὴν προσήχουσαν τῶν εἰς αὖ- 
τόν τε χαὶ τοὺς αὐτοῦ ποοφῆτας τετολμημένων δίχην 
ἀπυδέδωχε, πάντα: δὲ ἀπαξαπλῶς ἀνθρώπους τοὺς 
αὑτῷ προσιόντας ἐξ ἴσου χατὰ τὸ δίχαιον ἀνεσώσατο" 
ὧν τὰ ὦτα τῆς διανοίας χαὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἀνέῳξεν. 


nent, et plantis ipsis et incessu, ex longo adoratio- 
nis secundum Mosaicam legem circuitu elangue- 
rant, solutioresque evaserant, idcirco excitans illos 
ad evangelicam vitz institutionem : « Convalescite, 
inquit, manus remiss, et genua dissoluta, » ad 
alacritatem videlicet evangelici cursus. Conlirma- 
mini etiam ad exhortandos, concitandosque alios, 
ut evangelicam salutem amplectantur, vos, inquam, 
qui prius eratis pusillo anismo, neque ullus vos 
capial timor eorum, qui extrinsecus evangelicae 
pradicationi resistunt : verum contra hos quoque 
robur accipite, et ne timete. Deus enim est et Dei 
Verbum, non autem quispiam Mosi similis, ac ne 
ullus quidem prophetarum huic est comparandus, 
qui non solum miracula inusitata edere consuevit, 
verum etiam vobis ipsis omnis fortitudinis et con- 
stantiz auctor exsistit. Árgumentum vero certissi- 
mum fuerit divinz ejus, quem prophetze venturum 
nuntiarunt Salvatoris nostri virtutis, per quam re 
vera et claudos, et caecos, et lepris infectos, et 
membris dissolutos, verbo, ut Scripturz quz de il- 
lo exstant fidem faciunt, aliquando sanaverit, ea 
que etiam nunc efficaciam suam ex illius divinitate 
in toto, qui ab hominibus incolitur orbe, ostendit 
virtus, per quam rebus ipsis et factis qualis tunc 
quoque fuerit iis, qui intueri possunt, ostenditur : 
4/49 quando in tà» multos annos post illa quae 
scripta sunt durat invictus, et revera Dei Verbum 
esse, quod ab ipso denuntiatum est, demonstratur, 
utpote quod omnes jam vicerit, quicunque ab ini- 
tio in hunc usque diem doctrinam ipsius oppu- 
gnare conati sint, et ex universo orbe innumera- 
biles conventus ad seipsum assidue trabat, et ab 
omni peccato, omnibusque animi et perturpauonm- 
bus et morbis eos qui ad se accesserint, liberet, 
et ad religiosam, piamque doctrinam omne et 
Graecorum et. barbarorum genus invitet, innume- 
rabilesque ad unius verique Dei cognitionem, et 
sanum ac moderatum vivendi institutum adducat; 
quemadmodum videlicet eum «deceat, qui suprermi 
Dei cultum profiteatur. Quinetiam hic idem Deus 
noster, tanquam is qui sit Dei Verbum, « judicium, 
inquit, reddit et reddet, ipse vcniet et servabit 


699 


EUSEBII CAESSARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


100 


nos. » Nam ut est in psalmo, qui ait : « Deus, ju- A Διὸ xal τὸν καιρὸν τῆς παρουσίας αὑτοῦ, χαιρὸν &vca- 


dicium tuum regi da*?, » utque est in doctrina 
evangelica, in qua illud dictum est : « Pater non 
judicat quempiam, sed omne judicium dedit Filio **,» 
accepta a Patre judicandi potestate, dum juste ju- 
dicat, populo quidem ad circumcisionem spectanti, 
pro iis quze et in seipsum et in prophetas suos ausi 
sunt, meritum, conveniensque supplicium assigna- 
vit, omnes autem omnino, qui ad ipsum accesse- 
runt homines ex 2:quo ut justum est, conservavit : 
quorum utique et aures et oculos mentis aperuit. 
Quocirca tempus illius adventus, tempus retribu- 
tionis divinum vocat oraculum, quod in aliis item 
sic ait : « Vocare annum Domini acceptum, et diem 
retributionis *'. » Porro hoc fuit retributionis tem- 
pus, in quo omnis sanguinis effusi, a sanguine 
Abel, usque ad sanguinem Zacharie, et ipsum 
pretiosum sanguinem Jesu, ultio sumpta est, et 
supplicium de illorum natione, qui in illum pec- 
caverunt, usque adeo, ut ex illo extremum interi- 
Lum extremamque vastationem pertulerint. Et quod 
quidem ad illos pertinet judicium, talem contra 
illos retributionem molitum est : ex quo prophetia 
sic ait : « Ecce Deus noster judicium reddit et red- 
det. » Quod vero ad illos spectat, qui servandi 
sunt, in sequentibus indicatur, illis verbis : « Ipse 
veniet, et servabit nos : tunc aperientur oculi cz- 
cerum, et aures surdorum audient, » et qus se- 


ποδόσεως ὁ θεῖος ἀποχαλεῖ λόγος, ἐν ἑτέροις φάσχων" 
« Καλέσαι ἐνιαυτὸν Κυρίου δεχτὸν, xal ἡμέραν ἀντα- 
ποδόσεως. » Οὗτος δὲ ἣν χαιρὸς τῆς ἀνταποδόσεως, 
xai xa0' ὃν πᾶν αἷμα ἐχχυθὲν ἀπὸ αἵματος "A6c). 
ἕως αἵματος Ζαχαρίου, xaX αὐτοῦ γε τοῦ τιμίου ai- 
ματος Ἰησοῦ, ἐχδεδίχηται ἀπὸ τῆς γενεᾶς τῶν εἰς 
αὐτὸν πεπλημμεληχότων, ὡς ἐξ ἐχείνου τὸν ἔσχατον 
αὐτοὺς ὑπομεῖναι ὄλεθρον, xaX τὴν ἐσχάτην πολιορ- 
χίαν. Καὶ ἡ μὲν χατ᾽ ἐχείνους χρίσις τοιαύτην ἐποιή- 
σατο χατ᾿ αὐτῶν τὴν ἀνταπόδοσιν" διό φησιν 1 προ- 
φητεία" « Ἰδοὺ ὁ Θεὸς ἡμῶν χρίσιν ἀνταποδίδωσι χαὶ 
ἀνταποδώσει. » Ἦ δὲ περὶ τῶν δι᾽ αὐτοῦ σωθησομέ- 
νων ἑξῆς δηλοῦται: διὰ τοῦ" « Αὐτὸς ἥξει, xal σώσει 
ἡμᾶς. Τότε ἀνοιχθήσονται ὀφθαλμοὶ τυφλῶν, χαὶ ὦτα 
χωφῶν ἀχούσονται, » xal τὰ ἑξῆς. Ταύτην δὲ τὴν 
σωτήριον χρίσιν xat ἄλλη προφητεία ἐξοίσειν τὸν 
Χριστὸν ἐπαγγέλλεται φάσχουσα᾽ « Ἰδοὺ ὁ παῖς μου, 
ἀντιλήψομαι αὐτοῦ" ὁ ἐχλεχτός μον, προσεδέξατο αὖ- 
τὸν ἡ ψυχή μου’ χρίσιν τοῖς ἔθνεσιν ἐξοίσει. » Διὸ xol 
περὶ τοῦ λόγου τῆς χαινῆς Διαθήχης εἴρηται" « "Ex 
γὰρ Σιὼν ἐξελεύσεται νόμος, xai λόγος Κυρίου ἐξ 
Ἱερουσαλὴμ, χαὶ χρινεΐῖ ἀνὰ μέσον τῶν ἐθνῶν. » Κρί- 
σει γὰρ θείᾳ χαὶ λόγοις ἡμῖν ἀῤῥήτοις, χαὶ τὰ τῆς 
χλήσεως τῶν εἰς αὐτὸν ἐπιστρεφόντων εἰχὸς αὐτὸν 
ἐνεργεῖν. ᾿Αλλὰ xa τὴν θείαν διδάτχων ἡμᾶς χρίσιν, 
χαὶ πάντα χεχριμένως ἡμᾶς πράττειν παιδεύων, χρί- 
σιν τοῖς ἔθνεσιν ἑξοίσειν λέγεται. 


quuntur. Hoc vero salutare judicium ἃ Christo esse proferendum, alia quoque prophetia denuntiat, que 
sic ait : 50 « Ecce puer meus, suscipiam eum : electus meus, suscepit eum anima mea : judicium 
gentibus proferet **. » Proinde etiam de verbo Novi Testamenti dictum est: « De Sion exibit. lex, et 
verbum Domini de Jerusalem, et judicabit inter gentes **. » Divino enim judicio, rationibusque no- 
bis occultis atque ineffabilibus ea quz ad vocationem pertinent eorum, qui ad ipsum convertuntur, 
administrare illum par est. Quin etiam dum nos divinum docet judicium, dumque ut omnia cum 


judicio faciamus, instituit, judicium gentibus dicitur prolaturus. 


Ab eodem. — De signis ct prodigiis qua edidit. 


« Tunc manifesti erunt qui signant et claudunt 
legein, ne discant. Et dicet : Exspectabo Deum, qui 
avertit faciem suam a dou Jacob, et confidens 
ero in ipso. Ecce ego el pueri, quos mihi dedit 
Deus. Et erunt signa et prodigia in Israel ἃ Do- 
mino Sabaoth, qui habitat in monte Sion : et si 
dixerint ad vos, quaerite Pythonas, et eos, qui de 
terra voces edunt, qui inania loquuntur, qui de 
ventre voces emittunt. Non gens ad Deum suum? 
quid exquirunt de viventibus a mortuis? legem 
enim in auxilium dedit **. » Paulus quidem aposto- 
lus in epistola ad Hebrzos, citans hujus loci verba 
illa : « Ecce ego et pueri, quos dedit mihi Deus : » 


C Ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ. — Περὶ τῶν σημείων xal tepá- 


cur, ὧν κατειργάσατο. 


Τότε φανεροὶ ἔσονται οἱ σφραγιζόμενοι τὸν νόμον, 
τοῦ μὴ μαθεῖν. Καὶ ἐρεῖ" Μενῶ τὸν Θεὸν, τὸν. ἀπο- 
στρέψαντα τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἀπὸ τοῦ οἴχου Ἰαχὼδ, 
xa πεποιθὼς ἔσομαι ἐπ᾽ αὐτῷ. Ἰδοὺ ἐγὼ, χαὶ τὰ παι- 
δία & μοι ἔδωχεν ὁ Θεός. Καὶ ἔσται σημεῖα xal τέρατα 
ἐν τῷ Ἰσραὴλ παρὰ Κυρίου Σαδαὼθ, ὃς χατοιχεῖ ἐν 
τῷ ὄρει Σιών’ xal ἐὰν εἴπωσι πρὸς ὑμᾶς" Ζητῆπατε 
ποὺς ἐγγαστριμύθους, χαὶ τοὺς ἀπὸ γῆς φωνοῦντας, 
τοὺς χενολογοῦντας, οἵ ἐχ τῆς χοιλίας φωνοῦσιν. Οὐχ 
ἔθνος πρὸς Θεὸν αὐτοῦ ; τί ἐχξητοῦσι περὶ τῶν ζών- 
τῶν τοὺς νεχρούς ; νόμον γὰρ εἰς βοήθειαν Ebtoxev. » 
Ἐν τῇ πρὸς Ἑόδραίους ἐπιστολῇ παραθεὶς ὁ ᾿Από- 
στολος thv φάσχουσαν λέξιν' « Ἰδοὺ ἐγώ, xa τὰ παι- 


exsequitur explanationem de Christo, dicens : D δία & μοι ἔδωχεν ὁ Θεὸς, » ἐπεξεργάζεται περὶ τοῦ 


t Quia ergo pueri communicaverunt carni et san- 
guini, et ipse similiter participavit eisdem, ut per 
mortem destrueret eum qui liabebat imperium mor- 
tis **. » Pueros autem suos hoc in loco apostolos 
nominat, per quos Dominum Sabaoth qui habitat 


* Psal. rxxi, 2. ** Joan. v, 22. 
15-19. ** Hebr. uw, 14. 


*! Isa. εχ], 3. 


Χριστοῦ λέγων « Ἐπεὶ οὖν τὰ παιδία χεχοινώνηχεν 
αἴματος xat σαρχὸς, xaX αὑτὸς παραπλησίως μετέσχε 
τῶν αὐτῶν, fva διὰ τοῦ θανάτου χαταργήσῃ τὸν τὸ 
κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου. » Παΐῖδας δὲ αὑτοῦ ἐν 
τούτοις τοὺς ἀποστόλους ὀνομάζει, ἐφ᾽ ὧν σημεῖα xat 


32 [52. 11, ὅ,4. ** Isa. vii, 


** ]s3. xLu , 1. 


ηι 


ὩΘΕΜΟΝΘΤΒΑΤΙΟΝΙΘ. EVANGELICAE LIB. IX. 


102 


τέρατα ἐν τῷ οἴχῳ Ἰσραὴλ ποιήσειν τὸν Κύριον Σα- A in monte Sion, signa et prodigia in domo Israel 


63090, τὸν χατοιχοῦντα ἐν τῷ ὄρει Σιὼν, διδάσχει" 
φούτους δὲ αὐτοὺς φανεροὺς ἔσεσθαι συνήθως ἡμῖν τὰ 
πρόσωπα σφραγιζομένους τῇ τοῦ Χριστοῦ σφραγῖδι, 
παιδευομένους τε μηχέτι τὸν Μωῦσέως νόμον μανθά- 
γειν, τῷ μηχέτι συνεστάναι αὐτὸν, xat τῷ τὸν χαλού- 
μένον οἶχον Ἰαχὼδ χαταλελεῖφθαι ὑπὸ τοῦ Θεοῦ" 
ἀσαφῶς δὲ παρὰ τοῖς "E66oyf;xovza εἰρη μένον' « Τότε 
φανεροὶ ἔσονται οἱ σφραγιζόμενοι τὸν νόμον τοῦ μὴ 
μαθεῖν. Καὶ ἐρεῖ: Μενῶ τὸν Θεὸν τὸν ἁποστρέψαντα 
τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἀπὸ τοῦ οἴχου "Taxi, xal πεποιθὼς 
ἔσημαι ἐπ᾽ αὐτῷ. » Σαφέστερον ὁ Σύμμαχος ἐξέδωχεν 
εἰπών « Δῆσον μαρτύριον, σφράγισον νόμον ἐν τοῖς 
διατάγμασί μου. Καὶ προσδοχήσω τὸν Κύριον τὸν 
Χρυθδόντα τὸ πρόσωπον αὑτοῦ ἀπὸ τοῦ οἴχου "Iaxo6, 
xaX ἀνχμενῶ αὐτόν. » Καὶ ὁ ᾿Αχύλας δὲ τοῦτον xal 
αὑτὸς ἐξέδωχε τὸν τρόπον" « Γἔνδησον μαρτύριον, 
σφράγισον νόμον ἐν διδαχτοῖς μου, xal προσδέξομαι 
κὸν Θεὸν τὸν ἀποχρυδόντα τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἀπὸ 
τοῦ οἴχου Ἰαχὼθ, xai ὑπομενῶ αὐτόν. » Ταῦτα δ᾽ οὖν 
ol τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀπόστολοι διδάσχονται ποιεῖν, 
οἷς ἑξῆς ἐπιλέγει" « Ἰδοὺ ἐγὼ χαὶ τὰ παιδία, & μοι 
ἔδωχεν ὁ Θεός. Καὶ ἔσται εἰς σημεῖα χαὶ τέρατα ἐν 
τῷ Ἰσραὴλ παρὰ Κυρίου Σαδαώθ. » Ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος 
ἐν ᾧ ἀνείληφεν ἀνθρώπῳ, xal τὰς διατριδὰς πεποιγ- 
μένος ἐν τῷ ὄρει Σιὼν, σημεῖά τε χαὶ τέρατα δια- 
πραξάμενος, ὁμοὺ τοῖς αὑτοῦ μαθηταῖς, xai πᾶσι τοῖς 
εἰς αὑτὸν πεπιστευχόσιν ἐξ ἁπάντων τῶν πρὶν εἰδω- 
λολατρῶν παραχελεύεται μηχέτι δεδιέναι χατὰ μη- 
δένα τρόπον τὴν δεισιδαίμονα πλάνην" ἀλλ᾽ εἰ xal 
παραπαλεύοιεν αὐτοὺς, f] χαὶ ἀναγχάζοιεν οἱ ἐξ ἐθνῶν 
εἰδωλολάτραι ζητεῖν τοὺς ἐγγαστριμύθους, χαὶ τὰ 
τῶν δαιμόνων μαντεῖα ὡς θαυμάσια, xaX xat οὐδὲν 
λείποντα τῆς τῶν θείων χαὶ θεοφιλῶν ἀνδρῶν προφη- 
τιχῆς διαίτης, αὐτοὺς δεῖν ἀποχρίνεσθαι χαὶ λέγειν 
διδάσχει" € Τί ἐχζητοῦσι περὶ τῶν ζώντων τοὺς ve- 
χρούς ; νόμον γὰρ εἰς βοήθειαν δέδωχε, » xat τὰ τού- 
τοῖς ἀχόλουθα. Τοὺς γὰρ ἅπαξ νόμον εἰληφότας xai 
σωτηρίους ἐντολὰς ἐπὶ βοηθείᾳ xal θεραπείᾳ τοῦ 
ἰδίου βίου περιττὸν μαντείας πολυπραγμονεῖν διὰ τῆς 
δαιμονιχῆς ἀπάτης ἐνεργουμένας. 


᾿Απὸ τοῦ αὐτοῦ. — Περὶ τοῦ μὴ ραγητιᾷν ἐν τῷ 
D 


παραδοξοποιεῖν τὸν Xpuet 

« Ἰαχὼθδ ὁ παῖς μου, ἀντιλήψομαι αὐτοῦ" Ἰσραὴλ ὁ 
ἔχλεχτός μου, προσεδέξατο αὐτὸν ἡ ψυχή μου. Κρίσιν 
«οἷς ἔθνεσιν ἐξοίσει, οὐ χεχράξεται, οὐδὲ ἀνήσει, οὐδὲ 
ἀχουσθήσεται ἔξω ἡ φωνὴ αὐτοῦ. Κάλαμον συντετριμ- 
μένον οὐ κατεάξει, χαὶ λίνον χαπνιζόμενον οὐ σδέσει, 
ἀλλ᾽ εἰς ἀλήθειαν ἐξοίσει χρίσιν. ᾿Αναλάμψει xa οὐ 
θραυσθήςεται, ἕως ἂν θῇ ἐπὶ γῆς χρίσιν, καὶ ἐπὶ τῷ 
ὀνόματι αὐτοῦ ἔθνη ἐλπιοῦσιν. Οὕτω λέγει Κύριος ὁ 
Θεὸς, ὁ ποιήτας τὸν οὐρανὸν, xat πέξας αὐτὸν, ὁ στε-- 
ρεώσας τὴν γῆν καὶ τὰ ἐν αὐτῇ, χαὶ διδοὺς πνοὴν 
τῷ λαῷ τῷ ἐπ᾽ αὐτῆς, xal πνεῦμα τοῖς πατοῦσιν αὐ- 
τήν. Ἐγὼ Κύριος ὁ Θεὸς ἐχάλεσά σε ἐν δικαιοσύνῃ, 
xai χρατήσω τῆς χειρός σου, xal ἐνισχύσω σε, xal 
ἔδωχά σε εἰς διαθήχην γένους, εἰς φῶς ἐθνῶν, ἀνοῖξαι 


. mus Jacob, a Deo relicta sit. 


editurum indicat, eosdemque fore manifestos, 
dum more nostro vultus Christi annulo impres- 
Sos et signatos gerent, monebunturque ne am- 
plius Mosis legem discant, quippe qua am- 
plius non consistat, eo quod qua vocatur do- 
Cum vero ob- 
scurius apud LXX dictum sit illud : « Tunc mani- 
festi erunt qui signant et claudunt legem ne discant. 
A&*3]1 Et dicet: Exspectabo Deum qui avertit fa- 
ciem suam a domo Jacob, et confidens ero in eo. » 
Planius idem reddidit Symmachus his verbis : « Liga 
testimonium , signa legem in ordinationibus meis. 
Et exspectabo Dominum qui abscondit faciem suam 
a domo Jacob, et exspectabo ipsum. » Aquila vero 


B etiam ipse in hunc modum convertit ς « llliga. te- 


stimonium , signa legem in docibilibus meis, et as- 
sumam Deum qui abscondit faciem suam a domo 
Jacob, et exspectabo ipsum. » llzc igitur facere 
Salvatoris nostri discipuli docentur, post quz dein- 
ceps subjungit : « Ecce ego et pueri quos dedit mihi 
Deus. Et erunt in signa et portenta in Israel a Do- 
mino Sabaoth, qui habitat in monte Sion. » Porro 
Dominus Sabaoth , ipsum Dei Verbum, postquam 
habitavit in eo homine, quem assumpsit, et in 
monte Sion versatus est, signaque et portenta 
edidit : tum vero suis discipulis , et omnibus , qui- 
cunque antea simulacris addicti, in fidem ipsius 
venissent, precepit , ne amplius superstitionis er- 
rorem ullo modo timerent, verum potius, quam- 
vis ipsos agitarent, aut etiam cogerent, qui apud 
gentes colebant simulacra, quzrere Pythones et 
oracula demonum tanquam admirabilia, οἱ nullis 
partibus inferiora divinorum Deoque amicorum 
hominum, prophetico ritu, attamen ipsi illis re- 
eponderent ac dicerent : « Quid interrogant de 


. viventibus mortuos? legem enim in auxilium de- 


dit : » et quz deinceps sequuntur. Eos enim qui 
semel et legem et salutaria precepta ad propriz 
ipsorum vite opem atque medelam acceperint, 
oracula qua dzmonicis fraudibus nixa respon- 
deant, euriosius inquirere supervacaneum  ina- 
neque fuerit. 
Ab eodem. — De enuntiando aut indicando, 
dum miracula ederet Christus. 

« Jacob puer meus , suscipiam eum : Israel ele- 
ctus meus, assumpsit eum anima mea : judicium 
gentibus proferet, non clamabit, neque remittet, 
neque 44,59 audietur foris vox ejus, calamum 
contritum non franget, et linum fumigans non 
exstinguet, sed in veritate proferet judicium, re- 
splendebit et non conquassabitur, donec ponat in 
terra judicium , et in nomine ejus gentes spera- 
bunt. Bic dicit Dominus Deus qui fecit coelum , et 
intendit illud , qui firmavit terram et ea quz sunt 
in ipsa, quique dat flatum populo, qui est in ea, 
et spiritum calcantibus eam. Ego Dominus Deus 
tuus vocavi te in justitia , et apprehendam nianum 
tuam, et corroborabo te, et dedi te. in tcstamen- 


105 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


701 


tum generis in lumen gentium , ut aperires oculos A ὀφθαλμοὺς τυφλῶν, xal ἐξαγαγεῖν Ex. δεσμῶν δεδ:- 


οὐδοογυπι), et educeres ex vinculis illigatos, et de 
dorno carceris sedentes in tenebris **. » Atque hu- 
jus loci evangelista meminit, quo tempoce Phari- 
sei consilium ceperunt contra Salvatorem no- 
sirum, ut eum interficerent, propterea quod Sab- 
batis aegrotantes curaret ; « tunc enim, inquit , Jesus 
intellecta adversum 56 conspiratione, secessit in- 
de, el secute sunt eum Lurbze multe, et curavit 
eos omnes, et praecepit eis ne manifestum ipsum 
facerent *'. » Quibus hzc adjungit deinceps : «Et 
hzc omnia, inquit, facta sunt : » hoc est quad se- 
cesserit, quod declinaverit insidiatores, quod la- 
tere studuerit , dum miracula ederet, quodque eis 
quos curasset, przceperit , ne manifestum ipsum 
facerent , « ut impleretur quod dictum est per pro- 
phetam dicentem : Ecce puer meus, in quo com- 
placui : dilectus meus, quem «legit anima mea. 
Ponam spiritum meum super eum , et judicium gen- 
tibus nuntiabit. Non contendet neque clamabit, 
neque audiet quispiam in plateis vocem ejus. Árun- 
dinem quassatam non confringet , et linum fumi- 
gans non exstinguet, donec ejiciat in victoriam 


judicium, et in nomine ejus gentes sperabunt **, ν΄ 


Apnimadverte diligenter quonam modo Matthaeus 
ubi dixit : « Ecce puer meus quem elcgi , dilectus 
meus in quo complacuit anima mea, » neque Ja- 
cob, neque Israel nominaverit ; non enim dixit : 
Jacob puer meus, Israel electus meus , sed indefi- 
nite enuntiavit, dicena : « Ecce puer meus, et di- 
lectus meus. » Quocirca, quasi in Hebraico ea pro- 
phetia non sit, apud ipsos quidem LXX obelisco 
signatum est noinen Jacob, atque Israel : apud 
reliquos autem interpretes silentio preteritum , 
propterea quod ne in Hebraico quidem feratur. 
4453 Proinde etiam evangelista merito id przter- 
misit, quippe qui et Hebr:eus esset, et in prophe- 
ti€ positione Hebraicos libros sequeretur. Ergo ne 
sententiam quidem si spectes, populo ad circumci- 
sionem spectanli, oraculum accommodari poterit, 
sed uni Christo Dei, cui et ipsa evidentia et even- 
tus rerum fidem indubitatam facit. Unus enim hic 
futurum judicium gentibus publice denuntiavit , 
cum seipsum tacite in vitam bominum insinuaverit, 


B 


μένους, xat ἐξ ofxov φυλαχῆς χαθημένους ἐν axótet. » 
Καὶ ταύτης ὁ εὐαγγελιστὴς μνημονεύει τῆς λέξεως, 
ὅτε ἐξελθόντες οἱ Φαρισαῖοι συμθούλιον ἕλαδον κατὸ 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, ὅπως αὐτὸν ἀπυλέσωσιν.. ἐπειδὴ 
τοῖς Σάδδασιν τοὺς χάμνοντας ἐθεράπενε. ε Τὸ τηνι- 
χαῦτα γὰρ, ὥς φησι, γνοὺς ὁ Ἰησοῦς τὴν xa0' 
αὑτοῦ συσχενὴν, ἀνεχώρησεν ἐχεῖθεν, xal ἡχολούθη- 
σαν αὑτῷ ὄχλοι πολλοὶ, xa ἐθεράπευσεν αὐτοὺς πάν- 
κας, xal ἐπέπληξεν αὐτοῖς ἵνα μὴ φανερὸν αὐτὸν 
ποιήσωσιν" » οἷς ἐπιφέρει λέγων" « Καὶ ταῦτα πάντα 
γέγονε, » τουτέστι τὸ ἀναχωρεῖν αὐτὸν, καὶ τὸ ἐχχλί- 
νειν τοὺς ἐπιθούλους, xal τὸ λανθάνειν σπουδάζειν ἐν 
οἷς ἔπραξε παραδόξοις, xai τὸ παρεγγυᾷν τοῖς θερα- 
πευομένοις μὴ φανερὸν αὐτὸν ποιεῖν, « ἵνα πληρωθῇ 
τὸ ῥηθὲν διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος " Ἰδοὺ ὁ παῖς 
μου, ὃν ἡρέτισα, ὁ ἀγαπητός μον εἰς ὃν εὐδόχτι σεν 
3j Ψυχὴ μου. Θήσω τὸ πνεῦμά poo ἐπ᾽ αὐτὸν, xal 
χρίσιν τοῖς ἔθνεσιν ἀπαγγελεῖ. Οὐχ ἐρίσει οὐδὲ χραυ- 
γάσει, οὐδὲ ἀχούσεταί τις ἐν ταῖς πλατείαις τὴν ζω- 
νὴν αὑτοῦ. Κάλαμον συντετριμμένον οὐ χατεάξει, xai 
λίνον τυφόμενον οὐ σθέσει, ἕως ἂν ἐχδάλῃ εἰς νῖχης 
τὴν χρίσιν xal ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ ἔθνη ἐλπιοῦσι. » 
Τήρει δὲ ἐπιμελῶς τίνα τρόπον ὁ Ματθαζος εἰπών" 
« Ἰδοὺ ὁ παῖς μου, ὃν ἡρέτισα, ὁ ἀγαπητός μον, ἐν 
ᾧ εὐδόχησεν ἡ ψυχή μου, » οὔτε τοῦ Ἰαχὼδ οὔτε τοῦ 
Ἱσραὴλ ἐμνήσθη. Οὐ γὰρ εἴπεν' Ἰαχὼδ ὁ παΐς μον, 
Ἰσραὴλ ὁ ἔχλεχτός μου, ἀορίστως 6b ἐξήνεγχεν εἰ- 
πῶν᾽ « Ἰδοὺ ὁ παῖς μου, χαὶ ὁ ἀγαπητός μου. » Ὅθεν, 


C ὡς μπδὲ ἐντῷ Ἑδραϊχῷ τῆς προφητείας χειμένης, παρὰ 


μὲν τοῖς Ἕδδομήχοντα ὠδέλισται τὸ τοῦ Ἰαχὼόδ χαὶ τὸ 
τοῦ Ἰσραὴλδνομα. χαὶ παρὰ τοῖς λοιποῖς δὲ ἑρμηνευταῖς 
παρασεσιώπηται, ἐπεὶ μηδ᾽ ἐν τῷ Ἑδραϊχῷ φέρεται. 
Ἔνθεν εἰχότως οὐδὲ παρὰ τῷ εὐαγγελιστῇ εἴρηται 
'E6pal ὄντι, xal ἀκολούθως τῇ ἙἭραίων γραφῇ 
τὴν προφητείαν ἐχθεμένῳ. Τοιγαροῦν οὔτε χατὰ διά- 
νοιαν τῷ Ex περιτομῆς λαῷ τὰ θεσπιζόμενα ἁρμόζει, 
μόνῳ δὲ τῷ Χριστῷ τοῦ Θεοῦ μαρτυρουμένῳ ὑπὸ τῇς 
ἐναργείας xaX τῆς τῶν πραγμάτων ἐχδάσεως. Μόνος 
γὰρ οὗτος τὴν μέλλουσαν χρίσιν τοῖς ἔθνεσι προξχὴ- 
ουξεν, ἡσυχῦ, τῷ βίῳ τῶν ἀνθρώπων ἐπιδημήσας, 
xai χρίσιν ἐπὶ τῆς γῆς θέμενος " xa οὗ μόνον χάλα- 
pov συντετριμμένον οὐ χατέαξεν, ἀλλὰ, εἰ ἔστιν εἰ- 
πεῖν, συνέδησεν, ἀνορθώσας χαὶ ἰσχυροὺς ἀπεργασά- 


atque in terra judicium posuerit, ct non modo Ὦ μένος τοὺς ἀσθενεῖς, xal τοὺς συντετριμρένους τὴν 


arundinem contritam non confregit, sed, si fas est 
dicere, colligavit, cum inürmos et contritos corde 
erexerit, forlesque reddiderit, et quemadmodum 
infirmos ac debiles, et suz ipsius curationis indi- 
gentes non despiciebat, neque quos prioris vitz 
peenituisset, condemnabst, aut conterebat; sic ne 
illos quidem qui in malis perseverarent. aut qui 
pravis animi affectibus incenderentur, exstinguebat, 
&ul ne ex suo proposito suaque ipsorum libidine 
agerent, prohibebat; neque vero preter tempus un- 
quam borum aliquem supplicio affecit, quippe qui 
talibus debitas pro meritis poenas in tempus com- 


86 [sa, xLu , 1-7. *' Mattb, xir, 15,10. 


8 ibid. 


xapbiav. Ὥσπερ δὲ τοὺς ἀσθενεῖς xal σαθροὺς, xal 
τῆς αὐτοῦ θεραπείας δεομένους οὐ mapscpa, οὐξὲ 
μετανοοῦντας χαταχρίνων συνέτριδεν " οὕτως οὐδὲ 
τοὺς τοῖς χαχοῖς ἐπιμένοντας, χαὶ ὑπὸ τῶν παθῶν 
τυφομένους ἐσδέννυε, χωλύων παρὰ τὴν αὐτῶν προ- 
αἰρεσιν ἐνεργεῖν" οὐδὲ μὴν παρὰ χαιρὸν ἐτιμωρεῖτό 
τινα τούτων, τὴν xaz' ἀξίαν αὐτῶν χόλασιν εἰς τὸν 
τῆς χαθόλου χρίσεως xatpbv ὑπερτιθέμενος " διὸ λέ- 
λεχται" « Καὶ λίνον τυφόμενον οὐ σδέσει. » "Avtt- 
χρὺς δὲ πέρας εἴληφε τὸ, « Καὶ ἐν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ 
ἔθνη ἐλπιοῦσιν.» Ἐπὶ μόνῳ γοῦν τῷ τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ὀνόματι ἤλπισε τὰ Χριστιανῶν 


ι1-21. 


765 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. 1X. 


106 


ἔθνη, τὴν ἐπωνυμίαν αὐτοῦ ὡς πατρὸς ἧς παρειλή- A munis judicii reservaret, ex quo illud dictum est " 


φασιν εὐσεθείας ἐπιγραφόμενα. Καὶ γὰρ εἰς φῶς οὐχ 
ἄλλοις ἣ τοῖς ἔθνεσι δεδόσθαι προπεφώνηται, δι᾿ αὐ- 
«oU τε, τῇ προῤῥήσει ἀχολούθως, ὀφθαλμοὶ τυφλῶν 
τῶν πάλαι τὴν διάνοιαν πεπηρωμένων, χαὶ οὐ μόνον 
τούτων, ἀλλὰ χαὶ τῶν αὐτὸ τὸ σῶμα ἐφανισμένων, 
xaX οἱ δεσμοῖς τε xaX σειραῖς ἀμαρτιῶν, ἐν σχότει xal 
ἀγνοίᾳ τῆς ἀληθοῦς εὐσεδείας τὸ πρὶν χεχαλινδη μέ- 
vot, δι᾽ αὐτοῦ τῶν ἁμαρτιῶν λυθέντες, τοῦ φωτὸς τῆς 
Ὑνώσεως xal τῆς παρὰ τῷ Θεῷ ἐλευθερίας ἠξίωνται. 
Καὶ σὺ δὲ, ἐπὶ σχολῆς τοῖς ἀποδεδομένοις ἀχολούθως 
βασανίσας τὴν λέξιν, ἐπὶ μόνῳ ἂν εὕροις τῷ Κυρίῳ 
xai Σωτῆρι ἡμῶν ἕχαστον ἀχριθῶς τῶν δι᾽ αὐτῆς 
δηλουμένων πεπληρωμένον. 

prius versabantur, per eumdem a peccatis soluti, 


« Et linum fumigans non exstinguet. » Planissime 
autem finem suum accepit etiam illud : « Et in no- 
mine ejus gentes sperabunt :»in solo enim Salvato- 
ris nostri Jesu Christi nomine, Chr.stianz gentes 
speraverunt, quz etiam ex religione quam accepe» 
re, illius quasi parentis cognomine notatz sunt. 
Etenim quod nullis aliis nisi gentibus in lucem sit 
datus, jam antea dictum fuerat : et per eumdem, 
ut ipsum oraculum significaverat, oculi czecorum, 
eorum utique qui quondam mente excacati erant, 
aperti sunt, neque eorum modo, sed etiam qui ip- 
sum corpus perdidissent. Atqui vinculis et catenis 
peccatorum in tenebris et ignoratione verz pietatis 
lumen cognitionis libertatemque spud Deum acci- 


pere meruerunt. Tu vero ad horum exemplar quz exposita sunt, si reliquam item dictionem explo- 
raveris, in solo Domino Salvatoreque nostro, unumquodque eorum, quz in illa continentur, absolute 


completum invenies. 


Ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ. --- Περὶ τοῦ μὴ πιστεύσειν elc B Sl Ab eodem. — De eo quod Judaicus populus in 
Aaór. 


αὐτὸν τὸν τῶν Ἰουδαίων 


« Εἶδον τὸν Κύριον καθήμενον ἐπὶ θρόνου ὑψηλοῦ 
xal ἐπηρμένου, καὶ σεραφεὶμ εἰστήχεισαν χύχλῳ αὐ- 
τοῦ.» Εἶθ᾽ ὑπούάς φησι « Καὶ ἤχουσα τῆς φωνῆς 
Κυρίου λέγοντος * Τίνα ἀποστείλω, xai τίς πορεύσε- 
ται πρὸς τὸν λαὸν τοῦτον ; Καὶ εἶπα " Ἰδοὺ ἐγώ εἰμι, 
ἀπόστειλόν με. Καὶ ere *. Πορεύθητι, xal εἰπὲ τῷ 
λαῷ τούτῳ ᾿Αχοῇ ἀχούσετε, χαὶ οὐ μὴ συνῆτε, xal 
βλέποντες βλέψετε,, xal οὐ μὴ ἴδητε. Ἐπαχύνθη γὰρ 
ἡ χαρδία τοῦ λαοῦ τούτον, xai τοῖς ὠσὶν αὑτῶν βα- 
pito; ἤχουσαν, xal τοὺς ὀφθαλμοὺς αὑτῶν ἐχάμμυ- 
σαν, μήποτε ἴδωσι τοῖς ὀφθαλμοῖς, xal τοῖς ὠσὶν 
ἀχούσωσι, xat τῇ χαρδίᾳ συνῶσι, καὶ ἐπιστρέψωσι, 
xaY ἰάσωμαι αὐτούς. » "Ἔχεις xai τούτων τὸ ἀπο- 


τέλεσμα ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, κατὰ μὲν τὸν Ἰωάν- C 


νὴν φήσαντα " « Τοσαῦτα δὲ αὐτοῦ σημεῖα πεποιη- 
χότος ἔμπροσθεν αὐτῶν, οὐχ ἐπίστευσαν εἰς αὐτὸν, 
ἵνα ὁ λόγος Ἡσαῖου τοῦ προφήτου πληρωθῇ, ὃν 
εἶπε" Κύριε, τίς ἐπίστευσε τῇ ἀχοῇ ἡμῶν, χαὶ ὁ 
βραχίων Κυρίου τίνι ἀπεχαλύφθη, διὰ τοῦτο οὐχ 
ἠδύναντο πιστεύειν" εἶπε γὰρ πάλιν Ἡσαῖας " Τετύ- 
φλωχεν αὐτῶν τοὺς ὀφθαλμοὺς, xaX ἐπώρωσεν αὐτῶν 
τὴν χαρδίαν, ἵνα μὴ ἴδωσι τοῖς ὀφθαλμοῖς, χαὶ vofj- 
σωσι τῇ καρδίᾳ, xaX ἐπιστρέψωσι, xaX ἰάσωμαι αὖ- 
τούς. Ταῦτα εἶπεν Ἡσαῖας, ὅτε εἶδε τὴν δόξαν αὐ- 
τοῦ, xal ἐλάλησε περὶ αὐτοῦ" » χατὰ δὲ τὸν Ματθαῖον, 

τε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπον αὐτῷ" 
Διὰ τί ἐν παραβολαῖς αὐτοῖς λαλεῖς ; ὃ δὲ ἀποχριθεὶς 
εἶπεν. Ὑμῖν δέδοται γνῶναι τὰ μυστήρια τῆς βασι- 
λείας, ἐχείνοις δὲ οὐ δέδοται" διὰ τοῦτο ἐν παραθολαῖς 
αὑτοῖς λαλῶ, ἕνα βλέποντες μὴ βλέπωσι, xal ἀχού- 
οντες μὴ ἀχούωσι, μή ποτε ἐπιστρέψωσι, xat ἰάσω- 
μαι αὐτούς. Τότε ἐπλτιρώθη ἐπ᾽ αὐτοῖς ἡ προφητεία 

'Hoatou ἡ λέγουσα" « Πορεύθητι, xat εἰπὲ τῷ λαῷ 
«τούτῳ ᾿Αχοῇ ἀχούσετε, xat οὐ μὴ συνῆτε, » xal τὰ 
τούτοις ἑξῆς. Ἐπιτήρει δὲ τίνα τρόπον ὁ Ἰωάννης 
ἐπάγει λέγων" « Ταῦτα εἶπεν Ἡσαΐας, ὅτε εἶδε τὴν 
δόξαν αὐτοῦ, καὶ ἐλάλησε περὶ αὐτοῦ, νὡς τὸν Χριστὸν 


89 198. vi, 1,3. ! ibid. 8-10. 


* Joan. zii, 531.41. 


ipsum crediturus non csset. 


« Vidi Dominum sedentem super solio excelso et 
sublimi : et seraphim stabant in circuitu ejus **. » 
Deinde paululum progressus sic ait : « Et audivi 
vocem Domini dicentis : Quem mittam? et quis 
ibit ad populum hunc? Et dixi : Ecce ego adsum, 
mitte me. Et dixit : Vade, et dic populo haic, au- 
ditu audietis, et non iutelligetis, et intuentes intue- 
bimini, et non videbitis. Crassum enim factum est 
cor populi hujus, et auribus suis graviter audierunt, 
et oculos suos clauserunt, nequando videant oculis, 
et auribus audiant, et corde intelligant, et conver- 
tantur, et sanem eos!. » Harum quoque rerum 
habes eventum in Salvatore nostro, ut apud Juan- 
nem legimus, qui ait : « Cum autem tam mulia 
signa fecisset coram eis, non crediderunt in eum, 
ut sermo Isaiz prophete impleretur, quem dixit : 
Domine, quis credidit auditui nostro? et brachium 
Demini, cui revelatum est? propterea non poterant 
credere, quia iterum dixit ]saias : Excaecavit ocu- 
los eorum, et induravit cor eorum, ne videant ocus 
lis, et corde intelligant, et convertantur, et sanem 
eos. Hac dixit 1saias, quando vidit gloriam ejus, 
et locutus est de eo*. » Ceterum, ut est apud 
Matth:eum, accedentes discipuli ejus dixerunt ei : 
« Quare in parabolis loqueris eis? qui respondens 
ait illis : Vobis datum est nosse mvsteria regni, illis 
autem non est datum : ideo in parabolis loquor 
eis, ut videntes non videant, el audientes non au- 


D diant, ne quando convertantur, et sanem eos. Tunc 


completa est in eis prophetia Isaie, quz dicit : 
Vade, et dic populo huic, auditu audietis, «t non 
intel'igetis *, » et qux» sequuntur. Attende vero 
quid sit quod Joannes adjungit, ubi ait: « Hzc 
dixit Isaias, quando vidit gloriam ejus, et locutus 
est de eo. » Quod sane non aliter accipien- 
dum est, ac si Christum Christique gloriam 
propheta in ea visione viderit , in qua ait ς 


* Matth. xut, (0-14. 


105 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


tum generis in lumen gentium , ut aperires oculos A ὀφθαλμοὺς τυφλῶν, xol ἐξαγαγεῖν à: 


cxcorum , et educeres ex vinculis illigatos, et de 
domo carceris sedentes in tenebris **. » Atque hu- 
jus loci evangelista meminit, quo tempoce Phari- 
sei consilium ceperunt contra Salvatorem no- 
strum, ut eum inter(cerent, propterea quod Sab- 
batis aegrotantes curaret ; « tunc enim, inquit , Jesus 
intellecta adversum se conspiratione, secessit in- 
de, et secutae sunt eum turbae multe, et curavit 
eos omnes, et pracepil eis ne manifestum ipsum 
facerent *!. » Quibus bzc adjungit deinceps : « Εἰ 
hzc omnia, inquit, facta sunt : » hoc est quod se- 
cesserit, quod declinaverit insidiatores, quod la- 
tere studuerit , dum miracula ederet, quodque eis 
quos curasset, przceperit, ne manifestum ipsum 
facerent , « ut impleretur quod dictum est per pro- 
phetam dicentem : Ecce puer meus, in quo com- 
placui : dilectus meus, quem elegit anima mea. 
Ponam spiritum meum super eum , et judicium gen- 
tibus nuntiabit. Non contendet neque clamabit, 
neque audiet quispiam in plateis vocem ejus. Árun- 
dinem quassatam non confringet, et linum fumi- 
g3»ns non exstinguet, donec ejiciat in victoriam 


judicium, et in nomine ejus gentes sperabunt "5. ν᾽ 


Animadverte diligenter quonam modo Matthaeus 
ubi dixit: « Ecce puer meus quem elcgi , dilectus 
meus in quo complacuit anima mea, » neque Ja- 
cob, neque Israel nominaverit ; non eniin dixit : 
Jacob puer meus , Israel electus meus , sed indefi- 


nite enuntiavit, dicena : « Ecce puer meus, et di- (. 


lectus meus. » Quocirca, quasi in Hebraico ea pro- 
phetia non sit, apud ipsos quidem LXX obelisco 
signatum est nomen Jacob, atque Israel : apud 
reliquos autem interpretes silentio preteritum , 
propterea quod ne in Hebraico quidem feratur. 
4.53 Proinde etiam evangelista merito id przeter- 
misit, quippe qui et Hebr:eus esset, et in prophe- 
ti€ positione Hebraicos libros sequeretur. Ergo ne 
sententiam quidem si spectes, populo ad circumci- 
sionem speclanli, oraculum accommodari poterit, 
sed uni Christo Dei, cui et ipsa evidentia et even- 
tus rerum fidem indubitatam facit. Unus enim hic 
futurum judicium gentibus publice denuntiavit , 
cum seipsum tacite in vitam bominum insinuaverit, 


μένους, καὶ ἐξ οἴχου φυλαχῆς χαθημέ' 
Καὶ ταύτης ὁ εὐαγγελιστὴς μνημονε 
ὅτε ἐξελθόντες οἱ Φαρισαῖοι συμόούλι 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, ὅπως αὐτὸν ἀπὸ 
τοῖς Σάδδασιν τοὺς χάμνοντας ἐθεράτ 
καῦτα γὰρ, ὥς φησι, γνοὺς ὁ "Im 
αὑτοῦ συσχευὴν, ἀνεχώρησεν ἐχεῖθεν 
σαν αὐτῷ ὄχλοι πολλοὶ, xat ἐθεράπευ. 
κας, xal ἐπέπληξεν αὑτοῖς ἵνα μὴ 
ποιήσωσιν" » οἷς ἐπιφέρει λέγων" «€ K 
γέγονε, » τουτέστι τὸ ἀναχωρεῖν αὐτὸ" 
γειν τοὺς ἐπιδούλους, χαὶ τὸ λανθάνε' 
οἷς ἔπραξε παραδόξοις, χαὶ τὸ παρεγ 
πευομένοις μὴ φανερὸν αὐτὸν ποιεῖν, 
τὸ ῥηθὲν διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος 
μον, ὃν ἡρέτισα, ὁ ἀγαπητός μου « 
ἡ Ψυχὴ μου. Θήσω τὸ πνεῦμά μου 
χρίσιν τοῖς ἔθνεσιν ἀπαγγελεῖ. Οὐχ &j 
γάσει, οὐδὲ ἀχούσεταί τις ἐν ταῖς πλ' 
γὴν αὐτοῦ. Κάλαμον συντετριμμένον 

λίνον τυφόμενον οὐ σδέσει, ἕως ἂν ἑ 
τὴν χρίσιν χαὶ ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ 

Τήρει δὲ ἐπιμελῶς τίνα τρόπον ὁ N 
c Ἰδοὺ ὁ παῖς μου, ὃν ἡἠρέτισα, ὁ à) 
ᾧ εὐδόχησεν ἡ ψυχή μου, » οὔτε τοῦ 

Ἵσραὴλ ἐμνήσθη. Οὐ γὰρ εἶπεν" "Io 
Ἰσραὴλ ὁ ἐχλεχτός μον, ἀορίστως 6 
Tuv" € Ἰδοὺ ὁ παῖς μου, χαὶ ὁ ἀγαπὴτ 
ὡς μηδὲ ἐντῷ 'Εδραϊχῷ τῇς προφητείαι 
μὲν τοῖς ἙΘδομήχοντα ὠδέλισται τὸ τ 
τοῦ Ἰσραὴλδνομα. χαὶ παρὰ τοῖς λοι ποῖ 
παρασεσιώπηται, ἐπεὶ μηδ᾽ ἐν τῷ ἙΙ 
Ἔνθεν εἰχότως οὐδὲ παρὰ τῷ cia 
Ἑ δραίῳ ὄντι, xai ἀχολούθως τῇ ἡ 
τὴν προφητείαν ἐχθεμένῳ. Τοιγαροῦ" 
νοιαν τῷ ἐχ περιτομῆς λαῷ τὰ θεσπι 
μόνῳ δὲ τῷ Χριστῷ τοῦ Θεοῦ μαρτυς 
ἐναργείας xai τῆς τῶν πραγμάτων & 
γὰρ οὗτος τὴν μέλλουταν χρίσιν τοῖς 
ρυξεν, ἡσυχῇ, τῷ βίῳ τῶν ἀνθρώπο 
xaX χρίσιν ἐπὶ τῆς γῆς θέμενος " xal 
pov συντετριμμένον οὐ χατέαξεν, d) 
πεῖν, συνέδησεν, ἀνορθώσας χαὶ ἰσχυ 


atque in terra judicium posuerit, οἱ non modo p μένος τοὺς ἀσθενεῖς, xal τοὺς συντε 


arundinem contritam non coníregit, sed, si fas est 
dicere, colligavit, cum infirmos et contritos corde 
erexerit, forlesque reddiderit, et quemadmodum 
infirmos ac debiles, et suzx ipsius curationis indi- 
gentes non despiciebat, neque quos prioris vite 
penituissel, condemnabat, aut conterebat; sic ne 
illos quidem qui in malis perseverarent. aut qui 
pravis animi affectibus incenderentur, exstinguebat, 
&ul né ex suo proposito suaque ipsorum libidine 
agerent, prohibebat; neque vero preter tempus un- 
quam borum aliquem supplicio affecit, quippe qui 
talibus debitas pro meritis peenas in tempus com- 


** [sa, xti, 1-7... 57 Matth, xin, 15,16. 


*"* ibid. 


καρδίαν. “Ὥσπερ δὲ τοὺς ἀσθενεῖς xo 
τῆς αὐτοῦ θεραπείας δεομένους οὐ 
μετανοοῦντας χαταχρίνων συνέτριδ. 
τοὺς τοῖς χαχοῖς ἐπιμένοντας, xal: 
τυφομένους ἐσθέννυε, χωλύιυν παρὰ 
αἰρεσιν ἐνεργεῖν " οὐδὲ μὴν παρὰ xai 
τινα τούτων, τὴν xaz' ἀξίαν αὑτῶν 
τῆς χαθόλου χρίσεως χαιρὸν ὑπερτιᾷ 
λεχται" « Καὶ λίνον τυφόμενον οὐ 

xQe δὲ πέρας εἴληφε τὸ, « Καὶ ἐν τὰ 
ἔθνη ἐλπιοῦσιν. » Ἑπὶ μόνῳ γοῦν τ 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ὀνόματι ἤλπισε 


17-21. 


765 


DEMONSTRATIONIS EYANGELICJE LIB. 1X. 


706 


ἔθνη, «hv ἐπωνυμίαν αὐτοῦ ὡς πατρὸς ἧς παρειλή- A munis judicii reservaret, ex quo illud dictum est : 


φασιν εὐσεδείας ἐπιγραφόμενα. Καὶ γὰρ εἰς φῶς οὐχ 
ἄλλοις f| τοῖς ἔθνεσι δεδόσθαι προπεφώνγται, δι᾿ αὐ- 
«οὔ τε, τῇ προῤῥήσει ἀχολούθως, ὀφθαλμοὶ τυφλῶν 
τῶν πάλαι τὴν διάνοιαν πεπηρωμένων, χαὶ οὐ μόνον 
τούτων, ἀλλὰ xal τῶν αὐτὸ τὸ σῶμα ἐφανισμένων, 
χαὶ οἱ δεσμοῖς τε χαὶ σειραῖς ἁμαρτιῶν, ἐν σχότει χαὶ 
ἀγνοίᾳ τῆς ἀληθοῦς εὐσεδείας τὸ πρὶν χεχαλινδημέ- 
vot, δι᾽ αὐτοῦ τῶν ἁμαρτιῶν λυθέντες, τοῦ φωτὸς τῆς 
γνώσεως xal τῆς παρὰ τῷ Θεῷ ἐλευθερίας ἠξίωνται. 
Καὶ σὺ δὲ, ἐπὶ σχολῆς τοῖς ἀποδεδομένοις ἀχολούθως 
βασανίσας τὴν λέξιν, ἐπὶ μόνῳ ἂν εὕροις τῷ Κυρίῳ 
xai Σωτῆρι ἡμῶν ἕχαστον ἀχριδῶς τῶν Óv αὐτῆς 
δηλουμένων πεπληρωμένον. 

prius versabantur, per eumdem ἃ peccatis soluti, 


« Et linum fumigans non exstinguet. » Planissime 
autem finem suum accepit etiam illud : « Et in no- 
mine ejus gentes sperabunt :»in solo enim Salvato- 
ris nostri Jesu Christi nomine, Chr.stiane gentes 
speraverunt, qua etiam ex religione quam accepe» 
re, illius quasi parentis cognomine notalz sunt. 
Etenim quod nullis aliis nisi gentibus in lucem sit 
datus, jam antea dictum fuerat : et per eumdem, 
ut ipsum oraculum significaverat, oculi czecorum, 
eorum utique qui quondam mente exczcati erant, 
aperti sunt, neque eorum modo, sed etiam qui ip- 
sum corpus perdidissent. Atqui vinculis et catenis 
peccatorum in tenebris et ignoratione verz pietatis 
lumen cognitionis libertatemque »pud Deum acci- 


pere meruerunt, Tu vero ad horum exemplar quz exposita sunt, si reliquam | item dictionem explo- 
raveris, in solo Domino Salvatoreque nostro, unumquodque eorum, quz in illa continentur, absolute 


completum invenies. 


Ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ. — Περὶ τοῦ μὴ πιστεύσειν εἰς B ἤὅΒΆ, Ab eodem. — De eo quod Judaicus populus in 


αὐτὸν τὸν τῶν Ἰουδαίων Aaóv. 


« Εἶδον τὸν Κύριον καθήμενον ἐπὶ θρόνου ὑψηλοῦ 
xa ἐπηρμένου, καὶ σεραφεὶμ εἰστήχεισαν χύχλῳ αὖ- 
τοῦ.» Εἶθ᾽ ὑπούάς φησι" « Καὶ ἤχουσα τῆς φωνῆς 
Κυρίου λέγοντος " Τίνα ἀποστείλω, χαὶ τίς πορεύσε- 
ται πρὸς τὸν λαὸν τοῦτον ; Καὶ εἶπα" Ἰδοὺ ἐγώ εἰμι, 
ἀπόστειλόν με. Καὶ εἶπε" Πορεύθητι, xal εἰπὲ τῷ 
λαῷ τούτῳ ᾿Αχοῇ ἀχούσετε, xal οὐ μὴ συνῆτε, xal 
βλέποντες βλέψετε,, χαὶ οὗ μὴ ἴδητε. Ἐπαχύνθη γὰρ 
ἡ χαρδία τοῦ λαοῦ τούτον, χαὶ τοῖς ὠσὶν αὑτῶν βα- 
ρέως fixoucav, xal τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν ἐχάμμυ- 
cav, μῆποτε ἴδωσι τοῖς ὀφθαλμοῖς, xai τοῖς ὠσὶν 
ἀχούσωσι, καὶ τῇ χαρδίᾳ συνῶσι, χαὶ ἐπιστρέψωσι, 
χαὶ ἰάσωμαι αὐτούς. » Ἔχεις xai τούτων τὸ ἀπο- 


τέλεσμα ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, κατὰ μὲν τὸν Ἰωάν- C 


νὴν φήσαντα * « Τοσαῦτα δὲ αὐτοῦ σημεῖα πεποιη- 
κότος ἔμπροσθεν αὐτῶν, οὐκ ἐπίστευσαν εἰς αὑτὸν, 
ἵνα ὁ λόγος Ἡσαῖου τοῦ προφήτου πληρωθῇ, ὃν 
εἶπε" Κύριε, τίς ἐπίστευσε τῇ ἀχοῇ ἡμῶν, χαὶ ὁ 
βραχίων Κυρίου τίνι ἀπεχαλύφθη, διὰ τοῦτο οὐχ 
ἐδύναντο πιττεύειν" εἶπε γὰρ πάλιν Ἡσαῖας - Τετύ- 
φλωχεν αὑτῶν τοὺς ὀφθαλμοὺς, xaX ἑπώρωσεν αὐτῶν 
τὴν χαρδίαν, ἵνα μὴ ἴδωσι τοῖς ὀφθαλμοῖς, χαὶ vofj- 
σωσι τῇ χαρδίᾳ, xaX ἐπιστρέψωσι, xa ἰάσωμαι αὐ- 
τούς. Ταῦτα εἶπεν Ἡσαΐας, ὅτε εἴδε τὴν δόξαν αὖ- 
τοῦ, χαὶ ἐλάλησε περὶ αὐτοῦ" » χατὰ δὲ τὸν Ματθαῖον, 
ὅτε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὑτοῦ εἶπον αὐτῷ" 
Διὰ τί ἐν παραθολαῖς αὐτοῖς λαλεῖς; 6 δὲ ἀποχριθεὶς 
εἶπεν. Ὑμῖν δέδοται γνῶναι τὰ μυστήρια τῆς βασι- 


ipsum crediturus non csset. 


« Vidi Dominum sedentem super solio excelso et 
sublimi : et seraphim stabant in circuitu ejus **. » 
Deinde paululum progressus sic ait : « Et audivi 
vocem Domini dicentis : Quem mittam? et quis 
ibit ad populum hunc? Et dixi : Ecce ego adsum, 
mitte me. Et dixit : Vade, et dic populo haic, au- 
ditu audietis, et non intelligetis, et intuentes intue- 
bimini, et non videbitis. Crassum enim factum est 
cor populi hujus, et auribus suis graviter audierunt, 
et oculos suos clauserunt, nequando videant oculis, 
el auribus audiant, et corde intelligant, et conver- 
tantur, et sanem eos!. » Harum quoque rerum 
habes eventum in Salvatere nostro, ut apud Joan- 
nem legimus, qui ait : « Cum autem tam mulia 
signa fecisset coram eis, non crediderunt in eum, 
ut sermo ]saize prophete. impleretur, quem dixit : 
Domine, quis credidit auditui nostro? et brachium 
Deraini, cui revelatum est? propterea non poterant 
credere, quia iterum dixit 1saias : Exceecavit ocu- 
los eorum, et induravit cor eorum, ne videant ocu» 
lis, et corde intelligant, et convertantur, et sanem 
eos. Hzc dixit 1saias, quando vidit gloriam ejus, 
et locutus est de eo*. » Ceterum, ut est apud 
Matth:eum, accedentes discipuli ejus dixerunt ei : 
« Quare in parabolis loqueris eis? qui respondens 
ait illis : Vobis datum est nosse inysteria regni, illis 
autem non est datum : ideo in parabolis loquor 
eis, ut videntes non videant, οἱ audientes non au- 


λείας, ἐχείνοις δὲ οὐ δέδοται διὰ τοῦτο ἐν παραθολαῖς D diant, ne quando convertantur, et sanem eos. Tunc 


αὐτοῖς λαλῶ, ἵνα βλέποντες μὴ βλέπωσι, xal ἀχού- 
οντε; μὴ ἀχούωσι, μή ποτε ἐπιστρέψωσι, xal ἰάσω- 
μαι αὑτούς. Τότε ἐπλτρώθη ἐπ᾽ αὐτοῖς 1) προφητεία 
'Hsatou ἡ λέγουσα" « Πορεύθητι, xat. εἰπὲ τῷ λαῷ 
τούτῳ ᾿Αχοῇ ἀχούσετε, χαὶ οὐ μὴ συνῆτε, » χαὶ τὰ 
τούτοις ἐξῆς. Ἐπιτήρει δὲ τίνα τρόπον ὁ Ἰωάννης 
ἐπάγει λέγων" « Ταῦτα εἶπεν Ἡσαΐας, ὅτε εἶδε τὴν 
δόξαν αὐτοῦ, καὶ ἐλάλησε περὶ αὐτοῦ, νὡς τὸν Χριστὸν 


89 ]sa. vi, 1,3. ! ibid. 8-10. 


* Joan. zii, 37-4. 


completa est in eis prophetia Isaie, quz dicit: 
Vade, et dic populo huic, auditu audietis, «t non 
intelfigetis *, » et. qux» sequuntur. Attende vero 
quid sit quod Joannes adjungit, ubi ait: « Hsec 
dixit Isaias, quando vidit gloriam ejus, et locutus 
est de eo. » Quod sane non aliter accipien- 
dum est, ac si Christum Christique gloriam 
propheta in ea visione viderit , in qua ait 3 


* Matib. xii, 16-14. 


701 


EUSEBIHI CAESARIENSIS OPP..PARS Il. — APOLOGETICA. 


ὅδ « Vidi Dominum Sabaoth sedentem in solio 4 ἑωραχότος xat τὴν Χριστοῦ δόξαν τι 


excelso et sublimi, » et quz sequuntur. Quis autem 
non admiretur oraculum? cuim etiam nunc adeo 
evidenter intueri liceat Judaici populi adversus 
Christum incredulitatem? Nam olim quidem illum 
hominerh factum, miraculaque edentem apud se in- 
tuentes, animi atque intelligentiz oculis cernere 
non poterant, neque apud ipsos ullus erat anima 
intelligentis intuitus, quo perspicerent, quaenam es- 
set in mediis ipsis virtus, quz tanta et tam multa 
miracula efficeret. Quin etiam cum auribus verba 
vite zeternze percipere idonei redditi essent, et vo- 
cem divina sapientie audirent, auribus mentis non 
audiebant, ut $ic videlicet ipsimet prophetie ma- 
nifestum flnem imponerent. Adhuc autem cum di- 


κατὰ τὴν ὁπτασίαν, ἐν ἧ ἔφησεν « EU 
Σαδαὼθ καθήμενον ἐπὶ θρόνου ὑψηλοῦ 
γου, » καὶ τὰ ἑξῆς. Τίς δ᾽ οὐχ ἂν ὲ 
πρόῤῥησιν, ἐναργῶς οὕτως εἰσέτι νῦν 
περιτομῆς τὴν εἰς Χριστὸν ἀπιστίαν ; 
γὰρ ἐνανθρωποῦντα χαὶ παραδοξοποιο 
ὁρῶντες αὐτὸν, ὀφθαλμοῖς ψυχῆς xat ὃ 
ety οὐχ ἐθεῶντο, οὐδέ τις ἣν ἐν αὐτοῖ; 
pisc ὅρασις, εἰς τὸ συνιέναι τίς πὸ 
τοσαῦτα χαὶ τηλιχαῦτα θαυματουργο 
δύναμις. ᾿Αλλὰ καὶ αὐταῖς ἀχοαῖς (fu 
γίου δέξασθαι χατηξιωμένοι, xat φωνῆς 
ἀχροώμενοι, ὠσὶ διανοίας οὐχ fixovo 
τέλος ἐπαγαγεῖν αὐτοὺς τῇ προφητείᾳ. 


vinam Christi virtutem, per quam omne genus ho- B δὲ τὴν ἔνθεον τοῦ Χριστοῦ δύναμιν, δι 


minum patriis superstitionibus liberatum, suz ip- 
sius religioni subjecit, tam clare inicantem inspi- 
ciant, nequaquam vi mentis attendunt , neque 
animadvertunt, quemadmodum, quod neque a Mose 
neque a posterioribus Mose prophetis in solis ipsis 
obtineri potuit, hoc est ne simulacris addiceren- 
tur, neque multorum deorum superstitioni adhzre- 
rent, ipsum hoc in cunctis gentibus divina Salva- 
toris nostri virtus, ut constitueretur, effecerit. 
Deinde prophetica de illo testimonia assidue versan- 
tes, auditu quidem audiunt, sed non intelligunt, 
utpote cum etiam nunc prophetia, quz? nunc in 
manibus est, contra ipsos revera compleatur. 
A Zacharia. — Quemadmodum super. pullo. sedens 
Hierosolyma ingressurus oraculo dicatur. 

« Gaude vehementer, tilia Sion; przdica, filia 
Jerusalem. Ecce Rex tuus venit tibi justus et sal- 
vos faciens : ipse mansuetus et impositus super 
jumentum et pullum adolescentem. Et perdet cur- 
rum ex Ephrem, et equum ex Jerusalem : et peri- 
bit arcus bellicus, et abundantia pacis ex gentibus. 
Et principatum obtinebit a mari usque ad mare, et 
a fluminibus per exporrectiones terre *. » Cum 
hzc post reditum de Babylone, novissimis prophe- 
tarum temporibus Zacharias cecinerit, 456 nullus 
post ejus prophetiae tempus rex apud Judzos fuisse 
memoratur, qualem hlh:c prophetia describit, nisi 
unus duntaxat Salvator ac Dominus noster Jesus, 


ἀνθρώπων ἀποστήσας τῆς πατρίου ὃ 
ὑπηγάγετο τῇ xav! αὐτὸν θεοσεθείᾳ, E 
ἐμφαινομένην ὁρῶντες, οὐδαμῶς toto 
vola, οὐδ᾽ ἐπιθάλλουσιν, ὅπως τὸ μῆτε 
τοῖς μετὰ Μωῦσέα προφήταις ἐπὶ μόνι 
ορθωθὲν, τοῦτο δὴ τὸ μὴ εἰδωλολατᾳῃ 
πολυθέῳ προσέχειν πλάνῃ, τοῦτ᾽ ἐπὶ 
ἡ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἔνθεος ἀρετὴ συνε 
δὲ ταῖς προφητιχαὶς ἐντυγχάνοντες πε 
τυρίαις, ἀχοῇ μὲν ἀχούονσιν, ἀλλ᾽ οὐ c 
πληρουμένης εἰσέτι xat νῦν xa^ αὐτῶ 
προφητείας. 


Ἀπὸ τοῦ Ζαχαρίου. --- Ὡς ἐπὶ πῶλι 
ἐλάσειν εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα προς 
« Χαΐρε σφόδρα, θύγατερ Σιὼν, χήρ 
Ἱερουσαλήμ" ἰδοὺ ὁ βασιλεύς σου E, 
xatoc χαὶ σώζων, αὐτὸς πραῦς, xal E 
ὑποζύγιον χαὶ πῶλον νέον. Καὶ ἐξολοθ͵ 
ἐξ Ἐφραεὶμ, xal ἵππον ἐξ Ἱερουσαλ: 
θρευθήσεται τόξον πολεμιχὸν, xa πλῃ 
ἐθνῶν, xaX χατάρξει ἀπὸ θαλάσσης i 
xai ἀπὸ ποταμῶν εἰς διεχθολὰς γῆς. 
τὴν ἀπὸ Βαδυλῶνος ἐπάνοδον τοῦ Zo 
ὕστατα τῶν προφητῶν θεσπίσαντος, οὐ 
τῆς προφητείας χρόνους βασιλεὺς T 
γεγονὼς ἱστορεῖται, οἷον ἡ προφητεία 
μὴ μόνος ὁ Σωτὴρ xaX Κύριος ἡμῶν "] 


Christus Dei, cujus tempore hoc quoque vaticinium ἢ τοῦ Θεοῦ, xa0' ὅν xal αὕτη τέλους 


suum finem est consecutum, cum ad suos discipu- 
los verba illa dixit : « Ite in vicum qui contra vos 
est, et invenietis asinam et pullum alligatum. Sol- 
vite illum et adducite : et si quis vobis dixerit, 
quid facitis? dicite illi : Dominus his indiget. Et 
abeuntes illi fecerunt ut przceperat illis Jesus *. » 
EL ea quidem quz vel ad oraculum, vel ad oraculi 
eventum pertinent, in bunc modum se habent. Sed 
quid tandem sibi vult hzc illius in asino vectatio, 
nisi humilem illius et obscurum significare adven- 
tum, cujus tempore primum ipsius accessum pere- 
git? nam est alter item gloriosus, de quo Daniel 


πρόῤῥησις, ὅτε τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς 
πών ε Πορευθέντες εἰς τὴν ἀπέναντι 
σετε ὄνον χαὶ πῶλον δεδεμένον. Λύσαν 
qc7:* xaX ἐάν τις ὑμῖν εἴπη" Τί πι 
αὐτῷ - Ὁ Κύριος αὐτῶν χρείαν ἔχει. K 
ἐχεῖνοι ἐποίησαν xat ἃ προσέταξεν αὖ 
οὖν τῆς προῤῥήσεως xal τὰ τοῦ cm 
τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον. Τί δὲ ἄρα £607. 
ἡ ἐπὶ ὄνῳ ὄχησις αὐτοῦ ἀλλ᾽ ἣ τὴν 
ἄδοξον αὑτοῦ παρουσίαν, xa0' ἣν ἃ 
πρώτην ἄφιξιν; οὔσης γὰρ χαὶ δευτέραι 
ἧς καὶ Δανιὴλ γυμνότερον ἐχχαλύπτα 


* Zachar. ix, 9, 10. " Mattb, χχι, 8, $, 6 ; Marc. xi, 1-6 ; Luc. xi«, 50-54. 


ii 


EUSEDII CIESARIENSIS OPP. PARS ll. — APOLOGETICA. 


1:4 


adventus, sicut in prophetia dictum fuerat, divina A τῆς ἐπουρανίου Σιὼν, ἣ καὶ τῆς προτέρας συναγω- 


et ineffabili virtute delevit. Proinde collectam de 
gentibus Ecclesiam oraculum evangelice instruit ac 
monet, non ut simpliciter gaudeat, sed ut. vehe- 
menter gaudeat, quippe quod illan) ad id faciendum 
exhortetur propter Dei Verbi ad ipsam adventum, 
quam 'tem colestis Sion, aut eliam prioris con- 
gregationis filiam vocat, propterea quod nos omnes 
qui ex gentibus profecti in Christum Dei credidi- 
mus, Christi apostolorumque ejus proles et (ilii su- 
mus, utpote qui de Judaorum congregatione tan- 
quam de motre orti simus : nam etiam quod se- 
quitur, in Salvatoris nostri adventu completum esse 
coustat. Quis enim ignorat ejusmodi pacem ex 
gentibus post adventus illiustempora exstitisse, cu- 
jusmodi nunquam antea fuisset? neque enim ut 
prius, sic nunccivitales a civitatibus oppugnantur, 
neque gentes cum gentibus colliduntur, neque vero 
ut priscis temporibus , sic nostris vita hominum 
inquieta instabilisqueest, 456 quippe cum neque 
Athenienses contra Lacedaemonios ferantur, neque 
Syri adversus Phonicas, neque Arabes in Palzsti- 
nos, neque ilem /Eygyptii adversus finitimos mili- 
tiam exerceant. Sed ex illo in hunc usque diem, 
Deo favente, in unum omnia coivere, et revera, sic- 
ut in prophetia dictum fuerat, abundantia pac s 
ex gentibus prodiit, et unus Jesus, et ab ipso de- 
nuntiatum evangelicz doctrinz verbum, principa- 
tum, a mari usque ad mare, hoc est ab oriente 
sole usque ad occidentem, et a fluminibus ad expor- 
rectiones terra, sicul ea significaverant, que apud 
prophetam predicta sunt, accepit; quz sane Aquila 
quoque in bunc modum interpretatus est : « Et lo- 
quetur pacem in gentibus, et potestas ejus a mari 
usque ad mare, et a fluminibus usque ad fines terra.» 
Tu vero hxc comparato cum illis qua in psalmo con- 
tinentur, qui inscriptus estin Salomonem,qua videli- 
cet de filio regis ex semine Salomonis oriundo di- 
cuntur; de quo is psalmus iia loquitur : « ELdomina- 
bitur à mari usque ad mare, ct a fluminibus usque 
ad (ines orbis terrze". ν Porro idem hic psalmus eam 
item quz hic significatur, pacem, sic futuram descri- 
bit : « Orietur in diebus ejus justitia et abundantia 
pacis *. » [saias quoque eum his ipsis concordat, 


γῆς ἀποχαλεῖ, διὰ τὸ πάντας ἡμᾶς τοὺς ἐξ ἐθνῶν εἰς 
τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ πεπιστευχότας γεννήματα 
εἶναι χαὶ τέχνα Χριστοῦ καὶ τῶν ἀποστόλω" αὑτοῦ, 
οἷα ix μητρὸς τῆς τῶν Ἰουδαίων συναγωγῖίς προελ- 
θόντας. Καὶ τὸ ἑξῆς δὲ ἐπληροῦτο ἐπὶ τῇ τοῦ Σω- 
τῆρος ἡμῶν παρουσίᾳ. Eiphvr γοῦν ἐξ ἐθνῶν γέγονεν 
ἀπὸ τῶν χρόνων τῆς ἀφίξεως αὐτοῦ, οἵα οὐδεπώποτε 
οὐχ ἔτι γοῦν πόλεις πόλεσιν, ὡς τὸ πρὶν, πολεμοῦσιν, 
οὐδὲ ἔθνη ἔθνεσι συῤῥάσσουσιν, οὐδ᾽, ὡς τὸ παλα:ὸν͵ 
ὁ τῶν ἀνθρώπων βίος ἀχαταστατεῖ, οὐδ᾽ ᾿Αθηγαῖοι 
μὲν Λαχεδαιμονίοις ἐπιστρατεύονται, Σύροι δὲ Φοί- 
νιξιν, "Apáftot δὲ Παλαιστένοις, χαὶ Αἰγύπτιοι τοῖς 
πλησιοχώροις. Ἥνωται δὲ ἐξ Exsivou σὺν Θεῷ τὰ 
πάντα, καὶ ἀληθῶς πλῆθος εἰρήνης ἐξ ive ἐξ 


B ἐχείνου xa εἰς δεῦρο γέγονεν, ἀχολούθως τῇ προφε- 


τείᾳ. Μόνος; δὲ Ἰησοῦς, xai ὁ δι᾽ αὐτοῦ χηρυχϑεὶς τῆς 
εὐαγγελιχῆς διδασχαλίας λόγος ἦρξεν ἀπὸ τῆς θαλά“- 
σης ἕως θαλάσσης, ἀπὸ τῆς ἕω εἷς τὸν κατεϊυδμενον 
ἥλιον, καὶ ἀπὸ ποταμῶν εἰς τὰς διεκδολὰς τῆς τῇς, 
ἀκολούθως τοῖς ἐν τῷ προφήτῃ προλελεγμένοις. περ 
xal ὁ ᾿Αχύλας ὧδέ πως ἡρμήνευσεν εἰπών" « Kavia- 
λήσει εἰρήνην ἐν τοῖς ἔθνεσι, xai fj ἐξουσία αὐτοῦ 
ἀπὸ θαλάσσης ἕως θαλάσσης, καὶ ἀπὸ τοταπῶν 
ἕως περάτων τῆς γῆς. » Ταῦτα δὲ τοῖς ἐν τῷ dapi 
σύγχρινον τῷ ἐπιγεγραμμένῳ εἰς Σολομῶν: τερὶ 
τοῦ υἱοῦ τοῦ βασιλέως, δηλαδὴ τοῦ ἐχ στέριατος 
Σολομῶνος προελευσομένου;, λεγομένοις, περὶ οὗ 
φησὶν ὁ ψαλμός « Καὶ χαταχυριεύσει ἀπὸ 6nd 
σὴς ἕως θαλάσσης, xa ἀπὸ ποταμῶν ἕως τερὸ 
των τῆς οἰχουμένης.» Σημαίνει δὲ καὶ τὴν ἐνταῦϊε 
δηλουμένην εἰρήνην ὁ αὐτὸς ψαλμὸς φάσχων " cw 
τελεῖ ἐν ταῖς ἡμέραις αὑτοῦ διχαιοσύνη,, xat xiii 
εἰρήνης. » Καὶ Ἡσαῖας δὲ τούτοις συντρέχει & ὧν 
φησι" « Καὶ συγχόψουσι μαχαίρας αὐτῶν εἰς ipe 
102, καὶ τὰς ζιδύνας αὐτῶν εἰς δρέπανα. Κεὶ οὐ 
λήψεται ἔτι ἔθνος ἐπ᾽ ἔθνος μάχαιραν, xat οὐ μὴ 
μάθωσιν ἔτι πολεμεῖν. » Εὕὔροις δ᾽ ἂν xol Μιχείεν 
τούτοις συνάδοντα, xal ἄλλους πλείους τῶν τροξῇ» 
τῶν. Ἐπιστήσας δὲ, ὡς ἔφην, τοῖς χρόνοις, ὀυνέσῃ 

συνιδεῖν, ὡς ἀπὸ τῶν Αὐγούστου χρόνων, xt τῆς 

xa7 αὐτὸν ἐπιλαμψάσης τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐκιφε- 

νείας, τῆς Ῥωμαίων μοναρχίας ἐπικρατησέσης. εἰ 

πάλαι τῶν ἐθνῶν διελύθησαν διαστάσεις xol πολυεβ 


eum ait : « Et conflabunt gladios suos in vomere, p χίαι, xoi τόνδε ἐξ ἐχείγου τρόπον τέλους fpiro 


ct lanceolas suas in faices. Et non sumet amplius 
gens in gentem gladium, et non discent ultra bel- 
lum gerere *. » Ceterum Michzam quoque inve- 
nies iisdem consentanea dicentem, itemque alios 
ex prophetis multos. Si vero diligenter, ut alias 


τυγχάνειν τὰ τῆς προφητευνομένης εἰρήνης. ᾿Αλλὰ 
νῦν μὲν τέως ἤρξατο, ἔσται δὲ ὅτε πληρέστατα ἡ 
προφητεία συμπερασθήσεται, ἐπὰν τὸ πλήρωμα τῶν 
ἐθνῶν εἰσέλθῃ τὸ πρὸς τοῦ ἱεροῦ ᾿Αποστόλον διδηλε» 
μένον. 


dixi, tempora observaveris, facile intueri poteris, quemadmodum ab Augusti temporibus, et a 8: 
vatoris nostri adventu, qui per ea. tempora emicuit, cum ad unum redactum Romanorum imperii 
omnia obtinuisset , veteres gentium  diíferentiz, et multiplices principatus aboliti sunt, atqne er illo 
in hunc modum, qua ad pacem pertinerent, quam prophete przdixerant, ea finem suum contingere 
ceperint. Ceterum hactenus quidem ccepit, tempus autem veniet, cum plenissime prophetia .com- 
plebitur, ubi gentium. plenitudo ingressa illud fuerit, quod a sancto Apostolo dictum est **. 


' Psal. .xx1, 8. * ibid. T. * Iga. n, &. 


** Rom. xi, 3, 


718 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. IX. *14 


'AxÓ tov ψαλμοῦ pt. — Ilepi Ὡς ἀνγὰ τῷ vio A 459 A psalmo cxvii. --- De acclamatione, 1} 02-- 
Aa616 φωνήματος 


; ὅπι 


« Λίθον ὃν ἀπεδοχίμασαν οἱ οἰχοδομοῦντες, οὗτος 
ἐγενήθη εἰς χεφαλὴν γωνίας. Παρὰ ἸΚυρίου ἐγένετο 
αὕτη, xal ἔστι θαυμαστὴ ἐν ὀφθαλμοῖς ἡμῶν. Αὕτη 
ἡ ἡμέρα ἂν ἐποίησεν ὁ Κύριος, ἀγαλλιασώμεθα xat 
εὐφρανθῶμεν ἐν αὐτῇ. Ὧ Κύριε, σῶσον δὴ, ὦ 
Κύριε, εὐόδωσον δή. Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν 
ὀνόματι Κυρίου. Θεὸς Κύριος xaX ἐπέφανεν ἡμῖν. » 
Τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰσελθόντος ποτὲ 
εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα, ὅτε χατὰ τὴν πρὸ ταύτης προ- 
φητείαν ὀχούμενος ὄνῳ τὴν ἐν τῷ Ζαχαρίᾳ πρόῤῥη- 
σιν ἐπλήρου, χατὰ τὸν θεῖον εὐαγγελιστὴν, οἱ ὄχλοι 
προάγοντες αὑτὸν χαὶ ἀχολουθοῦντες ἐπευφέμουν λέ- 
γόντες * € Ὡς ἀννὰ τῷ υἱῷ Δαδίδ. Εὐλογημένος ὁ 
ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου, ὡς ἀννὰ ἐν τοῖς ὑψί- 
στοις. Ὅτε χαὶ εἰσελθόντος αὐτοῦ εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα 
ἐσείσθη πᾶσα dj πόλις λεγόντων * Τίς ἔστιν οὗτος ; Οἱ 
δὲ ὄχλοι ἔλεγον Οὗτός ἐστιν ὁ προφήτης Ἰησοῦς, ὁ 
ἀπὸ Ναξαρὲθ τῆς Γαλιλαίας. ν Ἐπεὶ τοίνυν ἐχ τοῦ 
προχειμένου ψαλμοῦ εἴρηται, τὸ, Ὡς ἀννὰ, ὅπερ 
ἐρμηνευθὲν δηλοῖ, Σῶσον δὴ, τὸ δὲ Ἑδραϊχὸν, "Avv 
᾿Αδωναὶ ὡς ἀννὰ, περιέχει. ᾿Αλλὰ χαὶ τὸ, « Εὐλογη- 
μένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου, » ἐπειδή περ 
χαὶ αὐτὸ ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ ψαλμοῦ μετείληπται, ταῦτα 
b σαφῶς ἐπὶ τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ ἀνενήνεχται" 
εἰχότως εἰς αὐτὸν xai τὰ λοιπὰ τῆς προῤῥήσεως 
ἐξειλήφαμεν. Οὗτος γὰρ ὧν τυγχάνει εὐλογημένος, ὃ 
χαὶ δι᾽ ἑτέρου προφῆτον ὠνομασμένος ὁ ἐρχόμενος, 
τοῦ φήπαντος᾽" « Ἔτι μιχρὸν, χαὶ ὁ ἐρχόμενος ἥξει, 
χαὶ o) μὴ χρονίσῃ, » ὅς xaX ἐλήλυθεν ἐν ὀνόματι 
Κυρίου τοῦ Θεοῦ, xat Πατρὸς ἑαυτοῦ. Αὐτὸς δ᾽ ἂν εἴη 
xal « Θεὸς Κύριος ὁ ἐπιφανεὶς ἡμῖν. » Ἐν ὀνόματι 
γοῦν τοῦ Πατρὸς αὑτοῦ ὁμολογεῖ ἐληλυθέναι λέγων 
πρὸς τοὺς Ἰουδαίους * « Ἐγὼ ἐλήλυθα ἐν τῷ ὀνό- 
ματι τοῦ Πατρός μου, xai οὐ λαμδάνετέ με" ἄλλος 
ἐὰν ἔλθῃ ἐν τῷ ὀνόματι τῷ ἰδίῳ, ἐχεῖνον λήψεσθε. » 
Αὐτὸς δὴ οὖν ὁ ἐπιφανεὶς ἡμῖν Θεὸς Κύριος, ὁ εὖλο- 
γημένος, ὁ ἐλθὼν ἐν ὀνόματι Κυρίον, αὐτὸς ἣν χαὶ ὁ 
λίθος, ὃν ἀπεδοχίμασαν οἱ πάλαι πρότερον τὸν ἐχ 
περιτομῖῦς λαὸν διὰ τῆς Μωσαϊχῆς διδασχαλίας οἶχο- 
δομοῦντες, ὃς χαὶ ἀποδοχιμασθεὶς ὑπ᾽ αὐτῶν, εἰς χε- 
φαλὴν ἑτέρας γωνίας τῆς ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλησίας χατ- 
ἐστη. fj» ὡς μὴ τοῖς πᾶσιν ὁρωμένην, μόνοις δὲ τοῖς 


anna filio David. 


« Lapidem quem reprobaverunt zdiflicantes, hic 
factus est in caput anguli. A Domino factum est istud, 
et est mirabile in oculis nostris. Hzc dies quam 
fecit Dominus, exsultemus et lzttemur in ea. O Do- 
mine , salvum fac jam nunc; o Domine, da pro- 
fectum jam nunc. Benedictus qui venit in nomine 
Domini : [ Benediximus vobis de domo Domini : ] 
Deus Dominus,et illuxit nobis ᾽ν. » Salvatore no- 
stro Jesu Christo ingresso quondam in urbem Hie- 
rosolyma, quo tempore, sicut prophetia, quam pro- 
xime ante hanc exposuimus, continet, dum asello 
insidens vehitur, fidem huic rei faciente evange- 
lista, vaticinium quod est apud Zachariam com- 
plevit, turbe qux przibant et qux sequebantur, 
acclamabant benedicentes : « Hosanna filio David. 
Benedictus qui venit in nomine Domini, hosanna 
in altissimis. Quo etiam tempore cum intrasset 
Hierosolymam, commota est universa civitas, di- 
cens : Quis est hic? Turbx autem dicebant 
est propbela Jesus a Nazareth Galilez ν᾽. » Quo- 
niam igitur ex proximo psalmo dictum est iliud, 
hosanna, quod si interpreteris, significat, salvum 
fac jam nunc, et Hebraicus contextus, Anna Ado- 
nai hosanna, habet, necnon illud : « Benedictus 
qui venit in nomine Domini, » ipzum quoque ab 
eodem psalmo est acceptum, et hac ipsa plane ad 
Christum Deum referri constat : merito ad eum- 
dem reliqua quoque ejusdem vaticinii hoc in loco 
retulimus. Hic enim est ille benedictzs, qui ab 
alio proplieta veniens est nominatus , ubi sic ait : 
« Adbuc modicum, et veniens veniet et non tar- 
dabit !*, » qui item venit in nomine Dei et Patris 
sui. Idem vero fuerit etiam « Deus Dominus qui 
illuxit nobis. » Itaque in nomine Patris sui confi- 
tetur se venisse ad Judzos, dicens : « Ego veni in 
nomine Patris mei, et non accipitis me. Alius cum 
venerit in nomine proprio, illum accipietis '*. » 
Hic ipse igitur, qui illuxit nobis Deus Dominus Le- 
nedictus, qui venit in nomine Domini, lapis ilie 
fuit, quem reprobaverunt, qui quondam antea popu- 
lum circumcisione signatum, A460 per Mosaicam 
doctrinam zdificabant : qui item ab illis reprobatus 


προφητικοῖς ὀφθαλμοῖς, θαυμαστὴν slval φησιν ὁ p in capite alterius anguli, collecta utique de genti- 


λόγος φάσχων * « Καὶ ἔστι θαυμαστὴ ἐν ὀφθαλμοῖς 
ἡμῶν. » Τὴν ὃξ ἐπιφάνειαν αὐτοῦ πάλιν ἡμέραν ὀνο- 
páset, ἂν ἐποίησεν ὁ Κύριος, ἐπεὶ xat φῶς Tv αὐτὸς 
τὸ ἀληθινὸν, xai ἥλιος διχαιοσύνης, xaX ἡμέρα τοῦ 
Θεοῦ, ἐν fj γένοιτο xat ἡμᾶς εἰπεῖν * «Αὕτη ἡ ἡμέρα 
ἣν ἐποίντεν ὁ Κύριος, ἀγαλλιασώμεθα καὶ εὑφραν- 
θῶμεν ἐν αὐτῇ.» Καὶ τούτων δὲ τοῦτον συντετμημένων 
«bv τρόπον, χαιρὸς xal ἐπὶ τὰς περὶ τοῦ πάθους 
αὐτοῦ μεταδῆναι προφητείας. 


bus Ecclesie, est constitutus, quan sane Ecclesiam, 
non ut eam quz ab omnibus, sed ut eam quz ab 
unis propheticis oculis cernatur, adinirabilem esse, 
ait oraculum, ubi sic ait : « Et est mirabilein oculis 
nostris. » Adventurn vero ejus, rursus diem nomi- 
nat, quam fecit Dominus, quandoquidem ipse 
etiam lux fuit vera, et sol justitiz, et dies Dei , iu 
qua utinam nobis quoque dicere liceat : « Hzec dies 
quam fecit Dominus , exsultemus et lztemur ih 


ea. » Ceterum. cum bac a nobis in hunc. modum breviter comprehensa sint, tempus jam fuerit , ad 
eas quz de passione illius loquuntur, prophetias, transire. 


49 Psal. cxvni, 22-96. !* Matth. xxi, 9-11. 


PaATBoL. ἀκ. XXII. 


!* Habac. n, 5 


*5 Joan. v, 43$. 


25 


: Hic ^ 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Il, — APOLOGETICA. 716 


- — - ο-β--- —  — — — 


EY ZEBIOY 


TOY IIAMOIAOY 


EYATT'EAIKHX AIIOAETZEOX 


BIBAION AEKATON. 


EUSEBII PAMPHILI 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE 
LIBER DECIMUS. 








1 HEC INSUNT IN DECIMO LIBRO A ΤΑΔΕ ENEZTIN EN ΤΩ AEKATQ ZYTTPAN- 


VANGELICJAE ΡῈ SALVATORE NOSTRO 
DEMONSTRATIONIS. 


De Juda proditore, et [utura cum eo adversus Chri- 
stum conspiratione , ex subnotatis divine Scriptu- 
re locis. 


1. A psalmo x1. 
9. A psalmo τιν. 
9. A psalmo cvi. 
4. A Zacharia. 

5. A Jeremia. 


De iis qua sub illius passionis tempus evenere. 


6. Ab Amos. 

7. A Zacharia. 

8. A psalmo xxi. 

PROOEMIUM. 

Post exposita oracula de illius Dei ad homines 
&ccessu, qui antea nuntiabatur venturus, invitat 
jam nunc tempus nos, ut de iis disseramus, quz 
consideranda sunt in ejusdem de vita humana 
discessu, videamusque diligenter, qua rursus ea 
forent, quz illi ab initio et a propheticis usque 
temporibus eventura 469  cancrentur, ac primum 
ea putamus esse tractanda, quz ad illos pertinent, 
qui illi mortem ac cedem machinati sunt, qux sane 
mon parvam rerum hoc loco propositarum sibi vin- 
dicant partem : sed antequam ad id veniamus, ea 
nobis firmiter tenenda sunt, qux» plerumque dixi- 
mus de dispensatione, qua ommnes illius rationes 
complexa est, in qua illud considerari solet, quod 


MATI ΤῊΣ HEPI TOY ΣΩΤΗ͂ΡΟΣ HMÜN 
ΕΥ̓ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ AIIOAEIZEQZ. 


Περὶ τοῦ Ἰούδα τοῦ zpoóótov , xal τῆς cir ab- 
τῷ κατὰ τοῦ Χριστοῦ γεγησομένης συσκενῆς, 
éx τῶν ὑποσεσημειωμένων Γραζῶν. 

α'. Ἀπὸ τοῦ ψαϊμοῦ μ'. 

D. Ἀπὸ τοῦ ναλμοῦ và. 

L ᾿Απὸ τοῦ vy'aAyov pn. 

. ᾿Απὸ tov Ζαχαρίου. 
€. ᾿Απὸ τοῦ Ἱερεμίου. 

Περὶ τῶν ἀμφὶ τὸν καιρὸν τοῦ πάθους αὐτοῦ 
συμδεθηκότων. 

ς΄. ᾿Απὸ τοῦ ᾿Αμώς. 

C. ᾿Απὸ τοῦ Zaxapiov. 

η΄. ᾿Απὸ τοῦ Ψψαιμοῦ καὶ. 

IIPOOIMION. 

Μετὰ τὰς ἀποδεδομένας προῤῥήσεις περὶ τῆς εἰς 
ἀνθρώπους ἀφίξεως τοῦ προχηρυττομένου θεοῦ xal 
δὴ χαιρὸς χαὶ τὰ περὶ τὴν ἀπαλλαγὴν τοῦ ἐξ ἀνθρώ» 
πων αὐτοῦ βίου διεξελθεῖν, συνιδεῖν τε αὖϑις οἷα συμ" 
Οήσεσθαι περὶ αὐτῶν ἄνωθεν ix τῶν προφητιχῶν 
ἐθεσπίζετο χρόνων. Πρῶτα δὲ διελεύσομαι τὰ fa 
τῶν τὸν θάνατον αὐτῷ συσχευωρησαμένων, μέρος οὖ 
μικρὸν τυγχάνοντα τῆς προχειμέντς προτάσεως. Tip 
δέ γε τοῦ λόγου τὰ πολλάχις ἡμῖν εἰρημένα περὶ τῆς 
xaz' αὐτὸν οἰχονομίας τηρητέον, ὅτι δὴ τὰ μὲν xri 
τὴν θεότητα αὐτοῦ, τὰ δὲ χατὰ τὴν ἐνανθρώπηδε 
ἐπινοεῖται. Πὴ μὲν γὰρ εἰσάγεται Λόγος ὧν Θεοῦ, x 
Θεοῦ δύναμις, xal Θεοῦ σοφία " μεγάλης τε βουλῆς ἄγ’ 
γέλος, μέγας τε xal αἰώνιος ἀρχιερεὺς, ὑπὲρ τῆς τῶν 


alia sunt qux ad ejusdem divinitatem, alia qux ad C γεννητῶν ἁπάντων οὐσιώσεώς τε xai σωτηρίας tpei- 


assumptam humanitatem pertinent. Alias enim in- 
duci solet tanquam et Dei Verbum, et Dei virtus,et 
Dei sapientia : item magni consilii Angelus, ma- 
gnusque et zternus Pontifex, qui ut omnia quzecun- 
que genita sunt οἱ sint id quod sunt, et in eo con- 


μένος, xa ἱλεούμενος τὸν Πατέρα - πὴ δὲ ὁ ᾿Αμνὸς 
τοῦ θεοῦ, ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ χόσμονυ, xd 
πρόθατον ἐπὶ σφαγὴν ἀγόμενον. Τοῦτο δὲ fy τὸ ἀν- 
θρώπειον σχῆνος, ὃ δίχην ἀμνοῦ xal προθάτου ix 
τῆς ἡμετέρας ἀγέλης, οἷά τις ἀρχιερεὺς, ἀναλα(ὼν, 


217 


DEMONSTRATION!S EVANGELICJE LIB. X. 


718 


καὶ τὴν ἀπαρχὴν τοῦ τῶν ἀνθρώπων γένους χαλλι- A serventur, dum sacro munere fungitur, patrem 


ἐρησάμενος, προσηγάγετο τῷ Πατρὶ, 6: οὗ xai τῇ 
τῶν ἀνθρώπων ὡμίλησε φύσει, οὐχ ἄλλως δυναμένῃ 
Λόγου Θεοῦ χαὶ δυνάμεως ἀσωμάτου χαὶ νοερᾶς ἔπη- 
χόῳ γενέσθαι, οὐδέ τε μεῖζον σαρχῶν xal σωμάτων 
δι᾽ ὀφθαλμῶν σαρχὸς ἐπινοήσαι. Ὅσα τοίνυν ἐπὶ τὸ 
ταπεινότερον δόξειεν ἐν τοῖς προχειμένοις περὶ αὐτοῦ 
λέγεσθαι, ταῦτα τὸν ᾿Αμνὸν ὁρᾷν τοῦ Θεοῦ, τὸν αἴροντα 
τὴ» ἁμαρτίαν τοῦ χόσμου, χαὶ τὸ σχῆνος τὸ ἀνθρώ- 
«5:09 ὑποδάλλει νοεῖν. ᾿Αμνὸς μὲν γὰρ Tv αἴρων 
τὴν ἁμαρτίαν τοῦ χόσμου, χατὰ τὸν Ββαπτιστὴν Ἰωάν- 
νὴν τὸν λέγοντα " « Ἰδὲ ὁ ᾿Αμνὸς τοὺ Θεοῦ, ὁ αἴρων 
τὴν ἀμαρτίαν τοῦ χόσμου" » ἀμνὸς δὲ ἦν xal ὁ ἐπὶ 
σφαγὴν ἀγόμενος, χατὰ τὸ παρὰ τῷ 'Hoata λόγιον 
φάσςπχον" « Ὡς πρόθατον ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη, xal ὡς 
ἀμνὸς ἐναντίον τοῦ χείροντος ἄφωνος. » Περὶ τοῦ 
αὐτοῦ δὲ ὡς περὶ ἀμνοῦ ἐλέγετο xal τὸ, « 'Amb τῶν 
ἁμαρτιῶν τοῦ λαοῦ μου ἤχθη εἰς θάνατον " » ἔδει γὰρ 
τὸν ᾿Αμνὸν τοῦ Θεοῦ τὸν ὑπὸ τοῦ μεγάλου ἀρχιερέως 
ἀναλτ τ θέντα ὑπὲρ τῶν λοιπῶν συγγενῶν ἀμνῶν, xal 
ὑπὲὶρ πάτης τῆς ἀνθρωπίνης ἀγέλης θυσίαν τῷ Θεῷ 
mp^sagÜrva:. « Ἐπειδὴ γὰρ δι᾽ ἀνθρώπου ὁ θά- 
yazo; xai δι ἀνθρώπου ἡ ἀνάστασις ἡ Ex νεχρῶν, » 
φησὶν ὁ ᾿Απόπτολος - xaX ε ὥσπερ δι᾽ ἑνὸς παραπτώ- 
μᾶτος εἰς πάντας ἀνθρώπους εἰς χατάχριμα, οὕτω 
χαὶ δι᾽ ἑνὸς διχαιώματος εἰς πάντας ἀνθρώπους εἰς 
διχαίωσιν ξζωῆτ᾽ » ἔνθεν χαὶ αὑτὸς τοὺς μὲν ἑαντοῦ 
μαῦττὰας ζωὴν χαὶ φῶς χαὶ ᾿ἀλήθειαν ἑαυτὸν εἶναι, 
χαὶ τὰς λοιπὰ: ἐπινοίας τῆς χατ᾽ αὐτὸν θεολογίας 
ἐπαίοευς, τοῖς δὲ ἁμυύτοις τῶν χατ᾽ αὐτὸν ἀποῤῥήτων 
ἔλεγε" «Τί με ξυητεῖτε ἀποχτεῖναι ἄνθρωπον, ὃς τὸν 
ἀλήθειαν ὑμῖν λελάληχα;» "Ὥσπερ οὖν τὰ τῆς θεολο- 
γίας ἰδιώματα ἐν τοῖς ἔμπροσθεν ἀποδέδοται, τὸν 
ὅμοιον C» τρόπον χἀνταῦθα τοῦ ἀμνοὺῦ τὰ ἀνθρω- 
ποπαθὴ παραστήσεται, τῶν πρὸ τοῦ πάθους αὐτοῦ 
μέτων ὄντων, ὁμοῦ τε ἄμφω, τά τε χατὰ τὸν Θεὸν 
χαὶ τὰ χατὰ τὸν ἄνθρωπον αὐτοῦ περιειληφότων. 
Τούτων χρησίμως ἡμῖν προτετηρημένων, ἤδη xaX 
κῶν λογίων αὐτῶν ἐφαψώμεθα, περὶ τῆς Ἰούδα τοῦ 
προδότου, χαὶ τῶν σὺν αὐτῷ χατὰ τοῦ Χριστοῦ γενο- 
μένης συσχευῆς, περί τε τῶν ἀμφὶ τὸν χαιρὸν τοῦ 
πάθους αὐτοῦ συμδεθηχότων. 


suum exorat. Alias autem tanquam et Agnus Dei, 
qui tollat peccata mundi, et ovis αυ ad cedem 
ducatur. Hoc autem fuit ipsum humanum corpus, 
quod ille instar agni atque ovis, cum de nostro 
grege vcluti Pontifex assumpsisset, primitiis hu- 
mani generis fauste feliciterque operatus, Patri 
munus attulit, per quod etiam cum humana natura 
commercium habuit, quz alioqui neque Dei Ver- 
bum, neque vim incozpoream aque intelligentem 
exaudire aut. percipere potuisset, neque quidquam 
supra carnem aut corpus per oculos corporis in- 
tueri. Quzecunque igitur de illo in liis quze nunc 
tractamus, humilius abjectiusque dici videbuntur, 
ea spectare Agnum Dei, qui tollit peccatum mundi, 
corpusque illud humanum, meminisse oportebit. 
Agnus ille quidem fuit, tollens peccatum m"ndi, ut 
Baptista Joannes dicebat : « Ecce, inquit, Agnus 
Dei, qui tollit peccatum mundi !*5; » agnus item, ad 
cedem ductus, ut est in lsaie prophetz oraculo, 
quod ita ait : « Tanquam ovis ad czdem ductus 
est, et tanquam agnus coram tondente obmu- 
tuit !*. » De codem vero tanquam de agno etiam 
illud dictum est : « Ex peccatis populi mei ductus 
est ed mortem !* : » oportebat enim Agnum Dei, 
qui a maximo Pontifice assumptus fuerat, pro re- 
liquis cognatis agnis, et pro omni humano grege, 
Deo victimam afferri. Nam « quoniam per homi- 
nem mors, per hominem etiam resurrectio a nor- 
tuis 17, » inquit Apostolus, et « sicut per unius de- 
lictum in omnes homines in condemnationem, sic 
per unius justitiam, in omnes homines in justifica- 
tionem vite A » ex hoc ipse quoque suis quidem 
discipulis se et vitam, el lucem, et veritatem esse, 
et reliqua A463 omnia quse ex theologia de illo 
considerantur, ostendebat. Ad profanos autem, et 
arcanorum ipsius expertes dicebat : « Quid me 
quzritis interficere hominem, qui veritatem vobis 
locutus sum 33 » Quemadmodum igitur qua theolo- 
gie de illo propria sunt, in prioribus libris sunt 
exposita, ita in hoc quz ad agni humanas affectio 
nes, patibilemque naturam pertinent, tractabuntur : 


qua medi: cujusdam instar fuere, ad ea qua passionem illius antecesserunt, et utraque simul tum 
ea quz: ad Deum pertinent, tum ea quae ad hominem, qui ille erat, complexa sunt. Postquam igilur 
hzc anobis non inutiliter observata; retentaque sunt, jam tum ipsa etiam oracula aggredi tempus 
esse videtur, quz et Judam proditorem, cumque eo futuram adversus Christum conspirationem, et que 
illi sub ipsum passionis tempus eventura erant, significabant. 


'Azó ψωλμοῦ μ'. --- Περὶ Ἰούδα τοῦ προδότου, D Α psalmo xv. — De Juda proditore, et iis qui cum 


xal tor σὺν αὑτῷ τὴν xatà τοῦ Σωτῆρος 

ἡμῶν ἐπιδουζὴν συσκευασαμέγνωγν. 

« Μαχάριος ὁ συνιὼν ἐπὶ πτωχὸν xal πένητα, iv 
tj ἐρὰ πονηρᾷ ῥύσεται αὐτὸν ὁ Κύριος. Κύριος δια-- 
φυλάξαι αὐτὸν, xal ζήσαι αὐτὸν, χαὶ μαχαρίσαι αὑτὸν 


ἐν τῇ γῇ, xal μὴ παραδῷ αὐτὸν εἰς χεῖρας ἐχθρῶν. 


αὑτοῦ. Κύριος βοηθήσει αὐτῷ ἐπὶ χλίνης ὀδύνης ab- 
τοῦ, ὅλην τὴν χοίτην αὐτοῦ ἔστρεψας ἐν τῇ ἀῤῥωστίᾳ 
αὁτοῦ. Ἐγὼ εἶπα: Κύριε, ἐλέησόν με, ἴασαι τὴν 

** Joan. 1, 29. 16. ibid. 8. 
viu, 40. 


! 152. Lui, 7, 


eo insidias adversus Salvatorem nostrum con- 

etruxere. 

« Beatus qui intelligit super egenum et pauperem, 
in die mala liberabit eum Dominus. Dominus con- 
servet eum, et vivificet eum , et beatum faciat eum 
in terra, et non tradat eum in manus inimicorum 
ejus. Dominus opem feret illi super lectum doloris 
ejus, universum stratum ejus versasti in infirmitate 
ejus. Ego dixi : Domine, miserere mei, sana animain 


"[Cor xv, 21. '* Rom. v, 18. — '* Joan. 


19 


EUSEBII CAJESARIENSIS ΟΡΡ, PARS II. — APOLOGETICA. 


meam, quia peccavi tibi ; inimici mei dixerunt mala A ψυχὴν μου, ὅτι ἥμαρτόν σοι. Ol 


mihi : quando morietur, et peribit nomen ejus ? Et 
si ingrediebatur ut videret, vana loquebatur cor ejus, 
congregavit iniquitatem sibi, egrediebatur foras, et 
loquebatur in idipsum', adversum me susurrabant 
omnes inimici mei, adversum me cogitabant mala 
mihi, verbum iniquum constituetunt adversum me, 
nunquid qui dormit, non adjiciet ut resurgat ? et- 
enim homo pacis mez , in quo speravi, qui edebat 
panes meos, magnillcavit super me supplantatio- 
nem. Tu autem, Domine, miserere mei, et resuscita 
me, et retribuam eis ; in hoc cognovi quod voluisti 
me, quoniam A46 non gaudebit inimicus meus su- 
per me, meautem propter innocentiam suscepisti, et 
confürmasti me in conspectu tuo in zternum **. » 
Quoniam nonnulli suspicati sunt librum Psalmorum, 
hymnos tantum in Deum et carmina theologica con- 
tinere, presagia vero aut de rebus futuris prophe- 
tias non item, primum illud eritobservandum, quod 
innumerabilia sunt, qui: in illis futura canuntur, 
qua quidem longum esset in presentia colligere, 
sed satis fuerit ad hujusce propositi confirmationem, 
duobus nunc uti psalmis, qui ipsi quidem Asaph 
inscripti sunt, dicii vero ipsius David temporibus. 
Tunc enim cum Asaph unus esset ex iis viris san- 
ctis qui psalmos canebant, ut. scriptum est in libro 
qui Paralipomenon inscribitur, psalmos qui illi at- 
tribuuntur, divino afflatus Spiritu enuntiavit. Quid 
igitur hujuscemodi psalmi continent ? nimirum va- 
ticinia, quibus Judzeorum regis civitatis vastatio 
predicitur, que vastatio Judzis accidit anno circi- 
ter quingentesimo post ejusmodi vaticinium. Ergo 
psalmus septuagesimus tertius, qui intellectus Asaph 
inscribitur, ita habet : «Ut quid, Deus, repulisti in 
finem ? iratus est furor tuus super oves pascue 
tux ?* memor esto congregationis tu», quam posse- 
disti ab initio, redemisti virgam hzreditatis tua, 
mons Sion hic, in quo habitasti in eo, leva manus 
tuas in superbias eorum in finem, quanta maligna- 
tus est iniigicus in sanctis tuis, et gloriati sunt 
qui oderunt te in medio solemnitatis tuze, posuerunt 
signa sua signa : et non cognoverunt sicut in exitu 
desuper, quasi in silva lignorum securibus excide- 
runt januas ejus in idipsum, in securi et vecte de- 
jecerunt eam, incenderunt igni sanctuarium tuum, 
in terra polluerunt tabernaculum nominis tui *!. » 
Hacquidem septuagesimus tertius psalmus. Se- 
ptuagesimus auteni octavus, qui ipse quoque est Ása- 
phi,hzec continet :« Deus, venerunt gentesin bzredi- 
tatem tuam, polluerunt templum sanctum tuum, posu- 
eruntJerusalem quasi poniorum custodiam, posue- 
runt morticina servorum tuorum escas volatilibus 
cali, carnes sanctorum tuorum bestiis terrz **. » Ex 
his ea quz prius recitata sunt, dico autem ea, qua de 
septuagesimo psalmo accepimus,praedicta sunt adhuc 
regnante David,antequam templum a Salomone con- 
structum esset. 465 Sed suum finem contigere, non 


9 Psal, x1, 2-15. 3: Psal. ,xxuit , 1-7. 


χαχά pot* πότε ἀπηθανεῖται xal c 
αὐτοῦ ; Kal si εἰσεπορεύετο τοῦ ἐξ 
ἡ καρδία αὑτοῦ, συνήγαγεν ἀνομίς 
ρεύετο ἕξω, χαὶ ἐλάλει ἐπὶ τὸ αὖτ 
θύριξζον πάντες οἱ ἐχθροί μου, xa 
χαχάμοι. Μὴ ὁ χοιμώμενος οὐχὶ προ 
ναι ; xat γὰρ ἄνθρωπος τῆς εἰρήνη 
σα, ὁ ἐσθίων ἄρτους μον, ἐμεγάλυνι 
σμόν. Σὺ δὲ, Κύριε, ἐλέησόν με, χαὶ 
ἀνταποδώσω αὐτοῖς. Ἐν τούτῳ ἔγν 
με, ὅτι οὐ μὴ ἐπιχαρῇ ὁ ἐχθρός μι 
δὲ διὰ τὴν ἀχαχίαν ἀντελάδον, x 
ἐνώποόν σου εἰς τὸν αἰῶνα. » Ἐπε 
φασι τὴν βέθλον τῶν Ψαλμῶν ὕμνς 
xai ᾧδὰς θεολογιχὰς περιέχειν, οὐ 
σεις, οὐδὲ μελλόντων προφητείας. 
τηρητέον, ὡς μυρία θεσπίξεται 
μαχρὸν ἂν εἴη συναγαγεῖν ἐπὶ τὸ 
δὲ χρήσασθαι εἰς μαρτυρίαν τοῦ ) 
ἐπιγεγραμμένως ὃὲ χατὰ τοῦ Δ 
τηνιχαῦτα γὰρ εἷς τῶν ἱεροψαλτῶ 
νων, ὡς ἐν τῇ βίόλῳ φέρεται τῶν 
τοὺς ἐπιγεγραμμένους αὐτὸν qa. 
ματι προσεφώνησε. Τί δὴ οὖν περιι 
προῤῥήσεις τῆς πολιορχίας τῆς 

τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, ἥτις γέγονε 
ταχοσίοις ἔτεσι μετὰ τὴν πρόῤῥης 
ἑδδομηχοστὸς τρίτος ἐπιγεγρᾶαμμ 
᾿Ασὰφ, « Ἵνα τί ἀπώσω, ὁ Θεὸς, εἰ 
θυμός σου ἐπὶ πρόδατα νομῆς - 
συναγωγῆς σον, ἧς ἐχτήσω ἀπ᾽ 

ῥάδδον χληρονομίας σον. “Ὅρος Σ 
εσχήνωσας ἐν αὐτῷ, ἔπαρον τὰς ) 
ὑπερηφανίας αὐτῶν εἰς τέλος. Ὅ: 
ἐχθρὸς ἐν τοῖς ἁγίοις σου, χαὶ 
μισοῦντές σε ἐν μέσῳ τῆς ξορτῦ, 
σημεῖα αὐτῶν σημεῖα " xal οὐχ É 
ἔξοδον ὑπεράνω. Ὡς ἐν δρυμῷ E 
ἐχοψαν τὰς θύρας αὐττς ἐπὶ τὸ αἱ 
λαξευτηρίῳ χατέῤῥαξαν αὐτήν. "E 
τὸ ἁγιαστήριόν σου, εἰς τὴν γῆν ét 
γωμα τοῦ ὀνόματός σου. » Ταῦτα μ 
τρίτος ψαλμός " xai ὁ ἑδδομηχοστ 
᾿Ασὰφ xal αὐτὸς τυγχάνων, τάδ 


D θεὸς, εἰσήλθοσαν ἔθνη εἰς τὴν 


ἐμίαναν τὸν ναὸν τὸν ἅγιόν σου. Ἔ 
ὡς ὁὀπωροφυλάχιον, ἔθεντο τὰ θνησ 
σου βρώματα τοῖς πετεινοῖς τοῦ 0 
χας τῶν ὁσίων Gov τοῖς θγρίοις τῆς 
πὰ μὲν πρῶτα, λέγω 0b τὰ ἀπὸ c 
τρίτου ψαλμοῦ, εἴρητο βασιλεύοντι 
πρὸ τοῦ τὸν ναὺν ὑπὸ Σολομῶνος 1 
πόλους δὲ ἔτυχεν οὐχ ἄλλοτε ἢ «p 
Βαδυλωνίων πολιορχίας, δεύτερον 
paixoo πρὸς Ἰουδαίους πολέμου " 
εἰρημένων ἐπληροῦτο ἐπὶ τε τῆς 


31 Psal, vxxvin, 1,2. 


721 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB X. 


ἽΣ 


τέρας τοῦ ἱεροῦ χατασχαφής, προγνωσθέντα χαὶ ἀνα- A alias, quam semel quidem populantibus Babyloniis? 


φωνηθέντα ἐν τοῖς εἰρημένοις ψαλμοῖς ὑπὸ τοῦ 
᾿Ασάφ. Τὰ δὲ δεύτερα ἀπὸ τοῦ ἑόδομηχοστοῦ ὀγδόου, 
ἐπληροῦτο χατὰ τοὺς ᾿Αντιόχου χρόνους, τοῦ χλη- 
θέντος Ἐπιφανοῦς, ὃς, τῆς Συρίας βασιλεύσας, ὑπ- 
ἀγεται μὲν τὰ Ἱεροσόλυμα, μιαίνει δὲ τὸν ναὸν, καὶ 
καθαιρεῖ τὸ θυσιαστήριον ἕπειτα τοὺς Ἰουδαίους 
Ἑλληνίζων, πλείστους ὅσους αὐτῶν ἄνδρας χαὶ γυ- 
ναῖχας ὑπὲρ τοῦ οἰχείου νόμου χαὶ τῆς πατρῴας 
εὐσεδείας ἀνήρει, ποιχίλαις προαιχιζόμενος τιμωρί- 
αἷς. Εἰς ἐκεῖνον τοιγαροῦν τὸν χαιρὸν, xaX εἰς τοὺς 
μετὰ ταῦτα τῷ ᾿Αντιόχῳ τὰ ἴσα πράξαντας, ἀνα- 
φωνεῖ ὁ ᾿Ασὰφ τὸ ἀπὸ τοῦ ἑόδδομηχοστοῦ ὀγδόου 
ψαλμοῦ. Μαρτυρεῖ δὲ τῷ λόγῳ ἡ τῶν χαλουμένων 
Maxxa6alow γραφὴ, τοῦτον ἔχουσα τὸν τρόπον" 
« Καὶ προσεπισυνήχθησαν πρὸς Ἰάχειμον xai Bax- 
χίδην συναγωγὴ γραμματέων ἐχζητοῦσα δίχαια. » 
Καὶ ἑξῆς ἐπιλέγει" « Καὶ ὥμοσεν αὐτοῖς λέγων " Οὐχ 
ἐχζητήσομεν ὑμῖν χαχὸν, xai τοῖς φίλοις ὑμῶν" xat 
ἐνεπίστευσαν αὐτῷ" xal συνέλαδεν ἐξ αὐτῶν ἐξή- 
χοντα ἄνδρας, xal ἀπέχτεινεν αὐτοὺς ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ, 
χατὰ τὸν λόγον ᾿Ασὰφ ὃν ἔγραψεν, ἔδωχαν τὰ θνησι- 
μαῖα τῶν δούλων σον βρώματα τοῖς πετεινοῖς τοῦ 
οὐρανοῦ, σάρχας ὁσίων cou τοῖς ζώοις τῆς γῆς, αἵ- 
ματα αὑτῶν ἐξέχεαν χύχλῳ Ἱερουσαλὴμ, καὶ οὐχ ἦν 
ὁ θάπτων. » Τούτων οὕτω προῤῥηθέντων xal ἀποτε- 
λεσθέντων, οὐ θαυμαστὸν, εἰ κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον 
χαὶ τὰ προεχτεθέντα τοῦ τεσσαραχοστοῦ ψαλμοῦ 
λόνια στμαίνει τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι χατὰ τὸν τῆς 
“52 Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιδουλῆς χρόνον, ἅπερ μὴ πάν- 
πων ἀνθρώπων συνιέντων, ὅπως Λόγος ὧν Θεοῦ, xal 
σοφία, χαὶ ζωῇ, xal φῶς ἀληθινὸν, xal πάντα πλοῦτον 
γαθῶν χεχτη μένος, δι᾽ ἡμᾶς ἐπτώχευσε σάρχα λα- 
θὼν, καὶ τοῖς τὸ γένος θνητοῖς ἀνθρώποις xal πτω- 


χοῖς ὁμοιωθεὶς, μορφήν τε δούλου xal πένητος ἀνειλη - 


φὼς, xal μάλιστα xaO ὃν χαιρὸν ἐπλήρου τὴν ἀπὸ τοῦ 
ψαλμοῦ προφητείαν, εἰχότως ἐν ἀρχῇ τοῦ ψαλμοῦ 
μαγαρίζεται ὁ ταῦτα περὶ αὑτοῦ συνιεὶς, ἐπαγγελίας 
τυγμάνων τῆς ἀναγεγραμμένης. Εἴθ᾽ ἑξῆς ἐχ προσώ- 
7:09 λοιπὸν δὴ τοῦ πένητος χαὶ πτωχοῦ, αὐτοῦ δηλαδὴ 
τοῦ δι᾽ ἡμᾶ: πτωχεύσαντος Σωτῆρος ἡμῶν, ἐπιλέ 
γεται" « Ἐγὼ εἶπα" Κύριε, ἐλέησόν με. » Ὅτι δι 
&x προσώπον τοῦ Σωτῆρος τὰ ἐν τῷ ψαλμῷ θεσπί- 
ζεται, αὐτάρχης μάρτυς ὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης 


iterum autem bello quod adversum Judzos a Romanis 
gestum est, unumquodque enim eorum, qua dicta 
sunt, completum est tam prima templi eversione, 
quam ea qua secuta est, tametsi in hisce duobus 
psalmis et provisum et enuntiatum est. Quz vero 
secundo loco recitavimus, εἰ a septuagesimo octavo 


. pealmo accepimus, completa sunt ejus Antiochi 


temporibus, qui vocatus est Illustris, qui cum in 
Syria regnaret, irrupit quidem in urbei Hieroso- 
lyma, feedavit vero templum, et sanctuarium ever- 
tit. Dumque Judzos Grecorum moribus cogit vi- 
vere, quamplurimos eorum tam mares quam femi- 
nas, qui neque proprias leges neque patriam pieta- 
tem deserere volebant, variis prius vexatos suppli- 
ciis, iuterfecit. In illud ergo tempus, et in eos qui 
posthac, eadem qus Antiochus patraverint, clamat 
Asaph ea quz septuagesimo octavo psalmo conti-- 
nentur. Fidem huic rei facit, ea qu: vocatur Ma- 
cabsorum historia, quz in hunc modum se habet : 
« Et convenerunt ad Jacimum et Bacchidem con- 
gregatio scribarum requirentium quz justa sunt **,» 
et deinceps adjungit : « Et juravit illis dicens : Non 
inferemus vobis malum, neque amicis vestris, et 
crediderunt ei, et. comprehendit ex iis sexaginta 
viros, et occidit eos in uno die, secundum verbum 
Asaph quod scripsit, dederunt morticina servorum 
tuorum escas volatilibus coli, carnes sanctorum 
tuorum bestiis terrz, sanguinemque eorum effude- 


C runt in circuitu Jerusalem, et non erat qui sepe- 


liret**. » Cum hzc in hunc modum et przdicta et 
completa sint, mirum videri non debet, si eodem 
modo etiam oracula de quadragesimo psalmo nuper 
accepta, quid futurum esset per id tempus, quo 
Judzi adversus Salvatorem nostrum conspirarunt, 
significant : ex quibus cum universi homines non 
intelligerent, quonam pacto qui Verbum Dei est, 
et sapientia, et vita, e£ lumen verum, et omnes 
bunorum divitias possidens, propter nos assumpto- 
corpore, et pauper et natura mortalibus hominibus 
el egenis similis sil factus, formamque et servi et 
pauperis acceperit, maxime quo tempore comple- : 
bat ea quz ad prophetiam hujus psalmi pertinent, 
merito in initio psalmi, is ut beatus commendatur, 


τυγχάνει. "Iasopet γὰρ, ὅτι « Λαδὼν ὁ Ἰησοῦς ποτε D qui bzec de illo intellexerit, utpote qui promissum 


λέντιον περιεζώσατο, καὶ νίψας τοὺς πόδας τῶν μα- 
θητῶν αὑτοῦ εἶπεν Ἐγὼ οἶδα οὖς ἐξελεξάμην᾽ ἀλλ᾽ 
ἵνα ἡ Γραφὴ πληρωθῇ - 'O τρώγων μετ᾽ ἐμοῦ τὸν 
ἄρτον ἔπτιρεν ἐπ᾽ ἐμὲ τὴν πτέρναν αὑτοῦ. » Ποίαν 
γὰρ πεπληρῶσθαι γραφὴν ἐν τούτοις ἐδήλου ἀλλ᾽ ἣ 
τὴν τοῦ μετὰ χεῖρας ψαλμοῦ ἐν ᾧ εἴρηται" ε Καὶ γὰρ 
ὁ ἄνθρωπος τῆς εἰρήνης μου, ἐφ᾽ ὄν ἤλπισα, ὁ ἐσθίων 
ἄρτους μου, ἐμεγάλυνεν ἐπ᾽ ἐμὲ πτερνισμόν; » Φη- 
σὶν οὖν ἀρχόμενος" « Ἐγὼ εἶπα Κύριε, ἐλέησόν με, 
ἴασαι τὴν ψυχὴν μου, ὅτι ἥμαρτόν σοι" » xa δι᾽ ὅλου 
«οὔ ψαλμοῦ ἅπερ σαφέστερον ὁ Σύμμαχος τοῦτον ἐξ- 
ἐδωχε τὸν τρόπον" « Ἑμοῦ λέγοντος Κύριε, οἴχτει- 


publice memorie traditum obtinest. 4668 Tum 
deinceps, quod superest, ex ipsius pauperis atque 
egeni persona, ipsius videlicet Salvatoris nostri, 
qui propter nos inopem vitam assumpsit, adjungi . 
tur : « Ego dixi, Domine, miserere mei**. » Quod. 
vero ex persona Salvatoris, que ad hunc psalmum 
pertinent, przdicta sint, optimus sane sit testis 
evangelista Joannes. Narrat enim, ut olim Jesus, 
cum accepisset linteum, pracinxerit se, cumque 
pedes discipulorum suorum abluisset, dixerit : «Ego 
scio quos elegerim, sed ut compleatur Scriptura - 
Qui edit mecum panem, levavit contra me calca- 


*! | Machab. vij, 12. ** ibid. 15-17. ** Psal. xz, 5. 


725 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I]. — APOLOGETICA. 


neum suum *. » Etenim quam tandem aliam in his A póv με, ἴασαι τὴν ψυχὴν μου, xat εἰ 


Scripturam completam esse dicebat, nisi eam quz 
in hoc psalmo babetur, qui nunc in manibus est, 
in quo quidem psalmo illud dictum est : « Etenim 
homo pacis mes in quo speravi, qui edebat panes 
meos, magnificavit super me supplantationem ?'. » 
Initio ergo sic ait : « Ego dixi, Domine, miserere 
mei, Sana animam meam, quia peccavi tibi** : » et 
per totum psalmum, ea qua planius in hunc mo- 
dum Symmachus edidit: « Me dicente, Domine, 
miserere mei, sana animam meam ; et οἱ peccavi 
tibi, inimici mei dixerunt de me mala, quando 
morietur, et peribit nomen ejus? et cum ingredere- 
tur, vana loquebatur cor ejus, congregabat injusti- 
tiam sibi. Cum egrederetur foras, obloquebatur, 
uno animo susurrabant contra me omnes qui ode- 
rant me, de me cogitabant mala mihi, verbum ini- 
quum effusum erat inter ipsos, et qui cecidit non 
amplius surget, sed et homo qui pacem habebat 
mecum, cui confidebam, comedens mecum panem 
meum, magnificatus est contra me consequenter ; 
tu autem, Domine, miserere mei, et suscita me, ut 
retribuam eis : propter hoc cognoscam quod voles, 
si non obloquetur inimicus meus, me aulem propter 
simplicitatem suscepisti, et constitues me in con- 
spectu tuo in eternum. » Cum his vero que Sym- 
machus edidit concordant etiam ea quz ab Aquila 
edita sunt, sensuque idem valent. Primum igitur de 
eo quod ex persona Salvatoris nostri enuntiari 


οἱ ἐχθροί μου ἔλεγον περὶ ἐμοῦ xaxá: 
xaX ἀπολεῖται τὸ ὄνομα αὐτοῦ ; Εἰσερχ 
ψασθαι, μάταια ἐλάλει dj χαρδία a 
ἀδιχίαν ἑαυτῇ. Ἑξερχόμενος δὲ ἔξω x: 
θυμαδὸν ἐψιθύριζον χατ᾽ ἐμοῦ πάντε 
μὲ. περὶ ἐμοῦ ἐννοοῦντες xaxá μοι. Λι 
ἐχχέχυτο ἔνδον αὐτῶν, xal πεσὼν οὐ: 
ται" ἀλλὰ xu ἄνθρωπος, ὃς εἰρήνει 
ποίθειν, συνεσθίων μοι ἄρτον ἐμὸν, 

pou. ᾿Αχολούθως, σὺ δὲ, Κύρ'ε, οἴχτειρ 
ἐγειρόν με, ἵνα ἀνταποδώσω αὑτοῖς. 

σομαι, ὅτι θελήσεις, ἐὰν μὴ καταλα) 
μου. Ἐμοῦ δὲ διὰ τὴν ἁπλότττα ἀντέ: 
στέσεις με ἔμπροσθέν σου δ'᾽ αἰῶνος 
δὲ τοῖς τοῦ Συμμάχου xai τὰ ᾿Αχύλι 
περὶ τοῦ δοχεῖν ἀπεμφαίνειν ἐχ προ 
τῆρος ἡμῶν τὸ εἰρημένον, τὸ, « "Iaca: 
ὅτι ἥμαρτόν σοι, » τηρήσεις τὸ παρὸ 
μὴ οὕτως ἔχον, ἀλλὰ, « "Iacat τὴν « 
εἰ ἡμαρτόν σοι. » Καὶ οὕτιυ ὃὲ τοῦτό 
τὰς ἡμετέρας χοινοποιεῖ εἰς ἑαυτὸν 
λέλεχται" ε Καὶ Κύριος παρέξωχεν αἱ 
«iate ἡμῶν * » xat, « Αὐτὸς &aapzía; 
Γέγονε γοῦν ὑπὲρ ἡμῶν xaxáca ὁ "A; 
αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ χότιλ)ν" δ' 
ἁμαρτίαν ὁ Θεὸς ὑπὲρ ἐμῶν ἀμχρ 
ἀντίψυχον ὑπὲρ πάντων ἡμῶν προΐῃ 
ἡμεῖς γενώμεθα διχαιοσύνη 6:52 £v a 


videatur, illud quod dictum est: « Sana animam (, χαὶ ἐν ὁμοιώματι σαρχὸς ἁμαρτίας 


meam, quia peccavi tibi, » observato, qu:eso te, ut 
idem apud Symmachum non eodem modo se ha- 
beat, sed sic : Sana animam eam, et si peccavi 
tibi. » Sic autem hoc ille ait, propterea quod nostra 
secum ipse peccata communicavit. Ex quo illud 
dictum est : « Et Dominus tradidit eum peccatis 
nostris, et, ipse peccata nostra fert!*. » 467 Fa- 
ctus est igitur pro nobis exsecratio ille Agnus Dei, 
qui tollit peccatum mundi, quem non cognoscen- 
tem peccatum, Deus pro nobis peccatum fecit, dum 
illum pretium animatum ac vivum pro nostris om- 
nium animis tradit, ut nos efficiamur justitia Dei 
in ipso. Sed quando etiam in similitudinem carnis 
peccati factus, condemnavit peccatum in carne, 


ἐχρινε τὴν ἁμαρτίαν Ev τῇ σαρχὶ, eixc 
τὰ ἐχχείμενα. Ὅτι ξὲ τὰς ἐμετέρας 
χϑιούμενος, διὰ τὸν πρὸς fud; ἀγά 
θρωπίαν, ταῦτά φησιν, ἑξῆς ὑποχατα 
ψαλμῷ ἐπιφέρει, λέγων" « "Euoo δὲ 
ἀντελάθου" ν σαφῶς τὸ ἀπειρόχαχον 
Θεοῦ παριστάς. Πῶς b τὰς ἡμετέρας 
χειοῦται; xai πῶς φέρειν λέγεται τὰ: 
f] xa0' ὃ σῶμα αὐτοῦ εἶναι λεγόμεθα; 
στολον φήσαντα « Ὑμεῖς δέ ἐστε ot 
μέλη Ex μέρους " xai xa0' ὃ πάσχον: 
συμπάσχει πάντα τὰ μέλη, » οὕτω τῶ' 
πασχόντων χαὶ ἁμαρτανόντων, χαὶ αἱ 
τῆς συμπαθείας λόγους, (ἐπειδήπερ 


merito proferuntur ea qua jam exposita sunt. [) Λόγος ὧν, μορφὴν δούλου λαθεῖν, xal 


Quod autem peccata nostra, sua faciens propter 
charitatem erga nos ac benevolentiam , hzc dicat, 
deinceps oratione progressus in eodem psalmo de- 
monstrat, dicens : « Me autem propter innocentiam 
suscepisti *. » Quibus verbis planissime Agnum 
Dei, omnis mali expertem οἱ innocuum ostendit. 
Sed quo tandem modo ille peccata nostra sua fe- 
cit, et quo item modo iniquitates nostras .tulit? 
nun ex eo quod corpus illius nos esse dicti sumus, 
ut ait Apostolus : « Vos autem estis corpus Christi 
et membra ex parte, et ex eo quod dum unum 
membrum patitur, simul omnia cum eo membra 


των ἡμῶν σχηνώματι συναφθῆναι") 
σχόντων μελῶν πόνους εἰς ἑαυτὸν d 
τὰς ἡμετέρας νόσους ἰδιοποιεῖται, χαὶ 
ὑπεραλγεῖ χαὶ ὑπερπονεῖ, χατὰ τοὺς 


πίας νόμους. Οὐ μόνον δὲ ταῦτα πράξι 


Θεοῦ, ἀλλὰ χαὶ ὑπὲρ ἡμῶν χολασθεὶ 
ὑποσχὼν, ἣν αὑτὸς μὲν οὐχ ὥφειλεν, 
πλήθους ἕνεχεν τῶν πεπλημμελημέν 
τῆς τῶν ἁμαρτημάτων ἀφέσεως xa 
ὑπὲρ ἡμῶν ἀναδεξάμενος θάνατον, μ 
ὕδρεις, xal ἀτιμίας ἡμῖν ἐποφειλομ: 
μεταθεὶς, χαὶ τὴν ἡμῖν προστετιμὴ 


9 Joan. τὴ], 18." Psal. xt, 10. 38 ibd. 5. ** Isa. 1π|, 4-6. 39 Psal. xz, 15. 


155 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. X. 


726 


ἐφ᾽ ἑαυτὸν ἑλχύσας, γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν xavápa* A patiuntur !, » ita nimirum, multis enim patentibus 


xai τί γὰρ ἄλλο, f) ἀντίψυχον ; διό φησιν ἐξ fjps- 
τέρου “προσώπου τὸ λόγιον: « Τῷ μώλωπι αὐτοῦ 
ἡμεῖς ἰάθημεν.: χαὶ Κύριος παρέδωχεν αὐτὸν 
«vai; ἁμαρτίαις ἡμῶν. » "Ὥστε εἰχότως ἑνῶν ἑαυ- 
τὸν ἡμῖν, ἡμᾶς τε αὑτῷ, xai τὰ ἡμέτερα πάθη 
ἰδιοποιούμενός cat: € Ἐγὼ εἶπα' Κύριε, ἐλέησόν 
με, ἴασαι τὴν ψυχήν pou, occ fiuapróv σοι. » Ὁρῶντας 
δὲ εἰχότως τοὺς ἐπιῤθουλεύοντας οὐ μόνον ἀνθρώπους 
ἀλλὰ xai ἀοράτους δυνάμεις τὴν ὑπερδάλληυσαν ἰσχὺν 
αὐτοῦ τῆς θείας προσηγορίας xat τοῦ ὀνόματος, δι᾿ 
οὗ μιχρὸν ὕστερον Χριστιανῶν τὴν πᾶσαν κατέπλησεν 
οἰκουμένην, σθέσειν αὐτὴν οἶμαι ὑπειληφέναι, εἰ τὰ 
πρὸς θάνατον ἑἐπιξουλεύσαιεν αὐτῷ. Τοῦτο δὴ οὖν 
αὑτὸ διελέγχει φάσχων᾽ « Οἱ ἐχθροί μου εἶπαν χαχά 


et peccantibus membris, ipse quoque ratione con- 
sentientis sibi invicem nature (quandoquidem 
cum Dei Verbum esset, ei placuit, et. formam servi 
accipere, et communi omnium nostro domicilio co- 
pulari) patientium membrorum labores in seipsum 
assumpsit, et nostras valetudinis infirmitates, suas 
fecit, et ex legibus humanitatis pro omnibus nobis 
et dolores et labores sustinuit. Caeterum non modo 
rebus his gestis Dei Agnus, verum etiam pro nobis 
tormenta passus, supplicioque affectus, quo ipse 
quidem dignus minime erat, sed nos ipsi propter 
multitudinem peccatorum, ut peccata nobis dimit- 
terentur, auctor exstitit : utpote qui pro nobis et 
mortem subierit, et verbera, et probra, et contume- 


pov Πότε ἀποθανεῖται xal ἀπολεῖται τὸ ὄνομα αὐ- B lias, quibus nos digni eramus, in seipsum transtu- 


τοῦ; » Ἐπεὶ δὲ χαθυποχρινόμενοι mpoofiscav πειρά- 
ζοντες ὅπως αὐτὸν παγιδεύσωσιν, ὡς ἡ θεία Γραφὴ 
μαρτυρεῖ, ἄλλοτε ἄλλας αὐτοὺς προφάσεις xaX χατη- 
γορίας κατ᾽ αὐτοῦ συσχευάζεσθαι ἱστοροῦσα, τούτων 
ἕνεχα ἐπιλέγει" « Καὶ εἰ εἰσεπορεύετο τοῦ ἰδεῖν, μάτην 
ἐλάλει ἡ χαρδία αὑτοῦ, συνήγαγεν ἀνομίαν ἑαυτῷ. 
Ἐξεπορεύετο ἕξω xat ἐλάλει ἐπὶ τὸ αὐτὸ xat' ἐμοῦ. » 
Ἑξῆς δὲ τούτοις ἔδη σαφῶς ἐμφαίνει καὶ αὐτὸν ἐχεῖ- 
νον τὸν δυσσεθδέστατον προδότην" ἐπειδὴ συνέθαινε 
μεθ᾽ ἃς πεποίητο συνθήχας τοῖς ἄρχουσι τῶν Ἴου- 
δαίων περὶ τῆς τοῦ διδασχάληου προδοσίας, μηχέτ᾽ 
ἀπαντᾷν αὐτὸν συνήθως ἐπὶ τὴν τῶν θείων μαθημάτων 
διδασχαλίαν, μηδ᾽ ὡς παρὰ διδάσχαλον φοιτᾷν, μηδ᾽ 


ὁμοίως τοῖς ἑτέροις παραθάλλειν τῇ τοῦ Σωτῆρος C 


διατριδῇ, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῷ χατοπτεύειν xal θηρεύειν xat- 
ρὸν, ὅτε δέοι ἐπιθέσθαι αὐτῷ. Τοῦτο δ᾽ οὖν καὶ χατη- 
γορεῖται πράττων ὑπὸ τῶν ἱερῶν εὐαγγελιστῶν, 
ὧν ὁ μὲν Ματθαϊός φησι" « Τότε πορευθεὶς εἷς τῶν 
δώδεχα, ὁ λεγόμενος Ἰούδας Ἰσχαριώτης, πρὸς τοὺς 
ἀρχιερεῖς, εἶπεν αὑτοῖς - Τί θέλετέ μοι δοῦναι, χἀγὼ 
ὑμῖν παραδώσω αὐτόν; Οἱ δὲ ἔστησαν αὐτῷ τρι- 
άχοντα ἀργύρια. Καὶ ἀπὸ τότε ἐζήτει εὐχαιρίαν, iva 
αὐτὸν παραδῷ αὐτοῖς" » ὁ δὲ Μάρχος * « Καὶ Ἰούδας ὁ 
Ἰσχαριώτης εἷς τῶν δώδεχα ἀπῆλθε πρὸς τοὺς ἀρ- 
χιερεῖς ἵνα αὐτὸν παραδῷ αὐτοῖς. Οἱ. δὲ ἀχούσαντες 
ἐχάρησαν, χαὶ ἐπηγγείλαντο αὐτῷ ἀργύριον δοῦναι. 
Καὶ ἐζήτει πῶς αὐτὸν εὐχαίρως παραδῷ " » ὁ δὲ Λου- 
χᾶς γράφει λέγων « Εἰσῆλθε δὲ ὁ Σατανᾶς εἰς Ἰού- 


lerit, et exsecratio pro nobis factus, exsecrationem 
qui nobis debebatur, ad seipsum attraxerit. Quid 
enim aliud ille, quam pro animis nostris pretium? 
]taque ex persona nostra oraculum ait: « Livore 
ejus nos sanati sumus : et Dominus tradidit eum 
peccatis nostris **. » Proinde merito dum .seipsum 
nobis conjungit, et nos.ac vitia nostra sibi aseiscit, 
ita ait : « Ego dixi, Domine, miserere mei, sana 
animam meam, quia peccavi tibi : » videntesque 
item merito non. solum insidiatores homines, 408 
sed etiam insidiatrices invisibiles potestates, vimm 
immensam illiua divine appellationis et nominis, 
quo haud ita multo post totum orbem terrarum 
Christianis implevit, illam se posse exstinguere 
putaverunt, si mortem illi machinarentur, Hoe 
ipsum igitur his verbis redarguit : « Inimici mei 
dixerunt mala mihi, quando morietur et peribit 
nomen ejus ?*? » Quoniam autem simulatis verbis 
accedebant, tentantes ut ipsum caperent in set- 
mone, ut legimus apud divinam Scripturam, quae 
illos contra illum alias aliis et occasionibus et cri 
minibus utentes inducit, idcirco illud adjungit : 
«.Et ingrediebatur ut. videret, vana loquebatur cor 
ejus, congregavit iniquitatem sibi, egrediebatur 
foras et loquebatur in idipsum contra me?*.» Hisce 
vero rebus expositis, deinceps ipsum illum scele- 
stissimum proditorem verbis indicat : quandoqui- 
dem illud evenit, ut postquam de prodendo pra. 


δαν τὸν ἐπικαλούμενον Ἰσχαριώτην, ὄντα Ex τοῦ ἀρι- p) Ceptore cum principibus Judzorum pactus esset, 


61.09 τῶν δώδεχα. Kal ἀπελθὼν συνελάλησε τοῖς ἀρ- 
χιερεῦσι χαὶ γραμματεῦσι, χαὶ τοῖς στρατηγοῖς τοῦ 
ἱεροῦ, ἵνα αὐτὸν παραδῷ αὐτοῖς. Καὶ ἐχάρησαν, καὶ 
συνέθεντο αὑτῷ ἀργύριον δοῦναι. Καὶ ἐζήτει εὐχαι- 
ρίαν τοῦ παραδοῦναι αὐτὸν αὑτοῖς ἄτερ ὄχλου. » Ταῦτα 
δὴ οὖν αὑτὰ θεσπίζουσα ἡ μετὰ χεῖρας πρόῤῥησις 
ἐπιλέγει" «Καὶ εἰ εἰσεπορεύετο τοῦ ἰδεῖν, μάτην ἐλάλει 
ἢ χαρδία αὐτοῦ, συνήγαγεν ἀνομίαν ἑαυτῷ. Ἐξεπορεύ- 
£10 ἔξω, χαὶ ἑλάλει ἐπὶ τὸ αὐτό. Κατ᾽ ἐμοῦ ἐψιθύριζον 
“πάντες οἱ ἐχθροί μον. » Ὁ γαῦν Σύμμαχος, «Εἰσερχόμε- 
γος, » φησὶν, «ἐπισχοπῆσαι, μάταια ἐλάλει ἡ χαρδία 
αὐτοῦ, ἤθροιζεν ἀδιχίαν ἑαυτῇ. Ἐξερχόμενος δὲ ἕξω 


non amplius ut solebat ad divina praecepia perdi- 
Scenda conveniret, neque vero tanquam ad pre- 
ceptorem accederet, aut aliorum more przceptoris 
consuetudine uteretur, sed tempus duntaxat cir- 
cumspiceret atque observaret, quo adoriri illum 
posset. Proinde illum ista molientem ac patrantem, 
sancti evangelista: criminantur : quorum unus Mat- 
thzus.ita ait : « Tunc abiens unus ex duodecim, 
qui dicebatur Judas lscariotes ad principes sacer- 
dotum, ait illis: Quid vultis mihi dare, et ego eum 
vobis tradam ? illi autem constituerunt ei triginta 
argenteos. Et ex illo quierebat opportunitatem, ui 


* | Cor. xir, 26, 21, 33 Isa. ji, 4-6. 3} Psal, XL, 6. '* ibid. 7, 8. 


T?1 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


138 


ipsum eis traderet 5. » Marcus autem sic : « Et A χατελάλει. Ὁμοθυμαδὸν ἐψιθύριζον χατ᾽ ἐμοῦ πάν- 


Judas liscariotes unus ex duodecim, abiit. ad prin- 
eipes sacerdotum ut eum illis traderet. llli autem 
audientes gavisi sunt. Et promiserunt se argentum 
ei daturos : et quzrebat quomodo illum opportune 
traderet**, » Lucas vero in hunc modum scribit : 
« [Intravit autem Satanas in Judam qui vocatur 
Iscariotes, unum de duodecim. Et abiit et locutus 
est cum principibus sacerdotum et scribis et duci- 
bus templi, ut eum illis traderet. Et gavisi sunt, 
et pacti sunt argentum illi dare: et quazrebat op- 
portunitatem, ut traderet illum sine turbis 57. » Ea- 
dem igitur li:ec, vaticinium quod nunc in manibus 
est, canens, ita ail: «Et ingrediebatur ut videret,vana 
loquebatur cor ejus, congregavit iniquitatem sibi. 
8.69 Egrediebatur foras, etloquebatur in idipsum.» 
Contra me susurrabant omnes inimici mei. Sym- 
machus autem : « Ingrediens, inquit, ut inspiceret, 
vana loquebatur cor ejus, congregabat injustitiam 
sibi. Egrediens autem foras obloquebatur. Uno 
animo susurrabant contra me omnes qui oderunt 
me. » Solus igitur tanquam familiaris et discipu- 
lus ingressus, circumspiciebat et explorabat intus, 
insidias in corde sno occultans. Egressus autem, 
cum pluribus uno animo et in idem obloquebantur, 
dum Salvatorem inimicis tradebat, et latenter pa- 
ciscebatur cum principibus Judacorum cum de aliis 
rebus, tum vero etiam de pecunia qua se traiitu- 
rum illum promittebat, et de qua una cum ipsis 


Mlis susurrabat. Ex quo ait: « Egrediebatur foras, et ( 


Voquebatur in. idipsum. Adversus me susurrabant 
omnes inimici mei. Adversum me cogitabant mala 
wuihi. Verbum iniquum constituerunt adversum 
yae *., » Videtur autem pactionem de argenteis, 
verbum iniquum, prophetice nominare : aut etiam 
ita dicit, propterea quod nefaria et iniqua adversus 
ilum cogitabant, utpote qui illum exstinguendum 
et post necem abolendum, neque amplius inter vi- 
vos requirendum arbitrarentur. Tale est enim il- 
lud : « Nunquid qui dormit, non adjiciet ut resur- 
gat **? » quod lucidius protulit Symmachus bis 
verbis : « Et qui cecidit non ultra resurget. » 
Aquila vero, « Etqui, inquit, dormierit, non adji- 
. ciet ut resurgat ** : » et hec quidem adhuc com- 
'muniter de universis dicta sunt, qui sub ipsum 
passionis tempus insidias illi fecerunt. At seorsum 
de proditore, tanquam de eo quem ipse ut discipu- 
lum instituisset, deinceps adjungit, dicens : « Et- 
enim homo pacis mez, in quo speravi, qui edebat 
panes meos, magnificavit super me supplantatio- 
nem **. » Pro quo rursum Symmachus : «Et homo, 
inquit, qui pacem habebat mecum, cui confidebam, 
eomedens mecum panem i1neum, magnificatus est 
contra me. » Pessimus enim revera omnium et 
sceleratissimus, qui post. communem mensam, et 
post cibi inter verba praeceptoris assumptionem, 


95 Matth, xxvi, 11. 
*! ibid. 10. 


δ. Marc. xiv, 10,11. 51 Luc. xxi, 5,6. 


τες ol μισοῦντές με. » Μόνος μὲν οὖν ὡς ἂν vvópi- 
poc xaX μαθητὴς παρὰ διδάσχαλον εἰσιὼν, περιεσχόπει 
xaX χατεμάνθανεν, ἕνδον ἐπὶ «TC ἑαυτοῦ χαρδίες 
χρύπτων τὴν ἐπιόδουλήν. Ἐξιὼν δὲ, μετὰ πλειόνν 
ὁμοθυμαδὸν xal ἐπὶ τὸ αὐτὸ χατελάλει, τοῖς ἔχθρας 
προδιδοὺς τὸν Σωτῆρα, xai συνταττόμενος τοῖς τῶν 
Ἰουδαίων ἄρχουσι λεληθότως περὶ ἑτέρων, οὐ μὲν 
ἀλλὰ χαὶ περὶ τῶν χρημάτων, ἐφ᾽ οἷς παραδώσεν 
αὑτὸν ὑπισχνεῖτο, περὶ ὧν μετ᾽ αὐτῶν ἐχεΐνων ἐψε- 
θύριζε. Διό φησιν" « Ἐξεπορεύετο ἔξω, xat ἐλάλει 
ἐπὶ τὸ αὐτό. Kav ἐμοῦ ἐψιθύριξον πάντες οἱ ἐχϑροί 
pou, xav' ἐμοῦ ἐλογίζοντο χαχά μοι. Λόγον παράν- 
μὸν κατέθεντο xat' ἐμοῦ. » Ἕοιχε ὃὲ τὴν συνταγὴν 
τὴν περὶ τῶν ἀργυρίων λόγον παράνομον διὰ τ; 

προφητείας ὀνομάζειν * f] χαὶ ὅτι ἀσεξῇ xal τπράννμα 

xat' αὐτοῦ διενοοῦντο, ὡς ἂν σδεσθησομένυ x 

διαφθαρησομένου μετὰ τὸν θάνατον, καὶ μηκέτι ζῶ- 

σιν ἐξετασθησομένου. Τοιοῦτον γάρ ἔστι τὸ, « Νὴ 
ὁ χοιμώμενος οὐχὶ προσθήσει τοῦ ἀναστῆναι ; » exp 
λευχότερον ὁ Σύμμαχος ἐξέφηνεν εἰταὺν " « Καὶ τε 
σὼν οὐχέτ᾽ ἀναστέσεται;» ὁ δὲ ᾿Αχύλας qnot, «Καὶ 
ὃς ἂν χοιμηθῇ, οὐ προσθήσει τοῦ ἀναστῖναι; » Καὶ 
ταῦτα ἔτι χοινῶς περὶ πάντων εἴρηται τῶν κατὰ τὸν 
χαιρὸν τοῦ πάθους ἐπιδεδουλευχότιων αὐτῷ Eu; 
65 πάλιν περὶ τοῦ προδότου, ὡς ἂν περὶ μαδττευ- 
θέντος αὐτῷ, ἑξῆς ἐπιφέρει λέγων" « Καὶ ipi 
θρωπὸς τῆς εἰρήντς μου, ἐφ᾽ ὃν ἤλπιςα, ὁ ἐσϑίεν 
ἄρτους μου, ἐμεγάλυνεν ἐπ᾽ ἐμὲ πτερνισμόν " o ἐν 
οὗ πάλιν ὁ Σύμμαχος, « Καὶ ἄνθρωπος, » φηοῖν, « ὃ: 
εἰρένευέ μοι, ᾧ ἐπεποίθειν, συνεσθίων μοι ἄρτν 
ἐμὸν, κατεμεγαλύνθη μου. » Χεῖριστος γὰρ ἀλτϑὼς 
ἀπάντων xa ἐναργέστατος ὁ μετὰ χοινὴν τράπεϊαν 
xai τὴν ἐν λόγοις τοῦ διδασχάλου τροφὴν ἐπὶ τὰ 
χείρω τραπεὶς, xal τοῖς ἐναντίοις τὸν εὐεργέτῃ! 
ἀνταμειψάμενος. ᾿Αλλ᾽ ἐπειδήπερ ἐπιδουλεύοντες d 
ἐχθροὶ ἔλεγον * « Πότε ἀποθανεῖται, καὶ ἀπολεῖται τὸ 
ὄνομα αὑτοῦ ;» ᾧοντό τε χοιμτθέντα μηχέτ᾽ ἀναστή- 
σεσθαι, τούτου χάριν αὐτὸς ὁ Σωτὴρ καὶ Κύριος 

ἡμῶν τἀναντία τούτοις εὐχόμενος, καὶ τῆς ἐναστά" 

σεως ἀχωλύτως τυχεῖν ἀξιῶν τὸν Πατέρε, quet 

« Σὺ δὲ, Κύριε, ἐλέησόν με, καὶ ἀνάστησόν ys, καὶ 

ἀνταποδώσω αὐτοῖς. "Ev τούτῳ ἔγνων, ὅτι τεθέληκάς 
με, ὅτι οὐ μὴ ἐπιχαρῇ ὁ ἐχθρός μον ἐπ᾽ ἐμοί.» Kel 


Ὁ πρόδηλόν γε τίνα τρόπον μετὰ τὴν kx νεχρῶν ἀνά» 


στασιν αὐτοῦ, παραχρῆμα xaX οὐχ εἰς μαχρὰν μεῖ- 
Ὧλθε τοὺς ἐπιδεθουλευχότας αὐτῷ ἡ ἀνταπόδοσιξ, 
ὅπως τε ὁ ἐχθρὸς αὑτοῦ, ζωῆς τυγχάνοντος, θάνατος 
χατῃσχύνθη, ὥστε τοὺς ἐπονειδίζοντας εἰπεῖν" « Il 
σου, θάνατε, τὸ χέντρον ; ποῦ σου, θάνατε, τὸ vixoc;! 
Ἐντυχὼν δέ τις ταῖς μετὰ τὴν ἀνάστασιν τοῦ Σωτῇ" 
ρος ἡμῶν ἱστορίαις τῷ: Ἰωσήπῳ γραφείσαις, cistet: 
πὰς μετελθούσας τὸ Ἰουδαίων ἔθνος χαὶ τοὺς ἄρχον 
πᾶς αὐτῶν συμφορὰς, αἷς εἰκότως περιπεπτωώχάσι, 
τὰ ἐπίχειρα ὧν εἰς αὐτὸν ἔδρασαν ἀπολαμόάνοντες. 
Καὶ ταῦτα μὲν εἰς ἐχεένους ἐπληροῦτο πάντα, κατὰ 


** Psal. AL, 7, 8. ?* ibid, 9. "5 ibid. 


T5A 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


me, super me magna loculus fuisset, abscondissem A Σὺ δὲ, ἄνθρωπε ἰσόψυχε, ἡγεμών μου » 


me forsitan ab eo. Tu vero homo unanimis, et dux 
meus, et notus meus : qui in idem dulces compara- 
bas mihi cibos. In domo Dei ambulavimus cum 
consensu **, » Ex his igitur illud : « Si inimicus 
probro me affecisset, sustinuissem utique. Et si is 
qui oderat me, super me magna locutus fuisset, 
abscondissem me forsitan ab eo. Tu vero homo 
unanimis, et dux meus, et notus meus, qui in idem 
dulces comparabas mihi cibos, » simile est illi : 
« Etenim. homo pacis mea, in quo speravi, qui 
edebat panes meos, magnificavit super me supplan- 
tationem ** : » quod cum de Juda sit accipiendum, 
in superiori prophetia positum est. Ut ergo in illo 
dicebatur, homo pacis aliquando fuisse, qui quon- 


μον, ὃς ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐγλύχανάς μοι Eofapc 
οἴχῳ τοῦ Θεοῦ ἐπορεύθημεν ἐν ὁμονοΐ. 

ἐχθρὸς ὠνείδισέ με, ὑπήνεγχα àv, » χαὶ c] 
με ἐπ᾿ Epb ἐμεγαλοῤῥημόνησεν, Expo6rv! 
τοῦ. Σὺ δὲ, ἄνθρωπε ἰσόψυχε, ἡγεμών μου 
στέ μου, ὃς ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐγλύχανάς μοι ἐδ: 
ὅμοιόν ἔστι τῷ, « Καὶ γὰρ ὁ ἄνθρωτος τῇ: 
μου, ἐφ᾽ ὃν ἤλπισα, ὁ ἐσθίων ἄρτους μου, ἐμ 
ἐπ᾿ ἐμὲ πτερνισμόν" » περὶ τοῦ Ἰούδι ὲ 
ταύτης προφητείᾳ χειμένῳ. Ὥσπερ οὖν 

ἐδείχνυτο ἄνθρωπος εἰρήνης ποτὲ γεγονὲὶ 
Σωτῆρι ἐμαθητεύετο, εἷς xal αὐτὸς τοῦ τι 
λων ἀριθμοῦ χρηματίσας " οὕτω χαὶ δ 

μένῳ ἰσόψυχος καὶ ἡγεμὼν xat γνωστὸς | 


dam a Salvatore instituebatur, cum ipse quoque ex B αγορεύεται. Καὶ πάλιν ὡς Ev ἐχείνῳ me 2X. c 


numero apostolorum unus esset, sic etiam in prz- 
senti, et unanimis, et dux, et notus .dictus est. 
]tem quemadmodum in illo de eodem dictum est : 
« Qui edebat panes meos, magnificavit super me 
supplantationem, » ita etiam nunc ex persona 
ipsius dicitur illud : « Qui in idem dulces compa- 
E»bas mihi cibos. » Etenim ex iis ipse quoque unus 
erat, qui ad arcanam, qua cum suis discipulis ute- 
batur, Salvatoris nostri consuetudinem spiritua- 
lemque cibum assumpti fuerant : 79 nam ad 
profanam multitudinem et ad turbas cum verba fa- 
ceret, parabolis utebatur. Solis vero suis discipulis, 
in quorum ordinem etiam Judas admissus fuerat, 
apertius omnia demonstrabat. Vx quo illud dictum 
est : « Qui edebat panes mcos, magnificavit super 
mé supplantationem ; » et illud : « qui in idem 
dulces comparabas mili cibos, » quod sane evi- 
dentius expressit Aquila quidem sic ? « Qui simul 
dulce comparabamus arcanum. » Symmachus au- 
tem sic : « Qui inter nos communicabamus dulcem 
sermonis consuetudinem. » Pro illo vero : « Tu au- 
tem homo unanimis, dux meus, et notus meus, » 
Symmachus ita convertit : « Tu autem homo mo- 
ris ejusdem mecum, et dux meus, et notus meus: » 
nam cum ad tantam dignitatem assumptus esset, 
et ob id inter primos Salvatoris amicos censeretur, 
merito de eo sic ait : « Si inimicus probro me af- 
fecisset, sustinuissem utique, » et ΄υ sequuntur. 


Ubi autem hzc de Juda cecinit, ordine deinceps p 


liberationem ἃ morte evasionemque suam tanto 
ante indicat illis verbis :« Ego ad Deum clamavi, 
et Dominus salvavit me. Vespere et mane et meridie 
narrabo et annuntiabo, et exaudiet vocem meam, 
redimet in pace animam meam". » Sic tanquam in 
prece tempus quod. mortem antecessit, signiflcat, 
quo quidem tempore Judas quoque ad proditionem 
comparabatur contra illum. Tunc enim Salvator ac 
Dominus noster, vcluti ob perniciem atque inter- 
itum sui familiaris dolens mcorensque, ac multo 
. etiam magis ob totius Judaicz gentis perditionem, 
tanquam ob suos ad insaniam redactos, et tanquam 


« Ὁ ἐσθίων ἄρτους μου, ἐμεγάλυνεν E. — 
σμόν"» τὸν αὑτὸν τρόπον xal ἐπὶ τα» Ὁ 
αὐτοῦ πρόσωπον λέγεται τὸ, « Ὃς Ez X 
χανάς μοι ἐδέσματα. » Καὶ γὰρ τῶν “- 
χαὶ αὐτὸς εἷς ἦν τῆς ἀποῤῥήτου πρὉ» « 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ὁμιλίας τε χαὶ πω» Ξ 
φῆς " τοῖς μὲν γὰρ ἔξω πλήθεσι xal 
παραθολαῖς ἐλάλει, μόνοις δὲ τοῖς ἐπε" 
ἐν οἷς xaX ὁ Ἰούδας ἐξητάζετο, ΖΞ — 
Διὸ λέλεχται" « Ὃ ἐσθίων ἄρτους p-e— 
ἐπ᾿ ἐμὲ πτερνισμὸν, » χαὶ, « Ὃς ἐτεῪ 
χανάς uot ἐδέσματα" » ἅπερ σαφέστε ,“(ὶ 
μὲν ᾿Αχύλας εἰπών" « Ot ὁμοῦ Ey oo 
ῥητον" » 6 ὃὲ Σύμμαχος" « Οἴτινες 5x7 
γλυχεῖαν ὁμιλίαν. » ᾿Αντὶ Gb τοῦ, « 2» 
ἰσόγυχε, ἡγεμών μου, χαὶ γνωστέ po), 
χός φησι « Σὺ δὲ, ἄνθρωπε ὁμότροπέ r7 
μών μου, χαὶ γνωστέ μου" » ἐπειδίπε 
ἠξιωμένος φίλος ἐν τοῖς μάλιστα fy τοῦ 
εἰχότως φησὶ περὶ αὐτοῦ τὸ, « Ὅτι, εἰ tf 
δισέ με, ὑπήνεγχα ἄν" » xal τὰ ἑξῆς. Tov 
τοῦ Ἰούδα θεσπίσας, ἀχολούθως τὴν ἔχ τὸ 
σωτηρίαν χαὶ ἀποφυγὴν ἑαυτοῦ προδιδάσχ 
« Ἐγὼ πρὸς τὸν Θεὸν ἐχέχραξα, xo ὁ Kf 
με. Ἑσπέρας χαὶ «pot καὶ μεσημόρίες 9: 
xal ἀπαγγελῶ, χαὶ εἰσαχούσεται τῆς v 
Λυτρώσεται ἐν εἰρήνῃ τὴν ψυχῆν μουν ὺ 
τὸν πρὸ τοῦ θανάτου χαιρὸν σημαίνει, xo 
Ἰούδας τὰ τῆς xav! αὑτοῦ προδοσίας συνε 
Τότε οὖν ὁ Σωτὴρ xo Κύριος ἡμῶν, ὡς 
χαὶ ἀπολείᾳ τοῦ γνωρίμου δυσφορῶν, χαὶ 
ἐπὶ τῇ τοῦ παντὸς Ἰουδαίων ἔθνους ἁποῦ 
ἐπὶ μεμηνόσιν οἰχείοις, χαὶ ὡς ἐπὶ qu. 
πάσχων, πᾶσαν τὴν πρὸς αὐτοὺς ὁμιλίαν χ 
λίαν, διὰ τὸ μηδὲν αὐτοὺς ὠφεληκένα:, 
ἀποχαλεῖ, φάσχων * «€ Ἑλυπήθην ἐν τῇ ἀδς 
xai ἐταράχθην ἀπὸ φωνῆς ἐχθροῦ, xal c 
ἁμαρτωλοῦ " ὅτι ἐξέχλιναν,» φησὶν, « ἐπ᾿ i 
xaX ἐν ὀργῇ &vexóxouv μοι" » ἅπερ δύνα 
ἐπὶ τοὺς ἄρχοντας τῶν Ex περιτομῆς ἀ' 
«οὺς ἐχθρωδῶς xal ἐπιδουλευτιχῶς Evebt 


** Psal. tiv, 10-15. ** Psal. tx , 10. "1 Psal. μιν, 17-19. 


T55 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. X. 


754 


πειρωμένους * δύνατα: δὲ xal περὶ δυνάμεων ἀοράτων A ob sibi charissimos misericordia commotus, oni» 


ἔξωθεν αὐτὸν προσπολεμουσῶν, χαὶ τὴν δι᾽ ἀνθρώπων 
χατασχευὴν ἐνεργουσῶν λέγεσθαι" ἃ χαὶ συνάδειν 
μοι δοχεῖ τοῖς ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ ὑπ᾽ αὑτοῦ λελεγμέ- 
νοις χατὰ τὸν τοῦ πάθους χαιρὸν, ὅτε λέγει τοῖς ἑαυ- 
τοῦ μαθηταῖς " « Περίλυπός ἐστιν ἡ ψυχή μου 
ἕως θανάτου. Μείνατε ὧδε, xal γρηγορεῖτε μετ᾽ 
ἐμοῦ » χαὶ πάλιν’ € Nov ἡ ψυχὴ uoo τετάραχται. » 
“μοι γοῦν τούτοις ἐστὶ xal τὰ ἐν τῷ ψαλμῷ, ἐν ᾧ 
λέλεχται᾽ « Ἡ xapóia μου ἐταράχθη ἐν ἐμοὶ, καὶ 
δειλία θανάτου ἐπέπεσεν ἐπ᾽ ἐμέ. Φόδος xaX τρόμος 
ἦλθεν ἐπ᾽ ἐμὲ, xal ἐχάλυψέ με σχότος * » δι᾿ ὧν τῶν 
ἀντιχειμένων δυνάμεων τὰς χαθ᾽ αὑτοῦ ὁρμὰς σημαΐί- 
νει. Ὡς γοῦν ἐν ταῖς προφητείαις ὠνόμασταί τι 
πνεῦμα πορνείας, χατὰ τὸ, « Πνεύματι πορνείας 


ἐπλανήθησαν, » xai ἄλλο πνεῦμα πλανήσεως ἐν τῇ B 


ἐρήμῳ τὸν αὐτὸν τρόπον xaX πνεῦμα θανάτου εἴη 
ἂν δειλίας ποιητιχὸν, ὡς xal πνεῦμα ἰσχύος xal δυνά- 
μεως xaX ἀνδρείας τῆς χατὰ Θεὸν &vspyrtixóv. Οὕτω 
δ᾽ ἂν λεχθείη πνεῦμα φόβου χαὶ τρόμου, χαὶ πάλιν 
ἕτερον παρὰ ταῦτα πνεῦμα φόθδου χαὶ συγχύσεως, ἃ 
χαὶ σχεδὸν, εἰπεῖν, ἅπασι μὲν τοῖς ἐν μαρτυρίῳ τὸν 
ὑπὲρ εὐπεθείας θάνατον ἀναδεχομένοις ἐφορμᾶν 
εἴωθε, πολὺ πλέον δὲ xal μᾶλλον ἐπιτέθειται αὐτῷ 
τὸν ὑπὲρ ἁπάντων θάνατον ὑπομείναντι. Πλὴν ἀλλ᾽ 
εἴτε πνεῦμα δειλίας xaX θανάτου, εἴτε φόδου xa τρό- 
μου, ἣ εἴ τις ἑτέρα τοιαύτῃ, δύναμις ἐπιπέπτωχεν 
αὐτῷ, ἀλλ᾽ οὔτι γε χατέῤῥαξεν αὐτόν " ἐπεὶ, οἷα γεν- 
vaio; ἀθλττὴς, τὴν μὲν δειλίαν τοῦ θανάτου, πεποι- 
θήσει ζωῆς, (αὐτὸς γὰρ ἡ ζωὴ.) μαχρὰν ἀπέῤῥιψεν 
ἀποσΞξισάμενος. Ὡταύτως δὲ χαὶ τὸ ἐπελθὸν αὐτῷ 
πυξύμα φόθου ἣ τρόμου ποιητιχὸν πνεύματι θάρσους 
χαὶ δυνάμεως χαὶ ἰσχύος ποῤῥωτάτω ἀπηχόντισεν * 
ἐπεὶ, χατὰ τὸν 'Hoatav, « ἐπανεπαύσατο ἐπ᾽ αὐτὸν 
μετὰ τῶν ἄλλων πνευμάτων χαὶ πνεῦμα βουλῆς χαὶ 
ἰσχύος. » Θύτω χαὶ τὸ πνεῦμα τοῦ σχότους τῇ τοῦ 
ἰδίου φωτὸς ἀπεσχέδασε δυνάμει" ἐπεὶ « τὸ φῶς ἐν 
τῇ σχοτίχ αὐτὸ οὐ χατέλαθεν. » Εὕὔροις δ᾽ ἂν τὰ πα- 
ραπλύσια τούτοις xaX ἐν εἰχοσιῷ πρώτῳ ψαλμῷ, ἐν 
πῷ πάλιν Ex τοῦ αὐτοῦ λέλεχται προσώπου * ε Περι- 
εχύχλωσάν με μόσχο: πολλοὶ, ταῦροι πίονες περ' ἔσχον 
ps. Ἤνοιξαν ἐπ᾽ ἐμξ τὸ στόμα αὑτῶν, ὡς λέων ὁ 
ἁρπάζων γαὶ ὠρυόμενος" » xal πάλιν" « Ὅτι ἐχύ- 
χλωτσάν μὲ χύνες πολλοὶ, συναγωγὴ πονηρενομένων 


nem qua cum illis utebatur . sermonis consueludi- 
nem ac doctrinam, eo quod illis nihil profuisset, 
nugationem appellat, dicens : « Contristatus sum 
in nugatione mea, et conturbatus sum a voce ini« 
mici, et a tribulatione peccatoris : quoniam decli- 
naverunt, inquit, in me iniquitatem,et in ira mo- 
lesti erant mili : » qux quidem possunt etiam ad 
principes Judzorum referri, qui inimico insidianti- 
que animo circumvenire illum conabantur. Possunt 
eliam de potestatibus invisibilibus, qux extrinse- 
cus illum oppugnabant, ac per homines talia illi 
machinabantur, intelligi. Proinde eadem mihi vi- 
dentur concordare cum iis quz ab ipso in Evan- 
gelio dicta sunt sub ipsum passionis tempus, ubi 
ait ad suos discipulos : « Tristis est anima mea 
usque ad mortem, manete hic et vigilate mecum *5,» 
Et rursus : « Nunc anima mea conturbata est **, » 
&73 Similia namque his sunt etiam, quz psalmus 
hic continet, ubi sic ait: « Cor meum conturba- 
tum est in me, et formido mortis cecidit super me, 
et contexerunt me tenebrz : » quibus verbis con- 
trariarum potestatum conatus adversum se significat. 
Quemadmodum enim in prophetiis nominatur qui- 
dem spiritus fornicationis, vt est illud : « spiritu 
fornicationis aberraverunt, ** » ct alius spiritus er- 
roris in deserto, ita etiain. spiritus fuerit formidi- 
nem mortis elficiens : sane ut ctiam spiritus robo- 
vis, el potentiz, et fortitudinis ejus, quie Dco 
aliena non est, auctor. Quare sic etiam dicetur 
spiritus timoris ac tremoris, et rursus alius prater 
hos, spiritus timoris et confusionis, qui quidem 
pzue, ut ita dixerim, omnes mortem pro vera reli- 
gioné testimonii gratia subeuntes, invadere con- 
sueverunt, ac multo etiam magis longeque veliemen- 
tius illum aggressi sunt, qui pro omnibus mortem 
sustinuit : verumtamen sive spiritus formidinis et 
mortis, sive timoris et tremoris, sive alia quzpiam 
ejusdem generis potestas illum adorta est, ea illum 
nou confregit, propterea quod tanquam generosis 
certator, formidinem quidem mortis, confidentia 
vite (ipse enim vita), procul deturbatam abjecit. 
Alium autem qui ipsum item invaserat spiritum 
timoris et tremoris efficientem, spiritu confidentiz, 


πιριέτχον με’ » xai αὖθις * « "Pusat ἀπὸ ῥομφαίας D et potentiz, et roboris, longissime a se przcipita- 


τὴν woyfv μου, xa Ex χειρὸς χυνὸς thv μονογενή 
μου. Σῶτόν uz tx στόματος λέοντος, xal ἀπὸ χερά- 
τῶν μονοχερώτων τὴν ταπείνωσίν μου. » Σαφῶς γὰρ 
ἐν τούτοις δυνάμεις πονηρὰς, ταύρους, χαὶ μόσχους, 
χαὶ λέοντας, χαὶ χύνας, χαὶ μονοχέρωτας ἀποχαλεῖ, 
αἵ περιέτχον μὲν αὑτὸν xal περιεχύχλωσαν χατὰ τὸν 
τοῦ πάθους αὐτοῦ χαιρὸν, οὗ μὴν xai ἐνεργήσαί τι 
xav αὐτοῦ δεδύνηνται. Καὶ ταῦτα μὲν, εἰ χαὶ ταῦτα 
τοῦ ψαλμοῦ τὰ μέρη ἐπὶ τὸν Σωτῆρα xai Κύριον 
ἡ λῶν ἀνάγοιτο᾽ εἰ δὲ μὴ ἐπ᾽ αὐτὸν, ἀλλ᾽ ἐφ᾽ ἕτερον 
πρόσωπον, ἐπιστήσεις χαὶ αὐτὸς ὡς ἂν ἐξομαλι- 
σθέντα τὰ χατὰ τὸν τόπον. Πλὴν ἀλλὰ χαὶ περὶ τῆς 


* Matth. xxvi, 58. 5 Joan. xii, 27. 


** Ose. 1v, 12. 


vit : quandoquidem, ut est apud Isaiam, quievit 
super eum una cum aliis spiritibus, etiam spiritus 
consilii et fortitudinis, Sic porro etiam spiritum 
tenebrarum proprii luminis vi dissipavit, propterea 
quod « lux in tenebris lucet, et tenebrz eam non 
comprehenderunt **. » Ceterum, his similia etiam 
in vigesimo primo psalmo invenire poteris, in quo 
ex ejusdem persona rursus illud dictum est : « Cir- 
cumdederunt me vituli multi : tauri pingues obse- 
derunt me. Aperuerunt super me os suum sicut lco 
rapiens et rugiens **. » Et rursus : « Quoniam cir- 
cumdederunt me canes multi : concilium malignan- 


* joan. 1, ὅ. Psal. xxi, 15, 14. 


T$5 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 11. — APOLOGETICA. 


tium obsedit me **. » Et rursus : « Erue a framea, A τῶν Ἰουδαίων μητροπόλεως, αὐτῇ 


Deus, animam meam, et de manu canis unicam 
meam. Salva me ex ore leonis, et a cornibus uni- 
cornium bumilitatem meam **,. » Plane enim in 
his malignas potestates, taurorum, et vitulorum, 
et leonum, et canum, et unicornium nominibus 


λὴμ, ἀκολούθως μετὰ τὴν κατὰ vor 
αὐτῷ πρόῤῥησιν ἐπιλέγει ἑξῆς " 
xai ἀντιλογίαν ἐν τῇ πόλει " » xo 
λουθα, ἃ χαὶ ὁποίας ἔχεται διανοίαι 
ἡγεῖσθαι. 


appellat, qux& quidem illum sub ipsum passionis tempus obsederunt ac circumded 
tamen etiam aliquid efficere contra illum potuerunt. Et hec quidem talem hat 
modo etiam hze psalmi partes, ad Salvatorem Dominumque nostrum referantur. Q 
lum,sed ad aliam personam, ipse quoque diligenter attendes, ut ea que ad ipsum 
tinent, sibi invicem :equata respondeant. Verumtamen de ipsa etiam Judaeorum : 
inqu:sm, Jerusalem, ordine deinceps post vaticinium de iis qui insidias illi fece 
hunc modum : « Vidi iniquitatem et contradictionem in civitate : » et qua sequuntur 
sint accipienda, non est nunc narrandi tempus. 


A psalmo cvin. — 1tem de Juda, εἰ de suffecio in B 'Axó τοῦ ψαλμοῦ pn. — Ἔτι : 


locum ejus apostolo, el de gente Judaica. 


t Deus, laudem meam ne tacueris, quia os pec- 
catoris et os dolosi super me apertum est. Locuti 
sunt adversum me lingua dolosa, et sermonibus 
odii circumdederunt me, et oppugnaverunt me 
gratis. Pro eo ut me diligerent, detrahebant mihi ; 
ego autem orabam. Et posuerunt adversum ine 
mala pro bonis, et odium pro dilectione mea. Con- 
stitue super eum peccatorem, et diabolus stet a 
dextris ejus. Dum judicatur, exeat condemnatus, 
et oratio ejus fiat in peccatum. Fiant dies ejus 
pauci, et episcopatum ejus accipiat alter **. » Quod 
eliam hec ad proditorem Judam sint referenda, 
idoneus sane esto testis apostolus Petrus, qui post 
Salvatoris nostri ascensum, coactis in uuum lo- 
cum apostolis omnibus, aliisque quamplurimis fra- 
tribus, in mediis illis stetit atque ait : « Viri fra- 
tres, oportuit impleri Scripturam hanc, quam pre- 
dixit Spiritus sanctus per os David de Juda, qui 
(uit dux eorum qui comprehenderunt Jesum ; quia 
numeratus erat nobiscum, οἱ sortitus erat sortem 
ministerii hujus. llic igitur possedit agrum de 
mereede injustitize sud : et suspensus crepuit me- 
dius, et effusa sunt omnia viscera ejus. 475 Et 
notum factum est omuibus habitantibus Jerusa- 
lei : ita ut. appellaretur ager ille lingua eorum, 
Akeldamach, hoc est, Ager sanguinis. Scriptum est 
eniin in libro Psalmorum : « Fiat commoratio ejus 


καὶ τοῦ εἰς τὴν χώραν αὐτοὶ 

dzxoctólov, καὶ περὶ τοῦ Ἶοι 

« Ὁ Θεὸς, τὴν αἵνεσίν μου μὴ τ 
στόμα ἁμαρτωλοῦ xai στόμα δολίο. 
Ἐλάλησαν χατ᾽ ἐμοῦ γλώσσῃ δολ 
σους ἐχύχλωσάν με, χαὶ ἐπολέμ 
᾿Αντὶ τοῦ ἀγαπᾷν με, ἐνδιέδαλλόν 
ηυχόμην. Καὶ ἔθεντο xax ἐμοῦ x 
χαὶ μῖσος ἀντὶ τῆς ἀγαπήσεώς μοι 
αὐτὸν ἁμαρτωλὸν, χαὶ διάδολος 07: 
τοῦ. Ἐν τῷ χρίνεσθαι αὐτὸν ἐξέλθ' 
νος, xaX ἡ προσευχὴ αὐτοῦ γενηθύ 
Γενηθήτωσαν αἱ ἡμέραι αὐτοῦ ὁλί 
σχοπὴν αὐτοῦ λαδέτω ἕτερος. » Kc 
μένων ἐπὶ τὸν προδότην Ἰούδαν à 
μάρτυς ὁ ἀπόστολος Πέτρος, μετὰ 
ἡμῶν ἀνάληψιν συνηγμένων τῶν ( 
σὺν χαὶ ἄλλοις πλείοσιν ἀδελφοῖς 
xai ταῦτα φήσας " « ΓΑνδρες ἀδεὰλς 
ναι τὴν Γραφὴν, ἣν προεῖπε τὸ ἢν 
στόματος Δαδὶδ περὶ Ἰούδα τοῦ 
τοῖς συλλαδοῦσιν Ἰησοῦν ὅτι xaT, 
ἡμῖν, xaX ἔλαχε τὸν xAnpov τῆς | 
Οὗτος μὲν οὖν ἐχτήσατο χωρίον ἐ: 
χίας αὑτοῦ, χαὶ πρηνὴς γενόμενο 
χαὶ ἐξεχύθη πάντα τὰ σπλάγχνα αἱ 
ἐγένετο πᾶσι τοῖς χατοιχοῦσιν '] 
χληθῆναι τὸ χωρίον ἐχεῖνο τῇ ἰδίς 
᾿Αχελδαμὰχ, ὃ ἐστι Χωρίον αἵματι 


deserta, et. non sit qui habitet in ea, et episcopa- D ἐν βίόλῳ Ῥαλμῶν: « Γενηθέτω ἡ E 


tum ejus accipiat alter **. » Petrus vero cum talia 
dixisset, subjecit in locum Jude alium assumi 
oportere, quo duodecim apostolorum numerus, 
qui diminutus fuerat, complerelur, ut prophetia 
suum finem contingeret. Quo etiam tempore cum 
sors jacta esset, ea cecidit super Matthiam, et con- 
numeratus est cum duodecim apostolis. Cum hzc 
igitur in hunc modum peracta sint, sequitur ut 
personam quz in hoc psalmo loquitur, non aliam 
esse arbitremur, quam Salvatoris nostri, qui assi- 
gnatam sibi a Patre sub ipsum passionis tempus 
orationem, publica tanto ante per Spiritum san- 


9 Psal. xxi, 17. 5) ibid. 21,22. 


58 Ps:il. cvi, 9.8. 


μος, xal μὴ ἔστω ὁ χατοιχῶν ἐν a 
σχοπὴν αὑτοῦ λαδέτω ἕτερος. » Τα 
εἰπὼν ὑποτίθεται ἕτερον ἀντὶ τοῦ 
λαθεῖν εἰς τὸν λείποντα τῶν δώδεχ 
θμὸν, ὅπως πληρωθῇ τὸ τῇς προφὶ 
ρου γενομένου, ἔπεσεν ὁ χλῆρος ὁ 
συγχατεψηφίσθη μετὰ τῶν δώδεχα 
των οὕτως ἐχτελεσθέντων, ἀχολούθι 
ἐν τῷ ψαλμῷ πρόσωπον οὐχ ἕτε 
ἡμῶν, ὃς τῷ Πατρὶ τὴν ἀναπεμφθ 
τὸν τοῦ πάθους χαιρὸν εὐχὴν τῆς δι 
ματος ἀναγραφῆς προλαδὼν χατὶ 


δ6 Act. 1, 16-20. 


$1 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. X. 


158 


περὶ αὐτοῦ συμδήσεσθαι θεσπίσας. Φησὶν οὖν" « Ὁ A ctum descriptione dignatus, quod sibi usu ventu- 


Θεὸς, τὴν αἴνεσίν μου μὴ παρασιωπήσῃς, » τὴν ὑπ᾽ 
αὐτοῦ παραδοθεῖσαν τοῖς αὑὗτου μαθηταῖς διδασχα- 
λίαν, χαὶ τῆς xar; Διαθήχης τὴν αἴνεσιν παραχα- 
λῶν μὴ χατασιγασθῆναι, ἀλλὰ xai εἰς τὸν ἑξῆς 
ἅπαντα αἰῶνα παραμεῖναι τῷ βίῳ. « Στόμα δὲ ἁμαρ- 
τωλοῦ χαὶ στόμα δολίου » χνρίως ἂν λεχθείη τὸ τοῦ 
Ἰούδα, ὃς πορευθεὶς πρὸς τοὺς ἀρχιερεῖς εἶπεν αὐ- 
τοῖς * « Τί θέλετέ por δοῦναι, χἀγὼ ὑμῖν παραδώσω 
αὑτόν ; Οἱ δὲ ἔστησαν αὑτῷ τριάχοντα στατῆρας. Καὶ 
ἀπὸ τότε ἐζήτει εὐχαιρίαν, ἵνα αὐτὸν παραδῷ.» Τοι- 
αὔτα γοῦν xaz' αὐτοῦ συνθέμενος, εἷς ἣν τῶν μετὰ 
καῦτα σὺν aj: ἀναχειμένων ἐν τῷ τοῦ Πάσχα συμ- 
ποσίῳ, ὅτε χαὶ αὐτὸς ὁ Σωτὴρ ἡμῶν ἀνέχειτο μετὰ 
τῶν δώδεχα, ἐσθιόντων τε αὐτῶν εἶπεν" « ᾿Αμὴν 
ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὅτι εἷς ἐξ ὑμῶν παραδώσει με. » 
Καὶ λυπούμενοι σφόδρα Ἦρξαντο λέγειν ἔχαστος αὐ- 
τῶν € Mfjzt ἐγώ εἰμι, Κύριε; » ἐν οἷς ἦν χαὶ Ἰού- 
δας, ὅς, τὸ πλῆρες παντὸς δόλον χαὶ εἰρωνείας ἀνοί- 
ξας στόμα, ἀποχριθεὶς εἶπεν. « Μήτι ἐγώ εἶμι, 
'Pa660; » Δόλιον στόμα, δι᾽ οὗ τὸ σημεῖον τοῖς ἐπι- 
δούλοις τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐδήλου, λέγων " « Ὃν ἐὰν 
φιλήσω, αὐτός ἔστι" χρατήσατε αὐτόν" » ὃ χαὶ εἰ- 
TV, ἔργῳ τὸν δόλον ἀπεπλήρον, ὅτε προσελθὼν τῷ 
Ἰησοῦ, εἶπεν αὐτῷ « Χαῖρε, Ῥαδδί" χαὶ χατεφί- 
λησεν αὐτόν. Ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ « Ἑταῖρε, 
ἐφ᾽ ᾧ πάρει; » xal πάλιν" « Ἰούδα, φιλήματι τὸν 
Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου παραδίδως :» Τούτων δ᾽ οὖν ἕνεχα 
προλαθὼν διὰ τοῦ ψαλμοῦ φησιν « Ὅτι στόμα 
ἁμαρτωλοῦ xal στόμα δολίου ἐπ᾽ ἐμὲ ἠνοίχθη. Ἐλά- 
λησαν xat' ἐμοῦ γλώσσῃ δολίᾳ, καὶ λόγοις μίσους 
ἐχύχλωσάν με δωρεάν. » Ἔνθα μετὰ τοῦ Ἰούδα καὶ 
τῶν λοιπῶν τῶν ἑπιδουλευσάντων αὐτῷ μνημονεύει. 
Λέγει δ᾽ οὖν τὸ Εὐαγγέλιον, ὡς ἄρα, τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν ἔτι τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς λαλοῦντος, « Ἰδοὺ 
Ἰούδας εἷς τῶν δώδεχα ἦλθε, καὶ μετ᾽ αὐτοῦ ὄχλος 
πολὺς μετὰ μαχαιρῶν χαὶ ξύλων, ἀπὸ τῶν ἀρχιερέων 
χαὶ πρεσθυτέρων τοῦ λαοῦ" » οἷς xaX εἶπεν ὁ Κύ- 
pog ^ « Ὡς ἐπὶ λῃστὴν ἐξήλθετε, μετὰ μαχαιρῶν 
xai ξύλων συλλαδεῖν με; xa0' ἡμέραν πρὸς ὑμᾶς 
ἐχαθεζόμην ἐν τῷ ἱερῷ διδάσχων, καὶ οὐκ ἐχρατή- 
σατέ με. Τοῦτο δὲ ὅλον γέγονεν, ἵνα πληρωθῶσιν αἱ 
Γραφαὶ τῶν προφητῶν. » Ἔτι δέ φησιν ἐν τῷ 
ψαλμῷ" € ᾿Αντὶ τοῦ ἀγαπᾷν με, ἐνδιέδαλλόν με" 


rum erat, cecinit. Ait igitur : « Deus, laudem meam 
ne tacueris : » ubi videlicet. doctrinam quam ipse 
suis discipulis tradit, et laudem novi Testamenti, 
non esse premendam silentio exhortatur, sed in 
omine futurum z:ivum ad vite humoanz utilitatem 
permanere. « Os autem peccatoris, et os dolosi, » os 
ipsius Jude proprie nominaverit quispiam , qui 
cum abiisset ad principes sacerdotum, eis dixit : 
« Quid vultis mihi dare, et ego eum vobis tradam ? 
At illi constituerunt ei triginta stateres. Et ex illo 
quarebat occasionem, ut illum eis proderet *'. » 
Cum ergo talia contra illum molitus esset, unus 
postea fuit ex iis qui cum illo in paschali cena 
accubuerunt, quo tempore ipse quoque Salvator ac 


B Dominus noster accumbebat una cum ipsis duode- 


cim, qui etiam comedentibus illis dixit : « Amen 
amen dico vobis, quod unus vestrum me tra- 
det. » Et dum valde contristantur, ceperunt sin- 
guli dicere » : Nunquid ego sum, Domine **? » In 
quibus erat etiam Judas, qui cum omnis doli ae 
sinulationis plenum os aperuissel respondit, ac 
dixit : « Nunquid ego sum, Rabbi**? » Dolosum 
ergo os, quo insidiatoribus Salvatoris nostri signum 
proposuit, dicens : « Quemcunque osculatus fuero, 
ipse est, tenete eum **. » Quod cum dixisset verbo, 
re quoque ipsa dolum complevit, quo videlicet 
tempore cum ad Jesum accessisset, dixit ei: 
«Salve, Rabbi : et osculatus est eum δ᾽. » Jesus vero 
ad illum dixit : « Amice, ad quid venisti?» Et 
rursus : « Juda, osculo filium hominis tradis **? » 
A76 Harum ergo rerum causa tanto ante in 
psalmo ait : « Quoniam os peccatoris et os dolosi 
super me apertum est. Locuti sunt contra me lin- 
gua dolosa et sermonibus odii circumdederunt me, 
et oppugnaverunt me gratis : » ubi cum ipso Juda 


etiam reliquorum meminit, qui ipsi insidias fece- 


runt. Itaque ipsum Evangelium narrat, quemadmo- 
dum Salvatore nostro suos adhuc alloquente disci- 
pulos, ille venerit : « Ecce, inquit, Judas unus de 
duodecim venit, et cum eo turba inulta cum gla- 
diis et lignis, a principibus sacerdotum et seniori - 
bus populi *. » Quibus etiam Dominus dixit : 
« Tanquam ad latronem exivistis cum gladiis et li- 


ἐγὼ ὃς προσηυχόμην"» αὐτὸ τέλους ἐτύγχανεν, ὅτε, p gnis comprehendere me? quotidie apud vos sede- 


τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐν τῷ χαλουμένῳ Γεθσημανῇ χω- 
ρίῳ μετὰ τῶν ἔνδεχα ἀποστόλων προσευχομένου, μι- 
xpóv τε ἀναχωρήσαντος αὐτῶν, xal προσπεσόντος 
τῷ Πατρὶ, δεύτερόν τε εὐξαμένου χαὶ τρίτον, ὁ Ἶού- 
δας σὺν τοῖς ἄρχουσι τῶν Ἰουδαίων τὰ τῆς ἐπιδουλῆς 
αὐτῷ χατήρτυε, συνάγων χαὶ προξενῶν τὸ πλῆθος 
τῶν μετὰ μαχαιρῶν χαὶ ξύλων συλλαδεῖν αὐτὸν παρε- 
σχενασμένων. Καχὰ δὲ εἰς αὐτὸν ἔθεντο ἀντὶ ἀγα- 
θῶν, xai μῖσος ἀντὶ τῆς ἀγαπήσεως αὐτοῦ, ὅτε πο- 
vnpà διετέθειντο τὸν Σωτῆρα xaX εὐεργέτην xai δι- 
δάσχαλον, μυρίας ὅσας ἰάσεις καὶ θεραπείας, λόγων 


bam in templo docens, et non tenuistis me. Hoc 
autem totum factum est, ut impleantur Scripture 
prophetarum **. » Przeterea vero quod ait in psalmo : 
« Pro eo ut me diligerent, detrahebant mibi, ego 
autem orabam : » ipsum quoque tunc suum finem 
contigit, cum Salvatore nostro in loco qui dicitur 
Gethsemani cum undecim apostolis orante, paulu- 
luinque ab illis digresso ut proeumbens Patrem 
precaretur, iterumque et tertio supplicante, Judas 
cum principibus Judaeorum insidias illi maturavit, 
dum cogit ipse οἱ conducit copias qua cuin gladiis 


" Mauh. xxvi, 44, 15. "* ibid. 41, 49, Ὁ 1011. 5. 49. ibid. 48. *' ibid, 49. — ** Luc. xxn, 4& 


9 Mattb. xxvi, 47. ** ibid. 55, 56. 


739 


EUSESII CAJESARIENSIS OPP. PARS 1l. — APOLOGETICA. 


et fustibus, ut illum comprehenderent, parate A τὲ διδασχαλίας, xal παντοίας ὠςελείο 


erant. Tunc autem mala adversus ipsum posue- 
runt pro bonis, et odium pro dilectione ipsius, cum 
malis affecerunt ipsum Salvatorem et bene de ipsis 
meritum, et magistrum, qui innumerabiles sana- 
tiones et medelas, sermonumque documenta, el 
omnis generis utilitates ipsis p::stiterat : quas ob 
res cum mala pro bonis adversus ipse posuerint, 
et odium pro dilectione ipsius, merito adjungit : 
« Constitue super eum peccatorem, et diabolus stct 
a dextris ejus. Dum judicatur, exeat condemna- 
tus, et oratio ejus fiat in peccatum. Fiant dies 
ejus pauci, el episcopatum ejus accipiat alter. » 
Que quidem ipsa quem exitum sortita sint, $an- 
ctus apostolus Petrus paulo aute indicavit, duin 
Scripturam hauc δὰ ipsum proditorem accommodat. 
Et sane tibi ipsi interim licel intueri, num super 
Judaicam gentem constitutus sit princeps ac dux 
peccator, cui videlicet post scelera adversus 
Salvatorem nostrum audacissime commissa, tra- 
diti. sunt, interim pro antiquis et ipsorum do- 
mesticis Deoque amicis principibus, cxternis 
4.77 et simulacra colentibus servire coacti. Ca- 
terum quis tandem non obstupescat ipsius prz- 
dictionis eventum ? nam cuin oraculum dixerit, 
« Fiant dies ejus pauci, » constat plane quam breve 
post structas adversus Salvatorem nostrum ab illis 
insidias, omnc fuerit tempus, quo manere visi 
sunt. Post quod tempus novissimam vastalionem 
eairemumque interitum passi sunt, ex quo etiam 
episcopatum eorum accepit alter, condiwss vide- 
!'icet per Christum novus populus. Porro etiam re- 
liqua hujus psalmi omnia per horum ipsorum exen- 
plar intelliges : quz:e vero àacquuntur, et quasi de 
quibusdam Jud: filiis dici videftur, illis verbis : 
« Fiant (ilii ejus orphani *5, » et quaecumque alia 
his similia suat, referentur primo quidem loco in 
ipsum Judam, post illum vero etiam in oinnes illi 
similes salutare verbuin prodentes. Eadem vero 
ratione intelliges uxorem quoque ejus , el peccata 
patris, et ejus quz ipsius mater dicitur, Judaicee 
gentis videlicet congregationis. De hac enim arbi- 
tror dici illud : « Et peccatum matris ejus non de- 
leatur **. » Verumtamen sicut in ea qui? proxime 
antecessit prophetia, egenus οἱ pauper nomina- 
batur Salvator ac. Dominus noster, veluti demon- 
stravimus in illo : « Beatus qui intelligit super ege- 
num et pauperem *' : »ita etiam in prasenti psalino 
iisdem vocatur nominibus. Fiant enim illa et illa 
ipsi Judz , iisque qui illi similia z2emulati sint, pro- 
pter illa quz est ausus, inquit. Quznam vero ista 
Sint, adjunzit, dicens : « Pro eo quod non est re- 
cordatus facere misericordiam , et persecutus est 
hominem pauperem et egenum, et compunctum 
corde, ut morte afficeret. Et dilexit exsecrationem, 
et veniet ei. Et noluit benedictionem, et procul 
amovebitur ab eo **. » Post qux verba deinceps 


D 


ἐσχτη μένον ἀνθ᾽ ὧν, ἐπειδήπερ xaxà 
ἔθεντο χατ᾽ αὐτοῦ, xal μῖσος ἀντὶ τ 
αὐτοῦ, εἰχότως ἐπιλέγει" « Κατάττὶ 
ἁμαρτωλὸν, χαὶ διάθολο; στήτω ἐχ Oz; 
«Q χρίνεσθαι αὐτὸν ἐξέλθοι χαταῦδεῦι 
ἢ προσευχὴ αὐτοῦ γεντθύήτω εἰ; ἀμ 
θήτωσαν αἱ ἡμέραι αὐτοῦ ὀλίγαι, x: 
«hv αὐτοῦ λαθέτω ἕτερος.» ἃ χα! ἃ 
ληφε τὴν ἔχθασιν, ὁ i:ph; ἀπόστολος 
λαθὼν διεσάφησεν, ἐπ᾿ αὑτὸν προδό: 
zh» Γραφήν. Καί cot ck αὑτῷ 
μὴ χαθέσταται ἐπὶ τὸ Ἰουδαίων ἔὴν 
ἡγούμενος ἁμαρτωλὸς, ᾧ μετὰ τὰ τολι 
χατὰ τοῦ Σωτῆρος ἡ λῶν παρεούθη: 
πάλαι οἰχείων xai θεοφιλῶν ἀρχόντ 
xaX εἰδωλολάτραις δουλεύειν χατγναῚὴ 
δ' οὐχ ἂν θαυμάσεις προῤῥίσεως τὸ ἀπ 
σαντος γὰρ τοῦ λόγου " « Τεντθέτως 
αὑτοῦ ὀλίγαι, » σαφὲς ὅπως βραχὺς ὁ 
μετὰ τὴν τοῦ Zur, poc f, uv ἐπιθουλὴν 
xa0' ὃν ἔδοξαν διαμένειν * μεθ᾽ ὃν τῇ! 
ἐμεῖναν πολιορχίαν χαὶ τὴν παντελῆ: 
T χαὶ τὴν ἐπισχοπὴν αὐτῶν ἔλαδεν 
Χριστοῦ συγχροττηθείς. Καὶ τὰ λοιπὰ 
αὐτοῖς τούτοις χαταλλύλως νού ast" 

περί τινων viov τοῦ Ἰούδα λεγόμενα, 
θήτωσαν οἱ υἱοὶ αὐτοῦ ὀρφανοὶ, » xc 
σια, ἀνάγοιτ᾽ ἂν xaX ἐπ᾿ αὐτὸν μὲν 
τὸν Ἰούδαν, μετ᾽ ἐχεῖνον δὲ xa ἐτ 
ὁμοίους αὐτῷ τὸν σωτήριον λόγον 
Ναταλλήλως δὲ νοήσεις xal τὴν Yuvo 
τὰς ἁμαρτίας τῶν πατέρων αὐτοῦ, χαὶ 
μητρὸς αὑτοῦ, τῆς τοῦ Ἰουδαίων ἔθνς 
Περὶ αὐτῆς γὰρ ἢγοῦμα: λέγεσθαι τὸ, 
«la τῆς μητρὸς αὐτοῦ μὴ ἐξαλειφθείη. 
ἐν τῇ πρὸ ταύτης προφητείᾳ πτωχὸς 

μάξετο ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν, 
ἐδείξαμεν ἐν τῷ, « Μαχάριος ὁ συνιὶ 
xai πένητα » τὸν αὑτὸν τρόπον xai 

ψαλμῷ τούτοις ἐπιχέχληται τοῖς ὀνό 
xai τάδε γενηθήτω τῷ Ἰούδα, xat τοῖς 
ἐζτλωχόσι διὰ τὰ τετολμημένα αὐτῷ, 
ταῦτα, ἐπιφέρει λέγων ε« ᾿Ανθ᾽ ὧν οὐ 
ποιήσαι ἔλεος, xat χατεδέωξεν ἄνθρω: 
πτωχὸν χαὶ χατανενυγμένον τῇ xapb 
σαι. Καὶ ἡγάπησε xazápav , χαὶ fS: 
Ἰθέλησεν εὐλογίαν, xal μαχρυνθήσετι 
Οἷς £r. ἐπιχαταθὰς, αὖθις πένητα x 
τὸν ὀνομάξει λέγων" « Καὶ σὺ, Κύρ!ε 
Gov μετ᾽ ἐμοῦ ἔλεος ἕνεχεν τοῦ ὀνό; 
χρηστὸν τὸ ἔλεός σου. Ῥῦσαί με, € 
πένης εἰμὶ ἐγώ. » Οἷς μεθ᾽ ἕτερα Em 
νατά pou ἠσθένησαν ἀπὸ νηστείας, : 
ἐλλοιώθη δι᾽ ἔλαιον * xai ἐγὼ ἐγενέ! 
τοῖς. Εἴδοσάν με, χαὶ ἐσάλευσαν χες 
"À χαὶ αὐτὰ τέλους ἐτύγχανεν ὅτε «« 


* Psal. cvi, 9. ** ibid. 18. *' Psal. χι, 2. ** Psal. ονπὶ, 10-18. 


745 


dixit Dominus ad me, Dimitte eos in fornacem , et A 


specta num approbatum sit, quemadmodum proba- 
tus sum pro illis, et accepi triginta argenteos , et 
projeci eos in domo Domini in fornacei, et abjeci 
virgam alteram, qus dicitur funiculus, ad dissi- 
pandum Testamentum inter Judam et lsrael **. » 
Hzc igitur suum finem consecuta sunt, quo tem- 
pore, ut est apud Lucam, « abiens Judas locutus 
est cum principibus sacerdotum et scribis, et du- 
cibus templi, quomodo illum eis traderet; et gavisi 
sunt, et pacti sunt argentum illi dare ?*. » Ut vero 
apud Marcum legimus, cum abiit « ad principes 
sacerdotum , ut illum proderet; illi autem gavisi 
sunt, et promiserunt ei se argentum daturos. » 
Yerum apud hos quidem argentum simpliciter 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS 1l. — APOLOGETICA. 


ὑμῶν ἐστι, δότε τὸν μισθόν μον, 
ἔστησαν τὸν μισθόν μου τριάχον 
εἶπε Κύριος πρὸς μέ" Κάθες ab 
τέριον. Καὶ σχέψαι εἰ δόχιμόν 

ἐδοχιμάσθην ὑπὲρ αὐτῶν. Καὶ 

χοντα ἀργυροῦς, xai ἐνέδαλον αὖ 
Κυρίου εἰς τὸ χωνευτήριον, χαὶ à: 
τὴν δευτέραν τὸ σχοίνισμα, τοὺ δι' 
θήχην ἀνὰ μέσον Ἰούδα χαὶ ἀνὰ p. 
ταῦτα τέλους ἐτύγχανεν,δτε, χατὸ 
«ἀπελθὼν ὁ Ἰούδας συνελάλει τ' 
στρατηγοῖς τοῦ ἱεροῦ, ὅπως αὑτὸ 
xai ἐχάρησαν, xat συνέθεντο αὐτῷ 
Κατὰ δὲ τὸν Μάοχον, ὁπηνίχα «ἀπὶ 
χιερεῖς, ἵνα παραδῷ αὐτόν. Οἱ δὲ E; 


nominatum est. Apud δία πόδ autem numerus p yeQavco αὐτῷ ἀργύρια δοῦναι. 


quoque indicatur, qui sane ab eo quem posuit Za- 
charias minime discrepat. Dicit igitur Matthaeus : 
« Tunc abiens unus de duodecim, qui dicitur Judas 
Iscariotes, ad principes sacerdotum, dixit eis : Quid 
vultis mihi dare, el ego eum vobis tradam ? illi au- 
tem cortstituerunt ei triginta stateres '*, » Consen- 
tanea igitur hzc sunt ei quod in prophetia dictum 
est a Domino : « Et constituerunt mercedem meaimn 
triginta argenteos. » Pro quo Sywmachus qui- 
dem ait: « Et apprehenderunt. mercedem me:in 
triginta argenteos. » Aquila vero: « Et constitue- 
runt mercedem meam triginta argenteos, » quibus 
illud adjungitur : « Et dixit Dominus ad me : Di- 
mitte eos in fornacem, et vide num probatum sit , 
quemadmodum probatus sum pro illis. » Pro quo 
rursus Aquila quidem sic ait : « Et dixit Dominus 
ad me: Dimitte eos in fornacem, projice eos ad fi- 
gulum, immensum pretium quo a:stimatus sum pro 
illis, » 280 et sane attende quonam pacto ipse Do- 
minus pretium suum confitetur triginta argenteos 
datum esse. Videtur autein ipsa verborum excogi- 
tatio talem prz se ferre sensum : Ego quidem Do- 
Ininus a primo incipiens die nunquam desii mee 
benignitatis indicia vobis Judzis impendere,innume- 
rabilibusque vos beneficiis allicere, non solum dum 
ad vos ab initio prophetas mitto, sed etiam dum 
me ipsum vobis presentem exhibeo, tum in moni- 
tis ac documentis, rationalibusque prieceptis, tuin 
in signis et portentis et aliis miraculorum generi- 
bus, tum etiam in sanationibus et medelis; vos 
ergo qui tanta beneficentia digni habiti estis, date 
mercedem meam, aut renuite: sic quidem ab illis, 
ut par est, fructus yietalis, et indicia fidei erga se- 
ipsum postulans. Atilli (ut in ea quam proxime 
ante hanc posuimus prophetia, dictum est), « pro 
eo ut me diligerent, detrahebant mihi, et posuerunt 
adversum me mala pro bonis, et odium pro dile- 
«tione mea '*; » etcum triginta argenteos consti- 
&uerint, tanquam eum qui tanti venderetur, :zstima- 
verunt. Sed quoniam uniuscujusque opus quale sit 
$gnis probabit,merito imperat ut mittantur in forna- 


μὲν ἁπλῶς τὸ ἀργύριον ὠνόμασται 
θαίῳ μντμονεύεται xal ὁ ἀριθμὸ 
τοῦ Ζαχαρίου παραθέσει. Λέγει δ' 
« Τότε πορευθεὶς εἷς τῶν δώδεχα, ( 
Ἱσχαριώτης, πρὸς τοὺς ἀρχιερεῖς 
θέλετέ μοι δοῦναι, χἀγὼ ὑμῖν πα 
δὲ ἔστησαν αὑτῷ τριάχοντα στα 
οὖν ταῦτά ἐστι τῷ, «Καὶ ἔστησαν τὶ 
χοντα ἀργυροῦς, » Ev τῇ προϑττ 
τοῦ Κυρίου. ᾿Ανθ᾽ οὗ ὁ μὲν Σύμμα 
ἐστάθμισαν τὸν μισθόν μου τριάχι 
δὲ ᾿Αχύλας" « Καὶ ἔστησαν τὸν 
χοντα ἀργυροῦς "» οἷς ἐπιλέγεται" 
πρὸς μέ" Κάθες αὑτοὺς εἰς τὸ χων 
ψαι εἰ δόχιμόν ἐστιν, ὃν τρόπον £c 
τῶν.» ᾿Ανθ᾽ οὗ πάλιν ὁ μὲν ᾿Αχύλο 
K3pto;:'Plijov αὑτὰ πρὸς τὸν zc 
ϑης ἡ τιμὴ, ἣν ἐτιμήέθην ὑπὲρ αὖτ 
τίνα τρόπον αὑτὸ; ὁ Κύριος τιμὴν 
τοὺς τριάχοντα ἀργυροῦς δεδόσθα' 
λέξεως δ'άνοια τοιοῦτόν τινα ἔμφι 
μὲν ὁ Κύριος, Ex πρώτης ἀρξά; 
διέλιπον τὴς ἐμαυτοῦ χρηστότητος 
τομῆς δείγματα παρέχων, χαὶ μυρ 
γετῶν, οὗ μόνον τὰ διὰ τῶν ἀνέχαθ. 
χαὶ τὰ διὰ τῆς ἐμαυτοῦ παρουσίαι 
τρεπτιχαὶς διδασχαλίαις xai ποῖ 
μασιν, ἕν τε τοῖς σημείοις χαὶ τέ; 
Aat; [παραδοξοποιίαις, ταῖς τε ἰάσ 
πείαις * ὑμεῖς δὲ ol τῆς τοσαύτης 
μένοι δότε τὸν μιτῦόν μου, ἣ ἀπεὶ 
τοὺς, ὡς εἰχὸς, χασποὺς εὐπεθείας 
εἰς αὐτὸν πίστεως. Οἱ ὃς, (χατὰ τ 
πρὸ ταύτης παραθέσει.) « ἀντὶ τοῦ 
ἐθαλλόν με, xal ἔθεντο xaz' ἐμοῦ x 
χαὶ μῖσος ἀντὶ τῆς ἀγαπήσεώς μου, 
ροῦς στήσαντες, ὥσπερ τοσούτου C 
τιμήσαντο. ᾿Αλλ ἐπεὶ τὸ ἐχάτ' 
ἐστι τὸ πὺρ αὑτὸ δοχ:μάσει, εἰχότω 
fva αὐτοὺς εἰς τὸ χωνευτήριον, 
τρόπον ἐδοχιμάσθτν ὑπὲο αὐτῶν. 


*! Zachar, ΧΙ, 7, 18. 1 Luc, xxu, ὁ, 5. δ Matth. xxvi, 14, 1Ὁ, "* Psal. νηὶ, 4, 


741 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS If. — APOLOGETICA. 


18. 


illue accedunt animas informet ac renovet. Verum- A τὴν δευτέραν τὸ σχοίνισμα, τοῦ διασχεδάσαι τὸν 


tamen cum pretium appretiati in illa domo proje- 
ctum, eam ipsam profanam reddiderit, merito sta- 
tim adjungit : « Et abjeci virgam alteram, quz di- 
eitur funiculus, ad dissipandum testamentum inter 
Judam et israel. » Ex illo enim illa gentis multi- 
tudo abjecta est procul ab antiqua Dei tutela, quz 
prius illos conservabat. Alteram autem virgam puto 
pro universa simul Judaica gente hoc in loco ac- 
cipi oportere. Qua de causa illam etiam funiculum 
vocat, dicens : 484 « Unam vocavi pulchritudinem, 
et alteram vocavi funiculum. » Tum de aitera evi- 
denter adjungit illud : « Et abjeci virgam alteram, 
qua dicitur funiculus, ad dissipandum testamentum 
inter Judam et Israel: » siquidem hi erant et fu- 
niculus et virga altera. Prior autem qu:e pulchri- 
tudo nominata est, non alia fuerit quam ipsa Jeru- 
salem, adoratioque Mosaica, omnisque prisca con- 
stitutio, qux vetus dicitur testamentum, hocque 
ipsum velex ipsa prophetia plane constiterit, dum 
ait : « Et capiam virgam meam pulchram, et abji- 
ciam eam ad dissipandum testamentum rreum. » 
Vides ut testamentum quidem suum, virgam prio- 
rem esse dixerit ; alteram vero virgam, funiculum, 
et tamen se utramque abjecturum minatur, quam- 
vis prius dixerit : « Et capiam mihi ipsi duas 
virgas, unam vocavi pulchritudinem, et alteram vo- 
eavi funiculum : » pro quo Áquila quidein sic con- 
vertit : « Unam vocavi decorem, οἱ alteram vocavi 
funiculum. » Symmachus autem : « lHanc quidem 


vocavi decorem, illam autem vocavi funiculum. » C 


Hoc igitur universz gentis pulchritudinis deco- 
risque nomine, divinam legem, et quod in ea con- 
tinetur testamentum, merito appellat. Venerabilitas 
enim illa urbis Jerusalem, et que in ea ad munus 
pontificum sacerdotumque pertinebant, tum etiam 
omnia quzicunque olim apud illos populos ex divi- 
nis legibus, et ex veteri testamento de more prius 
administrabantur, decens quidam ornatus iis erant, 
qui talibus rebus ornarentur. Funiculus autem ipsa 
gentis multitudo apud ipsum quoque Mosem vocata 
est, in illis verbis : « Facta est portio Domini po- 
pulus ejus Jacob, funiculus hereditatis ejus fsrael. » 
At vero hujusce utriusque virg mutationem, magno 
impetu futuram iis temporibus, de quibus dictum 
€st, divinat : utpote, cum et vetus, quod prius in 
e3 erat, testamentum, et pulchritudo qus in eadem 
oljm cernebatur, delenda fuerit et ad nilii'um redi- 
genda, simulac pretio illius zstimato, qui tri- 
ginta argenteis zstimatus est, illi pro sua ipso- 
rum impielale merite ignominies obnoxii facti 
sunt; dicit igitur ; « Et capiam virgam meam pul- 
chram, et abjiciam eam ad dissipandum testamen- 
tum meum. » Et rursus ; « Et abjeci virgam altera:n, 
quz dicitur funiculus. » Ad hzc, cum in prophetia di- 
catur illud : « Et auferam tres pastores in mense uno,» 
A488 arbitror sic tres ordines eorum significari, 
qui olim populo Dei praeerant το σι}, pontificum 
e) prophetarum ; quoniam ab his tribus, quasi pa- 


Διαθήχην ἀνὰ μέτον Ἰούδα xat ἀνὰ μέσον Ἰσραΐλ. aam 
Ἐξ ἐχείνου γάρ τοι τὸ πλῆθος τοῦ ἔθνους ἀπεῤῥίψι« 
-ἴς πάλαι πρότερον ἐφορώσης αὐτοὺς ἐπισχοπὴς so — 
Θεοῦ. Δευτέραν δὲ ῥάδδον ἡγοῦμαι τὸ πᾶν ἀθρίωπς 
Ἰουδαίων ἔθνος ἐνταῦθα δηλοῦσθαι. Καλεὶ δ᾽ οὖν αὖ---- 
τὴν σχοίνισμα, λέγων' « Τὴν μίαν ἐχάλεσα xit, 
xai τὴν δευτέραν ἐκάλεσα σχοίνισμα. » Καὶ σαφῶς; 
ἐπιλέγει περὶ τῆς δευτέρας φάσχων * « Καὶ ἀπέῤῥάα. 
τὴν ῥάδδον τὴν δευτέραν τὸ σχοίνισμα, τοῦ διζσχε-- 
δάσαι τὴν Διαθέχτν ἀνὰ μέσον Ἰούδα xal ἀνὰ μέσον 
Ἰσραήλ. » Οὗτοι γὰρ ἦσαν τὸ σχοίνισμα xai ἡ ῥά- 
όδος ἡ δευτέρα. Ἡ δὲ προτέρα χάλλος ὠνομασμέγη | 
οὐδ᾽ ἄλλη γένοιτο τῆς Ἱερουσαλὴμ. αὐτῆς, x: τῆς 
χατὰ Μωσέα λατρείας, ἀπάσης τε τῖςς ταλαιῆς due ᾿ἄ 


B θήκης xaX τοῦτο δὲ ἐξ αὐτῆς παρίστατει τῆς προ» 


φητείας φησάσης" « Καὶ λήψομαι τὴν ῥάῥδῥον uoo 

τὴν χαλὴν, χαὶ ἀποῤῥίψω αὐτὴν, τοῦ διασχεδάσαι 

τὴν Διαθέχην μου. » Ὁρᾷς ὡς τὴν μὲν δι:ϑέχην 

ἑαυτοῦ τὴν ῥάθδον ἔφησεν εἶναι τὴν πρώττι, τὴν 

δευτέραν δὲ ῥάδδον τὸ σχοίνισμα, πλὴν &parip 

τὰς ῥάδδους ἀποῤῥίγειν ἀπειλεῖ, προειπὼν πρότερον 

« Καὶ λέψομαι ἐμαυτῷ δύο ῥάδδους " τὴν μίαν ἐχά- 

λεσα χάλλος, xaX τὴν δευτέραν ἐχάλεσα σχοίνισμα᾽» 

ἀνθ᾽ ὧν ὁ μὲν ᾿Ακύλας φησί" « Τὴν μίαν ἐχάλετε 
εὐπρέπειαν, xal τὴν ἑτέραν ἐχάλεσα σχοίνισμι᾽ 16 
δὲ Σύμμαχος" « Τὴν μὲν ἐχάλεσα εὐπρέπειαν, τὴν 
δὲ μίαν ἐχάλεσα σχοίνισμα. » Τοῦτο μὲν οὖν παντὸς 
ἔθνους χάλλος xal εὐπρέπειαν, τὸν θεῖον νόμον xni 
τὴν ἐν αὐτῷ περιεχομένην Διαθήχην ὠνόμασεν cix 
τως. Τά τε γὰρ σεμνὰ τῆς Ἱερουσαλὲὰμ, καὶ τὰ τί; 
ἀρχιερατιχῆς λειτουργίας, xal πάντα 0523 cin 
πρότερον ἐν αὐτοῖ; xatk τοὺς θείους νόμους, χα 
χατὰ τὴν παλαιὰν Διαθέχην ἐπολιτεύετο, χότιο; 
εὐπρεπὴς ὑπῆρχε vol; ὑπὸ τούτων χοσμουμένοι;. 
Σχοίνισμα δὲ τὸ πλτ,ιθος τοῦ ἔθνους xal παρὰ Μωσιῖΐ 
χέχληται λέγοντι" « Ἐγενέθη μερὶς Κυρίου λαὸς 
αὑτοῦ Ἰαχὼόδ, σχοίνισμα χληρονομίας αὐτοῦ Ἰσραΐλ.» 
᾿Αλλὰ γὰρ τῶν δύο τούτων ῥάδδων ἀθρόως μεταῦ»- 
λὴν γενήσεσθαι χατὰ τοὺς δηλουμένους χρόνους βδεττί- 
ζει, ὡς καὶ τῆς πάλαι ἐν αὐτῇ παλαιᾶς Afix 

xal τοῦ πάλαι ἐν αὐτῇ κάλλους ἀφανισθτσομένου, τοῦ 

τε σχοινίσματος xal τοῦ παντὸς ἔθνους διασχεδαδτ,- 

σομένου, ἐπὰν, τὴν τιμὴν τοῦ τετιμτ μένου τριάχυντα 
ἀργυρίων τιμησάμενοι, τῆς σφῶν δυσσεδείας τὶν 
προσήκουσαν ἀτιμίαν ὑπόσχοιεν. Λέγει δ᾽ οὖν « Καὶ 
λήψομαι τὴν ῥάδδον μου τὴν χαλὴν, xal ἀποῤῥίζω 
αὐτὴν, τοῦ διασχεδάσαι τὴν Διαθήχην μου" » χαὶ 
πάλιν" « Καὶ ἀπέῤῥιψα τὴν ῥάδδον τὴν δευτέραν τὸ 
σχυίνισμα. » Ἐπὶ τούτοις ἐπὰν ἡ προφητεία φάσχβ' 
« Καὶ ἐξαρῶ τοὺς τρεῖς ποιμένας ἐν μηνὶ ἑνὶ, » ν»- 
μίξω τρία τάγματα αἰνίττεσθαι τῶν πάλαι τοῦ λαοῦ 
τοῦ Θεοῦ προεστώτων, βασιλέων, χαὶ ἀρχιερέων, καὶ 
προφητῶν * ἐπεὶ xal διὰ τῶν τριῶν τούτων ποιμένων 
πάντα τὰ χατὰ τοὺς πάλαι πρότερον ᾧχονομεῖτο. 
᾿Αλλ᾽ ἐπειδὴ διαστροφὴν xat οἱ τρεῖς οὗτοι πετόν- 
θασι ποιμένες, xa0' ἕνα χαιρὸν τὸν ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν (ὃ τε γὰρ βασιλεὺς παρανόμως αὐτῶν ἡγεῖτο. 
ἀλλόφυλός τὶς ὧν χαὶ οὐχ οἰχεῖος τοῦ ἔθνους ὃ τε 


149 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB. X. 190 


ἀρχιερεὺς. ὑπὸ Ῥωμαίων παραγενόμενος ἐπὶ τὴν A storibus, omnia quz ad illos veteres olim pertine- 


λειτουργίαν. οὐ xazà τὴν τοῦ γένους διαδοχὴν οὐδὲ 
χατὰ τοὺς ἐννόμους θεσμοὺς ἐπὶ τὴν τιμὴν παρΐει" 
5 τε προφήτης μέχρις Ἰωάννου, παυσάμενος, οὐχέτι 
ἐν αὐτοῖς ἐνήργει, ἀντὶ δὲ τούτου ψευδοπροφήτης τις 
ἀσεδὴς xal πλανῶν τὸν λαὸν), εἰχότως τὰ τρία χα- 
ρίσματα, πάλαι πρότερον ὑπὲρ πάντα xósuov εὖ- 
πρεπῇ τὸ πᾶν ἔθνος χοσμοῦντα, περιαιρήσειν ὑφ᾽ 
ἕνα χαιρὸν ἀπειλεῖ λέγων" « Καὶ ἐξαρῶ τοὺς τρεῖς 
ποιμένας ἐν μηνὶ ἑνὶ, xa βαρυνθήσετα! ἢ ψυχή pou 
ἐπ᾿ αὐτούς" » ἀνθ᾽ οὗ ὁ μὲν ᾿Αχύλας φησί: « Καὶ 
ἐχολοδώθη ἡ Ψυχή uoo ἐν αὐτοῖς * νὁ δὲ Σύμμαχος " 
« Καὶ ὠλιγοψύχησα ἐν αὐτοῖς " » ὁ 6b Θεοδοτίων " 
« Καὶ ὠλιγοψύχησεν ἡ Ψυχῆῇ μου ἐπ᾽ αὐτούς. » Καὶ 
τὸ αἴτιόν γε τῆς ὀλιγοψυχίας διδάσχει, ἐπιλέγων" 
« Καὶ γὰρ αἱ ψυχαὶ αὐτῶν ἑἐπωρύοντο ἐπ᾽ ἐμέ" » 
ἀνθ᾽ οὗ πάλιν ὁ ᾿Αχύλας" « Καί γε ἡ Ψυχὴ αὐτῶν 
ἐπέρχασεν ἐν ἐμοί" » ὁ δὲ Σύμμαχος" « Καὶ ἡ 
Ψυχὴ αὑτῶν ἤχμασεν ἐν ἐμοί. » Ὅμοιον ὃὲ τῷ, 
« Καὶ γὰρ αἱ ψυχαὶ αὐτῶν ἐπωρύοντο ἐπ᾽ ἐμ, » 
παρὰ τοῖς ΕἙδδομήχοντα εἰρημένῳ, φέρεται παρὰ τῷ 
Ἱερεμίᾳ £x προσώπου τοῦ Κυρίου χείμενον τό" 
« Ἑγχαταλέλοιπα τὸν οἶκόν μου, ἀφῆχα τὴν χληρονο- 
μίαν poo, ἔδωχα τὴν ἡγαπημένην ψυχὴν μου εἰς 
χεῖρας ἐχθρῶν αὐτῇς ἐγενήθη ἡ χληρονομία μὸν 
ἐμοὶ ὡς λέων ἐν δρυμῷ, ἔδωχεν ἐπ᾽ ἐμὲ τὴν φωνὴν 
αὐτῆς. Μὴ σπήλαιον ὑαίνης dj χληρονομία μου ἐμοί; » 
Εἰκότως οὖν διὰ ταῦτα ἑξῆς ἐπιφέρει λέγων" « Καὶ 
εἶπα 09 ποιμανῶ ὑμᾶς 1b ἀποθνῆσχον ἀποθνη- 
σχέτω, χαὶ τὸ ἐχλεῖπον ἐχλειπέτω, χαὶ τὰ χατάλοιπα 
ἐοβιέτωσαν, ἕχαστος τὰς σάρχας τοῦ πλησίον ἑαυ- 
ποῦ 5 » μεθ᾽ ἃ ἐπιλέγει" « Καὶ λήψομαι τὴν ῥάδδον 
po2 τὴν καλὴν, xaX ἀποῤῥίψω αὐτῆν"» ἀνθ᾽ οὗ ᾿Αχύλας, 
c Kat ἔλαόον, » φησὶ, «τὴν ῥάδδον μου, τὴν εὐπρέπει- 
αν, χαὶ xeptéxoya αὐτὴν,» δηλαδὴ τὴν χατὰ Μωσέα 
λατρείαν. Οὐχοῦν ἡ μὲν πρώτη ῥάδδος 1) ἐν ἀρχαὶς τοῦ 
λόγου πρώτη, συντριδήσεσθαι xal ἀποῤῥιφήσεσθαι 
λέγεται. Ὅτε ὃὲ dj τιμὴ τοῦ τετιμημένον, xai τὸ ὑπὲρ 
αὑτοῦ τῷ προδότῃ δοθὲν ἀργύριον ἐδλέθη εἰς τὸν οἶχον 
Kuplou, ὡς εἰς χωνευτήριον, τότε δὴ xal τὰ περὶ τῆς 
δευτέρας ῥάθδου, τοῦ παντὸς ἔθνους δηλαδὴ, ἀχολούθως 
οἵα πείσεται προφητεύεται ἐν τῷ, « Καὶ ἀπέῤῥιψα τὴν 
ῥάδζον τὴν δευτέραν τὸ σχοίνισμα, τοῦ διασχεδάσαι τὴν 
Διαθήχῃην ἀνὰ μέσον Ἰούδα xax ἀνὰ μέσον Ἰσραήλ᾽ »xal 


bant, gubernabantur. Sed quando tres isti pasto- 
res uno tempore conversionem passi sunt, Salva- 
tore utique nostro adveniente (nam et rex preter 
leges creatus, non ab ipsorum genere oriundus, 
sed externus ipsis tunc praerat; et pontifex a 
Romanis ad sacram functionem provectus, non ex 
successione generis, neque secundum leges atque 
Wistituta, honorem illum obtinebat; nec prophe- 
ta, qui usque ad Joannem perveniens, desierat, 
amplius apud eos operabatur, sed loco ejus men- 
dax quidam propheta et impius populum decipie- 
bat), merito tria illa dona, quae quondam supra 
omne ornamentum ac decus totam illam gentem or- 
nabant, sublaturum se uno tempore minatur, di- 
cens: «Et auferam tres pastores in mense uno, 
et gravabitur anima mea super eos ;» pro quo Aquila 
quidem aic ait : « Εἰ mutilata est anima mea in eis;» 
Symmachus autem: «Et exanimatus sum in eis ;» 
Theodotion autem : « Et exanimata est anima mea 
super eos. » Et causam exanimationis ostendit in iis 
qua adjungit: «Etenim anime eorum rugierunt 
super me,» pro quo rursus Aquila hoe modo con- 
vertit: « Etenim anima eofum immaturuit in me ,» 
Symmachus autem: « Et anima eorum invaluit in 
me. » llli vero quod apud LXX dictum est : «Etenim 
anima eorum rugierunt super me,» simile quid- 
dam fertur etiam apud Jeremiam, quod ex persona 
Domini profertur his verbis: «Dereliqui domum 
meam, dimisi hereditatem mean, dedi dilectam 
animam meam in manus inimicorum ejus, facta 
est hzreditas mea mihi ut leo in silva, dedit super 
me vocem suam, nunquid spelunca hyense hzre- 
ditas mea mihi'*? » has igitur ob res merito deine 
ceps adiuugit: « Et dixi, Non pascam vos; quod 
moritur, moriatur, et quod deficit, deficiat, et quae 
reliqua sunt devorent, unusquisque carnes proximi 
50.» Post quz subjicit : « Εἰ capiam virgam meam 
pulchram, et abjiciam eam.» Pro quo Aquila: «Et 
accepi, inquit, virgam meam, decorem, et excidi 
illam, » Mosaicam videlicet adorationem. Ergo 
prima quidem virga initio sermonis, prima item 
que Írangatur et abjiciatur, fore dicitur. 4904, 
Cum aulem pretium ejus, qui zstimatus est, et 


ἐπειδήπερ ἀποθολὴν ἐχείνων σαφῶς διὰ τούτων ὁλόγος D pro eo argentum proditori erogatum, projeetum 


ἐμήνυσεν, εἰχότως ἑξῆς οὐχέτ᾽ αὑτοὺς ἐπιγνώσεσθαι 
τὴν τῶν προτγτενομένων δύναμίν φησιν, ἀλλὰ τοὺς 
Χαναναίου, λέγων « Καὶ γνώσονται οἱ Χαναναῖοι τὰ 
πρόθατα τὰ φυλαπσόμενά μοι, διότι λόγος Κυρίου 
ἐστί. » Τίνες δ᾽ ἂν εἶεν οἱ Χαναναῖοι ἀλλ᾽ f] ἡμεῖς οἱ 
πρὶν ἀλλόφυλοι, χαὶ ἐξ ἀπάντων τῶν πάλαι ἀθέων xal 
ἀπεθῶν ἐθνῶν πρόδατα τῷ Χριστῷ πεφυλαγμένοι ; οἵ 
xaX διὰ τῆς αὐτοῦ χάριτος μεταδεδλήμεθα, xaX συν- 
ἐντες τὰ τεθεσπισμένα, γνῶσιν ἀληθῆ τοῦ λόγου τοῦ 
Κυρίου εἰλήφαμεν. "Ἔγνωμέν τε ἡμεῖς οἱ Χαναναῖοι 
xai συνήχαμεν τὰ δηλούμενα" οὐχ ἔγνωσαν δὲ οὐδὲ 
συνῆχαν οἱ τὸν Ἰσραὴλ αὐχοῦντες xa* ἐπὶ τῷ φπέρ- 
ματι ᾿Αδραὰμ. ἐπαιρόμενοι. ᾿ 


?? Jer. xit, 8,9. 


est in. domum Domini tanquam in fornacem, tura 
vero etiam ea quz ad alteram virgam, hec est, 
que ad universam gentem pertinent, quid latura 
sint mali, prophetice declaratur in illis verbis : « Et 
abjeci virgam alteram, funieulum ad dissipandum 
testamentum inter Judam et Israel: » et quoniam. 
illorum rejectionem his verbis plane oraculum in- 
dicavit, merito deinceps nen amplius illos vim 
prophetiarum intellecturos affirmat, sed Chana- 
nzos, sic dicens : «Et cognoscent Cbananzi, oves 
quz custodiuntur míhi, quod verbum Domini est.» 
Caeterum, qui,tandem alii fuerint hi Cbanunei, 
quam nos ipsi? qui prius alieni eramus, et qui €& 


151 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


universi3 olim profanis atque impiis gentibus, oves Christo custoditi sumus? qui. etiam | 


sumus :mmutati, et ipsa vaticinia prophetarum 


intelligentes, cognitionem verain verbi 


pimus. lidem nos qui sumus Chapanzi, novimus atque intelleximus ea quz dicuntur. 
autem neque intellexerunt, qui nomine lsrael gloriantur, et qui semen Abrahz jac! 


runt. 
A Jeremia. — Item de Juda nominatim. 


« Peccatum Juda scriptum est stylo ferreo in un- 
gue adamantino, exaratum super latitudinem cordis 
ejus, et in. cornibus altarium vestrorum. Cum 
recordati fuerint filii eorum ararum suarum et 
lucorum suorum in ligno denso et ia collibus ex- 
celsis, robur tuum et omnes thesauros tuos in 
direptionem dabo, et excelsa tua in peccato in om. 
nibus finibus tuis, et privaberis et humiliaberis ab 
hereditate, quam dedi tibi, et transferam te ad 
inimicos tuos in terram quam non nosti ; quoniam 
ignis accensus est in furore meo, usque in secu- 
lum ardebit **.» Tametsi hec non apud LXX , atta- 
men in Hebraico nacti atque in reliquorum inter- 
pretum editionibus, item in erquisilioribus quo- 
que ipsorum LXX exemplaribus cum appositione 
stellularum, 4&5 necessario ea apposuimus, tan- 
quam ea quz noiwinatini ipsum proditorem Judam 
significent, et peccatum quod ab illo commissum 
est, fieri non posse ut unquam aboleatur. Hoc 
enim mihi videtur significare illud: « Peccatum 
iuda scriptum est stylo ferreo in ungue adaman- 
tino.» Poterunt item referri ad universam Judai- 
eam gentem, quibus deinceps ipso ordine post 
jpsorum scelus indelebile, extremam, qux ipsos 
punitura est, perniciem interminatur, quz non est 
nunc sigillatim ad verbum interpretandi teujpus. 
Sed quando tam multa hactenus de eo, qui Salva- 
terem ac Dominum nostrum erat proditurus, aliis- 
que qui illi insidias facturi erant, divinitus prz- 
dicta exposuimus: tempus jam fuerit qua sub 
ipsam ejusdem passionem eventura fuerunt, ut 
item divinitus per prophetas denuntiata sint, in- 
tueri. 

Ab Amos. — De solis defectu, qui in ipsa Salvatoris 


nostri passione accidit, et de extremo Judaice 
gentis interitu. 


« Jurat Dominus in superbiam Jacob, si obli- 
viscetur in victoriam omnia opera vestra, et super 
his non turbabitur terra, et lugebit omnis qui ha- 
litat in ea, et ascendet quasi fluvius consummatio, 
et descendet quasi fluvius AEgypti, et erit in die 
illa, dicit Dominus, occidet sol in meridie, et obte- 
nebrabitur super terram in die lux, et convertam 
solemnia vestra in luctuin, et omnia cantica vestra 
in lamentum, et inducam super omnem lumbum 
faccum, et super omue caput calvitiem, el ponam 
eum tanquam luctum dilecti, et qui cum eo fuerint 
tanquam diem doloris : ecce dies veniunt, dicit Do- 
minus, et mittam famem in terram, non famem 
panis, neque sitim aquas, sed famem audiendi ver- 


** Jer. xvii , 1-4. 


ἃ Azórov Ἱερεμίου.---Ἔ τι περὶτουῚ. 


« 'Apaptzía Ἰούδα γέγραπται &v v 
ἐν ὄνυχ' ἀδαμαντίνῳ, ἐγχεχολαμμένη 
τῆς χαρδίας αὐτοῦ, χαὶ τοῖς χέρασι 
ρίων ἡμῶν. Ἡνίχα ἀναμνησθῶσιν o 
θυσιαστήρια αὐτῶν, καὶ τὰ ἄλση α' 
δασέος, χαὶ ἐπὶ βουνῶν μετεώρων, 
πάντας τοὺς θησαυρούς σοὺ εἰς «pov 
τὰ ὑψηλά σου ἐν ἁμαρτίᾳ ἐν πᾶσι τοῖς 
ἀφαιρεθήσῃ, xal ταπεινωθύ, σῃ͵ ἀπὸ τ' 
ἧς ἔδωχά σοι, xat ἀναδιθῶ σε ἐν τοῖς 
τῇ γῇ. ἣν οὐχ ἔγνως" ὅτι πὺρ bx 
θυμῷ μου, ἕως αἰῶνος χαυθήσεται. » 
«olg Ἑδδομέχοντα, ἀλλ᾽ οὖν ἐν τῷ 'E6 
ρόντες, xat ἕν ταῖς τῶν λοιπῶν Éppomvs 
ἔτι μὴν μετὰ παραθέσεως ἀἁστερίσχ 
&xpi6Ést τῶν παρὰ τοῖς Ἑθδομέχον 
ἀναγχαίως αὑτὰ παρεθέμεθα, ἅτε x 
προδότην Ἰούδα δηλοῦντα, χαὶ τῇ 
αὐτῷ ἀμαρτίαν ἀνεξάλειπτον εἶναι διΐ 
γὰρ αἰνίττεσθαί μοι δηχεῖ τὸ, « 
ἐγγέγραπται ἐν γραφείῳ σιδηρῷ, E 
τίνῳ. » Εἴη δ᾽ ἂν xai ἐπὶ πᾶν τὸ 
ἀναφερόμενα, οἷς ἑξῆς χαὶ ἀχολούθω 
ξάλειπτον αὐτῶν ἀπσέῤειαν τὸν μετ 
ἔσχατον ἤλεθρον ἀπειλεῖ " ἅπερ xa 
γεύειν οὐ τοῦ παρόντος τυγχάνει χα! 
τοσούτων περὶ τοῦ προδώσειν μέλλον: 
χαὶ Κύριον ἡμῶν, τῶν τε ἄλλως ἐπ 


C αὐτῷ προαναφωνηθέντων, χα!ρὸς ἰδε 


τὸ πάθος αὐτοῦ μέλλοντα 3Sop6nc 
μενα. 


᾿Απὸ τοῦ ᾿Αμώς.--- Περὶ τῆς &x. Ael yt 
τῆς ἐπὶ τῷ πάθει τοῦ Σωτῆρος 
μέγης, xal περὶ τοῦ aarceAov( 
Ἰουδαίων ἔθνους. 


« Ὀμνύει Κύριος χατὰ ὑπερηφαν 
ἐπιλησθήσεται: εἰς νῖχος πάντα τὰ ἕι 
ἐπὶ τούτοις οὐ ταραχθήσεται ἡ γῆ, xo 
ὁ χατοιχῶν ἐν αὐτῇ, χαὶ ἀναδέσεται 
συντέλεια, xal καταθέσεται ὡς ποτα 
Καὶ ἕσται ἐν &xelvr, τῇ ἡμέρᾳ, λέγει 
ται ὁ ἥλιος μεσημθρίας, xal συσχοτά. 
ἐν ἡμέρᾳ τὸ φῶς. Καὶ μεταστρέψω τὸ 
εἰς πένθος, xal πάσας τὰς ᾧδὰς ὑμι 
χαὶ ἀναθιθῶ ἐπὶ πᾶσαν ὀσφὺν σάχχον, 
χεφαλὴν φαλάχρωμα᾽ xal θήσομαι 
πένθος ἀγαπητοῦ, χαὶ τοὺς μετ᾽ αὖτ 
ὀδύνης. Ἰδοὺ ἡμέραι ἔρχονται, λέγε 
ἐξαποστελῶ λιμὸν ἐπὶ τὴν γῆν, οὐ λι; 


195 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. X. 


154 


δίψαν ὕδατος, ἀλλὰ λιμὸν τοῦ ἀχοῦσαι λόγον Κυρίου. A bum Domini, et commovebuntur aqua a mari usque 


Καὶ σαλευθήσονται ὕδατα ἀπὸ θαλάσσης ἕως θαλάσ- 
σης, χαὶ ἀπὸ βοῤῥᾶ ἕως ἀνατολῶν περιδραμοῦνται 
ξητοῦντες τὸν λόγον Κυρίον, xaX οὐ μὴ εὕρωσι. » Τὴν 
χατὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ὕδριν καὶ ὑπερηφανίαν xal 
ἐπανάστασιν, ἣν ἐπανέστησαν αὐτῷ οἱ ἐχ περιτομῆς, 
θεσπίξουσα ἡ παροῦσα προφητείᾳ, ὀμνύναι τὸν Κύ- 
ριόν φησι χαθ᾽ ὑπερηφανίας Ἰαχὼό, ὡς οὐ μὴ γένοιτο 
λήθη τῶν χατ᾽ αὐτοῦ τετολμημένων αὐτοῖς, xai ὅτι 
πένθους ἄξια πείσεται ἡ γῇ αὐτῶν μετὰ xal τῶν 
οἰχητόρων, xal ὅτι οὐχέθ᾽ ὡς τὸ πρὶν εἰς βραχὺ παι- 
δευθέντες αὖθις ἀποχατασταθήσονται, ἀλλ᾽ εἰς συντέ- 
λειαν τὰ xav αὐτοὺς ἥξει, « ᾿λναδέσεται γοῦν,» 
φησὶν, «ὡς ποταμὸς ἡ συντέλεια αὐτῶν,» τὴν ἐπελ- 
θοῦσαν αὐτοῖς οὐδ᾽ ἄλλοτε f| χατὰ τὴν Ῥωμαίων fBa- 
σιλείαν ὀργὴν, 
ἐν ὕψει τὸ πρὶν ὄντας, αἰνιττόμενος. Καὶ δὴ μετὰ 
τὴν δηλωθεῖσαν xac' αὐτῶν Ex τοῦ Θεοῦ ὀργὴν, αὖθις 
τὰ xav αὐτοὺς πράγματα, « ὡς ποταμὸς, » φησὶν, 
ε Αἰγύπτου χαταβήσετα:᾽" » δι᾽ ὧν οἶμαι δηλοῦσθαι, 
ὅτι τὰ mila: μετέωρα xal παρὰ Θεῷ τετιμημένα, 
xai ὥσπερ ἐν ὕψει χείμενα πλεονεχτήματα τοῦ "Iov- 
δαίων ἔθνους, ὅμοια τοῖς ῥευστοῖς καὶ δίχην ποταμοῦ 
παρατρέχουσι τῶν ἀπίστων ἐθνῶν πράγμασι χατα- 
στήσεται, ἀφ᾽ ὕψους τε εἰς ταπεινὸν περιτραπήσεται. 
ΕἾθ᾽ ἑξτς τούτοις αὐτὰ δὴ τὰ ἀμφὶ τὸν χαιρὸν τοῦ 
gr, 5:09 πάθους συμθεῦτιχότα δηλῶν" € Ἔν ἐχείνῃ,» 
qT,23, «τῇ ἡμέρᾳ. λέγει Κύριος, δύσεται ὁ ἥλιος με- 
cru6oías, καὶ συσχοτάσει ἐπὶ τῆς γῆς ἐν ἡμέρᾳ τὸ 


φῶς » ἃ χαὶ ἐναργῆ τὴν ἔχθασιν εἴληφεν, ὅτε τοῦ C 


Σωτῆρος ἡμῶν ὑψωθέντος, χατὰ τὸν εὐαγγελιστὴν, 
ε ἀπὸ ἔχτης ὥρας σχότος ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν 
ἕως ὥρας ἐννάτης " περὶ δὲ τὴν ἐννάτην ὥραν ἀν- 
£6ó7n5:v ὁ Ἰησοῦς φωνῇ μεγάλῃ, λέγων" Ἠλεὶ, 
Ἠλεὶ, λαμ μᾶ σαθαχθανί.» Τούτων δὲ τοῦτον ἐπιτελε- 
σθέντων τὸν τρόπον, ἑξῆς ἐπιλέγει’ «Καὶ μεταστρέψω 
πὰς ἑορτὰς ὑμῶν εἰς πένθος, xal πάσας τὰς (bd; 
ὑμῶν εἰς θρῆνον - xai ἀναθδιδῶὼ ἐπὶ πᾶσαν ὀσφὺν 
σάχχον, xal ἐπὶ πᾶσαν χεφαλὴν φαλάχρωμα" xai 
0550131 αὐτὸν, ὥσπερ πένθος ἀγαπητοῦ, xal τοὺς 
μετ᾽ αὐτοῦ, ὡς ἡμέραν ὀδύνης. Ἰδοὺ ἡμέραι ἔρχον- 
ται, λέγει Κύριος, xat ἐξαποστελῶ λιμὸν ἐπὶ τὴν γῆν, 
οὐ λιμὸν ἄρτου, οὐδὲ δίψαν ὕδατος, ἀλλὰ λιμὸν τοῦ 
&x033at λόγην Κυρίου, » xal τὰ ἑξῆς" ἅπερ ἅπαντα, διὰ 


τοταμὸν ἀναδησόμενον ἐπ᾽ αὐτοὺς, ὡς Β 


ad mare, et ab aquilone usque ad orientem circui- 
bunt qu»rentes verbum Domini, et non [nve- 
nient *!, ; Contumeliam et superbiam et insolen- 
tjam adversus Salvatorem nostrum, quam in illum 
excilarunt Jud:i, h:ec prophetia przdicens, jurare 
Dominum ait contra superbiam Jacob, 4486 non 
futuram esse oblivionem eorum , quz contra ipsum 
ausi sint, dignaque luctu mala passuram esse ipso- 
rum terram, una cum babitatoribus, neque ultra 
sicut prius, ubi breviter emendati fuerint, essc 
iterum restituendos, sed in consummationem, que 
ad ipsos spectant, esse ventura. « Siquidem ascen- 
det, inquit, ut fluvius consummatio ipsorum : » sic 
utique iram qua illos non alias quam Romanis 
regnantibus invaserit, per fluvium ascensurum 
super eos, veluti qui prius in sublimi versarentur, 
significans. Deinceps post hanc, de qua dictum 
est, contra illos immissam a Deo iram, rursus ad 
illos spectantia negotia, persequitur : « Ut fluvius, 
inquit, /Egypti descendet. » Quibus verbis signi- 
ficari arbitror, qux: olim sublimia et apud. Deum 
venerabilia fuerint, et qux quasi in sublimi positz 
Judaicz gentis przlationes, ea similia et fluentis, 
et rebus nationum fide carentium, fluvii instar 
labentibus, esse constituenda, ac de sublimiori in 
inferius esse przcipitanda. Deirde post h:c ipsa 
qua dicta sunt, ipso ordine ea qux sub ipsum 
salutaris passionis tempus evenerint, aperiens : 
« In illo, inquit, die, dicit Dominus, occidet sol in 
meridie, et obtenehrabitur super terram in die 
lux, » quz. sane evidentem exitum sortita sunt, 
tunc cum Salvatore in altum sublato, ut est apud 
evangelistam , « À sexta hora tenebre factz sunt 
super universam Lerram usque ad horam nonam; 
et cireà horam nonam exclamavit Jesus voce magna 
diceus : Eli, Eli, lamma sabachthani **. » Qux cum 
in hunc modum suum finem contigerint, deinceps 
adjungit : « Et convertam solemnia vestra in 
Juctum, et omnia cantica vestra in lamentum, et 
inducam super omnem lumbum saccum, et super 
omne caput calvitiem, et ponam eum sicut luctum 
dilecti, et eos qui cum ipso fuerint , ut diem dolo- 
ris; Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et mittam 


τὴν ὑπερηφανίαν αὐτῶν τὴν χατὰ τοῦ Χριστοῦ γεγενη- D famem super terram, non famem panis, neque sitim 


μένην ἔσεσθαι προφητευθέντα, ἐναργὴ vhvEx6aoty τῆς 
προῤῥήσεως ἀπεδείξατο μετὰ τὴν χατὰ τοῦ Σωτῇ- 
ρος ἡμῶν ἐπιδουλὴν αὐτῶν. Οὐ πρότερον γοῦν, ἀλλ᾽ 
ἐξ ἐχείνου χαὶ εἰς δεῦρο μετέστρεψεν αὐτῶν ὁ Θεὸς 
τὰς ἑορτὰς εἰς πένθος, χαὶ τὰς ᾧδὰς εἰς θρῆνον, τῆς 
σπεριδοήτου μητροπόλεως ἀποστερήσας αὐτοὺς, xai 
τὸ ἐν αὐτῇ σεμνὸν ἁγίασμα, xazX τὴν ἐπὶ Τίτου xal 
Οὐεσπατιανοῦ Ῥωμαίων αὐτοχρατόρων ἡγεμονίαν 
χαθελὼν, ὡς μηδὲ ἐλθόντας δύνασθαι ἐπ᾽ αὐτῆς τὰς 
ἐννόμους ἑορτὰς xaX πανηγύρεις ἐπιτελεῖν. Τί δεῖ 
λέγειν, ὡς ὁ λιμὸς τοῦ ἀχοῦσαι λόγον Κυρίου πάντας 
αὐτοὺς μετῆλθεν, ἀνθ᾽ ὧν ἐξήλασαν ἑαυτῶν τὸν τοῦ 


" Amos viri, 1-12. ** Matth. xxvii, 45,466, 


aquae, sed famem audiendi verbum Domini, » et 
quz sequuntur : qu:* quidem omnia propter super- 
hiam ipsorum, qua adversus Christum usi sunt, 
divinitus przdicta, evidentem oraculi exitum osten- 
derunt, post ipsorum adversus Salvatorem nostrum 
insidias. Non ergo ante illud tempus, sed ex illo 
tempore in hunc usque diem colemnia illorum in 
luctum convertit Deus, et cantica in lamentum : 
quippe qui illos celeberrima civitate privaverit, et 
venerabile illud sanctuarium quod in illa erat, 
A87 Tito ac Vespasiano apud Romanos imperan- 
tibus, everterit, usque adeo ut non amplius venire 


19b 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


οἱ celebrare in ea legitima solemnia, et legititnos A Θεοῦ Λόγον, ὁμοθυμαδὸν αὐτὸν ὰρ 


eonventus possint. Czeterum, quid opus est dicere, 


ἀπαρνηθέντες ὑπ᾽ αὐτοῦ ; 


quemadmodum fames audiendi verbum Domini, omnes illos invaserit? propterea quod ] 
Dei Verbum exegerint, cum illud ano animo negaverunt, et ab eodem negati sunt. 


A Zacharia, — ltem de solis defectu, εἰ de tempore 
salutaris Passionis. 


« Et adveniet Dominus Deus meus, et omnes 
sancti cum eu ; in die illa non erit lux, et frigus, 
et gelu erit in uno die, et dies ille notus Domino, 
et neque dies, neque nox, ad vesperam erit lux, et 
in die illa egredietur aqua viva de Jerusalem, di- 
midium ejus in mare primum, et dimidium ejus in 
mare extremum, in zstateet in vere erit sic, et 
erit Dorniinus in regem super universam terram; in 
die illa erit Dominus unus, ei non.en ejus unum, 
ambiens omnem terram et solitudinem, » Hzc 
quoque in adventu Salvatoris nostri completa sunt : 
cum advenit, sive cum suis sacris apostolis, sive 
cum suis sanctis, divinis videlicet quibusdam po- 
testatibus et incorporeis spiritibus, necnon angelis 
et ministris suis, de quibus dictum est in sacris 
Evangeliis, quod utique ad illum accesserint angeli, 
et illi ministraverint. Porro autem die illo (sic au- 
tem sacra litterzs consueverunt omne tempus vo- 
care, quo ille inter homines versaius esl) uba cum 
aliis praictionibus eliam quod nunc tractatur, 
oraculum completum est, cum utique sub illius pas- 
sjonis tempus ab hora sexta tenebre factz: sunt 
super universam terram usque ad horam nonam. 
Ex quo sic ait prophetia : « In die illa non erit 
jux. » Et rursus : « Et neque dies, neque nox, od 
vesperam erit lux, » quibus verbis perspicue iudi- 
cari puto illius temporis conditionem, cum Salva- 

ré nostro altius sublato in ipsa diei luce, 488 
nox ab hora sexta id, quod circum terram est, 
obtinuit usque ad horam nonam. Post quam rursus 
desinentibus tenebris, dies et lux reversa est : post 
qui rursus consuela nox secuta est. Qua omnia 
sermo propheticus innuit, ubi ait : « Et dies ille 
notus Domino, et neque dies, neque nox, ad vespe- 
ram erit lux, » dies quidem ille non erat, propter 
meridianas tenebras, sed nec item nox, propter 
ipsius diei recursum, quem indicavit significans per 
illa verba, « ad vesperam erit lux. » Quis autem 
non admiretur etiam hibernze hore commemoratio- 
nem? quam ipsam itidem divinavit oraculum, cum 
ait: « Et frigus et. gelu erit. » Quod item ipsum 
Évangelii testimonium commendat, cum Petrus 
dum Jesum sequitur, accenso igne in atrio Caiphz, 
una cum aliis calefaciebat se. Proinde Joannes 
frigoris quoque mentionem apertissime facit, di- 
cens : « Stabant servi et ministri ad prunas, quia 
frigus erat, et calefaciebaut se**, » Et ad verbum 
quidem hujusmodi finem contigerunt, qua sic prz- 
dicta sunt : ad sensum vero, cum Judzis salutare 


5? Rachar. xiv, 5-10. δ᾽ Jean. xvin, 18. 


€ 


D 


'Azxó τοῦ Ζαχαρίου. — "Ert περὶ 
tov "lov, xal τοῦ κατὰ τὸ c 
καιροῦ. 

« Καὶ παρέσται Κύριος ὁ Θεός v 
οἱ ἅγιοι μετ᾽ αὐτοῦ. Ἐν ἐχείνῃ τῇ f 
φῶς, χαὶ ψῦχος χαὶ πάγος ἔσται μία 
ἡμέρα ἐχείνη γνωστὴ τῷ Κυρίῳ, xal 
o0 νὺξ, τὸ πρὸς ἑσπέραν ἕσται φῶς.] 
ἐχείνῃ ἐξελεύσεται ὕδωρ ζῶν ἐξ Ἵεροι 
αὐτοῦ εἰς τὴν θάλασσαν τὴν πρώτη 
αὑτοῦ εἰς τὴν θάλασσαν τὴν ἐσχάττ͵ 
ἐν ἕαρι ἕσται οὕτως. Καὶ ἔσται Κύι 
ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν. Ἐν τῇ ἡμέρα ἐ 
proc εἷς, xaX τὸ ἄνομα αὐτοῦ ἕν, xu» 
γῆν xaY τὴν ἔρημον. » Καὶ ταῦτα ἐτ' 
^60 Σωτῆρος ἡμῶν ἐπληροῦτο, ἣν 
μετὰ τῶν ἱερῶν ἀποστόλων αὐτοῦ ) 
μετὰ τῶν ἁγίων αὐτοῦ, θείων τινῶ' 
ἀσωμάτων πνευμάτων, ἀγγέλων τε 
αὐτοῦ, περὶ ὧν εἴρηται ἐν τοῖς ipt 
ὅτι « προσῆλθον αὐτῷ ἄγγελοι, χαὶ δι 
Κατὰ δὲ τὴν ἡμέραν ἐχείνην ( οὕτω € 
λεῖν τῇ ἱερᾷ Γραφῇ πάντα τὸν χρόνο" 
ποις αὐτοῦ διατοιόῖτς ) ἐπληροῦτο p 
προῤῥήσξων xaX τὰ ἐν χερσὶ τεθεσπ' 
παρὰ τὸν τοῦ πάθους αὐτοῦ χαιρὸν,. 
σχότος ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν £o 
Διό φησιν ἡ προφητεία" « Ἐν τῇ ἧι 
ἔσται φῶς "» xai πάλιν" « Καὶ οὐχ 
νὺξ, τὸ πρὸς ἑσπέραν ἔσται φῶς» ὁ 
ἡγοῦμαι τὴν τοῦ χαιροῦ χατάπστασιν 
τῆρος ἀνυψωθέντος, χαὶ ἡμέρας obo 
ἔχτης τὸ περιέχον συνέσχε μέχρι τῆς 
αὖθις τοῦ σχότους διαλείποντος, ἡ μέρ. 
«5, μεθ᾽ ἃ πάλιν συνήθως ἡ νὺξ χατε; 
ὁ τῆς προφητείας λόγος ἡνίττετο φάσχ 
ἐχείνη γνωστὴ τῷ Κυρίῳ, χαὶ οὐχ ἣμ 
τὸ πρὸς ἑσπέραν ἕσται φῶς.» Οὐχ tu 
διὰ τὸ μεσημόρινὼν σχότος" xal mi 
τὴν ἐπιχαταλαύοῦσπαν ἡμέραν, ἣν πα! 
μηνάμενος διὰ τοῦ φάναι, « τὸ πρὸς 
φῶς. » Τίς δ᾽ οὐχ ἂν θαυμάσειε τῆς 
τὴν μνήμην ; ἣν χαὶ αὐτὴν ἐθέσπισ 
σας «Καὶ ψῦχος xai πάγος ἕτται᾽ 
ποῦ Εὐαγγελίου μαρτυρία συνίστη 
Πέτρος ἀχολουθῶν τῷ Ἰησοῦ, πέριι 
ἐν τῇ αὐλῇ τοῦ Καϊάτα, μετὰ τῶν 
νετο. Ὁ γοῦν Ἰωάννης ἄντιχρυς ἃ 
ἐμνημόνευσεν εἰπών" « Εἰστήχεισαν 
ὑπηρέται ἀνθραχιὰν πεποιηχότες, 
xai ἐθερμαίνοντο. » Καὶ 70b, μὲν τ 
τοῦ τέλους ἐτύγχανε τὰ προηγορευ! 


491 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. X 


188 


διάνοιαν τὸ, πᾶν Ἰουδαίων ἔθνος, τοῦ σωτηρίου φωτὸς À lumen illuxisset, ipsique potius tenebras quam lu- 


αὑτοῖς ἐπιλάμψαντος, αὐτῶν τε μᾶλλον τὸ σχότος 1) 
τὸ φῶς ἑλομένων, τοῦθ᾽ ὄπερ xat εἴλοντο μετῆλθεν 
αὐτοὺς, ἀναχωρήσαντος μὲν αὐτῶν]τοῦ φωτὸς, δια- 
λαδούσης δὲ αὐτοὺς νυχτὸς ἀφεγγοῦς, σχοτισθείσης 
αὑτῶν τῆς διανοίας, πρὸς τὸ μὴ διαυγάσαι τὸν φω- 
τισμὸν τοῦ Εὐαγγελίου ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν. ᾿λλλὰ 
xat Ψυγείσης τῇς πρὸς τὸν Θεὸν ἀγάπης αὐτῶν, τὰ 
σύμθολα τούτων εἰχότως ἐτελεῖτο, ἐπληροῦτό τε ἑξῆς 
τὰ τῆς προῤῥήσεως, χατὰ τὴν τοιάνδε τῆς σωτηρίου 
ἐπιφανείας ἡμέραν ὕδατος ζῶντος ἐξελθόντος ἐξ 
Ἱερουσαλὴμ, εἰς πάντα τὰ ἔθνη προελθόντος τοῦ 
γονίμου xaX ζξωτιχοῦ τῆς εὐαγγελιχῆς διδασχαλίας, 
ἀρξαμένου μὲν ἀπὸ τῆς ᾿ἸἸουδαίας xai ἐξ αὐτῆς γε 
τῆς Ἱερουσαλὴμ,, διαδοθέντος δὲ εἰς πᾶσαν τὴν γῆν 
xa εἰς πάντα τὰ τῆς οἰχουμένης πέρατα. Τούτου δὲ 
«99 ὕδατος xal αὐτὸς ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν 
μνημονεύει λέγων πρὸς τὴν Σαμαρεῖτιν " « El ἔδεις τίς 
ἔστιν ὁ αἰτῶν σε πιεῖν, σὺ ἂν ἥτησας αὐτὸν, χαὶ ἔδω- 
χεν ἄν σο! ὕδωρ ζῶν.» Ὅση δὲ τοῖς ἀπογευσαμένοις 
ποὺ ζῶντος xai λογιχοῦ νάματος ὑπῆρξεν ὠφέλεια, 
παρίπτησιν ἑξῆς, διδάσχων, ὡς οἱ πιόντες αὐτοῦ, τοὺς 
πάλαι πολλοὺς βασιλεύσαντας αὐτῶν δαίμονας πονη- 
ρηὺς ἀπαρνησάμενοι, τὸν ἕνα Κύριον xal βασιλέα 
σφῶν αὐτῶν ὁμολογήσουσι, χαὶ ὡς ὁ Κύριος ὁ μόνοις 
τὸ πρὶν Ἑ δραίοις γνωριξόμενος, γενήσεται βασιλεὺς 
πάντων τῶν slg αὐτὸν ἐξ ἁπάστς τῆς γῆς πιστευ- 
σάντων ἐθνῶν" xai τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἕν ἔσται, χυ- 
χλοὺν πᾶσαν τὴν γῆν xai τὴν ἔρημον. Ὃ xai αὐτὸ 


men amplexi essent, hoc quod ab ipsis electum 
assumptumque est, universam ipsorum nationem 
invasit. Cum enim ipsi recessissent a luce, et 608 
obscura nox occupasset, obscuratis ipsorum men- 
tibus, eo quod illuminatio evangelica radios suos 
in corda ipsorum non immitteret, quinetiam refri- 
gerata ipsorum erga Deum charitate, talium rerum 
signa merito expressa sunt, et in tali salutaris ad- 
ventus die completa sunt ea, qux: ad hoc oraculum 
pertinent, dum aqua vivens erumpit ex Jerusalem, 
el in omnes gentes progreditur fecundus et vite 
apportator evangelicze doctrine sermo : qui cum 
profectus sit de Judza et de ipsa Jerusalem, disse- 
minatus postea est in omnem terram et in omnes 
orbis terrarum fines. Hujus vero aqua ipse quoque 
Salvator ac Dominus noster meminit, dum loquitur 
cum muliere Samaritana: « Si scires, inquit, quis 
est qui petit a te bibere, tu petisses ab eo, et de- 
disset tibi aquam vivam **, » Quanta autem ad eos, 
qui vivam rationalemque aquam gustaverint, ven- 
tura sit utilitas, declarat deinceps, dum docet 
quemadmodum qui eam aquam biberint, et multos 
illos, qui antea ipsis imperabant, malignos demo- 
nas abnegaverint, ii unum sui ipsorum et Dominum 
οἱ regem confitebuntur, item quod is Dominus, qui 
ab unis Hebrzis antea noscebatur, 489 rex flet 
omnium earum nationum, quae ex universa terra 
in ipsius fidem venerint ; et nomen ejus unum erit, 


τίς οὐχ ἂν ὁρῶν ἐχπλαγείη; ἀπὸ γοῦν τῆς Χριστοῦ C ambiens universam terram et solitudinem, quod 


προτηγορίας, αὐτὸς δὲ ἣν ὁ Χριστὸς ὁ Κύριος, τὸ 
τῶν Χριστιανῶν ὄνομα, πάντα τόπον χαὶ πόλιν καὶ 
χώραν, καὶ αὐτά γε τὰ ἐν ταῖς ἐρήμοις καὶ ταῖς 
ἐσχατιαῖς τῆς γῆς οἰχοῦντα ἔθνη περιεχύχλωσε, τοῖς 
τῆς προφητείας ἀχολούθως θεσπίσμασιν. 


Ἀπὸ ψαλμοῦ xa'. — Περὶ τῶν κατὰ τὸ σωτήριον 
za0oc ἐπιτελεσθέντων. Εἰς τὸ τέλος ὑπὲρ τῆς 
ἀγτιλήψεως τῆς ἑωθινῆς. 


« Ὁ Θεὸς, ὁ Θεός μου, πρόσχες μοι’ ἵνα τί iYxat- 
ἐλιπές με; μαχρὰν ἀπὸ τῆς σωτηρίας μου οἱ λάγοι 
τῶν παραπτωμάτων μου. Ὁ Θεός μου, χεχράξομαι 
μέρας πρὸς σὲ, xat οὐχ εἰσαχούσῃ " xal νυχτὸς, χαὶ 


οὐχ εἰς ἄνοιαν ἐμοί. Σὺ δὲ ἐν ἁγίοις χατοιχεῖς, ὁ. 


ἔπαινος τοῦ Ἰσραήλ. Ἐπὶ σοὶ ἤλπισαν οἱ πατέρες 
ἡμῶν, ἤλπισαν, καὶ ἐῤῥύσω αὐτούς. Πρὸς αὲ ἐχέ- 
χραξαν, xai ἐσώθησαν " ἐπὶ σοὶ ἤλπισαν, καὶ οὐ xaz- 
Ἡσχύνθησαν. Ἐγὼ δέ elut αχῴληξ, χαὶ οὐχ ἄνθρω- 
πος, ὄνειδος ἀνθρώπων, χαὶ ἐξουδένημα λαοῦ. Πάν- 
τες οἱ θεωροῦντζές με ἐξεμυχτήρισάν με, ἐλάλησαν 
ἐν χείλεσιν, ἐχίνησαν χεφαλήν  Ἤλπισεν ἐπὶ Κύ- 
ριον, ῥυσάσθω αὐτὸν, σωσάτω αὐτὸν, ὅτι θέλει αὐτόν, 
Ὅτι σὺ εἴ ὁ ἐκσπάσας με ix γαστρὸς fj ἐλπίς μῳ 
ἀπὸ μαστῶν τῆς μητρός μου. Ἐπὶ σὲ ἐπεῤῥίφην ix 
μήτρας, ἀπὸ γαστρὸς μητρός μου Θεός pou εἴ σύ. 


** Joan. iv , 10, 


quidem ipsum ubi quis viderit, qui fieri possit ut 
non admiretur? etenim a Chrisli vocabulo, Christus 
porro ipse Dominus est, Christianorum nomen doe- 
ductum omnem locum et civitatem et regionem 
ipsasque in desertis orisque extremis terra habi- 
tantes nationes circuivit, fidem eo modo faciens et 
consentiens hujusce prophetize vaticinio. 


A psalmo xxi. — De iis qua in ipsa salutari passione 
facta- sunt. In finem pro susceptiene matutina. 


« Deus, Deus meus, respice in me; quare me de- 
reliquisti ? longe a salute mea verba delictorum 
meorum. Deus meus, clamabo per diem ad te, et 
non exaudies; et per noctem, et non ad insipien- 
tiam mihi. Tu autem in sanctis habitas, laus Israel. 
In te speraverunt patres nostri, speraverunt, et li- 
berasti eos. Ad te clamaverunt, et salvi facti sunt. 
[n te speraverunt, et non sunt confusi. Ego autem 
sum vermis et non homo; opprobrium hominum et 
abjectio plebi&. Omnes videntes me, subsannave- 
runt me, locuti sunt labiis, et moverunt caput. Spe- 
ravit in Domino : eripiat eum, salvum faciat eum, 
quoniam vult eum, quoniam tu es, qui extraxisti 
me de ventre; spes mea ab uberibus matris mese. 
In te projectus sum ex utero. De ventre matris meg 
Deus meus es tu, ne discesseris a me, quonia*R tri- 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1l. — APOLOGETICA. 


, bulatio proxima est, quoniam non est qui adjuvet. A Μὴ ἀποστῇς ἀπ᾽ ἐμοῦ, ὅτι θλίψις d 


Circumdederunt me vituli multi ; tauri pingues ob- 
sederunt me. Aperuerunt super me os suum, ut leo 
rapiens et rugiens. Sicut aqua effusus sum, et di- 
aspersa sunt omnia osáa mea. Factum est cor ineum 
tanquam cera liquescens, in medio ventris mei. 
Aruit tanquam testa virtus mea. Et lingua mea ad- 
basit gutturi meo, et in pulverem mortis deduxisti 
me : 90 quoniam circumdederunt me canes 
multi. Congregatio malignantium obsedit me. Fo- 
derunt manus ineas et pedes meos : dinumeraverunt 
omnia ossa mea. lpsi vero consideraverunt, et in- 
spexerunt me : diviserunt vestimenta mea sibi, et 
super vestem meam miserunt sortem. Tu autem, 
Domine, ne procul amoveas auxilium meum. Ad 
susceptionem meam respice. Eripe a framea ani- 
maium meau, et ex manu canis unicam meam. Salva 


me ex ore leonis, et a cornibus unicornium humi- B 


litatem meam. Narrabo nomen tuum fratribus 
meis. In. medio Ecclesie laudabo te. Qui timetis 
Dominum, laudate eum. Omne semen Jacob glori- 
ficate eum. Timeant eum omne semen lsrael ; quo- 
niam non sprevit, neque moleste tulit deprecatio- 
nem pauperis, neque avertit faciein suam a me, et 
cum clamarem ad eum, exaudivit me. À te laus 
mea in Ecclesia magna. Vota mea reddam in con- 
spectu timentium eum. Comedent pauperes, et sa- 
turabuntur, et laudabunt Dominum, qui requirunt 
eum : vivent corda eorum in seculum szculi. Re- 
miniscentur et convertentur ad Dominum omnes 
fines terrz, et adorabunt in conspectu ejus uni- 
verse famili: gentium ; quoniam Domini est re- 
gnum, et ipse dominatur gentibus ; comederunt et 
adoraverunt omnes pingues terre, in conspectu 
ejus prolabentur omnes, qui descendunt in ter- 
ram, et anima niea illi vivit, et semen meum ser- 
viet ei, annuntiabitur Domino generatio veutura, 
et annuntiabunt justitiam ejus populo qui nascetur, 
quem fecit Dominus**.» lllud quidem «Deus, Deus 
meus, respice in me, quare dereliquisti me? » quod 
initio psalmi dictum est, a Salvatore nostro, ut est 
apud Matthzum, ipso passiunis tempore dictum est, 
in hunc modum : « À sexta autem hora tenebre 
[Δεῖ sunt super universam terram usque ad ho- 
ram nonam, et 'hora nona clamavit Jesus voce ma- 
gna: Eloim, Eloim, lamma sabachthani, quod ex 
interpretatione est : Deus, Deus meus, quare dere- 
liquisti me*'? » accepta vero sunt Hebraica verba 
ex ea, quz nunc est in manibus prophetia. Siqui- 
dem vel iisdem syllabis illud ipsum : « Eli ΕΗ, 
lamma sabachthani, » initio psalmi continetur; quod 
Aquila in hunc modum interpretatus est : « For- 
tis meus, fortis meus, quare dereliquisti me ἢ 
A9) Porro quod hec eamdem cum iis, quz pas- 
sionis tempore a Salvatore nostro dicta sunt, 
habeant vim, nemo utique negaverit. Tempus igi- 
tur jam nunc fuerit psalmum ipsum absque con- 
troversia ad alium nullum referre, quam ad illum : 
δ. Psal. xx1, 2-92..." Matth, xxvii, 45,0. 


ἔστιν ὁ βοηθῶν. Περιεχύχλωσάν us | 
ταῦροι πίονες περιέσχον pe." Hvotzav ὁ 
μα αὑτῶν, ὡς λέων ἁρπάζων xal ὦ; 
ὕδωρ ἐξεχύθην, xat διεσχορπίσθη πάντ 
Ἐγενήθη ἡ χαρδία μου ὡσεὶ χηρὸς c7 
σῳ τῆς χοιλίας μου. Ἐξηράνθη ὡς 6o: 
pov, xai ἡ Ἰλῶσσά μου χεχόλληται τῷ 
xai εἰς χοῦν θανάτου xai γαγές pe* 

με χύνες πολλοὶ, συναγωγὴ πονηρευ 
ἐσχον με.[Ὥρυξαν χεῖράς uoo χαὶ πόδε 
θμησαν πάντα τὰ ὁστᾶ μου. Αὐτοὶ δὲ à 
ἐπεῖδόν pe^ διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μ 
ἐπὶ τὸν ἱματισμόν μου ἔθαλον xaT, pov. 
μὴ μαχρύνῃς τὴν βοήθειάν μου, εἰς 

pou πρόσχες. Pusat ἀπὸ ἰῥομταίας ’ 
xal Ex χειρὸς χυνὸς τὴν μονογενῖ, uo 
στόματος λέοντος, xat ἀπὸ χεράτων μ΄ 
ταπείνωσίν μου. Διηγήσομαι τὸ ὄνομό 
«ot; μου, ἐν μέσῳ Ἐχχλησίας ὑμνήσι 
μενοι τὸν Κύριον, αἰνέσατε αὐτόν" ài 
Ἰαχὼδ, δοξάσατε αὑτόν. Φοδηθήτωσ' 
τὸ σπέρμα Ἰσραΐ)." ὅτι οὐχ ἐξουξένω: 
ὠχθισε τῇ δεήσει τοῦ πτωχοῦ, οὐδὲ 
πρόπτωπον αὐτοῦ ἀπ᾽ ἐμοῦ, χαὶ ἐν τῷ 
πρὸς αὐτὸν, εἰσήχουσέ μου. Παρὰ σοὺ 
ἐν Ἐχχλησίᾳ μεγάλῃ τὰς εὐχάς po 
ὠπίον τῶν φοδουμένων αὐτόν. ᾧ΄γοντ 
ἐμπλησθήσονται, χαὶ αἰνέσουσ: Κὐοι 
τὲς αὐτόν" ζήσονται αἱ χαρδίαι αὐτῶν 
αἰῶνος. Μνησθήσονται xal ἐπιστρα 


C Κύριον πάντα τὰ πέρατα τῇς γῆς, χὰ 


σιν ἐνώπιον αὑτοῦ πᾶσαι αἱ πατριαὶ 
τοῦ Κυρίου ἡ βασιλεία, xai αὑτὸς 
ἐθνῶν. "Ἔφαγον χαὶ προσεχύντσαν 7: 
τῆς γῆς, ἐνώπιον αὐτοῦ προσπεσοῦντι 
-παθαίνοντες εἰς τὴν γῆν. Καὶ ἡ ψυχή 
xai τὸ σπέρμα uou δουλεύσει αὑτῷ. 
τῷ Κυρίῳ γενεὰ 4j ἐρχομένη, χαὶ & 
διχαιοσύνην αὐτοῦ λαῷ τῷ τεχθησομέ' 
ὁ Κύριος. » Τὸ, «'O Θεός μου, 7060; 
ἐγχατέλιπές με; » ἐν ἀρχαῖς τοῦ tpa, 
χατὰ τὸν Ματθαῖον ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος 
τοῦ πάθους χαιρὸν οὕτως εἴρηται" 
ὥρας ἕκτης, σχότος ἐγένετο ἐφ᾽ GÀ, 
ὥρας ἐννάτης ^ xal τῇ ἐννάτη ὥρᾳ i 


D φωνῇ μεγάλῃ Ἐλωεὶμ, Ἐλωεὶμ, λαμ 


ὃ ἐστι μεθερμην:ξυόμενον " Ὁ Θεὸς, ὁ 
ἐγχατέλιπές με; » εἴληπται δὲ ἡ E, 
«ng ἐν χερσὶ προφητείας. Δὐταῖς γοῦν 
« Ἠλεὶ, Ἠλεὶ, λαμμᾶ σαδαχθανὶ,» ἣ τ 
ἀρχὴ περ! ἐχει, ὅπερ ὁ ᾿Αχύλας τοῦτον 
τρόπον" « Ἰσχυρέ yao, ἰσχυρέ μου, tva 
με; » Ταῦτα δὲ ὅτι τοῖς ὑπὸ τοῦ Σωτὶ 
τὸν τοῦ πάθους χαιρὸν εἰρη μένοις (090v 
οὖν ὁμολογήσα: ἄν. Ὥρα τοιγαροὺν & 
ψαλμὸν οὐδ᾽ ἐφ᾽ ἕτερον f| ἐπὶ μόνον ac 


ἐπειδὴ αὐτῷ μόνῳ xa. οὐδετέρῳ Rt eos 


751 


DEMONSTRATIONIS EYANGELICAJE 18. X. 163 


μενα. " Avtxpue γοῦν ἐπ᾿ αὐτῷ πεπληρωμένα vá τε ἄλλα α quandoquidem illi uni et nulli preterea alii, quz 


ἀποδείχνυται, xat δὴ τὸ φάσχον ἐν ψαλμῷ « Διεμερί- 
σαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς, xal ἐπὶ τὸν ἐὑματισμόν 
po) E6alov χλῆρον. » Καὶ τὴν χατάπαρσιν δὲ τῶν 
ἥλων, τῶν χατὰ τῶν χειρῶν xal ποδῶν ἐπὶ τοῦ σταυ- 
ροῦ προσηλωθέντων αὐτῷ, διαῤῥήδην ἐμφαίνει, λέγων: 
εἴὭρυξιν γεῖράς μου χαὶ πόδας μου, ἐξηρίθμησαν 
πάντα τὰ ὀστᾶ μου. » Καὶ τὰ λοιπὰ δὲ μόνῳ ἂν ἐφαρ- 
μόσαι αὐτῷ, ὡς προϊὼν ὁ λόγος παραστήσει. Ἢ ὁ 
βουλόμενος ἐφ᾽ ἕτερον μεταλαθδεῖν πρόσωπον, ἧτοι βα- 
σιλέως, ἣ προφήτου, ἣ καί τινος τῶν πώποτε παρὰ 
Ἰουδαίοις θεοφιλῶν, δειχνύτω, εἰ οἷός τε εἴη, ἐφαρ- 
μόζειν τὰ ἀναγεγραμμένα. Τίνι γὰρ τῶν πώποτε χυο- 
φορουμένων ἐπὶ τοσοῦτον παρὴν ἀρετῆς χαὶ δυνά- 
μεως, ὥστε χαθεστῶτι λογισμῷ, xa ἀσυγχύτῳ ψυ- 
Xi. νηφαλίῳ τε φρονήματι Θεοῦ γνῶσιν ἀναλαθεῖν, 
xal πᾶσαν ἐπὶ τὸν Θεὸν ἀναρτῆσαι αὑτοῦ τὴν ἐλπίδα ; 
ὥστ᾽ ἂν εἰπεῖν" εὍτι σὺ εἶ ὁ ἐκσπάσας με ix γα- 
στρὸς μητρός μου, ἡ ἐλπίς μου ἀπὸ μαστῶν τῆς μη- 
τρός μου. "Eri σὲ ἐπεῤῥίφην Ex μέτρας, ἐχ χοιλίας 
μητρός uou Θεός uou cl σύ. » Τίς δὲ τοιοῦτος Θεῷ 
μεμελημένος, ὄνειδος ἀνθρώπων γέγονς χαὶ ἐξουθέ- 
νημα λαοῦ; ὑπὸ τίνων δὲ xal ποδαπῶν μόσχων καὶ 
παύρων χρὴ νοεῖν τὸν τοιόνδε χεχυχλῶσθαι; τί δὲ πα- 
θὼν ὁ δηλούμενος ὡσεὶ ὕδωρ ἐξεχύθη ; χαὶ πῶς δι- 
εσχορπίσθη αὑτοῦ τὰ ὀστᾶ ; πῶς δὲ εἰς χοῦν θανάτου 
χατέχθη, xal χαταχθεὶς εἰς χοῦν θανάτου, τὰ τοιαῦτα 
λαλεῖ Éxt, χαὶ ζῇ χαὶ φθέγγεται ; τίνες δὲ οἱ χύνες oi 
χυχλώσαντες αὐτὸν, ἕτεροι ὄντες παρὰ τοὺς προ- 
ὠνομασμένους ταύρους καὶ μόσχους ; ποΐα δὲ συνσγω- 
Yh πονηρευομένων τὰς χεῖρας οὐ μόνον, ἀλλὰ καὶ 
τοὺς πόδας τοῦ τηλιχούτου ὥρυξαν, ἀποδύσαντές τε 
αὐτὸν, τὰ μέν τινα διείλοντο αὐτοῦ τῶν ἐνδυμάτων, 
τὰ δὲ xai χλήρῳ λαχόντες ἔλαδον; τίς 05 ἡ ῥομφαία 
Χχαὶ ὁ χύων, xaY ὁ λέων ; τένες δὲ οἱ λεγόμενοι μονο- 
χέρωτες, τὸν δηλούμενον mepifyovteg ; πῶς δὲ μετὰ 
τὴν πρὸς τοσούτους πάλην, μετὰ τὸ εἰς χοῦν θανάτου 
χαταχθῆναι, ἐπαγγέλλεται τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς δι- 
ηγεῖσθαι, οὐ πᾶσιν, ἀλλὰ μόνοις τοῖς ἑαυτοῦ ἀδελφοῖς - 
τίνες τε οἱ ἀδελφοὶ, τίς τε ἡ Ἐχχλησία, περὶ ἧς φη- 
σιν ὁ τὰ τοιαῦτα παθὼν, ε Ἐν μέσῳ Ἐκχλησίας 
ὑμνήσω σε, » οἷς xai ἐπιλέγει, ὡς ἄρα οὐχ ἕν τὸ 
Ἰουδαίων ἔθνος, « πάντα δὲ τὰ πέρατα τῆς γῆς συν- 
αισϑήσονται, καὶ ἐπιστραφήσονται πρὸς Κύριον, xal 
προσχυνήσουσιν ἐνώπιον αὐτοῦ πᾶσαι αἱ πατριαὶ τῶν 


ἐθνῶν ; » Καὶ σὺ δὲ, παρὰ σαυτῷ βασανίσας ἑκάστην D 


λέξιν τοῦ ψαλμοῦ, θέα εἰ δυνατὸν ἐπὶ τὸν τυχόντα 
ἀναφέρειν τὰ θεσπιζόμενα. ᾿Αλλ᾽ οὐχ ἂν εὕροις ἑτέρῳ 
τῳ ἐφαρμόττειν αὐτὰ ἣ μόνῳ Σωτῆρι ἡμῶν, ὃς πάν- 
τῶν πιστότατος ἂν εἴη χαὶ ἀληθέστατος, εἰς ἑαυτοῦ 
πρόσωπον ἀνειληφὼς τὴν ἀτὸ τοῦ ψαλμοῦ φωνὴν, ὡς 
ἐμαρτύρησαν οἱ εὐαγγελισταί" ὁ μὲν Ματθαῖος δι᾿ ὧν 
παρεθέμεθα αὐτοῦ λέξεων" ὁ δὲ Μάρχος δι᾽ ὧν xal 
αὐτὸς ὧδέ πως ἱστορεῖ λέγων " « Γενομένης δὲ ὥρας 
ἕχτης, σχότος ἐγένετο ἐφ᾽ ὅλης τῆς γῆ. ἕως ὥρας ἐν- 
γάτης. Καὶ τῇ ἐννάτῃ ὥρᾳ ἐδόησεν ὁ Ἰησοῦς φω- 
νῇ μεγάλῃ, λέγων Ἠλεὶ, Ἠλεὶ, λαμμᾶ σαδαχθανὶ, 6 
ἐστι μεθερμηνευόμενον" Ὁ Θεὸς, ὁ Θεός μου, εἰς τί 
ξγχχιέλιπὲς pi; Δαΐ τινες τῶν ἀχουτάντων ἕλενην’ 


in eo continentur, conveniunt. Planissime igitur in 
illo cum alia completa esse constat, qux in hoo 
psalmo leguntur, tum vero etiam illud quod ita 
ait : « Diviserunt vestimenta mea sibi, el super 
vestem meam iniserunt sortem. » Trajectionem 
vero clavorum qui illius mapibus ac pedibus in. 
cruce affixi sunt, evidentissime indicat, dum ait : 
« Foderunt manus meas el pedes meos, dinume- 
raverunt omnia ossa mea. » Sic etiam reliqua uni 
illi nec alii cuipiam preterea convenient, quemad- 
nioduin progressa longius oratio demonstrabit, aut 
certe quivis suo arbitratu, quamvis aliam proferat 
personam aut regis, aut prophete, aut alicujus 
eorum, qui quondam apud Jud:eos Dei amici et fa- 


B miliares exstiterint, ostendatque si possil, ea quz 


ila descripta sunt, huic convenire. Sed enim cui 
unquam eorum, quos in utero mater geslaveril, 
tantum virtutis, tantumque virium adfuit? ut 
constanti cogitatione, animoque imperturbato, et 
mente sobria et erecta, Dei cognitionem acceperit, 
et omnem suam spem in Deo collocaverit, usque 
adeo ut potuerit dicere : « Quoniam tu es qui ex- 
traxisti me de ventre matris mez, spes mea ab 
uberibus matris mez, in te projectus sum ex utero, 
de ventre matris mez Deus meus es tu. » Quis 
porro unquam ubi ipse tantze curze Deo fuerit, post 
ea opprobrium bominum et abjectio populi factus 
est? a quibus autem et cujusmodi vitulis, aut tau- 
ris intelligendum est hunc fuisse circumdatum" et 
quid tandem huic ipsi accidit, ut quasi aqua effusus 
sit? et quomodo ejusdem ossa dispersa sunt? et 
qua ratione in pulverem mortis: deductus est? et 
simulac in talem pulverem est deductus, adhuc et 
talia loquitur, et vivit, et vocalem se przstat? et 
quinam alii canes illum circumdederunt praeter 
eos, quos dixit et tauros et vitulos? quod vero 
cousilium malignantium non solum manus sed 
eliam pedes hujusce de quo sermo est, foderunt? 
qui etiam postquam eumdem exuerunt, partem 
quidem vestimentorum ipsius divisere, partem 
vero jactis sortibus arripuerunt? et quaenam fra- 
mea illa? quis canis? quis leo? qui item illi' qui 
dicuntur unicornes eum, de quo sermo est, obsi- 
dentes ? 499 et qua fiducia post tantam contra id 
genus luctam, ac postquam in pulverem mortis 
deductus est, pollicetur se nomen patris sui nar- 
raturum non omnibus, sed solis suis fratribus ? et 
qui tandem hi fratres ? quznam vero Ecclesia 
liec, de qua is qui talia pertulit, ita loquitur? « In 
medio Ecclesi: laudabo te; » quibus etium illud 
adjungit : quod utique non una Judaica gens, sed 
« omnes fines terre reminiscentur οἱ convertentur 
ad Dominum, et. adorabunt in conspectu ejus om- 
nes familie gentium. » Caeterum tu quoque ubi 
per te ipsum singula ejusdem psalmi verba explo- 
raveris, facile intelliges utrum ea quz in ipso con- 
tinentur ad vulgarem quenipiam referri possint : 
quod cum ícceris, certe non invenies cui tandem 


765 


EUSEBI! CUESARIENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


illa conveniant, przter unum Salvatorem nostrum, A Ἡλίαν φωνεῖ. » Φέρε δὴ οὖν τούτοις xc 


qui omnium et fidelissime ct verissime hujusce 
psalmi voces in suam personam assumpsit, quem- 
admodum evangelist testificati sunt. Matthzus 
quidem illis verbis qux antea retulimus. Marcus 
autem iis quibus etiam ille, utpote qui in hunc 
modum narret : « Et facta hora sexta tenebrz facte 
sunt super totam terram usque ad boram nonam. 
Et hora nona exclamavit Jesus voce magna dicens : 
Eli, Eli, lamma sabachthani, quod est ex interpre- 
tatione : Deus, Deus meus, ad quid dereliquisti me? 
Et quidam ex audientibus dicebant : Eliam vo- 
cat δ. » Age igitur posthac ipso ordine videamus, 
qua ratione ea qui in hoc psalmo continentur, ad 
illum referenda sint. Ac primum inscriptionem 
jpsam tractemus, qua talis est : « in finem 39, » vel 
quemadmodum Aquila edidit : « victoriz auctori, » 
vel eliam ut Symmachus : « ad victeriam pro 
susceptione. » Hzc sane nobis veniunt in mentem, 
propterea quod salutaris illa passio, ul scripta 
evangelistarum demonstrant, perfecta est circiter 
horam nonam, factis jam tenebris, ab hora sexta 
usque ad horam nonam, qua sane hora etiam 
vocem magnam emisit, et ea quz paulu ante reci- 
tavimus, protulit, ut plane sit confitendum , illius 
possionem ad vesperam nocte adventante fuisse. Αἱ 
reditus ejusdem a mortuis, quz fuit susceptio patris 
illum suscipientis, et ad seipsum ex regienibus 
inortis adtrahentis atque assumentis, circa auroram 


μεν, ὅπως εἰς αὐτὸν ἀνενεχθήσεται τὰ διὰ 
δηλούμενα. Καὶ πρῶτόν γε διαλάδωμεν * 
cav προγραφὴν, « εἰς τὸ τέλος, » ἣ, χατ 
λαν, « τῷ νιχοποιῷ, » f], χατὰ τὸν Σύμμ 
νίχιος ὑπὲρ τῆς ἀντιλέψεως. » Ταῦθ᾽ ἐμ 
χεται, ὅτι τὸ μὲν σωτήριον πάθος, ὡς α 
εὐαγγελιστῶν παρέστησαν, σχότους Ὑε' 
ὥρας Extrc ἕως ὥρας ἐννάτης, ἀμφὶ τὴν! 
ετελέσθη,, ὅτε xal τὴν φωνὴν àgnxs τὴν 
μιχρῷ πρόσθεν δεδυλωμένα εἰπὼν, ὥστε ( 
σαφῶς τὸ πάθος αὑτοῦ ἀμφὶ τὴν ἑσπέραν 
ελαυνούσης γεγονέναι. Τὰ δὲ τῇς; Ex vex pov. 
ἥτις ἦν ἀντίληψις τοῦ Πατρὸς ἀντιλαμόα 
εἰς ἑαυτὸν Ex τῶν τοῦ θανάτου χωρίων ἐ: 


Β καὶ λαμδάνοντος αὐτὸν, ἀμφὶ τὴν ἕω γέγον 


fuit, quemadmodum rursus evangelistarum testi- (; 


monio confirmatur. Siquidem Lucas hzc ait : « Una 
aulem Sabbatorum valde diluculo venerunt ad mo- 
numentum f[erentes, quz paraverant aromata, » 
A493 mulieres videlicet et nonnulli cum eis; « in- 
venerunt autem lapidem revolutum a monumento : 
el ingresse non invenerunt corpus **, » propterea 
quod jam tum Salvator noster a morte erat excita- 
tus. Hoc vero ipsum Marcus quoque ostendit sic 
dicens : « Et valde mane una Sabbatorum verunt 
ad monumentum, orto jam sole, et dicebant ad se 
invicem : Quis revolvet nobis lapidem ab ostio mo- 
numenti? erat quippe magnus valde : οἱ veniunt, 
et inveniunt eum revolutum "". » Erat autem jam 
tum excitatus. llabes apud Joannem quoque idem 
testimonium boc modo : « Una autem Sabbatorum 
venit Maria Magdalene mane ad monumentum, cum 
adhuc tenebre essent, οἱ videt lapidem sublatum 
a monumento ?*. » Matthzus quoque, tametsi sero 
Sabbatorum, dixit, attamen adjungit : « Ea quzillu- 
cescit in unam Sabbatorum, venit Maria Magdale- 
ne, et alia Maria videre sepulcrum, et ecce terra 
motus factus est magnus. Angelus enim Domini 
descendens de colo accessit, et revolvit lapidem 
ab ostio monumenti. » Hzc addidi necessario, ut 
ostenderem quznam sit ea, quz in psalmo przdi- 
citur susceptio matutina. Nam cum significet ea, 


5$ Marc. xv, 95-99. Psal. xxi, 1. 


D 


80 ].uc. XXIV, 1-5. 


ἀπὸ τῆς τῶν εὐαγγελιστῶν μαρτυρίας πὸ 
γοῦν Λουχᾶς φησι" «Τῇ δὲ μιᾷ τῶν Σαύβάτ 
θρου βαθέως ἐπὶ τὸ μντμεῖον, φέρουσαι | 
ἀρώματα, νδηλονότι αἱ γυναΐῖχες, xal τινες 
«εὗρον δὲ τὸν λίθον ἀποχεχυλισμένον Ex τι 
εἰσελθοῦσαι 6b οὐχ εὗρον τὸ σῶμα, » διὸ 
Σωτῆρα ἡμῶν Ex νεχρῶν ἐγνγέρθαι. Tc 
χαὶ ὁ Μάρχος δηλοῖ, λέγων" « Καὶ λίαν προ 
Σαδθάτων ἔρχονται Ez. τὸ μνημεῖον, ἔτ 
λαντος τοῦ ἡλίον, καὶ ἔλεγον πρὸς ἑαυτάς' 
λίσῃ ἡμῖν τὸν λίθον ἀπὸ cm; θύρας to 
ἦν γὰρ μέγας σφόδρα. Ἔρχονται, xai 

αὐτὸν ἀποχεχυλισμένον. » "Hv ὃὲ fom ἐ 
Ἔχεις xai παρὰ τῷ Ἰωάννῃ τὴν αὐτὴν 
λέγοντι" « Τῇ δὲ pa τῶν Za66ázov EÉoy 
ἡ Μαγδαληνὴ πρωΐ εἰς τὸ μνημεῖον, ἔτι 
σης, xal βλέπει τὸν λίθον ἡ ρμένον ἐκ τοῦ 
Καὶ ὁ Ματθαῖος δὲ, εἰ xal ὁγὲ Σχύθάτ 
ἀλλ᾽ ἐπιφέρει λέγων" « Τῆς ἐπιφωσχού: 
Σαδδάτων, ἦλθε Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ, 

Μαρία θεωρῆσαι τὸν τάφον, χαὶ ἰδοὺ aeta 
μέγας. "Avye)o; γὰρ Κυρίου, χαταθὰς . 
προσελθὼν ἀπεχύλισε τὸν λίθον ἀπὸ τῇ: 
μνημείου. » Ταῦτα δὲ ἀναγχαίως παρεθέ 
ράστασιν τῆς ἐν τῷ ψαλμῷ προφητενομέ 
ἀντιλήψεως. ᾿Επεὶ γὰρ τὰ περὶ τοῦ πάθ 
τῖρος ἡμῶν σημαίνει, οὐ μὴν χατέληξεν 
τὸν οἰχονομία ἐν τῷ πάθει, τέλος δὲ τοῦ : 
νεχρῶν ἀνάστασις ἦν, χαὶ ἡ ἀντίληψις ἣ 
χότως; ὁ λόγος τῷ παραδόξῳ τέλει τὴν Γρι 
θεται, ὡς τῆς ὑποθέσεως ἁπάσης, χαὶ τ 
τέλους παθημάτων τῆς ἐχ νεχρῶν &vac 
πῆς ἀντιλήψεως τῆς ἑωθινῆς ἕνεχεν γενι 
πὼν γοῦν ὁ Σωτὴρ χαὶ Κύριος ἡμῶν τὸ, 
ὁ Θεός μου, πρόσχες μοι, ἵνα τί ἐγχατέ 
χαὶ ἑξῆς ἐπαγαγὼν τὸ, « Ἐγὼ δέ εἶμι ὁ 
οὐχ ἄνθρωπος, ὄνειδος ἀνθρώπων, χαὶ 
λαοῦ" » χαὶ ἔτι προσθεὶς τὸ, « Περιεχύ 
μόσχοι πολλοὶ, ταῦροι πίονες περιέσχον 
σαφῶς τὸν θάνατον αὑτοῦ προμαρτυρόμε 


*! Mare, xvi, 2-4... ?* Joan. 0 


(1) Ἕτι Vulg. deest ; aut certe legendum ἄρτι, vel melius οὐχέτι, qned οἱ magis convenit 


πρωΐ, ejusdem, tum et cxterorum evangelist. Epir. 


765 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LID. X. 


166 


« Εἰς χοῦν θανάτου χατήγαγές pe^ ὅτι ἐχύχλωσάν A qux ad passionem Salvatoris nostri pertinent, nec 


με χύνες πολλοὶ, συναγωγὴ ποντγρευομένων περιέσχε 
με. Ὥρυξαν χεῖράς μου καὶ πόδας μου * » χαὶ ἔτι τὰ 
ἀμφὶ τῷ πάθει συμθεδηχότα αὐτῷ σημήνας διὰ τοῦ, 
« Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς, xat ἐπὶ τὸν 
ἱματισμόν μου ἔδαλον χλῆρον" » ταῦτα xal τὰ τού- 
^ot, παραπλήσια προειπὼν, οὐχ ἐπὶ τούτοις ἔστη, 
ἀλλ᾽ ἐπιλέγει " € Οἱ φοδούμενοι τὸν Κύριον, αἰνέσατε 
αὐτὸν, ὅτι οὐχ ἐξουδένωσεν, οὐδὲ προσώχθισε τῇ δεή- 
σει τοῦ πτωχοῦ, οὐδὲ ἀπέστρεψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ 
, ἀπ᾿ ἐμοῦ, xal ἐν τῷ χεχραγέναι με πρὸς αὐτὸν En- 
ἡχουσέ uou. » Πῶς δ᾽ ἂν ἔλεγεν clonxouc0at, εἰ μὴ 
πάντως τετυχήχει τῶν εὐχῶν, καὶ ὧν ἐν τοῖς πρό- 
σθεν ἐδεδέητο, ὅτε ἔλεγε τὸ, « Εἰς χοῦν θανάτου χατ- 
ἡγαγές με. Ῥῦσαι ἀπὸ ῥομφαίας τὴν ψυχὴν μου, 
xai ix χειρὸς χυνὸς τὴν μονογενῆ μου; » ταῦτα γὰρ 
εὐξάμενος, xal δεηθεὶς ἐχ τούτων ῥυσθῆναί τε xal 
σωθῆναι, τυχὼν ὧν ηὔξατο, ἐπιλέγει" « Οὐχ ἐξουδέ- 
νωσεν οὐδὲ προσώχθισε τῇ δεήσει τοῦ πτωχοῦ, οὐδὲ 
ἀπέστρεψε τὸ πρόσῳπον αὐτοῦ ἀπ' ἐμοῦ, xaX ἐν τῷ 
χεχραγέναι μὲ πρὸς αὐτὸν ἐπήχουσέ μου" » σαφῶς 
τὴν μετὰ θάνατον ἀναθίωσιν αὐτοῦ δηλῶν, ἥτις γέ- 
Yovev χατὰ τὴν ἑωθινὴν ἀντίληψιν, ἣν ἑξῆς προϊὼν ὁ 
ψαλμὸς παρέστησεν, εἰπών" « Σὺ δὲ, Κύριε, μὴ μα- 
χρύνῃς τὴν βοήθειάν μου, εἰς τὴν ἀντέληψέν μου πρόσ- 
σγες. » Ποίαν δὴ ἀντίληψιν, ἀλλ᾽ ἣν xal d) προγραφὴ 
τοῦ ψαλμοῦ ἡνίττετο; ᾿Αλλὰ ταῦτα μὲν ἡμῖν εἰρῆ- 
σῆω εἰς τὴν τοῦ ψαλμοῦ προγραφῆν᾽ εἰς δὲ xb, ε Ἠλεὶ, 
λει, λαμμᾶ. σαθαχθανὶ, ν εἰρημένον μὲν ὑπὸ τοῦ 
Σωττρος ἡμῶν αὐτοῖς Ἑδραϊχυῖς ὀνόμασι περὶ τὸν 
τοῦ πάθους χαιρὸν, χείμενον δὲ xai ἐν τῷ dad ue, 
£22 Wf, τις ἔγχειται βαθυτέρα θεωρία παρ᾽ 'E6palotc. 
᾿λωςὶμ γὰρ ὁ Θεὸς ὀνομάζεται " χαὶ τοῦτο διὰ πάσης 
σχεδὸν &&ootg ἂν τῆς Γραφῆς " ἐπεὶ χαὶ χυρίως οὕτω 
παρὰ τοῖς Ἑξδομήχοντα ἔτι xai vuv τῇ Ἑθραίων 
ὀνομάζεται φωνῇ. Φέρονταί γε μὴν παρ᾽ αὐτοῖς ἐπὶ 
“ἧς θείας προσηγορίας xat ἕτεραί τινες ἐκφωνήσεις, 
ὡσπεροῦν xaX τὸ, Σαδδαῖ, xaX τὸ Ἰαὼ, xat "HÀ , xal 
ἄλλα τούτοις παραπλήσια. Ὁ δὴ οὖν μετὰ χεῖρας 
ψαλμὸς ἀπὸ τοῦ "HA, Ἠλεὶ, Ἠλεὶ, λαμμᾶ ca6a- 
49a, περιέχει, ᾧ χέχρηται καὶ ὁ Κύριος ἡμῶν, οὐ μὴν 
ἀπὸ τοῦ Ἐλωείμ. Ὃ γοῦν ᾿Αχύλας, διαφορὰν εἰδὼς, 
τῆς παρ᾽ Ἑδραίοις Θεοῦ προσηγορίας &x τοῦ Ἐλωεὶμ 
στ μαινομένης, τὸ νῦν δηλούμενον ἐν τῷ Ἠλεὶ, Ἠλεὶ, 
οὐχ ἠξίωσεν ὁμοίως τοῖς λοιποῖς, « ὁ Θεὸς, ὀθεός μου » 
μεταθδάλλων εἰπεῖν, ἀλλὰ, εἰσχυρέ μον, ἰσχυρέ μον.» Τὸ 
δ᾽ ἀχριδές ἐστιν ἰσχύς μου, ἰσχύς μου. "Ὥστε χατὰ 
τὴν τούτου διάνοιαν, τὸν ἀμνὸν τοῦ Θεοῦ τὸν ἡμέτερον 
Σωτῆρα φάσχοντα τὸ Ἠλεὶ, Ἠλεὶ, πρὸς τὸν Πα- 
τέρα, λέγειν: « Ἰσχυρέ μου, ἰσχυρέ μου, ἵνα τί 
ἐγχατέλιπές pe; » xai τάχα ἐπεὶ ἐγχατέλιπεν αὐτὸν 
ὁ ἰσχυρὸς αὐτοῦ, τούτου χάριν ἐσταυρώθη, ὥς φη- 
σιν ὁ ᾿Απόστολος" « Καὶ γὰρ ἐσταυρώθη ἐξ ἀσθε- 
γείας, xaX ζῇ ἐχ δυνάμεως Θεοῦ, » ὡς μὴ στανρω- 
θεὶς ἂν, εἰ μὴ ὁ ἱπχυρὸς αὑτοῦ χαταλελοίπει αὐτόν. 
Kai ópa εἰ μὴ ἔπρεπε τὸν ἀμνὸν τοῦ Θεοῦ, τὸν ὡς 
πρόθατον ἐπὶ σφαγὴν ἀχθέντα, xaX ὡς ἀμνὸν ivav- 
τίον τοὺ x£lpovzoz ἄφωνον, τὰς οἰχείας δυνάμεις ἀνα- 
«ἰέναι τῷ Θεῷ, χαὶ ατὸξν ἴδιον ἔχειν ἐγεῖσθα! ἣ 


in passione desierit ea, quae ad ipsum spectat dis- 
pensatio, passionis vero finis ipsa fuerit a morte 
ad vitam restitutio, οἱ matutina suseeptio, merito 
oraculum huic fini admirabili ipsam dedicat scriptu- 
Tam, non secus ac si omue hujusmodi argumentum, 
et earum vexationum qua fiuem ipsum, reditum 
utique de morte ad vitam antecesserunt, ei susce- 
ptienis matutine causa, inductum sit. Ubi ergo 
Salvator ac Dominus illud dixit : « Deus, Deus 
meus, respice in me, quare dereliquisti me? » ac 
deinceps illud addidit : « Ego autem sum vermis οἱ 
non homo, opprobrium hominum, et abjectio popu- 
li : » necnon illud subjecit : « Circrumdederunt me 
vituli multi, tauri pingues obsederunt me, » et evi- 


B denter suam. mortem denuntiavit ex illo, « in pul- 


verem mortis deduxisti me : quoniam circumdede- 
runt me canes multi, congregatio malignantium 
obsedit me, foderunt manus meas et pedes meos.» 
Praeterea ubi etiam ea quz sub ipsam passionem 
sibi evenerunt, significavit illis verbis : « Divise- 
runt vestimenta mea sibi, et super vestem meam 
miserunt sortem. » Hzc, atque his similia ubi prae» 
dixit, non intra hzc stetit, 4944 sed adjunxit : 
« Qui timetis Dominum, laudate eum, quoniam 
non sprevit, ncque moleste tulit. deprecationem 
pauperis, neque avertit faciem suam a me, et cum 
elamarem ad eum, exaudivit me. * Qua autem ra- 
tione diceret se exauditum? si non consecutus es- 
set, quz optaverat, quaeque superius deprecatus 
fuerat, cum dixit illud : « In pulverem mortis de- 
duxisti me, eripe a framea animam meam, et de 
manu canis unicam meam ? » Hzc enim cum oras- 
set, ac se ex his eripi et liberari precatus fuisset, 
tum ea ipsa consecutus qua oraverat, adjungit : 
« Non sprevit neque moleste tulit deprecationem 
pauperis, neque avertit faciem suam a me, et cum 
clamarem ad eum, exaudivit me : » ubi evidenter 
suum de morte ad vitam reditum significat, qui 
sub matutinam susceptionem exstitit, quam psal- 
mus deinceps longius progressus indicavit, ubi 
dixit : « Tu autem, Domine, ne amoveas longius 
auxilium meum, ad susceptionem meam respice. » 
Sed quam tandem aliam susceptionem, nisi eam 


D quam inscriptio psalmi significavit ? Caeterum, haec 


quidem dicta sint a nobis in ipsam psalmi inscri- 
ptionem ; in illo autem, « Eli, Eli, lamma sabach- 
thani, » quod cum a Salvatore nostro ipsis Hebrai- 
cis nominibus dictum sit sub ipsum passionis tem- 
pus, in psalmi initio positum esi, vide, quaeso, ne 
qua insit profundior contemplatio apud Hebrzos : 
nam Eloim Deus nominatur: et hoc per totam 
propemodum Scripturam invenies : quando vel 
proprie sic apud LXX etiam nunc Hehraica voce ne- 
minatur, anud ipsos tamen Hebraeos aliz nonnullse 
feruntur appellationes ad divinam naturam signifi- 
candam, ut illud, Saddai, ut illud, Jao, ut illud, 
El, aliaque his similia ergo psalmus qui nunc ím 
manibus est, illud : Eli, Eli, iaamma sabachtbani, Ἀ 


761 


EUSEDII C.ESATUENSIS ΟΡ. PARS II. — APOLOGETICA. 


initio habet, quo etiam Salvator noster usus est, A μόνον τὸν Πατέρα. διὸ xai ἰσχυρὸν ' 


non autem illud : Eloim. Proinde Aquila cum di- 
versitatem Dei appeilationis, qux ex ipso. Eloim 
signilüicatur apud Hebr:os vidisset, illud de quo 
nunc agimus, in illo, Eli, Eli, non ita quemadmo- 
dum reliqui cum converteret, enuntfiandum putavit, 
sed : « Fortis meus, fortis meus, quare dereliquisti 
me? » quod quidem si exquisitius eloqui volueris, 
dices, robur meum, robur meum. Quare ex hujus 
interpretatione, Agnus Dei, qui est noster Salva- 
tor, dum illud : Eli, Eli, dicit ad Patrem, illud 
dicit : « Fortis meus, fortis meus, quare dereli- 
quisti me? » et forsitan quod ipsum dereliquerit 
A95 fortis suus, idcirco crucifixus cst, ut ait 
Apostolus : « Etenim crucifixus est ex infirmitate, 
et vivit ex virtute Dei*? : » qui quidem nunquam cruci 
essel affixus, nisi fortis suus ipsum dereliquisset. 
F1 sane inspice tu, quam bene convenerit, Agnum 
Dei, qui ut ovis ad occidendum sit ductus, et ut 
agnus coram tondente obmutuerit, suas vires ad 
ipsum Deum referre, οἱ nihil proprium se habere 
arbitrari nisi unum Patrem. Proinde etiam fortem 
suum, ipsum Patrem vocat, sane quemadmodum 
vel in decimo septimo psalmo robur suum, et fir- 
mamentum, et refugium eumdem nominat, dum 
dicit : « Ditigam te, Doinine, robur meum. Domi- 
nus firmamentum meum et refugium meum, et li- 
berator meus. Deus meus, adjutor meus, et spe- 
rato in eum. Protector meus et cornu salutis mez, 
el susceptor meus **. » Dereliquit ergo illum fortis 


ποῦ ἀποχαλεῖν, ὡς xai iv ὁπταχα 
ἰσχὺν ἑαυτῷ καὶ χραταίωμα χαὶ χατι 
τέρα ὀνομάζει, λέγων" ε«᾿Αγαπήσω σε, 
μου, Κύριος στερέωμά μου, χαὶ χατι 
ῥύστης μον. Ὁ Θεός μον, βοηθός μοι 
αὑτόν- ὑπερασπιστής μου, xai χέρας 
xaX ἀντιλήπτωρ μου. » Καταλέλοιπ. 
ἰσχυρὸς αὐτοῦ, θελήσας αὐτὸν μέχο 
θανάτου σταυροῦ χατελθεῖν, χαὶ τοῦ 
λύτρον xaX ἀντίψυχον ἀποδειχθῆναι, 
γενέσθαι τῆς τῶν εἰς αὑτὸν πιστευσι 
δὲ, αὐτίχα μάλα συναισθόμενο; cT; 
τριχὴς βουλῆς, διαγνούς τε, εἰ xa 
αἴτια τοῦ χαταλελεῖφθαι αὑτὸν ὑπὸ “ 


Β πολὺ πλέον ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν, χαὶ 


θάνατον πολλῇ τῇ προθυμίᾳ περιεῦό 
τε ὁ πανάγιος xal εὐλογητὸς ὑπὲρ fu 
ὁ μὴ γνοὺς ἁμαρτίαν ἁμαρτία, iva : 
διχαιοσύνη Θεοῦ ἐν αὐτῷ. » Καὶ ἕτι τ 
ἡμετέρας ἁμαρτίας ἀναμαξάμενος 
ἐχρῆν ἡμᾶς τοὺς πρὶν ἀσεθεῖς ma! 
ἡ μῶν χαὶ ἀντίλυτρον γεγενημένος, ὦ 
εἰπεῖν ἡμᾶς τὸ προφητιχόν" « Αὐτὸς 
ἡμῶν φέρει, xai περὶ ἡμῶν ὀδυνᾷ 
τραυματίσθη διὰ τὰς ἁμαρτίας fuo 
χισται διὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν, ἵνα τῷ 
ἡμεῖς ἰαθῶμεν. Κύριος γὰρ παρέδο 
ἁμαρτίαις ἡμῶν. » Διόπερ ὡς παρὰ 
Πατρὸς, χαὶ μαλαχισθεὶς, χαὶ τὰς 


suus, cum voluit illum usque ad mortem, et mor- C ἀνειληφὼς, ε ὡς πρόθατον ἐπὶ σςαγὶ 


(ei crucis descendere, et pro.universo mundo pre- 
tiwn, quo anima redimerentur, exhiberi, et vitz 
eorum qui in fidem ejus venissent, cxpiationem 
fieri. Ille vero protinus divinum ac paternum de- 
cretum intelligens cognoscensque si quis unquam 
alius, causas propter quas a Patre esset relinquen- 
dus, multo etiam amplius seipsum demisit, mor- 
temque pro nobis ingenti alacritate subivit, « factus- 
que est » is qui erat, et sanctissimus et benedictus 
« pro nobis exsecratio "δ, et qui peccatum non no- 
vit, peccatum, ut nos efficiamur justitia Dei in 
ipso **. » Ad hxc ubi peccata nostra detersit, tum 
cruci affixus est, quod quidem nos pati oportebat, 
et pro redimendis animis nostris ipse factus est 
pretium, usque adeo ut non immerito illud prophe- 
ticum possimus dicere : « lpse peccata nostra fert, 
et pro nobis est in dolore. Et ipse vulneratus est 
propter peccata nostra, et elanguit propter iniqui- 
tates nostras, ut livore ejus nos sanaremur. Et- 
enim tradidit illum peccatis nostris *'. » Quocirca 
tanquam traditus a patre et languidus factus, et 
tanquam is qui peccata nostra assumpserit, « ut 
ovis ad czedem est ductus **. » His concordat etiam 
Apostolus dum ita ait: « Qui proprio Filio non 
pepercit, sed pro omnibus nobis tradidit illum **. » 

9 I[Cor. xiu. Φ. ** Psal. xvii, 2,5. 
48 Jbid. 7. ** Rom. vin, 33. 

(*  Desidcratur ὁ. Eni. 


*5 Gal. 1, 15. 


ἀδει τούτοις xaX (1) ᾿Απόστολος λέγων'᾽ 
Υἱοῦ οὐχ ἐφείσατο, ἀλλ᾽ ὑπὲρ ἡ λῶν 
ἐδωχεν αὐτόν. » Κινῶν δὲ ἡμᾶς ἐπὶ ι 
τίας, δι᾽ ἣν αὐτὸν ὁ Hazto χατέλιπε, 
εἰ μὲ ἐγχατέλιπες ; » Τὸ δ᾽ αἴτιον τ 
παντὸς ἀνθρώπων γένους ἀπολύτρω: 
αἴματι ἐξαγοραζομένη ἀπὸ τῆς πρὶ 
λείας, fw τοῖς ἀοράτοις δεσπόταις, 

θάρτρις καὶ πονηροῖς ἄρχουσί τε χαὶ 

δεδούλωντο. Καὶ ἄλλως δὲ χαταλέλ. 
Πατὴρ, χαὶ αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ τὴν ( 
διάθεσιν ἀποδειχθῆναι θελήσας. AU | 
ἐξουσίαν τῆς αὐτοῦ ψυχῆς ἐχὼν αὐτὸς 1 
αὑτὴν τέθειχεν, ὡσπεροῦν διδάσχει λ 
αἴρει τὴν ψυχὴν μου àz' ἐμοῦ. "EZov- 
αὑτὴν, χαὶ ἐξουσίαν ἔχω “πάλιν o 
Ἑξῆς τούτοις φησί" « Maxpiy ἀπὸ 
pov οἱ λόγοι τῶν παραπτωμάτων po 
μὲν ᾿Αχύλας" « Μαχρὰν ἀπὸ τῆς cum 
τα βρυχήματός μου, » ἐξέδωχεν᾽" ὁ 

« ᾿Αφεστήχασιν ἀπὸ τῇ΄ς σωτηρίας μὴ 
ὀδυρμῶν μου" » χαὶ χαθ᾽ ἑτέραν δὲ ci 
νείαν πέμπτην εἴρηται" « Μαχρὰν ἀπὶ 
μου οἱ λόγοι τῶν δεήσεων μου. » "O, 
χατ᾽ οὐδετέραν τούτων τὸ, € τῶν 1 


6 ΠΗ Cor. v, 29. 


9? 


109 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. X. 


110 


Uu, » εἴργτα!, €; συμθαΐνει ποτὲ σφάλματι γρα- A Coterum excitans nos ad inquirendam causam cur 
po i ματι Tp 


XO τοιαύτας τινὰς ἐναλλαγὰς φέρεσθαι. Ἐχ δὲ τῆς 
τῶν πλειόνων ἑρμηνείας χαταληπτέον᾽ εἰ μὴ ἄρα τις 
χάνταυθα τὰ ἡμέτερα παραπτώματα ἑξοιχειούμενον 
ταῦτα αὐτὸν εἰρηχέναι φήσειε. Τούτοις ἑξῆς ἐπιλέγει" 
« Ὁ Θεός μου, χεχράξομαι ἡμέρας, καὶ οὐχ εἰσ- 
αχούσῃ, Χαὶ νυχτὸς, χαὶ οὐχ εἰς ἄνοιαν ἐμοί" » ἀνθ᾽ 
οὗ πάλιν ὁ Σύμμαχος" « Ὃ Θεός μου, » φησὶ, « θοήσω 
ἡμέρας, χαὶ οὐχ εἰταχούσῃ, χαὶ νυχτὸς, xat οὐχ ἔστι 
σιγή. » θαυμάζε: 5ὴ οὖν ἐν τούτοις τὸν Πατέρα ὡς 
μὴ εἰδαχούοντα αὐτοῦ, ξένον τι τοῦτο xal παρὰ τὸ σύν- 
ηθες θεωρῶν. Ὃ δὲ ἐφύλαττεν αὐτῷ τὴν ἀχοὴν εἰς 
τὸν ἐπιτήδειον τοῦ εἰσαχουσθτναι χαιρόν. Οὗτος δὲ ἦν 
ὁ τῆς ἀντιλήψεω; τῆς ἑωθινῖς xal ὁ τῆἧς Ex νεχρῶν 
ἀναστάσεως, χαθ᾽ ὃν,εἰ χαΐτινι ἄλλῳ, xal αὐτῷ δικαίως 
ἂν ἐλέχθη " « Ἐν χαιρῷ δεχτῷ ἐπέχουσά σου, xai ἐν 
ἡμέρᾳ σωτηρίας ἐδοξθησά σοι. ᾿Ιδοὺ νῦν καιρὸς εὐ- 
πρόσδεχτος, ἰδοὺ νῦν ἡμέρα σωτηρίας. » Λέγοιτο δ᾽ 
ἂν ταῦτα χαὶ ἑτέρως ὑπὸ Σωτῆρος ἡμῶν, ὡς εἰωθότος 
μὲν ἀεὶ χαὶ πάντοτε εἰσαχούεσθαι ὑπὸ τοῦ Πατρὸς, 
νῦν ὃὲ πιστεύοντος εἰσαχουσθήσεσθαι, ὡσεὶ σαφέστε- 
ρον ἔλεγε" Μὴ οἷόν τε ἐστὶν, ὦ Πάτερ, ἐμὲ τὸν σὸν 
μονογενῆ xaX ἀγαπητὸν Υἱὸν, μὴ εἰσαχούεσθαι, 
βοῶντα xai χεχραγότα "pha σὲ τὸν ἐμαυτοῦ Πατέρα ; 
διδάσχει γοῦν αὐτὸ τοῦτο ἐν τῷ χατὰ Ἰωάννην Εὐαγ- 
γελίῳ ἐπὶ τοῦ Λαξάρου, ὁπηνίχα εἰπών" «Ἄρατε 
πὸν λίθον ἀπὸ τοῦ μνημείου, ἐπῆρε τοὺς ὀφθαλμοὺς 
ἑαυτοῦ εἰς τὸν οὐρανὸν, za εἶπε * Πάτερ, εὐχαριστῶ 
ση'. ὅτι ἔχουπάς poo. Ἐγὼ δὲ ἤδειν, ὅτι πάντοτέ μου 
ἀπούξις. ν Εἰ τοίνυν πάντοτε αὐτοῦ ἀχούει, οὐκ ἀμφι- 
Οἴλλων, ἀλλ᾽ ἀχριδῶς ἐπιστάμενος, ὅτι xal νῦν αὖ- 
τοῦ εἰσαχούσεται, ὡς ἀδυνάτου ὄντος τοῦ μὴ εἰσ- 
σχούξσθα! αὐτὸν, ἐρωτηματιχῶς φησιν" « Ὁ Θεός 
μου, εκ: χράξομαι ἡμέρας, καὶ οὐχ εἰσαχούσῃ ; » ὑπο- 
στιζόντων ὑμῶν ἐν τῷ, « οὐχ εἰσαχούσῃ, » xal τὸ 
ἐναντίον ὑπονοούντων τῷ πύσματι. Τοῦτο γοῦν διδά- 
σχε! μιχρὸν ὕστερον, προϊὼν ἑξῆς ἐν τῷ «apo, 
λέγων * € Οὐχ ἐξουδένωσεν οὐδὲ προσώχθισε τῇ δεήσει 
^00 πτωχοῦ, οὐδὲ ἀπέστρεψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ 
ἀπ᾽ ἐμου, χαὶ ἐν τῷ χεχραγέναι με πρὸς αὐτὸν εἰσ- 
ἐχουσέ μου.» Πῶς οὖν ἀποφατιχῶς λέγοι àv, « Ὁ Θεός 
μου, χεχράξομαι ἡμέρας, χαὶ οὐχ εἰσαχούσῃ, ν εἰ 
μὴ κατὰ τὴν ἀποδοθεῖσαν ἡμῖν θεωρίαν ; ἣν οἶμαι 
χαὶ αὐτὸν αἰνίττεσθαι, λέγοντα" « Ὁ Θεός μου, 
χεχράξομαι ἡμέρας, χαὶ οὐχ εἰσαχούσῃ, xal νυχτὸς, 
xaX οὐχ εἰς ἄνοιαν ἐμοί. » Οὐ γὰρ εἰς ἄνοιαν, orat, 
i μοὶ λέγεται τὸ, « εἰσαχούσῃ. » Οἷδα γὰρ αὐτὸς ὅπως 
τοῦτό φημι, πεπεισμένος, ὅτι πέφυχας οὐχ ὅτι γε 
. ἐμοῦ μόνον ἀντιλαμθδάνεσθαι xaX εἰσαχούειν, ἀλλὰ xaX 
πάντων τῶν ἁγίων σον. ᾿Αεὶ γὰρ χαὶ διὰ παντὸς ἐν 
τοῖς ἁγίοις σου χατοιχεῖς, χαὶ σὺ εἴ ὁ παντὸς ἀνδρὸς 
θεοφιλοῦς, Ἰσραὴλ προσαγορευομένου, ἔπαινος " διὰ 
σὲ γὰρ παντὶ τῷ σε περ!έποντι οὐχ ὁ τυχὼν προσγί- 
νετα! Ératvoz, xai ἐπι σοὶ οἱ πατέρες ἡμῶν ἤλπι- 
σαν, χαὶ ἐλπίσαντες τῶν ἐπαναστάντων αὐτοῖς κα- 
χῶν ἐῤῥύσθησαν, χαὶ πρὸς σὲ ἐχέχραξαν, xa Eae 
θησαν, ἐπὶ σοί τε ἤλπ'σαν, xat οὐ καττσχύνθησαν. » 
9 


* joan. x, 18. 5 [1 Cor. vi, 


B 


ipsum pater deseruerit ait : « Quare me dereliqui- 
$li? » Causa porro hxc fuit, 496 omnis humani 
generis redemptio ac liberatio, 4125 pretioso illo 
sanguine fact est, a priore illa intoleraLili servi- 
tute, qua sub visum effugientibus dominis, impuris 
utique daemonibus et malignis principibus ac spi- 
rilibus premebantur, et alia item ratione deseruit 
illum Pater, ut illud scilicet ostenderetur, affectio- 
nem pro hominibus ipsius quoque Christi fuisse. 
Quapropter cum illius anim: jus et potestatem 
nemo haberet, volens ipse pro hominibus illam po- 
suit, ἃ sane quemadmodum docet ipse, dum ait: 
« Nemo tollet animam meam a me; potestatem ha- 
beo ponendi eam, et potestatem habeo rursus su- 
mendi eam. lis qu: dicta sunt, deinceps adjungit : 
* Longe a salute mea verba delictorum meorum. » 
Pro quo Aquila quidem : « Longe a salute mea 
verba fremitus mei, » exposuit. Symmachus au- 
tem : « Recesserunt a salute mea verba luctuum 
meorum, » necnon ap:d quintam, quz fertur, in- 
terpretationem dicitur : « Longe a salute mea verba 
deprecationum mearum. » lta vides in nulla ha- 
ru conversionum quz posterius dict sunt, il- 
lud, « delictorum meorum, » haberi, quippe cum 
interdum librariis errantibus hujusmodi varietates 
libris contingere soleant, Ex multorum autem in- 
terpretatione investigandum est, utrum in his quis- 
piam illum nostra delicto sua facientem talia enun- 
tiasse dixerit. His deinceps adjungit : « Deus meus, 
clamabo per diem, et non exaudies, et per noctem, 
et non ad insipientiam mihi;» pro quo rursus 
Symmachus : « Deus meus, inquit, claimabo inter- 
diu,et non exaudies, el noctt, et non est silen- 
tium. » Ergo in his Patrem suum tanquam se non 
exaudientem admiratur, utpote, cum novum hoc 
atque inusitatum inspiciat. llle autem huic audien- 
tiam ad idoneum exaudiendi tempus reservasit., 
Hoc vero fuit, susceptionis matutinz excitationis- 
que a morte ad vitam tempus, quo sane tempore si 
quando ad alium quempiam, ad ipsum quouue 
juste dicendum fuit : « In tempore accepto exau- 
divi te, et in die salutis adjuvi te; ecce nunc tem- 
pus acceptabile, ecce nunc dies salutis *. » Dici 
vero possunt ha:c alia quoque ratione a Salvatore 
nostro, tanquam ab eo, qui consueverit semper 
quidem et in omnibus exaudiri a Patre, nunc au- 
tem, qui etiam fidem habeat se esse exaudiendum, 
non secus ac si planius diceret, nunquid fieri po- 
test, o Pater, ut ego unicus ac dilectus Filius, dum ad 
te Patrem meum clamo, et vociferor, non exaudiar? 
A97 siquidem hoc ipsum ille idem docet in Evan- 
gelio Joannis, ubi de Lazaro sermo est. Nam cun 
dixisset : « Tollite lapidem a monumento, » sustu- 
lit deinde oculos suos ad coelum et dixit : « P'ater, 
gratias ago tibi, quoniam audivisti me, Ego auteza 
sciebam quod semper me audis *. » Si igitur sein 


! Joan. x1, 39-41. 


11 


FUSEBII ΟΕ ΒΑΒΙΈΝΘΙΒ OPP. PARS 11,— APOLOGETICA. 


per illum audit, nunc quoque non dubitans, sed A Ἐπειδὴ οὖν πάντες ol ἅγιοι τούτων E: 


plane compertum habens se esse audiendum, et 
tanquam fieri non possit, ut non audiatur, ex in- 
terrogatione δὶ! : « Deus meus, clamabo interdiu, 
et non exaudies? » nobis videlicet interrogationis 
notam addentibus ad verbum, « exaudies, » et con- 
trarium ejus, quod interrogatum sit, subintelligen- 
tibus. Siquidem hoc ipsum paulo post sermone 
progressus ostendit deinceps in psalmo dicens : 
« Non sprevit neque molestam habuit deprecatio- 
nem pauperis, neque avertit faciem suam a me, et 
cum clamarem ad eum, exaudivit me. » Quomodo 
igitur negative illud dicetur? «Deus meus, clamabo 
interdiu, et non exaudies, » nisi ea ratione quam 
nos attulimus, quam sane rationem ipsum quoque 
arbitror significare dum dicit : « Deus meus, cla- 
mabo interdiu, et non exaudies, et noctu, et non ad 
insipientiam mihi.» Non enim ad insipientiam, in- 
quit, a me dicitur illud, « exaudies. » Novi enim ipse 
cua ratione hoc dicam, quippe qui fidem habeam te 
natura propensum esse ad suscipiendum, atque 
audienduin non solum me, sed etiam omnes san- 
ctos tuos, Semper enim et usquequaque in tuis 
sanctis habitas, idemque ipse es uniuscujusque Deo 
familiaris atque amici hominis, qui Israel appellari 
consueverit, laus : propter te enim ad omnem eum 
qui te complexus sit, non vulgaris venire solet 
laus. « Et in te patres nostri speraverunt, » et cum 
spererent, ab ingruentibus in ipsos malis « liberati 
sunt, et ad te clamaverunt, et salvi facti sunt, at- 
que in te speraverunt et confusi non sunt. » Si igi- 
tur omnes sancti hec a te impetraverunt, et cla- 
inantes exauditi sunt, non autem confusi, quanto 
magis me tuum dilectum filium clamaniem prz 
cunctis absque minora exaudies ? Quod si admirantis 
cujuspiam inslar enuntio illud, « Clamabo, et non 
exaudies! » non tamen ad insipientiam profertur 
talis a me oratio. Novi enim ipse quo sensu meas 
preces enuntio, non gloriabundus videlicet neque 
jactabundus : nam cuin sim mansuetus atque hu- 
milis corde, humili item more et mex mansuetu- 
dini consentaneo, bumilia de meipso loquor. 498 
ProiLde etiam meipsum vermem appello : et quid 
verme tandem esse possit humilius? sic ne homi- 


χεχράξαντές τε εἰστχούσθτσαν, xoi 
σαν, πόσῳ δὴ πλέον ἐμοῦ τοῦ σοὺ ἀ' 
βοῶντος μᾶλλον ἁπάντων xaX ἑτοιμότι 
Εἰ δὲ xaX ἀποθαυμαστιχῶς φημι, €] 
οὐχ εἰσαχούσῃ ! « ἀλλ᾽ οὐχ εἰς ἄνοιαν ( 
φέρεται. Ulóa γοῦν ὅπως thv εὐχὴ 
ἑναδρυνόμενο: μτδὲ ἐγχαυχώμενος, ὁ 
φρονῶν. Ἐπεὶ γὰρ πρᾶός εἶμι χαὶ τ' 
bla, ταπεινῶς καὶ τῇ ἐμαυτοῦ πραότ' 
ἐμαυτοῦ ταπεινὰ φθέγγομαι. Οὕτω ὃ 
ἐμαυτὸν ὀνομάζω * τί γὰρ ἂν γένοιτι 
πεινότερον ; ὅθεν οὐδ᾽ ἄνθρωπον Eua 
εἰς τοσαύτην ταπείνωσιν ἐχ τοῦ οἱ 
χατελθὼν, ὥστε xal σχώλνχος prbt 


D ρειν, διὰ τὸ χαὶ μέχρι θανάτου xal 


πος φθάσαι φθορᾶς. Πόθεν γὰρ 5X. 
σχώλτξ ἣ ἀπὸ σωμάτων φθορᾶς; εἰ 
τελθὼν, εἰχότως ἐμαυτὸν σχώλγηχα 
πὸν γινώσχω᾽ διὸ χαὶ γέγονα « 6v: 
xai ἐξουδέντμα λαοῦ, ν» οὐχ ἂν γενόμε 
ἀνθρώπων, οὐδὲ ἐξουδένημα, cl ui 
xoc ἐφθάχειν παρὰ τὸν τοῦ πάθου. 
χαῦτὰ γοῦν θεωροῦντές με ἐπὶ τοῦ ὁ 
μένον, ἐξεμυχτήρισαν, xal EAXATS: 
ἐχίντσάν τε χεφαλὴν λέγοντες " «€ Ἥ 
p:09, ῥυπάσθω αὐτὸν, σωσάτω αὐτὸ" 
τόν. » Ταῦτα μὲν οὖν ἅπαντα διὰ τοῖ 
περὶ τῶν μελλόντων γενήσεσθαι μαχρ 
χρόνοις ἐθεσπίζετο, τέλους δὲ ἐτύγχα 
κὸν Ματθαῖον, « σταυρωθέντων σὺν a 
ἑνὸς Ex δεξιῶν, χαὶ ἑνὸς ἐξ εὐωνύμα 
οἱ παραπορευόμενοι ἐδλασφήμουν. 
πὰς χεφαλὰς αὐτῶν, xal λέγοντες ^e ! 
τὸν ναὸν, χαὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις οἱ 
σξαυτόν" εἰ Υἱὸς εἴ τοῦ Θεοῦ, χατ 
σταυροῦ. ᾿θμοίως δὲ χαὶ οἱ ἀρχίερι 
μετὰ τῶν πρεσθυτέρων xai γρᾶμ! 
"Ἄλλους ἔσωσεν, ἑχυτὸν οὐ δύναται 
λεὺς τοῦ Ἱσραΐλ ἐστι, χαταδάτω νυ' 
ροῦ, καὶ πιστεύσομεν αὑτῷ. Εἰ mé 
Θεὺν, ῥυσάσθω νῦν αὐτὸν, εἰ θέλει a 
ὅτι, Υἱὸς Θεοῦ εἰμι.» Κατὰ δὲ τὸν Ao. 
ὁ λαὸς θεωρῶν, xal ἐξεμυχτήριζον c 


nem quidem meipsum dixerim, cum utique ad tàan- p τες σὺν αὐτοῖς λέγοντες " Λλλους : 


tam humilitatem relicta mea magnitudine descen- 
derim, ut eiiam verme nihilo prastantior videri 
possim, propterea quod usque ad mortem et usque 
ad interitum corporis pervenerim. (Etenim qua 
tandem alia ratione factus sit vermis, nisi quia 
corpora solent corrumpi?) Ad quem sane interitum 
cum ipse quoque descenderim, merito meipsum 
vermem el non hominem agnosco : ex quo eliam 
« factus sum opprobrium hominum et abjectio po- 
puli, » qui quidem nunquam id genus factus essem, 
nisi usque ad vermis conditionem sub ipsum pas- 
»aionis tempus progressus essem. Tunc igitur viden- 
tes me in cruce suspensum, « subsannaverunt, et 
Joculi sunt labiis, et moverunt caput, dicentes : 


ἑαυτὸν, εἰ οὗτός ἐστιν ὁ Χριστὸς ὁ 1 
ἐχλεχτός. » Κατὰ δὲ τὸν Μάρχον" «} 
τες ἐδλασφήμουν αὐτὸν, χινοῦντες τ 
τῶν, χαὶ λέγοντες ^ Οὐαὶ ὁ χαταλύων' 
τρισὶν ἡμέραις οἰχοδομῶν αὐὑτόν᾽ 

χαὶ χατάδτθι ἀπὸ τοῦ σταυροῦ. »᾽ 
ἀρχιερεῖς ἐμπαίζοντες εἰς ἀλλήλους t 
ματέων ἔλεγον" « ΓΑλλους ἔσωσεν, ἑα 
σῶσαι" ὁ Χριττὸς ὁ βασιλεὺς τοῦ "Io 
νῦν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ, ἵνα ἴδωμεν 

μὲν αὐτῷ. » Ταῦτσ γὰρ τί ἂν δι 
τῷ ψαλμῶ προαναπέεφωνγ μένων ἐν 
εἰμι σχώληξ, xal οὐχ ἄνθρωπος, 

πων χαὶ ἐξουδένημα λαοῦ. Πάντες 


119 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. X. 


11 


ps ἀξεμυχτήρισάν με, ἐλάλησαν ἐν γείλεσιν, ἐχίνησαν A « Speravit in Domino, eripiat eum, salvum faciat 


xeqaAhv: "ἤλπισεν ἐπὶ Κύριον, ῥυσασθω αὐτὸν, ὅτι 
θέλει αὐτόν. » Καὶ μὴ θαυμάσῃς εἰ ταῦτα χατὰ τὸ 
πάθος τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν εἴρητό τε χαὶ πεπλήρωτο, 
ὁπότε εἰσέτι δεῦρο παρὰ πᾶσιν ἀνθρώποις τοῖς μηδέπω 
τὴν εἰς αὐτὸν πίστιν ἀνειληφόσιν ὄνειδος ἀνθρώπων 
νενόμισται. Τί γὰρ ἂν αἴσχιον xai παντὸς ὀνείδους 
χεῖρον τοῦ σταυρωθῆναι; ᾿Αλλὰ xaX ἐξουδένη μα λαοῦ 
ἔστι, τοῦ ἐχ περιτομῆς, παντὸς αὑτῶν τοῦ ἔθνους 
εἰσέτι νῦν χαὶ σήμερον χλευάξειν χαὶ ἐξουθενεῖν xal 
χαταπτύειν εἰωθότος αὐτοῦ. Ὅθεν xal εἰχότως ὁ ᾿Από- 
στολος ε« Ἡμεῖς ὃὲ χηρύσπτομεν Χριστὸν ἐσταυρωμένον, 
Ἰουδαίοις μὲν σχάνδαλον, ξθνεσι δὲ μωρίαν. » Καὶ τὰ 
ἕξη: δὲ εἰρημένα ἐν τῷ ψαλμῷ εἰσέτι xal voy εὕροις 
“ἂν παρὰ τοῖς πολλοῖς περὶ τοῦ αὐτοῦ λεγόμενα. Ταῦτα 
μὲν οὖν περὶ τῆς διαλαθούσης αὐτὸν εἰσέτι τότε πε- 
ριστάσεως ηὔχετο' εἰδὼς ὃξ μὴ χείρονα οὖσαν τῆς τοῦ 
θανάτου συμφορᾶς τὴν πρώτην αὑτοῦ εἰς σάρχα Ev- 
δεσιν, xaX τὴν Ex θηλείας xai παρθένου γένετιν, χατὰ 
χαιρὸν ἐν τοῖς περὶ θανάτου τῶν τῆς γενέσεως αὑτοῦ 
μντιμονεύει λόγων πρὸς τὸν Πατέρα" « Ὅτι σὺ εἶ ὁ 
ἐχεπάσα: με Ex γαστρὸς, ἡ ἐλπίς μου ἀπὸ μαστῶν 
τῆς μυτρός μου. Ἐπὶ σὲ ἐπεῤῥίφην ἐκ μήτρας, ix 
χοιλίας μητρός pou Θεός μου el σύ. » Τούτων δὲ εἰ- 
χότως ἀναφέρει τὴν μνήμην εἰς παραμυθίαν τῆς τῶν 
παρόντων ἀπαλλαγῆς. Ὥσπερ γὰρ, φησὶ, γέγονάς μου 
forübz, σῶμα ἀνθρώπειον ἀναλαδόντος, ὅτε xa ἐξ 
αὐτῆς τῆς χυοφορούστς pe γαστρὸς σὺ αὐτὸς ὁ Θεός 
μου χαὶ Πατήρ μον, ὥσπερ μαιούμενος τὴν ἐμοὶ χατ- 
εσχευασμέντν ἐξ ἁγίου Πνεύματος σάρχα, ἐξέσπασας, 
ziv ἑαυτοῦ δύναμιν ὁρέξας, ὡς ἂν μὴ τις Evébpa xal 
ἐπιθουλὴ ἐξ ἀντικειμένων δυνάμεων χαὶ πονηρῶν πνευ- 
μάτων διαφθονουμένων τῇ εἰς ἀνθρώπους παρόδῳ μου 
γένοιτο" ἐπεὶ χαὶ χατὰ τὴν πρώτην σύλληψιν σὺ πά- 
λιν τὸ χατὰ γαστρὸς ἐπεσχίαπας, ὡς ἂν λάθω τοὺς ἄρ- 
χοντας τοῦ αἰῶνος τούτου ἡ ἐξ ἁγίου Πνεύματος τῆς 
ἁγίας Πετρθένου σύλληψις. Ὅπερ μέγα μυστήριον ὁ 
ch; ἀρχάγγελος ἐξέφηνε Γαδριὴλ, τῇ Μαρίᾳ εἰπών" 
« Πνεῦμα ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπὶ σὲ, χαὶ δύναμις 
Ὑψίστου ἐπισχιάσει σοι. » Ὡσπεροῦν ἡ σὴ τότε ποῦ 
ὙΨίστου δύναμις συλλαμθανόμενον μὲν ἑπεσχίασε, 
πιχτόμενον δὲ ἐξέσπασεν ἀπὸ γαστρὸς μητρός pov, 
οὕτω πολλή μοι τυγχάνει παδαμυθία, ὅτι xat τοῦ θα- 
νάτον pe πολὺ μᾶλλον ἀνασπάσεις. Καὶ τοῦτό γε 


ἐλπίξων, ἐπὶ σὲ πέποιθα τὸν ἐμαυτοῦ Θεὸν xaX Κύριον p 


χαὶ Πατέρα" xal πέποιθα οὐ νῦν πρῶτον ἀρξάμενος 
τῆς εἰς σὲ ἐλπίδος, ἀλλὰ χαὶ ὅτε, ἀπὸ μαστῶν μητρός 
μου τὴν νηπιώδη τροφὴν ἀναλαμθάνων, ἐνομιζόμην 
ἁμοίως τοῖς τῶν ἀνθρώπων βρέφεσιν ἀτελὴς elvat xal 
ἄλογος" μὴ ὧν γὰρ τοιοῦτος, εἰ xal σῶμά μοι ὅμοιον 
ἀνθρώποις T», χαὶ τὴν δύναμιν, οὐδὲ τὴν οὐσίαν τοῖς 
πολλοῖς ὧν ἐμφερὴς, ἄνετος δὲ xal ἀπόλυτος, οἷά σον 
ποῦ 0:ov ἀμνὸς, xal ἐξ ἐχείνης τῆς ἡλιχίας γαλου- 
χούμενος, λέγω δὴ ἀπὸ μαστῶν τῆς μητρός μον. Καὶ 
οὕπω τοῦτο μέγα τις ἡγήσεται, εἰ μάθοι, ὅτι xal ἔτι 
πρότερον ἐπὶ σὲ ἐπεῤῥίφην Ex μήτρας, xal ἀπὸ γα- 
στοὺς μητρός μου Θεός μου εἶ σύ. "Esc γὰρ ἔνδον ἐν 

* Matth. xxvii, 40-45. * Luc. xxi, 33. 


eum quoniam vult eum. » Hac igitur plane omnia 
ih psalmo de iis quz» tam longo post tempore fu- 
tura erant, predicta sunt, eademque suum finem 
sunt consecuta, quo tempore, ut est apud Matthze- 


. um, cruci aflixis cum eo duobus latronibus, uno ad 


dextram, altero ad sinistram, qui illac praeteribant, 
mala in illum congereliant moventes capita sua, et 
dicentes : « Vab, qui destruis templum et in tribus 
diebus zdificas. Salvum fac teipsum : si Filius Dei 
es, descende de cruce. Similiter et principes sacer- 
dotum illudentes cum senioribus el Scribis, dice- 
bant : Alios salvos fecit, seipsum non potest sal- 
vum facere. Si Rex Israel est, descendat nunc de 
cruce, et credemus ei. Si confisus est Deo, liberet 


B punc eum, si vult eum. Dixit enim : Filius Dei 


C 


* Marc. xv, 39-22. 


sum *. » Ut vero est apud Lucam : « Stabat popu- 
lus spectans, et subsannabant eum principes cum 
eis, dicentes : Alios salvos fecit, salvum faciat 
seipsum, si hic est Christus Filius Dei electus *. » 
Αἱ secundum Marcum : « Pratereuntes blasphema- 
bant eum, moventes capita sua, et dicentes : Vah, 
qui destruis templum et in tribus diebus zedificas 
illud. Salvum fac teipsum, et descende de cruce. 
Similiter et principes sacerdotum illudentes in- 
ter se cum Scribis, dicebant : Alios salvos fecit, 
seipsum non potest salvum facere. Christus Rex 
Jsrael descendat nunc de cruce, ut videamus et cre- 
damus ei *. » Hzc namque in quo tandem ab iis 
differunt, quz in psalmo praedicta sunt illis verbis: 
A99 « Ego autem sum vermis et non homo, op- 
probrium bominum et abjectio populi. Oinnes vi- 
dentes me, subsannaverunt me, locuti sunt labiis, 
et moverunt caput : Speravit in Domino, eripiat eum, 
salvum faciat eum, quoniam vult eum. » Noli au- 
tem mirari si hzc sub ipsam Salvatoris nostri pas- 
sionem et dicta sunt et completa , quando hodie 
quoque apud omnes homines, quicunque nondum 
in illius fidem venerunt, opprobrium hominum bha- 
betur. Quid enim turpius et omui probro vilius , 
quam cruci esse affixum? sed nonne «tiam populi 
judaici abjectio est? quippe cum univerza illa na- 
tio etiam nunc et in hunc usque diem, et irridere, 
et negligere, οἱ despuere illum consueverit. Proin- 
de Apostolus merito : « Nos autem, inquit, przdica- 
mus Christum crucifixum, Judzis quidem scanda- 
lum, gentibus autem stultitiam *. » Sed nec minus 
ea qua sequuntur jn psalmo, facile etiam nunc in- 
venies a plerisque de illo dici. Hac igitur pro affli- 
ctione qua illum apprchendit etiam tunc orabat. 
Cum autem nihilo viliorem primam corporez n - 
turz assumptionem, ortumque illum de femina et 
virgine, ipsa mortis calamitate esse intelligeret , 
non incommode in iis que ad mortem pertinent , 
etiam ea qux ad ortum spectant commemorat, sic 
ad Patrem dicens: « Quoniam tu es qui extraxisti 
me de ventre, spes mea ab uberibus matris mes : 
In te projectus sum ex utero matris mez 
11 Cor. 1, 25. 


115 


EUSEBII ΟΕ ΘΛΆΙΕΝΘΙΘ OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


Deus 1eus cs tu. » Merito autem hzc meminit, ut A τῷ ταμείῳ τῆς χυοφορούσης με 


seipsum consoletur, e£ ἃ praesentibus malis aver- 
tat. Qui enim, inquit, fuisti mihi adjutor, cum 
humanum corpus assumerem , quo tempore ex ip- 
sius parturientis utero, me, tw ipse Deus meus et 
Pater meus, tanquam obstetricis füangens officio , 
pro ea qux mibi de Spiritu sancto comparata erat 
carne, extraxisti, tua porrecta virtute da mihi jam 
nunc salutem, ne qua fraus aut ull insidie, ab 
adversis potestatibus malignisque spiritibus , qui 
mibi etiam in accessu mco ad homines inviderunt, 
fiant, quoniam in prima item conceptione tu rur- 
sus quod in utero fui, obumbrssti, ut principes 5:- 
culi hujus ipsa de Spiritu sancto οἱ sancta Virgine 
conceptio lateret. Quod sane ingens mysterium , 
tuus archangelus Gabriel Marix indicavit, dicens : 
« Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Al- 
tissimi obumbrabit tibi *. » $00 Quemadmodum 
igitur tua tunc, qui es Altissimus , virtus me in 
concipiendo obumbravit, in pariendo autem extra- 
xit de ventre matris mc, ita quoque non parva 
mihi adest consolatio, quod multo magis de inorte 
sis extracturus. Atque equidem hoc sperans tibi 
confisus sum, qui meus Deus et Dominus et Pater 
es : et confisus sum, non nunc primum in te spe- 
rare incipiens, sed tunc quoque cum ab uberibus 
matris mez infantilem alimoniam accipiens, puta- 
bar ut reliqui hominum infantes, imperfectus esse 
et absque usu rationis. Non enim eram talis, licet 


Θεόν μου ἑώρων, ἅτε ἀσύγχυτος » 
«τοσαύτη τῶν σαρχῶν Χοινωνίᾳ δια 
ἀσώματος χαὶ τότε ὧν, χαὶ πάντων 
οὕτως δὲ ἐπὶ σὲ ἐπεῤόῥίφην Ex μή 
στρὸς μητρὸς Θεός μου ἦσθα, ὡς a 
δυνάμεως ἔτι χυοφορουμένης πρὸς 
νου, τὸν ἐμὸν πρόδρομον Ἰωάννη: 
γαστρὸς τῆς ἙἘλισάδεθ χυοφορούμι 
ἐμῆς θεότητος χινηθέντα σχιρττσαι 
νεύματος ἁγίου πλησθῆνα'. Τού 
ἀναφέρων τὴν μνήμην, χαὶ διὰ π 

xaX Πατέρα μου πρὸ τῶν ἐμῶν ὁφ 
εἰχύτως xai χατὰ τὸν ἐνεστῶτα τ 
πάθους χαιῤὸν, ὅτε, σοὶ τῷ Πατρὶ) 
αὐθαίρετος xa ἑχὼν γέγονα σχώλ 
πος, ὄνειδος ἀνθρώπων χαὶ ἐξουδέν 
ὅτε πάντες οἱ θεωροῦντές poo τὸ 

προπηλούμενην, ἀποτρόπαιον ἡ γοῦν 
ἐξεμυχτέρισάν με, τοσαύτην xat 
διασυρμὸν χαταχέοντες, ὡς μὴ μόνη 
σθαι xa! ἐνθυμεῖσθα! περὶ ἐμοῦ 5 
ἀφόθως φθέγγεσθαι χαὶ ἐν φανερῷ) 
γοῦν ἐν χείλεσιν, Exívr ταν χεφαλὴν 
σεν ἐπὶ Κύριον, ῥυσάσθω αὐτόν"! 
τὰ τοιαῦτά pz περιέστηχε, σὲ τὸ 
ἐχτπάσαντά ps Ex γαττρὺς μητρό 
ῥίφην Ex μήτρας, εἰς ὃν ἔλπιστα ἀτ 
ἀπὸ γαστρὸς μητρός uoo Yvvopt 


mihi czteris hominibus simile esset corpus. Sed C γινωσχόμενον Θεὸν, ἱχετεύω χαὶ ἀν 


neque item vi, neque substantia plerisque eram si- 
milis, verum potius liher ac solutus tanquam agnus 
tuus, qui Deus es, cum ab illa usque zate lacte 
nutrirer, dico autem ab uberibus matris mez. Czx- 
terum hoc nondum quispiam magnum arbitrabitur, 
si intelliget, quemadmodum prius quoque « in te 
projeetus sum ex utero, et de ventre matris mez 
Deus meus es tu. » Cum enim adhuc intra. cellam 
gestantis me in utero lateremm, te tamen Deum 
meum videbam tanquam is, qui et inconfusus et 
imperturbatus in tanta communicatione corporei 
oneris permansissem, ac potius incorporeus tunc 
quoque fuerim, et ab omnibus vinculis liber. Porro 
autem sic « in te projectus sum ex utero, » et sic 


« de ventre matris mee Deus meus es tu, » ut D 


mcam virtutem cum adhuc in utero a Virgine san- 
cla gestarer, meus quoque jam tum senserit prze- 
cursor Joannes, qui etiam ipse in utero Elisabeth 
gestabatur, usque adeo ut mea divinitate concitus 
exsultatione exsilierit, et Spiritu sancto repletus 
sit. Hzc igitur cuncta ad memoriam revocans , et 
omni tempore Deum et Patrem meum ante oculos 
mihi constituens, merito et sub ipsum instans com- 
prehendentis me passionis tempus, cum tibi Patri 
factus obediens, sponte et volens effectus sum « ver- 
mis, et non homo, opprobrium hominum, et abje- 
etio populi, » οἱ nunc cum omnes mcum cruci. af- 


* Luc. 1, οὐ. 


vat ἀπ᾽ ἐμοῦ, ὅτι θλέψις ἐγγύς. ὃ 
xai ὅσον οὕπω πάρεστι, xal «Arms 
xai ἐπιχείμενόν μοι τὸ πάντων i 
θαλλούτης μου θλίψεως νέφος Οὗ: 
ταύτην τὴν νῦν περιέχουσάν us χὰ 
ρὸν, οὔτε τοὺς ἐξ ἀνθρώπων óvet 
χλεύας, οὔτε μὴν τὰ «pb τοῦ σταὺ 
τὰς μάστιγας, τὰς ὕθρεις, χαὶ 

νησαν εἰς ἐμξ οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθᾷ 
ὁρῶ τὴν εἰς ἄδου χατάδατιν πλησ 
ἀντιχειμένων χαὶ ἐχθρῶν τῷ Θεῷ 
στάσιν. Διό φημι" € Ὅτι θλίψις ἐγ 
ὁ βοηθῶν. » Πῶς γὰρ οὐχ ὑπερθά) 
γίστη θλίψις αὕτη ἐχείνν, ἐν f. οὐ) 
Ὁ μὲν γὰρ ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν ἐν di 
ἐχ μαχρῶν αἰώνων τὴν ἄφιξιν αὖτ 
xal χατήει γε θύρας χαλχᾶς συντρ 
σιδηροῦς συνθλάσων, χαὶ τοὺς πὶ 
ἐλευθέρους ἀνήσων᾽ ὃ xat γέγονεν, i 
τῶν χεχοιμημένων ἁγίων ἀναστέ 
αὐτῷ εἰς τὴν ἀληθῶς ἀγίαν τοῦ Θεὸ 
νάμεις αἱ ἀντιχείμεναι, πρὸς τοῖς τ 
xolg ἐπεστρατεύοντο αὐτῷ, λύπην C 
qty αὐτῷ παρέχουσαι, ἀποχλᾳομέν 
δι᾽ ὑπερθολὴν ἀγαθότητος. ᾿Αλλὰ và 
πον ταῦτα πάντα λέλεχται, ὡς EX m 
μήτρᾳ χυοφορηθέντος, χα! ἀπὸ ya 


1T1 


DEMONSTHATIONIS EVANGELICAE LIB. X. 


723 


γεννη μένου, ὃν ἐφάσχομεν εἶναι τὸν ἀμνὸν τοῦ Θεοῦ. A fixum corpus videntes, dum rem et fugiendam et 


Τούτω γὰρ xaX συμέαίνει τὰ περὶ τὸ πάθος, ὡς xal 
τὰ τῆς ἐνσάρχου γενέσεως ἥρμοζε. Τὸ γοῦν γεννηθὲν 
καὶ ἀποθνέσχει" τὸ δὲ θνῆσχον οὐχ ἄλλως θανάτου 
«υγχάνςι ἣ πρότερον ὀδεῦσαν διὰ γενέπτεως. Ταῦτ᾽ οὖν 
διέξεισιν ὁ Σωτὴρ χαὶ Κύριος ἡμῶν, οὐ καθ᾽ ὃ ácap- 
xoc xat ἀσώματος; ὑπάρχει τὴν φύσιν, οὐδὲ χαθ᾽ ὃ 
Θεοῦ Λόγος xaX Θεὸς ἐπινοεῖται, ἀλλὰ χαθ᾽ ὃ οἷός τε 
qv πρὸς τὸν Πατέρα εὐχῇ λέγειν" € Ὅτι σὺ εἶ ὁ ἐχ- 
σπάσας με ἐχ γαστρὸς, fj ἐλπίς μου ἀπὸ μαστῶν τῆς 
μητρός μου. Ἐπὶ σὲ ἐπεῤῥίφην ἐχ μήτρας, ἀπὸ γα- 
στρὸ; μητρός μου Θεός μου εἶ σύ. » Οὗτος δὴ οὖν, 
«ὐδρὸς τῷ πάθει γεγονὼς, εὔχεται τὰ προχείμενα πρὸς 
Πατέρα, καὶ τοσούτων, φησὶ, μελλόντων με περι- 
στήσεσθαι ἀντιχειμένων ἐνεργειῶν, χαὶ δαιμόνων ἄχα- 
θάρτων, χαὶ πνενματιχῶν πονντρίας, xat ἐπὶ πᾶσι τοῦ 
πάντων χειρίστου, αὐτοῦ δὴ τοῦ ἄρχοντος τοῦ αἰῶνος 
«τούτου (οὺς τῆς χαχίας ἔνεχε θτρας πονηροὺς ὀνομά- 
ζειν ἄξιον, xaX Ἦἦτοι ταύρους ἀγρίους, ἣ μόσχους, ἣ 
λέοντας, ἣ χύνα:), μέλλων τε πρὸς ἅπαντας ἴστα- 
σῦαι, xal μηδὲν ἀγαθὸν εἰς αὑτοὺς ἐνεργεῖν, τῷ 
μηδὲν παραδέχεσθαι αὐτοὺς τῶν ἐμῶν ἀγαθῶν δι᾽ 
ἄχραν καχίας ἕξιν, ἀλλὰ μηδξ βοηθοῦ μνδὲ συνεργοῦ 
τυγχάνων τινὸς τῶν προειρημένων, εἰς τὸν ὑπὲρ τῶν 
ἐν ἄδου ψυχῶν ἄθλον, πῶς οὐχ ἂν εὐλόγως εἴποιμ" 
€ Ὅτι θλίψις ἐγγὺς, ὅτι οὐχ ἔστιν ὁ βφηθῶν; » Τὸ 
μὲν οὖν τὰς πονηρὰς χαὶ ἀντιχειμένας δυνάμεις μὴ 
συνεργεῖν αὑτῷ μηδὲ βοηθεῖν ἐπ᾽ ἀγαθὸν αὐτῷ, νομῖ- 
ζομεν, ὅτι οὐδὲν fv θαυμαστόν" τὸ 6b πάντων μέγι- 
στον τῆς θλίψεως τῆς μάλιστα πιεζούση; αὐτὸν τόδ᾽ 
£v ἄρα, τὸ μηδένα μηδὲ τῶν αἰσίων xaX δεξιῶν ἀγγέ- 
λων, μηδὲ μὴν τῶν θείων δυνάμεων, τολμᾷν ἐπι- 
ξαίνειν τοῖς τοῦ θανάτου βασιλείοις, μηδὲ συνεργεῖν 
ἐπὶ βοηθείᾳ τῶν αὐτόθι ψυχῶν. Μόνῳ γὰρ αὑτῷ 
τοῦτ᾽ ἀτρεμὲς fjv, ἐπεὶ xal μόνῳ ἢνεῴχθησαν πύλα: 
θανάτου, χαὶ μόνον αὐτὸν πυλωροὶ δου ἰδόντες ἔπττ- 
ξαν, αὐτός τε ὁ τὸ χράτος ἔχων τοῦ θανάτου, ὑπεχ- 
σι ἀς τῶν βασιλείων θρόνων, ἅτε μόνον αὐτὸν ἐπιγνοὺς 
ἑαντοῦ Κύριον, ἐλάλησεν αὑτῷ δεήσει χαὶ ἱχετηρίᾳ 
μαλαχῶ:, κατὰ τὰ δηλούμενα ἐν τῷ Ἰὼδ περὶ τούτων. 
Πλὴν ἀλλὰ τὴν ἀπσεδὴ τοῦ τυράννου χαταδυναστείαν 
τοσοῦτον ὁρῶν ἰσχύουσαν, ὡς μηδένα ἄλλον τολμᾷν 
τῶν xaz' οὐρανὸν ἐν τοῖς αὐτόθι χωρίοις συμπαρεῖναι 
αὐτῷ, xai τῇ τῶν αὐτόθε ψυχῶν συνεργεῖν σωτηρίᾳ, 


ominosam putant ee vídere, me subsannaverunt, 
tantum adversum me irrisionis, tantumque detra- 
clionis jactantes, uL de me non modo cogitantes 
ratiocinarentur animoque versarent nefaria , sed 
intrepide quoque loquerentur et palam enuntiarent, 
« siquidem locuti sunt labiiset moverunt caput, dicen- 
tes: 8501 Speravit in Domino, eripiat eum,» et nunc 
igitur, ut dicebam, cum talia me circumsteterunt, 
te Patrem mcum, qui extraxisti me de ventre nia- 
tris mes, in quem projectus sum ex utero, in quo 
speravi ab uberibus, qui eliam de ventre matris 
mez agnitus es milii, et interim agnosceris Deus, 
supplex oro ac precor « ne recedas a me, quoniam 
in proximo est afflictio.» Venit enim, inquit, et 
quanta nondum antebac, adest atque appropin- 
quat, quz comprehendit jam, et mihi instat extre- 
ma omnium immodice mes afflictionis nubes, 
Neque enim ego per afflictionem hanc quz nuno 
me circumstat, crucem ipsam intelligo, neque 
prebra ex hominibus, neque ludibria, neque vcro 
ea qu: ante crucem mihi acciderunt, flagella, con» 
tumelias ct alia qu:cunque debacchati sunt con- 
tra me filii hominum, sed video post solutionem 
corperis in ipsa morte et ad inferos descensu ap- 
prepinquantem | adversariarum et inimicarum Deo 
potestatum insolen.»m impetum. Quapropter dica 
afflictionem in proximo esse, « quoniam non est 
qui adjuvet. » Qui enim fleri potest, ut non. immo 
dica et maxima ipsa illa fuerit afflictio, in qua 
non fuerit qui adjuvaret ? ille enim pro earum ani- 
marum salute accedebat, qu:e apud inferos ex lon- 
gissimo tempore adventum ejus exspectabant, et 
descendebat fores sreas contriturus, el vectes 85- 
reos confracturus, et eos, qui antea vincti apud infe- 
ros erant, in liberlatem vindieaturus, quod ipsum 
etiam [factum est, quando multa corpora, eorum 
qui dormierart sanctorum surgeufia, simul cum 
eo ingressa sunt in vere sanctam Dei civitatem, 
adversantes vero potestates ut beminibus noccrent, 
contra illum quasi in acie veniebant, marrorem 
non parvum atque afflictionem illi afferentes, quippe 
qui etiam illas nimia bonitate defleret. Ceterum 
atteude. quemnam in modum cuncta hzc dicta 


εἰχότως qrsív: « Ὅτι θλίψις ἐγγὺς, ὅτε οὐχ ἔστιν ὁ D sint, quasi ex persona ejus qui in-utero sit gesta- 


βοηθῶν, » ἑνὸς μόνου tou χἀχεῖσε βοηθεῖν αὑτῷ δυνα- 
μένου, χαταλελοιπότος αὐτὸν, ὡς ἂν εἰς πάντα: ἀνα- 
χηρυχθείη τὸ λαμπρὸν xa ἑξαίρετον τῆς ἰδίας αὖ- 
«οὔ προα!ρέσεως, τῆς τε χατὰ πάντων νίχης. Καὶ 
ἐπειδήπερ ὁ μόνος αὑτῷ βοηθεῖν δυνάμενος οὐχ 
ἣν αὐτῷ τότε βοηθὸς, εἰκότως ἀρχόμενος ἔλεγε τὸ, 
« Ἦλει, Ἡλεὶ, λαμμᾶ ca6ay9av,» τοῦτ᾽ ἔστι" 
«θεέ μου, Θεέ μου, ἵνα τί ἐγχατέλιπές με; » συλ- 
λαμδανομένῳ μὲν οὖν xal χυοφορουμένῳ ὑπὸ τῆς 
ἁγίας Παρθένου τῷ δηλουμένῳ fj, πατριχὴ δύναμις 
συνῆν, ὅτε Πνεῦμα ἅγιον ἐπῆλθε τῇ Παρθένῳ, xal 
δύναμις ὙΨίστου ἐπεσχίασεν αὐτῇ, αὐτός τε ὁ Π.- 
«ὴρ τὸν γεννώμενον, ὡς ὁ λόγο; παρέστησεν, ἀπὸ 
vAc γαττρὸὺς ἐξέσπασεν. ἀποδυομένου δλ παρὰ τὸν 
PaTnot. Gs. XXII. 


tus, et de ventre matris natus, et quem dicebamus 
esse Agnum Dei. fluic cnim ipsi ita acciderunt 
qua ad passionem spectant, quemadmodum quz 
ad ortum in corpore conveniebanl: nam quod or- 
tum est, id etiam occidit ; quod vero occidit, non 
alias mortem contingit, quam si prius per ortum 
ingressum sit. lzc igitur exponit Salvator ac Do- 
minus noster, non quatenus et carnis et corporis 
expers erat natura, neque quatenus Dei Verbum 
Deusque ipse intelligitur, sed quatenns idoneus 
erat in oratione ad Patrem dicere: 509 « Quoniam 
tw es qui extraxisti me de ventre, spes mes ab 
uberibus matris mez. |n te projecius eum £x 
utero. Ex ventre matris mee Deus meus es t9.) 


23 


779 


EUSEBII CJESSARIENSIS OPP. PARS TI. — APOLOGETICA. 


Hic igitur dum in ipsa passione est, supplex ad A xatpbv τοῦ πάθους πρὸς τὴν κατὰ 


Patrem suum ea dicit, que Jam exposita sunt. 
Et cum tam multz, inquit, me circumventure 
sint copize ex adverso efficaces, et. impuri dzmo- 
nes, cl spiritualia nequitiz, et denique is qui om- 
niam pessimus est, ipse, inquam, princeps saeculi 
hujus (quos propter malitiam, feras malignas no- 
minare par est, et vel tauros agrestes, vel vitulos, 
vel leones, vel canes), et me coutra omnes stare 
oporicat, neque quidquam boni in eos sim collatu- 
rus, propterea quod ipsi propter supremum mali- 
tie habitum, meorum bonorum capaces non sunt, 
neque adjutorem aut socium habeam quempiam 
eorum ipsorum qui dicti sunt, in certamine mihi 
pro salute animarum ineundo, qui sunt apud infe- 
ros, cur tandem non merito dixerim : « Quod in pro- 
ximo sit afflictio, ei quod non sit qui adjuvet? 
«Caeterum. malignas quidem atque adversas pote- 
states non fuisse illi auxilio, neque zuccurrisse ad 
bonum properaniti, mirari nihil necesse est, verum 
quod omaium maximum est, ex ea afflictione quz 
illum maxime premebat, id sane fuit, ne faven- 
tiun! quidem ac propitiorum angelorum quempiam, 
nec divinarum potestatum prorsus ullam, ausam 
esse regias mortis domos invadere, atque ad au- 
xilium animarum, quz illic erant, sociain se praz- 
bere. Si quidem uni illi loc immotum servabatur, 
quandoquidem uni etiam aperte sunt porta mor- 
tis, et unum illum orci janitores conspicati formi- 


daverunt, ipseque ille qui mortis imperium babeat, c 


de regiis sedibus cedens, utpote qui unum illum 
*uum Dominum cognosceret, cum illo est. lecutus 
jeprecantium ac supplicantium more non minus 
gnav.ter, quam apud Job de his ipsis rebus scri- 
ptum cst: sed tamen nefariam illius tyranni im- 
potentiam usque adeo cernens invaluisse, ut nullus 
alus ceelestium adesse illi in talibus locis auderet, 
atque ad earum animarum salutem, qua illic de- 
tincbantur secium se prabere, merito ait afflictio- 
nem propius adesse, propterea quod non sit qui 
adjuvet, quippe cum unus ille qui potuissel ctiam 
talibus in l2cis illi opitulari, ipsum deseruisset, ut 
videlicet illustre illud exiinniumque incaptum, illa- 
que singularis adversus omnes victoria tauquam 
promiz ipsius apad omnes przdicaretur. ltaque 
cum ille qui unus ipsi auxilio esse poterat, tunc 
ipsi adjutor non esset, merito in ipso initio ail illud : 
802 : Eli, Eli, lamma sabachthani, hoc cst, Deus 
meus, Deus meus, quare me dereliquisti*? » Nam 
cum idem conciperetur, et in uleroa sancta Virgine 
gestarctur, tunc quidem paterna vis cum ipso erat, 
quo tempore Spiritus sanctus Virgini supervenit, 
et virtus Altissimi obumbravit illi, ipseque Pater 
eum qui gignebatur, sicut. oraculum indicavit, de 
ventre inatris extraxil, cum autem sub ipsuin pas- 
sionis tempus ad luctam adversus mortein exuere- 
tor, non item illi tunc erat adjuter. Ego namque 


9 Matth. xsvii, 40. 


D 


Ànv, οὐχέτι βοηθὸς αὐτῷ παρῆν. 
μαρτυροῦντι πιστεύω" τὸ γὰρ, 
λαμμᾶ σαύαχθανὶ,, » εἰρημένον aj: 
poo, καὶ ὑπὸ τοῦ ψαλμοῦ mpognt: 
μένον, xal, « Ὅτι θλίψις ἐγγὺς, 
βοηθῶν. » τί ἕτερον ἐδήλου ἣ ὅτι 
τὴς τοῖς τοσούτοις ἀντιπάλοις πρ 
ἀγωνοθετοῦντο; xai βραδεύοντος τὸ 
ἐπὶ πᾶσι Θεοῦ; Ἔφορον δ᾽ οὖν 4 
παρεχάλει τὸν Πατέρα xat πάρεξρι 
ἀλείπτην, αὑτῷ συμπαρεῖναι, «a 
μηδ᾽ ὑπῆρχεν αὐτῷ βοηθὸ; ἕτερι 
βραδευτὴ: τῶν γινομένων. Διό « 
«Μὴ ἀποστῇς ἀπ᾿ ἐμοὺ, ὅτι Ολ 
οὐχ ἔστιν ὁ βοηθῶν.» Ὁρῶν δὲ d 
Ext ἐπὶ τοῦ ἰχρίου προσηρττ μένου 
*0; , τὰς ἔξωθεν ἀμφὶ τὸν ἀέρα 
καὶ ἀνθρώποις ἀοράτους δυνάμε 
ὠμοδόρων χαὶ τρόπον θηρίων v:p!i 
νας, διχὶ πρὺς τὸ μέλλον ὅσον οὔπι 
αὑτοῦ τὸ σῶμα, πανταχόθεν τε συῤῥ 
χαὶ ἐξουσίας τοῦ &ípoc , τοῦ πνεύμ.: 
τοῦντος ἐν 100; υἱοῖς τῆς ἀπειθείας, : 
τὴν γὴν διιπταμένους xa ὅλης τῇ 
οἰχουμένης δαίμονας " εἰχὺς δ᾽ ὅτι. 
νίους ἤδη, καὶ τοὺς ἐν αὐτῷ ταρτάι 
xa φοδεροὺς, περὶ ὧν Ἡσαῖας rp 
κότα τοῦ οὐρανοῦ Ἑωσφόρον ἀτ' 
γεν" « Ὁ ἄδτς χάτωθεν éxixpáv'r, 
συνηγέρθη σάν σοι πάντες οἱ γίναντε 
ἅπαντα συνορῶν ἔξωθεν τὸ ἀνεσχο; 
φυχλοῦντα, xal παρασχευαζόμενα x 
ὅτημᾶ αὑτῶν διαγράφει φάσχων * 
με μόσχοι πολλοὶ. capot ove; περ 
ξαν ἐπ᾽ ἐμὲ τὸ στόμα αὐτῶν, ὡς λέα 
ὡρνόμενος. » Ῥυχὴν γὰρ, ὡς εἰχὸς, 
τῇ τῶν πολλῶν παραπλησίαν, TA 
μενοι εἶναι τὴν τὸ σῶμα Ἰησοῦ xa 
νοιξαν τὸ στόμα οἱ προειρημένοι, 
ἄλλαις τῶν ἀνθρώπων ψυχαῖς xai αὐ 
νοι" διό φησιν" « "Hvotzav ἐπ᾿ ἐμὲ 
ὡς λέων ὁ ἁρπάζων χαὶ ὠρνόμενος 
λέγει" € "Doct ὕξωρ ἐξεχύθην" » ὃπ 
χαὶ χατὰ τὴν ἱστορίαν εἴποι ἄν τις π 
εἷς τῶν ττρατιωτῶν, κατὰ τὸν εὖὐα 
VrV, τοῦ ἀμνοῦ τοῦ Θεοῦ λόγχῃ ti» 
xai ἐξῆλθεν εὐθὺς ὕδωρ χαὶ αἶμα. » 
τὴν ὅλην τῆς πνευματιχῆς φύσεως 
ἔοιχε δι᾽ ὧν φησιν" «ost ὕδωρ ἐξεχύ 
πίσθη πάντα τὰ ὀστᾶ μου. Ἐγενήί 
ὡσεὶ χηρὸς trxÓusvo; ἐν μέσῳ τ 
Ἐξηράνθη ὡς ὄστραχον ἢ ἰσχύς po 
μου χεχὄλληται τῷ λάρυγγί μου. » 
ταῦτα πάντα σημαίνοι ἣ νεχροῦ σώ 
Ἐπιφέρει γοῦν εὐθὺς λένων - «Ka 
φου χατὴγαγές με.» Ταῦτα μὲν οὔπ 


181 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. X. 


393. 


€limwv, ὡς ἐγγὺς δὲ xa πλησίον ἤδη ἑστῶτα, xal A hoc ipsum illi testificanti credo: mam illud : « li, 


παριχυχλοῦντα αὐτὸν, ἔλεγεν. Αὖθις δὲ ἐπαναλαδὼν 
τὰ ἤδη προπεπραγμένα εἰς τὴν τῶν μελλόντων συμ- 
δήσεσθαι παραμυθίαν, οἷα ὑπέμεινεν ἐπιδουλευθεὶς, 
διδάσχει λέγων" « Ὃτι ἐχύχλωσάν με χύνες πολλοὶ, 
συναγωγὴ πονηρευομένων περιέσχον μι.» διὰ τούτων, 
ὡς εἰχὸς, δηλῶν ὁμοῦ μὲν χαὶ τοὺς στρατιώτας, ὁμοῦ 
δὲ καὶ τοὺς ἐχ περιτομῆς ἐπαναστάντας αὐτῷ. «Ol 
μὲν γὰρ στρατιῶται τοῦ Πιλάτου, παραλαθόντες τὸν 
Ἰησοῦν εἰς τὸ πραιτώριον, συνήγαγον ὅλην τὴν σπεῖ- 
pav ἐπ᾽ αὑτόν. Καὶ ἐχδύσαντες αὐτὸν, χλαμύδα xox- 
»ίνην περιέθηχαν αὐτῷ. Καὶ πλέξαντες στέφανον ἐξ 
ἀχανθὼν ἐπέθηχαν ἐπὶ τῆς χεταλῇς αὐτοῦ, xaX χάλα- 
μον ἐν τῇ χειρὶ αὑτοῦ. Καὶ γονυπετήσαντες ἔμπρο- 
σθεν αὐτοῦ, ἐνέπαιξον αὐτῷ λέγοντες * Χαῖρε, ὁ βα- 
σιλεὺξ τῶν Ἰουδαίων. Καὶ ἐμπτύσαντες εἰς αὐτὸν, 
ἔλαδην τὸν χάλαμον, xa ἔτυπτον εἰς τὴν χεφαλὴν 
αὐτοῦ. Καὶ ὅτε ἐνέπαιξαν αὐτῷ, ἐξέδυσαν αὐτὸν 
τὴν χλαμύδα, χαὶ ἐνέδυσαν αὐτὸν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ - 
xai ἀπήγαγον αὐτὸν εἰς τὸ σταυρῶσαι" » μονονουχὶ 
ἔργῳ πληροῦντες τὸ, « Ὅτι ἐχύχλωσάν με χύνες 
πολλοὶ, συναγωγὴ πονηρευομένων περιέσχον με" » 
ἀλλὺ xai τὸ; εὭρυξαν χεῖράς μου xal πόδας μου, 
ἐςτρίύμησαν πάντα τὰ ὀστᾶ μου" » xal ἔτι τὸ, 
« Αὐτοὶ δὲ χατενόησαν xal ἐπεῖδόν us,» xai τὸ, 
€ Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς, xal ἐπὶ τὸν 
ἐματισμόν μου ἔδαλον x5 pov, » αὖθις ἐπληροῦτο, ὅτε 
ἥλοις αὑτοῦ τὰς χεῖρας χαὶ τοὺς πόδας τῷ σταυρῷ 
χατέπειραν, xat ὁπηνίχα τὰ ἱμάτια αὑτοῦ λαδόντες 
διεμερίσαντο ἑαυτοῖς. 'O γοῦν Ἰωάννης ἱστορεῖ 
λέγων" € Οἱ οὖν στρατιῶται, ὅτε ἐσταύρωσαν τὸν 
Ἰησοῦν, ἔλαδον τὰ ἱμάτια αὐτοῦ, καὶ ἐποίησαν 
τέσςαρα μέρη, ἔχάστῳ στρατιώτῃ μέρος. Τὸν χιτῶνα 
δὲ, ὅτι ἄῤδῥαφος Tiv, Ex τῶν ἄνωθεν ὑφαντὸς δι᾽ ὅλου, 
εἶπον πρὸς ἀλλήλους " Μὴ σχίσωμεν αὐτὸν, ἀλλὰ 
λάχωμεν περὶ αὐτοῦ τίνος ἔσται, ἵνα πληρωθῇ ἡ 
Γραφὴ ἡ λέγουσα * Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυ- 
«οἷς, xal ἐπὶ τὸν ἱματισμόν goo ἔόαλον χλῆρον. 
Οἱ μὲν οὖν στρατιῶται ταῦτα ἑποίουν. » Καὶ 
Ματθαζος δὲ τοῖς γεγενημένοις τοῦτον τὸν τρόπον 
μαρτυρεῖ λέγων ε Σταυρώσαντες δὲ αὐτὸν, διεμε- 
ρίσαντο τὰ ἱμάτια αὐτοῦ, βαλόντες χλῆρον, ἵνα πλη- 
βρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ τοῦ προφήτου " Διεμερίσαντο τὰ 
ἐμάτιά μου ἑαυτοῖς, xai ἐπὶ τὸν ἱματισμόν μου 
ἔδαλον γλῆρον" xal χαθήμενοι ἐτήρουν αὐτόν. » 
Κύνες δὲ ἦσαν χυχλοῦντες αὐτὸν, χαὶ συναγωγὴ 
πονηρενομένων, ol Ex περιτομῆς ἄρχοντες τῶν "lou- 
δαίων, οἵ τε γραμματεῖς χαὶ οἱ ἀρχιερεῖς, καὶ οἱ 
Φαρισαῖοι, oi xat τὸ xd» ἀνασ:ίσαντες πλῆθος ἐξαι- 
τήσασθαι τὸ αἷμα αὑτοῦ χαθ᾽ ἑχυτῶν xal κατὰ τῶν 
ἰδίων τέχνων. Σατῶς γοῦν ὁ Ἡσαΐας χύνας αὐτοὺς 
ἀποχαλεῖ φάσχων᾽ ε Πάντες χύνες ἑνΞοὶ, οὐ δυνά- 
μενοι ὑλαχτεῖν. » Δέον γὰρ αὐτοὺς, εἰ χαὶ μὴ ποι- 
μένων τρόπον ἀνειλήφεσαν, ἀλλὰ δίχην γοῦν ἀγαθῶν 
Χυνῶν, τὴν τοῦ δεσπότου λογιχὶν ποίμνην xoi τὰ 
πρόδατα τοῦ οἴχου Ἰσραὴλ φυλάττοντας, ἐπιστημο- 
wx ὑλαχτεῖν, σαίνοντας μὲν xal ἐπιγινώσχοντας 


80 Joan. σισ, 51. 


Eli, lamma sabachthani, » quod ah ipso in cruce 
dictum est, necnon ἃ psalmo prophetice enun:iia- 
tum, itemque quod afflictio prope adesset, et quod 
non esset qui adjuvarel , quid tandem sibi aliud 
volunt, quam quod t3nquam magnus certator, tam 
multis tanls,ue adversariis ipse essct objectus, 
praefecto ejus certaminis et. totius negotii guberna- 
tore supremo omnium Deo? przsidem crgo rerum 
gerendarum atque assessorem precabatur Patrem, 
ul quasi peritissimus Aliptes sibi adesset tunc 
maxime, cum alius ipsi adjutor adesse poterat nul- 
lus, preter unum ipsum qui totius negolii essel gu- 
bernator. Quocirca dum orat, sic ait : « Ne recedas 
a me, quoniam afflictio prope adest, quoniam non 
est qui adjuvet. » Divinis autem oraculis cernens, 
cum adhuc illi corpus in ligno esset. suspensum, 
extrinsecus circum hune aerem versantes incor- 
poreas et hominibus invisibiles potestates, qu:e cir- 
cwn ipsum quasi crudivorz aves et ferz advolve- 
bantur, et ad mortuum cito futurum ipsius corpus, 
undique confluentes principatus οἱ potestates aeris 
hujus ac spiritus, qui nunc efficaciam suam excrcet 
in filiis contumacize, nec non circa terram per to- 
txn orbem, qui incol.tur ab hominibus volitaules 
dsemones, credibile autem est vidisse infernas quo 
que ac taitareas belluas agrestes atque formidabi- 
les, de quibus Isaias, ad eum qui de caelo ceciderak 
Luciferum sermonem intendens, ita loquebatur : 
«infernus subter conturbatus estin occursum ad- 


C vantus tui, suscitati sunt tibi onines gigantes : » h:ec 


itaque omnia conspi-iens, suum exlirinsecus cruci 
affixum corpus in orbem cingentia, seque adversus 
ipsum comparautia multitudinem eorum collectam 
describit, sic dicens : « Circumdederunt me vituli 
multi, tauri pingues obsederumt me. Aperuerunt 
super me os suum, ut leo rapiens et rugiens. » 50A 
Etenim dum animam, ut par est, humanam et cz- 
teris similem nec amplius praterea quidquam esse 
arbitranjur, quod in corpore Jesu habitabat, bel- 
luz, dc quibus diximus, aperuerunt os suum, ui 
quemadmodum alias hominum animas consueve- 
rant, iia eliam bane devorarent, quapropter sic 
ait : « Aperuerunt. super me os suum, tanquam 
leo rapiens et rugiens, » quibus deinceps adjun- 
git : « Quasi aqua effusus sum, » quod quidem vel 
ipsis sensibus percipi potuit, atque historia fidem 
faciente completum est, cum videlicet unus fhi-itum, 
ut est apud evangelistam Joannem, « Agni Dei jan- 
cea latus aperuit, αἱ exivit continuo aqua et san- 
guis '*, » sed tamen totam spiritualis naturse mor- 
tificationem significare videtur, ubi ait : « Quasi 
aqua effusus sum, ei dispersa sunt omnia ossa 
mea. Factum ess cor meum tanquam cera lique- 
scens in medio venwis mei. Áruit tanquam testo 
virtus mea, et lingua mea adhesit gutturi mes, » 
Quid enim aliud tandem universa bsc eigniüceat, 


183 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS 1l. — APOLÓGETICA. 


quam monu! corporis conditionem? proinde illico A τὸν ἑαυτῶν δεσπότην καὶ &py: 


adjungit illud : « Et in pulverem mortis deduzxisti 
me. » [Ὡς igitur dum providet. nondum facta, ut 
adventantia tamen el de proximo imminentia, et se- 
ipsum jamjam circumvenientia, dicebat. Sed rur- 
sus repetitis iis qux jam antea gesta sunt, ut se- 
ipsum de iis que postea eventura erant, consola- 
retur, quse sustinuerit insidiis circumventus, docet 
his verbis : « Quoniam cireumdederunt me canes 
multi. Congregatio malignantium obsedit. me: » 
quibus sane verbis tum ipsos milites tum etiam 
Judzos qui in seipsum conspiraverant, intelligi 
vult. Siquidem « milites Pilati suscipientes Jesum 
in pr:wtorio, congregaverunt. ad eum universam 
cohortem. Et exuentes eum, chlamydem coccineam 


φυλαχῇ τὴν πεπιστευμένην αὐ’ 
ροῦντας, ὑλαχτεῖν δὲ, εἰ ἄρα, xa: 
δουλευόντων τῇ ποίμνῃ" οἱ 6b x 
ὡς ἀληθῶς xai μεμηνότων τοὺς 
τὰ πρόθατα τοῦ ποιμένος ἐξαγρ 
τως αὐτοῖξ- ἁρμόζειν τό" « Ilzpie 
πολλοὶ, συναγωγὴ πονηρενομένγε 
Καὶ πάντες δὲ οἱ εἰς δεῦρο τὸν € 
γος διαπραττόμεννι, ἐν τῷ βλασ- 
τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ, οὐχ ἂν à) 
γισθεῖεν. ᾿Αλλὰ xal οἱ δίχην τὰ 
στρατιωτῶν ἀνασταυροῦντες τὸν 
παραδειγματίζοντες οὐχ ἂν τῆς ἑ 
votyto διαθέσεως. Πάντες οὖν εἰ 


circumdederunt ei. Et plectentes coronam de spi- D σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τουτέστι τὴν 


nis, imposuerunt super caput ejus, et arundinem 
in dextera ejus. Et genibus flexis ante eum, illude- 
bant ei dicentes : Ave, l'ex Judzorum. Et exspuen- 
tes in eum, acceperunt arundinem, et percutiebant 
caput ejus. Et postquam illuserunt ei, exuerunt 
eum chlamydem, et induerunt eum veslimen- 
tis suis : et abduxerunt eum ut crucifigerent '* ; » 
propemodum re ipsa complentes illud : « Quo- 
niam circumdederunt me canes multi : con- 
cilium malignantium obsedit me. » 503 Quin 
illad etiam : « Foderunt manus meas et pedes 
meos , dinumeraverunt omnia ossa mea. » ltem 
illad : « lpsi autem consideraverunt et inspexe- 
runt in me, » et. illud : & Diviserunt vestimenta 
sea sibi, et euper vesiem. meam miserunt δοῦ- 
tem. » Hae, inquam, omnia tunc completa sunt, 
eum in crece et manus illius et p»des, clavis trans- 
(xcrwnt, et eum illins vestimenta accipientes, ea 
inter se diviserunt. Nam eam rem Joannes exponit 
his verbis - « Milites igitur cum crucifixissent Je- 
sum, acceperunt vestimenta ejus, et fecerunt qua- 
tuor panes, unicuique militi partem : tunica vero, 
quia erat incoisutilis a summo contexta per totum, 
dixerunt injder se : Ne scindamus eam, sed sortia- 
mur dc illa cujus sit, ut impleretar Scriptura quse 
dicit : Partiti sunt. vestimenta mea sibi, et super 
vestem meam miserunt sortem : et milites quidem 
hec fecerunt **, » Matilieus vero iisdem rebus ge- 


μένοι χεῖρας αὐτοῦ xai πόδας xc 
διαχειρίζονται, εἴ γε πάντες € 
Χριστῷ, ὁ δὲ χαθεῖς ἀλλέλων 

εἴποι ἡ χεφαλὴ τοῖς ποσί" «Xpcl: 
ὡς οὐδὲ ταῖς χερσὶν οἱ ὀφθαλμο 
χαιροὺς tov διωγμῶν, εἴ ποτέ tv 
τοῦ Χριστοῦ πρὸς τῶν ἐχθρῶν x 
γοῖτο, εἴποι ἂν χαὶ περὶ αὐτῶν 
€ Ὥρυξαν χεῖράς μου, xai π 
θμησαν πάντα τὰ ὀστᾶ μου. Α 
χαὶ ἑἐπεῖδόν us.» Τότε δὲ xai 
ἐμάτια αὐτοῦ ἑαυτοῖς, xai ἐ πὶ τὸ" 
βάλλουσι χλῆρον, ὅτε τὸν τοῦ λ' 
τὰς λέξεις τῶν θείων Γραφῶν, ἅλ 
διαφθείρων ἐπισπᾶται, xal ὅτε τὸ 
διαστρόφοις διδασχαλίαις ἀπολα 
σύνηθες τοῖς ἀθέοις αἱρεσιώτα:ς 

τούτοις πρὸς τὸν ἑαυτοῦ Θεὸν x 
τέρα τὴν εὐχὴν ἁἀποτείνας, ἐπιῳ 
δὲ, Κύριε, μὴ μαχρύνῃς τὴν fo 
γὰρ εἰς βραχὺ χαταλειφθεὶς πρὸ 
ἐπίδειξιν, xal μόνος δίχα βογθοῦ 
ἀποδυσάμενος, εὖ εἰδὼς τὴν βού0 
Πατρὸς οὐχ ἄλλως αὐτῷ γενέσε' 
νεχρῶν ἀναστάσξως, εἰχότως 

εὔχεται διεξόδγυ τυχεῖν τῆς τῶν 
τάξΞξως. Διό φησι" «Zu δὲ, Κύριε, 
βοήθειάν μου, εἰς τὴν àviÜ mo 


stis ia hunc modum lidem facit : « Postquam au- p) Διὰ γὰρ τῆς o5; βοηθείας ἡ àwi 


tem crucitizerunt eum, diviserunt vestimenta ejus, 
sortem inillentes, ut. impleretur quod dictum est 
per prophetam : Diviserunt vestimenta mea sibi, 
et $uper vestem meam miserunt seertem : et seden- 
tes servabant eum δ. » Canes autem erant qui. il- 
lum circumdederant, et conventus «nalignantium, 
ipsi ad circumcisionem yertinentes magisiratus Ju- 
datorum, οἱ Scribe et.principes sacerdotum et Pba- 
riszi, qui eliam universam multitudinem compa- 
lerunt, ut sanguinem illius et adversum eeigsos et 
adversum filios &uos peterent. Proinde leaias plane 
illos cages vocat, dum dicit : « Oinnes canes sta-. 


" Matth. xxvii, 27-51. 42 Joan, vix, 25,24. 4 


σεται, δι᾽ ἣν ἀντίληψιν ὁ πᾶς cixái 
ψαλμὸς ὑπὲρ τῆς ἑωθινῆς ἀντιλήψ 
ληψιν τοιγαροῦν πρόσχες, παρέ; 
οὕπω xazà τὴν ἕω £x νεχρῶν ἀνασ 
ἧς ἐλπίζω τεύξ:σθαι, ἐπὰν, L 
αὐτὴν, « ῥύσῃ àrb ῥομφαίας τὴ 
Ex χειρὸς χυνὸς τὴν μονογενῆ αὶ 
με ἐχ στόματος λέοντος, xo 
μονοχερώτων τὴν ταπείνωσίν μου" 
αὑτὸν τὰς χαταχθονίους αἱνίττεσθο 
xa0' ἡμᾶς ἂν εἴη xav εἶδος δια 
ελεῖν, ὅπως f] μέν τις αὐτῶν ῥομφαί 


M uh. xxvi, 35,50. 


185 


DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB. X. 


κατὰ τῆς ψυχῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν" ἡ δέ τις χύων A pidi, qui nequeunt latrare **. » Cum enim eos opor- 


οὖσα θανάτῳ, τὴν θανατηφόρον χεῖρα προδάλλετο, 
εἰς τὴ χαθάψασθα!: αὐτῆς. Διό φησι" ε« Ῥῦσαι ἀπὸ 
ῥομφαίας τὴν ψυχήν μου, καὶ ix χειρὸς χυνὸς τὴν 
μονογενῆ μου" » ἄλλη δέ τις πονηρὰ xal τῶν ἐχεῖσε 
θηρίων ἡγουμένη δύναμις, λέων προσαγορενομένη, 
τὸ πλατὺ xai ἀχανὲς τοῦ θανάτου στόμα διανοίξασα, 
μετὰ τῶν ἄλλων τῶν εἰς ἅδου χατιόντων χαὶ τὴν αὖ- 
τοῦ Ψυχὴν χαταπιεῖν ὥρμητο, ὡσπεροῦν πάλαι πρό- 
«spoy χατέπιεν ὁ θάνατο: ἰσχύσας, οὐχ ἕτερος ὧν τοῦ 
ἐνταῦθα λέοντος, τοῦ τὸ στόμα χατὰ τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν ἀνεῴξαντος, ἀφ᾽ οὗ xat αὐτοῦ σωθῆναι τὸν Πα- 
τέρα παραχαλεῖ λέγων’ « Σῶσόν ps ἐχ στόματος 
λέοντος. » Εἶεν δ᾽ ἂν χαὶ ἄλλαι τινὲς πονγ ραὶ xat θεό- 
μᾶάχοι δυνάμεις, τῷ μονοχέρωτι τοῦ Θεοῦ ἀντιπράτ- 
τουσαι xal ἀντιπαρεξάγειν αὐτοῦ ἐπιχειρο cat, ἄφ᾽ 
ὧν χαὶ αὐτῶν ὁ τοῦ Θεοῦ μονόχερως, αὑτὸς ὁ Κύριος 
ἡ μῶν, μόνον τὸν ἸΙατέρα χέρας ἔχων, τὴν ἑαυτοῦ τα- 
πείνωσιν ῥυσθῆναι ἀξιοῖ, λέγων" « Καὶ ἀπὸ χεράτων 
μονοχερίώτων τὴν ταπείνωσίν μου. » Ποίαν δὲ ταπεί- 
νωσιν ἣ ταύτην αὐτὴν, χαθ᾽ ἣν «£v μορφῇ Θεοῦ 
ὑπάρχων ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν χαὶ ἐχένωσε, γενόμενος 
Unfxoo; μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ ; » ἀλλὰ 
γὰρ ἐπὶ τοσοῦτον χατελθὼν, χαὶ μέχρι τούτου φθά- 
σαξ, λέγω δὴ μέχρι τῆς ἐν τῷ ᾷδη ῥομφαίας, xai τῆς 
χειρὸς τοῦ αὐτόθι λεγομένου χυνὸς (ὅθεν xal παῖδας 
"EX; εἰχὼς (1) τοιοῦτόν τινα παραχούσαντας χύνα 
θανάτον, χαὶ τοῦτον τριχέφαλον ἀναζωγραφεῖν), xal 
μέρ: δὲ τῶν φαρύγγων τοῦ προδεδηλωμένου λέοντος 
ἐλθὼν, χαὶ τὴν ταπείνωσιν αὐτοῦ τοῖς ἀντιπάλοις xal 
θεομάχοις μονοχέρωσιν ὑποστρώσας, καὶ ἐπὶ τοῦτό γε 
τέλος τὴν πᾶσαν οἰχηνομίαν τῆς ἑαυτοῦ χενώσεώς τε 
zai ταπεινώσεως στήσας, χἄπειτα εὐξάμενος ἤδη λοι- 
“τὸν τυχεῖν τῆς βοηθείας xai τῆς παρὰ τοῦ Πατρὸς 
ἀντιλήίψεξως, ἐπιλέγει" « Σὺ δὲ, Κύριε, μὴ μαχρύνῃς 
τὴν βοήθειάν μον, εἰς τὴν ἀντίληψίν μου πρόσχες. » 
Καὶ τοῦτ᾽ εἰπὼν οὐχ εἰς μαχρὰν ἐπηχόου τοῦ Πατρὸς 
τυγχάνε!, μὴ μαχρυνθέντος, μηδὲ τὸ βραχύτατον 
ὑπερθεμένον, αὐτοῖς δὲ ἔργοις μονονουχὶ φήσαντος 
αὑτῷ - «Ἔτι λαλοῦντός σον, ἐρῶ " Ἰδοὺ πάρειμι. » 
Ka 65 τοῦτ᾽ αἰσθόμενος, τῆς τε πατριχῇς βοηθείας, 
χαθάπερ τῦὔξατο, τυχὼν, ἐντεῦθεν λοιπὸν ἀπέρχεται 
τοῦ ἐπινιχίου ὕμνον, ὑπὲρ τῆς ἑωθινῆς ἀντιλήψεως 


τὸν ψαλμὸν ποιούμενος, ἐν οἷς φησι" « Διηγήσομαι τὸ. 


ὄνομά σου τοῖς ἀδελφοῖς μου" ἐν μέσῳ Ἰξχχλταίας 
ὑμνέσω σε. » Πρώτοις μὲν οὖν τοῖς ἑαντοῦ μαθηταῖς 
xa ἀποστόλοις ἐπαγγέλλεται τὰ τῆς ἐπ᾿ αὐτῷ χαρᾶς 
καὶ ἀγαλλιάσεως εὐαγγελίσεσθαι, ἀδελφοὺς αὐτοὺς 
ὀνομάζων * οἷς ἀχόλουθα xal ὁ Ματθαῖος διδάσχει 
λέγων" « Καὶ ἰδοὺ ὁ Ἰησοῦς ἀπήντησεν αὐταῖς, » δη- 
λονότι ταῖς ἁμφὶ τὴν Μαγδαληνὴν Μαρίαν, λέγων" 
« Χαίρετε. » Αἱ δὲ προσελθοῦσαι ἐχράτησαν αὐτοῦ 
τοὺς πόδας, καὶ προσεχύνησαν αὑτῷ. Τότε λέγει αὖ- 
ταῖς ὁ Ἰησοῦς" « Μὴ φοδεῖσθε. Ὑπάγετε, ἀπαγγεί- 
λατε τοῖς ἀδελῳοῖς μου, ἵνα ἀπέλθωσιν εἰς τὴν Γαλι- 
λαίαν, χἀχεῖ με ὄψονται,» 'O Ἰωάννης δὲ μετὰ τὴν 
&x νεχρῶν ἀνάστασιν εἰσάγει xal αὐτὸς τὸν Ἰησοῦν 

* [sa. tvi, 10. 51 Cor. xi 21. 

(1) Εἰκώς. Lege eiv&;. ἔνι. 


leret, tametsi pastorum morem non susceperant, 
attamen bonorum canum instar, Domini sui ratio- 
nalem gregem atque oves domus Israel custodien- 
tes, docte ac prudenter latrare, Dominutsque suum 
ἃς pastorum principem demulcere atque agnoscere, 
omnique custodia creditum sibi gregem conserva- 
re, latrare autem si forte acerbius vellent, contra 
eos id facere, qui extrinsecus gregi insidiareutur, 
ipsi contra, canum stupidorum reque vera insa- 
nientium instar, latratus suos emiserunt, ct oves 
pastoris efferarunt, ut merito conveniat eis illud : 
« Circumdederunt me canes multi, concilium ma- 
lignantium obsedit me. » 506 Quin etiam omnes 
quicunque in bunc usque diem itidem ut illi per- 
gunt maledicere ac latrare adversus Christum Dei, 
ab illis diversi putandi non sunt. Nee minus ii, qui 
tunc in illum impie grassantium militum instar, 
nunc Filium Dei iterum cruci affigunt, palamque 
ignominia afficiunt, nen longe admodum ab illo- 
rum nefaria voluntate recedunt; omnes vero hl 
sunt, qui etiam nunc Christi corpus, hoc est, Ec- 
clesiam suscipientes, manus illius ct pedes et ossa 
preterea dissipant, si modo omnes unum corpus 
sumus in Christo Jesu, singuli autem singulorum 
invicem membra. « Neque vero caput pedibus di- 
xerit, opera vestra non indigeo, sicut nec manibus 
quidem oculi **. » lilis crgo temporibus quibus in- 
seciationes grassantur, $i qua forte Christi mem- 
bra ab inimicis atque hostibus vexentur, non in. 
tempestive de illis tum quoque dixerit: « Foderuni 
manus meas el peles meos, dinumeraverunt omnia 
ossa mea. lpsi autem consideraverunt, οἱ inspexe 

runt in me. » Tunc etiam dividunt ejus vestiment: 
sibi, eL in vestem ejus sortem mittunt : cum ipsius 
verbi ornatum, hoc est, divinarum Scripturarun, 
voces alias aliter unusquisque corrumpit et lace- 
rat, item cum opiniones de illo perversis docc. 
mentis excipiunt, cujusmodi sunt, quz nefarii ha:- 
relici facere solent. Post omnia hzec ad suum Deuni 
et Dominum et Patrem orationem intendens subji- 
cit illud : « Tu autein, Domine, ne procul amoveas 
auxilium meum. » Siquidem tanquam in angustum 
redacius ad ipsam certaminis ostentationem, et so- 


p lus absque adjutore adversus mortem nudatus, cum 


plane compertum baberet, auxilium sibi a Patre 
non aliter affore quam per restitutionem ἃ morte 
ad vitam, merito in prasentia orat ex acie adver- 
sariorum evadere. Quocirca sic ait : « Tu autem, 
Domine, ne procul amoveas auxilium meum : ad 
susceptionem meam respice. » Etenim ab auxilio 
tuo susceptio niihi veniét, propter quam susceptio- 
nem totus psalmus merito inscriptus est, « pre 
susceptione matutina. » Ad susceptionem igitur re 
spice, praestans mihi quam celerrime sub ipcam au- 
reram reversionis ἃ mortnis susceptionem, quam 
sane spero me consecuturum, cuim eam non procul 


EUSEBII! CAESARIENSIS OPP. PARS 1l. — APOILOGETICA. 


a me amoveris, et eripseris « ἃ framea animam, A λέγοντα πρὸς τὴν Mapiáp: e Μή με 


εἰ ex manu canis unicam meam,» et cum 
scrvaveris « me ex ore leonis, et a cornibus 
BQ7 unicornium bumilitatem meam: » quibos 
verbis illum arbitror significare infernas potestates, 
quas sane non nostrum fuerit speciatim distinguere 
ac dividere, quemadmodum ex eis alia quidem, 
qus framwea sit, intenta sit in animam Salvatoris 
nostri ; alia vero, quz ipsi morti sit canis, morti- 
feram manum porrexerit, ut illam attingeret, ex 
quo ait : « Eripe a framea animam meam, οἱ de 
manu canis animam meam; » alia item maligna 
quzdam potestas, omnium illic ferarum princeps, 
quie leo appelletur, ubi latum supraque omnem 
modum hians mortis os diduxerit, una cum eszteria 
quz ad inferos descendunt , illius quoque animam 
devorare conata sit, non aliter sane quam quemad- 
modum olim prius devoverat mors invalescens, quz 
quidem mors non alia fuerit quam qui hoc loco leo 
nominatur, et qui os contra Salvatorem nostrum 
aperuit, a quo ipse se salvum evadere Patrem suum 
oral, dicens : « Salva me ex ore leonis. » Fieri 
etiam potest ut alise przeterea sint quzedam maligna 
ac D:o rebelles potestates adversus Dei unicornem 
nitentes, eumque in contrarias partes abducere ce- 
nantes , a quibus item, Dei unicornis , ipse Domi- 
nus noster, solum Patrem cornu habens, suam |li- 
berari humilitatem postulat, dicens : « Et a corni- 
bus unicornium humilitatem meam. » Sed quam 
tandem humilitatem, nisi hanc ipsam secundam 
quam, « cum in forma Dei esset, humiliavit seip- 
sum et evacuavit factus obediens usque ad mor- 
tem, mortem autem erucis !*? » Caterum is qui ad 
tantam humilitatem descendit et hucusque perve- 
nit, hoc est usque ad orci frameam ct usque ad 
manum ejus, 41} illuc dicitur canis (ex quo etiam 
scriptores Graecorum par est. cum de tali cane au- 
divissent, quo orco inserviret, hunc ipsum tricipi- 
tem pinxisse), item qui usque ad fauces ejus, de quo 
jam dictum est, leonis perrexit, et humilitatem suam 
adversariis et Deo inimicis unicornibus substravit, 
et hujusmodi fine omnem suz evacuationis et hu- 
militatis dispensationem  terminavit, ac deinde 
precatus est, quod jam reliquum erat, se et auxilii 


et susceptionis a Patre compotein fleri, illud adjun- D 


git : « Tu autem, Domine, ne procul amoveas auxi- 
lium meurt, et susceptionerp meam respice. » Quod 
sane ubi dixit, non diu moratus & Patre suo est au- 
ditus, qui quidem neque ounctatus est. 508 neque 
vel brevissimo tempore supersedit;, operibus vero 
tantumn.odo ipsis ad eum respondit : « Adhuc lo- 
quente te, dicam, ecce adsum **. » Itaque is qui hoc 
ipsun jam senserat, οἱ paterni auxilii , quemadmo- 
cum supplicaverat, compos factus erat, tum deni- 
que ill'nc hymnum ad victoriam inchoat, dum pro 
matutina susceplione psalmum /acit, «ubi ait: 
« Narrabo nomen tuum [fratribus meis: in medio 


'* Philipp. n, 6,7. '" lsa.. tvni, 9. 


γὰρ ἀναδέδηχα πρὸς τὸν Πατέρα | 
πρὸς τοὺς ἀδελφούς μου, χαὶ εἰπὲ αἱ 
πρὸς τὸν Πατέρα pov xai Πατέρα 

poo xaX Θεὸν ὑμῶν. » Πρώτοις μὲν o 
λοις αὑτοῦ, οὖς ᾿δίους ἀδελπτοὺς ὄνι 
τοῦ Πατρὸς διγγέσεσθαί φησι" μετὰ 
Est χαὶ ἀχολουθίᾳ τὴν χαθ᾽ ὅλτς τῆς 
τῷ ὀνόματι αὐτοῦ συστᾶσαν ἜΧΧΛτι 
πατριχὸν ὕμνον ἐπαγγέλλεται. Ὥσπε 
μέσῳ μαθητῶν διεξοδεύοι λόγους ἐπὶ 
Twy διδάσχαλος, ὑπὲρ τοῦ χἀχείν 
προσυπακχοῦσαι᾽" τὸν αὐτὸν τρόπον 

μέσῳ Ἐχχλησίας, » φησὶν, « ὑμνέσι 
μαθοῦσαν τὴν Ἐχχλησίαν xal ἀχο 
τοῦ, ὃν προσήχει τρόπον, μνχέθ᾽ ὁ 
δαίμονας, ἀλλ᾽ αὐτὸν μόνον τὸν πάντ 
χαταγγείαντος αὐτὸν ἀνυμνεῖν. Τα: 
ισχνούμενος, σφόδρα ἀχολούθως ἐντεῦ' 
τει τῇ Ἐχχλησίλ xai τοῖς αὑτοὺ à: 
Πατέρα. Διό φησιν" « Οἱ φοδούμενοι 
νέσατε αὑτόν. ἅπαν τὸ σπέρμα ' 
αὐτόν * » xal, « Φοδηθήτωσαν € 
τὸ σπέρμα Ἰσραὴλ, ὅτι οὐχ ἐξουδένι 
ὠχθισε τῇ δεήσει τοῦ πτωχοῦ, οὐδ 
πρόσωπον αὐτοῦ ἀπ᾽ ἐμοῦ, χαὶ ἐν τ' 
πρὸς αὑτὸν εἰσέχουσέ μου" » δι᾽ ( 
ἐσττσε τῶν προωνομασμένων χαχῶν 
El γὰρ ἐν τῷ χεχραγέναι «oz αὐτὸ 


: «οὔ, τῦξατο δὲ ῥυσθῆναι ἀπὸ μὲν £ 


χὴν αὐτοῦ, Ex δὲ χυνὸς τὴν povovev 
ἐχ στόματος λέοντος, χαὶ ἀπὸ χεράτ 
τὴν ταπείνωσιν αὐτοῦ, ἀχόλουθόν € 
ἀπαλλαγὴν εὑρέσθαι τὸν φήσαντα, 
ὠχθιπεν ὁ Θεὸς τῇ δεήσει αὐτοῦ, ja 
ἀπέστρεψεν ἀπ᾿ αὐτοῦ, ἀλλ᾽ ἐν τῷ 

ἤχουσεν αὐτοῦ.» Διὸ xal ὑπῆρξεν a5 
τοσούτων, χαὶ Ex τοῦ θανάτου διαφι 
ὄειν τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς ὁμοῦ x» 
ὑμνεῖν ἐν μέσῳ Ἐχχλησίας τὸν Il: 
πάλιν ὡς πτωχὸν αὖθις ἑαυτὸν ἀπὸ 
«aie πρότερον παρατεθείσαις προφη, 
νης xal πτωχὸς ὠνομάζετο. 'AAX ἐ’ 
στασιν αὐτοῦ διὰ τούτων παρέστησε 
Πατέρα ἐπιστρέφων τὸν λόγον" εἴ 
olv, « ὁ ἔπαινός μου ἐν Ἐχχλησί: 
ἐπ᾿ ὀνόματι αὐτοῦ συστάσγς ἐξ ἐθνὲ 
οἰχουμένης Ἐχχλησίας μνημονεύων, 
Σωτῆρος ἡμῶν ἔπαινος διὰ παντὸς 
τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ xaX σννεργία * δι 
σοῦ ὁ ἔπαινός μου ἐν Ἐχχλησίζ pe 
γὰρ ὡς ἀληθῶς ἡ Ἐχχλησία αὕτη, i 
ἀνθρώπων συγχεχροτη μένη, οὐδὲ c 
τὸ σεμνὸν χαὶ ὑπερφυὲς τοῦ βίου, 

δογμάτων μέγεθος, ἀξία τῷ "Ioubai 
κῶν ix περιτομῆς συναγωγῇ, πάστ 
χαὶ βίου, χαὶ φρονέματος, χαὶ τῆς 


789 


DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. X. 


90 


δόξης ἐσμιχρυμμένῃ. Εἶτ᾽ ἐπιλέγει“ € Τὰς εὐχάς A Ecclesie laudabo te. » Primis enim suis discipulis 


pov τῷ Κυρίῳ ἀποδώσω ἐνώπιον πάντων τῶν qobou- 
μένων αὐτόν "» φοδουμένους αὐτὸν ἀποχαλῶν τὴν πρό- 
τερον ὀνομασθεῖσαν Ἐχχλησίαν μεγάλην, οἷς ἔλεγεν" 
€ Οἱ φοδούμενοι τὸν Κύριον, αἰνέσατε αὐτόν. » Ποίας 
δὲ εὐχὰς ἀποδώσειν φησὶν, ἣ ἃς ἐπηγγείλατο : ποίας 
δὲ ἐπηγγείλατο f| £xelvaq, δι᾽ ὧν ἔφησε" « Δ'ηγήσο- 
μαι τὸ ὄνομά σου τοῖς; ἀδελφοὶς μου" ἐν μέσῳ Ἐχ- 
χλησίας ὑμνήσω σε, » εὐχαὶ (áp εἰσιν αἱ ἐπαγγελίαι, 
ἃς ἐπαγγειλάμενος δώσειν ἐν μέσῳ Ἐχχλησίας δι- 
εδεθαιοῦτο. Τούτοις ἑξῆς ἐπιλέγει" « Φάγονται πένη- 
τες xal ἐμπλησθήσονται, xal αἰνέσουσι Κύριον ol 
ἐχζητοῦντες αὐτόν. Ζήσονται αἱ χαρδίαι αὐτῶν εἰς 
αἰῶνα αἰῶνος. Μνησθήσονται χαὶ ἐπιστραφήσονται 
πρὸς Κύριον πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς, χαὶ προσ- 
χυνήσουσιν ἐνώπιον αὐτοῦ πᾶσαι αἱ πατριαὶ τῶν 
ἐθνῶν" ὅτι τοῦ Κυρίου ἡ βασιλεία, xaX αὐτὸς δεσπό- 
ζει τῶν ἐθνῶν. » Δι᾿ ὧν σφόδρα ἀχολούθως τὰ μετὰ 
τὴν ἀνάστασιν αὑτοῦ χατορθώματα ávagovel, ἃ xal 
πεπλήρωται διὰ τῆς ἐξ ἁπάντων τῶν ἐθνῶν χλήσεως, 
διά τε τῆς ἐν τοῖς πέρατι τῆς οἰχουμένης ἀνθρώπων 
ἐχλογῆῇς, ὧν αἱ ἐχβάσεις ὀφθαλμοῖς θεωρούμεναι 
πάντων ἂν γένοιντο τῶν διὰ τοῦ ψαλμοῦ λεγομένων 
παραστατιχαί. Πένητες ὃὲ πάλιν ἡμεῖς, ob; xac 
Θεὸν πτωχεύοντας ἐχτρέφων ὁ σωτήριος Λόγος τῷ 
νοητῷ xai λογιχῷ ἄρτῳ ταῖς ζωοποιοῖς τῶν ψυχῶν 
“ροφαῖς, τὴν αἰώνιον ἡμῖν παρέχει ζωήν. Διό φησιν 
ὁ ψαλυός " ε Φάγονται πένητες xat ἐμπλησθήσονται, 
xa αἰνέδουσι Κύριον οἱ ἐχξητοῦντες αὐτόν. Ζήσον- 
«αι αἱ χαρδίαι αὐτῶν εἰς αἰῶνα αἰῶνος. » Καὶ ὁ ἐπί- 
λογος δὲ τῆς ὅλης προφητείας μετὰ πάντα ἐπιφέρων" 
€. ᾿Αναγγελήσεται τῷ Κυρίῳ γενεὰ ἡ ἐρχομένη. Καὶ 
ἀναγγελοῦσι τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ λαῷ τῷ τεχθησο- 
μένῳ, ὅν ἐποίγσεν ὁ Κύριος" » ἄντιχρυς τὸν ἐξ 
ἐθνῶν προθεσπίζει λαὸν, χαὶ τὴν διὰ τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ συστᾶσαν ἐπὶ τῆς γῆς γενεάν. 
Τίς γὰρ ἂν εἴη ὁ μετὰ ταῦτα τεχθήσεσθαι λεγόμενος 
τῷ Θεῷ λαὸς, πάλαι μὴ ὧν, μηδ᾽ ὑφεστὼς ἐν ἀνθρώ- 
ποις, ὕστερον δὲ γεγονώς ; τίς τε οὐ μὴ οὖσα τότε, 
λεγομένη δὲ ἐλεύσεσθαι γενεὰ, εἰ μὴ αὕτη ἡ διὰ τοῦ 
LZor05; ἡμῶν ἐν παντὶ τῷ χόσμῳ συστᾶσα Ἐχχλη- 
αἰα; καὶ ὁ νέος ἐξ ἐθνῶν λαὸς, ἐφ᾽ ᾧ xal διὰ Ἡσαῖου 
τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον θαυμαστιχῶς ἀπεφθέγξατο φῆ- 
σαν" « Τίς ἤχουσε τοιαῦτα, χαὶ τίς ἑώραχεν οὕτως ; 
εἰ ὥδινε γῇ ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ, χαὶ εἰ ἐτέχθη ἔθνος εἰσ- 
ἀπαξ. » Ταῦτα μὲν οὖν ἡμεῖς, ἐφ᾽ ἕτερα συνελαύνον- 
τος τοῦ χαιροῦ, διαδραμόντες ἀχροθιγῶς διεξήλθο- 
μεν, ὅτῳ δ᾽ ἂν μέλοι τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν παρα- 
χελεύσεως, [φήσαντος * « Ἐρευνᾶτε τὰς Γραφάς" ἐν 
αἷς δοχεῖτε ζωὴν αἰώνιωυν ἔχειν, χαὶ αὐταί εἰσιν αἱ 
μαρτυροῦσαι περὶ ἐμοῦ. » 'Exáctr) λέξει τοῦ Ψψαλ- 
poU τὸν νοῦν ἐμξαθύνας, τὴν ἀχριδῆ διάνοιαν θηρεύ- 
σαι ἂν τῆς ἐν τοῖς εἰρη μένοις ἀληθείας (1).] 


et apostolis quz ad suam lztitiam et exsultatio- 
nem pertinent, pollicetur se nuntiaturum, eos in- 
terim nominans fratres : quibus etiam consentanea 
Matthzus exponit, dum dicit : « Et ecce Jesus oc- 
currit illis, » ubi illas intelligit , qua cum Maria 
Magdalene erant , « dicens : Salvete. llle autem ac- 
cesserunt et Lenuerunt ejus pedes, et adoraverunt 
eum. Tunc ait illis Jesus ; Nolite timere. Ite, an- 
nuntiate fratribus meis, ut abeant in Galileam, et 
ibi me videbunt !*. » At vero Joannes post reditio- 
nem a mortuis ipse quoque inducit Jesum dicentem 
ad ipsam Mariam : « Noli me tangere : nondum 
enim ascendi ad Patrem meum. "Vade autem ad 
fratres meos, et dic eis : Ascendo ad Patrem meum 


B et Patrem vestrum, et Deum meum et Deum ve- 


strum !?. » Primis ergo apostolis suis, quos suos 
fratres nominat, nomen se Patris sui narraturum 
ait. Post illos autem, ipso ordine ipsaque conse- 
quendi ratione Ecclesie, quae per totum orbem ter- 
rarum ia nomine ipsius fundala est, paternum 
hymnum se expositurum promittit. Quemadmodu:a 
enim si quis excellens sapientia praeceptor in me- 
diis suis discipulis verba percurrat, ut ipsi quo- 
que audientes auscultent, ita etiam ille « in medio 
Ecclesie, inquit, laudabo te, » ut cum hoc Ecde- 
sia didicerit, dum ab ipso audit, non ultra ut aa- 
tea dz:monas, sed, ul par cst, ipsum universi 
Deum per eum, qui illum denuntiat, hymnis con- 
celebret. lla ubi se facturum promisit , tum ad- 
modum convenienter atque apte jam inde imperat 
Ecclesi: ac suis fratribus, ut hymnis cel.brent 
Patrem, ubi ait: « Qui timetis Dominum, laudate 
eum. Omne semen Jacob, glorificate eum. Et ti- 
meant ab eo omne semen Israel , auoniam non spre- 
vit, neque moleste tulit deprecationem pauperis, 
509 neque avertit faciem suam a me, et cum 
clamarem ad eum , exaudivit me. » Quibus verbis 
plane ostendit se ab illis esse liberatum malis, 
qui superius dicta sunt. Si enim cum clamaret ad 
illum , ab illo exauditus est, et clamans precatus 
est, ut eriperet a framea quidem animam suam, ἃ 
cane autem unicam suam, ncc non ab ore leonis 
et a cornibus unicornium humilitatem suam, 56» 


D quitur αἱ intelligamus illum liberationem a talibus 


malis consecutum , quippe qui dixerit, Deum non 
moleste tulisse deprecationem suam , neque faciem 
$ua:v averlisse ab ipso, sed clamantem ipsum exau- 
divisse. Quocirca eidem de tantis malis erepto, et 
ipsi de morte elapso abundo contingit una versari 
ac degere cum suis et discipulis et fratribus, et in 
media Ecclesia patrem laudare. Sed attende rursus, 
ut pauperem seipsum iterum vocat, in eo concor- 


dans cum ante expositis prophetiis, in. quibus pauper e$ egenus est nominatus ; sed quia suum ad 
vitam reditum in his indicavit, rursus sermonem eonvertens ad Patrem, «ate, inquit, lacs meain 
Ecclesia magna,» in quibus sane verbis Ecclesiam in nomine ipsius ex gentibus collectam , εἰ 1. τοῖς 


19 Mattb. xxviir, 9,10. 19 Joan. xx, 17. 


(1) Uncis conclusa supplevit Fabricius. Vide Admonitionem initio voluminis. 


794 EUSED!I CASARIENSIS OPP. PARS 1}. — APOLOGETICA. 


orbe constitutam in'clligit, ín qua Salvatoris nosu laus, patre ipso annuente atque opem 
due canitur, ex quo ait : « ἃ te laus mea in Ecclesia magna. » Magna enim re vera Ecclesi 
quippe que ex omni genere hominum collecta sit, et ne comparanda quidem propter κα 
prastautiam vitz, et propter institulorum magnitudinem ad Judaicam gentem , et ad ci 
conventum, qui omni egestate, et orationis, et vite, et prudentiz, οἱ relique de Di 
rationis , oppressi attenuatique sunt. Deinde subjicit; « Vota mea Domino reddam in c 
nium timentium eum, » ubi per timentes eum intelligit eam, quam ante. Ecclesiam ma 
navit, cum illis verbis usus est : «Qui timetis Dominum laudate eum. » Sed qux 
redditurum se ait, nisi quse pollicitus est? qus porro pollicitus est, nisi illa qua Lt 
cum dixit : « Narrabo nomen tuum fratribus meis. In medio Ecclesie laudabo te. » Vot 
promissa, quz se in medio Ecclesizs prsestaturum pollicitus con(rmavit. His illud adju! 
dent pauperes ct $16 saturabuntur, et laudabunt Dominum qui requirunt eum.  Vivent 
jn szculum szculi. Reminiscentur et convertentur ad Dominum, omnes fines terre. Eta 
conspectu ejus universe famili» gentium , quoniam Domini est regnum, et ipse dominatur 
Quibus verbis valde apte admodumque ordinate, quz ἃ se post. reditum in vitam rect 
quosve successus labuerit, commemorat, qua universa per omniam gentium vocation 
sunt, et per bominum in orbis terrarum finibus electionem. Quarum rerum eventa quz 
iutueri licet , facile iis quz» in hoc psalmo dicuntur, fidem facere possunt. Per pauperes a 
nos intelligit, quos in paupertate secundum Deum degentes, dum salutare verbum intell 
nalique pane, hoc est, cibis qui vitam animis afferant, enutrit, vitam nobis largitur. 
quo psalmus ita ait: « €omedent pauperes, οἱ saturabuntur, et laudabunt Dominum q 
eum. Vivent corda eorum in szculum szculi. » Peroratio vero totius prophetiz, quz po 
lud continet : « Annuntiabitur Domino generatio ventura. Et annuntiabunt justitiam cjus 
uascetur, quem fecit Domimus : » absque oinni controversia populum de gentibus collectu 
constituamque per Salvatorem nostrum Jesum Christunr in terra generationem: nam quis | 
is populus, qui, post ipsa ᾿ς, Deo dicatur oriturüs Ὁ quique antea quidem non fuerit, 

terit inter homines, postea vero exstiterit ? qua porro generatio illa, quam tunc quide! 
post autem venturam significat ἢ nisi baec quz per Salvatorem nostrum in toto orbe consti! 
clesia, recensque bic collectus de gentibus populus? de quo etiam per Isaiam Spiritus 
admiratione locutus est, cum dixit: « Quis audivit talia? οἱ quis ita vidil? si pai 
in die uno, et si nata est gens omnino **. » Hzc igitur nosad alia ob brevitatem Lem] 
tes. percurrimus. atque — ut dicitur, summis labiis attingentes, prelerivimus. Cui au 
adhortatio Salvatoris nostri, [quando ait **: « Scrutamini Scripturas, in quibus putati: 
nam vos habere, οἱ ille sunt qua testimonium perhibent de me. » lta quamlibet dict 
qui mente altius scrutatus fuerit, accuratum sensum venari poterit dictorumque verit: 





FRAGMENTUM 


LIBRI XV DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE. 
(Mai Biblioth. nova Patrum, IV, p. 514, Roms 1847.) 


MONITUM. 


Bemohnstrationis evangelica scriptos fuisse ab Eusebio Gasariensi libros omnino viginti, te 
&unt sanctus Hieronymus De vir. ill. cap. 81, et Pliotius in Bibliotheca cod. 1, p. 11. Et ne 
teritati desit, idem Hieronymus librum xvi, in prf. ad Oseam sic memorat : ε« Eusebius ( 
oeclavo decimo libro Εὐαγγελιχῆῇς ᾿Αποδείξεως quadam de Osee propheta. disputat. ν Atqui 
hujus operis nonnisi decem priores exstant libri; reliquos eruditi jam diu desiderant. Nol 
patrum ad. Danielem catena, quam ez Vaticano codice edidimus, bonum hujus deperditi operis 
obtulit ; quod Grace simul Latineque caeteris. Eusebii nostro labore editis scriptis hic adjungin 
ei in nostro hoc segmento,et in memorato apud Hieronymum loco, prophetarum oraculis Eusei 
consentaneum ceterg | operis parli est. . 


Fragmentum libri xv Demonstrationis Evangelice, Ex Catena Patrum ad 
(cap. tr, 31.) a nobis edita Script. cet. t. I. 


Necessarium. putavi Fusebii Czsariensis, cogno- 'Avayxatoy ἐλογισάμην Εὐσεόίου τὸ 
vento Pamphili, adscribere verba, quae in xv τοῦ ἐπίν)ην Παμφίλου, παραθέσθαι q 


ve 168. ἘΧΥῚ , 8. $1 Joan. v 4 99. 


795 


DEMONSTRATIONIS EYANGELICAEE FRAGM. EX ΡΙΒ. XV. 


794 


νας ἐν πεντεχαιδεχάτῳ τόμῳ τῆς Εὐαγγελικῆς Ἄπο- A Demonstrationis Evaugelica libro exstant. ls nempe 


δείξεως " οὗτος γὰρ πᾶσαν ἐχθέμενος τὴν ὅρασιν οὕ- 
τως φησί' « Ἡγοῦμαι ταῦτα μηδὲν διαφέφειν τῆς 
προφήτου θεωρίας" ὡς γὰρ ὁ προφήτης θάλασσαν 
ἑώρα μεγάλτν, οὕτως ὁ βασιλεὺς εἰχόνα πολλύν. Καὶ 
πάλιν ὡς ὁ προφέτης ξώρα δ' θτρία, ἅπερ ἑομη- 
γεύων μετέθαλεν εἰς δ' βατιλεία:, οὕτως ὁ βασιλεὺς 
πὰς διὰ τοῦ χρυποῦ xal ἀργύρου xai yalxoo xal σι- 
δήρου, τέσσαρας βαπτιλεία: ἡνίττετο“ xal αὖθις ὡς ὁ 
ποοφήτυς τῶν tou ὑστάτου θηρίου χεράτων δέχα 
διαίρεσιν ἑώρα, xal τρία γχέρατα ὑφ᾽ ἑνὸς auvcpi6ó- 
μενα χαὶ ὁ βασιλεὺ; ὡσαύτως ἐπὶ τῶν τελευταίων 
τῆς εἰχόνος μέρος τι σιδτιροῦν xal μέρος ὁστράχινον 
ἐθεώρει" χαὶ ἐπὶ τούτοις, ὡς ὁ προφήτης μετὰ τὴν 
τῶν τ:σσάρων βασιλειῶν ὄρασιν ἑώρα υἱὸν ἀνθρώ- 
που τὴν χατὰ πάντων ἀρχὴν xai ἐξουσίαν xal βασι- 
λείαν παρειληφότα" οὕτως χαὶ ὁ βασιλεὺς λίθον συν- 
τιίδοντα τὴν εἰχόνα πᾶσαν xai γινομένην εἰς ὄρος 
μέγα xai πλτιροῦν θάλασδαν ἐδόκει ὁῤᾷν" xa εἰχό 
τως ἔπρεπε γὰρ τῷ μὲν ἡπατημένῳ περὶ τὴν τοῦ 
f/ou φαντασίαν βασιλεῖ, χαὶ τὴν τῶν αἰσθητῶν οἷα 
χρωμάτων ὡρα!ότητα, ἐπιγραφῆς ἀναχειμένης θαυ- 
μάξοντι, εἰχόν! μεγάλῃ τὸν πάντων ἀνθρώπων ἀπει- 
χάζειν ϑίον" τὸν ὃὲ τροφήτην, τὸν πολὺν χαὶ μέγαν 
σάλου τοῦ βίον μεγάλῃ θαλάσσῃ παραθάλλειν " xa 
τῷ μὲν βασιλεῖ, τὰς παρὰ ἀνθρώποι:; πολυτελεῖς ὅλας 
Yy023»29 χαὶ ἀογύρου yaÀxou τε xal σιδήρου θαυμά- 
ζοντ', τὰς χατὰ χρόνους tv τῷ βίῳ τῶν ἀνθρώπων 
ἐπιχρατεῖς βατιλείας, ταύταις ἀτομοιοῦν ταῖς ὕλαις “ 
κῷ ὃξ προφέτη ἐν μορφαῖς θηρίων τὰς αὐτὰς βασι- 


λξίας χαταλλέλως τῷ τῆς ἀρχῆς τρόπῳ διαγράφεσθαι" C 


xxi πάλιν τῷ μὲν βασιλεῖ μέγα, ὡς clxb;, ἐφ᾽ ἑαυτῷ 
φρονοῦντι, xal ἀλαξονευομένῳ ἐπὶ τῇ τῶν προγόνων 
βασιλεία, ἡ τῶν πραγμάτων μεταθολὴ δείχνυται, xat 
τῶν ἐπὶ γῆς βασιλειῶν τὸ τέλος * εἰς χαθαίρεσιν τοῦ 
ἐν αὐτῷ τύφου, xai εἰς τὸ μηδὲν ἡγεῖσθαι βέθαιον τὸ 
ἐν ἀνθρώποις, ἣ μόνον τὸ ἐπὶ πάντων τέλος τῆς τοῦ 
Θεοῦ βασιλεία: ἔσεσθαι γὰρ μετὰ τὴν πρώτην "Ao- 
συρίων ἀρχὴν, ἣν ὁ χρυσὸς ἠνίξατο, δευτέραν τὴν 
τῶν Περτῶν, τὴν διὰ τοῦ ἀργύρου δεδηλωμένην᾽ 
ἔπειτα τρίτην τὴν Μαχεδόνων, fjv ὁ χαλχὸς ἐσήμανε “ 
μεθ᾽ ἣν τετόρτην διαδέξασθαι τῶν Ῥιυμαίων, xpz- 
πκατωτέραν οὖσαν τῶν πρὸ αὐτῇ ς᾽ διὸ χαὶ σιδήοῳ 1- 
ρεθάλλετο᾽ εἴρττο γοῦν xal περὶ αὐτῆς. Καὶ βασιλεία 
τετάρτη Ésta. ἰσχυρὰ ὡς σίδηρος “ Óv τρόπον ὁ σί- 
δηρος λεπτύνει xal δαμάξει πάντα, οὕτω; πάντα 
λεπτυνεῖ xai δαμάσει" χαὶ μετὰ τὰς εἰρημένας ἀπά- 
σας, τὴν τοῦ θεοῦ βασιλείαν, διὰ τοῦ συντρίδοντος τὴν 
πᾶσαν εἰχόνα λίθου παρισταμένην᾽ xal ὁ προφήτης 
τούτων ἀχολούθως, τὴν ἐπὶ τέλει: τῶν ὅλιον Θεοῦ βα- 
σιλείαν, o) πρότερον θεωρεῖ, ἣ τὰς εἰρημένας τέσσα- 
ρας δυναστείας διαγράψαι τὸν λόγον. Διὰ τῶν τεσσά- 
ρὼν μόνων xal οὐδὲ ἑτέρων ἡγοῦμαι τὰς ὁράσεις xal 
τῷ βασιλεῖ χαὶ τῷ προφήτῃ δεδεῖχθαι, διὰ τὸ ταύταις 
χαταδουλωθῆναι τὸ Ἰουδαίων ἔθνος ἀπὸ τῶν τοῦ 


προφήτου χρόνων. » 


universum visum explicans sic ait : ε Existimo 
hoc visum minime differre ab ipsius prophete vi- 
sione. Sicut enim propheta vidit mare maguium, sic 
rex ingentem statuam. Rursusque ut propheta vidit 
feras quatuor, quas interprelans in quatuor regna 
converL.l ; ila rex auro, argento, zre et ferro quatuor 
regna significabat. Denuoque at. propheta in po- 
strema bellua cornua decem divisa videbat, triaque 
cornua ab uno centrita: similiter rex in statua 
extremitatibus partem ferri. videbat partemque 
test&. Iusuper, ut pr:plieta post quatuor regnorum 
visionem, filium hominis aspexit summo imperio ac 
potestate regnoque potientem ; ita rex lapidem cer- 
nere sibi videbatur, qui universam contererel sta- 


D tuam fieretque mons magnus, ita ut mare oppleret. 


Apte id quidem. Rex quippe, vite fastu irielitus, 
sensibiliumque rerum pulchritudinem tanquam co- 
loriam tabulamn tiulis διδοῖ mirans, congruum 
erat, ut magna statue cunctorum hominum vitam 
σοι θα ἄγοι : prophetam autem. deceliat, multam 
hanc et magnam vitz fluctuationem, lato mari si- 
milem dicere. Regem, inquam, par erat pretiosa in 
liominum zstimatione metalla aurum, argentum, 2s 
ferrumque suspicientem, conferre eum his materiis 
praepotentes variis temporibus inter homines dy- 
nastias : prophetam vero non dedecuit, ferarum 
figuris eadem regna designare, congruenter nimi- 
rum imperiorum moribus. Denique regi, ut fit, su- 
perbo et majorum suorum diutina dominatione 
elato, rerum conversio ostenditur, regnorumque 
terrestrium finis : scilicet ob ejus animi curandam 
tumiditatem, atque vt is nihil in hominibus stabile 
judicaret, preter divini super omnes mortales regni 
consummationem. Nam primam Assyriorum domi. 
nationem, quam aurum portendebat, excepturum 
erat secundo loco Persarum imperium argento de- 
monstratum. Deinde tertium Macedonum regnum, 
quod zre significabatur. Post quod Roxanorum 
quartum, ceteris quae przcesserant fortius : quare 
el ferro comparatur diciturque de eo : quartum 
erit regnum validum ferri instar. Ac. veluti ferrum 
omnia extenuat domatque, ita lioc regnum omnia 
comminuturum ac suljugaturum. Post. hzc omnia 
Dei regnum in lapide totam statuam coüterente 
agnescere est. Tum et propheta liis consonans, uni- 
versale Dei postremo leco futurum regnum haud 
ante videt, quam przedict:e quatuor dynastize quatuor 
belluarim figuris expressz im sermone fuerunt. Ho 
yu ergoquatuor regnorum tantummodo, et non alio- 
rum, arbitror visiones tum regi tum prop!.etze obla- 
tas fuisse, quia nimirum ab his reguis Judaeorum 
populus servitio fuit oppressus, capto a temporibus 
prophete initio. » 


795 





EUSEDI CAESAIUENSIS 0PP. PARS II. — APCLOGETICA. 





EUSEBII CONTRA HIEROCL. 
LIBER. 


Fx editione G. Olearii, Opp. Pilostrati, Lipsis 1709 in-fol., pag. 411. — Summa hujas libri hxc 
Bithvni:e pr«ses, in'ensxis«imus Christianorum hostis, libros duos confecerat, inscriptos : λόγοι e 


*. 


Mite. ' 
i quibus, prater reiiqua olim Christianis ob;evta et ab his dudum cenfulata, ex Philostrat! ἢ isloriu . 


&eum prs stiyiatorem Sa'vatori nestro. comparare ausus est, statuens. ^ pol.onium hunc vel paria : 
eiixm majora patrasse mira-u'a. quin idcirco a quopiam san: mentis deus fuerit habitus Ceteris mi 
Hieroclis libris hanc. solum Christi et Apollonil comparationem dispulat, ex argumenlis internis 
de Apo lonio n.rrantur, fidem denegandam esse, fuse de miraculorum natura d.sputat, ea autem c 
facta exse perh.boniur, miracula vei meras pr:estigias fuisse demonstrat, vcl, si miri quidpiam pre se 
monum ope perpetrata fuisse asserit. Cf. l.aciant. De mort. persecut. c. 16. S. Epiphan., heres. Lxvii 
De martyr. Palest., c. 5, cam nota Valesii; Laetant. Diein. instit, lib. v, c. 2. 


EYXEBIOY TOY HAM9IAOY ? 


ΠΡῸΣ TA 


ὙΠῸ ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΥ͂ ΕΙΣ AIIOAAQNION TON Ti 


ΔΙΑ ΤΗΝ IEPOKAEI ΠΑΡΑΛΗΦΘΕΙ͂ΣΑΝ ΑΥ̓ΤΟΥ͂ TE ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΟΥ͂ ΣΥΓΚΡΙΣ 


EUSEBII PAMPHILI 


ANIMADVERSIONES 
IN PHILOSTRATI DE APOLLONIO TYANENSI COMMENTARI 


Οὐ institutam cum illo ab Hierocle Christi comparationem adornak 


511 CAPUT I. A ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α΄. 


Ten', amice, illa quoque scriptoris suspicere par 
est. quz. cum magistro, ac Salvatore nostro Tya- 
nensem componens paradoxe jactavit? Et reliquis 
qui'em, qux Philalethe continentur (hoc enim 
preclaro titulo suum illud contra nos opus inscri- 
bere merito sibi visus est), haud ita magnum opere 


4“) Εὐσεδίου τ. Παμφ. Titulum ita ut in Reg. 
cod. reperi, expressi : alter enim ille Εὐσεθδίου 
Καισαρείας τοῦ Παμφίλον ineptws et ab editoribus 
ad libidinem inversus videbatur. STEN. 

(2) liteger titulus. in Aldi et Morelli editione ita 
repr:zesentabatur : Εὐσεδίου Καισαρείας τοῦ Παμφίλου 
᾿Αντιῤῥητιχὸς πρὸς τὰ Ἱεροχλέους, ᾿Απολλώνιον τὸν 
Τυχνέα τῷ Σωτῆρι Χριστῷ παραδάλλοντος. Quem 
tamen ex ced. Kegio exhibet Holstenius, eumdem 


* Ap' οὖν, ὦ φιλότης, χἀχεῖνά σε 1 
ἄξιον ἀποθαυμάξειν, ἃ, τῷ ἡμετέρῳ 
διδασχάλῳ τὸν Τυανέα ξυγχρίνων, 
Πρὸς μὲν γὰρ τὰ λοιπὰ τῶν ἐν τῷ 4 
(οὕτω γὰρ εὖ ἔχειν αὐτῷ τὸν χαβ᾽ ἡ; 
ἐδόχει λόγον) οὐδὲν ἂν εἴη σπουδαῖον 


tribuitur liben'er concedit, quidquid 
mortalium sortem evelieudum compar 
tit, elevat, convellit. Photius tau:en 
p. 25, hunc. librum ἀνασχευαστιχὸν 
pellat πρὸς τοὺς ὑπὲρ ᾿Απολλωνίου τὸ 
ρηχλέους λόγους. Eusebii autem Ca 
esse opus frustra dubitare lonsium os 
tulis nostris ad. Hieroclis, quam d 
huic opusculo preiissam. Citerur 


ex eo.'em, ut puto, codice, in. margine etiam exhi- B editionibus parum accurate ad. libi 


bebat Morellus, eumque retinendum nos putavimus, 
quod argumento hujus libri videretur convenien- 
tior. Nempe quod vir magnusJ. Pearsouius quoque 
agnovit, Eusebius viz aitigit ea, qua ab Hierocle 
sunt profecta, neque comparationi Apollonii cum 
Christo inheret : imo. vero ab eo argumento prorsss 
abstinuit, et Philostrati libros vi De vita Apollonii 
tanium percurrit : et quidquid ei tanquam philosopho 


revocata [uit hujus libri partitio, 
aberratum fuit, id emendavimus. 

($4) Ἐν τῷ φιλα.1ήθει. Moc lil 
Christianos nomeu fecerat Hierocles, 
stolida illa comparatio absolvebat, cit 
guiari semper Φιιλω1ήθη Λόγον. La 

ns'itut. |. v, cap. 2, semper in plura 
et duos fuisse ait. 


791 


LIBER CONTRA HIEROCLEM. 


T98 


«ὃς ἴστασθαι (5), μὴ αὐτοῦ ἰδίᾳ τυγχάνοντα, σφόδρα A pretium fuerit hoc tempore immorari : quippe qure 


ὃς ἀναιδῶς ἐξ ἑτέρων, οὐχ αὐτοῖς μονονουχὶ vot;ua- 
σιν. ἀλλὰ χαὶ ῥήμασι χαὶ συλλαύ χὶς ἀποσεσυλτι μένα. 
Τύχοι μὲν àv xal αὐτὰ τῆς προσηχούσυς χατὰ xat- 
ov ἀπελέγξεω;, δυνάμει δ᾽ ἤδη καὶ πρὸ τῆς ἰδίας (6) 
x2t' αὐτῶν γραφῆς ἀνατέτραπται xal προαπελή - 
)iyxtat ἐν ὅλοις ὀχτὼ ξυγγράμμασι, τοῖς Ὡριγένει 
γραφεῖσι πρὸς τὸν ἀλαζονιχώτερον τοῦ Φι.1α.1ή- 
θους (T) ἐπιγεγραμμένον Κέλσου ᾿Α.1ἰηθὴ Λόγον" 
ᾧ τὰς εὐθύνας ἀπαραλείπτως, ἐν ὅσοις εἰρέχαμεν, ὁ 
δεδηλωμένος παραγαγὼν, ξυλλήδδην ὅσα ἐς τὴν αὖ- 
«ἣν ὑπόθεσιν παντί τῳ εἴρηταί τε χαὶ εἰρήσεται, 
προλαθδὼν διελύσατο" ἐφ᾽ ἃ τοὺς ἐπ᾽ ἀχριδὲς τὰ 
x20' ἡμᾶς διαγνῶναι ἔχοντας σιϊαλήθως (8) ἀνα- 
πέμψαντες, φέρε μόνην ἐπὶ τοῦ παρόντος τὴν χατὰ 
κὸν Κύριον ἡ λῶν Ἰγσοῦν Χριστὸν τοῦ Φιϊα.1ήθους 
τουτουῖ λύγηου παράθεσιν ἐπισχεψώμεθα " μηδέν τι 
σπουδαῖον ἡγούμενοι πρὸς τὰ λοιπὰ τῶν ἑτέρωθεν 
ὑποσεσυλὴ μένων αὐτῷ διαμάχεσθαι. Μόνα δὲ εἰχότως 
νυνὶ τὰ περὶ τὸν ᾿Απολ)ώνιον ἐποψόμεθα, ἐπεὶ xal 
μόνῳ περὶ τοὺς (9) πώποτε xa0' ἡμῶν γεγραφότας 
ἐξαίρετος νῦν τούτῳ γέγονεν ἡ τοῦδε πρὸς τὸν ἡμέ- 
τερον Σωτῆρα παράθεσίς τε χαὶ ξύγχρισις. 
qui contra nos styli unquam aciem distrinxerunt, 
tendere illum, atque comparare. 
KEPAAAION Β΄. 

Θαυμάζει οὖν xal ἀποδέχεται, θείᾳ τινὶ xaX ἀῤῥήτῳ 
σοφίᾳ, οὐχὶ ὃξ vonsslag σοφίσμασι (10) τεθαυμα- 
πκουογηχέγαι Q&3xov αὐτὸν, xa ταῦτα ἀληθῶς οὕὗ- 


non propria illius, sed ex aliorum scriptis, non sen. 
tentiis modo, verum dictionibus quoque iisdem, ac 
totidem pene syllabis, impudenter sunt sublecta. 
Sed tamen et ipsa suo tempore decentem sortien- 
tur refutationem : tametsi potestate, etiam ante 
quàm peculiaris eis scriptio opponatur, eversa sint 
atque jampridem explosa, voluminibus integris oc- 
to, ab Origene conscriptis, adversus Celsi, magis 
superbe quam Philalethes insignitam titu!o, Ora- 
tionem veram. Quam accurate sub. examen . revo- 
cans, totidem libris quot diximus, $194 allegatus 
sciiptor, compendio quidquid de eo argumento cui- 
quam vel dictum vel dicendum occupavit atque dis- 
cussit. Ad quos proinde cognescendarum accurate 


B magis rerum nostrarum cupidos bona fide ablegan- 


tes. solam age in prasenti cum Domino nosiro Jesu 
Christo in oratione illa Philalethe institutam com- 
parationem expendemus : rem opera nostra indi- 
gnam deputantes, de reliquis etiam, quze aliunde est 
suffuratas, cum eo digladiari. Merito autem de iis 
unice qux» ad Apollonium spectant modo dispicie- 
mus, quandoquidem uni etiam huic prz omnibus, 


peculiare est, hominem cuin Salvatore nostro con 


CAPUT 1]. 
Admiratur ergo atque amplectitur boc, quod di- 
vina quadam atque arcana sapientia, non magicis 
artibus miracula [Apollonius] ille patraverit : id 


τως ἔχειν πιστεύων, xal ἀναποδείχτως ἀπισχυριζό- C ita revera se habere et credens ipse, el sine proba- 


μενος. Λχουε δ᾽ οὖν & φησιν αὐταῖς συλλαθαΐς" «Ἄνω 
xal χάτω (11) θρυλλοῦσι, σεμνύνοντες τὸν Ἰησοῦν, 
ὡς τυφλοῖς ἀναδλέψαι τε παρασχόντα, xal τινα 
τοιαῦτα δράσαντα θαυμάσια. » Εἶτά τινα μεταξὺ εἰ- 
Tv, ἐπιλέγει" « Σχεψώμεθά γε μὴν (12) ὅσῳ βέλτιον 
χαὶ συνετώτερον ἡμεῖς ἐχδεχόμεθα τὰ τοιαῦτα, xal 
fj» περὶ τῶν ἐναρέτων ἔχομεν γνώμην ἀνδρῶν. » Ἐπὶ 


(5) Ἴστασθαι. YWanc vocem ex mss. addidi, sine 
qua mutilus et iancus hic locus. Interpres (Accio- 
lus) sensum ejus non est assecutus, quem sic ex- 
primere debuissel : Et reliquis quidem quw Phila- 
lethe. continentur. (hoc. enim. preclaro (tulo suum 
illud contra nos opus sibi exornaudum putavit) haud 
ita magnum opera pretium. [uerit huc. tempore re|[el- 
lendis immorari : quippe que non propria illud sed 


ex aliorum scriplis, non sententiis modo, verum di- D 


cliones quoque tisdem. ας tolidem pene syllabis satis 
impudenter syb.ecia. Quibus et ipsis sua quandoque, 
ΜΙ pav est, fortassis re[ulatio opponetur : tametsi re 
quidem, eic., his enim tandetu respondent iila φέρε 
μόνην ἐπί, etc. Horsr. 

(6) Δυνάμει δ᾽ ἥδη xal πρὸ τῆς ἰδίως. Sensus 
est lHieroclis deliramenta cztera in. Philaletha pro- 
posita, de Scripturis nempe sibi ipsis contradicen- 
tibus, et aspersas Christo atque apostolis calum- 
nias, δυνάμει confutatas jam esse, duim scilicet si- 
milia a Celso proposita Origenes exploserit. Unde 
manifestum est male in Aldi et Morelli editione 
mox legi πρὸς τῆς ló., pro eo quod rccte est in 
Holst. ed πρὸ τ. ἰδ. nempe ἰδία xav' αὐτὼν γρα- 
φή, est quod paulo ante προσήχουσα ἀπέλεγξις et 
opponitur τῷ δυνάμει προαπηλέγχθαι. Veram le- 
ctionem Acciolus quoque secutus esse videlur; ver- 
terat enim : Tametsi reipsa quidem jampridem, li- 


tioue firmum esse et indubitatum jubens. Audi vero 
qui dicat iisdem syllabis : « Ultro citroque ja- 
*tant, laudibusque Jesum tollunt, ut qui cxcis vi- 
dendi dederit facultatem, et alia id genus miranda 
prastiterit.» Tum, quibusdam interjectis, ista sub- 
jungit. « Videndum vero quanto melius et pruden- 
tius nos talia, et quam habemus de viris pras:an- 


cel non destinato contra de stylo, satis. illa eversa 
tideantur. 

(71) Tov Φιλαλήθους. Vid. paulo ante not. 1. 

(8) Φιιλα.λήθως. Allusum ad titulum operis Hie- 
roclis. 

(9) Περὶ τούς. Malim ego παρὰ τούς. 

(10) Οὐχὶ δὲ γοητείας σο;ίσμασι. Γοητείαν male 
legebatur : substitui ex mss. γοητείας. Ποι,51. 

(11) Ἄνω xal κάτω. In editione Holsienii lege- 
batur ἄνω δὲ xai χάτω. Sed δέ rectius omissum in 
c:zeteris putavi. 

(12) Σκεψώμεθά vs μήν. Locus hic foede muti- 
Jatus in priore editione legebatur. quem magna la- 
cuna liberavi. In Regio codice supplementum orze 
ascriptum erat ; id cum Philostrati editor ignoraret, 

uorsum referendum esset, scholii instar iu calcem 
libri rejecit, lacerum et satis vitiatum. Librarius 
religios ot, offensus horrendis blasphenuis quas 
mortalis 1lle γυμνῇ χεφαλῇ in. Christum Dominum 
nostrum effundit, casirare locum maluit, ne pize au- 
res ei incestareninr. Nec ipse suo ordini reslituere 
fuissem ausus, nisi infra totidem litteris repeteren- 
tur, et totum Eusebii librum veluti ἀλεξίχαχον et 
scorpiacum huic veneno oppositum vidissem. HoL- 
STEN. rem bujus laeiniz repetitam ipf. habe- 
mus c. 20. 


199 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS IJ. — APOLOGETICA. 


bus sententiam, admittamus. » Et post ista. quo- A xai τούτοις τὸν Προχοννήσιον  'Apun 


que Proconnesium Aristeam et Pythagoram, rur- 
sumque antiquiores nonnullos in transitu velut 
percensens, subjungit hac dicta : « AL majorum 
nostrorum avo, Nerone imper:nte, Ápollonius flo- 
ruit Tvanens;s, qui ἃ prima pueritia, etex quo /£- 
gis. Cilicie opp:do, bominum amantissimi Ascula- 
pii sacris vacavit, multas res. adimniranudas gessit. 
quaium vobis, ma;ore parte omissa, memoriam re- 
(ricabo. » Deinde, ab initio exorsus, stupenda ejus 
facta receaset, quibus expositis ista verbotenus 
subjungit. « Quo ergo fine ista commemoro? Nem- 
pe, wi liceat. contendere invicem accuratum no- 
strum solidumque de re quavis judicium, et animi 
in christianis levitatem. Quandoquidem nos qui- 


Πυθαγόραν, xaV αὖ ἀρχαιοτέρους π 
ἐπιφέρει λέγων" « "AJ. ἐπὶ τῶν πρ 
κατὰ τὴν Νέρωνος βασιλείαν ᾿Απολλώνι 
Τνανεὺς, ὃς &x παιδὸς χομιξῇ νέου, χαὶ 
Αἰγαῖς τῆς Κιλιχίας (15) ἱεράσατο τῷ 
᾿Ασχληπιῷ, πολλὰ καὶ θαυμαστὰ διεπᾷ 
πλείω παρεὶς, ἡμῖν (15) ποιήσομαι μ' 
καταλέγει, ἀπὸ πρώτου ἀρξάμενος, τὰτ 
ἃ καὶ ἐπιλέγει ταῦτα χατὰ λέξιν «71 
τούτων ἐμνήσθην; ἵνα ἐξῇ συγχρίνειν 
ἀχριδῃ χαὶ βεθαίαν ἐφ᾽ ἐχάστῳ κρίσιν 
Χριστιανῶν χουφότητα (16): εἴπερ f, 
τοιαῦτα πεποιτχότα οὐ Θεὸν (17), ἀλλ 
ριαμένον ἄνδρα ἡγούμεθα. Οἱ δὲ δι᾽ 0X 


deu, iam magna operatum non Deum tamen, sed B τινὰς τὸν Ἰτσοῦν Θεὸν ἀναγορεύουσι. 


deerum amicum esse arbitramur. llli vicissim ob 
exiguas quasdam prastigias Jesum Deum esse prz- 
dicant. » lstis post alia quzdam haec subjungit ver- 
bo : « ld quoque dignum consideratione est, quod 
a J.su quidem gesta Petrus et Paulus, iisque simi- 
les alii quidam, miris modis extulerint, mendaces 
homines indoctique et. prastigiatores : Apollonii 
aulem res Maximus 4Egiensis, et Dawis philoso- 
phus, sodalis ejus, Atheniensis Philostratus, qui 
praeclare doctrina profecerant, et. veritatis erant 
cultores, bwmanique generis commodis studentes, 


φέρει μεθ᾽ ἕτερα, φάσχων᾽ « Káxst 
ἄξιον, ὅτι τὰ μὲν τοῦ Ἰησοῦ Πέτρος xa 
τες τούτων παραπλήσιοι, χεχόμπασ 
ψεῦσται, xal ἀπαίδευτοι, xal γόντες * 
λωνίου Μάξιμος ὁ Αἰγιεὺς (18), xal 
φιλόσοφος, ὁ συνδιατρίψας αὑτῷ, xal ' 
᾿Αθηναῖος, παιδεύσεως μὲν ἐπὶ πλεῖστι 
δ᾽' ἁληθὲς τιμῶντες, διὰ φιλανθρωπία 
ναίου xai θεοῖς φίλου πράξεις μὴ Bo 
λαθεῖν. » Ταῦτα ῥήμασιν αὑτοῖς Ἱερ 
xa0' ἡμῶν (21) ἐπιγεγραφότι λόγον eig 


viri magni diisque anicissimi res ignotas esse noluere. » lixc Hierocli ad verbum prolat 


eontra nos disputationem scripsit. 


519g CAPUT ril. 

Damis igitur, qui plurimum cum Apollonio est 
versitus, ex Assyria pro:ectus, atque ibi primum 
in patria cum illo versatus, qua ab i:to tempore 
eum eodem illi intercessit, conversationem in lit- 
teras retu'it, Maximus autem paucis singularia 
quadam facta ejus descripsit. Atheniensis demum 
Philostratus omnia, quas ferebantur, ex Maximi ip- 
siusque Darmidis atque aliis scriptis collegisse scse 
affirmans, omnium perfectam maxime ab incunabu- 


(15! Προκογνήσιον ᾿Δριστέαν. De Proconnesii 
Aristez* Τερατολογίαις nota omnia ex Herodoto Met- 
pom. p. 350. Strabone lib. xut; Apollonio Hist. 
Mir., c. 2; Maximo Tyrio Diff. xxn et xavini; Suida 
item et Plinio l. vui Hist. Nat., sect. 53. Cieterum 
infeliciter ab. Hierocle allegatum ejus. exemplum, 
iuter eos, quorum eximia virtus fuerit, divinis ta- 
men propterea qui won sint affecti. honoribus. 
Certe enim ei ut Deo sacra instituta a Siculis, ut ex 
Hero !oto et aliis ad Apollonii I. c. docuit Meursius 
p.97. Et de Pythagora qua non commenti sunt 
plerique, ut Deum eum fuiss», ipsumque Hyperho- 
reum Apollinem persuaderent. Multa eam in rem le- 
gere est pass*m apud eos, qui vitam illius scripsere. 

(14) HupeA00v. Infeliciter, msi fallor, doctissimo 
Holstenio. hzc. fuere. conversa : Deinde Aristeam 
Procounensem et Pythagoram preetermittens subjun- 
gi his terbis. Quis enim in illis sensus, et quid 

r&s:el nostra interpretatio judicabunt corJatiores. 

empe ὡς ἐν παρόδῳ de illis egerat Hierocles, unde 
eos παρελθεῖν, li. e. quasi in transitu de iis egisse, 
figura usum [orte etia, quam πάροδον vocans, 
ΕΣ 

[15) Ἀφ᾿ οὕπερ ἐν Aly. τῆς Κιᾶδικ. Vidc Philo- 
sir. lib. 1 Devita Apollon. Tyam., c. 7. 


KEPAAAION Γ΄. 

Δάμις μὲν οὖν (229) , ὁ τὰ πολλὰ Ev 
᾿Αξολλωνίῳ, ἀπὸ τῆς ᾿Ασσυρίων γῆς 
αὐτόθι τε πρῶτον ἐπὶ τῆς ἰδίας χώρας 
ξας, τὴν ἐξ ἐχείνου μετὰ τοῦ ἀνδρὸς αὖ 
ξυνουσίαν ἱστόργσεν" ὁ δὲ Μάξιμος, » 
τῶν χατὰ μέρος αὐτῷ πεπραγμένων ὁ 
γε μὴν ᾿Αθηναῖος Φιλόστρατος, τὰ cr 
ὁμοῦ ἀπό τε τῶν Μαξίμου, χαὶ αὐτοῦ 
ἄλλων (35) ξυναγαγεῖν ἑαυτὸν φέσας, 

(15) Ἡμῖν. Legendum videtur ὑμῖν 
tentia postulat et interpres. vertit. Epi 

(16) Κουφότητα. Nempe levitatis e« 
dere. Hinc sapiens : Qui cito eredit, & 


(17; Οὐ Θεόν. At certe, quem ta 
post ornat, Damis ipseque Philostrati 


D sententia sunt, quod. deus fuerit. Apo 


observata ad Plulostr. Vita Apoll. lil 
l. 8, c. 29. 

(18) Μάξιμος ὁ Αἰγιεύς. Vide obs 
tam Apollcenii l.b. 1, c. 5, 1.. 5. 

(19) Δάμις. Vide ibid. not. 4. 

(20) Πράξεις μὴ βοιιϊόμενοι. Negl 
rii omissam particulam μή ado : Horns 
pf in editis prius omissum fuerat. 

(31) Ka0' ἡμῶν. Non χατὰ Χριστιαν 
Χριστιανούς inscriptus fut, ut ex L 
observes licet. Eusebius igitur de re 
de verhis et titulo : sane enim opposit: 
ille erat λόγος. 

(232) Δάμις μὲν οὗν. Qus toto hoc 
Eusebius. excerpsit ex ipso l'hilostrat 

(23) Kal ἄ.1.:λων. Mpistolas inpr 
Apollonii, variaque ionimenta in c 
templis reperta, ad quz 1l. c. Philostrati 


801 


L'BER CONTRA HIEROCLEM. 


£03 


λιστα ἐντελῇ τὴν ἀπὸ γενέσεως xal μέχρι τελευτῆς A lis, usque ad exitum vits viri historia:n cun- 


ἱστορίαν τοῦ χατὰ τὸν ἄνδρα βίου πεποίηται. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A'. 

Εἰ δὴ οὖν ἐξὸν τὴ" ἐπιχατηγορουμένην ἡμῶν εὖ- 
χέρειάν τε χαὶ χουφότητα, χαὶ τὴν τοῦ Φιιλα.λήθους 
ἀχριδὴ καὶ βεδαίαν ἐφ᾽ ἑχάττῳ παραθεῖναι χρίσιν, 
φέοε διαπυθώμεθα, οὐχ ὅστις θειότερο: γεγόνοι " οὐδ᾽ 
ὁποῖος: θαυμασιώτερά τε καὶ πλείω διεπράξατο rapá- 
δοξχα οὐδ᾽ ὡς μόνος παρὰ τοῖς ἀνέχαθεν, πρὸ μυρίων 
ὅδων γενομένων, Ἔδρχίων σοφοῖς ὁ Σωτὴο ἡμῶν xal 
Κύριος Ἰησοῦς Χριττὸς ἥξειν ἐς ἀνθρώπους χατὰ 
θείαν ἐπίπνοιαν προπεφέτευτο" οὐδ᾽ ὡς πλείους ἐπ 
τὸν τῆς θείας διδασχαλίας αὐτοῦ λόγον προὐτρέψατο" 
οὐδ᾽ ὡς γνησίους xaX ὄντως ἀληθεῖς ἐκτήσατο φοιτη- 


Lexuit. 
CAPUT IV. 


Quod si igitur liceat. nostram, quam íincusavit 
simplicitatem levitatemque, et Philalethis accura- 
tum solidumque de unaquavis re judicium invicein 
contendere; age ,jinquiramus , non quidem υἱοῦ 
divin: magis sil indolis; neque uter stupenda ma» 
gis, Aut plura patraverit miracula. N»que (de eo 
disquiremus) quod solum ab antiquis, ante innu- 
meros annos florentium Hebrz»orum sapientibus 
Salvatorem nostrum et Dominum Jesum Christum 
venturum in mundum, divina inspiratione sit 
przdictum. Neque quod quam plurimos ille ad di- 


τὰς, μονονουχὶ xaX ὑπεραποθνήσχειν ἑτοίμως τῶν λό- g vine sus disciplina doctrinam adduxerit : nec 


γων αὑτοῦ παρεσχευασμένους " οὐδ᾽ ὡς μόνος σώφρο- 
νος βίου διδασχαλεῖον, χαὶ ἐς τὸν μετέπειτα χρόνον, 
ξυνεστίσατο᾽ οὐδ᾽ ὡς τῇ ἰδίᾳ θεότητί τε xal ἀρετῇ 
πᾶταν ἔσωσε τὴν οἰχουμένην, χαὶ εἰσέτι χαὶ νῦν μυ- 
pla πλήθη πανταχόθεν ἐπὶ τὴν θείαν ἑαυτοῦ διδασχα- 
λίαν ἐπαγόμενος οὐδ᾽ ὡς τῶν πώποτε μόνος πρὸς 
ἁπάντων, σχεδὺν εἰπεῖν, ἀνθρώπων, ἀρχόντων τε xaX 
ἀρχομένων, πλείστοις ἔθεσιν ἤδη πολεμούμενος, 
χρείττων, xal πολὺ δυνατώτερος τῶν πιχρῶς ἐλαυ- 
νόντων ἀπίστων (24) ἀποδέδειχται, θεἔχ xaX ἀῤῥήτῳ 
δυνάμ:ξ': τοὺς μὲν χατὰ χαιρὸν ἐπανισταμένους αὐτοῦ 
τῇ θεία διδχσχαλίχ μετιὼν δαδίως, τὸν Cb παγέντα 
πρὸς αὐτοῦ (35) xal παραδοθέντα θεῖον λόγον ig 
ἄπειρον αἰῶνα χαθ᾽ ὅλης χρατύνων οἰχουμένης " οὐδ᾽ 


quod ingenuos verosque nactus discipulos fuerit, 
pene lubenter pro illius doctrina mortem subire 
paratos : neque quod frugalis vite scholam solus, 
posteris quoque temporibus duraturam, patefece- 
rit : neque quod propria sibi virlute divina salu- 
tem universo paraverit mundo, etiamnum undequa- 
que innumeram multitudinem ad divinam suam 
doctrinam adducens : neque quod unus ex onmi- 
bus, qui unquam vixcre, ἃ cunctis fere mortalibus, 
imperantibus et subditis, variis modis oppugnatus 
vicerit tamen, multoque superior iis, qui acerbis- 
$ime eum insectabantur, infidelibus exstiterit, di- 
vina et ineffabili virtute sibi dum viveret adversatos 
institutione divina facile in partes trahens, firma- 


ὡς Elzézt xal vuv τῆς ἐνθέου δυνάμεως τὴν ἀρετὴν € làm vero ἃ setraditamque divinam doctrinam δὰ 


ἐπιδείχνυται, μοχθηρούς τινας, xal φαύλους δαίμο- 
νας, ψυχαῖς ἀνθρώπων χαὶ σώμασιν ἐφεδρεύοντας, 
ἀπελαύνων (26) διὰ μόνης τῆς ἀῤῥήτου προσηγορίας 
αὑτοῦ (27), ὡς αὐτῇ πείρᾳ. κατειλήφαμεν" ταῦτα 
γὰρ περὶ τοῦ ᾿Απολλωνίου ζητεῖν, μὴ xal τὸ ἐρωτᾷν 
ἀνόττον᾽ μόνην δὲ ἐπισχεψώμεθα τὴν τοῦ Φιλοστρά- 
τοῦ γραφὴν, δι᾽ ἧς εὐθυνοῦμεν, ὡς οὐχ ὅτι γε ἐν φι- 
λοτόφο!ς, ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἐν ἐπιειχέσι, χαὶ μετρίοις ἀνδρά- 
σιν ἄξιον ἐγχοίνειν, οὐχ ὅπως τῷ Σωττοι ἡμῶν Χρι- 
στῷ παρατιθέναι τὸν ᾿Απολλώνιον, ὅσον ἐπὶ τῇ γραφῇ 
τοῦ παρὰ τῷ Φιιλαλήθει παιδεύσεως μὲν ἐπὶ πλεῖ- 
στὸν ἤχοντος (28), τὸ δ᾽ ἀληθὲς μὴ τεμῶντος ξυγγρα- 
φέω:. Τοιοῦτος γὰρ ἣν μετὰ τῶν ἄλλων (29) xai ὁ 


(24) "Axictor. Sic rectius ms. quam ἁπάντων, 
ut antea legebatur, lloLsTEN. 

(25) Πρὸς αὑτοῦ. Ma scribendum pro πρὸς aó- 
tÓóv, quod ante editum. Sic ipse Eusebius cum se- 
eundo casu eo seusu praepositionem πρός jungit 
paulo post : ἡ πρὸς αὐτῶν ἐπιχαλου μένη εὐχέρεια. 

(26) ᾿Απειαύνωγν. Nempe Eusebii adhuc :tate dia- 
bolicas przestigias iinpedire atque eludere efficaciter 
valebant Christiani : quie eorum in dazemorias potestas 
Valeriani persecutioni occasionem dedit , instigante 
eum Mago /E£gyp:io Maeriano. Ut enim H. E. vii, 
40, ait Eusebius : Καὶ γὰρ εἰσὶ xal ἧσαν ἱχανοὶ “παρ- 
ὄντες χαὶ ὁρίμενη!, χαὶ μόνον ἐμπνέοντες χαὶ 
φθεγγόμενοι, διασχεδάσαι τὰς τῶν ἀλιττιρίων δαιμό- 
γων ἐπιδουλὰς, τελετὰ: δὲ ἀνάγνους, xol μαγγανείας 
ἐξαγίσ ους, καὶ ἱερουμγίας ἀχαλλιερήτους ἐπιτελεῖν. 

(1) Προσηγορίας αὐτοῦ. Sacrum nimirum Jesu 
notuen efferentes diabolicas dissipabant machina- 
tioncs Christiani : quo pertinent Eusebii queque in 


svum (nem non habiturum per universum terra- 
rum orbem conservans : neque quod adhuc dum 
divine potentia 5118 virtutem demonstret, miseros 
quosdam et infaustos damonas, corporibus homi- 
num animisque insidiantes, solo sacratissimo nomi- 
ne suo appellato expellens, prout ipsa edocti expe- 
rientia sumus. Similia enim quzrere in Apollonio, 
imo (de iis) vel iuterrogare fortassis summz foret 
stoliditatis. Solam igitur Philostrati pensitemus hi- 
storiam, ex qua evincemus, non inter bonos qui- 
dem, imo nec mediocris indolis viros eum censeri 
jure posse (ne dum ut Salvatori nostro Christo 
Apollenium conferre deceal) : prout quidem «x 


D loco alleg. verba, ἐμπνέοντες xal φθεγγόμενοι. Hinc 


Cyprian. ep. 76, Per exorcistas vocc humana et po- 
testate divina flagellari diabolum, ait. Nempe ut de 
idolorum vaiitate ait. idem : Adjuratum per. Deum 
terum, Adde Act. apostol. xix, 15. 

(28) Τοῦ x. v. Φιλαλήθει παιδεύσ. μὲν ἐπὶ 
zJ. ἤκ. Respicit verba Hieroclis supra cap. 2 allata, 
quibus eruditionis laudem Philostrato. tribuit, qui 
est, quem ξυγγραφέα hic vocat Eusebius. Ex cujus 
utcunque eruditi, minus veracis tamen Scriplis, 56 
hoc saltem cvicturum esse ait, Apollonium, si talie 
fuerit qualem ipse:delineat, neque philosophum ne- 
que bonum virum fuisse, nedum ut cum Christo 
mereatur componi. Parum exacte hzc Accio:us red- 
diderat, ut aliz pleraque. . 

(29) Μετὰ τῶν ἄλλων. Juzia cum ceteris ; qui de 
vita nempe Apollonii commentati fuerant, ad quos 
supra c. ὃ provocabat Hierocles : erant. autem illl 
Maximus AEgiensis, Damisque Ninius. 


805 EUSEBII CAESARITENSIS OPP. PARS 1]. — APOLOGETICA. 


scriptione colligere est auctoris, qui, Phileleiha ju- A ᾿Αθηναῖος Φιλόστρατος " ἐξ οὗ ῥᾳδίως 
dice, plurimum quidem in eruditione profecit, sed μεν (29^) xa τῶν λοιπῶν, τῶν xat' ab 
parum certe veritatis est. studiosus. Nempe talis μὲν ἐπὶ πλεῖττον ἡχόντων, αὐτὸ δὲ τ εἰ 
omnino erat juxta cum cseteris Philostratus Athe- ἀπηχριδιυμένων τῆς χατὰ τὸν ᾿Απολλ 
nicnsis : ex quo facile etiam | judicium feramus li-— Τούτων γὰρ ἡμῖν διευχρινηθέντων, ὁμο 
cel de cateris, qui juxta  Philaletham plurimum «:ήθους, τὰ ἀνωτάτω τε xa ὅλων ὃ 
qui:em in eruditiune profecerunt, exquisitum ta- ληφότος (30). ἣ (3U*) xaz& Χριστιανῶν 
men studium in historia Apollonii ponere minime αὐτὸς ἑχυτῷ δοχεῖ, ἀχριδὴς ἐφ᾽ ἐχάστῳ 
laborarunt. [518 nempe si. probe examinaverimus, κχαταστῆσεται ἡμῶν τε αὖ, οἱ puopo 
simul οἱ Philalethe, suprema judicia pertotam λημένοι νενομίσμεθα παρ᾽ αὑτιῖ;, ἡ τ 
provinciam administrantis, contra Christianos ju- χαλουμένη εὐχέρειά τε xal χουφότης 
dicium an verum sit, οἱ, ut ipsi videtur, undequaque accuratum, palescel : nostruu: 
stolidi, x rustici inflcetique istis bominibus videmur, tantopere ab eis reprehensa s 
animi evite 512 CAPUT Y. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ E. 
Atque alius quidem adversis signis concursurus, B σΑλλος piv οὖν, ὁμόσε χωρῶν (58), c 
conviviis statim dilaturus erat, tanquam hostem εἰ λὲν ἂν βλασφημῶν, ὡς ἐχθρὸν αὐτῷ 
inimicum sibi, eum, adversus quem instituenda τὸν xa0' οὗ τὸν λόγον ἐποιεῖτο" ἐγὼ 
oratio erat. Ejo vero, amice, bumanz sapientie σοφόν τινα τὰ ἀνθρώπινα tbv Tua 
egregie callentem fuisse Tyanensem et olim. exi- ἡγούμην, xal ἔτι γε αὐτῆς ἔχεσθαι 
stimavi, ek adliuc queque eamdem non invitus re- εἶναι βουλοίμην, xaí σοι μὲν αὐτὸς 
linere sententiam velim, imo et tibi esm de eo opi- περὶ αὐτοῦ δόξαν ἐχθείην ἂν ἐρωτῶ; 
nionem, si interrages, exponere non dubitem. Cum μὲν ὅτῳ τις βούλοιτο χαταλέγειν τὸν ἄν 
quov.s philosophorum ut componat virum, modo δὲν διενοχλοῦντα ταῖς περὶ αὐτοῦ μυθο; 
fabulis de eo nihil turbarum det, patior: sin limij- εἰ δ᾽ ὑπερπηδᾶν τοὺς ὄρους, καὶ qu 
tes vero transilire, eb qua. philoyophie vires exce- τέρα φρονεῖν, εἴτε τις Δάμις ᾿Ασσὺρ 
dant statuere ausit, sive Assyrius quidam Danis, στρατος, εἴτε τις ξυγγραφεὺς. | Xoyo 
sive Phiiostratus, sive alius quicunque auctor vel — vctso, λόγῳ μὲν ἔἐχτρεπόμενος vor selav, 
historicus, verbis quidem iragim ab eo depellens ἢ ῥήμασιν ἐπιφορτίζων τὸν ἄνδρα, πρς 
crimen, re tamen magis quam verbis hominem gra- & τὴν Πυθαγόρειον ἐπιμορφαζόμενος à 
vatus, ceu larvam aliquam Pythagoricum ei vitm ταὶ μὲν ἡ μῖν οὐ φιλόσοφος (31), ὄνος ὁ 
institutum aptans; tum quidem non philosophus τὸς ἐπιχρυπτόμενος δέῤῥει (55). σογισι 
nobis procedel, sed asinus leonis tectus exuviis, ct ἀγείρων χατὰ τὰς πόλεις, αὐτό τε τοὶ 
sophista circulatorem per civitates agens ; imo om- χνῶς ἀντὶ φιλοσόφου φωραθήσεται. 
nino magus manifeste pro philosopho deprehende- 
tur. 


(39*) Karapd . Forte χαταμάθοιμεν. Εριτ. celocózov φωραθήσεται. 

(50) Τὰ árwr. δὲ xaJ' 0A. διχαστήρια διειληφ. (3) "Qroc δὲ t. t. Aéortoc xix 
Nempe Nicomediensis in LFithyuia judex Hierocles, — Ad fabulam de asino Cumano, leoninz 
(quem « Φιλαλήθους » nomine semper, petito ex in-  respici certum est, quam scite narra 
scriptione libri nomine, Noster vocat) prim:.m exstis.— Piscatore, pag. wm. 409, qui ad eainde 
tit, ut ex Lactantio notum : inde prefectus Alevan-.— dit in lseudulogista : Οὐ δὲ δεῖ ivo; à1 
drim factus, ut ex Epiphanio colligitur hier. Lxvit,.— λεοντῆν, ὡς φανερὸς γένοιο χανθήλιος 
Caterum hane ejus. dignitatem iisdem plane verbis — proverbio inde ducto Socrates quoqu 
rursum infra designat Eusebius c. 2U init. lbi ta-— neiu in Cratylo. Vide plura ap. Erasi 
men legitur τὰ ἀνωτάτω καὶ χαθόλου, unde et hic — Indmitis me leonis exuvium, p. w. 98 
iia malim quam xax xa ὅλων. lntelligo autem per p "o" assentior, exisLimanti, Lucianum i 
διχαστήσια x30* ὅλου, quorum auctoritatem tota ali- ^" demutasse non nihil de proverbio, cuu 
qua proviacia revereatur, qualia apud nos quoque χρόνον ἐλελήθει ὑπὸ τῇ λεοντῇ, γελοῖόν tt 


provincialia judicia. ριστέλλων, quod ita interpretatur Era: 
(30) Ἢ. Legeudum videtur esse ἡ, quod referatur — temporis nox animadvertit, eum sub le 
ad xoíct;; e! paulo ante γε pro tt. Epi. diculam simiam teciam habere. At plan 


(31) Kovzétnc. Nempe eam exprobrabat llicrocles — simia cum leonis exuviis, ineptumqu 
Christianis, supra c. 2 allegatis verbis, ubi bac ipsa — mali. quale simia, bene amplas ap 
voce in eo negotio utitur. Nempe a.| duo simul Lucianus eo loct 

(32) 'Ouócs χωρῶν. Phrasis non. intellecta Ac- — verbia, alterum est ὄνος ὑπὸ λεοντῇ, 
ciolo, Ὁμόσε χωρεῖν dicuntur adversz acies, colla- χοὸς ἥρωος προσωπεῖον περιθέμενος. Vet 
tis signis concurrentes, quot exemplis affatim in — (anto tempore sub leonina pelle delituit, 


vuigans qiioque lex:cis probatur.— ridiculam vestitu texit. luculenter ren 
( ) Kai cot αὐτός. Sic malim legere quam — in paulo ante allegatis piscatoribus, 
καὶ σοὶ τὴν αὐτό;, quod editum antea est. conjungil utrumque, sed paulo clarius 


(34)0» prAócopoc. wa rescripsi pro : ὁ φιλόσοφος, τὴν αἰσχύνην τῆς ὑποχρίσεως, el πίθηχ 
quod antea editum. Émendationem luculenter fir-— μησαν ἧριυων προξωπεῖα περιθέσθαι, 1 
wat mox sequens adversativa, οὐ φιλόσοφος, ὄνος NN μιμήσασθαι, ὃς λεοντῆν περιδαλ, 
δὲ, εἰρ., item cztera que subjungit, σοφιστής t λέων αὐτὸς εἶναι. 
ἀληθῶς ἀγείρων, αὐτό τε τοῦτο, γόης ἀτεχνῶς ἀνεὶ 


ges 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ G*. 


Tio; δὲ «0215 gr ut, xal πόθεν ὁρμώμενος, ἐρωτᾷς, 
pávOavs. "Upot φύσεως, ἀρχὰς, xal μέσα, xal τέλη 
τῆς τῶν ὅλων οὐσίας περιειληφότες, μέτρα xal 
θεσμοὺς ὅπασι, δι᾽ ὧν τόδε τὸ πᾶν μηχάνημά τε xal 
ἀρχιτεχτόνημα τοῦ παντὸς χόσμου τελεσιουργεῖται. 
Διατεθεῖναί τε νόμοις ἀλύτοις, xat δεσμοῖς ἀῤῥήχτοις 
«ἧς πὰ πάντα οἰχονομούσης Προνοίας, τὸ πάνσοφον 
βούλημα διαφυλάττοντες. OUxouv χινήσειέ τ', xal 

ταθΞξίη τῆς τάξεως, τῶν ἅπαξ διατεθειμένων. Κε- 
χράτηται δ᾽ οὖν θεσμῷ φύσεως τὸν θεῖον ὑπερανα- 
6alvsiv νόμον πᾶς, ὅτῳ τις θρασύτερος τοῦ ἐπέχεινα 
βαίνειν ἕνεστι πόθος. Οὔτ᾽ οὖν παρὰ φύσιν ὁ 
ἔνυξηος, ἐπὶ τὴν χέρσον μεταδὰς, βιῶναι δυνέσεται 
ἰχθύς" οὐ τὸ ἐν χέρσῳ τραφὲν τοῖς ὕδατι γαταδύσεται, 
«ἣν εἰχεῖσε διγνεχῆ μονὴν ἁσπαζόμενον " οὗ, μέγα 
πιδὲσαϊ, μετέωρός τις τῶν ἐπὶ γῆς ἀρθήσεται πρὸς 
ἀέρα. ξυμπεριπολεῖν ἀετοῖς ἐπιθυμῶν χαὶ μὴν xstvot 
γε, χἂν ἐπὶ γῆς ἔλθοιεν, βρίσαντες ἐπὶ τὸ χάτω τὴν 
δύναμιν, xal τοῦ πτεροῦ χαλάσαντες, χαὶ ἀνέντες τὴν 
φύσιν" ἐπεὶ χαὶ τοῦτο θείοις ὥρισται νόμοις, τοῦ 
ὕψους τὸ μετέωρον ὑποχαταξαίνειν δύνασθαι " οὐ μὴν 
χαὶ ἔμπαλιν τὸ ταπεινὸν χαὶ γεῶδες ἐπὶ τὸ μετέωρον 
αἴρεαθαι. Ταύτῃ δὴ xai τὸ θνητὸν ἀνθρώπων γένος, 
ψυχῆ; μετέχον xai σώματος, ὅροις περιγέγραπται 
θείοις. Οὔτ᾽ οὖν τῷ σώματι δι᾿ ἀέρος ἔλθοι ποτὲ, 
τῶν ἐπὶ γῆς καταφρονήσας διατριδῶν, μὴ οὐχὶ τοὺ- 
πίπττιμον αὐτίχα τῆς ἀνοίας παρατχών" οὐ τὴν ψυχὴν 
ἀρύθξις φρονήματι χαθίξεται τῶν ἀνεφίχτων, ἣ 
μελαγχολίας νοσήματι ἂν περιπέσοι. Σωφρονοῖ δ᾽ ἂν 
ἀρτίοις μὲν τὸ σῶμα ποσὶν ἐπὶ γῆς φερόμενος, τὴν 
ὃξὲ ψυχὴν παιδείᾳ xa φιλοσοφίᾳ σχηρίπτων (36). 
Εὔξχιτο δὲ xai τινα ξυνεργὸν ἄνωθέν ποθεν Ex τῶν 
xat' οὐρανὸν διατριθῶν ἐλθεῖν, xal τῇς ἐχεῖσε διδά- 
σχϑλον αὑτῷ φανῆναι σωτηρίας. Ἐῤῥωμένῳ γάρτοι 
ταραδείγματι (57), νοσοῦντι μὲν τὸν ἰατρὸν ἐπιφοι- 
τὰν θέμις, χαὶ τὸν διδάσχαλον εἰσαγομένῳ τοῖς μα- 
θήμασι ξυμφέρεσθαι, χαὶ τὸν ἄνω που, χαὶ ἐν ὕψει, 
ξυγχατιέναι τοῖς ταπεινοῖς " οὐ μὴν xal ἀνάπαλιν. 
Ὅθε" δὴ θείαν μὲν φύσιν, εὐεργέτιν οὖσαν, xal σώ- 
τειραν, χαὶ προνοητιχὴν τῶν ὄντων, ἀνθρώποις ποτὲ 
ἐς ὁμιλίαν ἐλθεῖν, οὐδεὶς ἂν ἀπείργοι λόγος, ὅρῳ 
θείας προνοίας (58) καὶ τούτου ξυγχεχωρημένον. 
« ᾿Αγαθὸς γὰρ fv» χατὰ τὸν Πλάτωνα " ε ἀγαθῷ 


LIBER CONTRA IilEROCLEM. 


806 
CAPUT VI. 


Hoc vero quomodo effürmare possim, quibusve 
rationibus motus, interrogas : accipe igitur. Limi- 
tes [dantur] naturz, qui initia, mediumque, et fi- 
nes universitatis rerum eontineant, mensuram et. 
leges rerum omnium, quibus tota bxc machina, 
mundique totius zditlcium absolvitur. lili [liwites] 
vero lege immutabili scitisque inviolabilibus Provi- 
dentis, omnibus rebus prospicientis, sunt positi, 
consilii summe sapientis custodes. Non igitur quid- 
quam eorum loco se moveat, ordinemve commutet 
licet, qux» semel sunt constituta. Atque adeo natu- 
r2 lege retinetur quo minus divinum ordinem transi- 
liat, quemcunque audentior subierit, ultra [naturae 
leges] eundi, impetus. Non igitur preter naturam, 


B jn aquis vivere natus piscis, ubi in terras trans!atus 


fuerit, vivere poterit : non terris innutritum aui- 
mal aquas subibit, constans ibi dumicilium sibi ut 
deligat. Non quisquam eorum qui terrze aflixi sunt, 
magno licet saltu in sublime se tollat, ad aerem 
usque elevabitur, ut cum aquilis per eum feratur, 
utut. velit cum maxime. Et tamcn illis in terram 
quoque se demittere datum, dcorsum inclinantibus 
virium impetum, et laxantibus alas, su:que in- 
dous vim. rewmittentibus : quoniam et hoc divinis 
sancitum legibus est, ut ex sublimi id, quod in aere 
suspenditur, pussit descendere : non autem versa 
vice in altum tolli, quod humi repit terrzque aí- 
fixum degit. Eadem ratione mortale hominum ge- 
nus, animae particeps corporisque, limitibus cir- 
cuuscriptum est divinitus. Nec corpore itaque p.r 
aerem vehi datum est ipsi, mora in terra facien- 
d: pertaso, nisi ρα: statim stoliditatis prabere 
exemplum velit ; neque animo sublatus cogitatione 
assequi poterit qua supra eum sunt posila, quin 
potius in. morbum incidet atrabiliorem. Prudenter 
igitur fecerit sanis pelibus corpus in terra susli- 
nens, animum vero doctrina ac philosophia sufful - 
ciens. Optare tauien. etiam licebit, ut desuper ex 
coelestibus sedibus adjutor subveniat, indeque de- 
rivandz? salutis doctor sibi exsistat. Validissime 
enim argumento, ad zgrotum accedere medicum 
fas.est, οἱ magistrum discip:lo condescendere, et 
loco superiore atque in sublimi positum ad inferio- 


δὲ οὐδεὶς περὶ οὐδενὸς ἐγγίνεται φθόνος (59). » O0xouv D res sese demittere : non versa vice. Quamobrem 


(36) Σχηρίπτων. Σχηρίπτεσθαι, ἐπερείδεσθαι ῥά- 
ὄδῳ ἣ ἄλλῳ τινί, etc. llesych. Similia legas apud 
Suidam. 

(91) "Effup. γάρτοι παραδείγμ. Sensum esso 
puto : exemplum medici οἱ aegroti, praceploris et 
in disciplinam adimnissi, satis validum esse ut per- 
suadeat nobis, conveniens esse, ul revelatione nobis 
sapientia caelestis subveniat. Οὐ μὴν xal ἀνάπαλιν, 
NOR tersa auiem viee, ut. nos propriis viribus subli- 
mia petamus, altuuque sapiamus. Si ad zgrotum 
enim medicus veniat, ad noa quoque segrotos medi- 
cuim venire debere, non nos ad ipsum : si conve- 
miens sit ul magistrum εἰσαγόμενος, ipsius μαθή- 
pact siL obaudiens * non vero ipsum se doctorein 
esse siolida opinione pr:rsuniat ; conveniens etiam 
esse, ub nos diving sapientie przceptis obaudia- 
E83, non ipsos vert scientize Causam nos esse no- 


bis posse arbitremur. Atque adco sapientiam et 
λόγον ziernum, qua sit super omnis, ad nos de- 
sceudere, non vero ad eam nos subvolare oportere: 
qui Pelagio opposita, obscuriora erant in. Accioli 
versione, diligentius pro:inde paulo a nobis iilu- 
stranda. 

(58) Οὐδ. ἂν ἀπείργ. JAóyoc ὅρῳ θ. προνυίας. 
Neinpe supra dixerat, uon. posse πιθίατὶ ὅρῳ θείας 
προνοίας διατεθειμένα, prudentissimeque facere, 
qui, viribus naturz recte. utentes, ultra 15n 88- 
pian:. Cetera. rationi conveniens esse, a-"julorem 
ad veram sapientiam dieintm exspectare. Et ne di- 
vin naturz cun humana conversationem | itidem 
6pov προνοίας excedere quis dicat, cum potius ξυγ 
χωρῆσαι τα ἣν adero Insa Platoni 

99) 'Aradóc Y... . Ipsa Platonis ver 
ba sunt desumpta ex cjus Tímco y, 29. t. MI. 


901 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS ll. — APOLOGETICA. 


divinam quidem naluram, ut quz beneflca sit et A σωμάτων μόνον, ἀγαθὸς ὧν, ὁ τό 


salutaris, rebusque prospiciat, cum hominibus ali- 
quando conversatam esse, nulla prohibuerit ratio, 
limitibus divinz providentize subnixa, ut qui et ipsi 
minime istud probibeant. 515 « Bonus enim erat » 
[Deus]. ut inquit Plato: « bonum vero nulla rei 
cujusquam subit invidia. » Non corporum tantum 
igitur, banus qui sit, liujus universi gubernator 
geret curam, verum multo magis ctiain animorum, 
quibus immortalitatis ac dominii conceseum est 
munus. Animis igitur, tanquam Lotíus familiz, do- 
norumque, quorum largitione nature benefaciat, 
Dominus, eo quod illis recipiendis apti uali sint, 
radios quasi lucis suz liberaliter impertielur, ap- 
paritorum suorum quandoque maxime sibi conjun- 
ctos, in salutem atque adjumentum eorum, qui in 
terrenis hisce principatum tenent, ableg uns. Quo- 
«um aliquo si cui bona sua fortuna potiri detur, 
ille menle purgatus, et mortalis naturz dissipata 
caligine, vere divinus censebitur, magnum ali- 
jvem deum animo circumferens. Tantus autem 
Jui sit quam non vim exserat! omne humanum ge- 
u$, ipsumque mundum mvelto etiam, quam sol iste, 


magis collustraverit : 


γῶν ἐπιμελήσεται, πολὺ πλέον δὲ 
νατόν τε xal αὐτοχρατοριχὸν (40) 
Ταύταις δῆτα (41), οἷα τῆς οἶχο 
ριος ὧν xal χαρίτων, ὧν &v, 

εὑεργετοῖ τὴν φύσιν, οὔσαις ἄντι 
ὥσπερ τοῦ παρ᾽ ἑαυτοῦ φωτὸς δι 
τῶν ἀμφ᾽ αὐτὸν ἔσθ᾽ ὅτε τοὺς μι 
τὴν τῶν ἐπὶ τὰ τῇδε (43) σωτηρί 
ἐχπέμπων. Ὧν εἴ τῳ εὐτυχῆ σαι γι 
οὗτος ἀποχαθαρθεὶς, χαὶ τὴν τῆς ( 
δάσας ἀχλὺν, θεῖος ἀληθῶς ἀναῚὴ 
τινὰ Θεὸν ἀγαλματοφορῶν τῇ v» 
οἷα τηλιχοῦτος (43)! τὸ πάντω' 
xai μᾶλλον ἡλίον τὴν οἰχουμένην 
γον τῆς ἀϊδίον θεότητος xai ἐς 5 
σθαι χαταλείπων χρόνον, οὐ μεῖον 
δημιουργη μάτων (A4) τὸ «T. ἐνθέ 
σεως παρεσχημένος, Καὶ ταύτῃ μὲν 
ὑπὲρ ἀνθρώπων (A4) χοινωνήσαι ὁ 
τοὺς ὄρους ὑπερθαίνειν, οὐδ᾽ ἅπτερ 
τὰ τῶν πτηνῶν ἐπιτηδεύειν, οὐδ᾽ 
τῶν δαιμόνων πολυπραγμονεῖν. 


slernae divinitatis opus postieris etiam spectandum relinq 


&eque inferius opificiis ex bruta materia factis nature divinz argumentum supped 
tenus quidem natura humana particeps fieri possit naturze humana excellentioris. 
timites nefas &ransilire, neque corpus alis destitutum habentes, eo qua alis sint 
aeque eum, qui bomo sit, superioribus competentia naturis temere affectare licet. 


CAPUT VII. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Z 


*(ualem igtur nobis, ista cum ita sc habeant, C τι δῆτα ἡμῖν ἐπὶ τούτοις τὸν 


Apollonium sistis, scriptor egregie ? Si ut divinum 
philosophoque majorem, et, ut verbo absolvam, ex- 
cellentiore, quai humana srt, natara. preditum, 
fac ut per totam mihi serves historiam boc quod 
ponis. atque arguinentimn divinitatis etiamnum de- 
monstra. Quidni enim absurdissimum fuerit, fabro- 
rum architectorumque, etiam post mortem artifi- 
cum, longissimo tempore perdurare opus, immor- 
ὁ ad lib. n. 


(40) Abtoxpatopirxóv. Acciolus verterat libere 
voluMotis arbitrium. Nec inepte fortassis τὸ αὐτο- 
χρατοριχὸν ad vim animi, qua seipsum xpatel vel 
κινεῖ. 

(41) Ταύταις δῆτα. Wecce periodus, impeditior, 
expeditissima fit, si naturalem οἱ ordinem restitua- 


ἀγεις, ὦ ξυγγραφεῦ ; El μὲν δὴ 0i 
χρείττονα, τὴν τε φύσιν, ἁπλῶς E 
πον, τήρει pot δι᾽ ὅλης τῆς lo 
σιν (45), xal τοὔργον εἰσέτι νῦν & 
τητος. Ἦ γὰρ οὐχ ἀτοπώτατον τε 
χοδόλμων xal μετὰ τὴν τῶν Óm, 
ἐπιμήχιστον τοὔργον διαρχεῖν, ἀ! 
τῶν συστησαμένων τὴν μνήμην c 


sed nature cuidem angelice, que « 
conjunctus (uerit, propterea θεῖος ἐ 
μένος. Nempe diserte etiam addit 
capitis, alia quam ista ratione c 
bumanam non posse conjungi, 

eecutus notiones, solis augelis n 


mus hoc modo : Ταύταις δῆτα (ψυχαξ:), οὔσαις ἀντι- D θρώπινον cum τῷ θείῳ conciliare 


ληπτιχαῖς, ἀχτῖνας ὥσπερ τοῦ παρ᾽ ἑαυτοῦ φωτὸς 
δωρήσεται ἀφθόνως, οἷα τῆς οἰχονομίας ἁπάσης xal 
τῶν χαρίτων ὧν χύριος, ὧν ἂν, δωρούμενος αὐτὰς, 
εὑεργετοῖ τὴν φύσιν, elc. 

(43) Ἐπὶ τὰ τῇδε. Omittendas voculas ἐπὶ τά 
olim putabam, ut sensus sit : Deo proximos quan- 
doque mitti salutis causa. eorum, qui liic. in terris 
degaut. Ὑστέραις φροντία: tamen mibi liquebat scri- 
bere Eusebiuiu, ita ut editum est, potuisse. Nam οἱ ἐπὶ 
tà τῇδε sunl qui rebus hic obviis, id est in hac 
terra nostra viventibus prasunt, et dominium in 
eos exercent, id est humani animi, quibus et paulo 
antea τὸ αὐτοχρατοριχὸν tribuebat. Czeternm videtur 
mihi in hisce εἰ quie sequuntur Árianz impietatis 
nonnihil delitescere. Fallor enim, an id agit Euse- 
bius, ut. Christum Salvatorem ν f τὴν 
αἰχουμένην χαταλόμψαντα, divinam istam virtutem 
exseruisse innuat, quod τῶν μάλιστα Θεῷ προσεχῶν 
φινὺς ηὐτύχτσε. Ὦ e. quod non ipse. qutdem deus. 


(45) Tn.Auxovvoc. Refero ego ad 
ματοφορεῖσθαι τῇ ψυχῇ dixerat pa 

(41) Οὐ μεῖον των εξ ἀψύχου. 
opera ἀναχτίσεως note creationi: 
minum, omnino et futuris, ut pi 
perdurant temporibus, nulla zeter 
creatione materialium rerum tantu 
tum ipsa natura spiritualis mate 
plana esse confidaw. 

(44^) Τῇ ὑπὲρ ár0poxor Wter 
tur τῆς ὑπὲρ ἄνθρωπον. Forte ie 
ἄνϑνωπον. EpiT. 

(45) Τήρδι μοι δι᾽ 6A. τ. toto 
Nempe in sequentibus multa obe 
Philostrato de Apollonio dicta, q 
humanam naturam supergressum i 
ideoque si deum esse serio stalua 
saltem homine majorer, ὑπόθεσιν 


850 


LIBER CONTRA HIEROCLEM. 


819 


ἄρα φύσιν ἀνθρώποις ἐπιλάμψασαν, σχότιόν που xal A talem fere stabiliens auctorum memoriam : divinam 


μινυνθάδιον ἀποτελεῖν, οὐχὶ δὲ ἐς αἰῶνα τὴν ἀρετὴν 
ἐπιδείχνυσθαι, μὴ ἐς ἕνα τινὰ Δάμιν, T] χαὶ ἄλλους 
βραχεῖς πτωχεύουσαν (46) τῶν ἀνθρώπων, ἀλλ᾽ ἐς 
μυρίων ὅτων ὠφελείας, οὗ τῶν χαθ᾽ ὧν ἐγνωρίζετο 
μόνον, GÀAX xal τῶν μετὰ ταῦτα γενησομένων τὴν 
πάροδον ποιουμένη. Ταύτῃ τοίνυν xat τοὺς πάλαι σο- 
φοὺς ζηλωτάς τε xal διαδόχους ποιήσασθα! (47) τῆς 
ἀρετῆς, ἀθάνατον ὡς ἁληθῶς ἀνθρώποις παρεσχη- 
μένους τὸ χατόρθωμα Εἰ δὲ θνητὴν θ᾽ ὑπογράφεις 
τἀνδοὸς τὴν φύσιν, ὅρα μὴ πλέον f] προσῆχε ταύτῃ 
χαριζόμενος, δίχην ἀποίσεις ra paola. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Π'. 


vero naturam, homines irradiantem, admittere te- 
nebras, parumque durabilem esse: neque in zeter- 
num subsistere virtutem, contentam minime, in 
Damidem aliquem, aliosque brevis avi homines 
pauperem exercuisse liberalitatem, sed in multitu- 
dinis hominum infinite, non ejus tantum quo in- 
claruit ::vi, verum etiam posthac exstiturorum emo- 
lumentum redundantem. Atqui ca ratione antiquj 
sapientes, virtutis suz& imitatores asuccessoresque 
sihi paraverunt, immortale humano generi emolu- 
mentum przebentes. Quod si mortalem vero naturagn - 
ascribas viro, cave ne plus quam ea ferat, illi tri- 
buens, przter rationem egisse accuseris. 


516 CAPUT VIII. 


᾿Αλλὰ μὴν εἰσῆχται αὐτῷ θεῖος ἄνθρωπος, xat θα- Β Atqui omnino ita ab eo virum representatum ba- 


λαττίου δαίμονος σχῆμά τε xal προσωπεῖον ἀπὸ γε- 
γέσεως ἀναλαμδάνων. Κυούσῃ γὰρ, ὡς φησι, τῇ αὖὐ- 
τοῦ μητρὶ (48), φάσμα ἦλθε θαλαττίου δαίμονος (49), 
Πρωτεὺς. ὁ παρὰ τῷ Ὁμήρῳ ἐξαλλάττων (50). Ἡ δὲ, 
οὐδὲν δείσασα, Ἦρετο αὐτὸν τί ἀποχυήποι; Ὁ δὲ, 
Ἐμὲ, εἶπε. Σὺ δὲ τίς; εἰπούσης " Πρωτεὺς, ἔφη, ὁ 
Αἰγύπτιος. Εἶτα ὃὲ λειμλῶνά τινα, xal χύχνους τὴν 
γυναῖχα μαιεύεσθαι γράφει, ὁπόθεν αὐτὸ τοῦτ᾽ 
ἐλέφϑη (51) μὴ εἰπών. Οὐ γὰρ δὴ καὶ τούτου ὑφ- 
ηγητὴν Δάμιν τὸν ᾿Ασσύριον ὑπογράψεται(53). ᾿Αλλὰ 
χαὶ οὐχ ἐς μαχρὸν τῆς αὐτῆς ἱστορίας αὐτῷ Δά- 
μ'δ'. οἷα δὴ θείας ὄντα φύσεως, tbv ᾿Απολλώνιον 
εἰσάγει, αὑτὰ δὴ ταῦτα λέγοντα ^ « Ἐτὼ, ὦ ἑταῖρε, 
πατῶν τῶν φωνῶν ξυνίημι, μαθὼν οὐδεμίαν * » xat, 
« Mi; θαυμάσῃς οἶδα γὰρ xai ἃ σιωπῶσιν οἱ ἄνθρω- 
ποι. ν Καὶ πάλιν ἐν ᾿Ασχληπιοῦ τιμώμενον (55) πρὸς 
τοῦ δαίμονος, xal πρόγνωσίν (54) τινα xal ἀδίδαχτον 
(55) ἔχειν ἐκ παιδὸς, χρείττονά τε ἀτεχνῶς ἀνθρώ- 


? Jib. 1, c. 4. * lib. 1, €. δ. * lib. 1, c. 19. 


(46) Μὴ ἐς ἕνα τινὰ Δάμιν ... πτωχεύουσαν. 
Πτωχεύειν εἴς τινα est mendice οἱ parum liberaliter 
860 adversus aliquem gerere, quem sensum esse 

hrascos, ab Acciolo, ut multa alia, parum intel- 
ect, lingwe analogia satis prodit. Πτωχεῦσαι au- 
ten ait sapientiam Apollonii divinam, si tanta qui- 
dem (uerit, nunc autem nulla ejus amplius vis su- 
persit: quod exigua res οἱ indigna divina virtute 
videatur, pauculos quosdam unius zetatis homines 
aflicere, imo ne ad áxpf,» quidem eos perducere ; 


Dismin enim in medioxumis philosophis, qui cum eo D 


liberaliter egerit, vix censeat. Ut adeo, nisi Eusebii 
z:Yo virtutem Apollonii ejusque doctrinze efficaciam 
luculenter tueri liceat, ita ejus ἐνεργείᾳ hominum 
animi percellantur, ut Christi percellebantur vir- 
tute , nihil divini ei inesse sit judicandum. fdque eo 
magis valere dicit, quod illi quoque philosophi, qui 
tamen nullam sibi arrogassent divinam virtutem, ad 
posteros tamen et sectatores propagaverint inventa 
$ua, ut adeo eorum ἀρετή minus fuerit πτωχεύ- 
ouca, quam Apollonii virtus, res unius zetatis. 

(47) Ποιήσασθαι. Per enallagen pro ἐποιήσαντο. 

(43) Κυούσῃ γὰρ, ὥς φησι, τῇ αὑτοῦ μητρί. Αὐ- 
τόν ex Philostrato pro αὐτοῦ reposui. HotsrEx. — 

Male vero » nam apud Philostratum quoque αὐτοῦ 
legendum, non αὐτόν. VideVit. Ap., 1, &. Preterea 
apud Philostratum plane alia constructio est, qua 
hoc loco non possit obtinere, nisi articulo τῇ de- 


leto, αἱ nionstrosa plane sit Holsteniana lectio. Re-- 


PaTBOL. Gh. XXII. 


bemus, ut qui divini sit generis, deique marini 
formam et speciem ab ipsis natalibus induerit 5". 
Matri enim ejus, ut ait, ventrem ferenti , marini 
Dei oblata est species, Proteus, inquam, apud Ho- 
merum alias aliasque figuras induens. Ea vero, 
nihil perterrita, quid paritura esset eum interroga- 
vit. Is vero, Me, respondit, ipsum. Quis tu autem? 
interrogante ea : Proteus, ille inquit, JEgyptius 
[sum]. Tum pratum quoddam et cycnos mulieri 
obstetriciam operam prestilisse scribit *, unde hoc 
ipsum depromptum sit nullo facto indicio. Neque 
enim [puto] hujus quoque rei auctorem Assyrium 
Damin allegabit. At et non multo post initia ejus 


C historie, ad ipsum Damidem, quasi divinz parti- 


ceps sit nature, hzcce verba Appollonium pro- 
ferentem inducit* : « Ego, amice, omnes intelligo 
linguas , licet nullam didicerim : » item : « Noli 
mirari, namet quz silentio homines premunt, novi. ) 


tinendum puto quod editi habebant, nihil necesso 
enim in iis mutare quidquam. 

(49) GaJacciov δαίμ. Αἰγυπτίου δαίμονος legehatus 
ap. Philostr. vid. l. c. Ut nostro θαλαττίου δαίμονος, 
ita ἁλίοιο γέροντος nomine venit Homero Odyss. ἃ, 
vers. 965, 991. Adde vers. 384, ubi γέρων ἅλιος et 
Ποσειδάωνος ὑποδμώς dicitur. 

(50) Ὁ πωρὰ τ. Ὁμήρ. ἐξαλλάττων. Odyss. 5, 
vers. 450. 

(51) ᾿Ε.1ήφθη. Male εἴληφθέν in editis, manifesto 
errore, quem sustulit jam HotsrENiUs, 

(33) Οὐ γὰρ Oh... ὑπογράψεται. Malim ὕπο» 
γράφεται. Nam ἰοηανυγ de facto Philostrati, qui 
ista ul ezetlera ex Damide non retulit. Ferri tamen 
ὑπογράψεται posse putem, ut sensus sit : non spe- 
rare Eusebium, Philostratum eam rem a Damide se 
accepisse affirmaturum. Cum ille rerum tantum 
scripserit historiam ab Apollonio gestarum, post- 
quam in comitatum ejus ipse adscitus esset : ut ob- 
servatum Philostrato ipsi, Vita Apollon., 1, 3. 

(55) Τιμώμενον. Repetendum ἀπὸ τοῦ χοινοῦ 
verbum εἰσάγειν quod praecessit. 

ἐν. Ejus rei totam Apollonii 
historiam sparsa argumenta lib. 1, Videri potest 
cap. 2 et 12, sub fin., it. cap. 99. 

(55) ᾿Αδίδακχτον. Wespicit ad paulo ante allegata 
ex cap. 19. Nam alias et c. 20 et sqq. varii Apollo- 
nii preceptores referuntur, quorum ct paulo post 
apud nostrum mentio. 


26 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS. 11. — APOLOGETICA. 


Ex rursum * in. Esculapii templo a Deo honorifice A που φῦναι αὐτὸν ἐξ αὐτῆς γενέσεω 


eum habitum [ait]; et rerum futurarum scientiam, 
sine institutiene a puero babuisse : bumanaque 
manifeste excellentiorem 517 nactum indolem esse, 
statim ab ipsis natalibus, per totam quoque bisto- 
riam scribit. Cumque adeo vinculis se aliquando 
exsolvisset, sequentia subjungit verba *: « Tum 
primum se, Darmis, pepitius, ait, Apollonii indolem 
perspexisse, nempe divina quod esset, et humana 
excellentior. Neque enim sacris peractis, (quomodo 
id enim in custodia potuisset ?) neque precationibus 
usum, neque verbulum emittentem, vincula eum 
ludibrio habuisse. » Sub finem vero historiz ', 
nusquam gentium sepulcrum cjus inveniri scribit, 


ἡμῖν τῆς ἱστορίας ὑπογράφει. Aóca 
τόν ποτε ἀπὸ τῶν δεσμῶν, ἐπιφέρει 
πρῶτον ὁ Δάμις φησὶν ἀχριδῶς ξυνε 
λωνίου φύσεως, ὅτι θεία τε εἴη xaX x 
«κου. Μὴ γὰρ θύσαντά τι (πῶς γὰρ ἐν 
μηδὲ εὐξάμενον, μηδὲ εἰπόντα (56-51 
σαι τοῦ δεσμοῦ. » "Ev τελευτῇ δὲ, 1 
μηδόλως ποι γῆς εὑρίσχεσθαι, yupr, 
γὸν αὐτῷ σώματι μεθ᾽ ὕμνων͵ χαὶ 
Εἰχότως δὴ οὖν, οἷα τὸν τοσοῦτον, «t 
θαγόρας, Ἐμπεδοχλῆῇς τε xaX Πλάτω, 
ἄνδρα προσεληλυθέναι φησίν. » ( 


ἡμῖν ἀναγεγράφθω ὁ ἄνθρωπος. 


ipsoque corpore in colum eum inter choreas abiisse *. Merito eum igitur, quippe 
« magis divine quam Pythagoras, Empedoclesque et Plato, ad philosophiam ait acc 


deorum itaque censum nobis veniat homo. 


CAPUT 1X. 

Absit invidia quoque a linguarum omnium, que 
sponteei venit nulloque prazeunte magistro, cogni- 
tione **. Ad quid igitur in scholam eum deducit !*, 
atque illi qui nullam edoctus est linguam detrahit, 
quasi usu etl exercitio noa vero natura Atticam 
eloquentiam sit assecutus? Nempe ait, « ad zetatem 
ubi pervenisset, litterarum doctrinam eum et me- 
morie vim studiique pertinaciam patefecisse, et 
lingua esse Attica usum. » ltem: « Ánnos natus 
Xiv, Tarsum a parente deductus est ad Euthyde- 
mum, Phanicia oriundum, qui rhetor bonus erat 
illumque instituit : eumque ille amplectebatur ma- 
gistrum. » Porro : « Cum illo philosophis: vacabant 
Platonis et Chrysippi sectatores, et Peripatetici. 
Quinetiam Epicuri dogmata audivit : neque enim 
ista neglexit. Pythagorica vero ineffabili quadama 
mentis vi comprehendit. » Tam varie, qui nullum 
linguae ullius magistrum habuit, divinaque virtute, 
eiiam quz silentio premunt bomines, ante animad- 
vertit 35, usus tamen institutione fuit. 


518 CAPUT X. 

"Philostratus vero, rursus interjectis quibusdam, 
eum extollit, quod ad magnam lingue brutorum 
animantium cognitionem pervenerit ; pergitque di- 
cendo**: « Cognitionem etiam lingue brutorum 


* Jib. 1, c. 9. * lib. v1, c. 28. 
** Jib, 1, c. 7. ». ** lib. t, c. 19. 


(56-57) Μηδὲ εὐξάμενον μηδὲ εἰπόντα τι. Apud p 


Philostr. legitur μηδ᾽ εὐξάμενόν τι μηδὲ εἰπόντα. 

(88) Ἐς διδασχάζλου ἄγει. Subint. φριντιστῆ- 
p:0v vel tale quid, nota et frequentissima Grecis 
ellipsi, apud Philostratum identidem observata, 
Respicit autem ad Eutliydemi scholam, in qua elo- 
guenie Studiis operatus est Apollonius, referente 

hilostrato. 

59) Γράμματάτε. Philostrati editi habebant ἐν 3 
γράμματα omisso τε, quod plane alium sensum fa- 
eit : nempe Apollonium ad zxttatem provectum, qua 
institui litteris juvenes solent memorie vim et cze- 
terarum virtutum, quas ad intellectum referunt, ar- 

menta dedisse. 
(00) Αὐτῷ. Omittiter apud Philostratum hoc 
pronomen, 


' Jib. vir, 5]. 
33 Jib. 1, c. 20. 


KEOAAAION Θ΄. 

Kaló φθόνος ἀπέστω τῆς τῶν φωνῶ 
φνοῦς xal αὐτοδιδάχτου ξυνέσεως. 
διδασχάλου ἄγει (58) αὐτὸν, χαὶ τὸν 
μεμαθηχότα διαδάλλει, ὡς ἂν ἐξ ἀσ; 
λέτης, ἀλλ᾽ οὐκ ix φύσεως ᾿Αττιχὸν 
γλῶτταν; Φησὶ γὰρ, ὡς, « προϊὼν ἐς 
ματά τε (59) xai μνήμης ἰσχὺν ἐδή; 
χράτος" xai ἡ γλῶττα αὐτῷ (60) 'Ac: 
« Γεγονότα δὲ αὐτὸν ἔτη τεσσαρεσ) 
Ταρσοὺς ὁ πατὴρ, παρ᾽ Ἐὐθύδημον τὸ' 
ῥήτωρ τε ἀγαθὸς fjv, xat ἐπαίδευε τὸ 
δασχάλονυ εἴχετο" » εἶτα " « Ξυνεφιλοσι 
τώνειοί τε xal Χρυσίππειοι, χαὶ ol 
του. Διήχονε (61) δὲ καὶ τῶν Ἐπ 


C οὐδὲ γὰρ τούτους ἀπεσπούδαζε. T: 


ρείους (62) ἀῤῥήτῳ τινὶ σοφίᾳ (65) 
Τοσαῦτα ὁ μηδεμίαν μαθὼν φωνὴν, 
« & χαὶ σιωπῶσιν ἄνθρωποι » προλαδὼ 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ T. 
Ὁ δὲ, διαλιπὼν αὖθις, αὐτὸν θαυμό 
ξυνέσεως τῆς τῶν ζῴων ςωνῆς Ὧλθ 
λέγων * «€ Καὶ ἐς ξύνεσιν δὲ (05) τῆς 
νῆς ἦλθε. Ἔμαθε (66) δὲ τοῦτο διὰ «c 


* lib. vin, ὅ0. "ΠΡ. 1, c. 4. ! 


61) Διήκουε. Apud Philostr. est € 

62) Τοὺς δὲ Ilv0. Apud Philo: 
τε Πυθ., pro quo iu codd. mss. 
4 


δέ E. 

és) Zogíiq. Philostrati editi male 

64) Δια.λιπὼν αὖθις, αὐτὸν θαυ 
in editis distinctio nonnihil obscuri 
debat. Nempe minus commode illi : 
αὐτὸν, θαυμάσει. 

(03) Καὶ ἐς ξύγεσιν δέ. Particula 
Philostr. desiderantur. 

(66) "Eua0e. Editi xai ἔμαθε. € 
apud Philostratum quoque omissu 
bam. 

(67) Διὰ τῶν ᾿Αράθδωγ. Philostr., i 
'Apa6luv 


813 


LIBER CONTRA HIEROCLEM. 


814 


πορευόμενος, &g.dttt γιγνωσχόντων τε xal πραττόν- A animantium sibi comparavit. Id vero didicit, dum 


των αὐτό (68). Ἔστι γὰρ τῶν ᾿Αραδίων χύχνων ἤδη 
xai ὀρνίθων (69) μαντευομένων ἀχούειν, ὁπόσα οἱ 
χρησμοί. Ξυμθάλλονται δὲ τῶν ἀλόγων, σιτούμενοι 
τῶν δραλόντων οἱ μὲν χαρδίαν, φασὶν, οἱ δὲ ἧπαρ. » 
Ἑνταῦθα πάντως που δραχόντων χαρδίας δήπου xal 
ἥπατος τὸν Πυθαγόρειον, ἐμψύχων τε τροφῆς ἀπ- 
ἐχόμενον, xal μηδὲ θύειν δαίμοσιν ἐπιτολμῶντα, εἰχὸς 
fv ἀπογεύσασθαι, ὡς ἂν χαὶ τῆς παρὰ τούτοις oU 
νωνήσοι σοφίας. Πρὸς γὰρ τοιῶνδε διδασχομένων πῶς 
ἂν ἄλλως, μὴ οὐχὶ τὰ ὅμοια τοῖς διδασχάλοις ζηλώ- 
σαντ', χατωρθοῦτο τὸ ἐπιτέδευμα ; Ἔχομεν δὴ οὖν 
πρὸς τοῖς χαταλελεγμένοις (70) xai τοὺς ᾿Αράδων 
σοφοὺς διδασξάλους τῆς χατὰ τὴν οἰωνιστιχὴν τἀν- 
δρὺς ἐπιστήμης " ἀφ᾽ ἧς εἰχόξως ὁρμώμενος, ὕστερόν 
ποτε τὸν στρουθὸν, ὅ τι χαὶ βούλοιτο, ξυγχαλῶν τοὺς 
ἑταίρους ἐπὶ τροφὴν, προειπὼν, θαῦμα μέγιστον 
παρέχειν ἔδοξε τοῖς παροῦσι. Ταύτῃ δὴ χαὶ τὴν ἀπ- 
ἐσφαγμέντν ὅσον ὀὔπω λέαιναν ἅμα τοῖς ὀχτὼ σχύ- 
μνὸις xaz& τὴν ᾿Ασσυρίων ὁδὸν θεασάμενος, αὐτίχα, 
τῷ μαθέματι ξυμδαλὼν, τῆς ἐσομένης αὐτῷ παρὰ 
Πέρσαις διατριδῆς τὸν χρόνον ἐμαντεύσατο. 

tulis, in itinere per Assyriam conspicatus, illico, 
sibi apud Persas morz tempus przdixit. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔ’. 

᾿Αχόλουθα ὃὲ τῇ παρὰ τοῖς ᾿Αραθίοις φοιτήσεῤ 
ἐγχειρεῖν αὐτὸν χαὶ παρὰ Πέρσαις ὁ αὐτὸς ξυγγρὰ- 
φΞὺς ἱστορεῖ. Τῷ γάρ τοι Δάμιδι, ὃς μόνος φοιτητὴς 
f» αὐτῷ xai ἑταῖρος, ἀπαγορεύσας (71) παρὰ τοὺς 
μάγους ἱέναι, μόνος αὐτὸς, ὡς ἂν μὴ μετ᾽ ἀγνώμονος 
ἔτιλαδὴ τὰ τῆς μαγείας μανθάνοι, ueanu6plac τε, ὡς 
ἀμφὶ μέσας νύχτας, τὰς μετ᾽ αὑτῶν ἐποιεῖτο ὀχολάς. 
Ἔτι 0: Οὐαρδάνῃ Βαδυλωνίῳ ἐς λόγους ἐλθόντα βα- 
σιλεῖ, ὧδέ πως λέγειν αὐτὸν παρατίθεται * « Σοφία δέ 
μοι Πυθαγόρου, Σαμίου ἀνδρὸς, ὃς θεοὺς θερα- 
πεῦειν (72) ὧδέ με ἐδιδάξατο, ὡς (75) ξυνιέναι σφῶν 
ὁρωμένων τε χαὶ οὐχ ὁρωμένων φοιτᾶν τε ἐς δια- 
λέξεις θεῶν. » Τίς δ᾽ αὐτῷ ταῦτα ξυγχωρήσειεν ; ὅτε 
liu9zyópa μὲν οὐδεμία τις τοιαύτη χαταλέλειπται 
γραφὴ, οὐδ᾽ ἀπόῤῥητά τινὰ ξυγγράμματα (14), ὡς χἂν 
ὑπονοῦσαι αὐτὸν ἐξ ἐχείνων ὁρμᾶσθαι ὁ δέ γε διδά- 
cxalog αὐτῷ τῆς χατὰ Πυθαγόραν φιλοσοφίας οὐδέν 
τι διαφέρειν τῶν Ἐπιχουρείων πρὸς αὐτοῦ μεμαρ- 


!^ lib. 1v, c. Φ. !* lib. i, c. 43. 


!* lib. r, c. 26. 


per istos Arabiz populos iter faceret, qui et scien- 
tia et usu ejus rei maxime pollebant. Est enim hoc 
Arabum, ut cycnos bodienum, aliasque fatidicas 
aves sciscitentur perinde atque oracula. Conjiciunt 
vero brutas voces draconuin pasti, ut alii pütant, 
corde, ut alii, hepate. » Hic hempe omnino dra- 
conum, sive cor, sive hepar Pythagoricum illum, a 
victu abhorrentem animantium, et ne diis quidem 
sanguine rem sacram facere sustinentem, verosi- 
mile est coinedisse, quo scilicet in sapientiz gentis 
istius partes ipse quoque veniret. Apud magistros 
enim ejusmodi, qua alia ratione, nisi eadem qus» 
praeceptores sequendo, in instituto suo proficere 
potuisset? Tenemus igitur inter Apollonii pracepe 
tores, quorum catalogum dedimus, Arabum etiam 
sapientes, artis auguralis, qua ipse praestabat, do- 
ctores : cujus, ut verosimile est, adjumento, postea 
aliquando de passerculo !*, quid sibi velit, dum so- 
cios ad pastum invitaret, vaticinatus, rem marime 
mirandam przstare prasentibus omnibus est visus. 
Similiter, cesam modo leznam, una cum octo ca- 


ex isto conjecturam faciens !* documento, facienda 


519 CAPUT Xi. 

Corisentanea autem discipline apud Árabes, apud 
Persas quoque aggressum eum fuisse, idem auctor 
commemorat. Damidem enim, qui solus ipsi erat 
discipulus sociusque, prohibens ad magos accessu'*, 
sulus ipse, (eam ob causam scilicet, ne illum, quem 
planissime liquebat rerum magicarum penitus essé 
inperitum,condiscipulum haberet,) cirea meridiem; 
uti et circa medias noctes, eorum scholas obivit. 
Prztereaque ad Bardanis Babylonii regis admissuia 
colloquium, his fere verbis usum eum fuisse [Phi- 
lostratus] refert 17 : « Sapientiam autem amplector 
Pythagorz Samii, qui et colere deos me ita docuit; 
ut mente eos complector, sive videndos se przbeant 
$ive minus, pariter, atque in colloquia cum dils 
descendam. » Sed enim quis hoc illi concessetit ? 
Cum Pythagoras ejus generis scriptum reliquerit 
nullum, neque aliquod scriptum ejus eistet arca- 
num magis, uti vel suspicari liceat talibus eum sub- 


117 lib. 1, 22. 


(68) Γιγγωσκχ. ce xal zparr. αὐτό. Philostr., D hane lectionem sequeiitià : ὡς àv μὴ pev ἀγνώ- 


χιγνωπχόντων τε αὐτὸ xai πραττόντων, quod elegans 
mogis mihi videlur. 

(09) Κύκνων ἤδη xal ópri0. Plilostr., ἤδη xot- 
vov, ὀρνίθων, elc., quod zaagis mihi probatur. Nain 
et post speciem genus nominari non adeo conve- 
niens, et cycni inter augurales aves non adeo cele- 
bres, imo corvorum ea in re celebrior opera apud 
Arales, ut observatum Porphyrio De abst., lib. 1r, 

. 104. 
d (10) Ἔχομεν δὴ οὖν zp. 6. xaczaJeA. Hsc eo 
8pectant, quod ista de Arabibus narratione contra- 
dicat sibi !psi Philostratus, cum alibi sapientiam 
Apollonii αὐ τοδίδαχτον esse stáluat. Quod paulo ante 
ei exprobratuim, c. 9. 

. (11). Ἀπαγορεύσας. Ita legendum esse sole cla- 
fius, si locum Philostrati cümferas, firmantque 


μῶνος eic. Quorum nullus esse potest sensus, si re- 
tineamus lectionem depravatdm editorum qui ha- 
bent ἀπαγορεύσαντι. 

(72) Θεοὺς θεραπεύειν. Philostratus omittit par 
ticulam τε quam hic insertam habent edita Euse- 
biana, melius eam ego quoque omitti putem, illi τς 
enim nihil respondet, et sequentia duo cola inter 
8e rectius illa particula junguntur, tanquanr partes 
continentia cultus; quem a Pythagorze sapientia 
$e accepisse ait. 

73) Ὥς. Philostr. habet xat. 

14) Aaóffntá τινα ξυγγράμματα. He. scripta 
variis involucris sensum involventis, ut solebant 
symbolis suis ἀϊ ad tegendas reconiditas doctrinas 
illi philosophi, symbolicam imitatt AZgyptiorum 


sapientiam passum." 


eb 
[7 


EUSEBII C.ESARIENSIS OPP. PARS IL. — APOLOGETICA. 


sidiis usum. Imo magister, quo ille in Pythagorica A τύρηται toU Φιλοστράτου, ὧδέ muc elp 


philosophia usus est, nihil Epicureis fuisse melior, 
ipsius Philostrati testimonio perhibetur, ita loquen- 
tig!* : « Praeceptor quidem Pyibagoricz disciplinz 
ei fuit, bonze minime frugis, neque opera pariter ac 
verbis philosophatus, ventrique et Veneri deditus, 
et ad Epi-uri disciplinam compositus. Isque Euxe- 
nus erat, lleraclea in Ponto oriundus, Pythagorz 
autem sententias ila noverat, sicul aves ea, quz 
ab hominibus edocentur. » Vah absurditatem ! si 
ab boc quispiam aflirmet conversandi cum diis pe- 
ritiam Apollonium accepisse. Verum concedamus 
alios quoque euim audivisse (Pythagorz] interpre- 
tes, tametsi noster historicus ejus rei ne minimum 
quidem indicium faciat : at quis eorum cognoscere 


σχαάλος μὲν fv (15) αὐτῷ τῶν Πυθαγ 
πάνυ σπουδαῖος, οὐδ᾽ ἐνεργῷ τῇ φιλοσι 
γαστρός τε ἥττων (76) xaX ᾿Αφροδισί 
τὸν ᾿Επίχουρον ἐσχημάτιστο. "Hy δὲ οἱ 
ἐξ Ἡραχλείας (17) τοῦ Πόντου. Τὰς 
γνώμας (18) ἐγίγνωσχεν, ὥσπερ οἱ 6 
θάνουσι παρὰ τῶν ἀνθρώπων. » Φεῦ 
εἰ παρὰ τούτου λέγοι τις τῆς πρὸς τ' 
λέξεως τὴν ξύνεσιν αὐτὸν εἱληςέναι. "i 
χωρήσθω χαὶ ἑτέρων ὑφηγητῶν αὐτὸν. 
τοῖγε τοῦ ξυγγραφέως τοῦτο μηδαμῶς 
vou* τίς δὴ οὖν τούτων ξύνεσίν τε xal « 
ὁρωμένων χαὶ οὐχ ὁρωμένων, αὐτός τε 
γόρου εἰδέναι, διδάσχεσθαί τ: ἑτέρους 


deos, eorumque commerciis frui, sive videndos se B Καὶ μὴν οὐδ᾽ ὁ περιδόητος Πλάτων, πάν 


praebeant sive minus, vel ipsum se a Pythagora 
edoctum, vel alios docere posse professus est! 
Atqui ne celebratissimus Plato quidein magis quara 
alius quisquam Pythagoricz particeps philosophi:e : 
neque Árchytas, neque ipse, qui Pythagorz fami- 
liares sermones litteris mandavit, Philolaus, neque 
alii, si qui sunt ex viri illius familiaribus, qui sen- 
tentias illius atque dogmata litteris posteritati con- 
signarunt, talem unquam sapientiam jactavere. 
Aliunde igitur, neque a Pythagora vero, talia edo- 
ctus, illo pretextu auctoritatem quaerens, a philo- 
sophi illius nomine appellari voluit. Ut autem vel 
maxime, prater omnem rationem, mendacium illud 
verum esse aliquis concedat; non video tamen, 
quo pacto ab ipso dicere possit Samio illo, qui 
plurimos ante annos vivis excésait, ista sese acce- 
pisse. Ergo Arabibus hunc quoque doctorem ejus 
arcana, qua putatur, de diis scientiz fas erit ac- 
censere, Si divine ergo indolis fuit; historia ma- 
gistros ei perperam affinxisse deprehenditur. Sin 
ruin, qucd de ejus divinitate est scriptum. 
590 CAPUT XII. 
Non mibi est animus diligentius de Protci spe- 


!5 [ib. 1, c. 7. 


(15) Mév ἦν. Philostr. habet μὲν γὰρ ἦν. 
(10) Γαστρός t& ἥττων. AM OH τε 
γὰρ ἥττων ἣν. 

11) Ὁ ἐξ 'HpaxAe(ac. Ἐξ omissum, restitui ex 
Philostrato, 

18) Γνώμας. Philostr., δόξας. 

{19 ᾿Αρχύτας. Uter vero? nam duo fuisse vi- 
dentur in Pytliagorz διαδοχῇ. Alter qui ipsum au- 
divit Pythagoram, Jarnblich. 1. t, €. 25, Μαθητεύ- 
σαντες τῷ [Πυθαγόρᾳ πρεσδύτῃ νέοι Φιλόλαος, xat 
Εὔρυτο;, xai ᾿Αρχύτας τε ὁ πρεσδύτερος. llleque 
Philolai magister, ut apud Diogenem est, qui Philo- 
laus primus Pythagorica dogmata scriptis prodidit. 
Ut posterioris Archytz alicujus esse oporteat, si 
quz sint Pythagorica scripta. Posterioris meminisse 
videtur apud Photium Anonymus, ἔννατον ἀπὸ Πυθα- 
γόρου διάδοχον Πλάτωνα γεγονέναι ᾿Αρχύτου πρεσδυτέ- 
gov μαθητὴν inquiens. Ut Archytam illum octavumin 
ea successione fuisse oporteat, juniorem priore, quem 
ipsi Pythagorw Tarenti successisse dicit Jambli- 
chus. Quainobrem apud Photium νεωτέρου pro 
vpea6uségou legi malim. Sane ipse Philostratus hic 
Archytme Philolaum, tanquam posteriori priorem, 
opponere videtur. Junioris vero Árclytse vitam Dio- 


^t. Πυθαγόρου χεχοινωνηχὼς φιλοσοφ! 
τας (79), οὔτ᾽ αὐτὸς ἐχεῖνος, ὁ τὰς Πν 
παραδοὺς ὁμιλίας, Φιλόλαος (80), οὐδ 
Ὑνώριμοι τἀνδρὸς γεγονότες, οἵ δόξας 
Ὑνώμας γραφῇ τοῖς μετ᾽ αὐτου(80") τ 
ἐπὶ τοιαύτῃ τινὶ ἐσεμνύναντο σοφίᾳ.Οὐ 
ἀλλ᾽ οὐχ ἀπὸ Πυθαγόρου, τὰ τοιάδε μαθὸ 
σεμνολογῶν, ἐπιγράφεται τὴν τοῦ φι 
ρθη σιν. Ἵνα δὲ χαὶ παραλογώτατα τὸ 
ἀληθές τις γεγονέναι ξυγχωρέσειεν, 
ἐξ αὐτοῦ λέγων (82) ἐχείνου τοῦ Σαμίι 
ὅσων ἑτῶν ἐξ ἀνθρώπων γενομένου, τ 
αὐτὸν μεμαθηχέναι. Οὐχοὺν πρὸς tui; 
τοῦτον διδάσχαλον αὐτοῦ τῆς δὴ vout 
ῥέτου περὶ θεῶν ἐπιστήμης ἐπιγραπ: 
θείας ἦν φύσεως, χατέψευσται αὐτοῦ 
λους ὁ λόγος. Εἰ δ᾽ ἀληθὴς ὧν οὗτος, Ψι 
θος, χαὶ οὐχ ἀληθὴς ἡ περὶ τοῦ θεῖον Ὑ 
γραφή. 


ea verax narratio est, falsa erit fabi 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IB, 
Οὔπω μοι τοῦ Πρωτέως τὸ φάσμα 


genes scripsit. Scriptaque ejus vari: 
digitum intendit Eusebius, hahes ap 
ad Diogen. Laert. lib. viii, s. 80, qui 
videtur liber Περὶ παίδων ἀγωγῆς, i 
allegatus, lib. vi De vita Apollon., c. 

(80) Γραφῇ παραδοὺς ὁμι.1. ,Φι.16.16 
opus luisse videtur Epicteticis Arriai 
nibus, quales Pvtbagor.e dissertatione 
que Moderatus Gaditanus. V. Stepha 
οὕτω τὰ πέντε βιόλία ἐπιγέγραπται τ 
χῶν σχολῶν Μοδεράτου [Γαδειρέως. (δ 
Philolaus fuit, qui Pythagorica public: 
Irb. vini, s. 85, Μέχρι δὲ Φιλολάου οὐχ 
Πυθαγόρειον δόγμα. 

(80) Mec" αὐτοῦ. Forte legendum 
interpres legisse videtur. Epi. 

(81) Τὸ τ᾿εῦδος. Quasi nempe Py 
sint οἱ a Pythagoreis accepta. 

(82) Λέγων. Subint. ἐστέ, ἢ. e. λέγει. ( 
τὸ ῥητόν verbis supra allegatis dicit Apc 

t Πυθαγόρον, óc θεγὺς θεραπεύειν | 

ato, quae lamen an salis zeque ac de 

tetur Eusebius, ut alia plura, hic qu 
rendi locus non est. 


8:1 


LIBER CONTRA HIEROCLEM. 


813 


νεῖν ἔπεισι, xal τὴν περὶ τούτου πίστιν αἰτεῖν, οὐδὲ A ctro '* inquirere, ejusque argumenta ut edat postu- 


τῶν παρ᾽ αὑτῷ χύχνων τὰς ἀποδείξεις, οὗς γελοίως 
τίχτουσαν αὐτὸν τὴν μητέρα xaX περιστῆσαι (83), xal 
μαιοῦσθαι ἱστορεῖ. ᾿Αλλ᾽ οὐδὲ περὶ τοῦ σχηπτοῦ (84) 
μυθολογίας τὸν μάρτυρα παρέχειν ἀξιῶ, Οὐ γὰρ δὴ 
χαὶ τούτων, ὡς ἔφη, Δάμις ἡμῖν ξυνίστωρ (85) ἀφ- 
ίξεται, μαχρῷ ὕστερον ἐν Νίνῳ τῆς ᾿Ασσυρία: τἀνδρὶ 
ξυνάψας. Ἐγὼ μὲν οὖν εὖ μάλα προθύμως τοῖς εἰ- 
χόσι τε χαὶ ἀληθείας ἐχομένοις πειθόμενος, εἰ χαὶ 
μείζονά τινα χαθ᾽ ὑπερόολὴν ἐς ἔπαινον ἀνδρὸς ἀγα- 
θοῦ λέγοιτ᾽ ἂν, πιστὰ χαὶ παραδεχτέα εἶναί μοι 
δοχῶ, ὅτι μὴ μόνα τὰ τερατώδη xal Afoou πλέα. 
Οὔχουν φθονείην, εἴ φησιν ὁ ξυγγραφεὺς γένος τε 
ἀρχαῖον, καὶ τῶν οἰχιστῶν ἀνημμένον τῷ ἀνδρὶ γεγο- 
vévat* xal πλουτῶν εἰ οὕτως ἔτυχεν ὑπὲρ τοὺς ἔγχω- 
ρίους ἅπαντας * διδασχάλων τε, νέον ὄντα, οὐ μόνον 
τῶν δεδηλωμένων τυχεῖν, ἀλλ᾽, εἰ δοχεῖ, καὶ τού- 
τῶν (86) αὐτὸν διδάσχαλον χαὶ χαθηγητὴν γεγονέναι. 
"Ἕστω δ᾽ ἐπὶ τούτοις ἐντρεχὴς xal τὰ χοινὰ, ὡς τὸν 
ἐς ᾿Ασχληπιοῦ θεραπείας χάριν ἀφιγμένον, διὰ γνώ- 
μὴς ἀρίστης ἀπαλλάξαι τῆς ἀῤῥωστίας. Νοσοῦντι 
γχοίδῃὴ ὑδέρου πάθει, χατάλληλον ἐγχρατείας Ümo- 
θέσθαι δίαιταν τῷ χάμνοντι, xat ταύτῃ αὐτὸν ὑγιᾶ 
χατσστῆσαι, χαὶ τούτῳ γε τῆς φρονήσεως ἀποδεχτὸν 
«b μειράχιον. Καὶ ὡς τὸν πολυτελῶς (87) θύειν παρ- 
εσχευχσ'λένου εἶρξεν, οἵα εἰχὺς ἐπὶ χαχίᾳ διαδεθοη- 
μένον - χαὶ γὰρ δὴ xai τῶν ἐγχωρίων ἁπάντων 
πλουπιώτατόν (88) «s xal περιφανέστατον αὐτὸν ὑπο- 
εἰθται, Καὶ ἐν σώφροσι δ᾽ αὑτὸν φθόνος οὐδεὶς ἀνα- 
γοΐφειν, ὅτ: τε πρὸς τὸν ἐραστὴν, πειρώμενον αὐτοῦ 
“ἧς ὥρας, διΞξλοιδορήσατο, χαὶ γυναιχείας ὅτι χαθα- 
ρὺν ἑαυτὸν μίξεως διὰ τέλους, ὡς ὁ λόγος φησὶν, 
ἔναγε. Πιστὰ δ᾽ ἕστω xal τὰ τῆς πενταετοὺς χατὰ 
Πυθατόραν σιωπῆς αὑτοῦ, xal τὰ, ὅπως ταύτην δι- 
ἤνυσεν, ἐπαίνου ἄξια. Ταῦτα δὴ, xaX ὅσα τοιαῦτα ἀν- 
ϑρώπινα, xaX ὡς ἀληθῶς φιλοσοφίας xat ἀληθείας οὐ 
πούδω, δέγοιμ᾽ ἂν, περὶ πολλοῦ τὸ εὔγνωμόν τε xal 
ςφιλάληθες τιμώμενος. Τό γέ τοι χρεῖττον ἀνθρώπου 
τὴν φύσιν ὑποτίθεσθαι, xal παρὰ πόδας (89) ἐναν- 
τιολογεῖν, τῆς τὲ δοθείσης ἀμνημονεῖν ὑποθέσεως, 
ἔχειν ψόγον ἂν, χαὶ διαδολὴν αὐτῷ τε τῷ γράφοντι, 
καὶ πολὺ πρότερον τῷ γραφομένῳ, περιάψειν ἡγοῦ- 
μαι. 


. 


lare, ut item, de cycnis quie habet *?, probet , quo3 
ridicule matrem ejus, ipsum jam parientem, cir- 
cumstetisse, eique obstetriciam przstilisse operam 
narrat. Imo neque ut fabulae *! de fulmine testem 
producat expeto. Neque enim istorum eliam con- 
scius Damis, ad quem provocavit, nobis prudibit, 
qui diu post demum Nini, Assyriz urbe, viro se 
adjunxit. Nempe ego quidem lubentissime probabi- 
libus rebus, et ad verum propius accedentibus fidem 
habens, licet etiam quadam magnifice magis, per 
exaggerationem, ad commendationem viri boni af- 
ferantur, ea credenda esse amplectendaque mibi 
persuadeo, modo ne nionstrosa sint plane, et sto- 
lidis figmentis referta. Neque adeo invidecam, quod 


p dicat listoricus, genus esse viro antiquum **, et 


C 


quod in primos conditores [patriz] desinat. Quod 
item civium omnium ditissimum lic:t fuisse: prz- 
ceptoresque ** adolescentem non clarissimos tan- 
twn esse nactum, verum eliam, si ila placeat, 
eorum ipsum magistrum exstitisse atque doctorem, 
Esto autem przterea, etiam in rebus [ordinariis et] 
vulgaribus sagax : ita ut ad Asclepieum medicinae 
causa accedentem **, optimo consilio ab zgritudine 
liberarit (Aqua intercutis enim morbo laboranti, 
convenientem agro in victu temperantiam quod 
preceperit, eumque adeo restituerit sanitati, ob 
hoc quoque prudentie [argumentum? laudandus 
adolescens); ita [porro in rebus vulgaribus sagax 
sit] ὧἱ et magnifice sacris operantem abegerit 15, 
quippe affatim ob vitià famosim (nempe bominem 
ut regionis illius maxime divitem reprasentat , 
maximeque conspicuum) ; neque invideam in castis- 
simis eum censeri, quodque amantem 35, ztatem 
ejus corrumpere tentantem, objurgatum repulerit ; 
quod item a muliebri commercio puram semper, 
ut historia refert **, vitam egerit. Fidem etiam in- 
veniant, quz ad [observatum] ipsi juxta Pythagorz 
instituta quinquennio silentium spectaut **, el quid- 
quid, dum illud obivit, laude fecit dignum. H.rc, in- 
quam, et quidquid ejus est generis, humanam sortem 
non excedentia, 591 et vere plilosopliie con- 
senfanea, neque nimis ab ipsa veritate aliena, noa 


invitas admiserim ; magni sane candorem faciens, et studium veritatis. At vero hominis illius. indolem 
humana majorem fingere, statimque sibi ipsi contradicere, et. parum memorem esse antea positorum, 


* lib. t, c. 4. ** lib. nc. δ. *'ibid. ** lib. 1, c. 4. 35 lib. 7, 6. ὅ. ** lib. 1, c. 9, ** lib. 1, 


c. 19. ** lib. 1, c. 12. 


(85) Περιστῆσαι. Restituenda ex Philostrato vox 
fuit, quz: exciderat in editis. 

(84) Τοῦ σκηπτοῦ. Legendam τοῦ σχηπτοῦ, ut 
ex Reg. ms. οἱ Philostrato emendaram. HorsTEx. 
Nempe in Eusebii editis inepte scriptum erat περὶ 
τοὺς χύπους. 

(85) Ξυγίστωρ. Ξυνίστωρ reposui pro ξὺν ἴστρῳ 
(quod erat in prioribus editionibus) sententia flagi- 
tante HorsTEN. 

(86) Τούτων. Sic restitui pro τοῦτον, postulante 
sententia, οἱ ipsa historia Philostrati concinente, 
qui Euxeno, magistro in Pythagorica sapientia suo, 
longe superiorem fuisse discipulum Apollonium 

icit. 


D 


3,7 lib. 1, c. 15. ** lib. v, c. 14& et 16. 


(81) Kal ὡς τὸν zoAvr. Suspenditur oratio per 
articulam ὡς a superioribus, ἔστω δ᾽ ἐπὶ τούτοις 
ντρεχὴς xaX τὰ χοινὰ, ὯΣ τὸν ᾿Ασχληπιοῦ ἀριγμέ- 

νὸν ἀπαλλάξαι τῇ;ς ἀῤῥωστίας... καὶ ὯΣ τὸν πο- 
λυτ. elc. 

(88) Kal γ. δ. καὶ τ. ἐγχωρ. ἀπ. πιουσ΄. Qualium 
scelera facilius in vulgus emanare solent, ut adeo 
Apollonius sine divina scientia, ex fama, quie ad 
hominem istum spectabant, potuerit resciscere. 

(89) Παρὰ πόδας. ita Reg. cod. pro edito παρα- 
δόσας, quod nauci est. HotsTEN. Hanc lectionem et 
ipse probo ; suspicatus olim fueram, παραδόξως le- 
gendum esse. 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS. II. — APOLOGETICA. 


id reprehensionem mereri, atque tum ipsi scriptori tum multoetiam magis ei, de quo 


dinem afferre arbitror. 


CAPUT Xi1II. 

Atque hzee quidem sunt, quz ex primo libro [ob- 
servanda fuere]. Percurramus es etiam quie in se- 
cundo occurrunt. ** [tinere ex Perside in Indiam 
eum porro prosecuta [historia] deducit. Deinde 
cum aliquid ei obvenisset plane absonum, hoc 
est insolitum, demon scilicet aliquis, quem Empu- 
sam quoque appellat * : eum in via ubi esset con- 
spicatus, conviciis justa cum sociis abegisse, nar- 
yat. Animantibus vero eis, quibus vescerentur, 
oblatis*!, ad Damin dixisse, se quidem ipsi et so- 
tiis concedere non illibenter ut carnibus vescan- 
tur: abstinentiam enim ab iis ad nullam corum 
spectare utilitatem : sibi autem hoc conducere ad 
volum, quod puer fecerit philosophia. At vero cui 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IT. 

Καὶ ταῦτα μὲν ἀπὸ τοῦ πρώτο 
Ἑπίωμεν δὲ τὰ ix τοῦ δευτέρου 
σίδος ἐπ᾿ Ἰνδοὺς πορείαν ἄγει - 
ὁ λόγος. Εἶτά τι πεπονθότ᾽ ἀπει; 
παράδοξον, δαιμόνιόν τι, ὃ χαὶ Ἔμ 
κατὰ τὴν ὁδὸν ἰδόντα, λοιδορία'ς ἃ; 
τὸν ἀπελάσαι φησί. Καὶ ζώων δὲ 
προσαχθέντων, ciprxévat αὑτὸν τῷ 
ξυγχωροίη αὐτῷ τε xai τοῖς Eza!p 
τῶν χρεῶν τὸ γὰρ ἀπέχεσθαι αὖτ 
οὐδὲν ὁρᾷν προδαΐῖνον (91), ἑχυτῷ i 
ται πρὸς φιλοσοφίαν &x παιδός, KR 
ἀπορήσειεν, ὅτι μτδ'᾽ αὑτὸν, ὃν μόνι 
ζηλωτὴν χεχτῆσθαι, χαὶ προὔτροεπε 


incredibile non videatur, quod ne eum quidem, p εἶργέ τε, οἷα φίλτατον, τῆς τῶν £p. 


quem unum habere vitze imitatorem, przceptisque 

philosophie quem instituebat, non probibuerit, 

conjunctissimum licel, victu animantium, quippe 

jmpurus qui | 

minus expedire ait : 

non videre fatetur. 
CAPUT XIV. 

Post hec Philostratus, qui veritatis amantissi- 
mus « Philalethz » testimonio perhibetur, quz veri- 
tatis specimina edat, considera. Ad lados delatum 
Apollonium interpretem sibi ait ascivisse **, at- 
que per eum collocutum esse cum Phraofa, id 
enim Indie regi nomen fuisse. Nempe qui paulo 
ante, secundum Philostratum **, linguarum om- 


nium erat callentissimus, jam juxta eumdem inter- € 


prete habet opus. Et rursum qui ea novit, quee 
animo homines premunt et tantum non ut Deus il- 
lorum, 


Muti est concipiens animum sensusque tacentis, 
jam per interpretem, quo victu rex utatur, inter- 


*? Jib. p. ** Jib. n, c. 4. *! lib. it, c. 7. 


(90) Ἑταίροις. Jta malui quam ἑτέροις, quod 
erat in editis. 

(91) 'Ec οὐδὲν ὄρ. προδαῖγον. Male Philostrati 
editi ὡς habebant pro ἐς, οἱ προσδαῖνον pro προ- 
Θαῖνον, quam utramque lectionem ex Eusebio et 
mss. rejecimus suo loco. 

(93) Λέγει. Verissima lectio, quam sola tamen 
conjectura ducti restituimus : nam editi babent 
δόγῳ, quod incuria amanuensis natum ex przece- 
dente proximo loco λόγῳ. Unde iteratum λόγῳ fru- 
stra esse alii sugpjcati, plane omisere, indeque porro 
formam infinitam in subjunctivam mutavere, ξυνοῖ- 
σεῖεν legentes pro ξυνοίσειν, quz? jam inde corru- 

teke lioistenii tegtum oecupavere. 

(9) Πρὸς v. dugA. μεμαρτυρ. Vide gupra 


ap. 2. 
f (94) Ὁ τὰ κατὰ διρνοίας. Nerior hzc editionis 
Ho!stenianz lectio est. Nam Aldus et Morellus edi- 
nt ὁ χατὰ διάνοιαν. 

(95) Κατὰ tóv παρ' αὑτοῖς Θεόν. Verterat inter- 
res, quasi Deus illis insitus, ac si genium homini- 
"s singulis adjunctum, μυσταγωγὸν τοῦ βίον Eu- 

gebius intellexisset ; quem pon δαιμόνιον solum, sed 


δὲ Jib. i1, c. 96. 


ὁσίας, κατὰ Πυθαγόραν, τροφῆς. Ὃ 
λόγῳ, λέγει (92) μὲν οὐ ξυνοίσειν 
οὐδὲν ὁρᾷν ἀπὸ τῆς ἀποχτις προθαῖν 


esset juxta Pythagore instituta. At ipse, negcio qua ratione ductus, 
illis tamen quid ex abstinentia 3b animantibus commodi p 


KEO9AAAION IA. 

Ἐπὶ τούτοις ὁ Φιλόστρατος, 
πρὸς τοῦ « Φιλαλήθους » μεμαρτυ͵ 
τῆς ἀληθείας ὁποῖα δείγματα map! 
παρ᾽ Ἵνδοῖς τὸν ᾿Απολλώνιον παρὰ 


᾿ἐρμηνέα,, χαὶ δι' αὑτοῦ προσδιαλέ 


τοῦτο δ᾽ εἶναι τῷ βασιλεῖ τῶν "lvà 
μιχρῷ πρόσθεν, xax' αὐτὸν, πασῶν 
νῦν αὖ, χατὰ τὸν αὐτὸγ, ἑρμηνέως ( 
ὁ τὰ χατὰ διανοίας (94) ἀνθρώπων 
οὐχὶ χατὰ τὸν παρ᾽ αὑτοῖς Θεὸν (93 


Κωφοῦ τὸ ξυνιδὶς, καὶ οὐ .1α.1ο 
ὁποία τίς εἴη τῷ βασιλεῖ δι᾽ ἑρμηνέ 


*3 Jib. τ, c. 19. 


et θεήν ipse Plato frequenter app 
de deo Socratis liber exstat, hoc ( 
Σωχράτους δαιμονίου, wt Plutarchu 
rius suos inscripsere. Et hunc si 
nium, arbitrum omnium non modo 
eliam cogitationum Apuleius vocal 
penitissimis mentibus vice conscienti 
mat, quem domesticum speculatort 
gnitorem, individuum arbitrum app 
sebius hoc loco non genium, sed Ápi 
cujus hoc quod sequitur oraculum 
lih. 1, p. 11 de ipso Apolline prc 
ejus etiam Tertullianus lib. De or 
autem non vocis sed cordis auditor 
ctor. Damonium oraculi Pythii et 
et non loquentem audio, inquit. C 
versum hunc ita reddidi, Muti coi 
terpres : Surdi concipiens animum | 
tis. Inferius (cap. 44) idem repetitu 

Nempe ὁ παρ᾽ αὑτοῖς Θεός est, qui 
tiles nempe, et adversarios Eusebi 
roclem, Eusebium et reliquos), Aat 


821 


LIBER CONTRA HIEROCLEM, 


822 


ἡγεμόνα τε ἀξιοῖ τῆς ἐς Βραχμᾶνας πορείας γενέ- A rogat. Ducem item aliquem viz ad DBrachmanas 


σθαι τιν᾽ αὐτῷ. Kal μεταξὺ ὁ μὲν τῶν Ἰνδῶν βασι- 
λεὺς, xai ταῦτα βάρδαρος ὧν τὴν φύσιν, τὸν Ép- 
μηνέα ἐχποδὼν μεταστησάμενος, Ἑλλάδι χρῆται 
πρὸς αὐτὸν τῇ ὁμιλίᾳ, παιδείαν χαὶ πολυμάθειαν 
ἐνδειχνύμενος " ὁ δὲ οὐδ᾽ ὡς, ὅτι δὴ καὶ αὐτὸς τῆς 
παρ᾽ αὐτοῖς οὐχ ἀμαθῶς ἔχοι φωνῆς, δέον ἀντεφιλο- 
«τιμήσατο (96). 
KEPAAAION ΙΕ΄. 


Ἀλλὰ χαὶ λαλοῦντος Ἑλλάδι γλώττῃ τοῦ Ἰνδοῦ, 
ἐχπλήττεται, ἦ φησιν ὁ Φιλόστρατος, ἀχόλουθα, ὡς 
ἔοιχεν, ἑαυτῷ γράφων. Πῶς γὰρ ἂν ἐξεπλάγη, μὴ 
οὐχὶ βάρθαρον οἰηθεὶς, xaX θαυμάσας (97) ; καὶ ὅτι 
δὴ τὸν τοιοῦτον οὔ ποτ᾽ ἂν Ἑλληνίσαι προσεδόχησεν ; 
εἶθ᾽, ὥσπερ τι παραδόντι παράδοξον χαταπλαγεὶς, 
xai τὸ τούτου ἔτι (98) ἀγνοῶν αἴτιον, « Εἰπέ μοι, 
ἔφη ὁ ᾿Απολλώνιος, ὦ βασιλεῦ, πόθεν οὕτως ἔχεις 
φωνῆς Ἑλλάδος"; Φιλοσοφία τε ἡ περὶ σὲ πόθεν 
ἐνταῦθα ; οὐδὲ γὰρ ἐς διδασχάλους, οἶμαί γε, ἀνα- 
φέρεις, ἐπεὶ μὴ εἶναι Ἰνδοῖς εἰχὸς (99) διδασχάλους 
τούτου. » Αὗται αἱ παράδοξοι τοῦ πάντα προγνώσει 
διειλυφότος φωναὶ, ἃς ὁ βασιλεὺς ἀμειδόμενος, ὅτι 
«s σχοίη διδασχάλους, xal οἵτινες οὗτοι, ἕχαστά τε 
πατρόθεν τῶν περὶ αὐτὸν ξυμδεδηχότων φράζει. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ I. 
Εἶτα xal τισι τοῦ Ἰνδοῦ διχάζοντος περὶ θησαυροῦ 


sibi dari non renuit **. Interea Indorum rex **, bar- 
barus licet natalibus, interprete subito submoto, 
Grece cum ipso loquitur, doctrinz atque eruditio- 
nis edens argumenta. Apollonius vero ne sic qui- 
dem, ut [se quoque vicissim linguz quz& apud In- 
dos obtineret, peritum ostenderet, contra, ut par 
erat, contendit. | 

599 CAPUT XV. 


Ast et Indo Grece loquente obstupuit, ut Philo- 
stratus testatur, scilicet consentanea sibi ipsi scri- 
bens. Quid enim obstupuit, si barbarum non esse 
putavit, idque ob ipsum suspexit? Et cur quacun- 
que re tantum virum Graecos imitaturum esse non 
exspectavit potius? Porro, quasi res plane singu- 
laris ab eo sibi oblata csset, ejusque adhucdum 
ignorans càusam «, Cedo, o rex, inquit Apollo- 
nius **, unde ea tibi sit Grace lingue facultas ἢ 
Philosophia item, qua imbutus es, unde his regio- 
mibus venit? neque enim, ut puto, magistris eam 
in acceptis fers, nam probabile haud est ejus rei 
magistros esse Indis.» Hzc miranda sunt in viro, 
prescientia omnia complexo, verba: quibus re- 
spondens rex, quod et pr:eceptores habuerit, et 
quinam illi fuerint [exponens,] omnia sigillatim, 
qua ipsi a natalibus inde obtigerant, exponit ?', 


CAPUT XVI. 
Inde porro cum jus quibusdam diceret Indus ** 


φωραθέντος ἐν ἀγρῷ, πότερα τῷ πριαμένῳ, ἢ τῷ — de thesauro in agro reperto, an emptori an ven- 
τὸ χωρίον ἀποδομένῳ, δέον οἶμαι (4) τοῦτον, ὁ πάν- C ditori agri eum reddere par sit; Apollonius, in 


τῶς φιλόσοφος, xal θεοῖς χεχαρισμένος, ἐρωτηθεὶς, 
ἐπιχρίνει τῷ πριαμένῳ, λογισμὸν δὴ αὐτοῖς ῥήμασιν 
ἐπειπών" ε« Ὡς οὐχ ἂν οἱ θεοὶ τὸν μὲν ἀφεῖλον καὶ 
χατὰ τὴν γῆν (2), εἰ μὴ φαῦλος fjv, τῷ δ᾽ αὖ (5) 
χαὶ τὰ ὑπὸ γῆν δοῦναι, εἰ μὴ βελτίων ἦν τοῦ ἀπο- 
δομένου.» Ὡς xav' αὐτὸν δὴ ξυνάγεσθαι, τοὺς μὲν 
εὐπόρους xa πλούτῳ διαφέροντας, χἂν αἰσχρότατοι 
xaX πανωλέστατοι τυγχάνοιεν, τρισευδαίμονας xai 
θεοφιλεῖς ἡγεῖσθαι, μόνους δ᾽ ἄρα χαχοδαίμονάς τε 
xaX ἀθλίους τοὺς πενεστάτους, χἂν Σωχράτης, χἂν 
Διογένης, χἂν αὐτὸς ἐχεῖνος Πυθαγόρας τυγχάνῃ, 
χἂν ἄλλος, οἱ πάντων ἀνδρῶν σωφρονέστατοί τε xal 
ἐπιειχέστατοι. Εἴποι γὰρ ἄν τις ἑπόμενος τῷ λόγῳ 
μὴ ἂν χατ᾽ αὐτὸν τοὺς θεοὺς τοὺς μὲν πένητας, 


omnibus philosophi usus acumine, diisque charis- 
simus, sententiam ubi esset interrogatus, emptori 
eum addixit, ratione ad verbum hac addita : «Quod 
dii vendenti haudquaquam agellum etiam fuerimt 
adempturi, improbus nisi sit, emptori vero vicis- 
sim latentia etiam sub terra bona concessuri, nisi 
vendente sit longe melior.» Ut juxta illum conclu- 
dendum sit, eos qui opibus affluunt, prestantque 
divitiis, quanquam foedissimi sint et perditissimi, 
pro ter beatis tamen, Deoque dilectissimis esse 
habendos: infelices autem miserosque solos esse 
eos, qui cum paupertate maxime conflictentur, 


licet Socratem ipsum vel maxime, ac Diegenem, 


ipsumque etiam Pythagoram in his esse contingat, 


τούτους δὴ αὐτοὺς, oi xatà φιλοσοφίαν διήνεγχαν, p et auemcunque eorum, qui frugalissimi viri, et 


ἀφελέσθαι xal τὰ πρὸς τὴν ἀναγχαίαν ἐροφὴν, μὴ 


egregie probitatis eensentur. Dicat enim quis, 


9 lib. 1, c. 40. ** lib. n, c. 17. **lib. i, cap. 29. 37 lib. 11, c. 51. 85 lib. n, c. 39. 


(96) Ἁγτερι.οτιμήσ. Sic ex conjectura rescri- 
pei, cum esset in editis ἀπεφιλοτιμήσατο. 
. (97) Μὴ οὐχὶ Báp6. oln0. καὶ θαυμάσ. Eo respi- 
cit, quod Apollonio Philostratus φιλοσοφεῖν i 
ἣν testatur, lib. u, cap. 26, initio. Quodque 
adeo moribus minus barbarus ei visus sit. Vereor 
aulem, ne suum hic Eusebium destituat acumen; 
cur enim mirari non potuerit Ápollonius, linguam 
Gracorum callere Phraotem, quem moribus minus 
. barbarum deprehenderat, non video. 
(98) Ἔτι. lta. scribenduin esse sententia suade- 
bat. Editi habebant εἴτ᾽. 
(99) "Ir&oic εἰκός. Saltem restituendum ex Phi- 


lostrato εἰχός, quod exciderat apud Eusebium. Cse- 
tera apud eum totum hoc χῶλον ita habet : Οὐ yàp 
& διδασχάλονς γε οἶμαι ἀναφέρειν, ἐπεὶ μηδὲ εἶναί 
αινας ἐν Ἶνδοῖς εἰχὸς διδασχάλους τούτου. 

(4) οἵμαι. Parum opportunum isti loco mihi vi- 
detur verbum οἶμαι, malim substituere δοῦναι, quod 
eliam in versione expressi. 

(2) Kal τὴν γῆν. Editi xat κατὰ τὴν γῆν. Omisi- 
mus xatá, quoc natum videtur ex repetito xal, for- 
ma scribendi abbreviata. Omissum χατά etiam in 
textu Philostrati. 

(Ὁ) Τῷ δ᾽ αὖ. Omnino ex Philostr. restituendum 
99 pro ἄν quod erat in editis Euscbii^ 


825 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS IL. — APOLOGETICA. 


istam rationem sequens, neutiqnam juxta eam 4 οὐχὶ πάντως φαύλους ὄντας τὸν τρᾶϊ 


deos hominibus illis pauperculis, his ipsis, [inquam,] 
qui philosophia przestantes fuere, ipsa quoque ad vi- 
cium spectantia subtracturos fuisse, nisi pessimis 
lili moribus esstitissent : neque illis, qui solati sunt 


ἦθος ἀχολαστοτέροις ἄφθονα καὶ τὰ 
παρασχεῖν, εἰ μὴ βελτίους ἐτύγχανον 
Ἔξ ὧν παντί γε χαταφανὴς ἡ τοῦ ( 
ἀτοπία. 


moribus, affatim etiam minus necessaria przestituros, nisi prioribus exstitissent meliores. 


obscura istius conclusionis est absurditas. 
593 CAPUT XV. 

Hisce ex secundo libro expositis ad tertium per- 
gemus, consideraturi qua ad Brachmanas, fama 
adeo celebratos, pertiuent 35 : qua parle magis oc- 
currunt incredibilia, quam de Thule referuntur. 
Ino si quid aliud unquam scriptoribus fabulosi$ 
monstrosum excogitatuin fuit, id omne verisimile 
valde, imo verissimum, si cum istis compares, vide- 
bitur. Quibus omnino mentem advertere etiam opera 
pretium est propter « Philalethze » jactantiam, 
nobis credulitatem morumque levitatem tribuentis, 
sibi vero ac sui similibus accuratum solidumque, 
ac scientia nixum judicium. Vide igitur quibus se 
jactet portentis, sanctis evangelistis nostris Philo- 
stratum anteponens, ut qui eruditione non modo 
profecerit maxime, sed veritatis etiam sit maxime 
studiosus. 


CAPUT XVIil. 

Primum igitur quidem in itinere Apollonii ** ad 
Brachmanas femina quedam ab eo colore induci- 
tur, a capite ad femur usque candidissima, reliqua 
vero corporis parte nigra. Montes porro, pergenti- 
bus in itinere ad Bracbmanas [oblati], pipere con- 
siti *!, ejusqu» coloni simis, draconesque quidam 
magnitudine stupenda **, de quorum capitibus ignis 
flamm:z seinti:lent, quos si quis perimat, in eorum 
capite mirabiles inveniat lapillos, Gvg:ze lapidi, cu- 
jus apud Platonem mentio, similes. Et hzc quidem 
sunt q::e , antequam. ad Brachmanum tumulum 
perveniatur, occurrunt. Ut vero hunc quoque atti- 
gerunt 55, Sandaracinum illic puteum vi-lisse ait, 
aqu» plane mirabilis : juxtaque craterem, ignem 
continentem, ex quo plumbei coloris flamma sur- 
sum tendat. Tum et dolia duo lapidis nigricantis , 
alterum imbrium, alterumque ventorum , unde 
Brachmanes iis quibus faveant indigenis [ventos ac 
pluviam] impertiantur. Quin statuas quoqueapud eos 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ IZ. 

Ταῦτα xai ἀπὸ τοῦ δευτέρου mopa 
ἐπὶ τὸ τρίτον, τὰ χατὰ τοὺς βεθοημέ 
νοι Βραχμᾶνας - ἔνθα δὴ τὰ ὑπὲρ € 
Καὶ εἴ τί περ ἄλλο τερατῶδές ποτε μ 
ἀναπέπλαστα:, εὖ μάλα πιστὰ χαὶ ( 
iv παραθέσει τούτων, ἀνατανήσεται", 
ἐπιστῆσαι ἄξιον τῆς τοῦ « Φιλαλέθους 


B δείας, ἡμῖν μὲν εὐχέρειαν (4) χαὶ » 


που περιάπτοντος, αὑτῷ δὲ xal τοῖς c 
σίοις τὴν ἀχριδῇ xai βεδαίαν μετὰ 5: 
Ὅρα γοῦν ἐφ᾽ οἷς σεμνύνεται παραδ' 
«épuv θείων εὐαγγελιστῶν προχρίνων 
τον, ὡς μὴ μόνον παιδείας ἐπὶ πλεῖστι 
χαὶ ἀληθείας ἐπιμεμελημένον. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ IH'. 
Πρῶτα μὲν οὖν ἐν τῇ πρὸς τοὺς ] 
ρείᾳ τοῦ ᾿Απολλωνίου γυνὴ τις αὖτ 
εἰσάγεται ἀπὸ τῆς χεφαλῖς ἐς ὀσφὺν 
τὸ 6i ἕτερον μέρος τοῦ σώματος μέ 


C προϊόντων τῆς ἐπὶ τοὺς Βραχμᾶνας à 


περυτευμένα τὸ πέπερι, xal τούτου 
γοὶ, xal παράδοξοί τινες τὸ μέγεθος 
ἀπὸ χεφαλῆς λαμπάδες ἀποῤῥιπτοῦντο 
τις ἀνέλο:, εὕοοι ἂν, φτοὶ, παραδόξους 
χεφαλῆς, τῷ τοῦ Γύγου, τοῦ παρὰ τῷ I 
πλησίους, Καὶ ταῦτα μὲν τὰ πρὸ τοῦ - 
λόφου. Ὥς δὲ χαὶ εἰς αὐτὸν ἀπτίχοντι 
ἔνταυθα φρέαρ ὕδατος ἰδεῖν παραδό 
«tpa πλτσίον πυρὸς, οὗ φλόγα ἀναπέμ 
δώδη" δύο τε πίθους λίθου μέλανος" τὸ 
τὸν δὲ ἀνέμων, ἀφ᾽ ὧν τοὺ: Βραχμᾶνας, 
τῆς χώρας, χορτγεῖν. ᾿Αλλά ve καὶ ἐ 
αὐτοῖ; ᾿Αθηνᾶς « Πολιάδος » χαὶ Ἃ πό,; 
xaX Διονύσου (6), xaX ἄλλων τινῶν ἋΣ) 


esse « Poliadis » Minervae, Pythiique Apollinis, et D "ápyav δὲ, τὸν ἐπὶ πάντων, « διδάσ 


Bacchi, aliorumque quorumdam deorum, quie Grze- 
ci colunt. larcham autem **, qui omnibus pr:esit , 
appel'ari « magistrum : » quem viderit eonsidentem, 
habitu adeo a philosophico dissidente, ut satra— 
pam retulerit potius, in sublimi collocatus solio. 


? lib. in. ** lib. ut, c. 3. 


es Ἡμῖν μὲν εὐχέρειαν, etc. Vide supra c. 9. 
9) Ἀπὸ c. x&o. ἐς cog. Aevx. Ex memoria sua 
potius quam ex Philostrato hzec deprumit Eusebius, 
que tamen eum hic destituit. Nam Philostratus qui- 
em illam feminam a capite usque ad mamuias, 
nigram, inde reliquo corpore candidam fuisse ait. 
(6) Kal Διονύσου. In editis additum Δηλίου, quod 
Eusebii esse nequit, qui ignorare non poterat belii 


*! Jib. m, c. 4, δ lib. in, c. 8. 


σθαι" ὃν χαὶ ἰδεῖν χαθεζόμενον, πολλι 
σοφιχῶς, σατραπιχῷ (1) δ᾽ ἂν μᾶλλον 
ὑψηλοτάτου δίφρου. Xa)xou ot μέλα 
χαὶ πεπγίχιλτο yposéo:g ἀγάλμασιν, 
τεχνουργῶν βαναύσων τρόπον, πυρὶ : 
*3 ἢ}. i, c. 14. "* Hi 
cognomen in Dacchicis haud esse. F 
manu quadam Δυλίου in margine pri 
(nisse, ut scilicel notaretur apud Phi 
᾿Απόλλωνος Πυθίου legi, ᾿Απόλλωνος. 
postea indoctum librarium in textum 
imperite intrus sse. 


(7) XatpazixQ. Wa legendum omni 
πιχῶς quod erat in editis. 


825 


LIBER CONTRA HIEROCLEM. 


896 


χθοῦντας τοὺς φιλοσόφους τεχνουργεῖν, ἣ xat, θαυ- A Erat autem illud ex zre nigro, aureisque ornatum 


ματοποιῶν δίχην, αὐτόματον ἀποτελεῖν τὸ δημιούρ- 
γημα. Οἱ δὲ τῶν ἄλλων τῶν μετ᾽ αὐτὸν διδάσχαλον 
δίφροι χαλχοῖ μὲν, φησὶν, Kan por δ᾽ ἧσαν, χαὶ ἧττον 
ὑψηλοί. Ἔδει γάρ που τυράννου πάντως σχήματι 
προνομίας τῆς ἐν ἀγάλμασι, χαὶ χρυπῷ τὸν τῆς θείας 
φιλοσοφίας διδάσχαλον ἀξιοῦσθαι. 


statuis, quales scilicet, fabrorum more verosimile 
sit sapientes, igni ferroque adhibito, fabricare; 
quin et prestigiatorum ritu ita opus instruere, ut 
sponte sua moveatur. Czterarum autem, qui assi- 
debant magistro, sedes, s&ereze quidem, uli ait,si- 
gnis tamen ornate non erant, minusque sublimes, 


Nempe erat conveniens omnino regio ornatui przrogativa, in statuis illis consistens,[conveniens item] 


auro honorare divin philosophiz magistrum. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΘ΄. 

Πρῶτον δὲ τὸ) 'lápyav ἰδόντα, φησὶ, τὸν 'Amol- 
λώνιον, ἐξ ὀνόματός τε προσειπεῖν (8) Ἑλλάδι τῇ 
φωνῇ, xat ἣν αὐτῷ παρὰ Φραώτου χομίζει ἐπιστολὴν 
αἰτῆσαι, χατὰ πρόγνωσιν ἤδη τοῦτο προειληφότα. 
Ἐνδείξασθαί τε τὸ ἔνθεον τῇς προγνώσεως, προει- 
ρηχότα, ὡς ἄρα ἑνὶ γράμματι, τῷ « Δέλτα, » λείπο: 
ἡ ἐπιστολή. ΓΑρξασθαί τε ἀπειροχάλως εὐθὺς ἀπὸ 
πρώτης ὁμιλίας, ἀπειροπλούτου δίχην, ἐνεπιδείχνυ- 
σθα!: τὸ τῆς προγνώσεως πλεονέχτημα, πατέρα xal 
μητέρα χαταλέγοντα τοῦ ᾿Απολλωνίου, γένος τε xal 
τροφὴν, χαὶ παιδείαν, xal τὰς χατὰ χρόνους ἀποδη- 
μίας, xal τὴν ἐς αὐτὸν πορείαν, xal τὰ χατ᾽ αὐτὴν 
πεπραγμένα αὐτῷ χαὶ ὡμιλημένα. Εἶτα δέ φησιν 
οὗτος ὁ θαυμάσιος συγγραφεὺς, τοὺς Βραχμᾶνας, 
ἅμα τῷ ᾿Απολλωνίῳ, χρισαμένους ἐλεχτρίνῳ φαρ- 
μάχῳ, λούσασθα!: " χαὶ περιστάντας ὡς ἐν χορῷ τὴν 
T5» τύψαι ταῖς ῥάθδοις " τὴν Oi χυρτωθεῖσαν ἀνα- 
πέμται αὐτοὺς ἐς δίπηχυ τοῦ ἀέρος, ἑστάναι τε αὖ- 
τοὺς μετεώρους ἐν αὐτῷ ἀέρ: ἐπί τι χρόνου διάστημα, 


59/5 CAPUT XIX. 

larcham autem , ubi primum Apollonium con- 
spexisset , nominatim eum salutasse ait Graeca lin- 
gua, reddique sibi epistolam , quam a Phraota ipsi 
afferebat, postulasse , mente przsaga ea de re jam 
antea edoctum. Nempe demonstrasse divinitus sibi 
res antea perspectas esse, predicendo una littera, ' 
« Delta, » deficere episto:am. Coepisse autem parum 
modeste prima stalim conversatione, more eorum 
qui vastis divitiis abundant, absconditarum rerum 
jactare scientiam, patrem recensendo Apollonii et 
matrem, et genus omne, educationemque et insti- 
tutionem, variisque Llemporibus susceptas peregri- 
nationes, el quod ad ipsum instituerat iler, qu:eque 
ipsi in eo gesta dictave fuerant. Inde porro egre- 
gius ille scriptor narrat *5, electrino unguento uu- 
ctos Brachmanas cum Tyanensi , balneo usos esse. 
eumque ambientes, choro quasi, terram scipioni- 
bus feriisse; eam vero in gibbum resilientem, alti- 
tudine bicubitali eos in aerem extulisse, peusiles- 


ἔλχειν ὃς xal «up ἀπὸ τοῦ ἡλίου, ὅτε βούλοιντο, αὖ- (. que aliquandiu in ipso aere illos substitisse. Deri- 


τομάτως. Τούτοις δ᾽ ἐπιφέρει παράδοξον ὁ θαυματο- 
λόγος " ὡς; ἄρα τρίποδες Πυθιχοὶ τέτταρες ἐξεχυχλὴ - 
07,02» (9), αὐτόματοι φοιτῶντες χαὶ εἰχάζει δὴ οὖν 
αὑτοὺς τοῖς ᾽ὑμηρείοις “ οἰνοχόους τ᾽ ἐπὶ τούτοις Ex 
χλχου διαχόνους τὴν ὕλην (10) ἴστησι τέτταρας. 
Ἐπιλέγει ὃὲ ὡς ἄρα xa ἡ γῇ αὐτομάτως ὑπεστρών- 
νυτο αὐτοῖς πόας. Τῶν δὲ τρ'πόδων οἱ μὲν δύο, φη- 
civ, οἴνου ἀπέῤῥεον, οἱ δὲ ἕτεροι δύο, ὁ μὲν ὕδατος 
θερμοῦ χρᾶσιν παρεῖχεν, ὁ δ᾽ αὖ ψυχροῦ. Τοὺς δὲ 
οἰνοχόους τοὺς χαλχοὺς ἀρύεσθαι εὐμέτρως τοῦ τε 
οἴνου xal τοῦ ὕδατος " περιελαύνειν γε χύχλῳ τὰς 
χύλιχας, ὥσπερ ἐν τοῖς πότοις (11). 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ K'. 
Ταῦτα Ἱεροχλεῖ, τὰ ἀνωτάτω (12) χαὶ χαθόλου δι- 
χαστήρια πεπιστευμένῳ, μετὰ πολλῆς ἀνετάσεως 


*5 ἢ, ει, c. 171. * lib. in, c. 97. 


(8) Προσειπεῖν. Ya ex Philostrato scribendum ; 
male enim in editis Eusebii est προειπεῖν, 

(9) Ἐξεχυκ.ζήθησαν. Vox in theatris usitata de 
illis, quxe machinis occultis in scenam provelieban- 
tur; utitur cadem, ubi de lis Brachmanum artibus 
loquitur, Thespesion gymnosophista apud Philostra- 
tum lib. vi, De vita Apollonii, cap. 10. Loco autem 
ubi hzc referuntur proprio verbum ἐξεπορεύθησαν 
Philostr. adhibuit. 

(10) Xa.1xov διακόνους τὴν ὕλην. gre mibi 
facit vox διαχόνους interposita vocibus natura sua 
conjungendis, neque hac ratione divellendis, nisi 


vare item eos ubi voluerint, ex sole ignem, sponte 
sequentem. Atque istis omnibus rem plane stupen- 
dam portentosus ille scriptor jungit **; ut tripodes 
nempe, Pytbiis similes, quatuor, sponte sua mo- 
ventes, in medium processerint ; eosque Homericig 
similes esse ait. Pincernas autem iis ex «sre, si 
materiam spectes, qui ministrarent, statuit. qua- 
tuor, Addit etiam , ut terra sponte gramina sub- 
straverit. Tripodum autein binos ait vino manasse, 
reliquorum vero alterum calid:e admiscend:e co- 
piam fecisse, alterum frigide; zereosque pincernas 
vinum pariter οἱ aquam larga hausisse mensura; 
calices enim cireumlatos esse, ut fieri in compota- 
tionibus assolet. 
595 CAPUT XX. 

Ista Hierocli, supremis in provinciis prafecto 

dicasteriis, mulis instituta disquisilione, vera esse 


D invito lingus genio, eam itaque omitti plane malim, 


nihil enim ea est opus. 

(11) Πότοις. Male in editis habebatur ποταμοῖς, 
uod secure nimis secntus fuit Acciolus, qui vertit ' 
ed et calices actos in gyrum quasi vorticoso flumine 

impellebant. Eo tutius autem πότοις substituas, quod 
ipsa hic Philostrati verba retinuerit Eusebius, in 
cujus textu πότοις codicum omnium consensu le- 
gitur. Eamdem lectionem Salmasium quoque resti - 
tuisse, post animadverti. 

(12) Τὰ ἀνωτάτω, etc. Eadem verbis iisdem bha- 

bes supra, cap. 5. 


811 


EUSEBI! CASARIENSIS OPP. PARS IL. — APOLOGETICA. 


videntur atque explorata, nostra autem simplicitas, A ἀληθῆ xal πιστὰ εἶναι δοχεῖ. Kal 


levitasque animi longe maxima ab eo damnatur. 
lpse autem talia credens Philostrato, bis ipsis ver- 
bis se jactat, inquiens : « Videamus enim, quanto 
nos melius hzc atque prudentius admittamus, 
οἱ quz de przclaris virtute viris sententia nosira 
sit. » 

CAPUT XXI. 


In apparato porro hoc modo convivio, juxta 
ipsum Philostratum "', Indorum inducitur rex, 
compotationem instituens cum philosophis. Hunc 
vero superbe se gessisse et in philosophiam debac- 
chatnm narrat, crapula item apud eos incaluisse, 
cumque ipso sole de principatu contendisse , alia- 
que elato animo jactitasse. Rursum autem per in- 
terpretem ista ab eo accepisse Apollonium ; vicis- 
simque regem allocutum esse, Tarcha vicem inter- 
prets sustinente. Qui aulem admiratione dignum 
baud existimemus, quod superbum tantopere, ab- 
surde adeo debacchari, et crapulz indulgere vero- 
smile queat videri, quem ne ad philosophorum 
quidem, nedum deis similium virorum penates par 
erat accedere? Quid vero est, quod semideos eos 
appello, et dignitati virorum illudo ? quandoquidem, 
Apollonio interrogante **, quosnam se esse puta- 
rent? deos se esse respondit larchas. Qui etiam ** 
apud convivas, ut qui deus esset, modo quidem 
philosophum minime addecente, multo minus con- 
veniente dei, quem se esse professus est, dignitati, 


ρεια καὶ χουφότης (15) πλείστη ὅσῃ : 
αὐτῷ αὐτὸς δὲ, τοιαῦτα Φιλοστρά' 
τοῖς δὴ ῥήμασι σεμνύνεται λέγε 
ὙὉ6 μὴν ὅσῳ βέλτιον xaX ξυνετώτ 
χόμεθα τὰ τοιαῦτα, καὶ ἣν περὶ τῶν 
ἔχομεν γνώμην. » 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΚΑ’. 
Ἐπὶ τοιούτῳ δὴ τῷ συμποσίῳ, x 
λόστρατον, βασιλεὺς ἐγχωριάζων ᾿ 
συμπίνων τοῖς φιλοσόφοις. Τοῦτον 
ἐμπαροινεῖν φιλοσοφίχ, μεθύσχεσθο 
χαὶ ἀντιπαρεξάγειν τῷ ἡλίῳ, χι 
ἱστορεῖ. Καὶ πάλιν τὸν ᾿Απολλώνιο 


B παρὰ τούτου μανθάνειν * χαὶ αὖ πά) 


λέγεσθαι, ὑφερμηνεύοντος τοῦ Ἰάρχο 
μάζειν ἄξιον, ὅπως τὸν ὑδριστὴν 
παροινεῖν καὶ μεθύσχεσθαι παρὰ 
ἦν, ὄν οὐδὲ παριέναι ἄξιον ἐν Qu 
χαὶ ἰσοθέων ἑστίᾳ; Τί δέ μοι ἰσοθ 
λεῖν, xai τῆς ἀξίας ἐνυδρίξειν τοὺ. 
ποθομένου τοῦ ᾿Απολλωνίου, κἶνας E 
θεοὺς, ἔφη ὁ Ἰάρχας᾽ ὃς xax τοῖς « 
θεὸς (14-15), φιλοσόφου μὲν ἥχιστα 
δεῖ, μήτι γε μᾶλλον, οὗ ἔφησε. Oeo 
λην ἐπιχύπτων (16) ἐξῆρχεν. Ἡ 65, 
φεὺς, ὡς ἄρα ἐπότιζε (17) ἱκανῶι 
δου (18), καθάπερ αἱ ἀπόῤῥττοι m 
μένοις. 


phiale incumbens, coipotationem incepit. Ea vero dum, narrante historico , omnib 
przberet, liberaliter [latices] submittebat, perinde ac fontes occulti haurientibus |: 


solent]. 
CAPUT XXII. 

Succedunt inde mutui sermones et philosophicze 
disputationes, larcha docente ** ut sua olim anima 
in alio hominis, qui rex fuerit, exstiterit corpore, 
atque talia quzdam in eo patraverit : Apollonio 
vicissim *!, ut navis /Egyptiz exstiterit guberna- 
tor, quzque sibi gesta tum fuerint, narrante. 
Quzestiones vero et responsiones utriusque sunt ta- 
les, qualium ne mentionem quidem fecisse, sapien- 
tía maxime erat dignum. Interrogasse ergo Apol- 
lonium refert **, aureane apud eos aqua invenire- 
tur? 0 plenam sapientie, o admirandam quazstio- 


δ’ lib. m, c. 25, ** lib. in, 18. ** lib. imi, c. 
Iit, C. 48. ΝΣ 


(15) Ἡμῶν μὲν εὖγ. καὶ κουφότ. Ywsa flieroclis 
verba, quibus eam Christianis exprobrabat, habes 
supra, cap. 1. 

14-15) Ola δὴ θεός. Verba ista mibi preter rem 
videntur, nescio unde, in textum esse admissa. 

16) Ἐπικύπτων. [84 certissime restituendum 
ex Plilostrato : Vide observata ad lib. 11, cap. 22, 
n. 5, et lib. n, cap. 98, n. 6, nempe χύπτοντας πί- 
vsty est canum aliorumque ejus generis animalium, 
ut liquet ex observatis posteriore loco, idque adeo 
viris gravibus, nedum philosophis, valde indignum, 
bibere ex tant» molis crateribus, ut pronis etiam 
ex iis potus esset hauriendus. 

(17) "Ezxóris. Delenda erat vox nihili ἐπόντιζε, 
et ex Philostrato atque Reg. cod. ἐπότιζε substituen- 


52. 


EE ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KB 

Μετὰ ταῦ τᾷ χοιναὶ λόγων ὁμιλίαι 
Υίαι τῶν φιλοσόφων, τοῦ μὲν "lá 
ὡς ἄρα ποτὲ αὐτῷ f; Ψυχὴ ἂν ἑτέρῳ 
λέως, γένοιτο σώματι, χαὶ τοιάδε τ 
γμένα εἴη" τοῦ ᾿Απολλωνίου δὲ, ὦ, 
ποτὲ γένοιτο χυδερνήτης, xal τοδὸ 
Πεύσεις τε xat ἀποχρίσεις ἑχάστου 
φίας ἄξιον μηδαμῶς παρεχθέσθαι τ 
σθαι δέ φησι τὸν ᾿Απολλώνιον, εἰ 
γρύπεον ὕδωρ; "(à τοῦ σοφοῦ χαὶ m 
πος ! Καὶ περὶ ἀνθρώπων δὲ ὑπὸ v1 


δ ]ib, ni, c. 19,20. lib. uil 


D dum. tiotsTEN. 


(18) Ἐπεδίδου. Holstenius ex 
denda post ἐπεδίδου putabat verb. 
νως, Sine quibus c:etera non cohzr 
pace ejus dictum sit, sine istis eliai 
reliqua, nam ἐπιδιδόναι πηγή, null 
dici fons potest. Sic enim apud Αἱ 
ipsumque Philostratum passim aliq 

icitur, non addita in sexto casu 
vel incrementa capit. quz adeo ex ij 
tiis sit intelligenda. Omittenda itaq 
duximus, cum neque necessitas ea 
eorum in codd. Eusebiauis vestigi 
reat. 


$?9 


Ὁ LIBER CONTRA HIEROCLEM. 


850 


Πυγμαίων ἄλλων, καὶ ωὠχιαπόδων ἀνερωτᾷ. Kal el A nem ! Interrogasse item de hominibus subterraneas 


γίγνοιτο παρ᾽ αὐτοῖς ζώον τετράπουν, ὃ λέγεται Μαν- 
τιχόρα (19), ὃ τὴν χεφαλὴν ἀνθρώπῳ εἰχάσθαι, λέοντι 
δὲ ὡμοιῶσθαι τὸ μέγεθος, τὴν δὲ οὐρὰν ἐχφέρειν 
πηχναίας καὶ ἀχανθώδεις τὰς τρίχας (20), fc βάλ- 
λειν ὥσπερ τοξεύματα ἐς τοὺς θηρῶντας. Καὶ τοιαῦτα 
μὲν τὸν ᾿Απολλώνιον ἀνερωτᾷν " τὸν δὲ Ἰάρχαν δι- 
δάσχειν αὑτὸν περὶ μὲν τῶν Πυγμαίων, ὡς ἄρα εἶεν 
οἰχοῦντες μὲν ὑπόγειοι, διατρίδοντες δὲ ὑπὸ τὸν Γάγ- 
Ὑὴν ποταμὸν ζῶντες " περὶ δὲ τῶν ἄλλων, ὡς ἀν» 
ὕπαρχτα εἴη. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KT". 
Ἕριον ἐπὶ τούτοις φυόμενον αὐτοῖς ἀπὸ γῆς ἐς 


ἔσθττος ὕλην ὁ Φιλόστρατος ἀναγράφει, πάντως δή- p 


ποὺ τῶν φιλοσόφων ἱστὸν ἐποιχομένων, χαὶ ταλα- 
σιουργίαις ἐς ἐσθῆτος χατεργασίαν ἐχπονουμένων 
(οὐδὲ γὰρ εἰσῦιχται (21) παρ᾽ αὐτοῖς γυναιχεῖον φῦτ 
λον), εἰ μὴ xai τοῦτο φήσειεν αὐτόματον αὐτοῖς πα- 
ραδόξως δι᾽ ἱερέας (22) ἐς ἐσθῆτα μεταφύεσθαι, 
Φέρειν δ᾽ ἔχαστον αὐτῶν ῥάδδον xaX δαχτύλιον, ἀπόῤ- 
ῥητὸν ἔχοντα ἰσχύν. Εἶτα παραδοξοποιίαι τοῦ Βρα- 
χμᾶνος, ὡς δαιμονῶντα δι᾽ ἐπιστολῆς ἀναχαλέσοιτο, 
ὡς χωλεύοντα χαταγήσας τὸν γλουτὸν θεραπεύσειεν, 
ὡς τυφλῷ τὸ βλέπειν, καὶ ἀδρανεῖ τινι τὴν χεῖρᾷ 
σώαν χαρίζοιτο. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ KA. 

Πολλὰ χἀγαθὰ γένοιτο πραγμάτων ἡμᾶς ἀπολύσαντι 
(95) τῷ συγγραφεῖ. Δῆλα γὰρ ὡς ἀληθῇ xat ταῦτα, 
ὅτε βροντάς τε xal ἀνέμους ἐν πίθοις, τρέποδάς τε 
ix λίθου φοιτῶντας αὐτομάτως, xai οἰνοχόους ἀπὸ 
χαλχοῦ περιελαύνειν ἐν χύχλῳ τὰς χύλιχας προῖστο- 
ρῆσας, διὰ τῆς περὶ τούτων, ὡς ἀληθῶν, ἀφηγήσεως 
χαὶ τῶν λοιπῶν ἀπάντων ἐξέφηνέ τε χαὶ διήλεγξε τὴν 
μυθολογίαν. 
| KEOAAAION ΚΕ΄. 

Εἰρηχέναι δέ φησιν ὁ Φιλόστρατος τὸν Δάμιν, δίχα 
εἧς αὐτοῦ παρουσίας χαὶ τῷ Ἰάρχᾳ συμφιλοσοφῆσαι 
τὸν ᾿Απολλώνιον, εἰληφέναι τε παρ᾽ αὐτοῦ δαχτυλίους 


δὲ Jib. Π],. 15. ** lib. ii, c. 38. 
c. 237. *'* lib. i1, c. 41, 


90) Τὰς τρίχας. Manca omnino sine istis voci- 
bus oratio, quas ex Philostrato proinde restituen- 
das Eusebio putavimus, pariter ac voculam xaí ante 
ἀχαυθώδεις. 

(21) Εἰσῆχται. Vox Eusebii zetate in hoc nogotio 
frequentissima, inde συνείσαχτοι dictae feminz, va- 
Eiis ministeriis destinat, et in clericorum, seve- 
riorem etiain vitam professorum, contubernio vi- 
ventes, de quibus multa in antiquis Ecclesiarum 
canonibus. Epiphanius ligr. 13i de quodam in Pa- 
lzestina episcopo, qui e confessorum numero fuerit : 
"Eoynxóto; δὲ τοιαύτας γγνναῖχας, ἐξυπηρετουμένας 
αὕτῳ, φτμὶ δὲ συνεισάκτους. ldem de lFHlieracitis : 
Χλευάζονται τελειότατα δι᾿ ἃς χέχτηνται ἔχαστος Cvv- 
εισάχτους γνναΐῖχας, δι᾽ ἃς εἰώθασι φιλοτιμεῖσθαι 
ἔχειν εἰς ὑπηρεσίαν. Vides σνεισάχτους dici mulieres 
illas, quie ministerii causa cum istis hominibus vi- 


5 ib. m, c. 39. 


regiones incolentibus, aliis item qui pygmzi di- 
cantur, et umbripedes. Án item apud eos quadru- 
pes obvium sit animal, Mantichora, quod hominem 
capite referat, mole corporis leonem exzquet, cau- 
deque loeo promittat cubitales setas, acanthis 8i« 
miles, quas veluti sagittas in venatores jaculetur. 
Atque hec Apollonium quidem [aitj interrogasse, 
larcham autem de pygmzis quidem eum docuisse, 
subterraneas specus eos habitare, sub Gange fluvio 
vitam degentes; de c:leris vero, nuspiam ea 
exsistere. 
596 CAPUT XXIII. 

Praeterea lanam commemorat Philostratus ** e 
terra illis provenientem, ut vestibus materiam praz- 
beat ; philosopbis nempe pectine telas omnino per- 
currentibus, et lani(icium ad vestes comparandas 
exercentibus (neque enim muliebris sexus contu- 
bernio apud eos admittitur), nisi et lanam dicat 
sponte sua apud eos miraculo quodam in sacerdotum 
gratiam transformari in vestes. Gestare porro 
quemvis eorum baculum refert et annulum, arcana 
praestantem virtute. Sequuntur inde Brachmanis 
miracula, ut dzinone malo correptum missa epi- 
stola restituerit **, ut item solo attactu eum, qui 
lukatam habebat apophysin ossis majoris femoris, 
sanaverit 5 : ut oculis ilem capto visum, atque 
manu laboranti, integram eani restituerit '*. 


CAPUT XXIV. 


C Rene eveniat auctori, qui nos opera sublevat. 


Nempe quam vera ista sint etiam manifestum est, 
quando tonitrua ventosque in doliis "7, et tripodas 
ex saxo proprio motu obambulautes **, eneosque 
pincernas, calices in orbem circumferentes, com- 
memorans primum, hzc ipsa quasi vera narrando, 
reliqua etian omnia meras fabulas esse prodit at- 
que arguit. 
CAPUT XXV. 

Refert autem Philostratus ** etiam Damin dixis- 
86, se non przsente quoque cum larcha Apollo- 
nium philosopbatum esse, munusque ab eo tulisse 


8* ibid.  *"' lib. iu, c. 16. '* lib. in, 


20 Μαντιχόρα. Apud Philostr. est Mapztyópa. D vant, γάμου xaX συνουσίας χωρὶς, ut Chrysostomus 


orat. Εἰς τοὺς ἔχοντας συνεισάχε. docet, t. vt, p. 214, 
edit. Savil. e plura de his apud Cotelerium 
ad Herma vie. 1, not. 4, et ad vis. n, not. 15, et 
Bevereg. in can. i concilii Niezni t. Hinc Eusebius 
apte vocem εἰσάγεσθαι ex usu illius avi adhibet, de 
mulieribus loquens, qua philosophorum si non li- 
bidini, ministeriis saltem, de quibus hic sermo, va- 
care debebant. 

(22) Ac ἱερέας. Hzc adduntur, sd exprimendam 
Philostrati sententiam τοῦτο ἱερὰν ἐσθῆτα ποιοῦν- 
ται, nempe non ordinarius ille vestitus, sed eorum 
qui sacerdetalia obirent officia. 

(25) πραγμάτων ἡμᾶς ἀποιύσαντι. Nempe. ita 
strenue et aperte mentiri innuit Philostratum, ut 
fabulis manifestis suspecta reliqua etiam faciat ; ut 
2deo refutationis opera sublevetur ipse, mentiendi 
in ἃ versario impudentia. 


851 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS 1I. — APOLOGET'CA. 


annulos septem, planetarum nominibus insignitos : A ἑπτὰ, ἐπωνύμους ἀστέρων, οὖς καὶ φορι 


quos etiam gestaverit, unum post alium, pro ra- 
tione nominum diebás impositorum. Hzc tamen 
isto quidem loco referens, qui veritatis studiosus 
Philalethz judicio est, alio script illius loco, quasi 
damnans Brachmanum incantamenta, utque ab iis 
immunem przstet Apollonium curs? habens, sub- 
jungit verbotenus ista ** : « Videns autem tripodas 
spud Indos, pincernasque. et qu:zecunque suo molu 
acta procedere dixi, neque interrogavit qua arte 
confecta hzec aint, neque discendi ea ipsum volu- 
ptas incessit, Verum laudavit quidem, imitari ta- 
men dignatus haud fuit. » lllene vero [hoc fece- 
rit 1] qui Damide submoto cum iis conversari magni 
faciebat, atque sodalem unicum, quidquid etiam 


ἕνα πρὸς τὰ ὀνόματα τῶν ἡμερῶν. Tai 
πὼν, 6 τ᾽ ἀληθὲς τιμᾷν παρὰ τῷ «eu 
νενομισμένος, μεθ᾽ ἕτερα τῆς γραφῆς. 
τείαν ἐῶν Βραχμάνων χαταγνοὺς, xai 
θερον καταστῆσαι τὸν ᾿Απολλώνιον φρο 
φέρει, φάσχων χατὰ λέξιν" « Ἰδὼν 
Ἱνδοῖς τοὺς τρίποδας, χαὶ τοὺς olvoyó 
αὐτόματα ἑαφοιτᾷν (25) εἶπον, οὔθ᾽ 
ζοιντο αὐτὰ, ἤρετο (26), οὗτε ἐδεήθη 
ἑπήνει μὲν, ζηλοῦν ὃὲ οὐχ ἠξίου. » 

οὗτος, οὐχ t&loo ζηλοῦν ; ὁ δίχα τοῦ 

δὴν ποιούμενος συμφιλοσοφεῖν αὖὗτο 
μόνον, ὅ τι χαὶ πράττοι, λανθάνει" 
ἡγούμενος. Πῶς δὲ οὐχ ἠξίου ζηλοῦν 


est, (cum iis] quod egit, ignorare oportere cense- B ἀστέρων ἐπωνύμους καταδεχόμενος δα 


bat ? Qui vero imitari dignatus haud sit? qui plane- 
tarum nominibus insignitos annulos accepit **, eos- 
que per omnem vitam gestare necessarium sibi 
duxit, prout. ferrent nomina cujusvis diei : et qui- 
dem eo qued arcana, uti ipse ais, virtute prazsta- 
rent. Ut vero concedamus etiam, imilari ista eum 
noluisse, propterea certe non imitatum esse mani- 
festum erit, quod recte sibi haud facere videren- 
tur. Quomodo igitur ob ea laudavit, qui» non di- 
gnaretur imitari? Et, si tanquam arte divina ope- 
rantes collaudavit, cur imitatus haud est, laudem 
qu» mererentur? Porro vero post moram apud 
bos factam, Apollonium una cum suis reverlentem 


τούτους ἀναγχαῖον τιθέμενος διὰ πα 
φέρειν πρὸς τὰ ὀνόματα τῶν ἡμερί 
ἀπόῤῥητον, ὡς φὴς αὐτὸς, ἔχοντας 
χαὶ δοθείη τὸ μὴ ζηλοῦν ἡξιωχέναι c 
εὖ πράττοντας οὐχ ἐζήλου δηλονότι. 
ἦνει, ἐφ᾽ οἷς μὴ ἠξίου ζηλοῦν ; Εἰ δ᾽ € 
γοῦντας ἐπήνει, πῶς οὐχ ἐζήλου τὰ! 
᾿Αλλὰ γὰρ μετὰ τὴν παρὰ τούτοις Ot 
λινοστοῦντα αὐτὸν ἅμα τοῖς ἑταίροις, E. 
σὶν ἐς τὴν τῶν Ὡριτῶν (27) χώραν, ἕν 
αὑτοῖς αἱ πέτραι, χαλχῇ δὲ ἡ ψάμμος, χα 
οἱ ποταμοὶ ἄγουσι. Καὶ τοσαῦτα μὲν τ 
τὸν σύγγραμμα. 


ad Oritarum ait ** venisse regionem, ubi area saxa, arenaque zrea, erisque ramenta flu 


que ista sunt, quie in tertio libro continentur. 
527 CAPUT XXVI. 


Sequentia jam percenseamus. Ex India in Grze- 
ciam reducem ** ab ipsis diis refert. socium deo- 
rum eum esse declaratum : qui et z»grotos ad eum, 
sanitatis recuperandze causa, remiserunt. Jawque 
quasi ab Arabibus, magisque et Indis stupendum 
virum el plane divinum advehens, miras inde nar- 
valiones instituit. Atqui non immerito dicat ali- 
quis, quod si jam olim excellentioris, quam est 
humana, exstitisset naturz,, non jam demum, sed 
potius antequam aliorum profecisset institutione, 
miraculorum patrandorum initium eum facere par 
erat. Praeterea superforanea futura fuisset, quam 
Arabibus, magisque et lndis studio sibi conquisi- 
vit, doctrina, si quis eum juxta ea, quz Philostra- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ K34.. 

Ἑπίωμεν δ᾽ ἔδη τὰ Ege. ἙἘπανελί 
αὐτὸν τῆς Ἰνδῶν χώρας ἐπὶ τὴν 'EXAG 
τῶν θεῶν πρὸς αὐτῶν τῶν θεῶν Óvaxi 
xai τοὺς χάμνοντας ὡς αὐτὸν ἐφ᾽ ὑγεί 
Καὶ δῆτα ὡς ἐξ "Apá6ov , xai μάγω 
παράδοξόν τινὰ χαὶ θεῖον αὑτὸν ἡμῖν d 
δόξων ἐντεῦθεν ἀρηγημάτων χατάρχετι 
ἄν τις εἴποι εὐλόγως, ὅτι δὴ, εἰ θειοτέρα 
πον φύσεως ἣν πάλαι, ἀλλ᾽ οὐ νῦν EO: 
ἑτέρων μεταλήψεως τῶν θαυμασίων 
Περιττὴ δ᾽ ἂν χαὶ ἡ ἐξ ᾿Αράδων aot 
xa Ἰνδῶν, δ'ὰ σπουδῆς ἐπεχειρεῖτο π 
6f τις χατὰ τὴν δοθεῖσαν ὑπῆρεν ὑ΄ 
οὗτος, χατὰ τὸν ἀληθῆ συγγραφέα (28) 


tus ponit, extollendum putet. Sed tàmen ille, juxta D ἐστι, μετὰ τοσούτους διδασχάλους τὴν ao 


veracissimum istum scriptorem, jam demum adest, 
sapienti: argumenta publice exhibens. 
€ ]ib. v, c. 19. *' lib. nr, c. 15. 


(24) Παρὰ τῷ Φι.1α.1ήθει. Supra c. 9. 

(25) ᾿Εσφοιτᾷν. lta Philest. habet et Euseb. inf. 
c. 90. "Exgovsdv habebant editi. 

(26) "Hpeco. Editi οὔτε ἤρετο. Hoc οὔτε tamen 
emittendum putavi; nam, ut taceam Philostratum, 
ipse id omittit Eusebius inf., c. 50. 

(87) ᾿Ωριτῶν. Xa. Indice gentis nomen. scriben- 
dum monet Stephanus, Eustathius ad Dionysium, 
aliique [non Ὠρειτῶν ut Eusebii editi habebant]. 
᾿ὨΩρείτης autema. ἐθνιχὸν τοῦ Ὡρεοῦ oppidi, in. Eu- 


** Jib, in, c. 54. 


μενος. 


*3 Jib. iv, c. 4. 


bea insula. Similiter apud Philostrat 
est. llotsrEx. 

(27*) Καὶ τό. Forte leceendum xattot 

(28) Κατὰ τὸν ἀ.ἰηθὴ συγγρ. Di 
χῶς, nempe pro tali Philostratum ven 
les, supra c. 11. Male igitur Ácciolus | 
Hieroclem vetulerat, et. contra Greci 
verterat : Philalethe tamen auctore,non; 
slis magistris sapientiam patc[eci*, 


855 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KZ. 

Καὶ πρῶτα μὲν, ofa ἐξ ᾿Αράδων (29) xai τῆς παρ᾽ 
αὐτοῖς οἰωνιστιχῇς ὁρμώμενος, τὸν στρουθὸν ὅ τι βού- 
λοιτο, τοὺς ἑτέρους ἐπὶ τροφὴν παραχαλῶν, ἐφερμη- 
νεύει τοῖς παροῦσιν᾽ εἶτα δὲ, λοιμοῦ προαισθόμενος, 
προμαντεύεται τοῖς πολίταις. Τὴν δ᾽ αἰτίαν καὶ τούτου 
ἐν τῇ πρὸς Δομετιανὸν ἀπολογίᾳ αὐτὸς παρατίθεται. 
ἜἘρομένου γάρτοι αὑτὸν, ὁπόθεν ὁρμώμενος τοῦτο προ- 
εἴποι, «Λεπτοτέρᾳ, Eon, χρώμενος, ὦ βασιλεῦ, διαίτῃ, 
πρῶτος τοῦ δεινοῦ ἡσθόμην" » χαὶ τρίτον δ' αὐτῷ 
θαῦμα γεγονὸς ἱστορεῖ, ὡς δὴ ἀλεξήύσαντος τὸν Aot. 
μόν (50). “Ὅπερ εἰ τὰ μάλιστα ἐν ταῖς ἐπὶ τέλει 
κατ᾿ αὑτοῦ χατηγορίαις οὐ τέθειχεν ὁ συγγραφεὺς, 
ὅτι μὴ παρῖν, ὡς εἰχὸς, αὐτῷ δι᾽ ἀπολογίας ἀπολύ- 
σασθαι (51) τὸ ἔγχλῃμα, φέρε δὴ οὖν ὅμως, αὐτοὶ τὴν 


LIBER CONTRA HIEROCLEM. 


854 
CAPUT XXVII. 

Ας primo quidem δ᾽, veluti ab Arabibus et augu- 
rali eorum schola adventans, passerculus quid sibi 
vellet, ad pastum czteros qui invitabat, auditori- 
bus interpretatur. Tum ** appetentem pestilentiam 
ante sentiens, civibus illam przdicit. Ejusque rci 
rationem apud Domitianum ipse quoque cdidit, 
Rogante enim eum Domitiano, quo id predi- 
xisset instinctu, « Dizta, inquit, o imperator, 
magis tenui usus, primus omnium  persensi 
malum. » Tertium inde patratorum ei mira- 
culorum exponit **, ut pestem nempe depu- 
lerit. Quod tametsi cum maxime scriptor in iis, quae 
sub finem habentur, accusationibus non comme- 
moraverit, quoniam, ut verosimile est, apologia 


ἱστορίαν ἐς φανερὸν ὑποθώμεθα, οὕτω δὴ xat ταύτην D illud crimen non poterat diluere; nibilominus ta- 


εὐθύνοντες. Εἴ τινι γὰρ οὐχ ἂν εἴη σαφὲς, ὅτι δὴ 
πολὺ τὸ πλάσμα, xal ἀπατηλὸν, γοητείας τε ὡς ἀλη- 
Oro; ἔμπλεον, αὑτὸς ὁ τρόπος ἀπελέγχει τῆς ἱστορίας. 
Τὸν γάρ τοι λοιμὸν ὑποτίθεται ἐν εἴδει πτωχεύοντος, 
xai ῥάχεσιν ἡμφιεσμένου πρεσδύτου ἀνδρὸς ἑωρᾶ- 
σθαι" ὧν χαταλεύειν ἐπιχελευσαμένου τοῦ ᾿Απολλω- 
νίου, πρότερον μὲν πῦρ βάλλειν τῶν ὀφθαλμῶν, εἶθ᾽ 
ὕστερον βληθέντα λίθοις, χύνα συντετριμμένον, χαὶ 
παραπτύοντα ἀφρὸν, ὡς οἱ λυττῶντες, φανῆναι * εἰ- 
pr,xévat δ᾽ αὐτὸν περὶ τούτου xal ἐν τῇ πρὸς ajco- 
γράτορα Δομετιανὸν ἀπολογίᾳ ταῦτα γράφει" ε Τὸ 
1X0 λοιμοῦ εἶδος, πτωχῷ, ὧδε ἀγείροντι (52), εἴχα- 
στο" χαὶ εἶξον, χαὶ ἰδὼν, εἷλον, οὐ παύσας νόσον, 
ἀλλ᾽ ἐξελών. » Τίς δὴ οὖν ἐπὶ τούτοις οὐ μέγα τὴν 
τοῦ θαυματοποιοῦ γελάσεται παραδοξοποιίαν ; ζώων 
ὀφθαλμοῖς, χαὶ λίθων ὑποπέπτοντα βολαῖς, ξυντριθό- 
μενόν τε πρὸς ἀνθρώπων, χαὶ ἀφρὸν παραπτύοντα, 
τὴν τοῦ λοιμοῦ φύσιν ἀχούων, ὡς οὐδ᾽ ἄλλ᾽ ὁτιοῦν 
τγχάνει T, φθορὰ, xal χάχωσις ἀέρος, ἐπὶ τὸ νο- 
σῶδες τρεπομένου, τοῦ περιέχοντος, ἐχ πονηρῶν τὲ 
xai φαύλων ἀναθυμιάσεων, Tj λόγος ἱατριχὸς παρα- 
δίδωσι, ξυνισταμένου. Καὶ ἄλλως (35) δ᾽ ἂν τὸ φά- 
cua (34) διευθυνθείη, ἐπείπερ μόνῃ τῇ τῶν Ἐφεσίων 
πόλει, ἀλλ᾽ οὐχὶ χαὶ τοῖς ὁμόροις τὸν λοιμὸν ἐπισχῇ- 
vai φησιν ὁ λόγος " ὅπερ οὐχ ἂν γεγόνοι, χάχωσιν 
τοὺ πεοιέχοντος πεπονθότος “ οὐ γὰρ δὴ, χαταχλει- 
σθὲν, μόνῳ ἂν ἐφήδρευσε τῷ περὶ τὴν Ἔφεσον ἀέρι τὸ 
νόσνυα. 


men nos, age, istam historiam in lucem produca- 
mus, eam quoque ita examinaturi. Si cui enim mi- 
nus alias constaret liquido, spissum hoc esse men- 
dacium, et magica revera 598 superstitione refer- 
tum, ipsa narrationis ratio id esset evictura. Pestem 
enim statuit mendici, pannisque laceris induti se- 
nis babitu apparuisse. Quem cum lapidibus obrui 
jussisset Apollonius, primum ait flammam emisisse 
oculis : tum vero lapidibus obrutum canem obtri- 
tum et ore spumantem, rab,;orum more, apparuis- 
se. lpsum autem de eo etiam Apollonium, in sua 
ad Domitianum imperatorem apologia, ita locutum 
esse scribit : « Pestilentiz enim forma mendico, co 
liabitu cireumvaganti, assimilabatur : eamque vidi, 
visamque vici, non ut cessaret lues efficiens, sed 
plane e medio eam tollens. » Quis vero, talia legens, 
prastigiatoris magno risu non excipiat portenta? 
[monstrum] oculis viventium, et lapidibus in se 
conjectis obnoxium, ab hominibus vero obtrituin, 
el ore spumans : pestis naturam qui sciat, quod 
aliud sit nihil quam corruptela et vitium oeris, 
nosmet ambientis, atque in noxium versi habitum, 
el malignis ac depravatis exlalationibus, ut medi- 
corum tradit doctrina, inspissati. lmo et habita 
ceterarum circumstantiarum ratione hocce explo- 
dere liceat spectrum, quoniam nempe soli urbi 
Ephesiz, non vero finitimis etiam pestem gravem 
incubuisse narrat oratio : quod factum certe haud 


essel, si vitium ab aere ambiente fuisset contractum : minime enim, angustiis conclusus, sulum 


Ephesium aerem morbus obsidere potuisset. 
* Jib, iv, c. 5. 4 lib. iv, c. 4. 
(29) Οἷα ἐξ ᾿Αράδων. Nempe dortissimi illi τῆς 

οἱωνιστιχῆς magistri. Vide nostrum supra cap. 10. 
(30) Λοιμόν. Vitium Aldinz editionis, qua ha- 

bebat λογισμόν, Morellianain quoque invaserat, 

quamvis vel Accioli versio Morellum de vera le— 
ctione admonere potuisset. In Holsteniana editione 
mendum istud sublatum observo. 

(31) “Ὅτι μὴ παρ. ὡς &lx. abc. 0v ἀποῖ. ἀπο- 
Jvc. Nescio an Eusebium ratio hic nou fugiat. 
Cuin enim, quod ipse paulo post observat, Apollo- 
nius apud Dom'tianum ea de re proiixe egisse 
Darrelur, nescio an Philostrato ista tribui possit 
pravaricatio. Vide huc spectantia, lib. vini, c. 7, 


sect. 9. . 
(53) Πτωχ. ὧδε ἁγείροντι. Holstenius ex Philo- 


irato, ὧδε γέροντι, legendum pulat. At neque Ts. - 


** Jib. ii, c. 10. ^ 
D ὧδε γέροντι, 568 potius πτωχῷ δὲ γέοοντι legitur 


apud Philostra&tum. Nec in proclivi est ea lectione 
obtinente particulam ὧδε commode explicare. Hinc 
ex Eusebio Philostratum, quam ex Philostrato Eu- 
sebium isto loco malim emendari. 

(93) Kal ἄ.1ιλως. ἢ. e. licet vero etiam conceda- 
tur fabulam esse tradita de peste senis forma con 
spicua, et czetera eo pertinentia nugamenta fabu- 
losa esse; nec sic tamen etiam acquiescendum; nam 
omnino pestem Ephesiam, eliam sine istis nuga- 
mentis spectatam, χαὶ ἄλλως, rztione habita czetera- 
rum circumstantiarum, fabulosam esse deprehendi. 

($4) dc ua. Φάσμα hoc loco nil aliud significat 
quam fucum oculis obstipatum : sic inf. c. 55, da 
eadem re, "Ott qásua xai οὐδέν τι πλέον fjv, ngode- 
δήλωταις 


sb 
CAPUT XXVIII. 


Quarti miracüli loco Achillis producit manes *', 
primum quidem in cehlamyde quinque cubitales, 
inde duudevim cubitorum magnitudine ad sepul- 
crum ipsius Apollonio conspectos, et de Thessalis 
conquerentea, quod sibi inferias, ut. more erat re- 
ceptum, non solverent : Trojanis praterea iratos, 
ob ea que in eum peecavissent, atque Apollonio, 
ut quinque proponeret quzstiones, quas vellet ipse, 
et Parcz proponi paterentur, permittentes. lnde 
vir ille, rerum omnium solers, et futura antea sibi 
innotescere gloriatus, adhuc dum ignorat, funera- 
tusne sepulcro Achilles fuerit, Muszequeilli ac Ne- 
reides an lamenta profuderitt, deque his illum 
rebus percunetatur : neque minus an Polyxena il- 


EUSEBII CAESSARIÉNSIS OPP. PARS. II. — APÓLOGETICA. 
Α ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΚἈΝ 


Τέταρτον αὐτῷ παράδοξον ᾿Αχιλλέι 
τερον μὲν ἐν χλαμύδι πεντάπηχνς, εἰ 
τὸ μέγεθος, παρὰ τῷ ἰδίῳ αὐτοῦ uvf 
Θετταλούς τε χαταιτιωμένῃ, ὅτι δὺ 
αὑτῷ, ὡς ἔθος fjv, οὐχ ἐπετέλουν " 
ἐτι. Τρωσὶ τῶν ἐς αὐτὸν menn 
προστάττουσα τῷ ᾿Απολλωνίῳ πέντ 
αὐτός τε βούλοιτο, καὶ αἱ μοῖραι & 
σθαι. Εἶθ᾽ ὁ πάντα εἰδὼς, χαὶ τῶν 
Ὑνωσιν αὐχῶν, ἕτι ἀγνοεῖ εἰ τάφου 
χαὶ εἰ Μουσῶν θρῆνοι, xaX Νηρηίδω' 
νᾶσι, xal περὶ τούτων αὐτὸν ἀνερὰ 
θάνεται, εἰ Πολυξένη ἐπεσφάγη a3t 
ἐς Τροίαν ἐληλύθει. Ὡς σεμνά γε, : 


lius ad tumulum czsa fuerit interrogat, Trojamve B ἐς τὸν φιλόσοφον βίον τοῦ δίου (55) 


Helena an pervenerit. Przclaras vero, multumque 
ad philosopbicam divini illius viri vitam conferen- 
tes, serioque proinde studio dignas quzstiones. 
Miratur item przterea, quod tot heroes inter Grz- 
cos late eadem esse potuerint, et quod ad Trojam 
Palamedes fuerit przseus. Virum autem « cum diis » 
fomiliariter versatum, « sive forma apparentium ** 
visibili, sive non obnoxiorum oculis, » talia igno- 
rare, et de ejusmodi interrogare rebus, quomodo 
turpissimum non censeatur? Nisi forte, quia mortuos 
interrogans inducitur, 529 ideo [rigidiores quz- 
stiunculas auctor fingit, ut tollat suspicionem, qua 
ille ultra quam par est curiosus exstitisse videri 
poterat. Sane enim et apologia usum nobis sistit 
Apollonium **, quod eo modo, quo in Necyomantiis 
fleri solet, ipsi visa oblata haud fuerint : « Neque 
enim, inquit, ut Ulysses scrobe effossa, neque cz- 
sis agnis manibus placatis, in Achillis colloquium 


ἐρωτήματα θαυμάζει δ᾽ ἐπὶ 202: 
ἥρωες παρὰ τοῖς Ἕλλησιν ἑνὶ χρόν 
εἰ ἀφίχοιτο ἐς Τροίαν Παλαμήδης. Τὸ 
μένων τε χαὶ οὐχ ὁρωμένων » ὁ 
ἀγνοεῖν, χαὶ περὶ τούτων ἀνερωτᾶν 
νοιτ᾽ ἂν αἰσχύνης ; εἰ μὴ ἄρ᾽, ἐπειδ' 
εἰσῦχται, ἐπὶ τὸ ψυχρότερον μετα: 
ὁ ξυγγραφεὺς, ὡς ἂν ὑπεχλύσῃ t 
πέρα τῶν προσηχόντων αὐτὸν πε 
δοχεῖν. Καὶ γὰρ δὴ χαὶ ἀπολογού 
γράφει, ὅτι μὴ χατὰ νεχρομαντεία'" 
τῆς φανείτης ὄψεως γένοιτο᾽ « Οὔτε v: 
Ὀδυσσέως ὀρυξάμενος, οὐδ᾽ ἀονῶν a 
δας, ἐς διάλεξιν τοῦ ᾿Αχιλλέως ἦλθον. 
νος ὁπόσα τοῖς ἥρωσιν Ἰνδοί φασιν bi 
ταῦτα νῦν πρὸς τὸν ἑταῖρον ἀποσεμ 
μαθεῖν παρ᾽ Ἰνδῶν, μτδὲ ζηλῶσα: (9 
Góolav, πρὸς τοῦ ξυγγραφέως με 


veni, sed precibus fusis, quas Indi censent heroibus fundi oportere. » Atque de istis 
dalem gloriatur, qui nihil ab Indis accepisse, neque eorum imitatus sapientiam esse alib 


perhibetur ?*. ΄ 


CAPUT XXIX. 


Sed, heus! bone vir, nisi damnabilis illa erat ma- 
gia, quid est. quod vel unicum tibi familiarissi- 
mum, eumque solum, Damidem , admirandi 
hujus spectaculi et confabulationis participem 
haud fecisti. Cur item plena die id facere haud 
licuit, sed nocte inlempesta, a te peragi opor- 
tuit solo? Cur item gallorum cantus herois manes 
fugarunt ? « Abiit enim, inquit, cam fulgure quo- 
dam modico, namque et galli gallinatei jam cantum 
exorsi fuerant. » Impuris itaque daemonibus forte 


*' Jib. iv, c. 16. ** lib. 1, c. 22. 


(35) Tov 6lov. Editi habebant τοῦ Διός, φιοὰ non 
ingratiis Musarum in ófou nos ex conjectura mu- 
tasse conlidimus. 

(56) Περιειργάσθαι. Notus ex Actibus apostolicis 
vocis περίεργος de rebus magicis usus, ad quem 
censum relerre oportet νεχυομαντείαν, curiosasque 
mortuorum consultationes. Quamobrem nülo de hac 
voce ad sacram illam apostolorum historiam a viris 
doctis observala hoc loco repetere. 


** lib. iv , c. 16. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ K8', 
Τί δῆτ᾽ οὖν, ὦ οὗτος, εἰ μή τις fv ἃ 
γία, μηδξ τὸν ἕνα σοι, xal γνήσιον, x 
Δάμιν, χοινὸν ἐποιοῦ τῆς θαυμαστῆς 
χαὶ ὁμιλίας ; Τί δ᾽ οὐχὶ χαὶ δι᾽ ἡμέρας " 
ἀλλὰ τῶν νυχτῶν ἀωρὶ, χαὶ μόνον ; 11 
τὴν τοῦ ἥρωος ψυχὴν ἁλεχτρυόνων 
γὰρ, φησὶ, ξὺν ἀστραπῇ μετρί:" 
ἀλεχτρυόνες ἔδη «nc ἥπτοντο. » | 
πονηροῖς γένοιτ᾽ ἂν ἴσως ὁ τῆς ὥρι 
περιέργους ὁμιλίας χαιρὸς, ἀλλ᾽ οὐ 


7 ]ib. v, c. 19. 


(57) "H.10ov. Editi ἔλθοι habeban 
cumque ipsa hic ex Philostrati his 
Apollonii verba, ἦλθον ex ea resti! 
lavi. 

(55) Μηδὲ δηϊῶσαι etc. Respicit 
ria Philostrati, supra etiam cap. 

uem cum modo allegatis Apollonii 

ens, contraria narrare Philostratui 


831 


LIBER CONTRA HIEROCLEM. 


838 


ἣν, τῆς παχείας τοῦ σώματος ἐλευθερωθεῖσαν ὕλης, A magis opportunum fuerit ad magicas conversatio- 


ἀγαθὴν xai πανάρετον εἶναι χρεών. "O γε μὴν εἰσ- 
ηὐγμένος ἐνταῦθα δαίμων βάσχανος, xaX φθονερὸς τὸν 
τρόπον, ὀργίλος τε xal ταπεινὸς τὴν διάθεσιν ὑπο- 
τετύπωται. Ἢ οὐχὶ τοιοῦτος ὁ τὸν ᾿Αντισθένην, pev 
ράχιόν τι σπουδαῖον, ὡς ἂν δὴ φιλοσόφῳ ξυνέπεσθαει 
τῷ ᾿Απολλωνίῳ πειρώμενον, ἀπεέργων ; Προστάττει 
γὰρ τὸ μὴ ποιεῖσθαι αὐτὸν ξυνέμπορον τῆς ἑαυτοῦ 
φιλοσοφίας, ἐπιλέγων τὴν αἰτίαν' « Πριαμίδης τε γὰρ, 
φησὶν, ἱχανῶς (58) ἐστι, xal τὸν Ἕχτορα ὑμνῶν 
οὐ παύεται. » Πῶς δὲ οὐχ ὀργίλος χαὶ ταπεινός ; ὁ 
Θετταλοῖς, ὅτι μὴ θύοιεν αὐτῷ, θυμούμενος, xai 
Τρωσὶν, ὅτι δὴ πρὸ μυρίων ὅσων ἑτῶν ἐς αὐτὸν δι- 
ημαρτήχασι, μὴ καταλλασσόμενος, xal ταῦτα θύουσι, 
χαὶ ξυνεχῶς σπενδομένοις * ἁλλὰ χαὶ τὸν Παλαμῆ- 


nes istud tempus, non vero herois manibus, quos, 
crassa ista corporis solutos materia, probos esse, 
omnique virtutum genere abundare oportebot. At, 
qui isthic inducitur demon, invidis est et. paruin 
benignis moribus : iracundus item reprzsentatur 
idem, et pusillo animo. Annon enim talis haben- 
dus sit, qui Antisthenem"', probum adolescentem, 
ut qui philosophum sectari Apollonium cuperet, ab 
eo avulsit? Nempe eum Apollonius ne participem 
philosophia: faceret suz prohibet, ratione addita : 
« Priamides enim est genuinus, et Hectorem laudare 
non desinit. » Qui iracundum item et animo pu- 
sillo non dicam esse? qui Thessalis succenset, quod 
sacra sibi non faciant?*, et Troianis, quod innu- 


δους τάφον, αὐτῷ ἀγάλματι φαύλως ἐῤῥιμμένον, ἀνα- B meris ante annis injuria eum affecissent, reconci- 


λαθεῖν ἐγχελενόμενος ; 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ A'. 

Γὺ μέντοι πέμπτον xal ἔχτον θαῦμα οὐ πολλῆς 
δέοιτο τοῦ λόγου διατριθῆς, ἐς ἔνδειξιν τῆς τοῦ γρα- 
φέντος (59) εὐχερείας" δαίμηνας γὰρ ἀπελαύνει, 
ἄλλῳ ἄλλον, Tj φασι (40), δαίμονι. Τὸν μὲν γὰρ ἐξ 
ἀχολάστου μειραχίου, τὸν δ᾽ ἐπιπλάστως ἐς γυναι- 
χείαν μορφὴν σχηματιζόμενον. Τουτονὶ δὲ τὸν δαί- 
μονα « ΓἜἜμπουσαν » xat « Λαμίαν, » αὐτοῖς ὀνόμα- 
σιν, ὁ σοφώτατος ἀποχαλεῖ. Τό γε μὴν ἐπὶ τῆς Ῥω- 
μαίων πόλεως μετὰ ταῦτα χόριον, ὅτι δὴ μετὰ θάνα- 
«ny ἐπὶ δευτέραν ζωὴν ἤγαγεν, ἀπιστότατον (41) xal 
αὐτῷ δόξαν τῷ Φιλοστράτῳ. παραιτητέον. "Ev διστα- 
Ὑμῷ μέντοι ἀμφιδάλλει, μὴ ἄρα σπινθὴο τῆς ψυχῆς 
ἐνυπάρχων τῷ παιδὶ, τοὺς θεραπεύοντας ἐλελήθει. 
Δέγεσθαι γάρ φησιν, ὡς ψεχάζοι μὲν ὁ Ζεὺς, ἡ δὲ 
ἀτμίζοι ἀπὸ τοῦ προσώπου. Καὶ γὰρ δὴ εἰ ἀληθῶς 
αὐτὸ τοιόνδε ἐπ᾿ αὐτῆς Ῥώμης ἐπέπραχτο, οὐχ ἂν 
ἐλελήθει βατιλέχ τε πρῶτον, xal τοὺς μετ᾽ αὐτὸν 
ἅπαντας ὑπάρχους, μάλιστα 6b τὸν φιλόσοφον Εὐ- 
φράτην, ἐγχωριάζοντα χατ' ἐχεῖνο χαιροῦ, xal ἐπὶ 
τῆς Ῥώμης διατρίδοντα, ὃς δὴ ἐς ὕστερον τὴν xat 
αὑτοῦ χατηγορίαν, ὡς δὴ χατὰ γόητος, ὑποδάλλειν 
loziprtat. Πάντως γὰρ ἂν χαὶ τοῦτο, εἰ δὴ τοῦτο γε- 
γονὸς fv, ταῖς ἄλλαις κατ᾽ αὐτοῦ διαθολαῖς πρὸς τοῦ 
χατυ όρου συγχατείλεχτο. Καὶ τὰ μὲν ἐν μέρει xal 
κατ᾽ εἶδος αὐτῷ πεπραγμένα, τοσαῦτα " μυρία δὲ xal 


7"! Jib. iv, c. 44, 7? lib. iv, c. 46. 5 lib. iv, c. 


vii, c. 9. 


(59) Ἱχαγῶς. Forte ἱκανός. Epir. 

99) Pgagzévroc. Editi habebant πραχθέντος. 
Paulo audacius videri poteramus hic emendasse. 
Sed necessitas, ut spero, audaciam excusabit; nul- 
lum enim sensum bic fun'St πραχθέντος. Contra 
εὐχέρειαν εἰ χουφότητα Christianis exprobraverat 
Hierocles, quam passim in hoc opusculo retorquen- 
tem. vidimus. calumniam Eusebium : ipsum potius 
Hieroclem, Philostratumque tantopere ab eo com- 
fnendatuin, εὐχερείας el χουφότητος reos esse de- 
monstrantem : quod hic quoque eum facere liquido 
constare puto. Ceterum sive illud γραφέντος ad 
Hieroclem referas, sive ad Philostratum non mul- 
tum intererit, nam potest γραφείς esse ille quoque, 


liari nolit, sacrificantibus licet atque libantibus ei 
indesinenter. Sed ct Palamedis sepulcrum una cum 
illius statua male dirutum restaurari jubet. 


530 CAPUT XXX. 

Quintum porro sextumque miraculum non opus 
habent, ut longa eis oratione immoremur, qua pa- 
teat stolida scriptoris simplicitas : demonas nempe 
exturbat, alium, ut vulgo aiunt, ope alterius. Alium 
nempe ex adolescente infrunito 15, alium porro qui 
facie muliebri esset indutus?*. Atque hunc quidem 
«Lamiam» et «Empusam,» ipsis hisce adhibitis voci- 
bus, sapientissimus auctor appellat. Puellam inde in 
urbe Romana Ὁ quod post mortem in vitam redusxerit 
iterum, cum vel ipsi Philostrato plane incredibile 
videatur, plane repudiandum. In ambiguo enim hz- 
ret, num vitalis aure scintilla, in puella residua, 
medicos latuerit. Famara enim esse ait, pluviam 
tum cecidisse placidissimam, ex puelle vero facie 
vaporem exhalasse. At cerle, si vere tale quid in 
ipsa urbe Romana fuisset patratum , fugere primo 
ipsum quidem non potuisset imperatorem, neque 
principes, qui proximum ei locum obtinent, omnes, 
precipue autem, qui ea tempestate in istis partibus 
agebat, imo in ipsa urbe Roma tum versabatur, 
Eupliratem philosophum, qui subsequentibas tem- 
poribus, controversiam tanquam mago ei intentasse 
narraiur'*, Sane vero hoc omnino etiam, si qui- 
dem factum id esset, caeteris imputationibus ab ac- 
cusatore additum fuisset. Atque ista quidem sunt 


30. "lib iv, e. 95. "* lib. iv, c. 458. "* lib. 


D qui litem intendit, qua γραφή dicitur : forma enim 


passiva hoc verbum active tamen significare tri- 
tum. 

. (40) Ἧ ρασι. Forma hzc loquendi vulgare illud 
dictum fuisse innuit, natum forte ex Judcz:orum ad- 
versus Salvatorem calumnia, vel iis etiam jam antea 


trito usu receptum, et passim de iis adhibitum, qui 


malum malo depellerent. Sic inf., c. 29, 
xai τυφλῷ, φασὶ, δῆλον, elc. 

(M) 'Aziczóratov. Ma rescribo audacter pro 
ἀπιστοτάτην quod est in editis. Imperitis librariis 
fucum fecit quod δόξαν substantitum femininum pu- 
tarent, quod tamen est. participium ἀόριστον neu- 
(rius generis. 


ἀλλὰ γὰρ 


859 


EUSEBII CKSARIENSIS OPP. PARS. I] — APOLOGETICA. 


particularia Apollonii facta atque specialiora. At A ἄλλα, xal χατὰ πρόγνωσιν αὑτὸν ᾿ 


alia etiam innumera presaga mente dixisse eum, 
vaticinatumque esse et przcecinisse, scribit. Hoc 
item, ut Athenis initiari Eleusiniis sacris cupiens", 
a Cereris sacerdote prohibitus fuerit, nolle sese, 
aiente, magum initiare, Eleusiniave sacra pandere 
homini, minus puris addicto sacris. mo etiam ei, 
qui impudice ftomam pervagabatur'*, Néronisque 
carmina ad citharam mercede cantillabat, merce- 
dem ut solverent ob praeclaram operam, sodalibus 
suis summus ille philosophus, Neronem metuens. 
precepit. 
CAPUT XXI. 

Atque istis quidem quarto etiam absoluto, in 
quinto institutae de eo scriptionis libro**, ubi de 
fatidica ejus facultate nonnulla dixisset, eumque 
adiniralus esset scriptor, ista ad verbum subjun- 
git: « Quod autem hac divino quodam motu pra- 
dixerit, quodque parum sana utantur mente, magum 
fuisse illum qui opinantur, $31, satis constat ex 
diclis bucusque. Sed tamen ea quoque de re am- 
plius dispiciamus. Incantatores, eos autem ego mor- 
talium infelicissimos puto esse, partim spiritibus 
torquendis sese applicant, partim barbaris sacris, 
partim carminibus aut venenis fatorum sancita se 
quidem mutare aiunt. Apollonius autem fatorum 
decreta sequebatur, fatalique necessitate eventura 
praedicebat ; predicebat autem non magiz ope, ve- 
rum deorum revelatione edoctus. Cumque apud 
Indos vidisset tripudas, pincernasque et cetera, qua 
spontaneo motu in medium prodire aiebant, ne- 
que qua comparata essent arte  interragavit , 
neque, ut edoceretur quomodo facta essent, petiit, 
verum laudavit quidem, imitari tamen haud est di- 
gnatus. » Hzc referens, celeberrimos illos Indorum 
philosophos magos manifeste fatetur esse. Nam de 
magis sermonem inslituens, eorum mentionem fa- 
cit : stupenda opera eos arte sua producere aiens, 
ejusque eorum artis, tanquam parum liberalis, tm- 
pericum eum, de quo orationem instituit, esse sta- 
tuens. Si igitur convictus fuerit. Apollonius, quod 
deos vocaverit hos ipsos, et pro praeceptoribus 
agnoverit, intempestivum haud erit, eis, quibus 
magistri ejus tenentur, imputationibus ipsum quo- 


τεύσασθαί τε xol προειρηχέναι ᾿ 
᾿Αθήνησι βουληθέντα μυπθῆναι τὰ ᾿ 
εἷρξεν ὁ ἱερεὺς, μὴ ἄν ποτε φήσας | 
μηδὲ τὰ ᾿Ελευσίνια &vorzat ἀνθρώπι, 
δαιμόνια. ᾿Αλλὰ xal τῷ ἀσελγῶς ἀγ 
Ῥώμην, χαὶ τὰς Νέρωνος μετὰ x 
διεξιόντι ᾧδὰς, μισθὸν ἐπιδοῦναι c 
σοφῆς ταύτης ἐπιτηδεύσεως, ὁ φίλοσι 
Νέρωνος φόδον προστάττει. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΛΑ’ 
Ἐ» τούτοις xai τοῦ τετάρτου πέρι 
πέμπτῳ τῆς περὶ αὐτοῦ γραφῆς, ε 
Ὑνώσεως (42) αὐτοῦ, καὶ ἀποθαυμάσι 
ἐπιλέγει ταῦτα χατὰ λέξιν" « Ὅτι 
τοιαῦτα δαιμονίᾳ χινέσει προέλεγε (: 
γόντα ἡγουμένοις τὸν ἄνδρα οὐχ ὑ 
δηλοῖ μὲν χαὶ τὰ εἰρημένα ^ σχειψώ; 
Οἱ γόητες (ἡγοῦμαι δ᾽ αὐτοὺς ἐγὼ ᾿ 
τους ἀνθρώπων), οἱ μὲν ἐς βασάνι 
ροῦντες, ol δὲ ἐς θυσίας βαρθάρι 
ἐπᾷσαί τι ἣ ἀλεῖψαι, μεταποιεῖν 
μένα (45). 'O δὲ εἵπετο μὲν τοῖς 
προέλεγεν (40), ὡς &váyxr, ἔσεσθαι 
ἔλεγε (48) δὲ οὐ γοητεύων, ἀλλ᾽ 
ἔφαινον. Ἰδών τε παρὰ τοῖς Ἶνδι 
δας, χαὶ τοὺς οἰνοχόους, xai ὅσα αὖ" 


( εἶπον, οὔθ᾽ ὅπως σοφίζοιντο αὐτὰ fo: 


μαθεῖν, ἀλλ᾽ ἐπήνει μὲν, ζηλοῦν δὲ οὐ 
δὲ λέγων, δῆλός ἐστι τοὺς περιθοΐτου. 
φους γόητας ἀποφαίνων. Περὶ γάρ τι 
μενος τὸν λόγον, μντμονεύει xal toU 
τὰ δὴ παράδοξα λέγων αὐτοὺς, χαὶ τὲ 
γος, τῆς τοιᾶσδ᾽ αὐτῶν σοφιστείας, ὧι 
ἀλλότριον ὑποτιθέμενος. Οὐχοὺν εἰ ς 
θεοὺς ἀποχαλῶν, xai διδασχάλους ἕπ' 
τοὺς ὁ ᾿Απολλώνιος, ὥρα (49) ταῖς χα 
λων xal αὐτὸν ὑπάγειν διαθολαῖς. ἢ 
παρ᾽ οἷς φησι Γυμνοῖς Αἰγυπτίων. 

ταῦτα φάσχων᾽ « Οὐχ ἀπειχός τι παθεὶ 
φιλοσοφίας ἡττηθεὶς εὖ χεχοσμημένης 
φορον (51) Ἰνδοὶ στείλαντες, ἐφ᾽ ὑψηὶ 


que obnoxium censere. inducitur ergo apud Nu- D μηχανῆς ἐχχυχλοῦσιν. Ὡς δὴ ἐν δίχ 


dos, quos vocat [Philostratus] AEgyptiorum, ad 


7 lib. 1v, c. 58. "* lib. iv, c. 99, "* lib. v. 


(42) Proc&uc. Malim προγνώσεως... 
43) Ὅτι μὲν δὴ τά. Philostr., ὅτι μὲν γὰρ τά. 

44) IlpoéAevs. Philostr., προεγίγνωσχε. 

(45) Εἱμαρμένα. Verissima lectio, ex Philostrato 
a nobis restituta, rejiculumque omnino εἰρημένα, 
quod in editis erat, neque turbare non potuit. Ác- 
ciolum interpretem. 

(46) Kal zxpoé . Philostr. habet προὔλεγε δέ. 

(41) Ἔσεσθαι. Philostr., γενέσθαι. 

48) IlpoéAeve. Philostr., προεγίγνωσχε. 

49) "po. lta ex conjectura rescripsimus pro 
ὅρα, 415 ineptissima lectio omnes editos invase- 
yat, Sic paulo post ex Philostrato, ὡς δὲ ἐν δίχῃ μὲν 


(52). ἐν δέχῃ δὲ ἡγοῦμαι σοφοὺς τε 


ἠγάσθην, ὥρα μανθάνειν ; et plane : 
structura infra apud Euseb., sub | 
ἀρ ὁ Εὐφράτης παρὰ volg πᾶσι qux 
ζα! ὁμολογηθείη, ὥρα μεσοπονηρία 
χατηγορεῖν, elc. 
(50) Δοχῶ. Hoc magis mihi probati 
in Philostrali textu legitur δοχεῖΐ. 
(51) Ἐς τὸ zpócg. Sic apud Ph 
reslitui, apud quem inale antea scr 


T pó39. 

Sd) Ὡς δὴ ἐν δίχῃ μὲν ἡγάσθην 
erat οὖς δὴ ἐν δίχῃ μὲν ἡγάσθην αὖτο 
post, uot. 94. 


δε: 


LIBER CONTRA HIEROCLEM. 


813 


ὥρα μανθάνειν (Ὁ). » Καὶ μετὰ βραχέα (54) φησίν" A verbum prolocutus sequentia ** : « Neque absonum 


« Οὗτοι μὲν γὰρ θεοί τέ εἰσι, xaX xexósumvzat xat 
τὴν Πυθέαν (55). » Καὶ Δομετιανῷ δὲ εἰσῆχται λέγων" 
ε Καὶ τίς πρὸς Ἰάρχαν σοι πόλεμος, χαὶ Φρχώτην, τοὺς 
Ἱνδυύς; οὺς ἐγὼ μόνους ἀνθρώπων θεούς τε ἡγοῦμαι, 
xa* ἀξίους τῆς ἐπωνυμίας ταύττς. » Kat ἐν ἄλλοις δὲ 
ὁμοίως θεούς *s χαὶ διδασχάλους τἀνδρὸς ἐπιγρά- 
ψας (00) ὁ λόγος τοὺς δεδυλωμένους, δακτυλίους τε 
7310 αὑτῶν εἰληφέναι ὁμολογήσας αὐτὸν, ἐπ'λέλυσται 
νῦν, xai συνδιαθάλλων τοῖς διδασχάλοις τὸν μαθττὴν 
οὐχ ἐπαΐει. 


quid mibi evenire puto, sei philosophi» obnoxius 
evadam pulcherrime ornaie, quam decenti babitu 
indutam, Indi sublimi et plane divina vectam ma- 
china, in scenam provehunt. Quam jure autem eus 
admirer, jure sapientes esse atque beatos exisli- 
mem, jam tempus est ut percipiatis. » Et paulo post 
ait*! : « Hi dii enim sunt, et Pythiz exemplo ornan- 
tur. » Domitianum quoque imperatorem hujusmodi 
verbis inducitur allocutus** : Quodnam tibi adver- 
sus larcham et Phraotem Indos est beilum? quos 


ego solos inter homines deos esse puto, eaque appellatione dignos censeo. » Aliisque in locis simi- 
liter deos Apollonii atque magistros agnoscens historia illa przedictos [philosophos], annulosque ab 
jis accepisse fassa**, nuuc istorum velut obliviscitur una cum magistris discipulum, opprobriis obno- 


xium 5650 reddere non sentiens. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AB. 

Ὑποδὰς 8 ἐν τῇ γραφῇ, αὐλητὴν ὑποτίθεται, xat 
κὸν ᾿Απολλώνιον, ὥσπερ τινὸς οὔσης μεγίστης xal 
σοτωτάτης ἐπιστήμης, τρόπους αὐλήσεως μάλα σπου- 
δαίω: μαχροῖς τοῖς διηγήμασιν εἴροντα διεξέρχεται. 
Καὶ αὐτοχράτορα Οὐεσπασιανὸν, οἷα δὴ Θεῷ προσεύ- 
ξασθα! αὑτῷ ἱστορεῖ χαὶ τὸν μὲν, ὡς εὐχῇ, εἰρηχέ- 
να! (Ὁ7)" « Ποίγσόν με βασιλέα" » τὸν δὲ ἀποχρίνα- 
cav « Ἐποίησα.» Καὶ τίς οὐχ ἂν μισέσειεν εὐλόγως 
^T; ἀλαζονείας τὴν φωνὴν, μανίας τὸ μηθὲν ἀποδέου- 
σὰν, ὃτΞ Y: ἔδη αὐτὸς Θεὸς, χαὶ βασιλέων ποιητὴς 
εἶναι φρυάττεται, ὁ τῆς Αἰγυπτίας χυδερνήτης νεώς; 
Τοῦτο γὰρ αὐτὸς ἑαυτὸν ὁ ᾿Απολλώνιος γεγονέναι τὴν 
Ψυχὴν, ἐν ταῖς πρὸς τὸν Ἰνδὸν ὁμιλίαις μιχρῷ πρό- 
σϑ:ν ἡμῖν δεοήύλωχε. 

ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ AT*. 

Τῷ δ᾽ αὐτῷ βασιλεῖ, oüc ἂν αὐτὸς δοχιμάζοι τῶν 
φιλοσόφων συμξούλους τῶν πραχτέων, γνωρίσαι αὖ- 
τῷ ἀξιοῦντι, χατὰ λέξιν φησίν’ « ᾿Αγαθοὶ δὲ τούτων 
σύμόουλοι xal οἵδε οἱ ἄνδρες, τὸν Δίωνα δείξας, xal 
τὸν Εὐφράτην, μήπω αὐτῷ ἐς διαφορὰν ἔχοντα. » 
Καὶ αὖθις’ ε Ὦ βασιλεῦ, εἶπεν, Εὐφράτης xai 
Δίων, πάλαι σο! γνώριμοι ὄντες, πρὸς θύραις εἰσὶν, 
οὐχ ἀφρόντιδες τῶν σῶν. Κάλει δὴ χἀχείνους ἐς χοι- 
γὸν λόγον * σοφὼ γὰρ τὼ ἄνδρε. » Πρὸς ἃ Οὐεσπασια- 


80 lib. vi, c. 1]. 
86 Jib. in, c. 93. 


"jbid. ** lib. vn, c. 22. 


(53) Kal μαχ. ὥρα pav0. Verba ὥρα μανθάνειν 
omnino ad praecedentia pertinere, adeoque non 
ante,sed post ea ponendam στιγμήν esse, secus 
quam factum in prioribus eiitionibus; particulam 
δέ item post ὥρα delendam esse, Philostrati textum 
conferentibus dubium haud esse poterit. Omnis in 
vulgatis Eusebii error ex eo est, quod statim post 
kac verba indicium lieret allegatze ῥήσεως alterius 
Apollonii, verbis quidem przmissis istis : xal μετὰ 

ραχέα φηπίν. Ad hec igitur aptius referri posse 
judicavit verha ὥρα μανθάνειν nasutulus quidam, 
quam ad przcedentia, eo quod Philostratum non 
inspexissel, neque adeo legisset, quz? apud eum se- 
quuntur, quibus demonstrat merito se l1ndos phi- 
lesophos pro μαχαρίοις babere, ut adeo optime 
quadret iis quod priecesserat ὥρα μανθάνειν. Quae 
8i vidisset, quicunque ille fuerit criticus, statim vi- 
disset ad verba Apollonii ex Philostrato allegata 
pertinere ista : ὥρα μανθάνειν. Hoc vero semel com- 


PaTBOL, GR. XXIT. 


*? Jib. iv, c. 19. ** lib. v, c. 21. 
"lib. v, c. 29. ** lib. v, c. 51. 


CAPUT XXXII. 

Dum pergit vero scribere, tibicinem quemdam in- 
ducit** : Apollonium autem quasi maxima illa 539 et 
preclarissima scientia esset, modos tibiz inflandz, 
magno studio, prolixo discursu, prosecutum nar- 
rat. Vespasianum porro imperatorem ei, quasi Deo, 
supplicem factum ait**. Atque ipsum quidem, sup- 
plicantis more, « Imperatorem me facito, » dixisse. 
Huncque, « Jam feci, » respondisse. Quis vero non 
odio habeat merito, insolentiz plenam, proximam- 
que insanie vocem? quando jam ipsum se Deum, 
et imperatores creandi potestatem habere fremit, 
navis Egypti olim gubernator **? Talem enim se 
fuisse, qua animum, ipse Apollonius in sermone 
cum Indo paulo ante nobis indicavit. 


CAPUT XXXIII 


Eidem imperatori, ut sibi indicaret roganti, quos- 
nam philosophos in consilium rerum gerendarum 
adhibendos maxime probaret ? ita ad verbum re- 
spondet 5 : « Boni illarum rerum consiliarii et isti 
sunt, Dionem Euphratemque manu monstrans, cui 
nihil adhuc dum cum eo controversie intercedebat. » 
Et rursum** : « Sunt, inquit, oimperator, Euphrates 
el Dion, veteres amici tui, in limine ; rerum tua- 
ruin satagentes, illos igitur ad conferendos sermo- 


δ᾽ ]ib. v, c. 39. 


misso errore czetera omnia idem pro lubitu refinxit, 
ut suis accommodareptur commentis, atque adeo 
ita totam istam $&etv ex cerebro suo reprzsentavit: 
Οὗς δὴ ἐν δίχῃ μὲν ἡγάσθην, ἐν δίχῃ δὲ ἡγοῦμαι co- 
φούς τε xal μᾶχαρίους. Ὥρα δὲ μανθάνειν xal ἃ 
μετὰ βραχέα φησίν. 

(54) Καὶ μετὰ βραχέα. Ante editum καὶ ἃ μετὰ 

p. Nempe & additum ex semel concepto de hoc 
errore, de quo nota przced. 

(53) Κατὰ τὴν Πυθίαν. Pythia Apollinis ὑποφῦ.- 
τις. ut notum, ἀτεχνῶς μάντις. 

(56) Ἐπιρράψας. Male editi ἐπιγράψαι. Veram 
leclionem, preterquam quod sententia postulat, 
firmat statim sequens participium ὁμολογήσας, quod 
precessisse aliud participium intercedens copula τε 
evincit. 

(97) Elpnxévai. Additum in editis Οὐεσπασια- 
vóv, invito lingus genio, quam glossam proinde 
marginalem esse putavi, ex textu eliminandam. 

21 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS. Il. — APOLOGETICA. 


nes,quaeso, admitte etiam ; viri enim sapientes sunt.» A vóz* «᾿Αχλείστους, ἔφη, θύρσς παρέ 


Ad quz Vespasianus : « Sapientibus, inquit, viris 
fores semper przbere soleo patentes. » Euge vero 
egregiam rerum futurarum in illo heroe scientiam! 
Bonus jam est et sapiens Euphrates, quia nulla dum 
inter eos orta contentio. Sin vero aliqua oriatur, 
quam longe, talis ut habeatur, aberit. En tibi quz 
de eodem idem ad Domitianum scribat *? : « Et 
certe quantas comparare opes philosophus possit, 
potentioribus si aduletur, Euphratis fortunz osten- 
dunt. llli nempe inde, (quid enim opes dicam?) 
inexhausti sunt divitiarum fontes. Jamque ad 
mensas disputationes habet, mercator magnarius, 
vilis cocio, publicanus danista, ipse omnia fa- 
ctus, venalis et vendens. Semper autem poten- 
tiorum liminibus hzret affizus, inque iis ultra 
etiam quam janitores subsistit. Quin sepe a 
janitoribus eum intercludi contigit, ut. canes gu- 
losi intercludi solent. Philosopho autem vel dra- 
chmam impertitus nunquam , opes suas muris cir- 
cumvallat, extortis ab aliis huncce /Egyptium pe- 
-«uniis pascens, linguamque in me acuens, exscindi 
meerentem. Αἱ Eupbratem tibi relinquo, tu enim 
nisi adulatoribus adinodum delecteris, multo quam 
dico hominem deteriorem esse invenies. » Qui 
ergo apud Vespasianum patrem sapientem esse 
Euphratem, et probum est testatus, ista apud fi- 
lium .autem profert, manifeste ejusdem viri et lau- 
dator esse deprehenditur, et accusator. Itane vero 
qui futurorum przeditus scientia est, qualis sit, qua- 
lisve futurus sit Euphrates ignorat? 533 At neque 
nunc primum, sed ipsius jam Vespasiani zevo car- 
pere Eupbratem, ut qui perversis sit moribus, in- 
stituit **. Quomodo talem igitur imperatori com- 
mendat, ita ut ipsi quoque patentes, illius com- 


9? lib. vin, c. 7. ** lib. v, c. 39. 


(58) Γράφει. Nempe in scripta Apollonii ad Do- 
mitianum Apologia hzc inveniuntur, quam reci- 
tare ei datum haud fuit, ut ex lib. vini, c. 6, liquet; 
hinc γράφειν eum quz sequuntur Eusebius ait. 
Aliter acceperat verbum γράφειν Acciolus, qui ver- 
it : Vide, queso, quibus illum apud Domitianum verbis 
accuset. At dubito verbum γράφειν ἢ. 1. eo sensu 
accipi posse, neque γραφῇ enim est illud ad Domi- 
tianum opus, sed Apologia. 

(59) Τί Aéro. Morellus in margine observaverat 
in ms. se invenisse τί λέγω, qua lectio cuin in 
Philostrati quoque textu inveniatur, retinenda vi- 
debatur. Editi tameu ἢ. 1. habebant ἄπληστα pro 
τί λέγω. ) 

(60) Καπί. Sic Philostr. Editi ἢ. 1. habent χαὶ 
περί, quod minus convenire videtur genitivo se- 
quenti. 

61) Ἐν ταῖς. Apud Philostr. omittitur ἐν. 

62) Προσέστῃχεν. Sic cum Philostr. malebam, 
quam προέστηχεν, quod in editis Eusebii inveni. 

rius illud rectius convenit ei, quod paulo post di- 
citur, canum ad instar szpe interclusus esse. 

(65) Απελήρθη. Philostr. ἀπελήφθη habet. Prior 
editio et ms. Beg. ἀπειλήφθη, nescio quo sensu. 
Putabam ege ἠἡπειλέθη rectius legi. Interpres hoc 
loco mirum in modum delirarat, qui nobis canes 
nescio quos lucernarios, foribus appositos finxerat. 
HoLsTER. 


σιν.» Εὖγε τῆς προγνώσεως τοῦ fpe 
ἀγαθός τε xai σοφὸς, ἐπεὶ μὴ ἐς 6 
ἐληλύθει. Εἰ δ᾽ ἔλθοι, ὅσον οὕπω δὲ 

οἷα περὶ αὑτοῦ ὁ αὐτὸς πρὸς Δομετι 
« Καὶ μὴν ὁπόσα γίνεται φιλοσόφῳ à 
τοὺς δυνατοὺς, δηλοῖ τὰ Εὐφράτον. Τὸ 
«εἰ λέγω (59) χρήματα; πηγαὶ μὲν 

Κἀπὶ (60) τῶν τραπεζῶν ἤδη διαλ 
ὑποχάπηλος, τελώνης, ὀδολοστάτ' 
μενος, τὰ πωλούμενά τε xal 7 
«κύπωται δὲ ἀεὶ ἐν ταῖς (61) τῶν 
xai προσέστηχεν (62) αὐταῖς TÀsl 
puopol. ᾿Απελήφθη (65) δὲ xaX ὑπὸ’ 
πολλάχις, ὥσπερ τῶν χυνῶν ol λῇ) 
οὐδὲ φιλοσόφῳ ἀνδρί ποτε προέμενο 
τὸν ἑαυτοῦ πλοῦτον, ἑτέροις (66) ^ 
τονὶ βόσχων χρήμασι, χαὶ ὀξύνων 
ἀξίαν ἐχτετμῆσθαι. Εὐφράτην μ 
σοι" σὺ γὰρ, ἣν μὴ χόλαχας iat 
ἄνθρωπον χαχίω ἣ ἑρμηνεύω (67). 
πατέρα τὸν Οὐεσπασιανὸν σοφὸν χι 
φράτην μαρτυρόμενος, πρὸς δὲ τὸ 
αὐτοῦ διεξιὼν, δῆλος ἂν εἴη τὸν 
καὶ ψέγων. Αρ᾽ οὖν ὁ τὴν τῶν με 
φὼς γνῶσιν ἡγνόει ὃς ἣν τε χαὶ É 
Καὶ γὰρ οὐ νῦν πρῶτον, ἀλλὰ xal € 
σιανοῦ διαδάλλειν αὐτὸν, ὡς δὴ τὸ 
τον, βούλεται. Πῶς δὴ οὖν τοιόνδε 

ὡς χαὶ ἀχλείστους αὑτῷ (08) διὰ 
συστάσεις τῶν βασιλείων ἀνα πεπετ. 
᾿Αλλὰ γὰρ καὶ τυφλῷ, φασὶ, δῆλον, 
σιν μὲν συχοφαντεῖται πρὸς τοὺ σ 
θρωπος. Εἴη δ᾽ ἂν ἄλλως γενναῖς 
προπείρας (70) ἑταίροις" ἀτὰρ xc 


Pace viri docti sanum esse put: 
qua ad illum Philostrati locum a 1 
tata. 

64) 6vpopov. Philostr. babet € 

€5) Ἐπιτειχίζει. Omissum a 1 
bii editis additum post hanc voci 
qua apud Philostratum occurrit. 
particulam ferre videtur. 

(66) Ἑτέροις. Male post hanc γι 
στιγμὴ in editis Eusebii, quz re 
collocatur, ut in Philostrati textu; 
tia pertinet ἑτέροις. Vide notata ad 

7) Ἢ ἑρμηνεύω  Philostr. ὧν 

68) Ὡς xal ἀχι.ζείστους αὐτῷ. 
legata paulo ante ex l. v, c. 51, sul 
dicta. 

(69) Πο.ῖύ. lta haud dubie legt 
Aat, quod est in editis. 

(70) Προπείρας. Ma legendum 
quod in editis est, neque ullum ser 
πείρας. Est autem προπείρας qui pi 
sttbit, quod est maxime γενναίων. ] 
a πείρω vel epi», quod proprie : 
est : inde 3d quodcunque, quod su 
translatum, unde ᾿Ανδρῶν τε πολέμ 
χύματα πείρων, Ulysses Homericus 
el ἀπορεῖν οἱ εὐπορεῖν destitui- in t 
lem transitum invcnire, ad res fc 


815 


LIBER CONTRA HIEROCLEM. 


816 


τὰ βασίλεια παρόδου χοινωνῶν, ὕστερον ὃΣ τῖς δια- A mendatione, palatii imperatoris fores panderentur? 


φορᾶς ἕνεχα τοιαῦτα περὶ αὐτοῦ λέγων, οὕπω μοι 
διαβάλλειν ὁ λόγος βούλεται τὸν ἄνδρα, ὡς ἃν τὸν 
Εὐφράτην συχοφαντοῦντα, φιλοσόφων τῶν χαθ᾽ ἑαυ- 
τὸν (71) ἐπιδοξότατον, ὡς χαὶ ἐς δεῦρ᾽, οἷς μέτεστι 
φιλοσοφίας, ἄδεσθαι; Ὃ χαὶ μέγιστον λάδο: ἄν τις, 
εἰ βούλοιτο, παράδειγμα τῆς χατὰ τοῦ ᾿Απολλωνίου 
διαθολῆς. El γὰρ ὁ Εὐφράτης παρὰ τοῖς πᾶσι φιλο- 
σοφίᾳ διαπρέψαι ὁμολογηθείη, ὥρα μισοπονηρίαν μὲν 
ἐχείνου χατηγορεῖν, ἐπεξιόντος τοῖς ἀτόπως ὑπὸ 
τοῦδε δρωμένοις ; τουτονὶ δὲ πρὸς ἐχείνου χατηγορού- 
μένον, φαύλην περιδάλλεσθαι δόξαν, ὅτι δὴ μὴ τὸν 
ἀρέσχοντα τῷ φιλοσόφῳ μετῇει βίον. 


Verum vel czxco, ut in proverbio aiunt, jam per- 
spicuum sit, quod in divinandi arte detrahatur 
viro ab historico. Concedamus autem in ceteris 
eum generosum animum demonstrasse, pericula 
etiam pro amicis subeundo frequenter. Αἱ certe 
Euphratem, aditus ad imperatoris palatium parti- 
cipem reddens, postea tamen, ob intercedens dis- 
sidium, talia de eo proferens, nonne, ipsa suadente 
mihi ratione, Euphratis egisse sycophantam argui- 
tur, philosophorum suz ztatis clarissimi, qui ho- 
die etiam ab iis, qui philosophiz imbuti sunt stu- 
diis, celebratur? Quod ipsum vel illustrissimum ali- 


cui, si velit, [justa] Apollonii reprehensionis exemplum praebeat. Si Euphrates enim omnium con- 
sensu philosophiz studiis clarissimus habeatur, intempestivum certe minime fuerit, illius 60 evincere 
ΒΔ, adversus improbitatem odium, «quod mala Apollonii facta fuerit insectatus. Hunc vero, qui ab 
eo arguebatur, [concludere] mala fama oppressisse eum, quasi vitam ageret philosophie minime con- 


sentaneam. 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ AA'. 


B 
Πάλιν ἐν τῷ ἕχτῳ, παραδοξολογῶν ὁ μυθολόγος, 


ἄγε: μὲν αὐτὸν ἅμα τοῖς ἑταίροις χαμήλῳ ὀχούμενον, 
ἐφ᾽ οὕς φησιν Αἰγυπτίων Γυμνοὺς, φιλοσόφους. Ἔνθα 
δὴ προστάξαντος τοῦ γυμνοῦ, πτελέα, φησὶ, τὸ δέν- 
ὄρον προπαγορεύει τὸν ᾿Απολλώνιον, ἐνάρθρῳ xal 
θτλείᾳ τῇ φωνῇ. Καὶ τούτοις γε ἡμᾶς ὁ « Φιλαλέθης » 
πιπτεύειν ἀξιοῖ, Εἶτα Πυγμαίους ἄνδρας ὑπὲρ τὴν 
τούτων ἱστορεῖ χώραν, xaX ᾿Ανθρωποφάγους (73), 
χαὶ Σχιάποδας, Σάτυρόν τε πρὸς τοῦ ᾿Απολλωνίον 
μεθυτχόμενον. Ἐξ ἐχείνων αὖθις ἐπάνεισιν ἐπὶ τὴν 
Ἑλλάδα. Ὁμιλίαι τε πάλιν abt , xal προγνώσεις 
ἀναχοινοῦνται πρὸς Τῖτον. Καὶ δηχθέντα ἔφηδον ὑπὸ 
λυττῶντος χυνὸς, ὃν δὴ xai ἐμαντεύσατο ὅστις εἴη 
τὴν ψυχὴν, ὅτι ὁ τῆς Αἰγύπτου ποτὲ βασιλεὺς "Apa- 
σις (T3), τῆς συμφορᾶς ἀπαλλάττει, μέχρι xa τοῦ 
χυνὸς ἐπιτείνας τὸ φιλάνθρωπον (74). Ταυτὶ μὲν οὖν 
τὰ πρὸ τῇς χατηγορίας αὐτῷ πεπραγμένα. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AE. 

Ἐπιστῆσα!: δ᾽ ἄξιον δι᾽ ὅλης τῆς πραγματείας, 
ὡς ὅτι, χἂν ἀληθεύειν δοθῇ τῷ συγγραφεῖ τὰ παρά- 
δοξα, συνεργείᾳ δαίμονος ἕχαστον αὑτῷ διαπεπρᾶχθαι 
τούτων σαφῶς δείχνυται. Τό τε γὰρ τοῦ λοιμοῦ προαι- 
σθέσθαι ἴσως μὲν οὐκ ἀπερίεργον δόξειεν, εἶ, χαθὼς 


*! lib. vi, c. 10, 3510. vi, c. 45, ** lib. γι 
** [ib. iir, c. 4. 


sunt. Προπείρειν vero, ut προχινδυνεύειν, pro alio 
periculum subire. Quod fecisse Apollonium agno- 
scit, virique fortis et generosi gloriam hoc ipso eum 
tueri, concedi posse ait, qui scilicet in Nerve, 
Ruffi et Orliti imprimis gratiam προέπειρε. Αἱ ut- 
cunque se habeant ista, in negotio quod οἱ cum Eu- 
phrate intercessit, γενναῖον se probasse Apollonium 
negat. 
(71) Φιϊοσόξρων τῶν xa0' ἑαυτόν. Ita loquun- 
tur puriores scriptores Grzci, non ut in editis legi- 
tur, φιλοσόφων γενομένων τῶν xa0' ἑαυτόν. Relegan- 
dum igitur fuit γενομένων, quod ex margine, qua 
ascriptum erat, ad explicandum tyroni idio- 
tismmum, et quidem alieno loco, in textum immi- 
gravit: ferri enim utcunque posset, si post ἕαυ- 
τόν positum fuisset. 

(72) Av0puxogdrovc. Philostr. ᾿Ανδροφάγους ap- 


CAPUT XXXIV. 

Rursum portenta in sexto libro loquens nugator, 
camelis eum una cum sociis vectum sistit ad pbi- 
losophos, quos Nudos appellat Agyptiorum. Ubi 
gymnosophista, ut quidem narrat *!, jubente, ul- 
mus arbor Apollonium voce articulata et muliebri 
affata est. Hisce autem « Philalethes » fidem a no- 
bis vult haberi. Deinde pygmzos **, ultra gymno- 
sophistarum patriam positos, Anthropophagosque 
et Umbripedes commemorat, Satyrumque ab Apol- 
lonio inebriatuin **. Inde autem in Grzciam redit; 
et rursum cum imperatore Tito ** sermones et va- 
ticinia communicat. Atque adolescentem, a rabide 
morsum cane **, cujus etiam anima quz sit, (Àma- 
sis nempe ZEgyptii quondam regis) divinat, ab eo 


C liberat morbo : ipsum quoque canem in benignita- 


tis sux partem admittens. Atque hzc quidem sint, 
que antequam [apud imperaterem Bomitianum] 
deferretur, gesta ab eo fuere. 


CAPUT XXXV. 
1d vero in tota illa tenendum bistoria est, quod, 
si concedatur vel maxime scriptori, vera eum di- 
cere, portenta illa dum refert; mali daemonis ta- 
men opera, onfnia ista patrata esse ab Apollonio, 
facile evincatur. Quod enim pestem ante sensit **, 


,C. 27. *' lib. vr, e. 29 seq. *' lib. vi, e. 55. 
llat. ; . 
(75) Ὃν 8) καὶ ἐμαντεύσατο... ὅτι ὁ τῆς Alv. 


D 


ποτὲ Baci. "Apacic. Fallit hic memoria sua Επ- 
sebium ; juvenis enim ἃ cane morsus non Ámasis 
esse dicitur ab Apollonio, sed Telephus Mysius. 
Videtur confudisse cum ea, de qua agit, re, gesta 
Alexandrie cum leone, in quo regis illius ani- 
mam e aiebat Apollonius. Vide Vitam ejus, lib. 
vi, c. 42. 

(14) Μέχρι xal τοῦ xvróc ἐπιτείνας τὸ φιλάνθρω- 
σον. Mire hic omnia pervertit, pro more, Accio- 
lus : facile quid res sit assecuturus, si ipsum consu- 
luisset Philostratum. Scilicet spectant ista ad Apol- 
lonii in ipsum » quoque canem benignitatem, nempe 
περιώφθῃη δὲ οὐδὲ ὁ χύων, ut Philostratus ait; name 
que ipsi quoque restituta sanitas fuit. 


81 


EUSEBII CAESAR:ENSIS OPP. PARS Il. — APOLOGETICA. 


(orte non carebit superstitione, si αἱ ipse [facit,] A αὐτὸς, « ἀπὸ λεπτοτάτης xaY χαθαρᾶς t 


« ex tenui victu » derivetur « et puro, » prout aPhi- 
lostrato narratum : forte tamen ex commercio mali 
spiritus ejus rei indicium ipsi est factum. Enim- 
vero cztera etiam qus fatidica virtnte assecutum 
atque predicentem inducit, vel mille argumentis 
ex ipso Philostrati scripto arguere licet, ut una hoc 
quoque sit concedendum, magica orte, imo parum 
abest quin dicam per apiritum familiarem, quasdam 
rerum futurarum, non enim de omnibus loquor, as- 
secutum eum fuisse. Idque luculenter eo firmatur, 
quod non semper et in omnibus divinatricem 
istam vim conservaverit : verum dubius fuerit in 
quam plurimis, de multis, quod ea ignoraret, inter- 
rogaverit : id quod ei, si divina virtute polluisset, 


neutiquam obtingere poterat. Ipsum vero etiam fi- D 


nem pesti impositum "7, quem nactum illud drama 
frit, meram imposturam, pratereaque nihil fuisse, 
jam antea a nobis est demonstratum. Sed et Achil- 
lis umbrz ** apud tumulum ipsius quid morz esse 
possit, relictis illis in beatorum insulis, ut forte 
quis censcat, habitaculis, nisi hoc quoque przesen- 
ts 2ctum sit daemonis apparitione ? Porro demo- 
nem, qui protervum illum luculentis indiciis ob- 
sidebat adolescentem **, οἱ rursum Empusam, La- 
miamve, quam Menippum ait agitasse, majoris dz- 
monis ope eum expulisse est verosimile. Paritet- 
que vicissim mente motum adolescentem rabidi ca- 
nis morsu *, ipsumque dzmone correptum canem 
eadem arte curavit. Agnosce igitur, prout antea 
dixi, omnia ejus portenta malorum demonum pa- 
trata ministerio esse. Nam quod ad puellam spectat 
ab inferis revocatam *, si spiritum adhuc ea intus 
habebat, vitalis aurze scintillam, quod ait scriptor, 


εἴληπτο, ὡς αὐτὸς ἔφησεν. Ἴσως δὲ 
ὁμιλίας δαίμονος αὐτῷ πρρεμεμήνυτο. Κα 
τὰ λοιπὰ, ὅσα χατὰ πρόγνωσιν διειλ 
προειρηχὼς εἰσῆχται, εἰ χαὶ μυρίοις 
αὐτῆς πάρεστι τῆς τοῦ Φιλοστράτου 
θύνειν, ὅμως ἵνα συγχωρσηθείη χαὶ τοὶ 
θὲς, χατὰ περίεργον μηχανὴν, εἴποι") 
μόνος αὐτῷ παρέδρου τινὰ τῶν pz) 
γὰρ πάντα, χατειλῆφθαι. Τοῦτο δὲ 7 
φὲς, τὸ μὴ δι᾽ ὅλου xal περὶ πάντι 
Ὑνωσιν αὐτὸν ἀποσώζειν" ἀπορεῖν δὲ 
xai πυνθάνεσθαι δι᾽ ἄγνοιαν, ὅπερ οὐ: 
ἀρετῆς μετῆν αὐτῷ, πεπόνθοι. Καὶ αὐτὲ 
τὸν λοιμὸν, ὁποῖον zDArys τὸ δρᾶμα, ὅτ 
xai οὐδέν τι πλέον fw, προδεδήλωτο 
xal ἡ ψυχὴ (71) ᾿Αχιλλέως παρὰ τῷ a 
τί ἂν διατρίδοι, τὰς ἐν μαχάρων νῇσο 
σειέ τις (78), ἀπολειποῦσα (78) διαγωγ 
τοῦτο δαίμονος ἦν ἐπιφανείας παροὺυς 
ἀσελγοὺς δὲ μειραχίον σαφῶς Évotxoy 
κάλιν ἣν ἔφησεν “Ἔμπουσάν τε χαὶ 92 
παρῳνηχέναι τῷ Μενέππῳ, μείζονι τά; 
λαχε δαίμονι. Ὁμοίως τε αὖ xai τὸν τὰς 
τραπέντα νεανίαν ὑπὸ τοὺ λυττῶντος 
τε τὸν δαιμονῶντα χύνα, τῇ αὐτῇ μετέ 
Ὅρα δὴ οὖν, ὡς ἔφην, τὴν πᾶσαν αὐ 
ποιίαν, ὡς διὰ δαιμονιχῖς Arctos 
Τὸ γὰρ τῆς ἀναδιωσάσης χόρης, εἴτ᾽ Eu 
σπινθῆρα ψυχῆς, χατὰ τὸν συγγραφέο 
ἐπὶ τοῦ προσώπον φέρουσα (79), πέρ 
θαυματοποιίας. Οὐ γὰρ ἂν, ὡς χαὶ πρόσ 
σιωπῇ τὸ τηλιχοῦτον παρεδόθη, ἐπ᾽ c 
βασιλέως ἐπὶ παρόντος γεγενημένον. 


humidumque vaporem facie adhuc przferens; id quidem numero miraculorum est exir 
que enim, sicut et ante monui, tam grande facinus silentio potuisset involvi, in ipsa v 


conspectu quasi imperatoris patratum. 


535 CAPUT XXXVI. 


Equidem alia iunumera ex iisdem libris colligere 
liceret, quibus quam facile confutari queant, quagn 
parum invicem sibi respondentia habeant, quam 
sint fabulosa, quam plena monstris evincamus. Át- 
tamen quandoquidem non accurato nimis adversus 
bominem studio nobis opus est ; quod tantum absit 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ AG*. 


Μυρία μὲν οὖν xa ἄλλα πάρεστιν i 
ἀναλέξασθαι συγγραμμάτων, τό τε d 
ἔλεγχτον, xai ἀσύστατον, μυθῶδές τε 1 
ἀπευθύνειν" ὅμως ἐπεί γε οὐδὲ πολλῇ! 
ἄνδρα δεῖται σπουδαιολογίας, οὐχ ὅτι y 
παραδόξοις, xaX θαυμασίοις, ἀλλ᾽ οὐδ᾽ 


ut inter deos stupendosve viros οἱ admirandos ἢ παρά τιτι τῶν νῦν μνήμης ὑπαρχούσι 


[locus ipsi habeatur], ut ne inter pbilosophos qui- 
dem a quibusdam nostri zvi hominibug mentio ejus 
fiat ; idcirco iis contenti quz dicta sunt, δὰ septi- 
mum quoque de eo librum progredimur. 


4 lib. iv, c. 10. ** lib. 1v, c. 16. ** lib. iv, c. 20. 


(15) Φάσμα. Vide de hac voce observata supra 
ad cap. 26. 
76) Προδεδήλωται. Nempe paulo ante cap. 26. 
T1) Kal ἡ ψυχή. Καὶ ὅτι ἡ ψυχὴ editum fuerat; 
ὅτι rejiciendum videbatur, quod in ms. ex prace- 
dente linea ab oscitante librario videtur derivatum 


esse, 
(78) Ὡς ἂν φήσειέ cic. Fiec. addita, quod in- 
sulas beatorum, et in iis habitantem Achillis ani- 


εἰρημένοις ἀρχεσθέντες, μετίωμεν xal 
μὸν περὶ αὐτοῦ σύγγραμμα. 


! lib. vi, c. 55. 3. lib. iv, c. d 
mam, non ipse quidem agnoscat Euse 
ἄνθρωπον loquatur, ex mente gentiliui 
lum in insulis beatorum felicitate fru 
logie suze placita existimantium. 
(18) ᾿Αποιϊειποῦσα. Lege ἀπολιποῦ 
(19) dépovca. Pro φέρουσαν (quod 
legendum putabant φέρουσα. HotsTEN 
(80) Ὡς xal πρόσθεν ἔφην. Supra 


£49 


KESAAAION AZ. 

Κατηγορεῖται δῆτα γοητείαν ὁ àvfp. Εἶτα Δημη- 
τρίῳ φιλοσόφῳ, ἀποτρέποντι αὐτὸν τῆς ἐπὶ τὴν Ῥώ- 
μὴν παρόδου, μὴ πειθόμενος, ἐπαχθῆ τινα, xal φορ- 
κιχὰ περὶ ἑαυτοῦ ὧδέ πως λέγει" « Ἐγὼ δὲ γινώσχω 
μὲν πλεῖστα ἀνθρώπων, ἅτε δὴ (81) εἰδὼς πάντα " 
οἶδα δὲ ὧν οἶδα τὰ μὲν σπουδαίοις, τὰ δὲ σοφοῖς, τὰ 
δὲ ἐμαυτῷ, τὰ δὲ θεοῖς. » Καὶ δὴ ὁ ἐν τούτοις πάντα 
εἰδέναι μεγαλαυχούμενος, προϊὼν, ἄγνοιάν τινων πρὸς 
τοῦ λόγου χατηγορεῖται. Εἶτα Δάμις αὐτῷ μεταπλάτ- 
εται, διὰ θανάτου φόδον τὸν φιλόσοφον ἐπιχρυπτό- 
μενος. "Axous δ᾽ οὖν τοῦ συγγραφέως, ἃ περὶ αὐτοῦ 
φησιν ἀπολογούμενος" « Αἰτία μὲν ἧδε (82) τοῦ με- 
ταθαλεῖν Δάμιν τὸ τῶν Πυθαγορείων σχῆμα. Οὐ γὰρ 
ὡς χαχίω (85) γε αὐτὸ (84) μετεῖναί φησιν, οὐδὲ 


LIBER CONTRA HIEROCLEM. 


850 


CAPUT XXXVII. 

Magis igitur dica Apollonio scribitur. Inde au- 
tem Demetrio philosopho, dehortanti eum abitinere 
Romam continuando, minime obaudiens, insolen- 
ter quzedam, ac superbe de se ipso his fere verbis 
profert ὃ: « Ego mortalium cunctorum scio pluri- 
mum : scio enim omnia. Qua seio autem partim 
scio bonis viris, partim sapientibus, partim ipsi 
mihi, partim diis. » Scd enim qui verbis istis omnia 
se nosse magnifice gloriatur, paulo post ignoran- 
tia in quibusdam in ipsa illa bistoria arguitur. 
Inde porro Damis transformatur ab eo, ob mortis 
metum philosophum abscondens. Sed audi Philo- 
stratus quz dicat *, id factum ejus defendens : 
« Et causa quidem exstitit ista, cur Pythagoreum 


μεταγνοὺς αὐτὸ, τέχνην δὲ ἐπαινέφξας, ἣν ὑπῆλθεν ἐς B Damis habitum mutaret. Neque enim abjecisse 8e 


τὸ ξυμφέρον τοῦ χαιροῦ. » 


ait eum, ut qui vite institutum mutasset in dete- 


rius, neque quod ejus ipsum pomniteret, sed quod astum probaret, cui se accommodaverit, tempori 


inserviturus. » 
KEOAAAION AH'. 

Ἐπὶ τούτοις ὁ Φιλόστρατος τέσσαρας αἰτίας, τὰς 
δὴ εὐχερεῖς αὐτῷ πρὸς ἀπολογίαν νομισθείσας ἐχτί- 
θγσιν, ἀπὸ πλείστων ὁμολογῶν χαὶ ἄλλων αὐτὰς 
ἀνειλέχθαι. Ὧν ἡ μέν τις v^ « Τί δῆτα μαθὼν οὐ 
τὴν αὐτὴν ἅπασιν ἔχοι στολήν ; » ἡ δέ" ε Τοῦ χάριν 
οἱ ἄνθρωπο! Θεὸν αὐτὸν νενομίχασι ; » τρίτη * « Πό- 
θεν προείποι Ἐφεσίοις τὸν λοιμόν ; » ἐπὶ ταύταις" 
« Τίνι (85) βαξίσας ἐς ἀγρὸν ἀνατέμνει τὸν παῖδα 
τὸν ᾿Αρχάδα; » Πρὸς ταύτας δέ φησι xai τὴν ἀπο- 
λογίαν αὐτὸν γεγραφέναι. Πρότερον δ᾽ ἱστορεῖ δε- 
σμοὶς αὐτὸν παραδοθῆναι, xal τι θαυμαστὸν ἐνταῦθα 
χατεργάσασθαι. Τῷ γάρ τοι Δάμιδι μάλα λυπηρῶς. 
ὡς ἂν ἐπὶ συμφορᾷ τοῦ διδασχάλον -διαχειμένῳ, αὐ- 
τόματον ἐπιδεῖξαι λελυμένον τοῦ δεσμοῦ τὸ σχέλος" 
εἶτα πάλιν ἀναλαδόντ᾽ αὐτὸν τῆς λύπης, ἐνθεῖναι ἐς 
τὸ πρότερον σχῆμα τὸν πόδα. Μετὰ τοῦτο, χρινόμε- 
voy αὐτὸν ἐπὶ βασιλέως Δομετιανοῦ, γράφει εἶτα δὴ 
τῶν ἐγχλημλάτων ἀπολυθῆναι, xal μετὰ τὴν τῶν 
ἐγχλημάτων λύσιν, οὐχ οἵδ᾽ ὅπως ἀχαίρως, μοὶ δο- 
xti, ἐν τῷ διχαστηρίῳ αὐτὰ δὴ ταῦτα ἀναφωνῆσαι * 
€ Δὸς, εἰ βούλει (86), χἀμοὶ τόπον. Εἰ δὲ μὴ, πέμπε 
τὸν ληψόμενόν μου τὸ σῶμα τὴν γὰρ ψυχὴν ἀδύνα- 
τον, μᾶλλον δ᾽ οὐδ᾽ ἂν τὸ σῶμα τοὐμὸν λάθδοις. » 


Οὐ γάρ με κτενέεις, ἐπεὶ οὕτοι μόρσιμός εἰμι. 

Καὶ δὴ ἐπὶ τούτῳ τῷ περιδοήτῳ ῥήματι ἀφανι- 
σῦτινα: τοῦ διχαστηρίου φησὶν αὐτόν. Καὶ ἐν τούτοις, 
«t περὶ αὐτοῦ χαταστρέφει δρᾶμα. 


CAPUT XXXVII 

Post hzc Philostratus quatuor accusationis capi- 
ta, qui facile se apologia diluere posse putaret, 
exponit * : ex pluribus aliis eorum delectum habi- 
tum esse inquiens. Horum primum erat: « Qua de 
causa eodem quo caeteri habitu non utatur? » Alte- 
rum porro : « Quare deum ipsum homines putent 
esse? » Terlium : « Quanam ratione pestem Ephesiis 
imeinentem predixerit? » Przterea : « In. cujus 
gratiam in agrum profectus, Arcadem puerum dis- 
cerpserit? » Atque ad depellenda ista apologiam 
quoque eum scripsisse ait *. Ante vero in vincula 
eum conjectum memorat, atque in iis etiam admi- 
randa quedam przstitisse. Damidi enim animo 
valde afflicto, ut par erat in ista praeceptoris sui 
fortuna, sponte pede delapsa vincula eum mon- 
strasse *, inde vero, ubi ejus tristitiam esset sola- 
tus, priori statui pedem restituisse. Post hzc co- 
ram Domitiano imperatore c»susam dicentem, mox 
crimine absolutum scribit, dilutisque quae objecta 
fuerant criminibus, nescio quomodo parum oppor- 
tune sequentia, ipsis verbis, in dicasterio magno 
clamore protulisse * : « Fac et mibi [dicenti] queso 
locum. Sin minus, immitte qui corpus vinciat 
meum; quandoquidem ligari anima nequit. Imo 


D potius ne corpus quidem meum vincias. » 


Nec me enim etcídes, Parcis me auferre negatum. 


Dumque istud tam celebre dictum proferret, 536 
e dicasterio eum disparuisse ait. Atque hzc est fa- 
bulz ejus catastrophe. 


* lib. vin, c. 14. * lib. vn, c. 16. * lib. vis, c. 90 ; adde c. 14. et lib. vir, c. 5, quem locum hic 


maxime respici puto. * lib. viu, c. 6. 


(81) "Ace δή. Omittitur δή apud Philostratum. 

(82) "Hóe. Omnino legendum ἧδε ex Philostrato, 
referturque illud ἧδε ad ea quz pracedebant apud 
istum scriptorem, quibus cause mutati a Dami ha- 
bitus. continebantur. 

(85) Ὡς χακίω. Lectio indubitate vera, ut nzvo 
laborent edití qui, omisao ὡς, habent xax(ac. Me- 
liorem lectionem ex Philostrato revocavimus. 

(84) Αὐτό. Pronomen hoc addidimus ex Philo- 


* lib. vii, c. 39. 


* lib, vii, c. 5 


strato. 

(85) Tív«. Notum est apud Grzcos pariter ac La- 
tinos dativo exprimi personam in cujus gratiam ali- 
quid fit. Nempe in Nervz gratiam abominanda ista 
sacra peracta fuisse Domitianus suspicabatur, ut 
ex Philostrati clarissime constat historia. Sed hic 
tamen etiam Acciolus impegit. Ubi vero non impe- 
git iste? 

(86) Βούλει. Philostr., βούλοιο. 


851 
CAPUT XXXIX. 


Historiz autem ipsius scriptor, dum miraculum 
in carcere patratum exponit, quod fuco phanta- 
six, ut credere par est, facto, familiaris spiritus 
ope Damis viderat, hsec verba subjungit * : « Tum 
primum Damis ait naturam Apollonii accuratius 
perspexisse, divina quod sit, et humana major. 
Neque enim sacra ulla obeuntem (qui enim in 
carcere potuisset 7), neque precationibus usum, 
neque verbum proferentem ullum, pedicas con- 
temptui habuisse : rursusque crure illis inserto, 
ut vinculis qui esaet constrictus , sese gessisse. » 
Ego vero vitio vertere quidem discipulo nolim 
tarditatem suam, quod omne cum eo consumens 
evum, et superstiliosorum quorumdam rituum in- 
terventu mirabilia eum patrare videns , nihil eum 
mortali przstare natura existimarit. At vero etiam 
post tantum opus patratum, qualis ille existat, 
ignorat : et, ut fas sit ignoranti, ob ipsum angi- 
Lur, atque timet , perinde ac si bomo sit nudus , ne 
quid οἱ, quod minime velit , eveniat. Porro si post 
longam adeo conversationem demum divinum eum 
esse , et excellentioris, quam humana sit, indelis, 
intellexil ; ejus rei ratio meretur examinari , quam 
ipse scriptor ille indicat dicens : « Neque sacra 
obeuntem eum ulla, neque precationibus usum, 
neque arcani quidquam mussitantem » Damin mi- 
raculum istud patrare vidisse. Ántea igilur patrata 
per magicas artes quasdam ab Apollonio peracta 


fuere, proptereaque neque obstupuisse ea, neque C 


admiratum esse Damin [ait]. Merito autem (ut ad- 
miraretur] nunc primum ei evenit, quod insolitum 
quid ab Apollonio et prxter morem efficeretur. 
Quod autem [objectum Damidi ] pedicz spectacu- 
lum attinet, discessumque ex dicasterio, ipsius 
ea de re Apollonii ad Domitianum sermones haud 
invitus apponam. Vinculis enim cum illum ligari 
imperator jussissel , optimo argumentandi nexu ita 
Apollonius argutatus fuit !*: « Si magum me esse 
arbitraris, quanam ratione vincies? Sin vincire 
me poteris, quomodo esse magum putahis ? » Sed 
opponere ipsi hoc modo aliquis posset, occasione 
ex istis accepta : Si tu magus non es, quomodo tibi 
crus est solutum ? At si solutum est, quomodo non 
es magus ? Sique adeo eo quod in vincula se conjici 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1I. — APOLOGETICA. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A8. 

Ὁ piv οὖν συγγραφεὺς ἐπὶ τοῦ xat 
ριον θαύματος, χατὰ φαντασίαν, ὡς Éo 
παρέδρου δαίμονος τῷ Δάμιδι ἑωραμ: 
λέγων « Τότε πρῶτον ὁ Δάμις φησὶν 
εἶναι τῆς ᾿Απολλωνίου φύσεως, ὅτι θ 
χρείττων ἀνθρώπου. Μὴ γὰρ θύσαντά 
γὰρ ἐν δεσμωτηρίῳ ;), μηδὲ εὐξάμενον 
τι, χαταγελάσαι τοῦ δεσμοῦ, χαὶ tvap 
τὸ σχέλος τὰ τοῦ δεδεμένου πράττειν. 
ποτ᾽ ἂν χαταγνοίην βραδύτητα τοῦ qc 
πάντα βίον συνὼν αὐτῷ, xa διά τιν 
ὁρῶν αὐτὸν ἀποτελοῦντα τὰ παράδοξα 
φέρειν αὐτὸν ἡγεῖτο τῆς θνητῆς φύσι 
χαὶ νῦν μετὰ τοσαύτην θαυματουργίαν 
ἀγνοεῖ " εἰχότως δὲ ἀγωνιᾷ xaX δέδιε 
ἀνθρώπον, μὴ τι πάθοι παρὰ mpoa!p 
πρῶτον ἄρτι μετὰ τὴν τοσαύττν διατ 
θεῖος εἴη χαὶ χρείττονος ἀνθρώπου c. 
τὴν τούτου ξυνιδεῖν ἄξιον alzíav, ἣν αὐ 
φεὺς δηλοῖ λέγων" « Μὴ γὰρ θύσαντά’ 
ξάμενον, μηδέ τι τῶν ἀποῤῥήτων εἰ 
παράδοξον ἰδεῖν αὐτὸν πεποιηχότα. Οἱ 
τερον διὰ περιέργον μτχανῖς ἐτελεῖτο 
μηδὲ χαταπλήττεσθαι αὐτὰ μτὸξ θαυμ 
μιν. Εἰχότως ὃὲ νῦν τοῦτο πρῶτον πέπι 
τινὸς ὑπ᾽ αὑτοῦ παρὰ τὰ συνέθη δια πεπρ 
τὸ δειχθὲν δὲ τοῦ δεσμοῦ φάσμα, χαὶ τὴν 
στηρίου ἀναχώρησιν, τὰς πρὸς Δομετι: 
᾿Απολλωνίου φωνὰς παραθείμτην ἄν. À 
αὑτὸν παραδοθῆναι προστάξαντος Bast 
ἀχολούθως: ὁ ᾿Απολλῴνιος συνελογίτατο 
μὲν γόητά με ἡγῇ, πῶς δήσεις ; εἰ δὲ 
γόητα εἶναι φήσεις; » ᾿Αντιχρούσε: ἡ 
ὡδί πως, Éx τούτων ὁρμώμενος - Εἰ 
πῶς λέλυταί σου τὸ σχέλος - εἰ ὃὲ λέλ 
γόης; Καὶ εἰ τῷ ὑπομεῖναι τὸν δεσμὸ 
μὴ ὑπομεῖναι, κατ᾿ αὐτὸν, (pov, 
αὖ πάλιν, εἰ ὑπομείνας τὸ διχαστή, 
τῷ δὲ διαδρᾶναι τοῦτο, χαὶ τοὺς ἀμφ᾽ c 
λέγω χαὶ τοὺς ἐν χύχλῳ δορυφόρους, 
φηνεν (δδ᾽) ὁ γόης. Ὅθεν, μοὶ δοχῶ, σὶ 
λόγος, θεραπεύει τὸ γεγονὸς, ὡς δὴ ἄν 
ἐπῳδῶν ἀῤῥήτῳ τινὶ χαὶ ὑπὲρ ἄνθρωπο 
παραδόξου πεφηνότος. 


sit passus, magus non esse evincitur, $377 hoc ipso quod vincula exuit, magum eum [ 
esse, in confesso erit. Et vicissim , sl'ex eo, quod judicio se submisit, magum non esse [ 
ipso certe quod ex eo sese surripuit, ipsique imperatori se subduxit, addo et stipantibu 
poris custodibus , luculenter sese prodidit magus, Quamobrem, ut mihi videtur, ipsa Phi 
t0, dum eam rem animadvertit, facto illi medicinam parat, [referens] quod nullis 

incantamentisve adhibitis, occulta quadam et humanam indolem superante virtute , mi: 


ce patratum fuerit. 


* lib. vii, c. 38, 15 lib. vir, c. δέ. 


(87) θύσαντά τι. Ap. Philostr. hoc loco omis- D Damidis, ista occasione natz, minim 


sum est τί, ut et mox post εἰπόντα. Ponitur vero 
post εὐξάμενον. 

(88) Ἀγωνιᾷ καὶ δέδιε. Contradictionis convin- 
cere Philostratum eupit hoc argumento, quod Da- 
midem dicat indicium divinitatis Apollini cepisse 
ex pede vinculis sponte soluto. Nam huic opinioni 


quod postea apud Demetrium, lib.vin, 
ipsius capiti metuat, perinde ac si nud 
set, de quo nullam haberet prorsus : 
nature opinionem. 

(88) 'Evaxéznrtr. Forte ἀναπέρ. E 


855 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Μ'. 
᾿Αλλὰ γὰρ οὐχ ἐς μαχρὰν αὖθις ὁ τῆς φύσεως 
καραθήσεται ἔλεγχος. Αὐτέχα γάρ τινος ἐπιστάντος 
αὐτῷ, xal φήσαντος " « ᾿Αφίησί σε, ὦ ᾿Απολλώνιε, 
τουτωνὶ τῶν δεσμῶν ὁ βασιλεὺς, xaX ἐλεύθερον 
δεσμωτήριον συγχωρεῖ οἰχεῖν, » ὁ χρείττων ἣ ἄνθρω- 
πος, χαὶ τῶν μελλόντων προγνώστης, 


Κωςροῦ τε ξυγνιεὶς (89), xai οὐ AaAéorcoc áxovor, 
ὑπὸ τῆς ἄγαν, ὡς εἰχὸς, περιχαρείας ἀποπεσὼν τῆς 
προγνώσεως, πυνθάνεται λέγων « Τίς οὖν ὁ μετα- 
σχευάσων μ᾽ ἐντεῦθεν; » Ὁ δέ" « Ἐγὼ, ἔφη, xal 
ἕπου. » 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MA'. 


LIBER CONTRA HIEROCLEM. 


δ" 
CAPUT XL. 

Verum rursus non ita multo post natura ejus 
nobis suppeditabitur argumentum !!. Cum ex in- 
sperato enim ad eum accederet non nemo, diceret- 
que : « Hisce te vinculis, o Apolloni, eximi jubet 
imperator, utque in liberiore carcere degas per- 


. mittit; » tum ultra hominum sortem positus ille, 


futurorumque antea gnarus, 

Muti concipiens animum ; sensusque tacentis, 
pre nimio, ut videtur, gaudio fatidica excidens 
virlute, nuntium rogat: « Quis vero me isthac est 
traducturus ? » Ille autem : « Ego, respondit, tu 
modo sequere. » 

CAPUT XLI. 


Εἶτα xal λόγον ἀπολογίας ὁ θειότατος μάλα γε cuv- B. Postremo 1 orationem apologeticam quoque 


τάττει πεφροντισμένως, ἀγνοῶν, ὅτι δῆτα ἐς μάτην. 


αὑτῷ σπουδασθήσεται ἡ γραφή. Οἴεται μὲν γὰρ ἀχου- 
σθήσεσθαι αὐτοῦ ἀπολογουμένου βασιλέως xal, ὡς 
ἀχουσομένου γε σφόδρα πιθανῶς παρασχευάζεται 
τὴν ἀπολογίαν " ὁ δὲ, ταύτην μὴ ἀναμείνας, ἐς οὐδὲν 
αὐτοῦ τὴν σπουδὴν κατεστήσατο. "Axooe δὴ οὖν xal 
περὶ τούτων οἷά φησιν ὁ ἔλεγχος" « 'Encióh δὲ xal 
λύγος αὐτῷ συνεγράφη τις, ὡς πρὸς ὕδωρ (90) τὴν 
ἀπολογίαν ἀφήσοντι (91), ξυνεῖλε δὲ αὐτὸν ὁ τύραννος 
ἐς ἃς εἴρηκα ἐρωτήσεις, ἀναγεγράφθω καὶ ὁ λόγος. » 
Ὅρα δὴ πῶς τοῦ μέλλοντος ποῤῥωτάτω τυγχάνων 
ὁ πάντα θειότατος, μετὰ πλείστης ὅσης φροντίδος, 
ὡς πρὸς ὕδωρ τὴν ἀπολογίαν ποιησόμενος ἑσπού- 
δαξεν. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MP'. 

᾿Αλλὰ γὰρ διεξιτητέον χαὶ τὴν ἐς μάτην αὐτῷ πε- 
mor μένην ἀπολογίαν, ἃ, ὡς πολλὰ χαὶ (92) ἄλλα ἐν 
ταύτῃ Δομετιανῷ προσφωνῶν, ἀπαυθαδίζεται λέγων" 
« Ὥς ἄρα Οὐεσπασιανὸς σὲ μὲν βασιλέα ἐποίησεν, 
ὑπ᾿ ἐμοῦ δὲ ἐγένετο. » Βαδαὶ τῆς ἀλαζονείας ! ἣν οὔτι 
γε ὁ τυχὼν, ἀλλ᾽ οὐδὲ εἰ φιλόσοφός τις ἀληθῶς, xal 
χατὰ ἀνθρωπείαν ὑπεραίρων ἐγεγόνει φύσιν, ἑτερα- 
τεύτατο ἂν, μὴ οὐχὶ δίχην ἀνοίας παρὰ τοῖς ἔμφρο- 
σιν ὑποσχών. Εἶτα δὲ τῆς χατ᾽ αὐτὸν ὁποψίας ἑαυτὸν 
ἀπολυόμενος (95), ταῦτα περὶ γοήτων φησίν" ε ᾿Αλλὰ 
τοὺς γόντας ψευδοσόφους φημί. Τὰ γὰρ οὐκ ὄντα εἷ- 
ναι παρ᾽ αὐτοῖς, χαὶ τὰ ὄντα, ἀπιστεῖσθαι (94). » Ka- 


ταμάθοι δ᾽ οὖν τις ἔχ τε τῆς ὅλης πραγματείας, χαὶ D 


τῶν Ev μέρει δ:εδηλωμένων, πότερα ἐν θείοις xat φι- 
λοπόφοις, ἣ ἐν γόησιν αὐτὸν χαταταχτέον, πιστεύσας 
οἷς τε αὐτὸς περὶ γοήτων χαὶ ψευδοσόφων εἴρηχε, 
χαὶ οἷς δεδήλωχεν ἡ χατ᾽ αὐτὸν ἱστορία. Δρῦές τε 
γὰρ, καὶ πτελέαι, ἐνάρθρῳ χαὶ θηλείᾳ φωνῇ λαλοῦ- 
σαι, χαὶ τρίποδες αὐτόματοι φοιτῶντες, xai χάλχεοι 


1 ib. vr, c. 40. 
86 lib. vi, c. 10. 


89) Kugov re £vr. Vide supra c. 14, 

90) Ὡς πρὸς ὕδωρ. Sic ex ms. et Philostrato 
festitui : antea legebatur, ὥσπερ ὕδωρ τὴν ἀπολο- 
γίαν ἀφήσοντι. HortsTEN. 

3) Αφήσοντι. Philostr. habet ἀφηγήσαντι. 


15. lib. vin , c. 7. 


"A, ὡς xcAAà xal, etc. Distnclionem posui 


post à, sine qua obscurior sensus. 


33 |ib, vin, c. 6. 


composuit studio ingenti vir ille plane divinus, 
ignarus nempe inanem operam in eo se scripto 
consumpturum. Putabat enim se ab imperatore iri 
auditum recitantem apologiam : eoque quod audi- 
turum eum speraret, ad persuadendum cum ma- 
xime orationem componit. Czsar tamen eam non 
ferens irritum ejus studium reddidit, Audi igitur 
de his etiam quid dicat sibi ipsi adversante oratio- 
ne "δ : « Quoniam vero oratio etiam ei conscripta 
est, ut qui ad clepsydram causam esset dicturus , 
eum autem tyrannus intra quastionum , quas 
dixi, angustias conclusit, oratio quoque huic bis- 
torix inseratur.» Vide igitur ut a futuris longissime 
aberrans, vir ille plane divinus, quam maxima 


C potuit cura , velut ad clepsydram dicturus , elabo- 


raverit. 
CAPUT XLII. 

At et ipsa percensenda est frustra ab eo elaborata 
apologia, et quz, multa alia inter, 538 quibus 
Domitianum compellat, arroganter jactat, diserte 
inquiens !* : « Te igitur imperatorem Vespasianus 
fecit, ipse a me est factus. » Vah arrogantiam! 
qua ne ex vulgo quidem quispiam, nedum vere 
philosophus , humanaque excellentior natura se 
jactitet, nisi inssniz dicam a prudentioribus sibi 
scribi velit. Deinde vero a suspicione, qua pre- 
mebatur, se ipsum purgans, sequentia profert de 
magis !!: « Equidem magos false sapientie puto 
alumnos esse. Nam qua non $unt, ut esse videan- 
tur, et que sunt, ut non esse videantur faciunt. » 
Ex tota igitur jeta tractatione, et sigillatim exposi- 
tis omnibus, discas licet, an in diis, an in philoso- 
phis, aa in magis censendus sit, iis admissis quae 
ipse de magis et spuriz sapientie cultoribus dixit, 
et qua historia ejus de ipso retulit. Nam quercus 
et ulmi !* articulata ac muliebri voce locutz, tripo- 


* lib. vin, c. 7. '* lib. viu, c. 7. 


(93) "AxoJvóusroc. Sic rescribere non dubita- 
vi, pro ἀπολυόμενον, quod in editis erat. 

94) ᾿Απιστεῖσθαι. lta ex Philostrato restitui pro 
ἄπιστα, quod erat in Eusebii editis ; rationem cur 
priorem proferam lectionem reddidi ad Philostra- 
tum. 


en5 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


des etlam !' spontaneo motu incedentes, zreique A θεράποντες διαχονούμενοι, πέδοι τε D; 


servi discumbentibus ministrantes, imbrium item 
dolia "5 ac ventorum, et sandaracina aqua, et que 
alia reprosentantur ab iis, quos deos est arbitra- 
tus !?, et quos ne praeceptores quidem agnoscere 
est dedignatus, in quem alium competere putes, 
nisi in eos qui « que non sunt ** , ut esse videan- 
tur, et quz sunt, ut videantur non esse, efficiunt? » 
quos ipse magos appcllans, spuriz sapientiz cul- 
tores esse demonstrat. Num igitur istis argumentis 
divinus hic, omnique virtute cxcultus, ipsisque diis 
gratissimus, sapientiz coronatus bravio, ipso di- 


μων, xaX σανδαράχινον ὕζωρ, xat ὅσα 
παρ᾽ οἷς ἡγεῖτο θεοῖς, οὃς xat οὐχ ὥχ' 
ἐπιγράφεσθαι, τίνος ἂν εἶεν παρασται 
οὐχ ὄντα εἶναι, xoi τὰ ὄντα ἄπιστα 
των ; οὃς αὐτὸς γόητας ὀνομάζων, devi 
χειν ἀποφαίνεται. Ἤτοι οὖν ἐπὶ τούτι 
ἐνάρετος, χαὶ θεοῖς χεχαρισμένος, τ 

σάμενος βραδεῖον, αὐτοῦ Πυθαγόρου 
μετ᾽ ἐχεῖνον θειότερος ἀληθῶς χαὶ μα 
στερος χοιθείη" fi ἔμπαλιν, ψευδοσοφί! 
δαιμόνων (95) ἀποίσεται τὰ πρωτεῖα. 


vinior Pythagora ejusque discipulis, beatiorque censendus erit? an contra spuriz sap 


tus , inter infelicissimos primas feret potius ? 


CAPUT XLIII. 

Rursum in apologetico illo scripto se in lonia de 
fatorum vi ait disputasse ***, adeo inutari non posse, 
qua texunt ista, docentem, ut, si imperium huic 
decernant, quod in alterius nunc quidem sit potesta- 
te, nemo illum interimere possit, ne ab illo sibi im- 
perium eripiatur: imo si vel interemptus fuerit, 
revicturum tamen eum, ut fatis decreta eveniant. 
Quibus sequentia ipsis iisdem syllabis subjunyit : 
« Cuicunque fato decretum fuerit lignarius ut 539 
sit, is manibus truncetur licet, in lignarium eva- 
det. Et cui cursu vincere in Olympia [destinatum 
est,] hic, ne abscisso quidem si claudicet crure, 
victoria fraudabitur. Et cui ut sagittandi valeat arte 
Parcs decreverint, hic vel captus oculis sagitta ἃ 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΜΙΝ". 

"Πάλιν δὲ τῇ γραφῇ περὶ μοιρῶν i3 
σαι αὐτὸν ἐν Ἰωνίᾳ φησὶ, διδάσχοντα 
εἶναι, ἃ χλώθουσιν, ὡς, εἰ χαὶ Basi 
ψηφίσαιντο, ἑτέρῳ ἤδη ὑπάρχουσαν, c 
γειέ τις τοῦτον, ὡς μὴ ἀφα!ρεθείη πὸ 
ἄρχειν " ἀλλὰ xaX ἀναδιῶναι ἀποθανὰ 
ξάντων ταῖς μοίραις. Καὶ τούτοις | 
συλλαδαῖς" « "Ox πέπρωται vevéat 
οὗτος χἂν ἀποχοπῇ τὼ χεῖρε, τεχτον 
Vet. νίχην ἐν Ὀλυμπίᾳ δρόμου ἄρα 
οὐδ᾽ εἰ πτρωθείη τὸ σχέλος, ἁμαρτῆσ 
Καὶ ὅτῳ ἕνευσαν μοῖραι τὸ ἐν τοξιχῇ 
οὐδ᾽ εἰ ἀποδάλοι (97) τὰς ὄψεις, ἔχπε: 
ποῦ (98). » Τούτοις, τὸν ἄρχοντα χολ 


scopo non aberrabit. » His vero, adulaturus impe- C ρει λέγων" « Τὰ δὲ τῶν βασιλέων | 


ratori, subnectit el ista : « Regum autem exemplo 
usus sum, ad Acrisios respiciens et Laios, Astya- 
gemque Medum, et complures alios, qui bene sibi in 
hujusmodi rebus consuluisse sibi videbantur. Quo- 
rum alii filios, nepotes alii e medio sublatos esse 
putantes, ab iisdem illie spoliati sunt imperio, re- 
viviscentibus quasi, ut in ipsos insilirent, adjuvan- 
tibus fatis. Quod si adulandi studio tenerer, dicere 
possem etiam tuas animo meo res esse obversatas, 
quandoa Vitellio obsidebaris, templumque Jovis op- 
timi accendebalur in summo urbis vertice. llle vero 
bene se res suas habituras putabat, modo tu ejus 
ne evaderes manus, Atque adolescens tunc plane 
eras, neque dum qualis nunc es. Verumtamen, 


᾿Αχρισίους δήπου ὁρῶν, xal τοὺς Aa 
τε τὸν ἴγδον, χαὶ πολλοὺς ἄλλους (€ 
τὰ τοιαῦτα δόξαντας (1): ὧν οἱ μὲν 7 
γόνους ἀποχτείνειν οἰηθέντες, ἀφῃρ! 
τῶν τὸ βασιλεύειν, ἀναφύντων ἐπ᾽ αὖ: 
σὺν τῷ πεπρωμένῳ. Καὶ εἰ μὲν tyá: 
χὴν (2), εἶπον ἂν xaX τὰ σὰ (5) ἕν! 
ἀπείληψο μὲν ὑπὸ Βιτελλίου (4), xat 
γεὼς τοῦ Διὸς περὶ τὰς ὀφρὺς τοῦ Aot 
σεσθαι τὰ ἑαυτοῦ ἔφασχεν, εἰ μὴ à 
Καίτοι μειράχιον ἱχανῶς ἦσθα, χαὶ ol 
ὅμως ἐπὶ μοίρχ!ις ἐδόχει ἕτερα" ὁ μὲν 
βουλαῖς, σὺ 6b τὰ ἐχείνου νῦν ἔχεις. Ἰ 
χολαχευτιχῇ ἄχθομαι (δοχεῖ γάρ μοι 


quia Parcis aliter est. visum , Vitellius. quidem , D «e xa οὐχ εὐφθόγγων (5) εἶναι), «exp 


" lib. ur, c. 97. !* lib. ur, c. 18. ?* lib. v, c. 10; et lib. vii c. 22. conf. et. s. « 


vir, c. 7. 305 fib. vi, c. 7. 


(95) Κακχοδαιμόνων. Infelices Romani quoque so- 
lent vocare eos, quibus mens est leva ; χαχοδαίμονα 
autem et εὐδαίμονα Grzcis esse, quibus bene vel 
secus constituta mens est, ad Philostratum pluribus 
probatum. 

(96) Βασι.Ἰείαν τούτῳ. Ante scriptum erat βασι- 
λείας. Eusebius habet βασιλείαν τῳ. 

(97) 'Axo6d.1oi. Verior haud dubie lectio, quam 
et Philostr. agnoscit, et ms. Morello visum. Editi 
habebant ἀποθάλλει. 

(98) Zxoxov. lta Philostr. Editi, εὐσχόπου. 

(99) “Α.2:λους. Philostr., ἑτέρους, quam in mar- 
* pine lectionem ascripseral quoque Morell. 


(4) Τὰ τοιαῦτα δόξ. Philostr., τὰ 
ἂν ἀρχῇ δόξαντας. 

(2) Καὶ εἰ μὲν ἡγάπων xoAaxs 
Eusebium erat χολαχευτιχόν, male e 
πων Comma ponebatur. Utrumque 
eunte Philostrato sustuli. 

(3) Τὰ cd. Melior haud dubic est 
Philostrato revocata, quam quod ir 
est τάδε, sic enim sequentia aptius « 

(4) Βιτε.1.λίου. Philostr. addit àvt 

(5) Εὐωθόγγων. Antea ἀφθόγγων 1 
Neinpe εὐφθόγγων Philostrati etiam c 


851 


" LIBER CONTRA HIEROCLEM. 


858 


σευρᾶ, xaX μηδὲν ἡγοῦ τῶν σῶν ἐντεθυμῆσθαί ue. » A dum ista agerel consilia , male periit, tu vero quie 


Διὰ τούτων δὲ ὁμοῦ τὸν ἄνδρα χόλαχα, xal ψεύστην, 
καὶ πάντα μᾶλλον ἣ φιλόσοφον, ὁ ὑπὲρ τῆς ἀληθείας 
παρίστησι λόγος (6). Τοσαῦτα γὰρ πρότερον εἰπὼν 
χατὰ τοῦ Δομετιανοῦ, χολαχεύει νῦν ὁ γεννάδας, χαὶ 
καθυποχρίνεται, ὡς οὐδέν τι xaz' αὐτοῦ, μᾶλλον δὲ 
ὑπὲρ αὐτοῦ, τῶν περὶ μοιρῶν αὐτῷ xal ἀνάγχης ἐν 
Ἰωνίᾳ χεχινημένων. ᾿Ανάλαδε δῆτα τὴν ἱστορίαν, ὦ 
συγγραφεῦ, xai τῆς ἀληθείας διανέψας (7) τὰ 
πρότερόν σοι γραφέντα λαμπρᾷ xai φιλαλήθει 
δίελθε (8) τῇ φωνῇ, μηδὲν ὑποστειλάμενος. Ὥς, 
ἐν Ἐφέσῳ διατρίδων, ε ἀφίστη Δομετιανοῦ ἄν- 
δρας (9), καὶ ὑπὲρ ἁπάντων ἐῤῥώννυε σωτηρίας" καὶ 
τὰς μὲν ἐπιστολιμαίους ὁμιλίας (10) οὐχ ἀσφαλεῖς 
αὐτοῖς ᾧετο, τῶν δὲ ἑταίρων τοὺς σωφρονεστάτους, 


illius erant nunc possides. Sed quoniam adulato- 
rum cantus me offendit, (videtur enim mihi disso- 
nus esse ac discors,) rumpenda mihi ista est chor- 
da. Neque velim ut arbitreris de tuis rebus me 
cogitasse. » His autem Apollonium adulatorem 
juxta et mendacem, et quidvis potius quam philo- 
sophum, nobis sistit historia ista, veritatis adeo 
studiosa, Namque idem , qui graviter adeo prius in 
Domitianum fuerat invectus, nunc adulatur vir 
strenuus, simulatque ac si non contra ipsum ullo 
modo, sed pro ipso potius faciant, quos in lonia 
ipse defatis atque necessitate moverat discursus. 


- Sume igitur in manus tuam, o scriptor, historiam, 


et veritati pervigilium agens, antea tibi in lit- 


ἄλλοτε ἄλλον ἀπολαμδάνων, Διάχονον, ἔλεγε, ποιοῦ- D teras relata clara voce et veritatis studium pre- 


pa σε ἀποῤῥήτου λαμπροῦ. Βαδίσαι δέ σε χρὴ ἐς 
Ῥώμην παρὰ τὸν δεῖνα, xal διαλεχθῆναί οἱ. » Καὶ 
διελέγετο μὲν ὑπὲρ μοιρῶν χαὶ ἀνάγχης, xai τὸν 
λόγον διΐξε:, ὅτι μηδὲ οἱ τύραννοι τὰ μοιρῶν οἷοι βιά- 
6c552t. Καὶ ὡς χαλχῆῇς εἰχόνος ἱδρυμένης Δομετια- 
νοῦ πρὸς τῷ Μέλητι, ἐπιστρέψας ἐς αὐτὴν τοὺς παρ- 
ὄντας" ε«᾿Ανόητε, εἶπεν, ὡς πολὺ διαμαρτάνεις μοι- 
pov xal ἀνάγχης. Ὧ γὰρ μετὰ σὲ τυραννεῦσαι πέ- 
πρωται, τοῦτον xal εἰ ἀποχτείνειας, ἀναθδιώσεται.» 
Ὃ δὴ μετὰ τοὺς τοίους διαλόγους χολαχεύων τὸν τύ- 
px/vov, χαὶ μηδέν τι τούτων ὡς πρὸς αὐτὸν εἰρῆσθαι 
αὐτῷ χατειρωνευόμενος, πῶς οὐ μοχθηρίας ἁπάσης 
χαὶ ἀνελευθερίας χριθείη ; εἰ μὴ ἄρα ψευδνηγόρους τι- 
vi; καὶ χατηγόρους tou ἀνδρὸς, οὐχὶ ὃὲ ἀληθεῖς 


συγγραφέας, θείη τίς τοὺς ταῦτα μνήμῃ παραδεξω- C 


κότας. Καὶ ποῦ τοῦ Φι.ζαιλήθους « οἱ παιδεύσεως 
μὲν ἐπὶ πλεῖστον ἥχοντες, τὸ δ᾽ ἁληθὲς τιμῶντες 
συγγραφεῖς; » Δάμις τε ὁ φιλόσοφος, ὁ χαὶ συνδια- 
τρίνας τῷ δηλουμένῳ, χαὶ Φιλόστρατος ὁ ᾿Αθηναῖος, 
ἀφ᾽ ὧν ταῦτα παρατίθεται " οὗς σαφῶς οὕτως ἐναν- 
τιολογοῦντας, χομπάϊοντάς τε ἀληθῶς, xaY τοῖς μα- 
χομένοις παρισταμένους Ψψεύστας ἐναργῶς, xal 
ἀπαιδεύτους, xal γόητας τῆς ἀληθείας τὸ φέγγος 
διήλεγξεν. 


eunte 540 relege, nec te subducas huic oneri : Ut 
nempe commoratus Ephesi *!, « a Domitiano viros 
abalienaverit, et ut communem tuerentur liberta- 
tem confirmaverit : atque commercia quidem per 
epistolas minus tuta ipsis esse putaverit, adeoque 
sodalium prudentissimis, modo hoc modo alio ἃ 
turba sedacto, dixerit : Magni te facio arcani mini- 
strum. Oportet autem Romam te abire ad hunc vel 
illum, atque cum eo disserere. » Ut item de fatis 
et necessitate locutus sit **, atque ostenderit oratione, 
quod ne tyranni quidem fatorum mutare decreta 
valeant. Ut porro 2nea cum esset Domitiano ad 
Meletem fluvium posita statua, in eam ut intueren- 
tur , praesentes omnes permoverit , dixeritque: 
« Ostulte, quam fatorum ignoras indolem atqueneces- 
sitatis. Cui enim ab eis, ut post te imperet, fuit de- 
cretum, ille, si perimas etiam, reviviscet.» Jam ergo, 
qui post sermones ejusmodi adulatur tyranno, at- 
que nihil eorum in ipsum dictuin esse simulat, 
quomodo omnis is nequiti& animique  illiberalis 
reus non agatur? Nisi forte mendaces quosdam et 
calumniatores Apollonii esse statuat, non veraces 
auctores, hec qui memoriz prodiderunt. Ubi jam 
igitur illi Philalethis auctores, « qui eruditione plu- 


rimum  profecere, veritatisque » studiosissimi? Damis, inquam, philosophus, qui et. comes assiduus 
ei, de quo agitur, fuit, Atheniensisque Philostratus, a quibus ista nobis proponuntur : quos luculenter 
adeo sibi repugnare ipsis, jactatores certe vanissimos, et contradictionibus suis spissorum «nenda- 


ciorum convictos, indoctos ilem et magos lux veritatis demonstravit. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MA' 


CAPUT XLIV. 


Ἐπὶ πᾶσι τὸν ᾿Απολλώνιον, ἀπαλλαγέντα τοῦ δι- D — Postremo Apollonium judicio absolutum sese in 


χαστηρίου, ἐν Λεθδαδείᾳ ἐλθεῖν ioxopet. Boulópevóvy 


*! Jib. vr, c. 8. ?* lib. vir, c. 9. 


(6) Ὁ ὑπὲρ rnc dJ4m0clac παρίστησι «1όγος. 
Ironice dictum. Nempe a veritatis studio Philostra- 
tum, atque istud σύγγραμμα ejus commendaverat 
Hierocles, ut videre est supra cap. 2. 

(7) Διαγήψας. Acc'olum in suis διανίψας legisse 
certum est : nàm quomodo vertere alias potuisset : 
Age veritatis fonte dilutam repete hanc clara εἰ in- 
genua voce? Αἱ ista lectione, fatendum ingenue, 
non multum lucis accedit loco obscuro. Nihil ego 
jnvenio magis probabile, quam legendum esse xal 
τῇ ἀληθεῖς διανῆψας, sic enim satis plana omnia, 


Gebadeam recepisse memorat **, Cumque in Tro 


35 Jib. vin, c. 19. 


sensusque emergit non clarus tantum, verum et 
elegans, quem proinde, cum alium non possem, iu 
versione eliam expressi. 

(δ) l'pazévca «αμπρᾷ καὶ φιιλαλήθει 0(5A06. Ex 
ms. reposui. Prior editio, γραφέντα λαμπρὰ καὶ. 
φιλαλήθη δίελθε, aiteram autem lectionem et distin- 
ctionem interpres quoque sequitur. HotsrkN. 

(9) "Avóépac. Nervam, Rutfum et Orfitum, de iis. 
enim agitur eo quem respicit Philostrati loco. 

(10) Ὁμιλίας. Philostr. ξυμδουλίας habe!, cuoi 
magis probem. 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS Hf. — APOLOGETICA. 


phonii specum descendere affectaret, prohibitum A τε ἐς Τροφωνίου χατελθεῖν, μὴ im 


ab incolis esse, his quoque magum eum esse cen- 
sentibus. Atqui merito ejus rei suspicio obtineat, 
si quis contulerit ab initio Pbhilostrato dicta **, ubi 
segre ferens, suspicionem quibusdam esse ortam, 
magus quod sit, id ipsum admiratus inquit : « Em- 
pedoclem atque Pythagoram Democritumque, qui 
corumdem magorum exstiterint discipuli, nunquam 
tamen in artis illius suspicionem venisse; $41 Pla- 
tonem quoque, tametsi ab Egyptiis sacerdotibus pro- 
phetisque multa accepisset, eaque suis libris inser- 
usset, nequaquam tamen cuiquam magiz addictum 
visum esse. De Apollonio autem nondum satis ho- 
minibus innotuisse, quod ingenuzs sapientiz usus 
sit adjumentis, magumque creditum esse eum, quod 
Babyloniorum magis Brachmanibusque Indorum, ac 
^ ZEgyptiis Nudisse in disciplinam dedisset. » Quid 
igitur Philostrato responderi, amice, convenit? 
Nempe vir iste ejus generis res molitus fuit, ut 50- 
lus etolim et nostra :tate fuerit habitus magus, 
pre ejuscemodi viris, qui licel. eosdem, quod tu 
quidem ais, experti fuissent magistros, et suo ta- 
men zvo bona fama gavisi sunt, et. posteris quoque 
temporibus philosophize suz: virtutem commenda- 
tissimam reliquere. Annon igitur ultra quam [25 811 
eum molitionibus suis processisse, quibus sama 
mens est omnibus manifestum sit? Suntque etiam- 
num hodie qui magicas machinas, quz viri illius 
esse dicantur, sese dicant reperisse. Αἱ istis ani- 
mum advertere nunc qnidem laud placet. De morte 
autem etiam viri prioribus consentanea dum coa- 
cinnat, nulla parte veritatem rei sibi innotuisse 
ostendit. Alios enim Ephesi exitum ejus contigisse 


ait referre **, alios autem Lindiin Minervz templo, . 


alios in Creta insula. Et cum tantum caliginis illius 
morti offundat, vult tamen eumndem cum ipso cor- 
pore ad supetosevolasse. Nam cum templum, prout 
ille ait, ingressus esset, valvas repente occlusas, 
inexspectatumque virginum cantum ex eo auditum 
esse. Cantumque fuisse istum : « Veni, veni in cc- 
luin, veni. » Addit quod ne in cenotaphium quidem 
ejus inciderit, cum tamen ipse universum orbem, 
qua late patet, peragrasset. Vultque hoc ipsi ani- 
mus, omnino mortem virum illum non attingere. 
Cum enim initio dubitet de modd quo vivis exces- 


$it, diserte deinde dicit in ccelum ascendisse eum. 


τῶν ἐπιχωρίων, γόητα xal τούτων ἦγ 
Καίτοι ἄξιον ἀπορῆσαι, παραθέμενι 
τοῦ Φιλοστράτου λέξεις, ἐν αἷς ἀπορᾶ 
αὐτὸν ὑπειλήφασιν, αὑτὰ δὴ ταῦτα Oo 
€ Ἐμπεδοχλέα μὲν χαὶ Πυθαγόραν, : 
τοῖς αὑτοῖς μάγοις ὡμιληκχότας, οὕπω 
Πλάτωνά τε, παρὰ τῶν ἐν Αἰγύπτῳ 
προφητῶν πολλὰ παρειληφότα, χαὶ τ 
ἀναμίξαντα λόγοις, οὐδαμῶς δόξαι 
Τουτονὶ δὲ οὔπω γινώσχεσθαι παρ᾽ 

δὴ ἀπὸ «rc ἀλτθινῆς ὡρμᾶτο σοφίαι 
τὸν νενομίσθαι, τῷ μάγοις Βαδυλω' 
Βραχμᾶσι χαὶ τοῖς Αἰγυπτίων Γυμνο 
Τί δῆτα οὖν εἰρήσεται πρὸς αὐτὸν, 
κῷ ἀνδρὶ τηλιχοῦτον ἐπεχειρεῖτο, 6 
πάλαι: τε χαὶ νῦν νενομίσθαι εἰσέτι πα; 
τους ἄνδρας, οἵ τῶν αὐτῶν, ὡς φὴς, διὸ 
ρασμένοι (10), διέπρεψαν μὲν χαὶ x 
ζοντο χρόνους, χαὶ ἐς τοὺς μετέπει 
φιλοσοφίας ἀοίδιμον χαταλελοίπασι ' 
μὴ ἄρα πέρα τῶν προστχόντων Ey 
φρονοῦσι φανερὸς χαθειστήχει; Αὐτ 
σιν, οἱ περιέργους μηχανὰς ([1), τῇ : 
χειμένας προσηγορίᾳ, χατειληςέναι 
οὐχ ἔμοιγε φίλον τούτοις προσέχειν 
γὰρ καὶ περὶ τῆς τελευτῖις τοῦ ἀνδρὲ 
προτέοοις συντάττων, οὐδὲν ἀληθὲς 
ναι. Τοὺς μὲν γὰρ ἐν Ἐφέσῳ τελευτ: 
pst, τοὺς δὲ ἐν Λίνδῳ ἐς τὸ ἱερὸν τῆς 
6b ἐν Κρέτῃ. Καὶ τοσαύτην ἄγνοιαν 
τέλους χατατχεδάσας, βούλεται αὐτὸν! 
σώματι χωρῆσαι. Ἐσδραμόντος γὰς 
χλεισθῆναι τὰς πύλας, xal τινα (otv 
θένων ἐχπεσεῖν. Τὸ δὲ ἄσμα εἶναι" | 
ἐς οὐρανὸν, στεῖχε. » Λέγει δὲ, ὡς 

τοῦ ἀνδρός πω περιτύχοι, χαίΐτοι τῆς ἡ 
ἑαυτὸν ἐπελθόντα. Kal βούλεται αὖτ 
ὅλως θανάτου τὸν ἄνδρα θίγειν. Πρ 
ἀμφιθάλλων περὶ τοῦ τρόπου, χαθ 
ὕστερον δὲ διαῤῥήδην χαὶ ἐς οὐρανὸν 
φάσχει. Ὅθεν, ὡς δὴ τοιοῦτον ὄντα, x 
οἶἰμιον, xai xa0' ὅλην τὴν γραφὴν, 
Ἐμπεδοχλέους θειότερόν φησι, χαὶ 
φιλοσοφίᾳ. 

Quamobrem eum, tantus qui sit, οἱ 


** ib. 1, c. 2. ?* lib. viri, c. 99. ** lib. |, c. 2. 


(10) Πεπειρασμέγοι. Lege. πεπειραμένοι, a πει-- D lesmata adversus ciconias, Lyci fluvi 


ράομαι. Epi. 

(11) Οἱ περιέργους μηχαγάς. Intelliguntur veAs- 
στιχά, qua passim in urbibus Asiz et Greciz inve- 
niebantur, que Apollonii vulgo Eusebii zvo esse 
credebantur, ejusque adeo dicebantur esse; hoc 
enim est quod addit, τῇ τοῦ ἀνδρὸς ἀναχειμένας 
προσηγορίᾳ. Talium in hac ipsa historia fit mentio, 
lib. 1v, cap. 10. Plura autem de iis habet Joannes 
Antiochenus in Chronogr., pag. 342, quem locum 
transcripsit. etiam auctor Chronici Alex. En. verba 
ejus :'Hv δὲ τοῖς χρόνοις βασιλέως Δομετιανοῦ ὁ co- 
φώτατος ᾿Απολλώνιος ὁ Τυανεὺς, xat ἤχμαζε περι- 
πολεύων χαὶ πανταχοῦ ποιῶν τελέσματα εἰς τὰς πό- 
λεις χαὶ εἰς τὰς χώρας. Inde narrat Byzantii eum te- 


testudinesitem,eLequos ferocientes fe 
ad portam urbis orientalem telesma 
aquilonarem posuisse. Fusum item 
pium in urbe media defodisse, colum 
vam imposuisse, quod omnes scorpi 
lesma. Aliud item adversus culice: 
rolixius describitur, quam ut hic 
adem vero juxta cum aliis Apol 
etiam Tzetzes recenset C/iiliad. n, 
Joan.Gregorium in Observ. S., c. vin. 
χαναὶ τῇ τοῦ ἀνδρὸς ἀναχείμεναι π 
lus male verterat : Neque vero hodie 
perlos se dicant ejus nomini invocato 
viriutes, ad superstitiosa quepiam pe: 


861 


LIBER CONTRA HIEROCLEM. 


802 


ct in toto opere, magis 5/59 quam vel Pythagoram, vel Empedoclem ait fuisse divinum, studiisque sap:en- 


tie excelluisse. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ME. 

᾿Αλλὰ γὰρ ἐν τούτοις περιγραφομένου τοῦ λόγου, 
βραχέ᾽ ἅττα περὶ μοιρῶν xa εἱμαρμένης φέρε δια- 
λάδωμεν * ὅ τι xaX βούλοιτο δι᾽ ὅλης αὐτῷ τῆς ὑπο- 
θέσεως ὁ λόγος (12), τὸ μὲν ἐφ᾽ ἡμῖν ἀναιρῶν, 
ἀνάγχην ὃὲ εἰσάγων, χαὶ εἱμαρμένην, xol μοίρας, 
διαθροῦντες -“ ταύτῃ γὰρ ἡμῖν ἐντελῶς χαὶ ἡ ἐν 
δόγμασι ψευδοδοξία τἀνδρὸς διευθυνθήσεται. Εἰ δὴ 
οὖν, χατὰ τὸν ἀληθοῦς φιλοσοφίας λόγον, ψυχὴ πᾶσα 
ἀθάνατος (τὸ γὰρ ἀειχίνητον (13) ἀθάνατον, τὸ δ᾽ 
ὑτ᾽ ἑτέρου χινούμενον, παῦλαν ἔχον χινήσεως, παὺ- 
λαν ἕχει ξωῆς), χαὶ αἰτία ἑλομένου, Θεὸς ἀναίτιος " 
τίς αἱροῖτο λόγος ἄχουσαν, οὐχὶ ὃὲ χατὰ προαίρεσιν, 
ἀνύχου δίχην σώματος ἔξωθέν ποθεν χινουμένην, 
χαὶ ὡσπερεὶ νευροσπαστουμένην ([4), ὧδε χἀχεῖσε 


πὴν ἀειχίνητον ἄγεσθαι φύσιν, μηδὲν μηδαμῶς ἐξ Β 


ἰδίας ὁρμῆς xa χινήέσεως ἐνεργοῦσαν, μηδὲ ἐς ἑαυ- 
«hv τὴν τῶν δρωμένων ἀναφέρουσαν αἰτίαν" ταύτῃ 
τε μήτε φιλοσοφοῦσαν ἐπαινετέαν τυγχάνειν, μήτ᾽ 
αὖ ψεχτὴν χαχίας ἔμπλεων καὶ πονηρίας ; Τί δῆτα 
οὖν Εὐφράτῃ λοιδορούμενος χαταμέμφῃ, ὦ τᾶν, εἰ 
μὴ παρ᾽ ἑαυτοῦ, ἀλλ᾽ ἐξ εἱμαρμένης ἐπὶ τὸ χέρδος 
ἐχδοὺς, ὡς αὐτὸς ἀξιοῖς, ὠλιγώρει φιλοσοφίας (15) ; 
Τί 6X γόησιν ἐνυδρίξεις, ψευδοσόφους ἀποχαλῶν, ὑπὸ 
μοιρῶν, ὡς ἡγῇ, χαθελχομένους ἐπὶ τὸν χαχοδαίμονα 
915, ; Τί ὃὲ χαχίαν ἁπλῶς ὀνομάζεις ; Καὶ πονηρός 
τἰς ἀνθρώπων οὐχ ἐν δίχῃ χρίνεται παρὰ σοὶ, τὸν ἐξ 
ἀνάγχης εἱμαρμένον ἀποπληρῶν ὄρον. Ὡς ἔμπαλιν, 


τίν: λόγῳ Πυθαγόραν σεμνολογῶν θαυμαστὸν ἐπι- 


γράφῃ διδάσχαλον, xaX μοιρῶν παίγνιον, ἀλλ᾽ οὐχ 
ἐραττὴν ὄντα φιλοσοφίας, οὐχ ἀπολείπεις ἐπαινῶν ; 
Φρχώτης ὃὲ χαὶ Ἰάρχας, Ἱνδῶν φιλόσοφοι, τί μᾶλ- 
λον παρὰ σοὶ θεῶν ἀπηνέγχαντο (10) δόξαν, μτδέν τι 
παιδείας ἴδιον (MT), μηδ᾽ ἀρετῆς ἀπενεγχάμενοι χλέος: 
Νέρωνος δ᾽ ὡσαύτως χαὶ Δομετιανοῦ τί οὐχὶ μοίραις 
χαὶ ἀνάγχῃ τὴν ἀχόλαστον περιάπτεις ἀγερωχίαν, 
πάτυς αἰτίας καὶ παντὸς ἐγχλήματος ἐλευθερῶν τοὺς 
ἄνδρας; ᾿Αλλὰ χαὶ εἴ τῳ πέπρωται, ὡς φὴς, δρομι- 
χῷ, χαὶ τοξ'χῷ, xat τεχτονιχῷ γενέσθαι (18) οὕτω δὴ 
γὰρ γόττι τὸν τρόπον ὄντι, μάγον ἀναφανῆναι " μιαι- 
φόνῳ τε xal πονηρῷ, xal ἀχολάστῳ πάντως που ἐξ 
ἀνάγχης τοιόσδε τις ἀποθήσεται. Τί δῆτα οὖν περι- 


legesque fatales, εἰ fatum, dispecturi : 


CAPUT XLV. 


Sed limites orationis constituentes istos, age 
paucis adbuc de fato, atque Parcis tractemus : 
quid velit [scriptori] per totum opus istud doctrina, 
arbitrii tollens libertatem, et necessitatem inducens 
hac enim 
ratione accurate a nobis Apollonii in doctrina er- 
rores etiam redarguentur. Si est igitur (ut vere 
philosophi:x doctrina tradit.) anima immortalis (si- 
quidem quod semper movetur, est immortale, quod 
autem movetur aliunde, ubi motus cessationem 
admiserit, vivere desinit); siitem est causa electionis, 
et Deus culpe est immunis; qua ratio sibi persua- 
serit invitam, non sponte sua, veluti inanimum 
corpus, ab externo aliquo agitatam, et veluti alienis 
nervis mobilem, huc et illuc perpetuo motu vigentem 
naturam duci, nihil unquam vi propria motuque 
agentem, neque ad seipsam factorum a se cauaas 
referentem : atque ob id ipsum neque philosophan- 
tem laudem mereri, neque reprehensionem si mali- 
tie ac delictorum plena fuerit? Quid igitur, amice, 
Euphratem conviciis atque animadversionibus pro- 
sequeris *', si non suo arbitrio, sed fatali necessi- 
tate lucro deditus, ignominia, prout tu censes, phi- 
losophiam afficit? Quid magos item probris insecta- 
ris **, spurice sapientie cultores appellans, qui fato 
tamen, juxta tuam opinionem, ad infelix istud vi- 
vendi genus trahuntur? Imo quid vitium omnino 
adhuc nominas? Neque malus quisquam jure a te 


C damnatur, prescriptam sibi a fato necessariam le- 


gem dum implet. Sic versa vice, qua tu ratione 
Pythagoram veneratus admirabilem vocas praece- 
ptorem ?*, Parcarumque ludibrium qui sit, non 
sapienti: amator, laudare non cessas? Phraotes 
porro et larchas cur potius quam alii homines a te 
pro diis habentur **, cum propriam non ferant insti- 
tutionis atque virtutis laudem? Similique ratione 
Neronis 5/53 et Domitiani cur fato et necessitati 
infrunitam haud tribuis superbiam, ab omni crimine 
et culpa eos absolvens? Verum si cui fato tributum 
est, ut, quemadmodum ais ?!, cursor sit, ut sagilta- 
rius, ut architectus; perinde etiam ei, qui incanta- 


*' lib. vi, c. 29; lib. vui, c. 7. ** lib. vir, c. 7. ?? lib. vii, €. 7 seq. et. passim. ?* lib. vir, 


e. 39. 8: lib. viu, c. 7. 


(19) Av &1nc αὐτῷ τῆς 9x08. ὃ Aóyoc, etc. Hec D 


et sequentia si lecta fuissent viro docto, Jo. Jonsio, 
in libro De scriptoribus hist. philos., non potuisset 
in eum prolabi errorem, quo abreptus existimavit, 
Hierocli de fato disputata hic confutari, quorum 
fragmenta Stobzus nobis servavit. Unde deinde 
argumentum sibi nasci putavit, C:esariensem Euse- 
bium non esse qui hzc scripsit, eum qui de fato 
scripsit Hierocles, aetate eo sit multum inferior. 
us) Τὸ γὰρ ászix(r. Desumpta sunt ista ex Phaedro 
atonis. 

(14)Nevpoc zac vovg. Hunc locum interpres mi- 
sere exceperat, quem paulo planius rectiusque me 
expressisse arbitror. Hotsrgx. Holstenianam autem 
interpretationem hic nos quoque servavimus. 


(15) Ὠ.λιγώρει φιλοσοφίας. Παρὰ τὸ πρέπον φίλο- 
σοφίᾳ πράττειν dicit Philostr. l. vi, c. ὅ9. 

16) MaAAov z. σοί, eic. Nempe eos μόνους ἀν- 
θρώπων se pro diis habere diserte ait loco in marg. 
citato. 

(17) Μηδέν τι παιδείας ἴδιον. Ipsorum nempe 
non est quidquid in eis virtulis, sed fati, eujus 
necessitans vis eos ad virtutem determinat. 

(18) Γενέσθαι. Hanc vocem addere ausus sum, 
sine qua mancus hic locus videbatur. Ea vero 
addita omnia plana sunt, modo memineris post 
ἀναφανῆναι verbum πέπρωται repetere ἀπὸ τοῦ 
χοινοῦ, et similiter post μιαιφόνῳ τε xal p 
xai ἀκολάστῳ, subintelligendum πέπρωται ταῦτα 
γενέσθαι. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA 


mentis deditus est, ut magus evadat [a fatis obve- A νοστῶν τοῖς μὴ οἵοις τε τυχεῖν δι 


niet]; similiterque sicario item, nebuloni, superbo; 
tum omnino ex necessitate talis erit. Quid igitur 
oberrans emendationis non capacibus virtutem pro- 
ponis? Aut quid in. eos animadvertis, quorum fata, 
non vero voluntas monstrum alunt? 1mo quid, si 
ipsi tibi fatis est destinatum, ut divina proditus in- 
dole imperatorem mente sublimi despicias; magi- 
atrorum scholas freqgentasti ? Quid Arabas, Babylo- 
niorumque magos, et Indorum sapientes curiose 
obiisti ? Omnia enim vel citra illam conversationem, 
qua fatis essent decreta, tibi peragere licuisset. 
Quid iis item quos credis diis mellitas nequidquam 
p'acentas thuraque profundis ?*, et pietatis in- 
duens larvam discipulos ad preces convertere labo- 
ras **? [ino et ipse precatus quid deos exposcis , 
quandoquidem his quoque fata imperare existimas ? 
Atqui oportebat, czeleris diis omissis, uni tantum 
Necessitati Parcisque rem divinam te facere, su- 
praque Jovem ipsum venerari fatum. [8 vero dii 
nulli tibi amplius fuerint, et merito quidem, ut qui 
prodesse hominibus valeant nihil. Przterea si decre- 
tum fuit, ut cives Ephesii peste corcipiantur **, 
quid contraria sanciens fato te prebes adversum? 
lino quomodo vicisti fatum, tropeeum quasi de illo 
etatuens? Si porro in puella Clothus jam stamina δ" 


προχηρύττοις (187); Ἢ τί καταμέμφ 
ἀλλ᾽ οὐ τὴν προαίρεσιν, ἀτοπωτά" 
αὐτῷ σοι πέπρωτο, θείῳ ὄντι τὴν 
βασιλέως δόξης (19), ἐς διδασχάλω 
λοσέφων ; 'Apa6touc (20) τε xat Βα! 
xa σοφοὺς Ἱνδῶν ἐπολυπραγμόνεις 
που χαὶ τῆς τούτων δίχα χοινωνί 
ἐτελεῖτό σοι. Τί δὲ χαὶ οἷς νομίζει 
«οὔντα, xai τὸν λιδανωτὸν ἐς μάτ 
θειάν τε ἐπιμορφαξόμενος, ἐπ᾽ «oy: 
ἑταίρους παρορμᾷς ; αὑτός τε εὖ 
θεῶν αἰτεῖς, ὁπότε χαὶ τούτων τὴν 
λογεῖς χρατεῖν; Καὶ μὴν ἔδει, 1 
παραμειψάμενον, ἀνάγχῃη μόνον x: 


D χαὶ τοῦ Διὸς αὐτοῦ μᾶλλον τὴν εἰ 


μᾷν. Οὕτω δ᾽ ἄν σοι θεοὶ μὲ.) οὐ" 
εἰχότως, ἅτε μηδὲ ἀνθρώπους οἷοί τ 
xaX εἰ ἐπέπρωτο τοὺς Ἐφεσίους ἀλ 
«ας, τί, τἀναντία νομοθετῶν, za pax 
μένην ; Μᾶλλον δὲ πῶς ὑπερῖοας 

παιοὸν ὥσπερ xav αὐτῆς ἀράμενς 
Κλωθοῦς ἐπὶ τῇ χόρῃ τὸ νῆμα πέρ 
ἐξ ὑπαρχῆς μετὰ θάνατον ἀναδησάς 
ἄτραχτον, ζωοποιὸς αὑτῇ παραπές 
μοῖραι xal σεαυτὸν ἐπὶ ταῦτ᾽ ἦγον 


erant absumpta, quo tu pacto denuo post mortem ejus novo colum induere filo , illiqt 
deuntis auctor potuisti ? Sed te fortassis ezedem Parca ad hzc agenda ducebant. 


CAPUT XLVI. 

Nihil profers quod ad tuam faciat dignitatem, 
(multum abest,) qui antequam in corpus hoc 
esses delatus **, in eorum, qui in mari, et fluctus 
inter tatem consumunt, te fuisse censu ais. 
Nempe necessitatis, ut verosimile, et hoc est. Nibil 
ergo quo admirationem mereare, neque natales *! 
Β΄, (ui et educatio, neque encyclios disciplina ?*, 
neque vil? genus temperantissimum **, neque phi- 
losophica exercitatio "9. Nempe fatalis etiam quzs- 
dam erat necessitas, que, ad Babylonios ut profi- 
ciscerere, te compulit *!, Vi item actus quasi Indo. 
rum quoque factus discipulus es ** : et δὰ /Egy- 
ptiorum Nudos non electio tua et sapientize studium, 
sed fatum te egit, collo te adigens obtorto Gadibus 
eliam Herculisque columnis *, eooque** atque oc- 
ciduo Oceano δ ut oberrares : ipsoque fuso suo, ut 
nullo emolumento tuo hinc inde vagus discurreres, 
te coegit. Quod si quis sapientiz participem fa- 
ctum istorum ope dicat esse ; ejus quoque rei causa 
fatum erit, neque amplius vir ille in iis, qui di- 
scendi studio fervent, censebitur, neque merito 


δ. lib. 1, c. 21, coll. lib. 1, c. 4. 
c. 29.  "' lib. 1, c. 4-5. 


9 Jib. t, c. 7. 
*! Jib. i, c. 16. 


93 Jib. v, c. 4 


(18*) Προκηρύττοις. Forte προχηρύττεις. EpiT. 

(19) 'Yxspapa: βασι... 66€. Mespicit ad gesta 
imprimis cum Domitiano, vide libri vin, cap. 1. οἱ 3. 

20) 'Apa6(ovc. Morell. in margine ascripsit 
'Apaó6lev. 


82 Jib. iw, c. 58. 
39 fib. 1, 
** lib. m, c. 66. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ M4' 

Οὔτι πω φήσεις xav. ἀξίαν» πολλοὶ 
ἐς τοῦτο τὸ σῶμα παρόδου τῶν ἐν 
ματι διατριδόντων γεγονέναι σεαυτὸ 
ἀνάγχνς, ὡς εἰχὸς, xai τοῦτο. Οἱ 
οὔτε τῆς πρώτης γενέσεως χαὶ 1 
ἐγχυχλίου παιδείας, οὔτε τῆς ἐν ἀχμ 
γῆς, οὐχ ἀσχήσεως τῆς ἐν Quos 
ἄρα τις μοιρῶν ἀνάγχη χαὶ ἐς Bc 
vouga* ὠθούμενος δ᾽ ὥσπερ xal τὸ 
σοφοῖ-:, xal ἐπὶ τοὺς Αἰγυπτίων ὃ 
προαίρεσις, οὐδ᾽ ὁ φιλοσοφίας πόθο; 
ἄγχουσα χαὶ ἐπὶ τὰ Γάδειρα, χαὶ 
στήλας, ἑῷόν τε xal ἑσπέριον Ὥχεα 
αὐταῖς ἀτράχτοις ἐς μάτην ἐξεδιά: 
σθαι. E! δὲ δὴ μετειληφέναι τι σοφί 
των εἴποι τις, μοῖρα χαὶ τούτων 
ἂν ἐν φιλομαθέσιν ὁ ἀνὴρ χαταλεχθι 
Yos θαυμασθείη, τῆς οὐ χατὰ γνε 
ἀνάγχην αὐτῷ πορισθείσης φιλοσο 
ἂν συγχρινόμενος εἴη χατ᾽ αὐτὸν | 
xai τι τερατῶδες xai ἀπεῤῥιμμέ 


** [ib. iv, c. 10. 
c. 13-15. '* 


35 [ib, 1v, C. 
lib. 1, c. 8 et 14. 
9 Jib. v, c. 47. 


(21) Πάντα. Morell. in margine 

(22) ᾿Ασκήσεως τῆς ἐν gioco; 
spici puto ad exercitium perpetua 
ἐχεμυθίας  Pythagorice, de quibu 
margine citata. 


865 LIBER CONTRA HIEROCLEM. 866 


Σωχράτης δ᾽ αὐτὸς φιλοσοφίας ὑπεραποθνήσχων xai A existimationem consequetur ob sapientiam, quam 
οἱ τοῦτον θανάτου ἄξιον γραψάμενοι" Διογένης τε xa — non electione sua, sed necessitate ductus sibi com- 
«à ᾿Αθηναίων μειράχια. Kal ἁπλῶς εἰπεῖν ὁ σοφώ- — paravit. Eademque, juxta eum si comparatio insti- 
τατος οὐχ ἂν διαφέροι τοῦ ἀφρονεστάτου, xal ὁ ἀδι- — tuatur, ratio erit ipsius Pythagore, οἱ mancipii 
χώτατος τοῦ διχαιοτάτου, ὅ τε ἀχόλαστος τοῦ σωῷρο- alicujus przestigiis dediti, et nullius pretii : ipsius- 
νξεστάτου, xal ὁ δειλότατος τοῦ ἀνδρειοτάτον, cluap- — que Socratis mortem pro philosophia oppetentis et 
μένης χαὶ μοιρῶν matyvltov τούτων ἁπάντων àvabe- — eorum qui eum capitali supplicio afficiendum decre- 
δειγμένων. verunt : Diogenis item et Atticorum adolescentulo- 
rum. Utque paucis absolvam , sapientissimus et stolidissimus mortalium nihil different, nihil in- 
justfissimus maximeque justus, lascivus maxime et continentissimus, timidissimus et fortissimus di- 
Stabunt, si eos omnes necessitatis et fati merum constet esse ludibrium. 


KEOAAAION MZ. CAPUT XLVII. 

᾿Αλλὰ γὰρ πρὸς ταῦτα ὁ χήρυξ τῆς ἀληθείας βοή- Sed enim contra lizc preco vetitatis inclamabit 
σεται, λέγων: Ὧ ἄνθρωποι, θνητὸν xai ἐπίχαιρον — dicens : Heus homines, mortale et exigui temporis 
 Ὑένος, mol δὴ φέρεσθε, τὸν τῆς ἀχρασίας ἄχρατον B genus, quo lerimini incontinentiz mero ebrii? de- 

ἐμπιόντες; λήξατέ ποτε, xai διανήψατε τῆς μέθης, Sinite demum, e crapula expergiscimini, rectisque 
xai διανοίας ὀρθοῖς ὄμμασι τὸ σεμνὸν τῆς ἀληθείας mentis oculis augustam veritatis intuemini faciem. 
ἐνοπτρίσασθε πρόσωπον. Οὐ θέμις ἀλήθειαν πολεμεῖν Fas enim non est sibi ipsi repugnare veritatem, ac 
ἑαυτῇ χαὶ μάχεσθαι * οὐδὲ δυοῖν ἐναντιωτάτοιν μίαν ἃ se dissentire. Neque duobus inter se maxime con- 
ὑφεστάναι xal τὴν αὐτὴν αἰτίαν. Τῆς τοῦ Θεοῦ mpo-  trariis unam eamdemque causam subesse. Divinz 
νοίας τὰ πάντα χρατούσης, θείοις (23) νόμοις διατέ- Providentiz omnia continentis legibus divinis uni- 
ταχται τὸ πᾶν. ᾿Ανθρώπων τε ψυχῆς ὄρος αὐτοχρά- versum hoc regitur. Definita autem anima: huma- 
τορά τε xal χριτὴν, ἡγεμόνα τε xai χύριον αὐτὸν πῷ potentia, principem eum ac judicem, recto- 
ἑχυτοῦ xaÜictnot: φυσιχοῖς νόμοις xal φιλοσόφων rem et dominum sui ipsius constituit ; juxta na- 
δέγματιν ἐχδιδάσχων, ὡς ἄρα τῶν ὄντων τὰ μὲν ἔστιν turae leges εἴ philosophorum placita eum docens, 
ἐφ᾽ ἡμῖν, τὰ δὲ οὐχ ἐφ᾽ ἡμῖν. Καὶ ἐφ᾽ ἡμῖν μὲν ὅσα — rerum alias esse in potestate nostra, alias vero 
γένοιτ᾽ ἂν χατὰ προαίρεσίν τε χαὶ πρᾶξιν (24), à xat — non esse. 5/555 Et in nostra quidem potestate esse 
«23st ἐλεύθερα (25), ἀχώλυτα, ἀπαρεμπόδιστα τυγ- posita omnia quz ab electione nostra et operatione 
χάνι’ τὰ δὲ οὐχ ἐφ᾽ ἡμῖν ácÜcvr, δοῦλα, χωλυτὰ, ἀλλό- — pendent, cum quibus et ita a natura comparatuim 
τρια, ἃ xal πεοὶ τὸ σῶμα, xal τὰ ἐχτὸς, ἄψυχά τε ὄντα C est, ut libera sint, nec prohiberi ἃ quopiam vel 
xa ἄλογα, χαὶ πάντη τῆς ἰδίας τοῦ λογιχοῦ ζῴου φύσεως — impediri qucant. Quz vero in potestale nostra non 
ἀλλοτρίαν τὴν ὑπόστασιν ἔχε:. Τῶν δ᾽ ἐφ᾽ ἡμῖν τὴν ἐπὶ sunt, ea infirma sunt, obnoxia servituti, nihilque 
θάτερα ὁρμὴν ἀοετῆς τε χαὶ χαχίας ἕχαττος ἐν αὐτῇ ad nos attinent, ad corpus pertinentia et res exter- 
χόχτηται προαιρέσει. Καὶ τὸ μὲν τῶν ὅλων δεσπόζον — nàs, animo et ratione destituta, atque omnino di- 
πε xa ἡγεμονοῦν εὐθέως περαίνει (26), xav φύσιν — versam a natura animalis ratione przditi naturam 
περιπορευόμενον τῷδ᾽ αἰεὶ συνέπεται δίχη, τῶν áro- — habentia, In eis vero qua sunt in potestate nostra, 
λειπομένων τοῦ θείου νόμου τιμωρός * τῶν δ᾽ ἐπὶ τὰξς — ad alterutram partem propensionem, vel cum vir- 
πράξεις ὁρμῶν ob μοίρας, οὐδὲ εἱμαρμένης, οὐδ᾽ tute, vel cuin vitio conjunctam, in electióne sua 
ἀνάγχης αἰτία (27) αἰτία EXopí£vou* Θεὸς ἀναίτιος. — unusquisque positam hábet. Porro autem Doininus 
et rector omnium recta ratione singula transigit, per universam commeans naturam. llunc assidue 
sequitur Nemesis, eorum qui a divina lege discesserint vindex. Ad agendum autem quod feramur, 
non in Parcis fatove et necessitate est culpa, sed culpa est in eligente; Deus omni culpa vacat. 

KEPAAAION ΜΗ’. CAPUT XL VIII. 

El δὴ θρασύνοιτό τις, τῶν ἐφ᾽ ἡμῖν ἄρτι πολεμῶν, p — Quod si igitur aliquis nimium audacter se gerat, 
ph παραχαλυπτέσθω. Οὗτος ἀθεότητα ἀναφανδὸδ in potestate nostra quz sunt impugnans, eum 18- 
ἐξαγορευέτω, μὴ πρόνοιαν, μὴ Θεὸν, μηδέ τι ἄλλο, — tere non patiamur ulterius. Imo impietatem talis 


(25) Αἰτίαν. Τῆς τ. Θεοῦ προν. τ. z. χρατούσης, ὅσα ἡμέτερα ἜΡΓΑ. lgitur πρᾶξιν fide omnium co- 
θείοις elc. lta distinguendum putavimus. Nam in dicum hic retinere non dubito. 
editis erat αἰτίαν, τῆς τ. 8. mpov. τ. π. χρατούσης. 45) "A xal φύσει ἐλεύθερα. Hzc itidem ex 
Θείοις etc. Epictetildeprompta Enchiridio sunt, quod vide c.92. 

(24) Κατὰ προαίρεσίν τε xal πρᾶξιν. Prior edi- (26) Περαίνει. lta ex conjectura restituebam pro 
tio ut et ms. Keg. xai πρᾶξιν hic labent. Et ita παραινεῖ quod. in editis erat omnibus. Et certe ve- 
interpres in suo codice repererat, vertens que ez — ram lectionem invenerat eiiam in suis Acciolus; 
electione actuque proveniunt. At de emendatione — itaenim vertebat : Deus porro Dominus rerum omnium 
nostra (qua ὄρεξις in locum πράξεως substituitur) princepsque, recta ratione singula transigit. Quod et 
nemo dubitabit, qui Epictetum ejusque commenta- — nos retinuimus. Τὸ ἐνθέως opponitur caecis fatalis 
torem Simplicium vel 2 limine inspexit. HotsrEN. — necessitatis motibus. 

Sed ego qui utrumque inspexi, de emendatione (21) Αἰτία. Vocem quz librariorum vitio exci. 
tamen llolsteniana dubito, Przeterquam enim quod — derat, oscitanter bec describentium, atque voce 
προαίρεσις et πρᾶξις longe aptius sibi mutuo re- — bis repetila. tarbatorum, restitui, non in gratiis, ut 
spondeant, ipse Epictetus ἐφ᾽ ἡμῖν esse ait ἑνὶ λόγῳ confido, Musarum. 


8C1 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA. 


aperte profiteatur, non providentiam, non Deum, Α πλὴν μοιρῶν καὶ ἀνάγχης ὁμολογῶν " xa 


non aliud quidpiam preter fatum et necessitatem 
agnoscens. Imo et quz hanc doctrinam consequun- 
tur sine involucro insuper proloquatur : non dari 
sapientem, non stultum, non zquum, non iniquum, 
non virtuti deditum, non pravum, non magum, non 
divinam indolem in humanis dari : neque vero phi- 
Josophiam esse, neque disciplinam, neque artem 
omnino ullam vel scientiam. Nemo alterum [proinde] 
ingenio sive bonum vocet sive malum, sed confuse 
omnia, quasi vertigine, agi necessitate et Parcarum 
fusis. Impium igitur atque profanum istum in pio- 
rumne et sapientum censum referamus? Si tamen, 
οζίογα dissimulans, Providentiam statuere et deus, 
eis vero superius admittere prz se ferat fatum, 


τούτοις γυμνῇ προσχαταλεγέτω χεφαλ' 
μὴ ἄφρονα, μὴ δίκαιον, μὴ ἄδιχον, μὴ 
φαῦλον, μὴ γόητα, μὴ θεῖον ἐν ἀνθρώ’ 
φύσει (28), μὴ φιλοσοφίαν εἶναι, μὴ παιδεί 
τέχνην τινὰ, μηδ᾽ ἐπιστήμην᾽ μή τις ἄλλι 
σινἀγαθὸν, ἢ ποντρὸν ἀποχαλοῖτο, πάντο 
ἀνάγχῃ χαὶ μοιρῶν ἀτράχτοις περιδινε 
δῆτα xai δυσσεδὴς οὗτος ἐν εὐσεδῶν x 
ἀπογεγράφθω χριτηρίῳ ; ΕἸ δ᾽, ἐπιχαλυπτ 
δοξάζειν ἐπεχείρει πρόνοιαν χαὶ θεοὺς, 
τούτοις, χαὶ εἱμαρμένην, τὶς ἀναχνρύτ' 
votg xai ἐναντίοις παριστάμενος δόγμα 
δίχην ἀνοίας παρασχὼν, χαταγεγράφθι 
οὖν ταύτη. Εἰ δ᾽ ἐπὶ τούτοις ἐν φιλοσόφι 


merito quis velut przconis voce exclamet : Pugnan- B ἀξιοῖεν ἕτι χαταλέγειν τινὲς τὸν ἄνδρα 


tia et contraria maxime, eaque impia, admittere 
deprehensus iste, ad insanie poenas subeundas 
condemnetur. Atque ista buc usque quidem. Si 
autem post hzc etiam in philosophorum scholis lo- 
cum facere viro dignati quipiam fuerint, eis dicen- 
dum, fore ut, ubi eum a labe aliunde aspersa 
purgaverint, itemque a machina, quz ex ista scri- 
ptione in eum impellitur, immunem przstiterint ; 
omnis, quz ex hac scriptione ipsi conflari possit 


ἂν, εἰ ἀποχαθέρα: ἑαυτὸν τῆς ἔξωθεν Ox 
τῆς ἀπὸ ττσδε τῆς γραφῆς Emttoxox 
αὐτῷ σχευῖς, φθόνος πᾶς αὑτῆς ἐχπ 
Ὄρους δ᾽ εἰ ἀληθείας προϊών τις (53), ὑπ 
ἐχθειάζειν αὐτὸν πειρῷτο, λάθοι ἂν 
ἀτεχνῶς διαδολὴν ἐπεντρίδων. Ὡς ταυτ' 
ματα, σοφιστιχῶς (55) ἀναπεπλασμένα 
χου (55) χαὶ δεινῆς τἀνδρὸς διαδολῆς π 
ἔχουσιν ἔμοιγε δοχεῖ περιέχειν. 


invidia, e medio tol'atur. Si veritatis autem metas egressus, divinam magis, quam philoso 
excellntiam ei tribuere quis velit, ille imprudens magi ommino ei criminationem imp 
ejus generis libri, sophistica arte concinnati, apud prudentiores opprobrio et gravissima 


ejus inservituri potius mihi videntur. 


(28) Μὴ θεῖον ἐν ἀνθρ. γίνεσθαι φύσει. Miror (- mum sensum esse patebit conferenti « 


hanc lectionem, verissimam sane, et sine qua nulla 
hujus loci integritas, neque a Morello neque ab 
Holstenio receptam in textu fuisse. Plane enim 
inepta sunt quz illi in textu servarunt, μὴ γόητα, 
θείῃ ἄνθρωπον γίνεσθαι: φύσει. 

(29) Μή τις d AAov. Editi p.f; τιν᾽ ἄλλον, quod men- 
dosum esse tota oratio suadebat. 

(30) Τῆς ἔξωθεν «ζύμης. Puto intelligi labem, ab 
ipso Philostrato, parum prudente encomiasta, ine- 
ptis laudibus Apollonio aspersam. Quem verissi- 


supra Eusebius habebat, capite 5 to! 
(34) "ExtwexvxJovuérnc. Vide « 
notata ad Vitam Apollonii, lib. xi, c. 1 
(32) “Ὄρους δ' εἰ dA. προϊών. etc. 
supra legimus in hoc libro, c. 5. 
($5) Σοφιστικῶς. lta pro σοφιστιχι 
editis erat, legendum esse vel cecus 
($4) HA£ov ἐ.1. Editi οὐ πλέον ἐλ. Ne 
cule aperte hic sensus reclamat, qu. 
dam propterea duximus. 





ORIGENIS APOLOGLE 
LIBER UNUS. 


Vide inter Origenis Opera, hujusce Pairologie Greco-Latine tom. XVII. 


969 DE CURI!S BIBLICIS EUSEBII. 870 





— PEE PP p — “΄“- 


EUSEBII PAMPHILI 


GAESARIENSIS EPISCOPI 


OPERUM OMNIUM PARS TERTIA 





EXEGETICA 


DE CURIS BIBLICIS EUSEBII. 


(Angelo Mai, Bibliotheca nova Patrum, t. 1V, p. 66. Romse 1847, in-4.) 


Dum Eusebii reliquis sedulo colligendis curam impenderem, fleri non poterat quin ad codicem quoque 
illum insignem respicerem olim in Gallia Claromontanum, nunc Yaticanum, prophetas omnes, cum Pam- 
phili Eusebiique recensione, continentem ; de quo olim Curterius in przfatione ad Procopium in Esaiam, 
ct deinde peritius Montfauconius in Greca paleographia, p. 224 seqq., locutus est. Is codex, nescio quo 
rerum eventu, anno 1785 Romam delatus, palatii apostolici impensa, scutatis nummis trecentis emptus 
fuit, et bibliothecze Vaticanze addictus, bibliothecario card. Zelada, prefecto Josepho Regio, ut in au- 
thentica venditionis syngrapha legitur. Quanta sit codicis calligraphia et antiquitas, judicabunt eruditi 
ex specimine fidelissimo, quod ligno excusum hic apponimus. Nam fol. 84 ante Esaiam Grzce, ut in 
nostro cuso specimine scribuntur ea, qux Latine sic habent : Desumptus fuit Esaias ab exemplari Patris 
Apollinarii cenobiarche, cui hec erant subjuncta : desumptus fuit Esaias ex editionibus hexaplaribus. Col- 
latus est autem etiam cum altero hexaplari codice hanc adnotationem habente : emendata (uerunt diligenter 
cuncig editiones; elenim collate (were cum Esaia tetraplari, nec non cum hezaplari. Tum etiam ab ini'io 
usque ad visionem Tyri, accuratius adhuc emendatus fuit. Copiam enim habuimus, usque ad finem visionis 
Tyri, tomorum in Esaiam exegeticorum Origenis : seduloque animadvertentes, quo sensu ille singulas dictio- 
nes pro viribus explicavisset, omnem ambiguitatem secundum illius mentem correzximus. Preterea compa- 
ralione instituta cum Septuaginta virorum editione, et cum adnotatis ab. Eusebio ad Esaiam, in dissonanti- 
bus locis sensum rimati sumus, atque ad illius normam emendationem curavimus. Tum fol. 280 b anto 
Ezechielem legitur Grzce, ut pariter in nostro specimine, quod Latine sic interpretamur. Desumptus fuit 
(Ezechiel) ab» exemplari Patris Apollinarii cenobiarche, in quo hec erant subjuncta : desumptus fuit ex 
editionibus hexaplaribus, emendaiusque αὐ ejusdem Origenis tetrapla, que& manu ipsius emendata [werant 
et scholiis predita. Unde ego Eusebius scholia addidi. Pamphilus et Eusebius emendaverunt. 


Vides codicem zdepol przstantissimum. Vides Eusebii erga divinos libros merita, et quam recte de eo 
Hieronymus De vir. ill. cap. 81 dixerit : Eusebius Cesaree Palestine episcopus in Scripturis divinis stu- 
diosissimus, et bibliothece divine, cum Pamphilo martyre, diligentissimus pervestigator. Revera Constan-' 
tinus ipse imperator (Vit. lib. 1v, 36, 37) Eusebio munus imposuit przstantissima SS. Bibliorum exem- . 
plaria quinquaginta conficiendi, quz diversis Ecclesiis distributa fuerunt. Jam si codicis pleniorem no- 
titiam optas, eam breviter sic trademus. Fol. 1-5, Vit: breves prophetarum auctore nominatim Eusebio, 
quas Curterius edidit. Fol. 5-11, Obitus et sepulturze prophetarum, sine auctoris nomine, de quibus po- 
$tea dicemus. Fol. 12-85, Prophet:e minores duodecim. Fol. 84. llla inscriptio ante Esaiam quz in nostro 
specimine prima est. Praecedit illic notitia de Esaia, ejusque parentis Amosi nomine, et tempore vati- 


e EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS IIl. — EXEGETICA. 


cinii. Fol. 85-166, Esaias. Fol. 468-280, Hieremias, Baruch, Threni. Fol. 280 b est inscript 
nostri speciminis, pertinens ad Ezechielem. Fol. 281-576. Ezechiel. Fol. 577-412, id est usqv 
codicis, Danibel, in quo hymnus quoque trium puerorum scribitur f. 590; et initio, id est fol. 
ria Susannz. Textus omnium prophetarum integerrimus est. Juxta tam venerabilem antiquit: 
que regulis textum, exstant in margine antiquis zque litterulis scripte lectiones varise hexaj 
Virorum, Aquile, Symmachi, Theodotionis, et alioram aliquot, puta Origenis. Hec. scholia, 
scunt, modo nulla sunt, modo adeo frequentia et copiosa, ut alicujus quandoque interpretis la 
nem habeamus. Horum nos scholiorum alio tempore specimen cusum exhibebimus. Przter ver 
pretiosa, alia passim margines obruunt scholia recentiora, quorum nunc nullam, atque haud 
postea quidem, rationem habebimus : sicuti ne brevium quidem recentiorum vitis additionen 
vacuis rudi manu obtrusarum. 


Ergo ad Eusebium qua pertinent, de quo nunc agimus, tria in codice sunt : 1. Sacri textus 
cuin Pamphilo emendatio, 2. Scholiorum adje-tio, 3. Prophetarum vita. Et tertium quidem 
salis, ut supra diximus, curavit, vitis illis prophetarum brevibus editis. Primum ac secundu 
spero, quantum opus erit, prestabitur, cum hunc textum in imneis biblicis lucubrationibus, vt 
vel accurate collatum, exscribam; scholia autem, vel potius liexaplares lectiones, quatenus 
cognitas adhuc fuerint, non pratermittam. Nam Montfauconius (Hexapl. t. 1l, p. 87) quatri. 
&patio concessum sibi codicis usum fuisse dolens ait. (Sed tamen Esaiam Curterius antea « 
Itaque festinanter trepideque ob angustias temporis nonnisi ex tribus majoribus prophetis, « 
niele οἱ reliquis, lectionem bexaplarium varietatem excerpsit. Interim nos uno oblato folio, rem 
philocalisque pergratam facere scimus. 


Jam vero quia dixi, ante Esaiam in codice prologum quemdam esse, is ita se habet : Ὅρα 
Ἡσαΐας υἱὸς ᾿Αμώς. Οἰηθείη μὲν ἄν τις τὸν ᾿Αμὼς τοῦτον, ἤτοι ὁμώνυμον εἶναι τοῦ ἐν τοῖς δώϊ 
αὑτὸν ἐχεῖνον" χρὴ δὲ εἰδέναι, ὅτ: ὁ μὲν πατὴρ Ἡσαΐου, παρ᾽ ἡμῖν τελευταῖον σΐγμα ἔχει, τὸ παρ 
χαλούμενον σὲν, ὅπερ οἱονεὶ δασύ ἐστι σΐγμα᾽ ὁ δὲ ἐν τοῖς δώδεχα, λήγει εἰς τελευταῖον στοιχεῖον “ 
νὸν σαδὴ, ὅπερ οἱονεὶ ψιλούμενόν ἐστι σἴγμα (a): ἔχουσι δὲ Ἑδραῖοι xaX τρίτον, παρὰ τὰ δύο τὰ 
τὸ χαλούμενον σαμχὰθ, ὅπερ ἴσον δύναται τῷ εἰπεῖν οἴγμα. — Ἤρξατο μὲν ἐν βασιλείᾳ 'Ottou 7 
ὁ "Hsata;, χαὶ παρατείνει μέχρι Ἔξεχίου" τὰ δὲ τούτων ἔτη ἀπὸ τῆς τετάρτης τῶν Βασιλειῶν ! à 
lac ὁ xai ᾿Αξαρίας (b) ἔτη πεντήχοντα δύο μετὰ τοῦτον Ἰωάθαμ ἔτη δεχαέξ" μετ᾽ αὐτὸν 
δεχαέξ' μετ᾽ αὐτὸν Ἑζεχίας ὁ υἱὸς αὐτοῦ ἔτη εἰχοσιεννέα " ἐπειδὴ φέρεται προφητεία Ἡσαΐου 
ρεσχαιδεχάτῳ ἔτει Ἐζεχίου εἰρημένη, χωρὶς τῶν γε Ὀξίου χρόνων ἀδήλων ὄντων, xai τῶν μετὰ 
βεσχαιδέχατον Ἐζεχίου, τὰ μεταξὺ τούτων τῆς προφητείας ἔτη γίνεται τεσσαραχονταέξ ἐν τοῦ 
ἢ τοῦ Ὡσηὲ γεγένηται προφητεία. 


Visio quam vidit Esaias filius Amos. Existimabit fortasse aliquis, hunc Amos vel homongmum « 
est ez duodecim numero, vel imo eumdem hominem. Sciendum vero est, Esaiae patris nomen 
illud sigma, quod Hebrei appellant sin, quodque est veluti asperum sigma. Illum autem qui est 
duodecim, habere postremum elementum qugil sade dicitur, quodque instar lenis sigmatis est. 1 
breri, preter hac duo, tertium quoque sigma, dictum samchath, quod idem est ac si dicas sigma. — 
O:ia capit prophetare Esaias, pervenitque usque ad Ezechiam. Jam horum anni in quarto Regn 
hi sunt. Ozias, qui et Azarias, annis quinquaginta duobus. Post hunc Joatham annis sexdeci 
Achaz annis item sexdecim. Postea Ezechias filius ejus annis viginti novem. (Quoniam igitur Esa 
lia fieri adhuc dicitur anno quartodecimo Ezechie, omissa etiam Ο εὶς parte illa annorum qua inc 
εἰ illis quoque Ezechie annis qui post quartum decimum fuere, prophetie hoc intermedio tempore | 
anni quadraginta sex. Intra hoc autem spatium Osec quoque exstitit prophetia. 


Adhuc unum de hoc codice adnotandum superest. Post Eusebianas prophetarum Vitas, q: 
memoravimus, sequuntur alie eorumdem ampliores, ut item diximus, eadem manu vetere, 


* ll Paral. xxvi seq. 


(a) Vellegit hunc Grecum textum Hieronymus vel certe cum eo i ] 
, (a) ; consentit, € . 
inilio : Amos pater Esaie, non wt plerique auiumant, tertius duodecim prophetarum est, sed lias ; 


apud Hebreos scri itteri i Ὶ 
que 1 μὰ ' ibuntur litteris. Iste primam et extremam litteram | habet ALEPH €f SADE; 


(b) Cod. prima manu, Z las, ibi , ; 
ipse est qui et Azarias, dup ici nomine, Ibi emenda(um ᾿Αζαρίας. Reapse S, Hieronymus loc. c 


875 DE CURIS BIBLICIS EUSEBII. $74 


litterarem formis, cum titulo : 'Ovópata προφητῶν, xat πόθεν εἰσὶ, xat ποῦ ἀπέθανον, xal πῶς καὶ ποῦ 
χεῖνται * Nomina prophetarum, et ipsorum patrie, et ubinam mortui, et quomodo et quo laco sepulti fuerint. 
Mirum porro est quod neque Curterius neque Montfauconius ullam hujus scripti mentionem fecerint 
(diversa enim. sunt lemmata illa quz manu recentiore scripta Moptíauconius neglecta a Curterio dicit). 
Czteroqui legenti mihi haud zgre innotuit, has esse illas prophetarum Vitas, quarum cinnus quidam 
peractus fuit in libris editis ; tum videlicet Epiphanii in editione Petaviana Gr. Lat. t. ll, tum in Chronico 
paschali ed. Paris., p. 146 seqq.: quanquam Gracus textus οἱ in. Ghronico valde est. mendosus, et in 
Epiphanio non parum variat. Denique hz Vitz sub Dorothei Tyrii nomine exstant in Lugdunensi Patrum 
Bibliotheca, t. lll, p. 422, Latine tantummodo. Cateroqui frustra propemodum ait Caveus Grzecum Do- 
rothei textum esse ineditum, quandoquidem in paschali Chronico pene totus legitur. Nunc propter codicis 
Vaticani antiquitatem ac bonitatem, haud scio an scripti hujus nova editio meliorque aliquando mo. 
lienda sit. Exemplo gustuique sit narratio miraculorum Elissi, quz» deest in Chronico p. 161, ubi brevis 
ejusdem Vita legitur, prout in codice nostro est, sed reliqua non item, quz sunt in codice fol. 10, 11, sic : 
Τὰ δὲ σημεῖα ἃ ἐποίησεν, εἰσὶ ταῦτα. Ἐπάταξε xai αὐτὸς τὸν Ἰορδάνην τῇ μηλωτῇ τῇ Ἠλιοῦ, xai διῃρέϑη 
«b ὕδωρ, καὶ διέδη xdi αὐτὸς ξηρῷ τῷ ποδί. Τὰ ὕδατα ἐν Ἱεριχὼ πονηρὰ ἦν xaX &yova* καὶ ἀχούσας παρὰ 
τῶν τῆς πόλεως, ἐπεχαλέσατο τὸν Θεὸν, καὶ sUrev: « Ἴαμαι τὰ ὕδατα ταῦτα, χαὶ οὐχ ἔσται ἔτι ἐχεῖθεν θάνατος 
xa ἀτεχνουμένη" » χαὶ ἰάθησαν τὰ ὕδατα ἕως τῆς ἡ μέρας ταύτης. Παίδων ἀταχτούντων xaz' αὑτοῦ χατηράσατο 
ἐν αὐτοῖς, xai ἐξελθοῦσαι δύο ἄρχτοι ἐνέῤῥηξαν ἐξ αὐτῶν μ6’. Γυνὴ προφήτου τελευτήσαντος ὀχλουμένη παρὰ 
δανειστῶν, καὶ μὴ ἔχουσα ἀποδοῦναι, προσῆλθε τῷ Ἐλισαίῳ, xai ἐνετείλατο αὐτῇ συναγαγεῖν ἀγγίὰ χαινὰ ὅσα 
δύναται, xaX τὸ ἔχον δλιγοστὸν ἔλαιον ἐχχενοῦν εἰς αὐτὰ ἕως ἀποσχῇ τὰ ἀγγία, xaX τοῦτο ποιήσασα ἐκλήρωσε 
τὰ ἀγτία, καὶ ἀποδέδωχε “τοῖς δανξισταῖς, xaX τὸ περὶσσεῦον ἔσχεν εἰς διατροφὴν τῶν παίδων. Εἰς Σουμᾶν 
ἀπελθὼν ἔμεινς παρά τινι γυναιχὶ, xal μὴ ποιοῦσαν αὐτὴν παιδίον, ἐπιθυμοῦσαν δὲ σχεῖν, εὐξάμενος πε- 
ποίηχε συλλαδεῖν xa τεχεῖν " εἶτα ἀποθανόντα τὸν παῖδα, εὐξάμενος πάλιν ἤγειρεν Ex νεχρῶν. Εἷς Γάλγαλα 
ἐλθὼν χατήχθη παρὰ τοῖς υἱοῖς τῶν προφητῶν, καὶ ἐψεθέντος προσφαγίου, καὶ θανατικῆς βοτάνης συνεψεθείστς 
τῷ προσφαγίῳ, χαὶ παρ᾽ ὀλίγον κινδυνευόντων πάντων, πεποίηχεν ἀδλαδὲς χαὶ ἡδὺ τὸ βρῶμα. Τῶν υἱῶν τῶν 
προφητῶν χοπτόντων ξύλα παρὰ τὸν Ἰορδάνην, ἐξέπεσε τὸ δρέπανον καὶ χατεποντίσθη" ὁ δὲ Ἐλισαῖος εὐχό- 
μένος πεποίηχεν ἐπιπολᾶσαι τὸ δρέπανον. Ναμᾶν ὁ Σύρος δι᾿ αὐτοῦ ἐχαθαρίσθη * ἀπὸ τῆς λέπρας. Τὸν παῖδα 
αὐτοῦ Ἐλισαῖος λεγόμενον Γιεζεὶ, ἀπελθόντα χρυφᾶ παρὰ γνώμην αὐτοῦ πρὸς Ναμᾶν xat αἰτήσαντα ἀργύριον, 
ὕπττερον ἐλθόντα xal ἀρνούμενον ἤλεγξε καὶ κατηράσατο αὐτὸν, χαὶ γέγονε λεπῤός " βασιλέως Συρίὰς πολε- 
μοῦντος τὸν Ἰσραὴλ, ἡσφαλίζετο τὸν βασιλέα Ἰσραὴλ ἀπαγγέλλων αὐτῷ τὰς σχέψεις τοῦ ἐχθροῦ * τοῦτο μα- 
θὼν ὁ βασιλεὺς Συρίας πέμπει δύναμιν ἀγαγεῖν τὸν προφήτην ὁ δὲ εὐξάμενος πεποίηχεν αὐτοὺς παταχθῆναι 
ἀορασίᾳ, καὶ ἀπήγαγεν εἰς Σαμάρειαν παρὰ τοὺς ἐχθροὺς, ἀδλαθεῖς τε αὐτοὺς φυλάξας διέσωσε χαὶ ἔθρεψε" 
τοῦτο μαθὼν ὁ βασιλεὺς Συρίας ἐπαύσατο τοῦ πολεμεῖν. Μετὰ θάνατον Ἐλισαίου ἀποθανών τις χαὶ θαπτόμϑ. 
νος ἐῤῥίφη ἐπὶ τὰ ὀστᾶ αὐτοῦ, καὶ μόνον ὡς ἥψατο τῶν ὀστῶν τοῦ Ἐλισαίου, ὁ νεχρὸς εὐθὺς ἀνέζξησεν. 


? Cod., ἐχαθερίσθη. 


PaTRoL. Gp. XXII. 29 


Uu 


JEDE M 
* ur 
[T] 

P 


Vm 
τηοῴητηο 


"uere (De rioritaiaedtrtanrir pa. ev 
"TeYAB8AafL TON Μὰ (0 Y TeY Kor riebiáp ov 
CN CU KC4e Y T1 € Ce. KT 9 "TAY Τὰ 

JLA€ T eA H (D H0 H CAT 4€ € KTUU TH KA TA T4. CCK R0 
eerccZ aT Fco NI ANTECBAH&eTI2 -CKATITPOC 
UTC po € 2 à TTAOYHÉXo N'T HN TT àp&e rai 
LO ELN TAY T HN LUE e€UONIT4IAK BUDCTIA 
CATàleK Ace lC ΔῊ Τῇ AH CONTAPTI GCTC 
TpaTrAOT w FECATA NET 12€ tC Y TUp0 CE Z &TIXof 

Po eTO6YTe)c KAlTSATI9 TH Ce PAUL CECU eTewv 
ρα TOUT Y PON &KPLBECTE Po Ti2s rupe cU Tus 
CYTT6ept? CA CT 6e ràp ΤΟ NS EX PTTEX0 Y CTOT 
gpaíti&ceertY pos τυϊκουμὲ Znunrn Tin 
εἰς TON rieak t UJ τε ore καλὰ κ δ υς 
€TTICTUICAINTGE'T ἘΜ ΑΘ ΜΕΥ ΓΗ 
Κατα Ν δ AÉSIM Κλ ὦ ο ὅΐο ἃ τὸ CH 
Ia. D TTAJN 1B6AS ΙΝ ΚΑΤΑ τ Με Κι ίμοΥ 
ΕΝ NOTAT T & CD eK Coa TT δοτόγτοιςεν 
IN EKpT9 n Η͂Τ I6 BAeALUÍMKe T&CKAScIC 
KavlvpecTavurecvctg Lov Ce τοι ἢ cata 
CLP HAACNAENSTCR TÉ dU M eX N'THuc7n 
T'riCceuOeT HH NIÉN N16]. Z, HT HER&INLT €C IAE 
TrPecax T HN AJvpeCO CLULEN Ot, 


ἱςΖεκ nA 


— —5 AÁh 
AACTEAM erster rp Deva 
iB BAÁTTO AI WÀ PIG του κοι δι [Ux Y'tNw 
Ke YT1UCTAKT 9 TX Τὰ, AA Te AdC HH A. 
'Tté TUUM IKÀ F8 TÀ 6 6X 0661667 ττΆ GU M Καὶ 
Z0 peUUeHATlL9 TUN QUPITÉNevcax TeévTe 
ΤΡ ΤΆΩΝ AT MN AKALUÀ Tq 2x € CP 2s 0p uo 
τὸ K&VECAX BA ue t1:9709€ yl Cr CE B& LOCE Fu, 


"l4 6»0A1à"7t04 Κα πταλι δ tA 06 KATE q^ Cc 
Bé1s6 X Tope Uca ei'TO | 


bd 


8TI QUAESTIONES EVANGELICAE AD STEPIANUM. — MONITUM. 878 





DE NOMINIBUS HEBRAICIS. 


Vide Patrologia Latine tom. XXIII, Operum S. Hieronymi tom. V, col. 191-190. 


QU/ESTIONES EVANGELIC/E 


(Angelo Mat, Biblioth. nova Patrum, IV, p. 217.) 





EDITORIS MONITUM. 


Cur Eusebius, rei Christiane defensor acerrimus , opus hoc scribendum susceperit , casam | facile est 
divinare , quia multe occurrunt reapse apud. evangehstas varietates , quibus ethnici vel heretici abuteban- 
fur, ut divinorum librorum veritatem negarent. Hinc tot harmonic evangelice jam inde a Tatiani Syri 
temporibus usque ad nostra constructm. Ipse Eusebius sub initiis quoque Historiz suc Ecclesiasticz lib. 1, 7, — 
necessurio demonstrandam putavit Evangeliorum inter se consensionem , quod et fecit, citato etiam Afri- 
cani exemplo in litteris ad Aristidem de evangelistarum in narranda Christi genealogia consensu. Jam quale 
fuerit hoc. Eusebii de Evangeliorum diaphonia seu discrepantia (concilianda) opus, docet authentico. testi- 
monio auctor in pre(atiuncula ad Marinum. « Ambiguar&m questionum ac solutionum, que circa divinorum 
Evangeliorum initia occurrunt, cum jam duos scripserim libros, venio nunc, mediis pra'termissis ad extrema 
qur semper apud omnes controrersa fuerunt. » Priores autem. duo libri scripti erant ad. Stephanum ; u« 
codex Vaticanus demonstrat, tertius ad Marinum. Ergo Eusebius questiones tantummodo circa initium et 
fine Evangeliorum obortas tractaverat, mediis cunctis omissis ; quas deinde omnes operosissima lucubra- 
lione de consensu evangelistaram complexus est sanctus Augustinus, qui dicli operis libris n, 1}} et. 1v, 
difficultates plurimas per totum evangelistarum conteziwm pro suo ingenii acumine enucleapit. Et quidem , 
quod jure miror (quodque spem quodammodo alit, superesse alicubi opus Eusebii fortasse integrum , cujus 
nonnisi compendium hic exhibemus , Latinus Latinius Opp. t. 11, p. 1346, sic ad Andream Masium scribebat : 
« Sirletus ( cardinalis) scire te vult, in Sicilia inventos esse libros tres Eusebii Ca'sariensis de Evange- 
liorum diaphonia, qui ut ipse aperal brevi in lucem edentur. » Tres ergo jam tum dicebantur hi Eusebii libri, 
ut apud nos postea in prologo ad Marinum apparait. Nec vero quisquam colicem nostrum ez Sicilia allatam 
fiemam putet; est enim is unus de Palatinis Heidelbergensibus, ut ejus inscriptio demonstrat, necnon Sil- 
burgii impressus Grece illius bibliotheca catalogus, qui ante captam Heidelbergam translatosque illos Ro- 
mam codices con[ectus fuit. Quod si Silburgius non tres dicit libros, sed duos, id brevi hallucinatione accidit, 
quia nempe duas tantum operis sectiones videbat in codice, ad Stephanum et ad Marinum, cujus postreme: 
proemium non legit. 

Mihi in codice Vat. Palat. CXX pulcherrimo. seculi [erme x, trium predictorum. librorum epitome 
comperta est, ul. diserte. inscribitur Ἐχλογὴ ἂν συντόμῳ, ete... prout ez codice in titulum libri mei ad 
verbum transtuli : in aliis vero Vaticanis catenarum codicibus partes. etiam integri operis nactus sum, quas 
post epitomen recitabo. Nunc operis per se certissimi testes nihilominus neteres. producere equum est. 
4. Namque Eusebius Demonstr. Evang. lib. vii, $, ait: Τίνι δὲ λόγῳ τὸν Ἰωσὴφ γενεαλογοῦσιν ol ἱεροὶ 
εὐαγγελισταὶ, χαίπερ μὴ ὄντος τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐξ αὐτοῦ, ἄλλ᾽ ἐξ ἁγίου Πνεύματος xai τῆς ἁγίας 
Παρθένου, ὅπως τε xal αὕτη ἡ τοῦ Κυρίου Μήτηρ ἀπὸ γένους χαὶ σπέρματος ἀποδείχνυται εἶναι Δαδὶδ, ἐν 
τῷ πρώτῳ τῶν εἰς τὴν γενεαλογίαν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ζητημάτων καὶ 1ύσεων διειληφότες, ἐπ᾽ ἐχεῖνα τοὺς 
φιλομαθεῖς ἀποπέμπομεν. « Cur Josephi genus sacri evangeliste describant , φμαπιτὶς Servator noster ex ea 
natus non sit, sed de Spiritu sancto et sancta Virgine; quove modo ipsa Domini Mater de genere ac'semine 
Davidis (uisse ostendatur ; in primo quaestionum et solutionum de Servatoris nostri prosapia explicavimus. 
llluc igitur rei studiosos amandamus. » Porro titulum hunc ζητημάτων xa λύσεων, questionum el solu- 
tionum, genuinum esse Eusebianum, docet hic auctor , et codicis nostri Palatini inscriptio confirmat. Alii 
ilaque auctores, v. gr. sanctus Hieronymus, ut mox dicemus, liberius locuti sunt, cum paulo aliter, at fit, 
sensus tantummodo ratione habita, inscripserunt : que varietas in titulo quoque Chronicorum Ewsebii jam 
diu observata fuit. 2. Sanctus ergo Hieronymus De script. illustr. cap. 81, ait : « Eusebius Cosariensis 
edidit de Evangeliorum diaphonia. » 5. Rursus idem Hieronymus in Comm. ad Matth. 1, 16 : « Super kocet 
Africanus temporum scriptor, et Eusebius Casariensis in libris Διαφωνίας Eoavvetiov plenius dispatarunt, 5, 


819 EUSEBII C.ESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


Porro Sophronws, llieronyms interpres, Suidas, Honorius Augustodunensis, Trilhemius ,. al 
predicta testimonia repeliverunt. ἃ. Ebediesu in. librorum Syrorum catalogo, sic ; « Eusebia 
composuit librum solutionis contradictionum Evangelii. » Reapse in Vat. Syr. codice CI1I, p. 
aliquot ex illo opere fiunt , cum titulo: « Eusebii Casariensis ex libro questionum in Evangel 
cephorus quoque Callistus Hist. 1, 14, opus hoc Eusebii satis innuit. dicens: Περὶ τὴν δὸχ 
νίαν οὐχ ὀλίγοι βίδλους ὅλας ἐξέδωχαν" « Circa apparentem dissonantiam non pauci libros : 
runt. » 6. Eusebii hoc opus de evangelistarum discrepantia permulti codices memorant, prasert: 
cum alibi, tum etiam in bibliotheca Vaticana, ut legens comperi. Ecce enim et Combefisius ex 
Gallicani, Latinum a se redditum edidit in. Bibl. concion. t. VIII, p. A5, latum fragmentum 
apud nos recurrit. Atque hec librorum ad Stephanum testimonia sunt. 7. Libro awem ad Mai 
nium dant Anustasius Sinaita in questionibus, 8, 148, 455, Macarius Chrysocephalus in Flo 
nographi Georgius Hamartolus , Joannes Siculus, et Cedrenus quos infra laudabimus. Item. 
rum ad ] Reg. cap. τι, cant. Anne in Sixtina Gr. editione; tum catene, Possini quidem in M 
564, Corderii autem in Joannem p. 436-8. Sanctus Ambrosius, elsi. Eusebium nominatim nos 
lamen opere latissime utitur in Commentario ad Lucam ix. Ütrum sanctus Augustinus, qui εἰ 
culiari modo ingenioque loquitur, ad Eusebium nostrum respexerit, non definio; nam modo εἰ 
dissidet, quod tali in opere fieri mecesse est. 9. Sanctus Hieronymus in Comm. ad Matth. 
fine, ex Eusebianis questionibus haurit, et quidem ex illis ad Marinum abundanter in epistola 
4, 9,6, 7, 9. Cateroqui Grecos presertim biblicarum questionum auctores, quorum longus . 
tezi potest, Eusebium pra oculis habuisse, quis dubitet? 


h— —————— m." 





EKAOTH EN ZYNTOMQ : 


EK ΤΩΝ ZYNTE8ENTQN 


YIIO EYXEBIOY ΠΡΟΣ XTESAN( 


ΠΕΡΙ ΤΩΝ EN EYATTEAIOIS 


ZHTHMATON ΚΑΙ AYXEON. 
EPITOME SELECTA 


EX COMPOSITIS 


AB EUSEBIO AD STEPHANUM 


CIRCA EYANGELIA 


QUJESTIONIBUS AC SOLUTIONIBUS. 


—— 


I 
. Α'. 
Cur evangeliste Josephi, non autem. Marie, genua & Διὰ τί τὸν Ἰωσὴφ, dAX οὐ τὴν 
scribant. εὐαγγελισταὶ revsaJAorovc 


Qui fit, ut Christum evangeliste tanquam a Da- Πόθεν τὸν Χριστὸν ὡς υἱὸν Δαδὶδ 
vide genus ducentem narrent? Prorsus propter Jo- πάντως ὅτι διὰ τὸν Ἰωσὴφ τὸν ix Aaí 
sephum Davidis prosapia genitum. Atqui non &bs ἀλλ᾽ οὐχ ἐκ τοῦ Ἰωσὴφ ὁ Χριστὸς, ἀλλ᾽ 
Josepho Christus est, sed a sancto Syiritu et Ma- ἁγίου καὶ Μαρίας, ὥς φησιν ἡ Γραφή 
ria, ut ait Scriptura. Oportuisset igitur Marie ge- τὴν Μαρίαν γενεαλογεῖν, εἴπερ τὸν Xp: 
nus enarrari, siquidem Christi stemma non Jose- γεῖν ἐδούλοντο, ἀλλ᾽ οὐ τὸν Ἰωσὴφ, d 
phi contexebatur, ad quem Christi humana maturg ἤχων τυγχάνει xack cápxa ὁ Χριστὸς. 
nihil pertinet, quia genitus ab eo non fuit. Jam γεγεννημένος" εἰ δὲ μὴ ἐξ αὐτοῦ τυγχ 
vero $i Jesus a Josepho non oritur sed a Maria ix μόνης τῆς Μαρίας, οὐχ ἂν εἴη &x τοῦ 


881 


QUAESTIONES EVANGELICAE AD STEPHANUM. — QUAESTIO 1. 


883 


τὴν Μαρίαν οὐδεὶς λόγος ἀποδείκνυσιν ἀπὸ Δαδὶδ γε- A tantummodo, ἰδ ne a Davide quidem est : quar.do- 


νομένην᾽ μάτην ἄρα τὸν Χριστὸν ἐχ σπέρματος Δαδὶδ 
θρυλλοῦσι, μήτε τοῦ Ἰωσὴφ ὄντα υἱὸν, μήτε τῆς Μα- 
ρίας ἀπὸ Δαδὶδ γενεαλογουμένης ᾿ τοιαῦτα μέν τινα 
τὸ πρῶτον τῶν ἡπορημένων περιεῖχε * λύσις δ᾽ ἄν εἴη 
αὐτῷ ἧδε. 


α΄. Τῶν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ πρά- 
ξξων, τὰ μὲν σιωπᾶσθαι ἀναγχαῖον ἦν τοῖς τότε, τὰ 
δὲ εἰς πολλῶν ἀχοὰς διεδίδοτο, ὅσα πρὸς ὠφέλειαν 
ἤμελλε συμθάλλεσθαι τοῖς ἀχροωμένοις" οἷον ὡς ἐπὶ 
παραδείγματος τριαχοστὸν ἄγων τῆς τοῦ σώματος ἧλι- 
χίας ἔτος, πάρεισιν ἐπὶ τὸ παρὰ τῷ Ἰωάννῃ βάπτι- 
cua* xal ἐντεῦθεν ἀπάρχεται τῆς διδασχαλίας xal 
τῶν τεραστίων ἔργων τίνα δὲ τὰ πρὸ τοῦ βαπτίσμα- 
τος ἐντὸς ὅλων ἐτῶν τριάχοντα πραχθέντα αὐτῷ, οὐ- 
δεμία ἱστορία δηλοῖ, οὐδ᾽ ἔστιν ἀπό τινος θείας Γρα- 
QT, τὸν πρὸ τούτου χαταμαθεῖν αὐτοῦ βίον. ᾿Αλλὰ xal 
ἐξ οὗπερ εἰς πάντας ἐγνώσθη, τὰ μὲν εἰς ἀχοὰς πάν- 
τῶν ἐχήρυττε, τὰ δὲ μόνους τοὺς αὑτοῦ μαθητὰς ἐμυ- 
σταγώγει" xai ποτὲ μὲν παραδοξοποιῶν παρΐνει μη- 
δενὶ λέγειν, ποτὲ δὲ ἄνευ τῆς τοιᾶσδε παραινέσεως τὰ 
θαυμάσια χατειργάζετο. Ἕν δὴ οὖν μάλιστα τῶν σε- 
σιγῆσθαι δεδογμένων, τὸ χατὰ τὴν γένεσιν αὐτοῦ 
θαῦμα fjv: οὐδενὸς τῶν xa0' ὅν ἐνηνθρώπησε χρόνον, 
ὀλίγων ἐχτὸς τούτου γνῶσιν χεχτημένου. 


β΄. Φησὶ δέ που ὁ ἅγιος ἀνὴρ ( Ἰγνάτιος ὄνομα αὐτῷ), 
τῆς ᾿Αντιοχέων Ἐχχλησίας δεύτερος γεγονὼς μετὰ 
τοὺς ἀποστόλους ἐπίσχοπος, ὡς ἄρα xal τὸν ἄρχοντα 
τοῦ αἰῶνος τούτου ἔλαθεν fj παρθενία Μαρίας, καὶ fj 
ποῦ Σωτῆρος ἐξ αὐτῆς γένεσις" λέγει δ᾽ οὕτως" « Καὶ 
ἔλαθε τὸν ἄρχοντα τοῦ αἰῶνος τούτου ἡ παρθενία Ma- 
ρίας, χαὶ ὁ τοχετὸς αὐτῆς, ὁμοίως xat ὁ θάνατος τοῦ 
Χριστοῦ" τρία μυστήρια χραυγῆς,, ἅτινα ἐν ἡσυχίᾳ 
Θεοῦ ἐπράχθη. » “Ἔστι δὲ xal λογισμῷ λαδεῖν, ὅτι μὴ 
πάντων ἣν τῶν ἐν σαρχὶ βιούντων τὸν Χριστὸν Θεοῦ 
χαὶ σὺν ἀνθρώποις ἀναστραφέντα οἷα χοινὸν ἄνθρωπον 
ὁρώντων, τὸ δύνασθα: πιστεύειν ἐξ ἀπειρογάμου xó- 
pr αὐτὸν δίχα πατρὸς γεγονέναι οὐδ᾽ εἰς πολλοὺς ἐχ- 
φέρειν, ὅτι μὴ Ex τοῦ Ἰωσὴφ ἡ Μαρία συλλαδοῦσᾳ 
τὸν Ἰησοῦν ἐγέννα, λυσιτιλὲς ἣν" ἦ γὰρ ἂν xat δίχην 
χατὰ τὸν Μωῦσέως νόμον ἡ παρθένος ὑπέσχεν, ὡς 
πρὸ ὥρας γάμου διαφθαρεῖσα τὴν παρθενίαν * διόπερ 


quidem Mariam nulla bistoria Davide oriundam. 
demonstrat. Temere igitur evangeliste Christum 
Davidis genere ortum celebrapt, cum neque is Jo- 
sepbi sit filius, neque Mariam in familia Davidis 
fuisse docuerint. Hujuscemodi erat quzstio prima, 
qua sic dissolvitur. | 

4. Res Jesu Christi Servatoris nostri partim 
clam habere oportebat illorum temporum homini- 
bus: partim vero ad communem notitiam effere- 
bantur, quzcunque audientibus utilitatem erant . 
allature. Veluti Jesus, ut aliquid exempli causa 
dicam, mortalis siatig tricesimum annum agens 
stitit se publice ad Joannis baptisma, atque binc 
fecit initium magisterii sui ac prodigiorum : quid 
tamen citra tricesimum annum gesserit, nulla hi- 
storia docet; neque ex ulla divine auctoritatis 
Scriptura superiorem vitam ejus discere licet. Sed 
enim postquam eliam nemini ignotus erat, alia 
quidem audientibus omnibus prsedicabat ; aliis au- 
tem, tanquam mysteriis, discipulos tantummodo 
suos initiabat : ac modo prodigia ab se edita di- 
vulgari nolebat, modo sine ullo ejusmodi vetito 
miracula faciebat. Jam in iis, qus silentio pre- 
mere placuit, miraculum ejus nativitatis erat, ita 
ut illor1m, qui mortali ejus vitz ioterfuerunt, ne- 
mo, paucis exceptis, rei conscius fuerit. 

2. Dicit autem vir sanctus, nomine lgnatius, qui 
Antiochenz Ecclesix€* secundus fuit post apostolos 
episcopus, ipsum sseculi principem latuisse Marise 
virginitatem, ac Servatoris ex ea nativitatem. Sic. 
enim ait (1) : « Latuit principem hujus seculi 
virginitas Mariz, ejusque partus, itemque Christi 
mors : mysteria tria clamosa, quz tamen sub di- 
vino silentio peracta fuerunt. » Jam ipso mentis 
ratiocinio intelligere licet, haud fieri potuisse, ut 
mortales omnes, qui Dei unctum inter homines 
communi hominis forina versantem cernebant, na- 
tum crederent e puella nuptiarum ignara, patre 
nullo. Neque porro expediehat, ut multi comper- 
tum haberent, Mariam haud ex Josepho conceptum 
peperisse Jesum : prorsus enim poena fuisset ob- 
noxia de Mosaicz legis mandato virgo, ceu si ante 
nuptiarum tempus virginitatem violavisset. Quam- 


εἰκότως ἐπισημαίνεται ἀχριδῶς φήσασα ἡ Γραφὴ, p obrem merito animadversum est, vigilanter admo- 


« Πρὶν ἣ συνελθεῖν αὐτοὺς, εὑρέθη ἐν γαστρὶ ἔχουσα ^» 
μονονουχὶ διδάσχουσα ὅτι μὴ πρὸ γάμου συνείληφε, 
μηδὲ πρὸ τοῦ παρὰ τὸν ἄνδρα ἐλθεῖν" μετὰ δὲ τὸ συν- 
αφθῆναι τὸν Ἰωσὴφ xai παρ᾽ αὐτῷ γενέσθαι, παρὰ 
κᾶσί τε γυναῖχα αὐτοῦ χρηματίσαι, συνόντων ἀλλή- 
λοις, xal τῆς γαμιχῆῇῆς ὁμιλίας ἅπτεσθαι ἤδη γοῦν 
μελλόντων, αὐτῆς ὡς εἰπεῖν ὥρας πρὶν ἣ συνελθεῖν 
αὐτοὺς, εὑρέθη ἐν γαστρὶ ἔχουσα ἐχ Πνεύματος ἁγίου. 
Καὶ τοῦτό γε παγχρησίμως εἰς τὸ λαθεῖν τοὺς πολλοὺς 


(4) Epist. Ignatii ad Ephesios czp. xix, ubi vide- 
sià doctiasimi Cotelerii adnotationem, apud quem 
Usserius verba hzc eadem recitat ex Andrea Hie- 
rosol. Cretensi episcopo, nisi quod pro χραυγῆς 
scribitur ibi φριχτά, qua deterior lectio cst, quia 


dum Bcripturam dicere : « Antequam ipsi conve- 
nirent, inventa est in utero babens; » tanquam ai 
aperte diceret, eam ante nuptias non concepisse, 
neque prius quam ad virum accederet : sed post- 
quam cum Josepho conjugata fuit, atque apud eum, . 
diversari ccpit (2), et ab omnibus conjux ejus ap- 
pellari : cum una habitarent, ac nuptiali consue- 
tudine jam usuri viderentur, ipsa propemodum 
hom antequam convenirent, inventam ce$se in 


non opponitur vocabulo χραυγῆς. 

2) De hac communi S3. Patrum opinione Com- 
befisius Bibl. conc. t. 1, p. 92, contra Suaresium et 
Raynaldum. Nicepborus quoque Callistus Hist. 1, 
8, cum Eusebio consentit. 


." b 
τς 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS lil, — EXEGETICA. 


utero habentem de sancto Spiritu. Atque hzc per- A ᾧχονόμντο" εἰ γὰρ δὴ παρὰ τοῖς αὖτί 


commode ob vitandam vulgi notitiam curata sunt. 
Nam si Mariz a parentibus nondum digressz, gra- 
vids fleri contigisset ; quia necesse erat rem palam 
famigerari, nempe quod ipsa haud ex publice neto 
viro suo concepisset, protinus supplicium ex forma 
juris * subiisset : si minus, certe stupri macula 
non vacasset : neque enim ipsa sibi testis esse po- 
terat, neque ad fidem faciendam eorum quz sibi 
acciderant erat. idonea : nee quisquam sibi aut 
angeli visum persuaderi passus esset, aut illi nar- 
ranti credidisset quse eidem a Gabriele dicta fue- 
rant : Beque eam jam pregnantem domi suz Jo- 
sephus recepisset, quem justitke publicum testimo- 
nium ornabat. Bene igitur non apud ipsos parentes, 


σαν ἔτι συνέδη χατὰ γαστρὸς λαδεῖν 
βοηθῆναι τὸ πρᾶγμα ὅτι μὴ Ex προδήλ 
qopfj0v,, θᾶττον δ᾽ ἂν xaX ἀνήρητο χατ 
εἰ μὴ τοῦτο, αἰσχρᾶς δ᾽ οὖν οὖχ ἂν tes! 
οὐ γὰρ δήπου μάρτυς αὐτὴ ἑαντῆς χα 
πεπραγμένων ἀξιόπιστος ἦν" οὐδ᾽ ἂν 
ἀγγέλου ἐπιφάνειαν, καὶ τὰ πρὸς αὐτῇ 
τοῦ Γαδριδλ αὐτῇ δινγουμένῃ, οὐδ᾽ à 
προσῆχατο εἰς τὸν ἑαυτοῦ οἶχον "Ioct 
εἶναι μεμαρτυρη μένος" διόπερ εἰχότω 
αὑτῆς γονεῦσιν, ἀλλ᾽ ἤδη παρ᾽ αὐτῷ ' 
pov σὺν αὐτῷ γενομένη, παρ᾽ αὑτὴν ὁ 
γάμου τάξιν’ πρὸ γὰρ τοῦ συνελθεῖ 
Γραφὴ μαρτυρεῖ, εὑρέθη ἐν γαστρὶ E 


sed apud Josephum gravida facta est, ac maritali propemodum more : antequam enin 
ut Scriptura testatur, in utero habens inventa est. 
$. Cui porro inventa est, nisi Josepho? Cur au- Β Y'. Tiv δ᾽ ἄρα εὑρέθη, ἀλλ᾽ f, τῷ ᾿ 


tem et quemodo res Josepho comperta fuerit, 
Scriptura docet dum ait, a sancto Spiritu patefa- 
etam esse Josepho justo homini; qui ob hancipsam 
justitiam suam nil mirum est si a divino Spiritu 
adjutus, conjugis mox futurz conceptiones intel- 
lexit, atque ἃ maritali congressu abstinuit. Hiico 
igitur re cognita territus voluit occulte dimittere 
Meriam : quas aeciderant majora existimans, quam 
ut ipse cum ea posthinc versaretur. Atque hzc 
€auea fuit, quamobrem justus cum esset, haud e- 
quum judicavit eam diffamnare : maluit autem oc- 
culte eamdem dimit:ere. Profecto is, nisi sibi per- 
Swasisset, eam de sancto Spiritu concepisse ; cum 
probe simul sciret eamdem a se viro uterum non 


gerere; qui tandem fleri poterat, ut non, pro suz c 


jJustitie munere, ante nuptias corruptam publice 
ediceret, atque ob id magistratibus idoneis judi- 
eandam traderet ac diffamandam * Alioqui quomodo 
justus esset, qui de re impia tegenda celandaque 
satageret? Certe Josephum ita se gerentem, ab 
evangelista justum appellari, non erat consenta- 
neum. Sed enim quia ipse diviniorem Virginis de 
sancto Spiritu conceptum novit; et quia eamdem 
augustiorem existimavit, quam ut sibi diutius lice- 
ret eum illa habitare; recte idcirco evangelista 
dicit, a Josepho captum esse consilium clam spon- 
«am dimittendi neque diffamatam a se neque obje- 
ctam vulgi sermonibus. Bene igitur ab evangelista 
dici videtur, quod eam diffamare noluerit. Non 
enim ait nolens eam infamare, sed « diffamare; » 
quorum vocabulorum multa est differentia. Sicut 
enim non idem significat scribere et proscribere, 
putare et imputare, rogare et abrogare; sic neque 
diffamare et infamare : namque infamare facit ut 
cogitemus de publica hominis malefici patefactione 


D 


xaX τίνα τρόπον εὕρηται τοῦτο τῷ "Io. 
δάξει φὰς, x Πνεύματος ἁγίου γὙνωστ 
xai τῷ Ἰωσήφ' δίχαιος γὰρ ἦν᾽ δέχαιι 
οὗ θαυμαστὸν εἰ xat θείου Πνεύματος 
συνεῖναι μὲν τῆς μελλούσης γαμετῆς 1 
δὲ τὴν χατὰ ἄνδρα χοινωνίαν. Αὐτίέχα 
ταπλαγεὶς ἐδουλέθη λάθρα ἀπολῦσαι 
?, xacà τὴν σὺν αὐτῷ διατριδὴν τὰ πὶ 
λογισάμενος. Καὶ τοῦτο ἄρα ἣν τὸ a 
xatog ὧν, οὐχ ἔχρινε μὲν δίχαιον εἶ 
αὐτὴν, ἐδουλύθη δὲ λάθρα ἀπολῦσαι 

εἰ μὴ ἐξ ἁγίου Πνεύματος πέπειστο 

φέναι, ἀχριξῶς εἰδὼς ὅτι μηδὲ ἐξ αὐ 
στρὸς ἔφερε, τί orsa δίχαιος ὧν ὁ ἀνὶ 
τας ἐξάγων τὴν διαφθαρεῖσαν πρὸ v: 
κοῖς τὰ τοιαῦτα χρίνειν παρεδίδου δρ 
τίσαι; πῶς δὲ δίχαιος ὁ τὴν παράνοι 
σχιάζειν xal ἐπιχρύπτειν προθυμού 
εἰχὸς τὸν εὐαγγελιστὴν δίχαιον αὐτὸν 
ναι, ἀλλὰ γὰρ συναισθόμενον διὰ vto: 
θειοτέραν τῆς Παρθένου (2") γεγονέ 
χρείττονα τῆς σὺν αὑτῷ διατριδῆς tvm o 
οἰχονομίαν, εἰχότως φησὶν αὐτὸν Our 
ἀπολῦσαι αὑτὴν μὴ δειγματισθεῖσαν : 
τοῖς πολλοῖς φανερὰν γενομένην * εὖ 

θέλων αὐτὴν δειγματίσαι εἰρτ, σθαι δι 
αγγελιστοῦ" οὐ γὰρ ἔφησε μὴ θέλων 
γματίσαι, ἀλλὰ μὴ δειγματίσαι (5) ϑέλι 
ἐν τούτοις διαφορᾶς " ὡς γὰρ αὐ ταν’ 
γράψαι χαὶ παραγράψα:, xaX τὸ λογίι 
ραλογίσασθα:, xa ψηφίσαι xat παρὸ 
οὐδὲ τὸ δειγματίσαι χαὶ παραδειγματ 
παραδειγματίσαι, τὴν ἐπὶ χαχῶς πρά 
φανέρωσίν τε χαὶ διαδολὴν ὑπούάλ 
δειγματίσαι, τὸ φανερὸν ἁπλῶς ποιῆς 


ac delatiune; diffamare autem patefaciendi tantummodo n otionem habet. 


Δ Deat. xxii, 23. 


(27) Τὴν θειοτέραν τῆς Παρθένου. Legendum 
videlur esse, leviter immutato verborum ordine, 
θειρέραν τὴν τῆς Παρθένου. Epi. 

(9) En Eusebius diserte affirmat lectionem δει- 
1p11/03t, quam habet etiam antiquissimus omnium 


ccdex biblicus "Vaticanus, nec nc 
Dublinensis. Apud Sabaterium cons. 
tabrig. prepalare, S. Augustinus, t 
lius Taps., detegere. 


885 


QUJESTIONES EVANGELICAE AD STEPHANUM. — QUAESTIO f. 


886 


δ΄. Ἐπε:δὴ δὲ τούτου γενομένου, εἰ xaX λάθρα a0- A. 4. Sed quia tamen fieri non poterat ut multos 


τὴν ἀπολελύχει, μεῖζον ἣν τὸ πρᾶγμα, ἣ χατὰ τὸ λα- 
θεῖν τοὺς πολλοὺς, εἰκότως ἐπιστὰς ὄναρ ὁ ἄγγελος 
ἔφη τῷ Ἰωσήφ'᾽ « Ἰωσὴφ Ἰωσὴφ υἱὸς Δαδὶδ, μὴ φο- 
δηθῆς παραλαδεῖν Μαριὰμ τὴν γυναῖχά σου * τὸ γὰρ 
ἐν αὑτῇ γεννηθὲν £x Πνεύματός ἐστιν ἁγίου. » Καὶ 
θέα γε ὡς πρῶτον υἱὸν Δαβὶδ ἀναχαλεῖ, ἀναπέμπων 
ἐπὶ τὸν προπάτορα, διὰ τὸν Ex σπέρματος Aa615 τοῖς 
πᾶπτι προσδοχώμενον᾽ ἐπεὶ διὰ τί μὴ υἱὸν αὐτὸν ἔφη- 
σεν Ἰαχώδ; οὗτος γὰρ ἣν αὐτοῦ κατὰ σάρχα πατὴρ, 
ὡς μαρτυρεῖ ὁ εὐαγγελιστής" « Ματθὰν δὲ ἐγέννησε 
τὸν Ἰαχώδ Ἰαχὼδ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἰωσήφ" » νῦν δὲ 
παρεὶς τοῦ πατρὸς τὴν μνήμην, τοῦ προπάτορος 
ὑπομιμνήσχει" μονονουχὶ σημαίνων ὡς ἄρα ὁ ἐπηγ- 
γελμένος τῷ Δαδὶδ, οὗτος ἣν ὁ παραδόξως ὁ μὴ ἐξ αὐ- 
τοῦ, ἐχ Πνεύματος δὲ ἁγίου ὑπὸ τῆς Μαρίας χυούμε- 
vog" ἔπειτα δὲ αὐτῷ θαρσεῖν παραχελεύεται δι᾽ ὃν εἷ- 
χεν φόδην' οὐχ ὁ τυχὼν γὰρ φόδος ἣν αὑτῷ συναισθο- 
μένῳ μὴ ἐξ ἀνδρὸς χεχυηχέναι τὴν Μαρίαν" χἄπειτα 
αὑτὸν διδάσχει οὐχ ὃ μὴ ἡγνόει, ἀλλὰ τοῦ. χαὶ πρό- 
τερον γιγνωσχομένου τὴν αἰτίαν" λέγει δ᾽ οὖν" « Τὸ 
Ὑὰρ ἐν αὐτῇ γεννηθὲν, ἐχ Πνεύματός ἐστιν ἁγίου. » 


ε΄. Τοιαύτη τις xal τοσαύτη γενέσθαι οἰχονομία 
ὑπὲρ τοῦ λαθεῖν τὴν τῆς παρθένου χύησιν τοὺς ἀπί- 
στους, ἐχ τῆς θείας ὑποφαίνεταί μοι Γραφῆς" χαὶ γὰρ 
οὐχ ἂν ἐπιστεύθη ῥᾳδίως ὁ λόγος παρὰ τοῖς τοῦτο 
ἀχούουσιν, ἄνδρα τε αὐτὸν ἡμῖν ὁμοιοπαθῇ τὸ σῶμα, 
xai κατ᾽ οὐδὲν τὴν θνητὴν φύσιν παραλλάττοντα θεω- 
μένοις" τί γάρ εἰ χαὶ μετὰ ταῦτα παραδοξοποιῶν 


ea res lateret, etiamsi Mariam Josephus clam dese- 
Puisset, comnmode angelus per somnium huic obla- 
tus ait : « Joseph Joseph fili Davidis, tineas 
accipere Mariam conjugem tuam : quod erim πὶ ea 
natum est, de Spiritu sancto est *. » Et videsis ut a 
principio filium Davidis hunc appellat, scilicet eum- 
dem revocans ad progenitorem ope illius quem a 
Davidis genere omnes exspectabant. Alioqui cur 
non eum Jacobi filium dixisset? Hic enim erat il- 
lius natura proximus pater, teste evangelista : 
« Matthanus autem. genuit Jacobum ; Jacobus au- 
tem genuit Josephum. » Nunc vero, praterinissa 
patris mentione, progenitorem commemorct: pro- 
pemodum significans, qui Davidi promissus fuerat, 


B hunc esse quem prodigiose et sine ullo Josephi 


efficio, sed de Spiritu sancto Maria conceperat. 
Deinde eum jubet timorem, quo correptus erat, 
dimittere. Non enim in mediocri versabatur forri- 
dine, dum reputaret baud ex viro gravidam esse 
Mariam. Exin eumdem docet non quod non ignora- 
bat, sed. prz»cogniti causam. Ait igitur : « Quod in 
ea natum est, de Spiritu sancto est. » 

5. Tale mihi tantumque agitatum consilium ex 
divinis litteris apparét, propter occultandum incre- 
dulis conceptum virginis. Neque enim facile credi- 
turi erant, qui sermonem ejusmodi audirent de. 
homine mira narrantem, quem aeque ac nos infirmo, 
corpore naturaque ha»d dissimili praeditum vide- 
rent. Quid ? etiamsi deinceps Jesus miracula edens, 


xal τὰς ἐνθέους εὐεργεσίας εἰς πολλοὺς ἐχτείνων &E- C divinamque vim beneficam erga multos expromens. 


ἔπληττε τοὺς ὁρῶντας; οὐχὶ δὲ καὶ Μωῦσῆς πολλὰ 
ὑαυματουργήσας, τῆς χοινῆς ὅμως γενέσεως οὐχ ἡμοί- 
οξι; Ἡλίας τε, χαὶ ᾿Ελισσαῖος, καὶ ὁ χαθεῖς τῶν προ- 
φητῶν; οὐδὲν οὖν πρὸς τὸ μὴ ἐξ ἀνδρὸς νομίζεσθαι 
τὸν Ἰησοῦν ἡ τῶν τεραστίων ἔργων ἐπίδειξις αὐτῷ 
συνεθάλλετο' αὐτίχα ol χατ᾽ αὐτὸν οὐδ᾽ ἄλλο τι περὶ 
τῆς γενέσεως αὑτοῦ φανταζόμενοι, χαΐίπερ τὰ δρώ- 
μενα ὑπ' αὐτοῦ ὁρῶντες, ἔλεγον πρὸς ἀλλήλους" ε Πό- 
θεν τούτῳ mdsa ἡ σοφία αὕτη χαὶ αἱ δυνάμεις ; οὐχ 
οὗτός ἔστιν ὁ τοῦ τέχτονυς υἱός ; οὐχὶ ἡ μήτηρ αὐτοῦ 
λέγεται Μαρία ; χαὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ, ἸΙάχωδος xai 
Ἰωσὴφ χαὶ Σίμων καὶ Ἰούδας ; καὶ αἱ ἀδελφάϊ αὐτοῦ 
οὐχὶ πᾶσαι πρὸς ἡμᾶς εἶσι ; » Καὶ ἄλλοτε πάλιν τῆς 
μητρὸς καὶ τῶν ἀδελφῶν ἑστώτων ἔξω xat ζητούντων 
λαλῆσαι αὐτῷ, εἶπέ τις αὐτῷ * « Ἰδοὺ fj μήτηρ σου 
xaX οἱ ἀδελφοί σου ἑστήχασιν ἕξω, ἰδεῖν σε θέλοντες.» 
Καὶ τέ θαυμαστὸν ὅτε χαὶ οἱ αὐτοῦ μαθηταὶ χαὶ ἀπό- 
ὅτολοι ἐρωτηθέντες, « Τίνα με, φησὶν, οἱ ἄνθρωποι 
λέγουσιν ; » ἀπεχρίναντο, ὡς ἄρα ol μὲν Ἰωάννην αὐτὸν 
εἶναι ἡγοῦνται, οἱ δὲ Ἠλίαν, οἱ μὲν Ἱερεμίαν, οἱ δὲ 
ἕτερόν τινα τῶν προφητῶν: ἐρωτώμενοι δὲ τίνα 
ποτὲ χαὶ αὑτοὶ δόξαν ἔχουσι περὶ αὐτοῦ, οἱ πάντες 

πεσιώπησαν, ὡς οὐχ ἔχοντες εἰπεῖν" μόνου δὲ Πέτρου 
φήσαντος, ὡς ἄρα αὐτὸς εἴη ὁ Χριστὸς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ 
«οὐ ζῶντος, ἅτε μόνῳ αὐτῷ τοῦτο γνωσθέντι ἐπιφέ- 
ρει λέγων * « Μαχάριος εἶ, Σίμων βὰρ Ἰωνᾶ, ὅτι σὰρξ 


* Matth, i, 90. * Matth. xii, 47. 


* Mattb. xvi, 15. 


perculit cernentium animos; uonne Moyses, qui 
multa mira fecit, tamen communis nativitatis par- 
ticeps fuit? itemque Elias atque Eliszus, atque 
prophetze singuli * Nihil igitur proderat prodigiorum 
editio, quominus Jesus crederetur viro genitus. 
Reapse homines illius zetatis, nihil insolitum de 
nativitate ejus suspicantes, quanquam ejusdem 
facta aspiciebant, ita colloquebantur : « Unde huie 
omnis sapientia haec et virtutes? nonne bic est (a- 
bri filius * nonne mater ejus dicitur Maria ; et fra- 
tres ejus Jacobus et Josephus et Simon et Judas ? 
itemque soreres ejus nonne omnes apud nos sunt? » 
Rursus alias matre ejus fratribusque extra concio- 
nem stantibus, cum eoque loqui volentibus, ait 
quidam : « En parens tua fratresque tui foris ad- 
sunt, teque visere cupiunt *. » Nec mirum ; siqui- 
dem etiam discipuli atque apostoli rogali ab eo 
quem se esse homines dicerent, responderunt : 
« Aliis eum videri Joannem, aliis Eliaw, aliis Jere- 
miam, aliis alium de prophetis *. » Rursusque ro- 
gati quem et ipsi se esse putarent, silebant cuncti, 
nihil dicere habentes : unusque Petrus ait, eum 
esse Christum Dei viventis Filium. Quippe et huic 
uni, tanquam rei conscio, respondit Jesus : « Bea: 
tus es, Simon bar-Jona, quia caro et sanguis non 
revelavit tibi, sed Pater meus qui in ccelis est *. » 


5 Matth. xvi , 17. 


.Π411’ δ.) 


PIT 


.} 4. t3? n 


à dd 


——— ππν 
— 9 - 
- 
*- — - 
— - TT 
———— oom - - " -— 
-—À - 
- . -- 0 nmm “πω - 
LI - 
-— 
—— — 
- — — — -» 
--- - - 


c — 
- 
T -. Tom - 
— — 
VEND. -Ι 
ν “" — 5 — — - 
- - 
— 
o —— 
“ὦ 
inier. e - 
^ — 
- -— 
- . 
- - 
- 
- 
t A 
-- 
-- 
““πππποςς 
A 
"m 
-" EE, 
- 
— — —À 
- LI 
DR 
- - 
- - t 
- — 
- - - 
------ὕὔὦϑ2ὦ)..0. 
M -— τὰ κα - - 
--- 
* o-—— - 
. - o — 0e T -— - 
* -— ^. - — 9 —- -- 
ν . ^ " "- 
— 
-— - 
-— - - — - 
-— - - "o- c o—- . 
*. - — Lusso 
- . ἂν» 
—— - -— «.. 
-- - - 
- - 
- 
a— -—Re 
- -— -— 9070 . -- 
8 -—— . . 
΄ ιν ὦ — - - ν 
- 
- — - E M m 
— —— H— - 
- - - πα τ ΩΣ ^ » 
- - ——Má— a ^ «- 
^". " . - - - - 
ZEE D. LI oTI—.— . στον 
.» . “--ο - bd 
" -—- -- - .. - 
Pu ΄ .“. - - - " - - nid IL. ^om . -— 
» Φ puo um -D - — 
^ eC. . - - -—— --— 2070 T 
- - - - - 
. ““ Fx 7. t -— LT - lI .. 
* e et ρα ΄σ  - . 
E s, .* sd. we "Ὁ * 5 «πὰς. -- - ΗΝ ÍIS 
- - 
^5 2 .p*s P . ^ e ὦκα 4e. ven ^ —- . - 
. e 9 * afe.'5, LA") -" n -— - — -— ——— E 
"I . - 6s - -— - - - 
“54... * "9-4. 245 . - “ὶ — -— o. 78 
- - 
* . 4,.» ^ - —-— ν᾿ .- — -— — 
foy, 55 7.35 944 52 ^ - - OTU - UL - - 
" 
. . —-—-e ^ -— 2. 
Qtt,u 4 ΄“: ““ ,t.5 - AL ΖΦ - ὦ " 
- 
E tg * 


[2 
tg rper o] ἤεσ ἦεν £9 4.7" D z- 
Ro ny, rb tau gu “1:41... Δ. TT; T: 22^. l4 


91 9 ri qeamebto 7 f "ul "s .» 5 TuS 2 lI. 


e un, Vu 


QUAESTIONES EVANGELICAE AD STEPHANUM. — QUESTIO 1. 


890 


εἷς φυλὴν, αὐτάρχης ἣν fj περὶ τοῦ ἀνδρὸς ἀναγραφὴ A quam ex genere proprio suaque tribu, ne videlicet 


καὶ τὴν γυναῖχα δηλῶσαι" νομιχῶς γὰρ βιοὺς οὐδ᾽ 
ἄλλοθεν ἐμνᾶτο τὴν γυναῖχα, ἣ πρῶτα μὲν Ex τῆς 
φυλῆς τῆς πατριχῆς αὐτοῦ, αὕτη δὲ ἣν ἡ τοῦ Ἰούδα" 
ἔπειτα ἐχ τοῦ δήμου χαὶ τῆς αὐτῆς πατριᾶς, αὕτη 
δὲ ἦν ἡ τοῦ Δαδίδ’ τοιαῦτα γὰρ Ἦν τὰ τοῦ νόμου 
παραγγέλματα" ὅτε τοίνυν ὁ Ἰωσὴφ φυλῆς γεγονὼς 
ἀποδείχνυται Ἰούδα, χλήρου τε xai πατριᾶς Δαθὶδ, 
πῶς οὐχ ἕπεται xal τῇ Μαρίᾳ &x τῶν αὐτῶν ὁρᾶ- 
σθαι: 


π΄. Εἰ δὲ λέγοιτο ὑπάρχειν συγγενὴς τῆς ᾿Ελισάδετ, 
αὐτῆς μὲν οὔσης Ex φυλῆς Ἰούδα, τῆς τε (5) Ἐλισάδετ 
ἐχ τῆς τοῦ Λευῖ, μὴ θαυμάσῃς πᾶν γὰρ τὸ Ἰου- 
δαίων ἔθνος ἑνὸς ἣν γένους, αἴ τε φυλαὶ πᾶσαι ἀλ- 


λήλων συγγενεῖς " ἔνθεν xat ὁ θεῖος ᾿Απόδτολος συγ- Β 


γενεὶς αὑτοῦ πάντας ὀνομάζει Ἰουδαίους, λέγων" 
« Ηὐχόμην γὰρ ἀνάθημα εἶναι ὑπὲρ τῶν ἀδελφῶν 
μου, τῶν συγγενῶν μου χατὰ σάρχα, οἵτινές εἰσιν 
Ἰσραηλῖται" » καίτοι συγγενεῖς αὐτοῦ ἐτύγχανον 
μόνοι ἐχ φυλῆς Βενιαμίν " οὐχοῦν πάντας ἁπλῶς τοὺς 
ἐξ Ἰσραὴλ ἀδελφοὺς χαὶ συγγενεῖς ἑαυτοῦ προσεῖ» 
πὲν ὁ Παῦλος * οὕτω δ᾽ οὖν xal τὴν Ἐλισάδετ συγ- 
γενίδα προσεῖπεν ὁ ἄγγελος τῇ Μαριὰμ, διὰ τὸ ἄμφω 
Ἰσραηλίτιδας εἶναι- χαὶ ἄλλως δὲ εἰχὸς ἀπὸ τόπου 
συγγενίδα τῆς Μαρίας χεχλῆσθαι τὴν Ἐλισάδετ, διὰ 
τὸ οἰχεῖν ἐπὶ τῆς Ἰούδα φυλῆς ἀφ᾽ ἧς ὡρμᾶτο ἡ Μα- 
pía* μαρτυρεῖ γοῦν ὁ Λουχᾶς λέγων" « ᾿Αναστᾶσα 
δὲ Μαριὰμ ἐν ταῖς ἡμέραις ταύταις, ἐπορεύθη εἰς 
τὴν ὀρεινὴν μετὰ σπουδῆς εἰς πόλιν Ἰούδα, καὶ εἰσ- 
τιλθεν εἰς τὸν οἶχον Ζαχαρίου xai ἡσπάσατο τὴν Ἐλι- 
σάθετ" » τοῦ γὰρ Μωῦσέως νόμου μὴ ἀφορίσαντος 
τῇ τῶν ἱερέων φυλῇ χλῇρον, ὅτι Κύριος ὁ θεὸς μερὶς 
αὑτῶν, διαταξαμένου δὲ μεταξὺ τῶν λοιπῶν φυλῶν 
οἰχεῖν αὑτοὺς, τοῦ τε Ζαχαρίου xai τῆς ἙἘλισάδετ 
πόλιν φυλῆς Ἰούδα χατοιχησάντων, ἀφ᾽ ἧς ὡρμᾶτο 
Μαρία, εἰχὸς καὶ ταύτης ἕνεχεν τῆς αἰτίας συγγενεῖς 
αὐτὰς ἀνειρῆσθαι" οὐχ ἀπειχὸς δὲ χαὶ τῆς ὁμοιοτρο- 
πίας χάριν, δι᾽ ἧς ἄμφω τῆς σωτηρίου οἰχονομίας 
ἠξιώθησαν, f, μὲν τὸν Σωτῆρα, ἡ δὲ τὸν πρόδρομον 
τοῦ Σωτῆρος ὑποδεξάμεναι, ἑνός τε χαὶ τοῦ αὐτοῦ 
ἁγίου Πνεύματος μετασχοῦσαι" διὸ καὶ μάλιστα μιᾶς 
τῆς χατὰ Θεὸν συγγενείας μετεῖχον. ᾿Αλλὰ τοῦτο μὲν 
οὕτως ἀπολυτέον. | n 


generis h:zreditas ex una in aliam tribum commo- 
veretur ; satis erat viri descriptio ad conjugem de- 
monstrandam : nam qui ad legis normam viveret, 
baud aliam sibi uxorem copulavisset, nisi quz 
primum esset ex ejus patria tribu,jJudz videlicet ; 
deinde ex eadem gente familiaque, nempe Davidis. 
Illatenus enim lex jubebat. Si Josephus igitur de 
Jude tribu deque Davidis gente et familia fuisse 
demonstratur, cur non 'sequitur ut Maria ex iis- 
dem originibus prodire videatur ? 


8. Quod si eadem dicitur Elisabeth:e cognata ; 
cum tamen illa de tribu Jude, Elisabetha de Levi- 
tica fuerit; ne mireris : universa quippe Judao- 
rum gens uno genere censebatur, cunctzeque tri- 
bus invicem cognots erant. Hinc etiam divus Apo- 
stolus Judzos omnes appellat cognatos suos, dum 
ait: «Optabam ego anathema esse pro fratribus 
meis, qui mihi secundum carneam naturam co- 
gnali sunt, Israelitis*.» Atqui cognati ,ejus soli 
revera erant Benjamnite : οἱ tameu omnes Israeli- 
tas fratrum nominibus et cognatorum Paulus in- 
digitat. Sic ergo angelus Elisabetham dixit Mariz 
cognatam, propterea quod ambe lsraelitides es- 
sent. Insuper ex ipso loco satis decuit Elisabetham 
appellari Mariz cognatam, quia nimirum habita- 


' bat in Jude tribu, unde genus traxit Maria. Rei 


testis Lucas, qui ait: « Exsurgens autem his diebus 


' Maria abiit in montana cum festinatione, in urbem 


Jude, et ingressa est domum Zachariz, ac salu- 
tavit Elisabetham. » Etenim cum lex Mosaica sacer- 
dotali tribui possessiones non assignavisset, quia 
Dominus Deus pars ejus est, mandavisset autein 
ut inter czeteras tribus. incoleret; cumque Zacha- 
rias et Elisabetha quadam in urbe tribus Juda ha- 
bitarent, unde oriunda erat Maria; par fuit eas 
ob hane causam cognatas appellari : neque id rur- 
sus immerito propter morum similitudinem, quo- 
rum gratia utraque mulier mysterio salulis digna 
fuit: et altera quidem Servatorem, altera Serva- 
toris prz:cursorem sinibus suis receperunt, unius 
videlicet ejusdemque sancti Spiritus gratia potitze. 
Atque hoc vel maxime nomine secundum Deum 
cognatz fuerunt (4). Hzc presentis dubitationis 


D sciutio est. 


9. El δὲ χεφαλὴ τῆς γυναιχὸς τυγχάνει ὁ ὧν &vho, 
χατὰ τὸν θεῖον ᾿Απόστολον, xai ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρχα 
μίαν, xavà τὸν Μωῦσέως νόμον, fj τε μεμνηστευμένη 
ἀνδρὶ διαμαρτοῦσα μοιχείας χατὰ τὸ αὐτὸ τιμωρίαν 
ὑπομένει, ὡς ἤδη τοῦ μνηστῆρος σῶμα γενομένη χαὶ 
"χεφαλὴν ἐπιγραψαμένη τὸν ἄνδρα, πῶς οὐχὶ τῆς χε- 
φαλῆς γενεαλογουμένης, ἕπεται χαὶ τὸ σῶμα τῇ χε- 
φαλῇ συναριθμεῖσθαι; ὥστε χαὶ τὴν Μαρίαν ἤδη 
'! Gen. i1, 24. 


* fom. ix, ὅ. !* Ephes. v, 25. 


4) Tr. Lege δέ. Epir. 
4) Quzstio bzc de cognatione Mariz matris Do- 


mini cum Elisabetha, exstat sub ejusdem Euscbii 
ΒΟ ΠΟ, vix paucis verbis varialis, preter codicem 


9. Quod si autem caput mulieris vir est, de Apo- 
stoli divi sententia'*, duoque sunt in carne una 
ex Mosaicz legis regula '!; et si nupta viro, quz 
flagitium admiserit, adulterii poenam ob id ipsum 
subit ; ceu quz jam sponsi corpus facta erat, sibique 
caput imposuerat virum ; cur si capitis genealogia 
scribatur, corpus cum capite connumerari non 
sit consectaneum ? Quamobrem Maria Josepho jam 


Vat. palatinum epitomz, etiam in catenis Vaticariis 
Nicetze cod. A. f. 22, et Macarit eod. E. f. 50. Se- 
quens tamen quinque verborum clausula nonnisi 
in codice Α. legitur. 


891 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 


nupta, merito in ejus genealogia intelligenda est; A συνημμένην τῷ Ἰωσὴφ, εἰχότως guve 


eum praesertim perspicue demonstratum sit non 
solum ex ejus tribu fuisse, verum etiam gente et 
familia. Przter quam quod etiam Gabriel in illo 
cum Maria colloquio vaticinans inter caetera ait: 
«Dabit illi Deus sedem Davidis patris ejus :» 
aperte docens, ejus qui ex ipsa nascilurus erat, 
Davidem esse progenitorem. Alioquin qui decuis- 
set hzc ab angelo dici apud virginem, nisi eam- 
dem de Davidis genere esse confiterctur? Neque 
sane feminx aliene a Davidis stirpe dictum fuis- 
set, «dabit illi Deus sedem Davidis patris ejus.» 
Quem enim narras patrem, virgo respondisset 
(que quidem fatebatur se virum nescire, intel- 
lexerat autem fore ut de Spiritu sancto concipe- 
ret) , nisi omnino is sermo apud Davidis filiam 
fieret? Hinc apte Lucas ait: « Ascendit autem Jo- 
sephus de Galilaa ex urbe Nazareth in Judzeam, 
ut nomen suum profiteretur in urbe Davidis cui 
nomen Bethlehem, propterea quod esset de domo 
familiaque Davidis cum Maria desponsata sibi prz- 
gnante.» Haud ergo ulterius cum perplexitate le- 
gemus hunc Evangelii locum, ceu si Maria ad 
profitendum tantummodo nomen venisset; sed 
ipsam quoque putabimus, haud secus quam Jose- 
pium, de domo familiaque Davidis esse. quam 
Scripturam ut ita interpretemur, argumentis iis 
utimtr qu: bactenus protulimus. Ergo perspicue, 
ut opinor, demonstratum est, liaud temere Josephi 
genealogiam ab inclytis apostolis fuisse narratam, 
el Mariam de genere Davidis vere derivari, item- 
que eum, qui ex ipsa natus est, Jesum Dei un- 
ctum. 
II. 

Cur alter. evangelista superne ab Abrahamo ex- 

orsus deducat genealogiam ; alter auiem. in- 


ferne subgrediatur ; neque in Abrahamo sistat, 
sed ad Adamum ac Deum usque deveniat. 


1. Quzestionum a te propositarum secunda hzc 
fuit. Genealogiam Matthzus ex Abrahamo deri- 
vat ; Lucas autem contrariam huic viam insistens 
incipit abs Josepho, tenditque ad Adamum ac 
Deum. Atqui oportebat, siquidem hi consona in- 
vicem et consentanea scribebant, vel Lucam as- 
cendeatem in Abrabamo consistere; vel Mattheum 
haud ex Abrahamo genealogiam ordiri, sed ex Adamo 
in quem Lucas desivit. — Facilis est hujus quo- 
que quzstionis explicatio, neque multo sermonis 
artificio indiget: uterque enim evangelista una 
via graditur. Nam et illos qui prorsum sursum- 
que ascendunt, itemque illos qui adversum eadem 
via descendunt, haud quisquam diceret diverso 
tramite incedere. quia scilicet una ab utrisque, 
id est ab ascendentibus descendentibusque, via 
teritur. Eadem igitur ratio est in generis succes- 
sionibus. Atque hic mos antiquitus Hebrzis pla- 
cuit, et in divinis Seripturis solemnis est. Ecce 
eim in Ruth:e quidem libro genus Davidis superne 


(5) Cod. A, f. 65, habet οὕτως pro διὰ τούτων. 


τῖςς γενεαλογίας ὅτε μάλιστα τῆς αὖτ 
οὐ μόνον, ἀλλὰ xaX δήμου xai πατρι! 
γενομένη " xal ἄλλως δὲ ἐν τῷ cp» 
τισμῷ θεσπίζων ὁ Γαδριὴλ μετὰ τῶν 
« Καὶ δώσει αὐτῷ ὁ Θεὸς τὸν θρόνον 
«ρὸς αὑτοῦ * » σαφῶς διδάσχων ὅτι τὸ 
γησομένου προπάτωρ ἦν ὁ Aa6ib- : 
εἰχὺς fjv ταῦτα τῇ παρθένῳ φάναι τὸν 
ομολογοῦντα ἐχ τοῦ Δαδὶδ slvat; οἱ 
Δαδὶδ τυγχανούσῃ εἰρέχει τὸ, « Δώσει α 
θρόνον Δαδὶδ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ.» 
τρός ; εἰχότως ἂν ἤρετο ἡ παρθένος, 
ὅτι ἄνδρα οὐ γινώσχε:, μαθοῦσα δὲ ὅ 
τὸς ἁγίου συλλέψεται, εἰ μὴ ὅτι σαι 


D πρὸς θυγατέρα Δαδὶδ λεγόμενος " ἕνῇ 


oiv ὁ Λουχᾶς" « ᾿Ανέδη δὲ xaX Ἰωσὶ 
λαίας Ex πόλεως Ναζαρὲθ εἰς τὴν "Io 
Ψασθαι εἰς πόλιν Δαδὶδ ἥτις χαλεῖται] 
εἶναι αὐτὸν ἐξ οἴχου xal πατριᾶς Ao 
τῇ μεμνηστευμένῃ αὐτῷ οὔσῃ ἐγχύς 
ἀμτιδόλωυς ἀναγνωσόμεθα τὴν παροῦσα 
Μαρίας ἀπογράψασθαι μόνης συνελθ 
χαὶ αὐτῆς σὺν τῷ Ἰωσὴφ ἐξ ofxov xat 
ὑπαρχούστς, τὰς ἀποδείξεις ἔχοντες 
ἑρμηνείας τοῦ λόγου Ex τῶν προαπὸ 
δεῖχθαι τοίνυν σαφῶς ἡγοῦμαι, ὅτι p 
σὴφ ἐγενεαλογεῖτο παρὰ τοῖς θαυμασίο 
ἡμῶν ἀποστόλοις, χαὶ ὅπως ἡ Maptía 
οὖσα τοῦ Δαδὶδ συνίσταται, ὃ 5s ἐξ 
μένος Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ. 


B. 


Διὰ τί ὁ μὲν ἄγωθεν ἀπὸ vov "A€po 
xatávsi τὴν yevealoríay * ὁ δὲ xc 
xcüx ἐπὶ τὸν ᾿Αδραὰμ ἵσταται, 
᾿Αδὰμ xal τὸν Θεόν. 


α΄. Τὸ δεύτερον τῶν ὑπὸ σοῦ προ’ 
ἦν" ὁ μὲν Ματθαῖος ἀπὸ τοῦ 'A6pa| 
γενεαλογίαν, ὁ δὲ Λουχᾶς τὴν ἑναντίο 
σας, ἤρξατο μὲν ἀπὸ τοῦ Ἰωσὴφ, ἀνά 
᾿Αὄχμ, χαὶ τὸν Θεόν δέον, εἴγε σύμ 
δὰ ἀλλήλοις ἔγραφον, ἣ τὸν Λουχᾶν 
ποῦ ᾿Αδραὰμ στῆναι, ἣ τὸν Ματθαῖο 
'λόραλμ,, ἀλλ᾽ ἀπὸ τοῦ ᾿Αδὰμ, εἰς ὃ 
Λουχᾶς, ἀπάρξασθαι τῆς γενεαλογία: 
χαὶ τούτων ἡ λύσις, χαὶ οὐδὲ πολλ' 
δεομένη, μίαν ἀμφοτέροις ὁδὸν mop 
χαὶ τοὺς ἀνάντη χαὶ ὄρθιον πορείαν 
τοὺς ἔμπαλιν διὰ τῆς αὐτῆς χατιόντο 
ἑτέραν φαίη βαδίζειν, μιᾶς ἀμφοτέρι 
τοῖς τε ἀνιοῦσι χαὶ τοῖς χατιοῦσι, τρί 
γοῦν τρόπον χαὶ ἐπὶ τῆς τῶν γενῶν. 
ἐστιν" οὗτος δὲ πόῤῥωθεν Ἑθραίοις φίλ 
xaX τῶν θείων συνήθης Γραφῶν αὐτί; 
τῇ βίόλῳ τῆς Ῥοὺθ Δαδὶδ ἄνωθεν ἀπὸ 
νεχλογεῖτχι iX τούτων (5)* « Καὶ αὖτ 


895 


QUAESTIONES EVANGELICAE AD STEPHANUM. — QUESTIO III. 


894 


Φαρὲς (ὁ δὲ ἣν Ἰούδα τοῦ ἀρχιφύλου παῖς)" Φαρὲς A a Juda evolvitur sic : « Hz» sunt generationes Pha- 


ἐγέννησε τὸν Ἑσρώμ'" xai Ἐσρὼμ ἐγέννησε τὸν 
"Apáp: xaX ᾿Αρὰμ ἐγέννησε τὸν ᾿Αμιναδάδ- xal 
᾿Αμιναδὰδ ἐγέννησε τὸν Ναασσών xai Ναχσσὼν 
ἐγέννησε τὸν Σαλμών᾽ xal Σαλμὼν ἐγέννησε τὸν 
Boó5 : χαὶ Βοὺξ ἐγέννησε τὸν Ὡδύδ. xal Ὡδὲδ ἐγέν- 
νὴσε τὸν Ἰεσσαί" χαὶ Ἰεσσαὶ ἐγέννησε τὸν Aa6tó. » 
Τοῦτον δ᾽ οὖν αὐτὸν τέθειται χαὶ ὁ Ματθαῖος τὸν τρό- 
πον (6). 

β΄. Ἡ δέ γε πρώτη τῶν Βασιλειῶν ἑξῆς διαδεξαμένη 
τῖς Ῥοὺθ τὴν γραφὴν, ἀπὸ τῶν χάτωθεν ἄνεισιν, 
ὥσπερ οὖν πεποίηχεν ὁ Λουχᾶς τὸν γοῦν πατέρα τοῦ 
Σαμουὴλ τὸν Ἑλχανᾶ γενεαλογοῦσα ὧδέ φησι" « Καὶ 
ἐγένετο ἄνθρωπος ἐξ ᾿Αρμαθαὶμ Σουφεὶρ ἐξ ὄρους 
Ἐφραΐμ" xaY ὄνομα αὐτῷ Ἑλχανᾶ, υἱὸς Ἱερεμιὴλ, 


res (hic erat δυάς patriarcha tilius). Phares ge- 
nuit Esronem;, Esron genuit Aramum ; Aramus 
genuit Aniinadabum ; Aminadabus genuit  Nasso- 
nem; Nasson genuit Salmonem; Salmon genuit 
Boozum ; Boozus genuit Obedum; Obedus ge- 
nuit Jesszum; Jesszus genuit Davidem !*.» Hanc 
igitur Matthzeus quoque genealogiz scribendz ra- 
lionem sectatus est. 

2. At primus Regum liber, qui Ruthz historiam 
subsequitur, inferne asceridit, ut fit apud Lucam. 
Quippe Helcanz, qui pater fuit Samuelis, genus 
recensens, ait : « fuit vir ex Armathem Suphir de 
monte Ephraimi; nomen ejus Helcana, filius Hie- 
remielis, filii Eliz, fllii Thoi, filii Suri, Ephra- 


υἱοῦ Ἑλίου, υἱοῦ 8002, υἱοῦ Σοῦρ, Ἐφραταῖος.» ᾿Αλλὰ D tus !*. » Sed et in Paralipomenis modo a superio- 


xai ἐν τοῖς Παραλειπομένοις (7) ποτὲ μὲν ἀπὸ τῶν 
πρώτων ἐπὶ τοὺς δευτέρους χαθεξῆς πρόεισιν ὁ λό- 
γος, τῇ τοῦ Ματθαίου γραφῇ παραπλησίως, ποτὲ δὲ 
ἐμφερῶς τῷ Aouxd γενεαλογεῖ" ἄχουσον γοῦν xal 
τῶνδε" « Δαδὶδ, φησὶν, ἦν υἱὸς Σολομῶν, υἱὸς Σολο- 
μῶν Ῥοδοὰμ, ᾿Αδιὰ υἱὸς αὐτοῦ, ᾿Ασὰ υἱὸς αὐτοῦ, Ἰω- 
σαφὰτ υἱὸς αὐτοῦ, Ἰωρὰμ υἱὸς αὐτοῦ, Ὀχοζίας υἱὸς 
αὐτοῦ, Ἰωὰς υἱὸς αὐτοῦ, ᾿Αμασίας υἱὸς αὐτοῦ" » xai 
οὕτω χαθεξῖς χάτεισι μέχρι τοῦ "Ieyovlou χαὶ τῆς 
εἰς Βαδυλῶνα αἰχμαλωσίας, ὡς ὁ Ματθαῖος. Ὡς δὲ ὁ 
Λουχᾶς, tj αὐτὴ πάλιν ἄνεισι Γραφὴ τὸν Σαμουὴλ γε- 
νξαλογοῦσα " φησὶ γοῦν" « Σαμουὴλ υἱοῦ Ἑλχανᾶ, 
υἱοῦ Ἱεροδοὰμ (8), υἱοῦ Ἡλιὴλ, υἱοῦ Θοοῦ, υἱοῦ 
Σοὺρ (9). vlou Ἑλχανᾶ, υἱοῦ Ἰωὴλ, υἱοῦ ᾿Αζαρίου, 
υἱοῦ Σοφονίου, υἱοῦ Θαὰρ, υἱοῦ ᾿Ασεὶρ (10), υἱοῦ 
᾿Αδιάσαρ, υἱοῦ Κορὲ, υἱοῦ Ἰσσαὰρ, υἱοῦ Καὰθ, υἱοῦ 
Aevt, υἱοῦ Ἰσραήλ’ » xal ὅρα εἰ μὴ ἄντιχους τὸν 
᾿ ὅμοιον τούτοις μεμίμηται τρόπον ὁ Λουχᾶς " μυρία δ' 
ἂν χαὶ αὐτὸς εὕροις τοιαῦτα " ἀφ᾽ ὧν λείπεται ὁμο- 
λογεῖν, μηδὲν ξενίξον πεποιηχέναι τοὺς τοῦ Σωτῆρος 
ἡ λῶν εὐαγγελιστάς " οὐχ ὀρθῶς γὰρ οἴεταί τις αὐτοὺς 
διαφωνεῖν " ἑχάτερος γὰρ οἰχείῳ λογισμῷ τὴν ἔγθεσιν 
πεποίηται τῆς γραφῆς, ὁ μὲν ἀπὸ τοῦ ᾿Αόραλχμ., ἀρ- 
ξάμενος διὰ τὴν οἰχονομίαν τοῦ παρ᾽ αὐτῷ λόγου, ὃν 
οὗ xa:Qbc νῦν ἑρμηνεύειν" ὁ δὲ xal τὸν ᾿Αδραὰμ ὑπερ- 
6X; ἐπί zs τὸν πρῶτον ἄνθρωπον ἀνελθών xat μηδὲ 
μέχρι τούτου στὰς, τὸν πάντα δὲ λόγον ἐπὶ τὸν Θεὸν 
ἀναρτήσας, διὰ τῆς ἐν Χριστῷ παλιγγενεσίας μυστή- 
ριον ἀναθιθάζει. 
Γ΄. 


Πῶς ὁ μὲν Ματθαῖος ἀπὸ τοῦ Δαδὶδ καὶ Σοιομῶ- 
γος διαδόχων ἐπὶ Ἰαχὼθ xal Ἰωσὴφ τὰ γένη 
χατάγει- ὁ "δὲ Λουκᾶς ἀπὸ Δαδὶὃ καὶ Νάθαν 
παίδων 'éxl HAY καὶ Ἰωσὴφ, ἐναντίως Tevca- 
JAoyov τῷ Ματθαίῳ. 
α΄. Τὸ τρίτον τῶν προταθέντων χαιρὸς ἐπισχέψα- 

σθαι ἀτενὲς οὖν ταῖς λέξεσιν αὐταῖς ἐπερείσωμεν τὴν 

ἑαυτῶν διάνοιαν" ἴδωμεν δὲ τί φησιν ὁ Λουχᾶς " « Καὶ 


5* Ruth. iv, 18-22, 1 I Reg. 1, 1. 


(6) Cod. Α, τοῦτον δὴ οὖν τὸν τρόπον xaX ὁ Ματ- 
ϑαῖος &xolncev. 

(7) Tam in epitome quam in cod. A, ἐν ταῖς Πα- 
(μελειπομόναις. - 


1 [ Par. ii, 10. 


ribus ad posteros fluit sermo , ut fit apud Mat- 
thzum, modo zque ac apud Lucam prosapiz scri- 
buntur. Audi ergo et hac : « Davidis, inquit prz- 
dictus liber, filius erat Salomon ; hujus filius Ro- 
boamus ; hujus filius Abia ; hujus filius, Osa; hujus 
filius Josapbatus ; hujus filius Joramus ; hujus filius 
Ochozias; hujus filius Joasus ; hujus filius Ama- 
sias *** » Atque ita ex ordine descendit usque ad 
Jechoniam atque ad Babylonicam captivitatem, non 
secus atque Matihzeus. Contra, uti Lucas, eadem 
rursus ascendit Scriptura dum Samuelis genus 
enarrat. Ait enim : « Samuelis filii Helcanz, filii 
Hieroboami, filii Helielis, filii Thoi, filii Suri, filii 
flelcanz, filii Johelis, filii Azariz, (ilii Sophoniz, filii 
Thaari, filii Asiri, filii Abiasaris, filii Core, filii 
Jssaari, filii Caathi, filii Levini, filii Israelis 35, » 
Porro vides ut plane hune morem Lucas imitetur. 
Sexcenta ejusmodi exempla ipsemet invenies : unde 
sequitur ut. fateamur, nihil insolitum fecisse Ser- 
vatoris nostri evangelistas : neque merito quisquam 
putabit eos invicem dissidere. Uterque enim pro- 
prio calculo descriptionem instituit : alter ab Abra- 
hamo initium capiens, ob sui sermonis peculiarem 
rationem, quam in praesenti non vacat exponere : 
alter ipsum Abrahamum przetergressus, ad primum 
usque hominem venit : neque in hoc sistit, sed 
suam omnem historiam cum Deo nectit, dum eam 
videlicet per regenerationis in Christo mysterium 


D in sublime evehit. 


lil. 


Quomodo Mattheus quidem α Davide ejusque suc- 
cessore Salomone ad Jacobum et Josephum prosa- 
pias deducat : Lucas autem a Davide atque Na- 
thane atque a ütiberis hujus ad Helim et Josephum, 
contraria Matthaeo ralione genealogiam scribens. 
1. Tertia jam quaestio consideranda est. Porro 

ipsis verbis acute mentem nostram intendamus. 


Agesis videamus quid Lucas dicat. « Et ipse Jesus 
!5 [ Par. vi, 54, 
(8) Cod. A, Ἰεῤῥμεῆλ, el mox Ἑλίου. 


(iN Epit. Σουφέ. 
10) Cod. A, "Asfp. 


895 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA, . 


erat incipiens quasi annorum triginta, ut putaba- A αὐτὸς ὁ Ἰησοῦς ἦν ἀρχόμενος ὡσεὶ 


tur, filius Josepbi, tilii Heli, filii Melchi. » Haud ta- 
men Matthzus usus est voce « ut putabatur. » Quid 
porro ait? « Matthanus genuit Jacobum ; Jacobus 
autem genuit Josephum. » Aliud vero est putare, 
aliud ceu res ita se habeot affirmare. Si igitur Mat- 
thzo affirmante Josephum filium esse Jacobi et 
Mattbani, Lucas similiter contenderet fllium esse 
Heli ac Melchi, vere pugna qusdam esset atque 
conflictus, atque opus essel arbitrio qui evangeli- 
stas componeret. Nunc autem cum Matthzus fir- 
miter asseveret, Lucas vero haud id contendat, 
sed opinionem tantummodo proferat apud multos 
pervagatam, non qua apud se vigeret, nulla, ut 
opinor, quaestio superest. 

2. Nam cum varie de Christo fam: inter Ju- 
d:eos versarentur , et cuncti quidein concorditer a 
Davide eum repeterent, propter Dei promissiones 
Davidi significatas ; interim tamen alii a Davide et 
Salomone regioque stemmate putarent Christum 
adfore ; alii ab hac sententia recederent, propter 
multas regibus inustas criminationes, el propter 
proscriptum ab Jeremia propheta Jechoniam, 
cum ait non surrecturum ex ejus stirpe qui ia 
Davidis throno sederet, cumque ob id alia via per- 
gerent : et cum in Davidis aflirmando genere con- 
spirareut, non tamen per Salomonem, sed per Na- 
thanum Davidis item filium, deducerent (qui idem 
Nathanus propheta fuisse dicitur, secundum ea 
quz feruntur in Regum libris); atqueab hujus po- 
steris venturum Christum assererent; ipsumque 
Josephi genus inde usque repelerent; necessario 
Lucas qui illorum opinionem refert, non suam, ad- 
jecit narrationi « ut putabatur ; » Matthzo permit- 
tens narrare non ut putabatur, sed uti revera se 
habebat origo generis. Atque hac prima esto re- 
5ponsio. 

9. Alia quoque profunda et arcana esse potest 
cjus narrationis ratio. Etenim Matthzus humanam 
Christi nativitatem diserte describens, vereque vo- 
lens Josephum Davide oriundum demonstrare, eo 
quo par erat sermonis ingressu utitur; Lucas au- 
tem, ut opinor, quia nollet carneam Christi nati- 
vitatem describere, ita nunc se gessit. Nam si hoc 


ὧν υἱὸς, ὡς ἐνομίζετο, τοῦ Ἰωσὴφ, τὸ 
yi» AX οὐχ 6 γε Ματθαῖος ἐχρῆσατ 
ζετο » φωνῇ " ἀλλὰ τί grat; « Ματθὰν 
Ἰαχὼδ, Ἰαχὼδ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἰωσή 
που ἐστὶ τὸ νομίζειν, xal ἄλλο τὸ οὗ 
θαιοῦσθαι- εἰ μὲν δὴ τοῦ Ματθαίου δι 
τὸν Ἰωσὴφ υἱὸν εἶναι Ἰαχὼδ χαὶ τοῦ 
χᾶς ὁμοίως διισχυρίσατο τὸν "luct, 
τοῦ ᾿Ηλὶ xat τοῦ Μελχὶ, ἀληθῶς μά) 
λεμος, xd fjv τῶν διαιτησόντων a. 
δὲ ὅτε, τοῦ Ματθαίου διαδεδαιωσαμέ 
διατείνεται, δόξαν δὲ παρὰ τοῖς πολλ' 
τίθησιν, o) τὴν παρ᾽ αὐτῷ xpaxzou1 
μίαν ὑπολείπεσθαι ζήτησιν. 


B  g. Διαφόρων γὰρ καρὰ Ἰουδαίοις 


τοῦ Χριστοῦ χεχρατημένων, χαὶ πάν 
νως ἐπὶ τὸν Δαδὶδ ἀναγόντων, διὰ τὰ 
τοῦ Θεοῦ ἐπαγγελίας, ἤδη δὲ τῶν μὲ 
Σολομῶνος xa τοῦ βασιλιχοῦ γένους 
σθαι τὸν Χριστὸν, τῶν δὲ ταύτην μὲ 
δόξαν, διὰ τὸ πλείστην ἐμφέρεσθαι a 
των χατηγορίαν, διά τε τὸ ἐχχήρυχ' 
φέτου Ἱερεμίου γεγονέναι τὸν Ἴεχι 
εἰρῆσθαι μὴ ἀναστήσεσθαι ἐξ αὐτοῦ a 
ἐπὶ θρόνου Δαδὶδ, διὰ δὲ οὖν ταῦτα 
των, xai ἀπὸ μὲν Δαδὶδ ὁμολογούντα 
λομῶνος, ἀλλὰ διὰ Νάθαν, ὃς ἣν τοῦ, 
σὶ δὲ τὸν Νάθαν xal προφητεῦσαι : 
Βασιλείαις φερόμενα [11]}, ἀπό τε’ 
χων προελεύσεσθαι τὸν Χριστὸν 0126 
τόν γε Ἰωσὴφ ἐχεῖθέν ποθεν γένεαλι 
ἀναγχαίως ὃ Λουχᾶς τὴν τούτων. 
ἀλλ᾽ οὐ τὴν αὑτοῦ, προπέθηχε τῇ x: 
τὸ » ὡς ἐνομίζετο» τῷ Ματθαίῳ παρ 
ὡς ἐνομίξετο, ἱστορεῖν, ἀλλ᾽ ὡς εἶχεν 
γενέσεως αὕτη μὲν οὖν fj πρώτη à 

Y. Εἴη δ᾽ ἄν τις χαὶ ἄλλος βαθὺ. 
ἐν τοῖς προχειμένοις λόγος" Ματθα 
λογουμένως τὴν ἔνσαρχον γένεσιν 1 
στοῦ, καὶ τὸν Ἰωσὴφ ἀποδεῖξαι po 
ἐκ Δαθ᾽δ, ὅθεν ἐχρῆν τῇ εἰσδολῇ x£y 
τὸν δὲ Λουχᾶν ἡγοῦμαι μὴ τὴν xai 
«ou Ἰησοῦ γενεαλογεῖν ἐθέλοντα, νῦν 


ei propositum fuisset, non ignorabat, opus esse D ναι " τοῦτο μὲν γὰρ εἰ χατὰ γνώμ' 


originem ejusmodi exponere. Sed quoniam eo 
Evangelii loco regenerationis per lavacrum mentio- 
nem facit, Jesumque ut Dei Filium exhibet; id- 
circo hoc veluti exemplo demonstrare nititur quem- 
libet hominem in Deo regeneratum, etiamsi vere fi- 
lius hominum habeatur ob carnem qua indutus 
est, non tamen cum sua natura in carneis genito- 
ribus sistere, neque non ultra corporis procreato- 
res excurrere : verum etiamsi fllius hominum vi- 
deatur ob corporis generationem, nibilominus liaud 
alienum a Dei adoptione censeri. Quandoquidem 
ergo Lucas haud secundum Matthaei mentein histo- 


ἱγνόει ὅτι ἐχρὴν ταύτην ἐχθέσεσθο 
τῆς διὰ λουτροῦ ἀναγεννήσεως μέμ' 
εἰσάγων Θεοῦ, βούλεται ὡς ἐν ὑποδε 
σαι ὅτι δὴ πᾶς ὁ Ev Θεῷ ἀναγεννώμ! 
υἱὸς εἶνα! ἀνθρώπων νομίξοιτο δι᾽ ἢ" 
χα, ἀλλ᾽ οὐχ ἴαταταί γε αὐτῇ τὰ 

ποὺς χατὰ σάρχα γονεῖς, οὐδὲ μέχρ 
τος προπατόρων φθάνει" ἀλλ᾽ εἰ x 
θρώπων εἶναι υἱὸς διὰ τὴν τοῦ σώ 
ὅμως δ᾽ οὖν οὐχ ἀλλότριος τῆς τὸ 
ὑφέστηχεν" ἐπειδὴ δὲ οὖν οὐ χατὰ τὴ 
θαίῳ διάνοιαν ἐξετίθετο τὴν διήγι 


(11) Desunt hec in cod A, 64, a quo czteroqui mel'ores interdum lectiones sumpsin 


899 
IV. 
Africani super. genealogia que in sacris Evangeliis 
est. (12). 


ἃ. Nonnulli seu. evangelicam historiam nescien- 
tes 860 intelligere nequeuntes, laudalivo errore 
inscitiam eumulant dicentes, inerito fleri differen- 
tem nominum recensionem, mistionemque sacerdo- 
talium. cum regalibus, ut jure Christus sacerdos 
atque rex demonstretur : quasi aliquis de boc du- 
bitet, aut aliam spem babeat ; nempe quin Chbri- 
stus ztternus sit apud Patrem pontifex, nostras ei 
preces exhibens : rex autem supermundialis, quos 
liberavit pascens Spiritu, socius effectus in omnium 
rerum gubernatione. Atqui eos ignorare non opor- 
tebat, utrumque numeratorum ordinem genus esse 


A 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS 11]. --- EXEGETICA. . 


A. 
Agpuxavov περὶ τῆς ἐν toic ἱερι 
γενεαλογίας (19). 


α'. Οἱ μὲν οὖν ἤτοι τὴν εὐαγγ 
ἡγνοηκότες ἣ συνεῖναι μὴ δυνηθέν: 
πλάνῃ τὴν ἀγνωσίαν ἐπύχνωσαν elc 
γέγονεν dj διάφορος αὕτη τῶν ὀνομό 
σίς τε xal ἐπιμιξία τῶν τε ἱερατιχὰ 
τῶν βασιλικῶν" ἵνα δειχθῇ διχαίως ' 
τε xal βασιλεὺς γενόμενος" ὥσπερ τ 
ἣ ἑτέραν ἐσχτχότος ἐλπίδα - ὅτι Χι 
ἀρχιερεὺς Πατρὸς, τὰς ἡμετέρας’ 
ἀναφέρων, βασιλεὺς δ᾽ ὑπερχόσμιος, 
νέμων τῷ Πνεύματι, συνεργὸς εἰς 


“τῶν ὅλων γενόμενος " xaíto ἀγν 


Davidis, seu Judz regiam tribum. Namque ut forte B ἐχρὴν ὡς ἑκατέρα τῶν χατηριθμημι 


propheta Nathanus fuerit, et quidem etiam Salo- 
mon, et horum utriusque parens, atque ex multis 
tribubus prophetze; certe sacerdotes liaud quilibet 
erant de duodecim tribubus, sed soli levite. Fru- 
stra igitur compositum est mendacium; neque pre- 
valebit hic sermo in Ecclesia Christi et Dei contra 
accurate; veritatis patres; ita ut falsaoratio consar- 
cinetur in Christi laudem atque przeconium. 

2. Quare ut et itia loquentium coarguam insci- 
tiam, et in posterum caveam ne quis in hujusmodi 
imperitiam incurrat, veram gestarum rerum bisto- 
riam proferam. Scilicet apud lIsraelitas prosapia- 
rum nomina aut natura numerabantur aut lege; 
natura quidem, genuini generis successione; lege, 
cum alius gigneboat liberos fratris nomine, qui pro- 
Hs expers obiisset : nam quia nondum ipsis per- 
spicua resurrectionis spes data fuerat, futuram 
promissionem imitabantur resurrectione mortali, 
ne defuncti nomen exstingueretur. ÀÁge vero quo- 
niam ii, qui hac genealogia continentur, partim 
germano traduce filius patrem consecutus est, par- 
tim abaliis geniti, neque tamen naturali sed alienze 
appellationi addicti fuerunt; utrorumque facta est 
mentio, nempe et eorum qui genucrunt, et eorum 
item qui pro gignentibus habiti sunt. lta neutrum 
Evangelium mentitur, dum naturam numerat atque 


(19) De hac celebri Africani ad Aristidem epistola 
videndus in primis Eusebius Hist. eccl. lib. 1, 7, 
qui ejus partem ingentem refert, a Nicephoro postea 
Callisto Hist. lib. 1, 11, repetitam. Videndi insuper 
Hieronymus comment. ad Mattb. 1, 16 ; Augustinus 
Retract. lib. n, 7; Photius cod. δέ, p. 22; denique 
etiam Zacharias Chrysopol. in Bib. PP. Lugd. 
t. XIX, p. 751, in fin. Ceteroqui verus epistolz, 
quanquam haud integra, conservator fuerat hacte- 
nus in Historia ecclesiastica Eusebius. Nunc nobis 
feliciter accidit, ut in hac quxstionum Eusebii epi- 
tome pars quzedam prior ejusdem epistole comperta 
primum sit, nempe ab hoc initio οὐχ ἀχριδῶς usque 
ad ἐπειδὴ γὰρ τὰ ὀνόματα τῶν γενῶν ἐν Ἰσραήλ, etc., 
quz in parte illa ab historico Eusebio relata deest, 
apud quem iucipit ἐπειδὴ γάρ, etc. Et quidem illud 
γάρ, enim, in codicibus historiz Eusebians exstare, 
testatur Valesius, ita ut acephalum fuisse fragmen- 
tum salis constaret; nunc vero a nostra epitome 
prorsus demonstratur. Quid quod in hoc novo fra- 
gmcnto ea prorsus exhibetur materia, quam Euse- 


Aa6l0 ἐστι γένος ἡ τοῦ Ἰούδα φυλὴ 
προφήτης ὁ Νάθαν, ἀλλ᾽ ὅμως χαὶ : 
των πατὴρ ἑχατέρου " Ex. πολλῶν δὲ 
προφῆται, ἱερεῖς δὲ οὐ δεῖνες TQ) 
μόνοι δὲ Λευῖται - μάτην ἄρα πέπλα 
νον * μὴ δὴ χρατοίη τοιοῦτος λόγος i 
στοῦ xai Θεοῦ πατέρων ἀχριδοὺς à 
δος σύγχειται εἰς αἶνον xat δοξολογί 
β΄. Ἵνα οὖν χαὶ τοῦτο μὲν τοῦ ε 
μὲν τὴν ἀμαθίαν, παύσωμεν δὲ 
ἀγνοίας σχανδαλισθῆναι, τὴν ἀλτι 
ἱστορίαν ἐχθήσομαι. Ἐπειδὴ γὰρ 
γενῶν ἐν Ἰσραὴλ ἣδριθμεῖτο f| φύσ 
μὲν, γνησίου σπέρματος διαδοχῇ " 
παιδοποιουμένον εἰς ὄνομα τελευ΄ 
ἀτέχνου * ὅτι γὰρ οὐδέπω αὐτοῖς δέδ 
σεως σαφὴς, τὴν μέλλουσαν ἐπανγ 
ἐμιμοῦντο θνητῇ, ἵνα ἀνέχλειπτον τ' 
μετηλλαχότος" ἐπεὶ οὖν οἱ τῇ c 
ἐμφερόμενοι, οἱ μὲν διεδέξαντο rai. 
ol δὲ ἑτέροις μὲν ἐγεννέθτσαν, 
ἐτέθησαν χλήσει, ἀμφοτέρων γέγι 
τῶν γεγεννηχότων xal τῶν ὡς Y: 
πως οὐδέτερον τῶν Εὐαγγελίων 
σιν ἀριθμοῦν xal νόμον " ἐπεπὸ 
λοῖς τὰ γένη τά τε ἀπὸ Σολομῶ' 


bius in integra epistola se legiss 
verba Eusebii loc. cit., id est, His 
πε » τούτων χατελθοῦσαν εἰς ἡμᾶς 
μεθα, fjv δι᾽ ἐπιστολῆς ᾿Αριστείδῃ ἡ 
φωνίας τῆς ἐν τοῖς εὐαγγελίοις γεν 
χανὸς ἐμνημόνευσε" τὰς μὲν δὴ λο 
βιαίους xat διεψευσμένας ἀπελέγξα. 
ρΞΐληφεν ἱστορίαν, τούτοις αὑτοῖς 
ὁήμασιν" ἐπειδὴ γὰρ τὰ ὀνόματα τι 
his traditionem qua ad nos usque « 
namus, quam Africanus in eyistolc 
consensu evangeliorum in stirpe : 
commemoravit. Ubi aliorum quide 
quam violentas et falso confictas c 
quam compererat historiam his ri 
quia generationum nomina, etc. δ 
naru!u opinionum, utpote violenta 
rum, coargutionem ab Africano 
apud nostram epitomen , statim i 
inveniri. 


EUSEBII C/ESARTIENSIS OPP. PARS TII. — EXEGETICA. 


bus scilicet, quibus interdixit Dominus filiis Israe- A ῥαίας, Ex τῶν ἐθνῶν ὧν ἀπεῖπεν Ki 


lis ne sociarcntur eis **. » Insuper additur : « Et 
non erat cor ejus perfectum cuin Domino Deo suo, 
sicuti cor Davidis patris ejus **. » Pauloque post : 
« Tunc zdiflcavit Salomon excelsum Chamoso idolo 
Moabitarum in monte qui est e regione Hierosoly- 
morum : itemque Molocho idolo Ammonitarum, et 
Astartz impuritati Sidoniorum. Atque ita morem 
gessit cunctis feminis suis alienigenis, qua thura 
adolebant diis patriis et sacrificabant. Porro iratus 
est Dominus Salomoni quod aversum esset cor 
ejus a Domino Deo Israelis **. » En hzc omnia in 
Salomonis criminationem dicuntur. Quomode ergo 
accommodabis ei jusjurandum, in quo prster cz- 
tera dictum est : « Et ego ero illi in Patrem, ipse 


υἱοῖς 'IpafjÀ- Οὐχ εἰσελεύσεσθε slg a 
φέρει" « Καὶ οὐχ fjv ἡ xapbia ai 
Κυρίου Θεοῦ αὐτοῦ, χαϑὼς ἡ xapbi 
τρὸς αὑτοῦ. » Καὶ μετὰ βραχύ ε Τό: 
λομῶν ὑψηλὸν τῷ Χαμὼς εἰδώλῳ À 
ἐπὶ πρόσωπον Ἱερουσαλήμ" χαὶ τῷ 
υἱῶν ᾿Αμμὼν, καὶ τῇ ᾿Αστάρτῃ Bi 
viov * xa οὕτως ἐποίτσε πάσαις tat. 
καἷς ἀλλοτρίαις, at ἐθυμίων xat EO: 
αὐτῶν" xal ὠργίσθη Κύριος ἐπὶ Z 
ἔχλινε χαρδίαν αὐτοῦ ἀπὸ Κυρίου 8« 
δὲ τὰ τοιαῦτα τοῦ Σολομῶνος χατηγι 
ἑφαρμόσεις αὐτῷ τὰ τοῦ ὄρχου, ἐφ᾽ 
τοῖς ἄλλοις καὶ τό «€ Ἐγὼ ἔσομαι a 


erit mibi in filium ? » Imo vero manifeste hzc B χαὶ αὐτὸς ἔσται μοι εἰς υἱόν ; » ἀλλὰ v 


aliena a Salomone sunt : przclare autem referen- 
tur ad eum, cujus de genere Davidis praedictus 
fuerat adventus, quique reapse e Davidico stem- 
mate emersit. 

VI. 


Cur Matthaeus post Davidem αὐ consectaneos gene- 
ris successores non veniat , sed transiliat αὐ 
Abrahamum, non lamen ad Adamum, ne ad 
elium quemlibet ex. antiquis Deo dilectis ho- 
minibus. 


Quia primo similiter Abrahamo varia edita fue- 
rant de vocatione gentium oracula. Namque ante 
Mosaicam legislationem , atque ante Judzorum 
ipsum genus, imo et ante circumcisionem, alieni- 
gena fuit Abrahamus : qui regione Chbaldaica mi- 
grans, patria instituta deseruit, supremoque Deo 
agnito, testimonium retulit quod Deo crediderit ; 
idque illi reputatum est ad justitiam **, Justus au- 
tem piusque visus est non ob corporis circumcisio- 
nem, neque ob Sabbati observantiam aut festorum 
aut kalezdarum, neque ob quaslibet ἃ Moyse in- 
vectas religiones ; sed ob summi Dei cognitionem, 
atque ob Domini, qui illi oblatus est, manifesta 
tionem ( qui quidem erat Servator noster, Dei sci- 
licet Verbum ) et ob suam denique sanctam ac vir- 
tuiibus praditam vitam. Huic igitur qui ejusmodi 
pietatis genus sectatus fuerat, facta promissio est 
de gentibus, veluti qui aliquando secundum Abra- 
hami zelum piz futurze erant, paremque religioso 


patriarche benedictionem consecuturz. Qus cum p 


ita se habeant, consentaneum erat, ut Abrahamus 
vocatarum gentium princeps, ab evangelista assu- 
meretur secundus post Davidem. Namque hi duo 
fuerunt illustres viri, queis primis Deus Christi ad- 
ventum gentiumque vocationem dignanter ante 
signi(icavit. Par autem fuit, ut is cui nativitas Ser- 
vatoris omnium hominum promissa fuit, prapo- 
neretur illi qui de vocandis gentibus promissiones 
accepit : secundus tamen in genealogia scriberetur 
gentium ipsarum patriarcha. Quare liber Jesu 
Chrieti capit auspicia primum quidem ab eo qui 
fuit carnalis Jesu Christi progenitor; deinde ab 
*5 jbid. 5-9. 


9» 1Π Reg. xi, 1,2. ** ibid. 4. 


λομῶνος μὲν ἀλλότρια ταῦτα " ἀνά 
τὸν ix σπέρματος Aa65 ἕξειν θεσπι 
τοῦ Θεοῦ, ὃς ἐχ σπέρματος Δαδὶὸ ἀνέ 


Q. 
Διὰ τί μετὰ τὸν Aa610 οὐκ ἐπὶ τι 


χους τοῦ γένους κατάγει, ἀνατρ 
Αδραὰμ, dAA οὐχ ἐπὶ τὸν ^ 
ὅτερόν bee. τῶν πάλαι θεοφιιϊῶ 


Ἐπειδὴ πρώτῳ πάλιν τῷ 'A6paà 
δεως τῶν ἐθνῶν διάφοροι ἐδέδοντο χρ 
τῆς Μωσέως νομοθεσίας, xal «p 
ἔθνους, οὐ μὴν ἀλλὰ xal πρὸ τῆς Tu 
εθνὴς ὧν ὁ ᾿Αδραὰμ, xal «nc Χαλδαίι 


C νος, ἀπολείπει μὲν τὰ πατρῷα, 8c 


ἐπὶ πάντων, μεμαρτύρηται ὡς ἄρ 
Θεῷ, xal ἐλογίσθη αὐτῷ εἰς διχαιοσ 
χαὶ θεοφιλὴς ἀποπέφανται, οὐ διὰ π 
τὸς, οὐδὲ διὰ φυλαχὴν ἡμέρας ca6t 
νουμηνιῶν, οὐδέ γε δι᾽ ἄλλης τινὸς 
φερομένης ἐθελοθρησχείας, ἀλλὰ δι᾿ 
ἐπὶ πάντων Θεοῦ, ἐπιφανείας δὲ «oi 
Κυρίου (οὗτος δὲ ἦν ὁ ἡμέτερος Σω 
Λόγος), διά τε σεμνοῦ xal ἐναρέι 
δ᾽ οὖν αὐτῷ χατορθοῦντι τῆς θεοσεε 
T περὶ τῶν ἐθνῶν δέδοτο ἐπαγγελία 
mote χατὰ τὸν τοῦ ᾿Αὐραὰμ ζῆλον ! 
χαὶ τῆς ἴσης τῷ θεοφιλεῖ χαταξιωθησο) 
ὧν οὕτως ἐχόντων, ἀκόλουθον fiv τῆς 
σεως προπάτορα ὄντα τὸν ᾿Αδραὰμ, ( 

λιστοῦ δεύτερον παραληφθῆναι yg 
δυοῖν γὰρ τούτων ἐπιφανῶν ἀνδρῶν π 
νὼν τῆς τοῦ Θεοῦ ἐπαγγελίας περέ' 
στοῦ γενέσεως xal περὶ τῆς χλήσε 
χρῆναι δήπου τὸ μὲν περὶ τῆς γενέσ. 
ἀνθρώπων Σωτῆρος τὰς ὑποσχέσεις 
τιμηθῆναι τῇ τάξει τοῦ τὰς περὶ τῶν 
λίας χαταδεξαμένου " δεύτερον δὲ b 
παραληφθῆναι τὸν τῶν ἐθνῶν &ápyny: 
ὅλος Ἰησοῦ Χριστοῦ πρώτῳ μὲν ἀνέ 
cápxa ἴησου Χριστοῦ προπάτορι,. 


46 Rom. iv, ὅ, 


905 


QU.ESTIONES EVANGELICAE AD STEPHANUM. — QUAESTIO VII. 


906 


κατὰ πνεῦμα Πατρὶ τῶν διὰ Χριστοῦ σωθτσομένων "Α illo qui spiritu Pater erat servandorum per Chri- 


ἡγεῖτο γὰρ ὁ σώζων τῶν σωζομένων ἐθνῶν. 


Z'. 
Διὰ τί τῆς 8ápap, οὐχὶ δὲ xal ἑτέρας ἐπ᾿ ἀγαθοῖς 


χατορθωμασι μαρτυρουμένης Turaixóéc éuvn- 
μόνευσεν ὁ Ματθαῖος. 


a'. Τὴν Θάμαρ εἴ τις ὡς πόρνην διαδάλλειν πει- 
ρῷτο, αὐτοῦ δὴ τοῦ Ἰούδα ἐπαχουσάτω λέγοντος" 
« Δεδιχαίωται Θάμαρ T] ἐγὼ, οὗ ἕνεχεν οὐχ ἔδωχα 
αὐτὴν Σιλὼμ τῷ υἱῷ μου" » o) γὰρ δὴ πορνεύειν 
προθεμένη ἐπὶ τοῦ τέγους ἔστη, λογισμῷ δὲ σεμνῷ 
παιδοποιῖας χάριν τὸν Ἰούδαν θηρᾶται" οὐχ ἄδηλος 
δὲ χαὶ ἡ aizia " ὁ μὲν γὰρ αὐτῇ παραχελεύετα: μέ- 
νειν ἐπ᾿ οἴχου, ἕως μέγας γένηται Σιλὼμ ὁ νἱὸς 
αὐτοῦ, ὡς αὐτὸς ληψόμενος αὑτὴν" fj Ob ἐπείθετο 
προθύμως, ἄπαις μένουσα χαὶ χήρα, τὰς τοῦ Ἰούδα 
πκαρεγγυὰς ἐχδεχομένη " ὡς δὲ οὐχ ἐπῆγε ταῖς ἐπαγ- 
γελίαις τέλος, τοῦ περὶ παῖδας πόθου τοῖς τότε ἀν- 
θρώποις διὰ σπουδῆς ἀγομένον, χαὶ τῆς ἀτεχνίας ἐν 
ἐσχάτοις χαχοῖς παρὰ πᾶσι τότε λελογισμένης, δια- 
ψευσάμενον αὐτῇ συνιδοῦσα τὸν Ἰούδαν, xai τὰς ἀπὸ 
τοῦ παιδὸς ἐλπίδας εἰς μάτην παραληφθείσας, αὕτη 
ἐπιτίθεται τῷ ἀνδρί" οὐ πώποτε νόμου Μωῦσέως, 
οὐδέ γε προφητῶν, οὐδὲ ἑτέρου τινὸς ἀπαγορεύοντος 
τὰ τοιαῦτα " χἄπειτα σοφίζεται τὴν ἐξ αὐτοῦ παιδο- 
ποίαν" μὴ δείξασα γοῦν ἑαυτὴν τίς ποτε ἦν, συν- 
ελθεῖν αὐτῷ μηχανᾶται" ὁμοῦ τὸ σῶφρον τὸ ἑαυτῆς, 
χἀχείνου τὸ ἀχρατὲς ἀπελέγχουσα" ἡ μὲν γὰρ μα- 
χροῖς ἔτεσιν αὐτῷ πειθομένη, χήρα χαὶ ἄπαις 


stum, Servator enim servatis gentibus praverten- 


dus erat. 
VII. 


Cur Thamare facta mentione, nullam praterea ma- 
lierem commemoraverit Matthews [actorum laude 
illustrem. 


1. Thamaram si quis ceu meretricem traducere 
studet, is audiat Judam dicentem : « Tbamara 
justior me est, qui non eam tradidi Silomo filie 
meo "". » Haud enim fornicandi causa prostitit in 
cclla, sed pudico consilio et liberorum gratia Ju- 
dam venata est. Neque rei causa latet. Huic quippe 
Judas mandaverat domi ut maneret, donec Silomus 
adolesceret filius suus, qui eam deinde uxorem du- 
ceret. lpsa vero alacriter ohtemperaverat, sterilita- 
tis patiens atque viduitatis, Jud: sponsionibus fre- 
ta. Sed enim cum bic promissa non faceret, illa li- 
berorum desiderio percita, quod eorum temporum 
homines maxime urgebat, sterilitatem in summis 
malis vulgo ponere solitos ; seque a Juda delusam 
sentiens, frustraque spem in ejus filio collocatam ; 
ipsa sibi virum conciliat, nulla adhuc lege Moysis 
aut prophetarum aut cujuslibet hominis id vetante. 
Tum solerter excogitat quanam ratione ex ipso li- 
beros suscipiat. Ergo celata conditione sua struit 
insidias ut cum eo rem habeat , siinul temperantiam 
suam atque illius incontinentiam coargutura. Nam- 
que ipsa dum multis annis illi obtemperat, vidua 
sterilisque permanserat : cumque ei facultas esset 


διέμενεν" ἀλλὰ xai παρὸν γήμασθαι ἑτέρῳ, καὶ C nubendi alteri, matrique fleri liberorum ex quovis 


πέχνων μττέρα ἔχ τινος ἀλλογενοῦς χαταστῆναι 
ἀνδρὰς, οὐ ποιεῖ τοῦτο " τῆς τῶν προγόνων τοῦ Ἰούδα, 
'A6paàp χαὶ Ἰσαὰάχ, xal δὴ xai τῆς τοῦ Ἰσραὴλ 
συγ ενείας ἐφιεμένη" ὁ δὲ χηρεύειν τὴν παῖδα χατα- 
λιπὼν, xal χόρην ἄπαιδα ἐπὶ μαχροὺς ἀναρτήσας 
χρόνους, οὐχ οἷός τε ἣν χρατεῖν ἑαυτοῦ μετὰ τὴν τῆς 
γυναιχὸς τελευτήν" ἀλλ᾽ ἅμα τελευτᾷ ἡ τοῦ Ἰούδα 
γυνὴ, ὁ δὲ, μτδενός πως νόμου τῶν τοιῶνδε ἀπείρ- 
γόντος, πόρνην ὑπολαδὼν τὴν εἰρημένην, ἡλίσχετο 
πρὸς αὐτῆς οὐ δίχαια πράττων - ὅτι δὴ τοιοῦτος ὧν 
αὑτὸς τὴν ἐπὶ μαχροῖς ἔτεσι τὰς ὑποσχέσεις ἔχδε - 
ξαμένην τὰς αὐτοῦ, φιλόσοφόν τε καὶ σώφρονα βίον 
ἐπιδεδειγμένην, ἀπεστέρει τοῦ περὶ τὴν παιδοποιῖαν 
χαρποὺῦ. 


alienigena, non tulerat ; sed δυάξ majorum, Abra- 
baminenipe, Isaaci atque Israelis,cognationes malue- 
rat. Contra is qui filiam in viduitate reliquerat, 
sterilemque puellam in longum tempus disjulerat, 
temperare sibi non potuit post uxoris obitum. Nam 
statiin ac Judze uxor defuncta est, is nulla fortasse 
lege rem ejusmodi prohibente (15), dum feminam 
meretricem esse existimat, ab ea, cui fuerat inju- 
rius, deceptus est : qui tam lubrico ingenio predi- 
tus, puellam tot jam annis promissionibus ejus fi- 
dentem, et solitarie temperantique vitz deditam, 
liberorum fructu privabat. 


β΄. Ταύτῃ οὖν τὸν ἄνδρα ὑποδῦσα, ix πρώτης ὁμι- D 92. Sic ergo Thamara, peractis nuptiis, gemin:s 


λίας διδύμου γονῆς ἐξ αὑτοῦ γίνεται μήτηρ, τοῦτον 
αὐτῇ τοῦ Θεοῦ χαρπὸν τῆς ἀγαθῆς προθέσεως ἕνεχα 
δεδωρημένου" παρὸν γὰρ ἄλλοις ἑαυτὴν ἀγαγεῖν, 
xax ἑτέροις ἀλλοφύλοις καὶ ἀσεδέσι συναφθῆναι, τοῦτο 
μὲν οὐ διενοήθη " τοῦ δὲ τῶν θεοφιλῶν γένους εὐχὴν 
θεμένη χαταξιωθῆναι, χαίπερ οὖσα ἀλλόφυλος, τὴν 
τοσαύτην συνεσχευάσατο δραματουργίαν- οὐ πρό- 
τερον δὲ ἡ Θάμαρ ἐτόλμα παρεῖναι ἐπὶ τὴν τοῦ 


3! Gen. xxxvur, 26. 


(15) Quod ait Eusebius nulla fortasse adhue lege 
prolribitum fuisse a scortando Judam, id intelligen- 
dum est de lege apud Pslzstinos publica, qua non- 
dum. fortasse proposita fuerat. Czteroquin apud 
plerasque gentes atque omni tempore scortatio 


PaTROoL. Ga. XXII. 


statim prolis mater evasit; hoc illi premium boni 
propositi largiente Deo. Quz enim aliisse tradere 
potuerat, atque amasiis alienigenis etbnicisqué 
frui , nihil ejusmodi molita est : sed potius rogavit 
ut piorum bominum genere digna fieret. Et quidem 
cum ipsa esset stirpe alienigena, talem tamque lau- 
dabilem personam sustinuit. Przterquam quod 
Tbhamara haud prius ausa est rem habere cum Ju- 


ropudiosa fuit et illicita. Neque id mirum, dicente 
Paulo 1 Cor. vi, 18, Fw fornicatur, in corpus suum 
ccat, quo super dicto legesis sancti Gregorii 


vsseni orationem. 


29 


907 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS IIl. --- EXEGETICA, 


da, quam hujus uxor obiit : qua nondum exslin- αὶ Ἰούδα χοινωνίαν, ἢ ἐχποδὼν γενέσθι 


cla, tale quid aggredi nefas esse putaverat. Mansis- 
set itaque patria in domo vel perpetuo liberorum 
expers, nisi occasionem sibi favere cognovisset; 
ideoque, ut dixi, Deo usa est adjutore, qui ex uno 
cum Juda congressu gemelle prolis cumulatum ei 
largitus est fructum : simul in liberorum generatio- 
ne arcanam machinans providentiam : ob quam 
potissimum existimo ab inclyto evangelista omnem 
hujus rei mentionem in Servatoris nostri genealo- 
g«a fuisse comprehensam. Gemellis enim e Thama- 
ra natis liberis Zara et Phares, non vulgares even- 
tus videtur mihi ex horum generatione Scriptura 
portendere. Atque idcirco Matthaeus amborum cum 
matre meminit his verbis : «Judas genuit Phares et 


αὐτοῦ γαμετὴν" πρὸ τοῦ ταύτης Oa 
ἡγουμένη τὸ ἐπιχείρημα * ἔμενε γοῦ 
τῷ οἴχῳ τοῦ πατρὸς αὐτῆς, χαΐπερ o 
μέχρι τέλους ἄπαις διέμενεν, εἰ ph : 
συλλαδέσθαι ἡγήσατο" διὸ δὴ, ὡς ἔ 
ἀξιοῦται συνεργοῦ, ὃς Ex μιᾶς τοῦ "I 
παίδων αὐτῇ διττῶν ἀθρόως ibup 
ὁμοῦ περὶ τὴν τῶν παίδων γένεσι 
ἐπιτελῶν οἰχονομίας " δι᾽ ἃς xat οἷμ 
θαυμάσιον εὐαγγελιστὴν τὴν πᾶσαν 
τῇ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν συμπεριλαῦ 
διδύμων γὰρ παίδων ἐξ abtn; Ye 
Ζαρᾶ καὶ τοῦ Φαρὲς, οὐ τὰ τυχόντα | 
τούτων γενέσεως ὁ τῆς Γραφῆς aiv 


Zaram de Thamar. » Cur enim ci non suffecit dicere, D διὸ καὶ ἀμφοῖν μνημονεῦσαι τὸν M 


Judas genuit Phares? pretermisso Zara , quod fe- 
cit in Jacobo, quo uno memorato, Esavum reti- 
cuit. 


9. Addit eliam ex qua matre sint nati, nempe ex 
Thamara : quibus verbis hortatur quodammodo 
nos ad considerandam horum historiam. Age ve- 
ro in Genesi Moyses hzc ait : « Cum jam esset 
paritura Thamara, gemelli erant in utero ejus: 
dumque pareret, unus protulit manum, qua arrepta 
obstetrir alligavit ei coccinum dicens : Hic prior 
exibit. Sed enim eo retrahente manum, statim exiit 
frater ejus. Aitque mulier : Cur divisa est propter 
te maceria? dixitque nomen ejus Phares. Deinde 
egressus est frater ejus, in cujus manu erat cocci- 
num : vocavitque nomen ejus Zaram ?**. » Vides 
generatio przedictorum quanta contineat, quorum 
causa opinor non esse silentio pressa quas apud in- 
clytum evangelistam significantur ab his mysteria. 
Jtaque sacer Apostolus vocabulum macerie inter- 
pretans (et quidem fortasse quo loco dictum est, 
cur divisa est propter te maceria)? sic ait in Epi- 
stola ad Ephesios : « Ipse enim est pax vestra, qui 
fecit utraque unum, et medium parietem maceriz 
solvens, inimicitias in carne sua, legem mandato- 
rum decretis evacuans, ut duos condat in semetl- 
ipso in unum novum hominem ; et reconciliet am- 
bos in uno corpore Deo **. » 


4. Jam vero lis mentem intendens, videsis num 
forte duorum pradictorum conjuncta nativitas, 
nempe et Phares propter quem facta est divisio, 
et prioris qui manum protendit, posterior autem 
exiit, significet duarum vitarum genera, quibus usi 
sunt illi homines qui Deum Patrem habere merue- 
runt; partim in. Evangelio, partim in lege Mosaica 
victitantes. In his prior manum protulit vita evan- 
gelica; neque tamen eadem in lucem prior exiit ; 
sed manu retracta, υἱἱ Mosaicz, quas posterior 
erat, permisit prima exire. Sic illa quz priorerat, 


* Gen. xxxvii, 27-50. ** Ephes. in, 44-16. 


C 


τούτων μητρὸς εἰπόντα « Ἰούδας ( 
Ζαρᾶ Ex τῆς θάμαρ᾽ » διὰ τί γὰρ o0» 
Ἰούδας ἐγέννησε τὸν Φαρὲς, παραλ 
ὅπερ πεποίηχεν ἐπὶ τοῦ Ἰαχώδ; 
Ἰαχὼδ μνησθεὶς, ἀποσιωπᾷ τὸν "Ho: 
Y. Προστίθησι δὲ xat ἀπὸ τίνος μ 
τῆς Θάμαρ, παραχαλῶν ἐπισχέψασθο 
τῶν ἱστορίαν " γράφει γοῦν ὁ Μωῦσῇ 
λέγων" « Ἐγένετο δὲ ἡνίχα ἔτιχτε 8 
f» δίδυμα ἐν τῇ γαστρὶ αὑτῆς " Eq 
πίχτειν αὐτὴν, ὁ εἷς προεξήνεγχε τὴν 
δὲ ἡ μαῖα, ἔδησεν ἐπὶ τὴν χεῖρα « 
λέγουσα, οὗτος προεξελεύσεται πρότε 
συνήγαγε τὴν χεῖρα, εὐθὺς ἐξῆλθεν ὁ 
ἡ δὲ εἶπεν" τί διεχόπτ διὰ σὲ φραγμ 
τὸ ὄνομα αὑτοῦ Φαρές" xal μετὰ τ΄ 
ἀδελφὸς αὐτοῦ, ἐφ᾽ ip ἐπὶ τῇ χειρὶ o 
χαὶ ἐχάλεσε τὸ ὄνομα αὑτοῦ Ζαρᾶ.» " 
εἰρημένων d) γένεσις περιέχε: ; ὧν ἕν 
παρασεσιωπῆσθαι τὰ παρὰ τῷ θαι 
λιστῇ τὰ ἐν τούτοις αἰνίγματα" cri 
Ἀπόστολος διερμηνεύων τὰ περὶ τοῦ 
ποὺ περὶ οὗ εἴρηται, τί διεκόπη δι 
ὧδέ πως ἐν τῇ πρὸς Ἐφεσίους Ἐπ 
γάρ ἔστιν ἡ εἰρήνη ὑμῶν, ποιήσας τὸ 
χαὶ τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ λύσας 
τῇ σαρχὶ αὐτοῦ, τὸν νόμον τῶν ἕντο 
χαταργῆδας, ἵνα τοὺς δύο χτίσῃ ἐν 


D χαινὸν ἄνθρωπον, χαὶ ἀπαλλάξῃ ποὺς 


ἑνὶ σώματι τῷ Θεῷ. » 

δ. Τούτοις οὖν τὴν διάνοιαν ἐπισ 
ποτε ἡ τῶν δυοῖν τῶν εἰρτ μένων pi 
τοῦ Φαρὲς δι᾽ ὅν διεχόπη φραγμὸς, xc 
μὲν τὴν χεῖρα προθάλλοντος, δευτέρι 
τος, αἰνίττεται δύο βίων τρόπους τῶν 
παρὰ τῷ Θεῷ γεννήσεως " ὧν ὁ μὲν x 
λιον, ὁ 6 χατὰ τὸν Μωῦσέως ὑπέστη " 
τούτων πρῶτος μὲν τὴν χεῖρα προθέξ 
Εὐαγγέλιον οὐ μὴν καὶ πρῶτος mp 
ὑποστείλας δὲ τὴν χεῖρα, τῷ χατὰ 
ἰόντι προελθεῖν ἐπιτρέπει πρώτῳ: εἰ 


909 


QUJESTIONES EVANGELICAE AD STEPHANUM.— QU/ESTIO VII. 


910 


πρῶτος ὧν, ὕστατος ἔξεισι, μετὰ τοῦ περὶ τὴν χεῖρα A ultima exiit, signo manui alligato, a quo prior esse 


GupÓóAoU τοῦ πρῶτον αὐτὸν συνιστῶντος" ἣν δ᾽ ὁ τῶν 
πρὸ Μωῦσέως θεοφιλῶν ἀνδρῶν βίος ὁ χατὰ τὸ τοῦ Χρι- 
στοῦ Εὐαγγέλιον, xa0* ὃν διαπρέψαι μνημονεύονται οἱ 
ἀμφὶ τὸν ᾿Αδραὰμ, χαὶ Ἰσαὰχ, χαὶ Ἰαχὼδ, Μελχισεδέχ 
τε χαὶ Ἰὼόύ, xal πολὺ τούτων πρότεροι οἱ ἀμφὶ Nos 
χαὶ Σὴμ, xai Ἰάφεθ, Ἑνώχ τε xai ὅσοι ἄλλοι τούτοις 
γεγόνασι παραπλήσιοι" δίχαιοι γοῦν οἵδε πάντες, χαὶ 
εὐσεδεῖς xa θεοφιλεῖς " εἰ xal τινες ἕτεροι μαρτυ- 
ρηθέντες, τῇ μὲν χατὰ Μωῦσέα νομοθεσίας πάμπαν 
ὑπῆρχον ἀλλότριοι * προλαδόντες δὲ τὸν χατὰ Μωῦσέα 
τρόπον, ἡμῖν ὁμοίως τῇ χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον φιλο- 
σοφίᾳ διέλαμψαν. 

ε΄. Ὁ μὲν οὖν πρῶτος, διὰ τοῦ Ζαρᾶ ἐδηλοῦτο, ὃς 
ξρμηνεύεται Ἁγατοιή" φωτὸς γὰρ εὐσεδείας αἱ 
πρῶται τῆς ἀνατολῖςς αὐγαὶ, διὰ τῶν πρώτων ἕν 
ἀνθρώποις εὐσεδησάντων ἐξέλαμψαν" οἷοί περ ἦσαν 
ol πρὸ Μωῦϊσέως ix πρώτης ἀνθρώπων συστάσεως 
θεοφιλεῖς ἀποφανθέντες * οἱ δὴ xaX τῷ Ζαρᾷ παρα- 
πλησίως, πρῶτοι μὴν τὴν χεῖρα προεδάλοντο τὸν 
πραχτιχὸν βίον ἐνδειξάμενοι " οὐ μὴν καὶ ἐχράτυνέ 
γε τοῦτον τοῦ δὲ χατ᾽ αὑτοὺς τρόπου ἐν ὑποστολῇ 
γενομένου * xal ὥσπερ τινὸς φραγμοῦ διαχοπέντος, 
ἐξῆλθεν ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ ὁ χατὰ Μωῦσέα βίος " ὃν δὴ 
μεσότοιχον φραγμὸν κέχληχεν ὁ θαυμάσιος ᾿Απόστο- 
jec* διὸ χαὶ ὠνομάσθη Φαρὲς, τῆς τοῦ φραγμοῦ δια- 
χοπῆς ἐπώνυμος * ἑρμηνεύεται γοῦν Φαρὲς μερισμός" 
ἔνθεν χαὶ Φαρισαῖοι παρ᾽ αὐτοῖς διέπρεπον, παρὰ τὸ 
μερίζειν καὶ ἀφορίζειν ἑχυτοὺς τῆς τῶν πολλῶν ἐπι- 


comprobatur. Erat autem ante Moysem piorum ho- 
minum vita secundum Christi Evangelium ; in qua 
excelluisse traduntur Abrahamus, Isaacus, Jacobus, 
Melchisedecus atque Jobus : et multo his priores 
Noachus, Semus, atque Japhetus, et Enochus, et 
quotquot his similes fuerunt. Justi igitur hi omnes 
et pii ac Deo dilecti: et quidem aliquot alii ferun- 
tur, quos ἃ Mosaica lege fuisse alienos in confesso 
est. Nimirum hi pravertentes Mosaicum morem, 
pari nobiscum philosophia evangelica splendue- 
runt. 


5. Et illa quidem prior vita a Zara portendeba- 
tw, quem Orientem interpretamur. Pietate enim 
lucentes primi orientis radii per eos, qui primi ip- 
ter homines religiosi fuere, emicuerunt : cujusmodi 
erant ii qui ante Moysem jam inde a prima homi- 
num creatione sanctum Dei cultum prz se tulerunt. 
Atque hi non secus atque Zara primi manum pro- 
tenderunt, solertis vitze indicio facto, qua tamen 
non sunt potiti, moribus eorum se retrahentibus. 
Atque interim maceria veluti divisa, exiit frater 
ejus, vitz nimirum secundum Moysem genus, quod 
medium parietem mirificus Apostolus appcellavit : 
quare et ille Phares vocatus fuit, nomine sumpto a 
maceriz divisione : Phares quippe explicatur parti- 
tio. Hinc et Phariszi apud Judaeos excellebant, quia 
se per quamdam factionem a multitudinis commi- 


μιξίας μαχάριον μὲν οὖν xai πολὺ κρεῖττον ἦν μὴ v, stione sejunxerant. Beatius igitur multoque melius 


διαχοπῆναι τὸν φραγμὸν, ἕνα δὲ αὐτὸν xaX ἀδιάχοπον 
μεῖναι" τοῦτο δ᾽ ἂν γέγονεν εἰ τῷ τὴν χεῖρα προὄε- 
δλημένῳ πρώτῳ, συναχολουθήσας ὁ δεύτερος, τὸν 
αὐτὸν τρόπον ἐπολιτεύσατο" πολὺ γὰρ ἦν βέλτιον 
τοῖς ἐχ περιτομῆς εἰ χατὰ τὸν βίον τῶν πρόπαλαι 
θεοφιλῶν ἀνθρώπων ἐτύγχανον πεπολιτευ μένοι * xal 
οὕτω γὰρ ἦν εἷς ὁ φραγμὸς, καὶ μία ἡ οἰχοδομὴ τῶν 
τε πρώτων χαὶ τῶν ὑστάτων. 

ς΄. Ἐπειδὴ ὃΣ μὴ τὸν πρῶτον χρατῆσαι τρόπον 1) 
τῶν δευτέρων συνεχώρησεν ἀσθένεια, διαχοπῆς εἰχό- 
“ὡς τοῦ χατὰ Θεὸν φραγμοῦ γενομένης, τοῦ τε μεσο- 
τοίχου τοῦ φραγμοῦ παραθδληθέντος, ὁ πάλαι πρῶτος 
τὴν χεῖρα προτείνας, δεύτερος ἔξεισιν εἰς φῶς, διὰ 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ τὸν παλαῖ- 


fuisset non diffindi maceriam, sed unum quid indi- 
visumque manere. ld autem accidisset, si ei qui 
prior manum extendit, subsequens alter eodem vi- 
t:xe genere vixisset. Longe enim erat melius si cir- 
cumcisionis asseclae mores antiquorum Deo dilecto- 
rum hominum amplexi fuissent : nam sic una fuis- 
set maceria, una :dificatio primorum et extremo- 
rum. | 

6: Nune quia primum morem perseverare nom 
Sivit secundorum infirmitas , divisione merito facta 
maceriz qu: secundum Deum est, medioque parie- 
te maceriz interjecto, qui olim prior manum exten- 
derat, posterior in lucem prediit per Servatorem 
nostrum Jesum Christum, qui antiquissimam et 


τατον xaX ἀρχαῖον φραγμὸν ἀναχτησαμένου * διὸ xal p primitivam maceriam recuperavit. Quare et de ille 


φησιν εἰς αὐτὸν fj προφητεία" « xaX χληθήσῃ olxo- 
δόμος φραγμῶν" » οὗτος δὴ καὶ τὸ δηλωθὲν μεσό- 
τοιχον ἀνεῖλεν" ὃς Κύριος ὧν xat τοῦ σαδῥάτου ποιεῖ 
τὰ ἀμφότερα ἕν, χατὰ τὸν ἱερὸν ᾿Απόστολον εἰπόντα 
« Αὐτὸς γάρ ἔστιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν ὁ ποιήσας τὰ 
ἀμφότερα ἕν, xal τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ λύσας *» 
χαὶ τί τὸ μεσότοιχον διασαφῶν, ἐπιλέγει" € τὸν 
νόμον τῶν ἐντολῶν ἐν δόγμασι χαταργήσας » ἐχποδὼν 
μεταστησάμενος τὸ μεσότοιχον τοῦ Μωῦσέως νόμου, 
ὅπερ ἡμᾶς τοὺς ἐξ ἐθνῶν τῆς χατὰ Θεὸν ἀπείργει 
εὐσεθείας, διὰ τὸ μηδὲ βουλομένοις δυνατὸν εἶναι 
πᾶσι τοῖς ἔθνεσι κατὰ Μωῦσέα πολιτεύσασθαι. 


9 ]sa, Lvin, 12. ὅ᾽ Ephes. n, 14. 35 ibid. 15. 


prophetia dicit : « Et vocaberis zedificator maceria- 
rum ?*, » Hicetiam predictum parietem medium 
abstulit; quia cum sit Sabbati quoque Dominus, 
facit utraque unum : sicut ait sacer Apostolus : 
« Ipse enim est pax nostra, qui fecit utraque unum, 
et medium parietem maceriz solvit δ᾽. » Et quidem 
medium parietem interpretans, subdit , « legen 
mandatorum decretis evacuans ?*, » sublato legis 
Mosaice medio pariete; qui nos ethnicis oriundos 
parentibus excludebat a Dei religione : quia ne si 
voluissent quidem, fieri poterat ut cunctg gente& 
ex Mosaic: legis formula vitam agitarent. 


EUSEBII CAESSARIENSIS OPP. PARS Ili. — EXEGETICA. 


7. Deus igitur, ut. in Evangelica demonstratio- A ζ΄. Ὥσπερ οὖν συνεστήσαμεν ᾿ 


ne (16) jam asseruimus, evangelicam vitam cunctis 
proposuit, ita ut primigenium íllud religionis ge- 
nu$ perfectam atque illustriorem originem redde- 
ret, dum manu praefert testimonium primatus sui. 
Quamobrem vita per salutare Evangelium cunctis 
gentibus tradita, eadem erat atque illa quie ante 
Movsem manum protenderat : cujus vitze exercita- 
tio in primis illis Deo dilectis hominibus perspecta 
est : eamdemque figurabat bic Zara, qui primum 
divine inter homines reipublice ortum extulit : 
fuitque idem principium et finis, primus et ulti- 
mus ; ortus brevis qui postremo cunctis rursus ef- 
fulsit hominibus. Sed enim et illud ante dictis ad- 
dendum est, in libro generationis Jesu Christi non 


Juxaic ἀποδείξεσι, τὴν χατὰ τὸ 
πᾶσι προεδάλετο πολιτείαν, τοῦ 

δείας τρόπου τελείὰν xai λαμπροῖ 
πεποιημένου, μετὰ τοῦ τῇ χειρὶ 
μαρτύριον τοῦ πρῶτον αὐτὸν Ὑεγον 
«οὐ σωτηρίου Εὐαγγελίου πᾶσι τοὶ 
ὑεὶς βίος, οὗτος fv ἐχεῖνος ὁ xal 1 
χεῖρα προτείνας, χαὶ τὴν πρᾶξιν 

θεοφιλῶν ἀνδρῶν ἐπιδεδειγμένος * 

ὁ Ζαρᾶ τῆς ἐνθέου πολιτείας τὴν π 
ποις ἀνατολὴν χαταδεθλυ μένος "Ὑ 
ἀρχὴ xai τέλος, πρῶτός τε χαὶ ὕσ 
μιχρὰ xal ὑστάτη πάλιν εἰς Tc: 
ἀνθρώπους. Πλὴν ἀλλὰ χἀχεῖνο m 


a primo ex duobus, nempe Zara, dici progenitum p μένοις ἐπιθεῖναι, ὡς ἡ βίόλος τῆς 


eum cujus texitur gencalogia ; sed a secundo, vide- 
licet Phares. Nam reapse secundum carnem genitus 
fuit de gente et genere secundi, neque tantum na- 
tus e muliere, sed factus sub lege, ut et eos qui 
sub lege erant redimeret ?*, secundum Apostoli bac 
etiam de re testimonium. 


VIII. 
Cur uxoris Urie meminerit in genealogia evangelista. 
1. Liber generationis Jesu Christi, dum ait : 


« David rex genuit Salomonem ex ea quz fuit 
Uriz, » declarare propemodum ac nuntiare videtur, 


Χριστοῦ οὐχ ἀπὸ τοῦ τῶν δυοῖν mp 
Ζαρᾶ, τὸν γενεαλογούμενον φῦναι 
τοῦ δευτέρου τοῦ Φαρές " ἐπεὶ γέγο 
φυλῆς xal σπέρματος τοῦ δευτέρου 
μενος ἐχ γυναιχὸς, ἀλλὰ xai γενέ 
ἵνα καὶ τοὺς ὑπὸ νόμον ἐξαγοράσ 
Ἀποστόλου χαὶ περὶ τούτου μάρτυ) 
Η'. 

Διὰ τί τῆς τοῦ Οὐρίου γυναικ 
τῆς γενεαιλογίας ὁ εὐαγΊ 

α΄. Μονονουχὶ διὰ τοῦ φάναι, « 
ἐγέννησε τὸν Σολομῶνα Ex τῆς τοῦ 
τι ἔοιχε ἕηλοῦν ἡ βίδλος αὔτη τῇ, 


fore ut mox preces Davidis ἃς supplicatienes re C γενέσεως, τὰς λιτανείας xol τὰς U 


optafa potiantur. Continet enim liber incarnatio- 
nem Jesu Christi Servatoris omnium et medici, 
cujus unius opera sperabat David se absolvendum 
esse a crimine circa. Uriam ejusque uxorem , et a 
mo*tis calculo expediendum. De hoc igitur Jesu 
Christo necem subeunte (cujus beneficio anima 
quoque Davidis liberanda erat) vaticinans in Psal- 
mis idem David, descensum Servatoris ad inferos 
suar:que ipsius salutem significavit, dicens : « Do- 
mine, eduxisti ex inferis animam meam, servasti 
me a descendentibus in lacum **. » ltem : « Qui 
exaltas me de portis mortis ὅδ, » ltem : « Non de- 
relinques animam meam in inferno**. » Item : 
« Conversus vivificasti me; et ex abyssis teprz 


ὅσον οὕπω προχωρήσειν εἰς τέλο 
περιέχει γοῦν τὴν οἰχονομίαν "Iv 
Σωτῆρος τῶν ὅλων χαὶ ἰατροῦ, δι᾽ 

χαὶ τῷ Δαδὶδ τῆς χατὰ τὸν Οὐρία 
γυναῖχα ἀμαρτίας ἀπολυθέσεσθαι 
θανάτῳ χαθείρξεως ἐλευθερωθήσεσί 
Ἴησου Χριστοῦ τὴν μέχρι θανάτου 
ἤμελλε xaX ἡ τοῦ Δαδὶδ ἀπολυτροῦσ 
ζων ἐν τοῖς Ῥαλμοῖς αὐτὸς ὁ Aa6 
ἐχεῖσε χαθόδου τοῦ Σωτῆρος, τά τε 
σωτηρίας ἐδήλου δι᾿ ὧν ἔφασχε" « 

ἐξ ἄδου τὴν ψυχήν μου, ἔσωσάς μ 
δαινόντων εἰς λάχχον. » Καὶ τό" «ε“ 
πυλῶν τοῦ θανάτου. » Καὶ τό" «0 


iterum reduxisti me ". » Quis autem erat descen- D τὴν ψυχὴν μου εἰς ἄδην.» Καὶ τι 


dens reducensque eum ex abyssis? quis servans 
eum ἃ descendentibus in lacum ? nisi hic, de quo 
librum generationis mirabilis evangelista conscri- 


bit: inter alia bona quoque Davidis nobis nun- 
tians. 


2. Existimo autem in id barathrum delapsum 
faisse Davidem ob unius vocule noxam, quam in 
8: Gal, iv, ὅ. ** Psal. xxix, ὁ. 


(16) bib. 1, 5. 


δὲ Psa]. ix, 15. 


ἐξωοποίησάς με, xal Ex τῶν ἀδύσοι 
ἀνήγαγές με. » Τίς δ᾽ ἣνό χαταῦ: 
αὑτὸν Ex τῶν ἀδύσσων ; τίς δ᾽ ὁ ς 
τῶν χαταθαινόντων εἷς λάχχον ; ἀλλ 
νέσεως τὴν βίδλον ὁ θαυμάσιος εὐ 
γράφει, μετὰ τῶν ἄλλων χαὶ τὰ περὶ 
πᾶσιν ἡμῖν εὐαγγελιζόμενος. 

P. Οἶμαι δὲ τούτῳ τῷ πτώματι 
Δαθὶδ διὰ μίαν ταύτην φωνὴν, ἣν ἐ' 


** Psal. xv, 10. 5 Psal. txx, 9 


QUAESTIONES EVANGELIC/E AD STEPHANUM. — QUAESTIO VIII. 


914 


ἐννάτῳ Topofxato Ψαλμῷ « Ἐγὼ δὲ εἶπα ἐν τῇ e2- A vicesimo nono psalmo sibi ait excldisse : « Ego 


θηνίᾳ μου, Οὐ μὴ σαλευθῶ εἰς τὸν αἰῶνα (17)* » τὸ 
γὰρ μέγα φρονῖσα! xaX τοιοῦτον προΐεσθαι ῥῆμα ὅτι 
οὐχ ἄν ποτε σαλευθῇ, μένοι δὲ ἄτρεπτος χαὶ ἀπαθὴς 
ἐν τῇ εὐθηνί αὐτοῦ, ὑπέρογχον ἣν χαὶ ὑπερήφανον, 
χαὶ οὐχ ὅμοιον τῷ « Ἐὰν μὴ Κύριος οἰχοδομύ σῃ οἶχον, 
£i; μάτην ἐχοπίασαν οἱ οἰχοδομοῦντες αὐτόν" ἐὰν μὴ 
Κύριος φυλάξῃ πόλιν, εἰς μάτην ἠγρύπνησεν ὁ φυ- 
λάσσων αὐτήν" » ἐν εὐθηνίᾳ οὖν τῶν παρὰ τῷ Θεῷ 
ἀγαθῶν γενόμενος, χαὶ ἐπὶ μέγα προχόψας ἀρετῆς, 
ἑτόλμηῃσΞ φάναι, « οὐ μὴ σαλευθῶ εἰς τὸν αἰῶνα. » διὸ 
xal παραχρῆμα χαταλείπεται ὑπὸ τοῦ συνεργοῦντος 
αὐτῷ τὰ ἀγαθὰ Κυρίου, συμπλέχεται 6$ αὐτῷ πνεῦμα 
ἀλλότριον" λέγει δ᾽ οὖν ἐν τῷ αὐτῷ ψαλμῷ " « Ἐγὼ δὲ 
εἶπα ἐν τῇ εὐθηνίᾳ μου" Οὐ μὴ σαλευθῶ εἰς τὸν 


dixi in abundantia mea, Non movebor in zter- 
num *, » Namque animi elatio et talis elocutio, 
qua significabat nunquam se fore commovendum, 
sed firmum illibatumque mansurum in abundantia 
sua, arrogans erat atque superba , neque similis 
huic : « Nisi Dominus zdiflcaverit domum, in va- 
num laboraverunt qui 2dificant eam. Nisi Dominus 
custodierit civitatem, frustra vigilavit qui custodit 
cam ?*, » [taque divinis beneficiis affluens , magnis- 
que virtuibus auctus, ausus erai dicere : « Non 
movebor in eternum. » Quare et protinus desti 
tutus fuit ab auctore bonorum ejus Domino, adhz- 
sitque illi spiritus alienus. Ait ergo in eodem psal- 
mo : « Ego dixi in abundantia mea : Non movebor 


αἰῶνα. Σὺ δὲ ἀπέστρεψας «b πρόσωπόν σου, καὶ ἐγε- B in zlerpum. Tu autem avertisti faciem tuam, et 


νήθην τεταραγμένος * Κύριξ, ἐν τῷ θελήματί cou παρ- 
ἐσχου τῷ χάλλει μου δύναμιν. » Διδάσχων ὅτι πρό- 
τερον εἰπὼν ob μὴ σαλευθῶ εἰς τὸν αἰῶνα, μετὰ 
ταῦτα ἀποστρέψαντος τοῦ Θεοῦ τὸ πρόσωπον αὑτοῦ 
διὰ τὴν μεγαλορή μονα φωνὴν, ὁμολογεῖ τεταράχθαι" 
εἶπ᾽ ὠφεληθεὶς ἐπὶ τούτοις, τὰ πάλαι ἑαυτοῦ χατορ- 
θώματα, οὐχέτι ἑαντῷ, τῷ Θεῷ δὲ προσγράφει λέγων" 
« Κύριε, ἐν τῷ θελήματί σου παρέσχου τῷ χάλλει 
pou δύναμιν. » Ὅτε γάρ, φησὶν, ἀπέστρεψας τὸ 
πρόσωπόν Gou xai ἐγενήθην τεταραγμένος, τότε 
ἕγνων ὅτι χαὶ πάλαι πρότερον τῷ σῷ θελήματι παρ- 
ἐσχου τῷ κάλλει μου δύναμιν. Εἰ γὰρ ἦν τι χάλλος 
ὑπάρχον περὶ τὴν ἐμὴν Ψυχὴν πρὸ τῆς ἁμαρτίας, 
τοῦτο αὐτὸ Ex σῆς χάριτος xal δωρεᾶς μοι προσῖν * 
ταῦτα δὲ μετὰ τὴν συναίσθησιν τῆς ἑαυτοῦ ἀσθε- 
νγείας ὁμολογεῖ. 

Υ΄. Πλὴν ἐν τῷ ἐλθεῖν πρὸς αὐτὸν Νάθαν τὸν προ- 
φήτην, ἡνίχα εἰσῆλθε πρὸς Βηρσπαύεξ, xai τὴν ἐν τῷ 
πιντηχοστῷ ψαλμῷ εὐχὴν ἀναπέμπει λέγων « Σοὶ 


88 Psal, xxix, 7. ** Psal. cxxvi, 1. M. Pg], 


(17) Anastasius Sinaita quist. 9 perperam citat 
bunc locum ex opere Eusebii ad Marinum, cum 
reapse exstet in opere ad Stephanum. En autem 
Anastasii tractum, quo Eusebius ab eclogario nostro 
breviatus suppletur : Ὁ γὰρ Νάθαν διὰ τῆς εἰρημέντς 
αὐτῷ πρὸς τὸν Δαδὶὸ παραδολῇς διδάσχει, ὅτι χατὰ τὸν 
μέγαν πειρασμὸν συνέθη τῷ Δαδὶδ τὸ ἀμάρτημα᾽ παρ- 


ἐν ἀνηήρώποις ὁ δὲ χαυχώμενος, ἐν Κυρίῳ καυχάσθω: 
καὶ ὁ ὀυχῶν ἔστλνλι, ἡλεπέτω μὴ πέσῃ 02 γὰρ ἐαυ- 


factus sum conturbatus. Domine, in voluntate tua 
prastitisti decori meo virtutem **-**.» Nimirum docet, 
qui antea dixissel, non movebor in zlernum, mox 
faciem avertente ob superbam ejus vocem Deo, in 
gravem incidisse perturbationem. Deinde his eru- 
ditus pristina sua recte facta haud jam sibi sed 
Deo tribuit, dicens : « Domine, in voluntate tua pr&- 
stitisti decori meo virtatem. » Cum enim avertisti, 
inquit, faciem tuam, et ego factus sum conturba- 
tus, tune eumdem te esse agnovi , qui olim quoque 
voluntate tua prastiteras decori meo virtutem. 
Nam si quis fuit decor anim: mea ante peccatum, 
is a tua gratia εἰ munere dimanaverat. Hec autem 
post suze infirmitatis cognitionem fatetur. 


9. Caeterum cum venit ad eum Nathanus pro- 
pheta, quo tempore rem ipse habuerat cum Bersa- 
bea, piam jllam vocem, que in quinquagesimo 


xxix, 7, 8. 


τὸν συνιστῶν, ἐχεῖνός ἐστι δόχιμος, ἀλλ᾽ ὃν ὁ Κύριος 
συνίστησι" » xal πάλιν fj προφητεία, « Μὴ χαυχᾶσθε 
χαὶ μὴ λαλεῖτε ὑψηλὰ εἰς ὑπεροχὴν, μηδὲ ἐξελθέτω 
μεγαλοῤῥημοσύνη Ex τοῦ στόματος ὑμῶν" » ἀλλὰ xal 
ὁ Σολομῶν φησι" ε Μὴ χαυχώ τὰ εἰς abptov: οὐ γὰρ 
οἶδας cl τέξεται ἡ ἐπιοῦσα" » ὁ δέ γε Aa ἐν ἀγαθῶν 
εὐθηνίᾳ τῶν παρὰ Θεῷ γενόμενος, xai ἐπὶ μέγα͵ προ- 
χόψας ἀρετῆς, ἐτόλμησε φάναι, «o2 μὴ σαλευθῶ εἰς 
τὸν αἰῶνα" » διὸ χαὶ παραχρῆμα χαταλείπεται ὑπὸ 
τοῦ συνεργοῦντος αὐτῷ τἀγαθὰ Κυρίον, χαὶ συμπλέ- 
ται αὑτῷ πνεῦμα πονηρόν" ὅθεν φησίν’ « Ἐγὼ 
εἶπα ἐν τῇ εὐθην’ᾳ μου, οὗ μὴ σαλευθῶ εἰς τὸν αἰῶνα“ 
ἀπέστρεψας δὲ τὸ ποόσωπὸν σου, χαὶ ἐγενήθην τετα- 
αγμένος" » διδάσχων ὅτι πρότερον εἰπὼν, οὐ μὴ σα- 
&U0t) εἰς τὸν αἰῶνα, μετὰ ταῦτα ἀποστρέφοντος τοῦ 
Θεοῦ τὸ πρότωπον αὐτοῦ διὰ τὴν μεγαλοῤῥήμονα φω- 
vt», ὁμολογεῖ τεταράχθαι' εἶτα ὠφεληθεὶς ἐπὶ τού- 
τοῖς, τὰ πάλαι χατορῇώματα αὐτοῦ, οὐχέτι ἑχυτῷ 
ἀλλὰ τῷ Θεῷ ἐπιγράφει λέγων" « Κύριε, ἐν τῷ θελὴ - 
ματί σου παρέσχου τῷ χάλλει μου δύναμιν’ ὅτε γὰρ 
ἀπέστρεψας τὸ πρόσωπόν cou χαὶ ἐγενήθην τεταρα- 
Ὑμένος,» τότε ἔγνων ὅτι xal πάλαι τῷ σῷ θελήματι 
χαὶ ἐχ τῆς σῆς χάριτος zai δωρεᾶς. ὑπῆρχε περὶ τὴν 
ἐμὴν ψυχὴν τὸ κάλλος" διό φησιν, ε ὑψωθεὶς δὲ ἕτα - 
πεινώθην χαὶ ἐξηπορηθην" ἀλλ᾽ ἀγαθόν μοι, ὅτι kza- 
πείνωνάς με, ὅπως ἂν μάθω τὰ διχαιώματά σον" » χαὶ 
t ἔγνων, Κύριε. 02: διχαιοτύνη τὰ χρίλατὰ gou, xal ἂν 
ἀλτθείᾳ ἐταπείνωσάς (2. 0 


915 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


psalino est, emisit : « Tibi soli peccavi, et malum ἃ μόνῳ ἥμαρτον, καὶ τὸ πονηρὸν ἐνώπιό' 


coram te feci. » Dum vero ait, tibi soli peccavi, 
nofi idcirco sic loquitur, quasi in solum Deum pec- 
cavisset : nam neque blasphemia neque perjurio 
neque simili impietate sc obstrinxerat, ut quisquam 
merito existimaret ab eo adversus Deum fuisse 
peccatum. Veruin, si plane loqui licet, magnopere 
peccaverat in Bersabeam, maxime in Uriam, in 
primis vero contra suam animam. Cur ergo hic 
ait, tibi soli peccavi ἢ Nempe existimo eum intelli- 
gere : tibi soli notum fuit peccatum meum. Mani- 
festius igitur addit : « et malum meum coram te 
feci. » Hominum quippe nullus mihi timor erat, 
nisi tuus ingruisset, Prosternens igitur humi fa- 
ciem, haud ante surrecturum se ait, quam gratiam 


λέγων δὲ, σοὶ μόνῳ ἥμαρτον, οὐ τοῦτ 
τὸν Θεὸν ἔμαρτον μόνον" οᾧὗτε γὰρ BA 
ἐπιορχίας, οὔτε τοιαύτης τινὸς ἀσεθεί: 
τοῦ τῆς ἁμαρτίας, ἵνα τις ὑπολάθοι : 
ἡμαρτηκέναι " ἀλλ᾽ εἰ χρὴ εἰπεῖν, τὰ 
«£y εἰς τὴν Brpoa6st, τὰ μέγιστα δὲ : 
ρίαν, ὑπὲρ πάντα δὲ εἰς τὴν ἑαυτοῦ Ὑ 
ἐνταῦθά φησι, σοὶ μόνῳ fuapzov; à 
αὑτὸν λέγειν, ὅτι σοι μόνῳ ἕγνωστα! 
pou. Ἐπιφέρει γοῦν τὸ σαφέστερον 
τὸ πονηρὸν ἐνώπιόν σου ἐποίησα. » '/ 
οὐδείς uo: φόδος ἦν, εἰ μὴ ὁ σὸς E 
Ῥίψας γοῦν ἑαυτὸν ἐπὶ πρόσωπον, οὐ 
στέσεσθαί φησιν, fj τυχεῖν τῆς ἀξιὼ 


consequatur. Et comprecantur ei quicunque favent B εὐχονταί γε αὐτῷ πάντες οἱ ἀγαθῶν c 


felicitati ejus, orantque ut voti compos fiat. Pro- 
pterea dictum est in tricesimo primo psalmo supra 
centesimum : « Memento, Domine, David et om- 
nis mansuetudinis ejus. Sicut juravit Domino, 
votum vovit Deo Jacob. Si introiero in tabernacu- 
km domus mez,s* ascendero in lectum strati 
mei; si dabo somnum oculis meis et palpebris 
meis dormitationem, donec inveniam locum Do- 
mino, tabernaculum Deo Jacob **. » 


4. Dum ille sic oral atque affirmat se non ante 
ascensurum in lectum sirati sui, neque domum 
fuam ingressurum, insuper se non daturum palpe- 
bris suis dormitationem, donec invenerit futurum 
Domini locum ; demonstrat ei Dominus Dethblehe- 
wum. Propterea post ejus precem ii qui secum 
orant sancti angeli Dei addunt : « Ecce audivimus 
eam in Eplratha. » Porro Ephratha  Betblehemus 
est, uti narrat. Moyses ubi ait : « Mortua est. Ra- 
chel, et sepulta est in via qua ducit Ephratliam; 
ivsa est Bethlehemus **. » Sed et Michazas Ephra- 
tham ait esse Dethlehemum : « Et tu, Betlilehem 
domus Ephratlie, nequaquam minima es in princi- 
pibus Jude *. » Deinde orat David non solum ut 
cognoscat Domini locum, sed etiam ubinam futu- 
rum sit tabernaculum ejus. Tabernaculum vero 
sunt exuvie et corpus, quod sibi Dei Verbum 
ascivit. Et de loco quidem recte prenuntiaverunt 
Jicentes : « Ecce audivimus eam in Ephratha**. » 
De tabernaculo autem mox  subjiciunt : « Juravit 


χαλοῦντες εἰσαχουσθῆναι αὐτόν᾽ διὸ € 
τοστῷ τριαχοστῷ πρώτῳ ψαλμῷ * € Ms 
τοῦ Δαδὶδ χαὶ πάσης τῆς πραότητος αἱ 
τῷ Κυρίῳ, ηὔξατο τῷ Θεῷ Ἰαχωδ. E 
εἰς σχήνωμα ofxou μου, εἰ ἀναδήσομ 
στρωμνῆς pou, εἰ δώτω ὕπνον τοῖς ' 
xa τοῖς βλεφάροις pou νυσταγμὸν, ἕι 
πον τῷ Κυρίῳ, σχήνωμα τῷ θεῷ "la 


δ'. Οὕτως δὲ αὐτῷ εὐξαμένῳ xat δια 
ὅτι μὴ πρότερον ἀναδήσεται ἐπὶ χλ 
αὑτοῦ, ὅτι τε οὐχ εἰσελεύσεται εἰς τὶ 
xai Éct οὐ δώσει τοῖς βλεφάροις αὖτ 
ἕως οὗ εὕρῃ τὸν μέλλοντα τοῦ Κυρίου 


( σιν ὁ Κύριος αὐτῷ τὴν Βηθλεέμ. διὸ" 


συνευξάμενοι αὐτῷ ἱεροὶ ἄγγελοι θε 
ἑξῆς « Ἰδοὺ ἠκούσαμεν αὐτὴν ἐν Ἐφ 
θὰ δέ ἐστιν ἡ Βηθλεὲμ, ὡς ἱστορεῖ V 
c ᾿Ἀπέθανε δὲ "Paybà, καὶ ἐτάφη ἐν 
αὕτη ἐστὶ Βηθλεέμ. » ᾿Αλλὰ xa Μι; 
Ἐφραθὰ εἶναι Βηθλεὲμ, λέγων᾽ « K 
οἶχος τοῦ Ἐφραθᾶ, οὐδαμῶς «t ἐλαχίο 
μόσιν Ἰούδα. ν Εἶτα ἐπεύξατο ὁ Δαδὶ 
τόπον γνῶναι τοῦ Κυρίου, ἀλλὰ χαὶ ’ 
τοῦ ὁπόθεν ἔσται" σχένωμα δὲ τὸ ox, 
ὃ ἀνεΐλτιφεν ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος τυγχάνε 
μὲν τοῦ τόπου προαπήγγειλαν φῇσ 
ἐχούσαμεν αὐτὴν ἐν Ἐφραθᾷ. » Περὶ 
ματος if; ἐπιλέγουσιν αὐτῷ " « Ὧμ 


Bominus Davidi veritatem , et non frustrabitur p 4465 ἀλέθειαν, xai οὐ μὴ ἀθετήσῃ o 


eam; de fructu ventris tui ponam wuper sedem 
tuam. » Quibus verbis admonetur David, fore ut 
destinatum Domino tabernaculum fructus sit ex 
ejus stirpe gignendus 


IX. 
Cur Hutho meminerit evangelista. 


J. Quidni divus Apostolus, qui alienigenarum 
gentium vocationem spiritu previdebat per Evan- 
gelium suum futuram, quidni, inquam, alienigen:ze 
femine meminisset? Alienigena sane erat Rutha, 


* Psal, cxxxi, 1.5... δ᾽ Gen. χχχυ, 19. 


** Matt. 


ποῦ τῆς χοιλίας sou θέσομα: ἐπὶ τὸν 
Av ὧν διδάτχεται ὁ Δαθιὸ ὅτι τὸ μέλ 
Κυρίου σχήένωμα, ὁ χαρπὸς ἣν ὁ ἐκ 
γενησόμενος. 
e 

Διὰ τί τῆς Pob ἐμτημόγνευσεν ὁ i 

α'. Καὶ πῶς οὐχ ἔμελλεν ὁ θεῖος 2 
τῶν ἀλλοφύλων ἐθνῶν χλῆσιν τῷ πνε' 
ρῶν διὰ τοῦ οἰχείου Εὐαγγελίου γεν: 
ἀλλοφόλον μνημουξύειν ; ἀλλόφυλος γὰ 


n, θ. 9 Psal. Οχσις 6. 


911 


QUAESTIONES EVANGELICJE AD STEPHANUM. — QU/ESTIO X. 


918 


ἐξ ἀλλοφύλων τῶν ἀπηγορευμένων παρὰ Μωῦσεϊ A et quidem ex iis alienigenis quorum commercio 


Μωαθδιτῶν" « Moax6izat γὰρ, φησὶ, xa ᾿Αμμανῖτα: 
οὐχ εἰσελεύσονται εἰς Ἐχχλησίαν Κυρίου ἕως τρίτης 
χαὶ τετάρτης γενεᾶς, xai ἕως εἰς τὸν αἰῶνα" » πλὴν 
ἀλλὰ χαὶ χρεῖττον τοῦ νόμου γενομένη θεοφιλὴς, εἰσ- 
ἦλθεν εἰς Ἐχχλησίαν Κυρίου " ἐπείπερ ὁ νόμος τοῖς 
ἐν τῷ νόμῳ λαλεῖ" « Διχαίῳ δὲ νόμος οὐ χεῖτα!, ἀλλ 
ἀνόμοις xal ἀνυποτάχτοις, ἀσεδέσι χαὶ ἁμαρτωλοῖς.» 
'H δὲ Ῥοὺθ οὐ τοιαύτη, εἰ xal τὸ γένος ἀλλόφυλος 
ἣν, ὑπερθᾶσα δὲ τὸν διορισμὸν τοῦ νόμου, χαὶ εἰσελὴ- 
λυθεν εἰς τὴν Ἐχχλησίαν Κυρίον, xal τοῦ γένους 
ἐχρημάτι:τε τοῦ Ἰσραηλιτιχοῦ, xal ἐν προγόνοις ἀνα- 
ÀngüTvat τοῦ Σωτήρος ἡμῶν χατηξιώθη, διὰ τὴν τῶν 
τρόπων, ἀλλ᾽ οὐ διὰ τὴν τοῦ σώματος εὐγένειαν * 
πᾶσί τε ἡμῖν τοῖς ἐξ ἐθνῶν ἀλλοφύλοις μέγιστον 
ὑπόδειγμα χατέστη, ὅτι δὴ ὅμοια πράξαντες αὐτῇ, 
τῶν ἴσων παρὰ τῷ Θεῷ τευξόμεθα. 

f'. Εἰχότως οὖν τὴν τῶν ἀλλοφύλων χλῇσίν τε xal 
εἰσποίησιν μέλλων εὐαγγελίζεσθαι, τῇ γενεαλογίᾳ 
αὐτὴν τέθειχεν - ἡμᾶς τοὺς ἐξ ἐθνῶν ἀλλοφύλους μο- 
νονουχὶ παιδεύων δι᾽ αὐτῆς, ὅτι δὴ τὰ πάτρια χατα- 
λιπόντες, εἰχότως xai τὰ ἀχόλουθα εἰς ἡμᾶς πληρω- 
θήσεται " οὐχέτι γὰρ ἕν ἀλλοφύλοις χαταλεγησόμεθα, 
οὐδ᾽ ἐξ ἀλλοφύλων χρηματίσομεν, ἀλλ᾽ Ex τοῦ ἀληθι- 
νοῦ Ἰσραὴλ xai τοῦ λαοῦ τοῦ χλήρου τοῦ Θεοῦ " 
ἀναγχαίως δὲ αὖ πάλιν ἐμνήσθη τῆς Ῥοὺθ, τὰ αἴτια 
διὰ τῆς xav' αὐτὸν ἱστορίας διδάξας τίνα ἣν τὰ λύ- 
σαντα τὴν ἀπαγόρευσιν τοῦ γόμου τὴν φήσασαν, 
€ Μωαθδῖται οὐχ εἰσελεύσονται εἰς Ἐχχλησίαν Κυ- 
ρίου. » Γέγονε γὰρ f, Μωαδῖτις ὡς Ῥαχὴλ xal ὡς 


Β 


Moyses interdixerat, nempe Moabitis. « Moabitz, 
inquit, et Ammonite non intrabunt in Dei Eccle- 
siam usque ad tertiam et quartam generationem, 
imo in eternum **, » Sed tamen hzc obreligionem 
suam facta legi superior ingressa est in Ecclesiam 
Dei : quoniam lex eos qui sub lege sunt. alloqui- 
tur : « Justo autem non est constituta lex, sed in- 
justis et refractariis et impiis et peccatoribus". » 
Rutha vero non erat ejusmodi, etiamsi gente alie- 
nigena : sed supergressa legis fines in Ecclesiam 
Dei inlroivit, et de genere babita est Israelitico, 
atque inter progenitores Servatoris nostri dignanter 
assumpta propter morum, non corporis , nobilita- 
tem : nobisque omnibus genere ethnico natis maxie 
mum óbjectum est exemplum, fore ut si paria huic 
feminz faciamus, parem gratiam a Deo referamus. 

2. Recte igitur qui alienigenarum vocationem 
atque adoptionem nuntiaturus erat, hanc in genea- 
logia mulierem posui^; nos ex alienigenis ortos 
quodammodo per eam erudiens fore ut, si patrios 
inores deseramus, jure optimo consentanea meritis 
bona consequamur : neque enim diutius alienige- 
nis annumerabimur, neque his oriundi appellabi- 
inur, sed ex vero Israele ac populo qui est hare- 
ditas Domini. Rursus necessario Ruthz meminit 
evangelista, dum in historia sua eausas tradit, quz 
legis tollebant interdictum ejusmodi : « Moabitze 
non intrabunt in Ecclesiam Dei. » Femina enim 
Moabitis ad conditionem transiit Rachelis et Liz, 


Λεία, at ᾧχοδόμησαν ἀμφότεραι τὸν olxov "Iopaf - C quarum utraque zdificavit domum lsraelis. Cur 


κῶς δὲ οὐχὶ χρήσιμος fjv τῇ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰη- 
σοῦ Χριστοῦ γενεαλογίᾳ ἡ μνήμη τῆς 'Ροὺθ, ἐφ᾽ ἣν 
εἴρηται « xal τὸ ποιῆσαι δύναμιν ἐν Ἐφραθᾷ, ἔσται 
ὄνομα ἐν Βηθλεέμ ; » προφητείας γὰρ ἄντιχρυς ταύτας 
εἰχότως ἄν τις φαίη τυγχάνειν, τὸ ἐχ Βηθλεὲμ ὄνομα 
τὸ παρὰ τῷ Ματθαίῳ γενεαλογουμένῳ Ἰησοῦ Χριστῷ 
ἐξάχουστον εἰς πᾶν γένος ἀνθρώπων θεωρῶν, χαὶ τὴν 
ἐν "Eg?pa0i γενομένην δύναμιν" δι᾽ ἧς δυνάμεως 
πάντα τὰ ἔθνη τὸν ix τῆς Ῥοὺθ γενεαλογούμενον 
Χριστὸν τοῦ O:0U ἐπιγνόντα, δι᾽ αὐτοῦ τῆς μὲν πα- 
τρῴας ἀπέστη, τῆς Ῥοὺθ παραπλησίως, τῷ δὲ Θεῷ 
τοῦ Ἰσραὴλ ἑαυτὰ ἐπιδέδωχεν, ὁμοίως αὐτῇ πάλιν" 
ὧν ἕνεχά μοι δοχεῖ οὐχ ἀσυλλόγιστος ἡ παράθεσις 
τῆς Ῥοὺθ ἐν τῇ τοῦ Ματθαίου παρειλῇφθαι γενεα- 


Aoría. 
Ι΄. 
Διὰ τὶ τὸν ᾿Ιωακεὶμ "Ieyoviur ὀνομάζει ó εὐαγγε- 
«λιστής. 


α΄. Διώνυμος οὗτος ἣν " ἀλλ᾽ ἐπεὶ κατὰ τὸν προφή;- 
τὴν Ἱερεμίαν "Izyoviag ὀνομασθεὶς διαχέχληται,, δι᾽ 
ὧν φησιν, € ἨἩτιμώθη Ἰεχονίας ὡς σχεῦος οὗ οὐχ ἔστιν 
αὑτοῦ χρεία" διότι ἀπεῤῥίφη αὐτὸς χαὶ τὸ σπέρμα 
αὑτοῦ γῆ, γῆ, ἄχουε λόγον Κυρίου * γράψον τὸν ἄνδρα 
τοῦτον ἐχχήρυχτον, ὅτι οὐ μὴ ἀναστῇ Ex τοῦ σπέρ- 
ματος αὐτοῦ χαθήμενος ἐπὶ θρόνου Δαθὶδ, ἄρχων ἕτ' 
ἐν τῷ Ἰούδχ"» xal ἐπειδὴ τούτων ἕνεχα τυνέθγη, τὴν 


autem non decuisset genealogiam Servatoris nostri 
Jesu Christi mentio Ruthz? de qua et illud di- 
ctum fuit « facere virtutem in Ephratha, erit 
nomen in Bethlehem *'*.» Prophetias enim esse hag 
perspicuas quispiam dicet; videlicet e Dethlehemo 
nomen Christi Jesu, cujus genealogiam texuit Mat- 
thzeus, per universas gentes diffusum cernens, vir- 
tutemque in Ephratha patratam : ob quam virtu . 
t^ém omnes gentes Christum Dei a Ruth: genere 
deductum agnoscentes, ejusdem causa a patriis riti- 
bus zque ac Rutha recesserunt, seque Deo lIsrae- 
lis, item ut illa, tradiderunt. Quas ob res haud 
temere mibi videtur ad Christi genealogiai mentio 
Ruthz adjecta. 


X. 


Cur Joacimum nomine Jechonie appellaverit evan- 
gelista. 

1. Binominis hic erat. Sed quoniam apud Jere- 
miam prophetam is, qui Jechonias appellatur , ina- 
ledicto appetitur his verbis : « Ludibrio habitus est 
Jechonias tanquam vas cujus non est usus. Quam- 
obrem abjectus est ipse et genus ejus; terra, terra, 
audi sermonem Domini : Ponc hunc virum proscri- 
ptum, quia non conslituetur de genere ejus super 
thronum Davidis, qui diutius in Juda imperet *5;» 


* Deut. xxiu, 3; ll Esdr. xim, 1. V L Tim. 1, 3. Μ᾽ Ruth tv, Π. ** Jer. xxii, 28-50. 


KUSEBH CJESARIENSIS OPP. PARS ΕΠ. — EXEGETICA. 


et (woniam horum causa predicto regi contigit ut A εἰς Βαδυλῶνα αἰχμαλωσίαν ἅμα τῷ 


Babylonicam cum populo captivitatem subiret, me- 
rito inclytus evangelista, Redemptoris omnium Ser- 
vatorisque scribens generationem, hujus quoque 
meminit contempti et projecti cum sua stirpe in 
Babylonicam terram, ideoque proscripti et captivi : 
binc videlicet docens, qui ad predicandam captivis 
libertatem missus fuerat a Patre, bunc esse Jesum 
Christum, de quo librum scribit, et ad quem spe- 
ctat quod spsd proyhetam recitatur oraculum : 
« Spiritus Domini super me, eo quod unxit me : ad 
annuntiandum pauperibus misit me, prsedicandam- 
que captivis libertatem **. » De quo alio item loco 
ait propheta : « Ipse zedificabit urbem meam, atque 
a captivitate populum meum revocabit **. , 

9. Tempestive igitur Jechoniz et hujus anims, 
atque iis qui similem illi passi fuerant ignominiam 
et animarum captivitatem , Redemptoris adventum 
nuntiat Mattbzus, qui Filii Dei genealogiam, item- 
que aliorum sontium peccatorumque hominum, 
scribit. Unus enim idemque sermo est , qui Davidis 
crimen circa Uriz uxorem, et Judzs fornicationem, 
et alienigenam seu Moabitidem Rutham, memorat. 
ldem sermo Jesum cum publicanis peccatoribusque 
viventem, et turpissima ab bominibus perpessum, 
et denique cum maleficis crucifixum exhibet. Erat 
vero is sermo quo dictum est : « Ecce Agnus Dei, 
«ui tollit peccatum mundi *'. » Oportebat enim 
eum , qui futurus erat expiator veterum quorumvis 
criminum ac futurorum, quique animam positurus 


erat pro bominum animabus ; hunc, inquam, opor- € 


tebat ea mala omnia perpeti, et peccatorum impio- 
rumque ponas ipsum innocuum sustinere, donec 
eracula de eo dicta, et reliqua exitum haberent. 
De eodem quoque mirificus ait Isaias : « Hic nostra 
peccata perfert, et pro nobis petitur : ipse vulnera- 
tus est propter iniquitates nostras, in(irmatus est 
propter scelera nostra, livore ejus sanati nos omnes 
fuiinus "*. » 


9. Quod si propheta de Jechonia ait terrz : «Pone 
hun^ virum proscriptum, quia non surget de genere 
cjus qui sedeat super thronum Davidis, regnetque 
in Juda ** : » haud prorsus negat superfuturum hu- 
jus genus, sed neminem regnaturum affirmat de 


stirpe ejus in gente Judaica : quod revera ita se D 


habuit. Itaque dicit : « Ludibrio habitus est Jecho- 
nias, ceu vas cujus nullus est usus. Quamobrem 
projectus est ipse ct genus ejus in incognitam sibi 
regionem ** : ) quibus verbis perspicue Dabyloni- 
cam terram designat. Jam vero qui ad libertatem ca- 
ptivis nuntiandam, οἱ peccatorum catenas atque 
animarum olim morte devinctarum solvenda vincula 
missus fuit, is sane ad horum omnium salutem pa- 
trandam venit. Quare de ipso vaticinatur David : 
« Misit verbum suum οἱ sanavit eos ab interitioni- 
bus suis. Confitemini Domino misericordias ejus et 


τὸν εἰρημένον, εἰχότως ὁ θαυμάσιος εἰ 
Λντρωτοῦ xal Σωτῆρος ἁπάντων ὑ ΚοῚ 
νεσιν, xat τοῦδε ἐμνήσθη τοῦ ἡτιμωμ 
ῥιφέντος ἅμα τῷ σπέρματι εἰς τὴν Bc 
τοῦ ἐχχηρύχτου γενομένου, τοῦ αἰχι 
σχων ὅτι χηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν" 
ὑπὸ τοῦ Πατρὸς, οὗτος fjv Ἰησοῦς ἃ 
βίδλον ἀναγράφει, εἰς ὃν ἀναφέρεται 1 
προφήτῃ λόγιον " ε Πνεῦμα Κυρίου ἐτ 
χεν ἔχρισέ με, εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖ: 
χηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν" » περὶ 
φησὶν ὁ αὐτὸς; προφήττς" «Οὗτος ὁ 
πόλιν pou , xai τὴν αἰχμαλωσίαν τοῦ 
στρέψει. » 
β΄. Κατὰ χαιρὸν τοιγαροῦν αὑτῷ 

τῇ τούτου ψνχῇ, τοῖς τε τὴν ἴσην a. 

τιμίαν τε χαὶ ψυχῶν αἰχμαλωσίαν, τὴ 
παρουσίαν εὐαγγελίζεται Ματθαῖος ὁ 1 
Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, xaX δὴ τῶν ἄλλων ὑπαι 
τωλῶν ἀνδρῶν χαταγαγών᾽ εἷς γὰρ᾽ 
λόγος, δι᾽ ὃν xaX τῆς τοῦ Δαδὶδ περὶ 
γυναῖκα παρανομίας, τῇς τε τοῦ Ἰούδ 
τε ἀλλοφύλου xaX Μωαδίτιδος 'Ῥοὺθ ἐμ 
δὲ τυγχάνει xa ὃν xal τελώναις χαὶ ἁ 
διοῦντα,, χαὶ αἴσχιστά γε ὑπὸ ἀνθρώπ 
χαὶ τέλος ἅμα τοῖς χαχούργοις otav 
εἰσάγει * ἦν δ᾽ οὗτος ὁ λόγος xat ὃν i 
ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτί;' 
Ἐχρῆν γὰρ τὸν μέλλοντα χαθάρσιον γι 
λαι πώποτε πεπλημμεληχότων xal τὰ 
κὰ γενησομένων, ἀντίψυχόν τε τῶν ἀ 
χῶν, διὰ πάντων τῶν εἰρη μένων διελθε 
τῶν ἁλαρτωλῶν χαὶ ἀσεθῶν τιμωρίας 
τττον ὄντα ὑπομεῖναι, ὡς ἂν πλῃρὰα 
τὰ θεσπίσματα, τά τε ἄλλα" χαὶ δι᾿ C 
μάσιος Ἡσαῖας" « Οὗτος τὰς ἀμαρτί 
χαὶ περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται" αὐτὸς ἑτραυ! 


. ἁμαρτίας ἡμῶν, xaX μεμαλάχισται ὃ 


ἡ κῶν" τῷ μώλωπι αὐτοῦ ἡμεῖς πάντ 
γ΄. Εἰ δὲ λέγοι ὁ προφήτης περὶ τοῦ 
εΓράψον τὸν ἄνδρα τοῦτον ἐχχέίρυχ' 
ἀναπτῇ Ex τοῦ σπέρματος αὐτοῦ χαθὴμ 
Aa6t0, ἄρχων ἔτι ἐν τῷ 719253, » οὐ πά 
στήσεσθαι αὑτοῦ σπέρμα, ἀλλὰ τοῦ 
Ἰουδαίων ἔθνους ἐχ τοῦ σπέρματος a 
vzy ἀληθές " λέγει γοῦν, « Ἡτιμώθ 
σχεῦος οὗ οὐχ ἔστιν αὐτοῦ χρεία, διότι. 
xai τὸ σπέρμα αὐτοῦ εἰς vv ἣν oox f. 
«t. Βαδυλῶνος γὴν θεσπίζων " πλὴν ἀ 
ρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφετιν, xai τὰς 
σξιρὰς, τῶν τε πάλαι ὑπὸ τὸν θάνατο 


* Ψυχῶν τούς τε δεσμοὺς λῦσαι ἀπεῖταλ 


πάντων τούτων ἐλήλυθε σωτηρίαν " διι 
περὶ αὐτοῦ θεσπίξων  ε᾿Απέστειλε τὲ 
χαὶ ἰάσατο αὑτοὺς Ex τῶν διαφθορῶν a 
γεῖτθε τῷ Κυρίῳ τὰ ἐλέη αὑτοῦ χαὶ 6 


** [ga, ἀχσι, 1; Luc. iv, 18. ** Isa. xtv, 43. *! Joan. τ, 29. "58. Lir, ὁ. Jer. ΧΧΠ, 5l 


991 


QUAESTIONES EYANGELICAE AD STEPHANUM. — QU/ESTIO XII. 


923 


«οἷς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων * ὅτι συνέτριψε πύλας yaÀ- A mirabilia ejus filiis hominum. Quia contrivit portas 


xü;, xaX μοχλοὺς σιδηροῦς συνόχλασε " xai ἀντελά- 
6«xo αὑτῶν ἐξ 6600 ἀνομίας αὑτῶν ἐταπεινώθησαν, 
xai ἐξήγαγεν αὐτοὺς Ex σχότους xaX σχιᾶς θανάτου, 
xa τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν διέῤῥνξε. » Ταῦτα γὰρ περὶ 
τῆς ἐχ τοῦ θανάτου διὰ Χριστοῦ γενομένης ἀπολυτρώ- 
σεως λέγεται, ὡς συνάδει xal τὸ φάσχον λόγιον" «Kax- 

ἐπιεν ὁ θάνατος ἰσχύσας. » Καὶ πάλιν" € ᾿Αφεῖλεν ὁ 

Θεὸς πᾶν, δάχρυον ἀπὸ παντὸ; προσώπου. » Τηρνητέον 

δὲ ὅτι μὴ διαπίπτει ὁ χρησμὸς ὁ φήσας, « Οὐ μὴ &va- 

στῇ ἐχ σπέρβατος Ἰεχονίου χαθήμενος ἐπὶ θρόνου 

Δαξιξ͵ ἄρχων ἔτι ἐν τῷ Ἰούδχ" » ἐπεὶ μηδεὶς Ex τῆς 

τοῦ Ἰούδα φυλῆς μετὰ Ἰεχονίαν τῆς τοῦ Δαδὶδ βασι- 

λείας χατέστη διάδοχος * μετὰ γοῦν τὴν ἀπὸ Βαδυλῶ- 
νος αἰχμαλωσίαν, ὑπὸ τοῖς ἀρχ'ερεῦσι διετέλεσε τὸ 
πᾶ") ἔθνος ἀρχόμενον μέχρι τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἴη- 
ση Χριστοῦ παρουσίας" ἦσαν γοῦν xaz' αὐτὸν τετράρ- 
χαι οἱ περὶ τὸν Ἡρώδην χαὶ Φίλιππον, ἡγεμών τε 
Πιλάτος, καὶ ἐπὶ πᾶσι βασιλεύς. 
IA". 

Διὰ τί ταῖς ἐν τῇ reveador(g χέχρηται ὑποδιαστο- 
JAare, [A ὁμοῦ cvráyac ἀπὸ 'A6paàp ἐπὶ τὸν 
Χριστὸν γενεὰς τεσσαράχογντα δύο, διεξιὼν δὲ 
τὰς διαδοχὰς καθ' οὖς ἐξέθετο ἀ:»ορισμούς. 
Διὰ τὰς διαφόρους χαταστάσεις τοῦ λαοῦ τὰς ἐχ 

τίς ἱστορίας παρισταμένας" ἄλλη μὲν γὰρ ἣν ἡ ἀπὸ 

'A6paXy xaX ἐπὶ Δαδὶ)ὸ, καὶ πάλιν ἑτέρα ἡ ἀπὸ 

Δαδιδ, «s μέχρι τῆς αἰχμαλωσίας, ὡς πάλιν ἡ ἀπὸ 

ταύτης μέχρι τοῦ Χριστοῦ" ἀπὸ μὲν γὰρ ᾿Αὐραὰμ ἐπὶ 

«τὸν Δαδὶδ οὐ φαίνονται ὑπὸ βασιλέας πολιτευσάμενοι" 

ἦρξαν δὲ τοῦ ἔθνους μετὰ Μωῦσέα καὶ Ἰησοῦν οἱ 

ἐπιχληθέντες παρ᾽ αὐτοῖς χριταί" χαὶ fjv τις ἴδιος 

«τρόπος τῆς τούτων χαταδάσ:ως᾽ ἀλλ᾽ οὐδὲ τὰ 'lepo- 

σόλυμά πως συνειστήχει, οὐδέ γε 6 ἐν αὐτοῖς νεώς" 

διόπερ ἐπιστη μόνως ὁ εὐαγγελιστὴς μὴ συγχέων τὴν 
ἱστορίαν, μέχρι Δαδὶδ ἔστη, τοὺς ἀπὸ ᾿Αὐραὰμ ἰδίως 
χατεριθμήτας " εἶτ᾽ οὖν πάλιν ἐπειδήπερ ἀπὸ Δαδὶδ 
χαὶ μέχρι τῆς “αἰχμαλωσίας οἰχείοις χέχρηνται βασι- 
λεῦσι, τοῖς τε ἀπὸ Aa618 ἄρξασι χαὶ τοῖς ἐν τῇ διαστά- 
σει τοῦ λαοῦ γενομένοις " τό τε ἐν τῇ Ἱερουσαλὴ 
ἱερὸν ἐξ ἐχείνου καὶ μέχοι τῆς αἰχμαλωσίας διήρχε- 
σεν, εἰχότως xal τούτους πάλιν ἰδίως ἀφορίσας, ὑφ᾽ 
ἕνα συνήγαγεν ἀριθμόν" ὥσπερ οὖν χαὶ τοὺς ἀπὸ τῆς 
αἰχμαλωσίας μέχρι τοῦ Χριστοῦ, παρ᾽ οἷς οὐχέτι μὲν 


zreas, el vectes ferreos coníregit. Et suscepit eos 
de via iniquitatis eorum. Humiliati sunt : sed edu- 
xit eos de tenebris et umbra mortis, et vincula eo- 
rum disrupit "5. » Hzc nimirum de redemptione a 
morte per Christum dicuntur; cui rei consonat 
aliud oraculum : « Devoravit mors przvalens **, » 
Rursusque : « Abstulit Deus omnem lacrymaim ab 
omni facia. » Porro animadvertendum est, non 
excidere vaticinium quod ait : « Non surget de ge- 
nere Jechonie qui sedeat super thronum Davidis, 
qui ulterius in Juda imperet : » quia nemo reapse 
de tribu Judz post Jechoniam Davidici regni fuit 
successor. Etenim post Babylonicam captivitatem 
subdita fuit pontificibus universa gens usque ad 
Servatoris nostri Jesu Christi adventum ; quo in 
terris versante, tetrarchz erant Herodes atque Phi- 
lippus, praeses Pilatus, dominusque omnium Casar 
imperator. 


Xl 


Cur evangelista utatur distinctionibus ia genealogia, 
haud simul contexens generationes ab Abrahamo 
ad Christum quadraginta duas, sed dividens suc- 
cessiones per ea qua scribit segmenta. 


Hoc facit propter diversas populi constitutiones, 
que ex historia explorat:e sunt. Alia quippe fuit 
constitutio ab Abrahamo ad Davidem, rursusque 
alia a Davide usque ad captivitatem ; quam subse- 
quitur tertia usque ad Christum. Namque ab Abra- 
hamo ad Davidem constat lHlebrzis non fuisse re- 
ges, sed genti post Moysem et Josuam imperavisse 
eos, quos judices appellabant : et crat quidam pe- 
culiaris mos horum successionis. Sed neque for- 
tasse llierosolyma adhuc erant zdificata, neque 
certe ibidem templum. Quare sapienter evangelista 
sine historie perturbatione in Davide substitit, dum 
Abrahami posteros separatim enumeraret. Deinde 
rursus, quoniam a Davide usque 3d captivitatem 
Hebraei propriis usi sunt regibus, partim Davidis 
successoribus, partim iis qui populi segregalz parti 
imperitaverunt; quo tractu temporis Hierosolymis 
templum a conditu suo usque ad captivitatem per- 
severavit; merito evangelista hos quoque separazs 
sub peculiari classe conclusit. Jam vero quia post 


ἡ τοῦ Δαδὶὸ συνέστη βασιλεία, μεταπεπτώχει ὃξ τὰ p eaptivitatem usque ad Christum nullum jam erat 


τῆς ἡγεμονίας ἀπὸ τῆς vou Ἰούδα φυλῆς ἐπὶ τὸ τῶν 
ἱερέων γένος, οἱ δὴ xaX ἧρξαν αὐτῶν ἀπὸ τῶν Κύρου 
χρόνων χαὶ ἐπὶ τὴν τοῦ Χριστοῦ γένεσιν" ὅθεν xal 
«051006 ἰδίως ἀφορίσας, xa0' ἑαυτοὺς ἡρίθμη σεν " οὐχ 
ἀσυλλογίστως ἄρα τὰς τρεῖς πεποίηται διαστηολὰς διὰ 
τὰς ἀποδοθείσας αἰτίας. 


Β΄. 


Διὰ τί ἀπὸ τῶν Δαξὶδ χγρένγων ἐπὶ ᾿Ιεχονίαν χαὶ 
τὴ» εἰς Βαδυ.ἰῶγνα αἰχμαιϊωσίαν ἑπτὰ xai δέκα 
βασιλευσάντων, δεχατέσσαρως εἶναί “ησι γε- 
γεὰς ὁ εὐαγγειιιστῆς. 
α΄. E! ut» διαδοχὰς; ἀναγράφειν αὐτῷ προῦχε:το 


* P,2l. cvi, 20,21, 14, 16 17. 


Davidis regnum, sed a Judz tribu in genus sacer- 
dotale principatus deciderat, qux» dominatio a Cyri 
temporibus ad Christi nativitatem mansit; idcirco 
et hos successores separata in classe recensuit. Át- 
que hae causs fuerunt, propter quas baud temere 
evangelista tres fecit distinctiones. 


XII. 


Cur cum a Davidis temporibus usque ad Jechoniam 
seu ad Babylonicam captivitatem septemdecim re- 
ges (uerint, generationes quatuordecim dicat evan- 
gclista. 


1. Si successiones scribere propositum Matthze? 


9 7.2. 11v, 8. " ibid. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS iil. — EXEGETICA. 


fuisset , speciose hunc aliquis reprehenderet , ceu A xai εὐλόγως τις ἐμέμψατο ὡς παρεχ 


qui regum seriem abrupisset. Constanti enim af[- 
firinatione in Regum libris et in Paralipomenis post 
Joramum Josapbati filium tres continenter regnant, 
Ochozias, Joasus et Amesias : quibus succedunt 
Ozias, Joathamus et Achazus. Nibilominus, preeter- 
missis evangelista tribus prioribus, Joramo Josa- 
phati filio statim subnectit Oziam, Jothamum atque 
Achazum, intermedios illos praeteriens. ld si , in- 
quam, fecisset cum regum seriem texere decrevis- 
eet, scriptura ejus mendosa quodammodo videre. 
ter. Nunc revera baud successiones sed generatio- 
nes enumerare sibi proposuit : boc enim significat 
sermo dicentis : « Omnes itaque generationes ab 
Abrahamo usque ad Davidem, generationes qua- 
tuordecim : rursusque ἃ Davide usque ad Jechoniam 
seu ad Babylonicam transmigrationem , generatio- 
nes quatuordecim » non successiones quatuorde- 
cim; merito igitur omni reprehensione carebit. Jam 
quia Matthzeus successionum nomine non est usus; 
regum autem historia et Paralipomena successiones 
narrant non generationes, nulla in horum compara- 
tione pugna apparet. 

2. Age vero generationis nomine appellare non licet 
hominis ztatem, quoniam $2 pe accidit aliis quidem 
breviter vivere celeriterque exstingui ztate infanti ; 
aliis usque ad pueritiam venire ; aliis ad juventam ; 
aliis ad virilem zetatem ; aliis denique ad extremaia 
usque senectam vitam producere. (uam vero zstima- 
re licet generationem ? siquidem alius vivit usque ad 
decimum annum, alius ad vicesimum, alius ad quin- 
quagesimum, alius usque ad septuagesimum ; alius 
denique vel centesimum superasisse annum noa 
apud veteres solum, verum etiam apud nos con- 
spicitur. Cur igitur existimant hominis vitam ap- 
pellandam esse generationem? Sed neque tempus 
usque ad prolem primo susceptam sic appellare li- 
cet : namque alii ante :etatis annum vigesimum nu- 
bentes gignunt: : alii ne post trigesimum quidem 
:etatis annum : et cozetaneos quoque videas,alios qui- 
dem in prima genitura adhuc consistentes, alios 
jam in quartam progressos ; ita ut quinquagesimo 
anno alii nepotes videant, alii vero ne septuaginta 
quidem annorum spatio prolem ullam nanciscan- 


tur. Quo pacto igitur numerandz essent generatio- D 


nes, a macrobiis an ab oligochroniis? a mature, an 
a sero gignentibus? ab iis qui in prima genitura 
versantur, an ab iis quibus jam plures liberi sunt ? 
Quibus ita perpensis divus evangelista, haud suc- 
cessiones scribere studens, sed generationes secun- 
dum rationem sibi exploratam enuimerans , succes- 
sionum historiam neglexit; tot vero homines ad 
genealogiam assumpsit, quot ei sufficiebant ad qua- 


tuordecim generationes explendas. Sic ejus veridicus 


Lraditioni. 


17.) Cod. fem. genere. Sic ante, et infra. 

18) Mattheum putat Eusebius generationis vo- 
cabulo certum quemdam ἃς solemnem intelligere 
annorum numerum. Profecto de temporali γενεᾶς 


βασιλέων διαδοχὴν * ἐν γὰρ ταῖς Βασιλ 
Παραλειπομένοις (41) συμφώνως μετὲ 
Ἰωσαφὰτ, τριῶν ἐφεξῆς βασιλενσάν. 
Ἰωὰς καὶ ᾿Αμεσία, εἶτα μετ᾽ αὐτοὺς Ὁ 
xai "Aya4, παρελθὼν τοὺς προτέρους τ 
γελιστὴς, μετὰ Ἰωρὰμ τὸν τοῦ Ἰωσαφ. 
«τὸν Ὁξίαν xaX τὸν Ἰωάθαμ χαὶ τὸν "Α) 
νους μεταξὺ παρελθών " τοῦτο δ᾽ tim 
θέμενος τὴν τῶν βασιλέων διαδοχὴν 
ὡς ἡμαρτημένην ἐχθέσθαι τὴν παρ 
ἐπειδὴ δὲ οὐ διαδοχὰς, ἀλλὰ γενεὰς i 
θετο, τοῦτο γὰρ ὁ λόγος αὑτῷ βούλετι 
σαι οὖν αἱ γενεαὶ ἀπὸ ᾿Αὐραὰμ μέχ͵ 
δεχατέσσαρες " xal πάλιν ἀπὸ Δαδὶδ 
xai τῆς μετοιχησίας Βαδυλῶνος, γι 
psc » ἀλλ' οὐ διαδοχαὶ δεχατέσσαρες 
ἀπολύοιτ᾽ ἂν καττγορίας" ἐπεὶ διὰ 
ὠνόμασε, τῆς δὲ ἐν ταῖς Βασιλείαις 
μένοις ἱστορίας διαδοχὰς ἀλλ᾽ οὐ γε 
οὐχ ἂν γένοιτο ἐναντίωμα Ex τῆς à 
θέσεως. 


Β΄. Γενεὰν γὰρ χρόνον ἀνθρώπου 
ἔστιν ὀνομάζειν, ἐπεὶ συμδαίνει π 
ἐπὶ ϑραχὺ βιῶναι, xat θᾶττον 31006 
τοῦ παιδὸς ἡλιχίαν, τοὺς δὲ μέχρι τι 
σαι, τοὺς δὲ ἐπὶ τὸν νεανίαν προελθε 
ἄνδρα, τοὺς δὲ xal ἐπ᾽ ἔσχατον γῇ ρ9 
ζωήν * ποίαν οὖν τις ἀριθμήσει vel 
μέχρι δεκάτου ἕτους, ὁ δὲ μέχρις εἶχη 
πεντηχοστοῦ, ἄλλος δὲ μέχρις ER Goto 
Exaxbv ὑπερδὰς οὐ μόνον ἐπὶ τῶν πᾶλο 
ἡ μᾶς ὁρᾶται" πῶς οὖν οἴονται τὴν ἀν 
νεὰν ὀνομάζειν ; ἀλλ᾽ οὐδὲ μέχρ: τῆς π 
γὰρ πρὸ τῶν εἴχοσι ἑτῶν γήμαντες 
οἱ δὲ οὐδὲ ὑπὲρ τὰ τρίαχοντα γενόμε 
λίχων Gb ἴδοις ἂν τοὺς μὲν ἐπὶ πρὸ 
τας, τοὺς δὲ ἐπὶ τετραγονίαν ἐλά: 
πεντέχοντα ἔτεσι, τοὺς μὲν ἐχγόνου 
ρους δὲ ἐν ἑδδομήχοντα μηδενὸς d: 
πῶς οὖν ἀριθμητέον τὰς γενεάς; 
μακχροδίων ἣ τῶν ὀλιγοδίων ; χαὶ ἐχ 
δοποιγ μένων, f] τῶν βραδέων ; χαὶ 
tolg; υἱοῖς σαλευσάντων, ὃ ix τῶν É 
χαῖς; ὧν οὕτως ἐξττασμένων ὁ Oc 
οὐ διαδοχὰς προθέμενος εἰπεῖν, γε 
αὐτὸς ἡ πίστατο λόγους (18) ἀπαριθμ 
ἐν ταῖς ἱστορίαις διαδοχῆς ἧττον 7 
τοὺς ἀναλαμθάνε: εἰς τὴν γενεαλογία 
αὑτῷ εἰς ἐχπλήρωσιν τῶν δεχατεῦσσι 
“ὡς τε αὐτῷ. ὑγιὴς ἀποσώςεται ὁ λό 
ἐνανπίος τῇ τῶν ἱστοριῶν γραφῇ. 
serino cst,neque omnino coutrar 


spatio controversia inter veteres 
quam 650 pee attigi in adnotat: 
fragmenta Dionysii Halic. cap 4: 
vet. t. Hl, p. 474. 


925 
Ir". 


δα ογουμένων δύο καὶ δέκα ὄντων, d elayTe- 

Ju ti)c δεκατέσσαρας xáAur. εἶναί φησιν. 

α΄. Διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν" οὐ γὰρ διαδοχὰς, γενεὰς 
δὲ, ὡς ἔφην, ἀναγράφειν ἐδούλετο" συμόαίνει δὲ πολ- 
λάχις ἐν μαχροδίοις xaX πολνέτεσι, τὰς μὲν γεγονέναι 
τῶν ἀνδρῶν τὰς διαδοχὰς, τὸν δὲ τῶν γενεῶν ἀριθμὸν 
ἀποδεδόσθαι πλήρη" ᾧ δὴ οὖν λόγῳ ἐν τοῖς ἀπὸ τοῦ 
Δαθὶδ χαὶ ἐπὶ τὴν αἰχμαλωσίαν πλείοσιν οὖσι τὸν 
ἀριθμὸν τοῖς ἐν τῇ διαδοχῇ φερομένοις, ὀλιγώτεραι 
ἀπεδόθησαν αἱ vsveal- ἐν γὰρ διαδοχαῖς ἀνδρῶν ἑπτὰ 
χαὶ δέχα, γενεαὶ εἴρηνται δεχατέσσαρες" χατὰ τὸν 
αὑτὸν λογισμὸν χαὶ νῦν ἐπ᾽ ἀνδρῶν διαδοχαῖς δώδεχα, 
αἱ δεχατέσσαρες ἂν ἐπληροῦντο γενεαὶ, μαχροδίων 
ὡς εἰχὸς πολυχρονίων αὐτῶν δὴ τῶν δώδεχα γεγενη- 
μένων, xal ἀρχούντων εἰς ἀναπλήρωσιν τῶν δεχα- 
τεσσάρονν γενεῶν. Μία μὲν ἀπόδοσις τοῦ ζητηθέντος 
δε. 


β΄. Ka0' ἑτέραν δὲ διάνοιαν εὕροις ἂν ἀχριδώσας 
χατὰ τὴν ἱστορίαν δεχατόσσαρας ὠνομασμένους 
xai ἐν τῇ παρούσῃ διαδοχῇ, εἰ πρὸς τοῖς δώδεχα συν- 
ἀριθμήσειας αὑτὸν Ἰησοῦν Χριστὸν υἱὸν τοῦ Ἰω- 
ct? χρηματίσαντα' προσθείης τε τούτοις χαὶ τὸν Ἶε- 
χονίαν τὸν ἐν Βαδυλῶνι γεγενημένον, οὐχὶ τὸν πρὸ 
τῆς μετοιχησίας ἐν τῇ Ἱερουσαλὴμ βασιλεύσαντα" 
δ΄) γὰρ ὁμώνυμοι γεγόνασιν Ἰωαχεὶμ μετὰ Ἰωσίαν, 
ὃ γε αὑτοῦ τοῦ Ἰωσίου υἱὸς, ὃς μετὰ τοῦτον ἐδασί- 


QU/ESTIONES EYANGELIC/E AD STEPHANUM. — QU/ESTIO XIII. 


926 
XIII. 


Cur cum a Jechonia ad Josephum dwodecim in qe. 
nealogia sint, evangelista quatuordecim rursus 
dicat. 

1. Rei causa eadem est: non enim successiones 
sed generationes, ut dixi, conscribere volebat. 
Sepe vero contiugit, ut in macrobiis atque lon- 
gevis, quicunque fuerit succedentium numerus, 
nihilominus ipse generationum numerus plenus 
babeatur. Quam ob rem sicuti in classe patrum- 
familias a Davide ad captivitatem , cum ?aulo ma- 
jor succedentium numerus esset, pauciores tamen 
ab evangelista proditze sunt generationes ; namque 
ia xvii virorum successionibus generationes xiv 
dicte sunt ; eodem nunc quoque consilio in ho- 
minum successionibus xii, expletze dicuntur gene- 
rationes xiv, quia videlicet xi illi, ut credere par 
est, macrobii fuerunt atque longzvi , ita ut suffe- 
cerint ad xiv implendas generationes. Ad quzstio- 
nem hzc prima responsio est. 

9. Sed enim alia quoque ratione inita invenies, 
si diligenter historiam consideraveris , quatuorde- 
cim in hac ipsa historia appellatos , si, preter 
duodecim , numeraveris Jesum Christum ipsum Jo- 
sephi filium existimatum , hisque adjunxeris etiam 
Jechoniam , illum scilicet qui Babylonem transla- 
tus fuit, non alterum qui ante Babylonicam capti- 
vitatem Hierosolymis imperavit. Duo quippe fuerunt 
homonymi ; Joacimus videlicet post Josiam, qui 


λευσεν ἐν Ἱερουσαλὴμ, xaX ὁ τούτου παῖς ἕτερος C fuit ejusdem Josiz filius et Hierosolymis regni suc- 


"oaxsig* οὗτοι δὲ xaX Ἱεχονίαι ἐχρημάτισαν, ἐξελ- 

ληνισθέντος αὐτοῖς τοῦ ὀνόματος. 'O τοίνυν πρῶτος 
Ἰωαχεὶμ ὁ xal Ἰεχονίας υἱὸς ὧν Ἰωσίου, ταῖς πρὸ 
τῆς αἰχμαλωσίας συγχαταλεγέσθω γενεαῖς" ὁ δὲ τού- 
τοῦ παῖς ὁ δεύτερος Ἰωαχεὶμ χαὶ αὐτὸς "lezovíac, 
υἱὸς ὧν τοῦ πρώτου Ἰωαχεὶμ, τοῦ δὲ Ἰωσίου ἔχγονος, 
ἐν τοῖς μετὰ τὴν αἰχμαλωσίαν χαὶ εἰς τὸν Χριστὸν 
γενεαλογουμένοις ἀριθμούμενος, τέλειον ἀποδοίη ἂν 
τὸν τῶν δεχατεσσάρων γενεῶν ἀριθμόν (19). 


q'. Περὶ δὲ τοῦ δύο γεγονέναι Ἰωαχεὶμ, μαρτυρὴ- 
εἰ ἡ τῶν Βασιλειῶν Γραφὴ, τοῦτον ἔχουσα τὸν τρό- 
vov « Καὶ ἐδασίλευσε Φαραὼ Νεχαὼ ἐπὶ τὸν Ἰσραὴλ 
τὸν Ἐλιαχεὶμ υἱὸν Ἰωσία βασιλέως Ἰούδα, ἀντὶ 


cessor; rursum alter Joacimus przdicti homonymi 
filius. Hi Jechoniz quoque appellati fuerunt , no- 
mine eorum ad Graecam formam inclinato. Prior 
itaque Joacimus , idemque Jechonias, filius Josiz, 
in generationibus ante captivitatem concludatur. 
Hujus autem filius, alter Joacimus , idemque pari- 
ter Jechonias , prioris Joacimi filius, Josie nepos, 
si cum iis recenseatur qui inter captivitatem et 
Christum fuerunt, plenus exsistet quatuordecim 
generationum numerus. 

9. P'orro duos fuisse Joacimos , Regnorum testa- 
tur. Seriptura his verhis : « Regemque constituit 
Pharao Nechao Eliacimum Josi:z filium pro Josia 
patre ejus, vertitque nomen ejus Joacimum "δ. » Qui- 


Ἰωσία τοῦ πατρὸς αὐτοῦ" xai ἐπέστρεψε τὸ ὄνομα D bus deinde addit : « Filius viginti quinque annorum 


αὐτοῦ Ἰωαχείμ.» Οἷς ἑξῆς ἐπιλέγει’ € ΥἹὸς clxoat- 
πέντε ἑτῶν Ἰωαχεὶμ ἐν τῷ βασιλεύειν αὐτόν" xal ἕν- 
δεχα ἔτη ἐδασίλευσεν ἐν Ἱερουσαλήμ’ » οἷς μεθ᾿ ἕτερα 
ἐπιλέγει" e Καὶ τὰ λοιπὰ τῶν λόγων Ἰωαχεὶμ, καὶ 
πάντα ὅσα ἐποίησεν, οὐχ ἰδοὺ γεγραμμένα ἐπὶ βι- 
ὀλίῳ λόγων τῶν ἡμερῶν τοῖς βασιλεῦσιν Ἰούδα ; xat 
ἐχοιμήθη Ἰωαχεὶμ μετὰ τῶν πατέρων αὐτοῦ, xal 
ἐθαπίλευσεν Ἰωαχεὶμ υἱὸς αὐτοῦ ἀντ᾽ αὐτοῦ" νἱὸς 
ὀχτὼ χαὶ δέχα ἑτῶν Ἰωαχεὶμ ἐν τῷ βασιλεύειν αὐ- 


δὲ [V Reg. xxin, 34. 
(19) Tractus hie refertur. etiam in. Nicetze catena 


cod. Vat. A, f. 67, hoc initio : El yàp xat δώδεχα 
δοχοῦτιν €ivadt οἱ ἐν τῇ τρίτη διαδοχῇ γενεαλογούμε- 


erat Joacimus, et annis undecim regnavit Hieroso- 
lymis. » Rursus deinceps predicta historia : « Reli- 
qua autem sermonum Joacimi et omnia quz fecil, 
nonne ecce scripta sunt in libro sermonum dierum 
regum Judzx ? Et dormivit Joacimus cum patribus 
suis : regnavitque Joacimus filius ejus pro eo. Fi- 
lius octodecim annorum erat Joacimus cum regnare 
cepit, tribusque mensibus regnavit llierosolymis. 
Nomen matris ejus Estha. Et fecit malum coratm 


vot, ἀλλ᾽ εὕροις àv ἀχριδώσας, etc., ut apud hanc 
nostram epitomen sequitur. 


921 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS IIT. — EXEGETICA. 


Domino , juxta omnia quz fecerat pater ejus. Tem- A τόν: xai τρίμηνον &6aaDsucsv ἐν ' 


pore illo venit Nabuchodonosorus rex Babylonis 
contra Hierosolyma, et urbs fuit obsessa. Áccessit- 
que Nabuchudonosorus rex Babylonis ad civitatem , 
servique ejus oppugnabant eam. Egressusque est 
Joscimus rex Jud: ad regem Babylonis, ipse et 
servi ejus et mater et optimates et eunuchi. Trans- 
lateque sunt bellicz regni vires Hierosolymis Ba- 
bylonem captivi ***. » Alter igitur bic est Joacimus, 
qui Babylonem deportatus fuit. 1s idem erat, quem 
Jecboniam Jeremias appellat , Josiz nepos non fi- 
lius. Idcirco is merito connumerabitur in tertia 
classe generationum quatuordecim , quz a Jecho- 
nia ad Christum excurrunt : interim dum pater ejus, 
Josia genitus, cum suo parente in superioribus 


ὄνομα τῇ μητρὶ αὐτοῦ Ἔσθά' καὶ à: 
ἐν ὀφθαλμοῖς Κυρίου κατὰ πάντα 
πατὴρ αὐτοῦ. "Ev τῷ χαιρῷ ixsiv 
χοδονόσορ βασιλεὺς Βαδυλῶνυς εἰς 

ἦλθεν ἡ πόλις ἐν περιοχῇ" xa elei 
Βαδυλῶνος ἐν τῇ πόλει, xai οἱ π 
λιόρχουν αὐτήν: xai ἐξῆλθεν "kh 
Ἰούδα ἐπὶ βασιλέα Βαδυλῶνος, αὖτ 
αὐτοῦ, xai ἡ μήττρ, xai εὐνοῦχοι 
ἰσχυροὺς τῆς γῆς ἀπήγαγεν ἀποιχι 
λὴμ εἰς Βαδυλῶνα.» Οὗτος δὴ οὖν 
κεὶμ εἰς Βαδυλῶνα ἀπαχθεὶς, οὗτος 
τοῦ Ἱερεμίου Ἰεχονίας ὠνομασμένοι 
νων τοῦ Ἰωσία, ἀλλ᾽ οὐχ υἱός" διὸ 


generationibus numeratur. Atque ita nobis etiam B ἀριθμοῖτο ἐν τῇ τρίτῃ γενεαλογίᾳ 


postremarum quatuordecim generationum integer 
conficitur numerus. 


μέχρι τοῦ Χριστοῦ γενεῶν δεχατει 
τρὸς αὐτοῦ, ὃς fjv τοῦ Ἰωσία vais, 


«αἷς ἀνωτέρω γενεαῖς χαταριθμουμένου" xal οὕτως ἡμῖν χαὶ ὁ τῶν ὑστάτων δεχατεσσάρ 


θμὸς συνίσταται vf pre. 
XIV. 


Cur fabri filius servator noster maluerit quam 
nobilis alicujus illustrisque viri videri. 


Non ad suum divinum regnum ostentandum ve- 
Bit ; ideoque nec gloriose nec pompatice nobis ad- 
fuit. Porro iter illi in caelum fuit ejusmodi , ut vi- 
tam bominum expiaret, dum se ex hominum grege 
Agnum Dei morti devotum et piacularem pro nobis 
omnibus traderet. Quamobrem ut sine ullo impe- 


dimento ad hunc finem tenderet , plurimam prodi- C 


giorum suorum. partem celandam tenebrisque ope- 
riendam curabat , modo vetans quominus res gestae 
sus in vulgi notitiam efferrentur, modo loca de- 
serta sequens atque in montibus commorationes. 
Quin etiam divinam suam transfigurationem ne 
cunctis quidem discipulis suis, sed tribus tantum 
ostendit ; hisque adeo mandavit, ne cui visum di- 
cerent , donec Filius hominis a mortuis resurgeret. 
Neque pro nobis ea passus esset, qua scripta 
eunt, si magnifici regis specie divinoque cum co- 
milatu aut exercitu adventavisset, simul divina 
prodigia edens, seque universa natura potiorem 
demonsirans. Recte igitur, secundum Apostolum, 
« se ipsum exinanivit, formam servi accipiens δ, » 
pauperisque Josephi non recusavit filius videri. Sic 
enim veridica apparet sententia de illo loquens : 
« cum esset dives , propter nos egenus factus est, 
ut illius inopia nus divites fieremus **. » 


XV. 


Quonam pacto dicatur Jesus super Davidis thronum 
sedisse. 

4. Multifariam intelligitur Davidis thronus. Uno 

quidem modo , veluti si quis siguilicari dicat illum, 


Ww [V Reg. xxiv, 5-14. 


] ΙΔ΄. 

Διὰ τί τοῦ τέχτογος υἱὸς ὁ Σωτὴρ 
εισεν, ἀλλ᾽ οὐ τινὸς ἐπισήμι 
ἀνδρός. 

Οὐ τὴν ἔνθεον αὐτοῦ βασιλείαν ἐπ 
ἐπεὶ μτδὲ φανητιχῶς xal ἐπιδξιχτο 
ἡ δὲ ὁδὸς αὐτῷ τῆς εἰς οὐρανοὺς & 
ἐγίνετο, ἐφ᾽ ᾧ τε τὸν τῶν ἀνθρώτ 
θάροιτο, τὸν Ex τῆς τῶν ἀνθρώπων 
Θεοῦ ἀντίψυχον χαὶ χαθάρσιον ὑπ 
αὐτὸς ἑαυτὸν ἐπιδούς" ἵν᾽ οὖν ἀπαρς 
λος ἀχθείη τοῦτο, τὰ πλεῖστα τῶν 
ἀπέχρυπτέ τε καὶ ἐπεσχίαζε, ποτὲ | 
εἰς πάντας ἐχφέρειν τὰ ὑπ᾽ αὐτοῦ m 
δὲ τὰς ἐρημίας διώχων xat τὰς ἐν τ 
δάς" καὶ τὴν ἔνθεον αὐτοῦ μεταμόρ 
αὑτοῦ μαθηταῖς ἅπασιν, μόνοις 0s vp: 
αὐτοῖς τε τούτοις παρεχελεύετο 
6paua, ἕως ἂν ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου € 
οὐχ ἂν δὲ ἔπαθεν ὑπὲρ ἡμῶν τὰ àv 
οἷά τις ἔνδοξος βασιλεὺς μετὰ δορυς 
παρπκτάξεως ἐπήει" ὁμοῦ xai τὰς 
παραδοξοποιΐας, ὁμοῦ xai χρείττ 


-δειχνὺς πάσης φύσεως" εἰχότως οὖν 


στολον, « ἑαυτὸν ἐχένωσε μορφὴν 
xai τοῦ πένητος Ἰωσὴφ υἱὸς οὐχ ἀπ 
tícat ἵνα χαὶ οὕτως ἐπαληθεύσῃ 15 
τοῦ λόγιον" € Ὅτι πλούσιος ὧν, 
γευσεν, ἵνα ἡμεῖς τῇ αὐτοῦ πὶ 
σώμεν.» 
IE. 
Πῶς ἐπὶ τὸν» θρόνον «1έγεται 
xéva. (20). 

α΄. Διαφόρως νοεῖται ὁ θρόνος Aa6 

τοόπον, x20 ὃν εἴποι ἄν τς rio. 


^ Philip. n, 7. 411 Cor. vui, 9. 


(30) Cum hac xv quiestione conferatur ipse Euscbius Demonsir. evang, lib. vii, p. 553. 


929 


QU;ESTIONES EYANGELIC/E AD SPEPHANUM. — QUESTIO Y. 


950 


ἐχαθέζ:το 3ατιλεύων, τάχα που ἐξ ἐλέφαντος xat $5-, A in quo rex residet, ebore puta lignisque compa- 


λων πεποιημένον, χρυσῷ τε xal λίύο:ς βασιλικοῖς 
κεχοσμημένον" χαθ᾽ ἕτερον ὃ χαθ᾽ ὃν τὴν ἀρχὴν a5- 
τὴν χαὶ τὴν χατὰ παντὸς τοῦ ἔθνους ἡγεμονίαν, θρό- 
νον βασιλείας εἰώθαμεν ἀποχαλεῖν᾽ τρίτος ἂν παρὰ 
τοὺς εἰρημένους λεχθείη τρόπος, χαθ᾽ ὄν ὁ ἔπηγ- 
γελμένος ὑπὸ τοῦ Θεοῦ τῷ Δαδὶδ θρόνος ὀνομασθείη 
ἂν αὐτοῦ, οὐχ ἐφ᾽ ὃν αὐτὸς ἐχαθέσθη, ἀλλ᾽ ὃν διὰ τῶν 
πρὸς αὐτὸν θεοπρεπῶν οἱ θεῖοι λόγοι πεοιέχουσι" γέ- 
γραπται γὰρ ἐν ὀγδοηχοστῷ ὀγδόῳ ψαλμῷ « Ὡς 
ὥμοσα Δαξδὶὸ τῷ δούλῳ μου, ἕως τοῦ αἰῶνος ἑτοιμάσω 
τὸ σπέρμα σου" xai οἰχοξομήσω εἰς γενεὰν χαὶ γε- 
νεὰν τὸν θρόνον σου. » Καὶ πάλιν’ « Καὶ θήσο- 
pat εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος τὸ σπέρμα αὑτοῦ, 
χαὶ τὸν θρόνον αὑτοῦ ὡς tà; ἡμέρας τοῦ οὐρᾶνοῦ. » 
Καὶ πάλιν. « "Ana& ὥμοϊτα ἐν τῷ ἁγίῳ μον, εἰ τῷ 
Δαδιὸ Ψεύσομαι, τὸ σπέρμα αὐτοῦ εἰς τὸν αἰῶνα μέ- 
νει, χαὶ ὁ θρόνος αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος ἐναντίον μου, χαὶ 
ὡς ἡ σελήνη χαττρτισμένη εἰς τὸν αἰῶνα, xat ὁ μάρ- 
«ug ἐν οὐρανῷ πιστός.» 

β΄. Ἐπεὶ τοίνυν θρόνον ὡς τὰς ἡμέρας τοῦ οὐρα- 
νηῦ, χαὶ ὡς τὸν αἰῶνα διαμένοντα δώσειν ἐπέγγελτο 
διὰ τῶν εἰρημένων ὁ Θεὸς τῷ Δαδὶδ, πολλὴ μέν τις 
ἦν διὰ ταῦτα τῷ παντὶ Ἰουδαίων ἔθνει προσδοχία 
περὶ τοῦ δηλωθέντος θρόνου: βραχὺν δὲ χρόνον τοῦ 
Δαδὶδ ἡγησαμένου, xal Σολομῶνος μετ᾽ αὐτὸν, οὐ 
μὴν ἀλλὰ χαὶ τῶν διαδόχων τῆς αὐτῶν βασιλείας εἰς 
Ἰεχονίαν χαὶ τὴν εἰς Βαδυλῶνα αἰχμαλωσίαν χατα- 
στρεψάντων, ὡς ἐξ ἐχεένου λελύσθαι τὸν θρόνον τῆς 
βασιλείας Δαδὶδ, ἐδόχει τὰ τῆς τῶν θείων χρησμῶν 
ἐπαγγελίας μὴ συνίστασθαι" τοῦτο οὖν αὐτὸ τῷ θείω 
Ἰ νεύματι πάλιν ὁ αὐτὸ; ψαλμὸς προαγορεύει ἑξῆς 
τοῖς προπαρατεθεῖσι λέγων’ « Ποῦ εἰσι τὰ ἐλέη σου 
τὰ ἀρχαῖα, Κύριε, ἃ ὥμοσας τῷ Aa615 ἐν τῇ ἀληθείᾳ 
σου; » Καὶ τήνγε χαθαίέρεσιν τῆς βασιλείας αὐτοῦ, 
χαὶ τῆς διαδοχῆς αὐτοῦ, τοῦ θρόνου τε τὴν χαταστρο- 
φὴν διαῤῥήδην ὑποσημαίνει πάλιν Enc διὰ τούτων" 
« Σὺ 6b ἀπώσω xai ἐξουδένωσας, Κύριε" ἀνεδάλου 
τὸν Χριστόν σου, χατέστρεψας τὴν διαθήχην τοῦ δού- 
λου σου, ἐδεδήλωσας εἰς τὴν γῆν τὸ ἀγίασμα αὐτοῦ» 
χαὶ ἐπιφέρει’ € τὸν θρόνον αὑτοῦ εἰς τὴν γῆν χατέῤ 


ῥήξας.» 


γ΄. Ταῦτα πάντα χατὰ τὸ αὐτὸ συνάγει τὸ Πνεῦμα, - 


povovouyt βουλόμενον ἐμᾶς διδάξαι, ὅτι οὐ περὶ τῆς 
βασιλείας τῆς αἰσθητῆς, οὐδὲ περὶ τοῦ θρόνου τοῦ 
σωματιχώτερον νοουμένου αἱ πρὸς Δαδὶδ ἧσαν ἐπαγ- 
γελίαι" αἱ μὲν γὰρ περί τινος αἰωνίου θρόνου, ἀπει- 
χαζομένου ἡλίῳ χαὶ οὐρανῷ, διαμένοντός τε εἰς 
αἰῶνα, προεθέσπιζον" ἢ δέ γε τοῦ Δαδὶδ βασιλεία f 
αἰσθητὴ, χρόνῳ λέλυτο οὐχ εἰς μαχρόν᾽ εἰχότως τοι- 
γαροῦν τοῦ θρόνου τῆς αἰσθητῆς βασιλείας Δαδὶδ 
τὴν χαθαίρεσιν ὑπογράψας, χαὶ εἰπὼν, τὸν θρόνον αὖ- 
τοὺ εἰς τὴν γῆν χατέῤῥηξας, περὶ τοῦ διὰ τῶν θείων 
χρησμῶν ἐπηγγελμένου αἰωνίου χαὶ οὐρανίου θρόνου 
ἑξῆς δὴν εὐχὴν ποιεῖται λέγων « Ποὺ εἶσι τὰ ἐλέη 
€?) τὰ ἀρχαῖα, Κύριε, ἃ ὥμοσας τῷ Δαδὶδ ἐν τῇ 
ἀληθείχ σου; » μονονουχὶ τὰς ἐχδάσεις τῶν μεθ᾽ 
ὥρχου διαδεθαιώσεω; ἐπηγγελμένων αὐτῷ τέλους 
τυχεῖν ἀξιῶν. 


ctum , auroque et regiis lapidibus exornatum. Alio 
modo, quo imperium ipsum atque universi populi 
ducatum , thronum regni solemus vocare. Tertius, 
prater przedictos , modus est , quo ille a Deo Davidi 
promissus thronus, dici potest thronus ejus, nom 
in quo ipse sederit , sed quem per celestia ad eum 
vaticinia divine littere continent. Scriptum est 
enim in octogesimo octavo psalmo : « Juravi Davidi 
servo meo: Usque in seculum praparabo semen 
tuum ; et thronum tuum zdificabo in generationem 
et generationem. » Et rursus : « Ponanmque in sze- 
culum seculi semen ejus, et thronum ejus sicut 
dies celi. » Et denuo: « Semel juravi in sancto 
meo , si Davidi mentiar ; semen ejus manet in eter- 
num. Thronus ejus tanquam sol in conspectu 
meo , el sicut luna perfecta in eternum ; et testis 
in coelo fidelis. » 


2. Igitur quia thrcnum, tanquam dies coeli et 
tanquam solem et lunam, in secula duraturum 
promiserat Davidi verbis przedictis Deus , propterea 
mul'a erat in universa Judaeorum gente significati 
throni exspectatio. Cumque hrevi tempore principa- 
tum gessisset David , et post hunc Salomon, et rege 
horum successores in Jechonia ac Babylonica capti- 
vitate cessavissent , ita ut post id tempus regius 
Davidis thronus subversus fuerit ; videbantur non 
sibi constare divinorum oraculorum promissiones. 
Quamobrem eodem divino Spirita rursum prsdictus 
psalmus, prater ante dicta, sic loquitur: «Ubi sunt 
misericordie tuz antique, Domine, quas jurasti 
Davidi in veritate tua ? » Tum etiam regni ejus ac 
successionis excidium thronique eversionem aperte 
innuit in sequentibus : « Tu vero repulisti et de- 
spexisti , Domine ; distulisti Christum tuum ; ever- 
tisli testamentum servi tui; profanasti in terra 
sanctuarium ejus ;» additque : « et thronum ejus in 
terram collisisti. » 


9. Hic omnia summatim colligit divinus Spiri- 
tus , propemodum docere nos volens, haud visibile 


D regnum Davidi fuisse promissum neque thronum 


corporaliter intelligendum. Ille quippe promissio- 
nes thronum quemdam ternum vaticinautur soli 
et lunz coloque similem , quique perpetuus ma- 
neat. Atqui Davidis visibile regnum brevi tempore 
deletum est, Quamobrem jure cum nox dixisset, 
thronum Davidici regni visibilis fuisse subversum, 
«thronum ejus in terram collisisti ; » tum vero 
throni ejus gratia, quem divina oracula siernum 
ceelestemque aiunt , preces addit : « Ubi sunt mi. 
sericordiz tuz antiquz , Domine, quas jurasti Da- 
vidi in veritate tua? » quibus verbis petere videtnr 
ut promissiones sacramento firmat exitum nan- 
ciscantur. 


931 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS ΕἾ. — EXEGETICA. 


à. Hic nimirum. thronus ille est, quem se datu- A δ΄. Τοῦτον οὖν αὐτὸν ἐχεῖνον δ' 


rum Davidi Deus juravit, tanquam dies coli et vel- 
uti solem in conspectu Dei, is est qui dicitur sicut 
luna perfecta in zternum, el quem gens universa 
firmari exoptabat. Atque hunc magnus angelus 
Gabriel Virgini significat datum ei iri qui ex ipsa 
nasceretur. Quare sic illam alloquitur : « Et voca- 
bis nomen ejus Jesum : liic erit magnus, et Filius 
Altissimi vocabitur : et dabit. illi Dominus Deus se- 
dem Davidis patris ejus. » Mox quem thronum in- 
telligat pandit : « Et regnabit in domo Jacob in 
seternum ; et regni ejus non erit finis: » qua Ga- 
brielis dicta oraculis consonant. Olim quidem Da- 
vidi sedes zterni regni ac coelestis promissa fuit; 
nunc angelus cum qui de Virgine gignendus erat 


δώσειν τῷ Δαδὶδ θρόνον, τὸν ὡς * 
οὐρανοῦ, χαὶ τὸν ὡς ὁ frog iva 
xai τὸν ὡς σελήνην χατγηρτισμένη' 
“παντὸς ἐπιστῆναι τοῦ ἔθνους sy 
ἄγγελος Γαδριδλ τὴν Παρθένον εὐα' 
αὐτῆς γεννησομένῳ δοθέσεσθαι Occ 
πρὸς αὐτὴν « Καὶ χαλέσεις τὸ ὄνομ 
οὗτος ἔσται μέγας, xaX Υἱὸς ὙΨίο 
χαὶ δώσει αὐτῷ Κύριος ὁ Θεὸς τὸν 
πατρὸς αὐτοῦ. » Ἐπιφέρει δ᾽ οὖν ἐς 
« Καὶ βασιλεύσει ἐπὶ τὸν οἶχον 

αἰῶνας " χαὶ τῆς βασιλείας αὐτοῦ o 
σύμφωνα τοῖς ἀπὸ τῶν χρησμῶν 8| 
γὰρ πρὸς τὸν Δαδὶδ περὶ θρόνον β 


occupaturum ait Davidis thronum ; nuntiatum scili- B xaX οὐρανίου προὔλεγεν, ὁ δὲ (sa 


cet, neque tamen datum (21): is autem coalestiserat 
et sine fine mansurus. Erat igitur hic exitus maxi- 
mi vaticinii Davidi editi omnique populo exspectati 
quodque Gabriel testatur in Servatore nostro Jesu 
Christo veridicum evasisse « regnabit in aeternum, 
et regni ejus non erit finis. » Quare et ipse Servator 
ac Dominus noster cum rogaretur, num ipse esset 
rex Judaeorum , respondit : e Regnum meum non 
est de hoc mundo *'. » Nihil enim mortale aut 
temporale conferebat ei regni sedes : sed ipse erat 
in universo bominum coetu lucis instar splendens, 
veluti sol et sicut luna perfecta in zeternum, intel- 
lectuales animas per suam divinam ccelestemcue 
doctrinam illustrans. 


Παρθένου γεννησόμενον λήψεσθαί 
Δαδὶδ, τουτέστι τὸν τῷ Δαδὶὸ En 
μὴν καὶ δεδομένον (21): οὗτος δ᾽ ἦν 
αἰῶνα διαμένων" ἣν οὖν xat τοὶ 
μεγίστης προφητείας τῷ Δαδὶδ χεχι 
δοχωμένης τε τῷ παντὶ λαῷ, mer) 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ 
Γαθδριὴλ μαρτυρίαν φήσαντος « Καὶ 
τοὺς αἰῶνας, χαὶ τῆς βασιλείας 

τέλος. » Διόπερ χαὶ αὐτὸς ὁ Xo 
ἡμῶν πρὸς τὸν ἐρόμενον αὐτὸν, εἰ 
Ἰουδαίων βασιλεὺς, ἀπεχρίνατο᾽ « 
οὐχ ἔστιν ἐχ τοῦ χόσμον τούτου" 1 ^ 
οὐδὲ ἐπίχαιρον ἐπήγετο αὐτῷ ὁ τῇ 


νος" ἀλλ᾽ ἦν ἀληθῶς χαθ᾽ ὅλης τῆς ἀνθρώπων οἰχουμένης, φωτὸς δίχην, ἐκλάμπα 
χατηρτισμένη εἰς τὸν αἰῶνα, Ψυχὰς νοερὰς χαταυγάξων διὰ «nc ἐνθέου xai οὐρα 
€ 


αὐτοῦ. 

5. Quod siait: etsuper Jacob regnabit, cave 
putes Judzorum gentem per Jacobum siguificari. 
Profecto qui hec narrat Lucas evangelista, quan- 
doquidem post Servatoris nostri in. ccelum assum- 
ptionem Gabrielis dicta scripturze suze commenda- 
vit, probe noverat Jesum Servatorem in Judzeorum 
gente nequaquam regnavisse, nedumn fore ut zter- 
num imperium in eos exerceret; quorum etiam 
adversus hunc molimina atque exitialia facinora 
narrat : neque solum in Evangelio, verum etiam 
in Actibus apostolorum, hostiles Judzorum impe- 
tus contra Jesu discipulos scribit. Igitur cum exi- 
stimaret voce reapse Gabrielis significari, fore ut 
Christus regnaret super eos ; id vere dici haud ju- 


dicavisset, nisi cunctos homines vocatione Serva- D 


toris nostri ex omnibus gentibus in adoptionem as- 
sumplos, per domum Jacobi demonstrari credidis- 
sel. Unde et divus Apostolus perspicue edoctus 
ait: « Non enim qui in manifesto, Judaeus est: 
neque quz in manifesto in carne est circumcisio ; 
sed qui in abscondito, Judzeus est : et circumcisio 
cordis in spiritu, non littera : cujus laus non ex 
hominibus sed ex Deo est **. » 


δι Joan. xvi, ὅδ. ** Rom. τι, 95. 


ε΄. El ὃΣ λέγοιτο ἐπὶ τὸν Ἰαχὼθ 
τὸ Ἰουδαίων ἔθνος νόμιζε διὰ τοῦ ἢ 
Ὁ γοῦν ταῦτα ἱστορῶν Λουχᾶς ὁ εὖ 
τὴν εἰς οὐρανοὺς ἀνάληψιν τοῦ Σὰ 
τοῦ Γαδριὴλ φωνὴν οἰχείᾳ παραδοὺ 
Ἡπίστατο τὸν Ἰησοῦν οὐχ ἐπὶ τὸ 
τὸν Σωτῆρα βεδασιλευχότα, οὐδὲ 
αὐτὸν ἄρξαντα, ὧν γε xal τὴν xac 
χαὶ τὴν εἰς θάνατον ἐπιδουχὴν à 
χαὶ o) μόνον, ἀλλὰ χαὶ ἐν ταῖς II 
στόλων τὰς χατὰ τῶν τοῦ Ἰησοῦ 
στάσεις αὐτῶν οὐχ ἂν οὖν ἐπ᾽ αὖ 
τὸν Χριστὸν τὴν φωνὴν τοῦ Γαόρι: 
χέναι, ὡς ἀληθῆ αὐτὴν παρελάμθαν 
τοὺς διὰ τῆς χλήσεως τοῦ Σωτῆρος ! 
πὧν ἐθνῶν εἰς τὴν τῶν ἁγίων υἷοθε 
νο;, οἶχον Ἰαχὼῤ ἡγήσατο χατὰ διέ 
ὅθεν χαὶ ὁ θεῖος ᾿Απόστολος ἐπιστάμ 
παρίστη λέγων * «Οὐ γὰρ ὁ ἐν 
δαϊΐός ἔστιν, οὐδὲ ἡ ἐν τῷ φανερῷ ἐν 
ἀλλ᾽ ὁ Ev τῷ χρυπτῷ Ἰουδαῖος, xal : 
ἕν πνεύματι, οὐ γράμματι, οὗ ὁ 
ἀνθρώπων, ἀλλ᾽ £x τοῦ Θεοῦ. » 


(21) Confer Eusebii commentarium in Lucam, cap. 1, 32. 


955 
Iq. 

Πῶς ἀπὸ τῆς Βηθλεὲμ ὃ μὲν» Ματθαῖος εἰς ATyv- 
πατοῦν ἱστορεῖ, ὁ δὲ Aovxüc εἰς "epovcaAnpg, 
κἀχεῖθεν εἰς Ναζαρὲθ πρὸς τῶν γονέων φἔρε- 
σθαι τὸν Ἰησοῦν. 
α΄. Λουχᾶς μὲν τὸν χαιρὸν ἱστορῶν τῆς τοῦ Σω- 

κῆρος ἡμῶν γενέσεως, τῆς Αὐγούστου βασιλείας 

μνημονεύει xal τῆς xaz' αὐτὸν ἀπογραφῆς * φησί τε 
μηδὲ ἐσχηχέναι αὐτοὺς ἐν τῇ Βηθλεὲμ χατάλυμα, 
πλέθους συνόντος ὡς εἰχὸς ἐν τῇ Βηθλεὲμ τῶν ἀπὸ 
γένους Δαδὶδ τῆς ἀπογρατῖις Évexev* διὸ μηδὲ οἴχου 
τὸν Ἰωσὴφ εὐπορεῖν" ὅθεν τεχοῦσάν φησι τὴν Μαρίαν 
σπαργανῶσαι τὸ βρέφος χαὶ ἀποθέσθαι ἐν φάτνῃ, 
διὰ τὸ μὴ εἶναι αὐτοῖς τόπον ἐν τῷ χαταλύματι" 
xaX eixóz γε ἣν πλείστων συνόντων διὰ τὴν ἀπογρα- 


QU/ESTIONES ΕΥ̓ΑΝΟΕΙΙΟΖΞ AD STEPHANUM. -- QUAESTIO XVI. 


XVI. 


Qui fit ut Bethlehemo Matthaeus quidem in Egyptum, 
Lucas autem. Hierosolyma atque inde Nazareihum 
a parentibus delatum narret Jesum? 


1. Lucas dum tempus notat, quo Servator noster 
natus est, Augusti regnum memorat censuraque sub 
eo descriptum. Ait autem caruisse eos Bethlehemi 
diversorio, ob posterorum Davidis multitudinem 
Bethlehemum, ut verisimile est, concurrentem pro- 
fitendorum nominum causa : quare ne hospitium 
quidem Josephus nactus est : ita ut Maria abevan- 
gelista dicatur partum suum fasciis involvisse at- 
que in przsepi reclinavisse, quia non erat eis locus 
in diversorio. Sane nil mirum est si ob confluentes 


ch» μὴ εὐπορεῖν χαταγωγίον, ἀλλὰ xai, «"Oze, φη- B ad censum turbas hospitio caruerunt. Addit Lucas : 


αἷν, αἱ ἡμέραι ἐπλήσθησαν τοῦ περιτεμεῖν αὐτὸν (χρὴ 
δὲ τοῦτο γίνεσθαι ὀγδόῃ μετὰ τὴν ἀπότεξιν ἡ μέρᾳ), 
ἀνήγαγον τὸ παιδίον εἰς Ἱεροσόλυμα, xai τελέσαντες 
ἐπ᾿ αὐτῷ τὰ νενομισμένα, ἀπίασιν εἰς Ναζαρέθ. » 
Τούτων παρὰ τῷ Λουχᾷ χειμένων οὐδενὸς μνημονεύσας 
ὁ Ματθαῖος, παραχωρήσας δὲ τῷ Λουχᾷ τὰ εἰρημένα, 
ἕτερα αὐτὸς διηγεῖται" τίνα δὲ ἦν ταῦτα, ἀλλ᾽ ἣ (22) 
τῶν Μάγων ἀπὸ ᾿Ανατολῆῇς ἄφιξις ; χινησάντων μὲν 
ἀπὸ τῆς οἰχείας γῆς ἅμα τῷ γεννηθῆναι τὸν Ἰησοῦν, 
ἀστέρος αὐτοῖς τὴν γνῶσιν τῆς γεννήσεως ὑποφή- 
vastos, οὐδήπου δὲ τὴν τοσαύτην στειλαμένων πορείαν 
χαιρῷ βραχεῖ" οὐ γὰρ ἐν ἡμέραις ὀχτὼ τὴν ἀπὸ 
᾿Δνατολῶν ὁδὸν εἰχὸς αὐτοῖς ἐπὶ *hv Ἰουδαίαν ἣνῦ- 
σθαι, ὡς τὸν αὐτὸν νομίσαι εἶναι χαιρὸν τῆς τε τού- 


« Postquam impleti sunt dies ut. circeumcideretur 
puer (id autem fieri oportebat octavo post partum 
die), tulerunt illum Hierosolyma : peractisque circa 
eumdem legitimis, Nazarethum abierunt. » Horum 
apud Lucam scriptorum nihil memorat Matthzus , 
qui omnem id genus narrationem predicto Luce 
permisit, alia ipse persecutus. Quasnam porro? 
Nempe Magorum ex Oriente adventum digresso- 
run) a propria regione post Jesu nativitatem, si- 
dere ipsis notitiam nati pueri significante, neque 
tamen brevi tempore tantum itineris absolventium. 
Haud enim credibile est intra dies octo ab Oriente 
Magos in Judam usque venisse, ita ut circa idem 
tempus Servatorem nosttum natum esse putemus, 


των ἀφίξεως, xal τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν γενέσεως - C quo isti supervenerunt. Quanquám autem interro- 


εἰ δὲ xai πυνθανόμενοι λέγουσι, « Ποῦ ἐστιν ὁ τεχθεὶς 
βασιλεὺς τῶν ἹἸουδαίων; εἴδομεν γὰρ αὐτοῦ τὸν 
ἀστέρα, xa ἤλθομεν προσχυνῆῇσαι αὐτῷ,» οὐ τὸν σή- 
μερον τεχθέντα, ὡς ἄν τις ὑπολάδοι, χαθ᾽ ὃν ταῦτα 
ἐπυνθάνοντὸ χρόνον δηλοῦσιν, ἀλλὰ τὸν τότε γενό- 
μενον ὅτε αὐτοῖς ὁ ἀστὴρ ἐπέφανε. 

β΄. Πόσος δὲ ἣν οὗτος ὁ μεταξὺ χρόνος, τοῦ τε 
φανέντος τοῖς Μάγοις ἐπὶ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
γενέσεως ἀστέρος, xa τῆς αὐτῶν εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα 
παρουσίας, αὐτός σε διδάξει ὁ εὐαγγελιστὴς λέγων" 
« Τότε Ἡρώδης λάθρα χαλέσας τοὺς Μάγους, ἣχρί- 
ὄωσε παρ᾽ αὐτῶν τὸν χρόνον τοῦ φαινομένου ἀστέ- 
ρος. » Καὶ ὡς ἂν ἀχριθδώσας παρ᾽ αὐτῶν, μαθὼν 
ὅπτις ἣν οὗτος, μετὰ τὸ ἀναχωρῆσαι λάθρα τοὺς 


gant : « Ubi est qui natus estrex Judaeorum? vidi- 
inus enim stellam ejus, et venimus adorare eum ; » 
non tamen, ut aliquis suspicabitur, nuper natum 
designant, circa tempus nimirum quo ipsi interro- 
gant; sed eum qui tum natus fuerat cum ipsis si- 
dus apparuit. 

9. Quantum vero temporis spatium inter sidus a 
Magis visum, Servatore nostro nascente, atque 
horum Hierosolyma adventum fluxerit, idem *e 
docebit evangelista dum ait: « Tunc Herodes clam 
vocatis Magis, diligenter didicit ab eis tempus 
stelle quz apparuerat eis. » Quod cum adamussim 
ab iis rescivisset, cumque Magi ab eo clam se sub- 
duxissent « videns se illusum, iratus est valde : et 


Μάγους, ἰδὼν ὅτι ἐνεπαίχθη ὑπ᾽ αὐτῶν, « ἐθυμώθη D mittens occidit omnes pueros, qui erant Bethlehe- 


λίαν, xaX ἀποστείλας ἀνεῖλε πάντας τοὺς καῖδας ἐν 
Βηθλεὲμ, xa ἐν πᾶσι τοῖς ὁρίοις αὐτῆς, ἀπὸ διετοὺς 
χαὶ χατωτέρω, χατὰ τὸν χρόνον ὃν txpi6ise παρὰ 
τῶν Μάγων.» Οὐχοῦν διετὴς χρόνος ἤδη παρεληλύθει 
ἀπὸ τῆς Ἰησοῦ γενέσεως χαὶ ἐπὶ τὴν ἄφιξιν τῶν 
εἰρημένων" οὐχ ἄρα διαφωνεῖ τὰ παρὰ τοῖς ἱεροῖς 
εὐαγγελισταῖς, εἰ ὁ μὲν Λουχᾶς ^vbór τῆς γενέσεως 
ἡμέρᾳ ἀνάγει αὑτὸν ἅμα τοῖς γονεῦσιν εἰς "Iepouca- 
AT,4 τῆς τῶν νομίμων ἐχπληρώσεως ἕνεχα, χἀχεῖθεν 
ἀπάγει ἐπὶ τὴν Ναζαρέθ- ὁ δὲ Ματθαῖος μετὰ διετῇ 
49509 γενομένους πάλιν ἐν Βγθλεὲμ ἀναγράφει, ἐν- 


(22) [τὰ codex pro ἀλλ᾽ 1j t. Sic autem scribere 
solitum Eusebium,animadvertit Montfauconius praef. 


mi, atque in cunctis finibus ejus, a bimatu et infra, 
secundum tempus quod exquisiverat a Magis. » 
Biennium ergo elapsum fuerat a Jesu nativitate ad 
Magorum adventum. Neque dissident sacri evange- 
gelistae ; etiamsi Lucas octavo a nativitate die ducat 
eum cum porentibus [lierosolyma legitimorum 
causa explendorum, atque inde transferat Nazare- 
thum ; Mattheus autem post biennium rursus 
Bethlchemi versantes scribat ; atque hinc in /Egy- 
ptum secessisse propter regis insidias. Credibile 
vero est eos non secundo solum sed sapenumero 


ad commentarios Eusebii ejusdem in psalmos, cap. 
ult. 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 


rediisse ad eundem locum, admirabilis illius even- A τεῦθέν τε εἰς Αἴγυπτον ἀπεληλυθι 


tus gratia. indubitanter itaque demonstratum est 
non idem esse tempus, quo secundum Lucam natus 
est Servator noster, atque illud quo secundum 
Mattbzum venerunt in conspectum Jesu Magi ab 
Oriente. 


$5. Quod sutem non idem sit apud utrumque 
evangelistam tempus, alia quoque ratione colligitur. 
Lucas enim ait non invenisse eos hospitium Beth- 
lehemi : ideoque et ἃ matre reclinatum puerum in 
przsepi, quia non erat eis locus in diversorio ; ut 
credibile est, census causa, confluentibus undique 
in dictam urbem gentilibus posterisque Davidis ; 
ideoque ob advenarum multitudinem copia hospitii 


τοῦ βασιλέως ἐπιδουλήν xal ὧν εἰ 
τερον, ἀλλὰ xal πλειστάχις itp 
τόπῳ, μνήμης τοῦ παραδόξου χάρι 
ἀναμτιθόλως οὐχ ὁ αὑτὸς ὧν xav 
χατὰ τὸν Aouxdv ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, 
Ματθαῖον oTi vtvoav οἱ ἐξ ᾿Ανατολι 

Y. Ὅτι δὲ μὴ εἷς fv ὁ παρ᾽ 
εὐαγγελισταῖς χρόνος, xai ἄλλως ἐσ 
Αουχᾶς φησι μὴ εὐπορῆσαι αὐτοὶ 
τῇ Βηθλεέμ" διὸ χαὶ τεχοῦσαν &vc 
ἐν φάτνῃ, διὰ τὸ μὴ εἶνα: τόπον ἐν 
ὡς εἰχὺς, τῆς ἀπογραφῆς ἕνεχεν πὶ 
τῶν ἐξ οἴχου χαὶ πατριᾶς Δαδὶδ σὺν 
εἰρημένην πόλιν, διά τε τὸ πλῆθος 


negata. Mattbzus autem ε Magi audito, inquit, B νων αὐτόθι μὴ εὐπορούντων xata) 


Herode rege, Beth:ehemum abierunt. Et ecce stella, 
quam viderant in Oriente, antecedebat eos, donec 
veniens staret supra ubi erat puer cum Maria 
matre ejus. Et procidentes adoraverunt eum. » 
Atqui non in przsepi ab his deprehenditur infans, 
ut » pastoribus, sed intra domum cum matre vi- 
situr. Porro Lucas dixerat non fuisse locum eis in 
diversorio. Quomodo igitur Mattheus domum illis 
attribuit? Sed quoniam Lucas tempus narrat nati- 
vitatis, quo nimirum census peragebatur, cunctique 
Davidis posteri catervatim ad ejusdem urbem con- 
currebaut ; contra ἃ Matthzeo res post. biennium 
geste scribuntur ( tantumdem enim tempus fuit 
quod Herodes exquisiverat a Magis) ; tum demum 
vacua jam peregrinis urbe, copiam juxta Matthzeum 
diversorii nacti sunt. Quare ingressi domum Magi 
invenerunt puerum cum Maria matre ejus ; et pro- 
cidentes adoraverunt eum. Atoue hzc qusestionis 
solutio est. 


Hec ame tibi, bominum sanctissime et soler. 
üssime fili Stephane, veri indicia amoris dicata 
sunto. 


(25) Duos fuisse hos ad Stephanum libros dicet 
mox Eusebius; quantz autem latitudinis, divinare 
non possumus : nam breviator anonyinus ne illo- 
rum quideib divisionem servavit, Item utrum quz- 
stiónes omnes, étsi contractas, retinuerit, an aliquas 
levioris fortasse momenti, quod vix credo, subtra- 
xerit, eque obscurum est. lllud tamen pro certo ha- 
bendum, partem utiliorem ac medullam propemo- 
dum operis Eusebiani tum ad Stephanum tum etiam 
ad Marinum, in hac nos Epitome recuperavisse. Et 
sane mirari licet tot ἃ laboriosissimo Eusebio scri- 
pta opera ad Christians religionis expositionem at- 
que tutelam, nempe Historiam eccl., Preparatio- 
nem, Demonstrationem, Theophaniam, Quaestiones 
evangelicas, ei Contra Julianum, Hieroclem, aique 
Marcellum, etc. Quin etiam deperditse ejus generalis 


C 


θαΐος «'Axoucavts;, φησὶν, οἱ Μά 
Ἡρώδον, ἑἐπορεύθγτσαν εἰς Βυθλεέῳ 
ὃν εἶδον ἐν τῇ ᾿Ανατολῇ προῆγεν c 
τὸ παιδίον μετὰ Μαρίας τῇς μητρὶ 
σόντες προσεχύνησαν αὐτῷ.» "À 
χείμενον οὗτοι χαταλαμδάνουσι τὲ 
τοῖς ποιμέτιν, ἀλλ᾽ Évooy ἐν οἰχία | 
αὑτὸ θεωροῦσι" χαίτοι Λουχᾶς ἔφη 
αὐτοῖς ἐν τῷ χαταλύματι" πῶς οὖν ( 
αὐτοῖς ἀφορίζει ; ᾿Α)λ' ἐπεὶ Ao 
ἰστορεῖ τῆς γενέσεως, οὗτος δ᾽ ἦν t 
xa0' ὃν πανδημεὶ συνέτρεχον οἱ τῷ 
ἥχοντες ἐν τῇ τοῦ Δαόδὶδ πόλει, (d 
μετὰ δύο ἑτῶν χρόνους ἱστορεῖ (τ 
χρόνος ὃν Ἡρώδης παρὰ τῶν Μό 
ὥστε σχολῆς οὔσης ἐν τῇ Βυθλεὲμ 
θαῖον εὐπόρουν χαταγωγίον" διὸ εἰς 
εἰς τὴν οἰχίαν, εἶδον τὸ παιδίον p 
μητρὸς αὐτοῦ " xal πεσόντες πρὸ 
xal αὕτη μὲν f τοῦ ζυητηθέντος λύσ 

Ταῦτά σοι ἐξ ἡμῶν, ἱερώτατε ἀν 
νώτατε υἱὲ Στέφανε, γνησίας ὄντα 
σεως, ἀναχείσθω (25). 


Isagoge fragmenta aliquot nos 

sumus ex Ánastasio Vaticano desu 
inquam, labores demiramur, venit 
rigendam videri interpretationem 


quoque olim credidimus) in Julian 
D apu 


S. Cyrillum lib. vt Contra ἢ 
mii p. 222, ubi verba Juliani ὁ μ' 
Latine vertuntur nequam Eusebiu, 
Julianus in Eusebium non invehit 
ium sententiam circa Hebreorum 
que memorat. Ergo retrahendus n 
elur, uL sit μόχθηρος, laboriosuwi 
epithetum Eusebio laboris Hercul 
Dicatur itaque in eo fragmento 1 
laboriosus Eusebius. 





QUAESTIONES EVANGELICAE. — QU/ESTIO 1 AD MARINUM. 


928 


EKAOPTH EN ZXZYNTOMQ 
EK TOY ΑΥ̓ΤΟΥ͂ EYXEBIOY ΠΡῸΣ MAPINON 


ΠΕΡῚ TON EN EYATT' EAIOIZ ZHTHMATON ΚΑΙ ΛΥΣΕΩΝ (24). 


EPITOME SELECTA 
EX EJUSDEM EUSEBII AD MARINUM 


QUJESTIONUM EVANGELICARUM LIBRO. 


uu-—— 


Τῶν ἐν τοῖς θεοπνεύστοις Εὐαγγελίοις περὶ thv &àp- A.— Ambiguarum questionum ac solutionum , quz 


χὴν ἀπορουμένων ζητημάτων xal λύσεων δύο πεπο- 
νηχὼς ἤδη πρότερον συγγράμματα, πάρειμι νῦν, τὰ 
μέσα παρελθὼν, ἕπειτα πρὸς τῷ τἔλει τῶν αὐτῶν 
πάντοτε τοῖς πᾶσι ζητούμενα " τάχα ποὺ τῆς τοῦ Θεοῦ 
βουλῆς διὰ τῶν σῶν ἐπιταγμάτων ἐπὶ τοῦτο ἡμᾶς 
παρορμησάσης, Magtve υἱὲ τιμιώτατέ μοι χαὶ φιλο- 
πονώτατε. Ἡρώτας δὲ τὸ πρῶτον " 
Α΄. 

πῶς παρὰ μὲν τῷ Ματθαίῳ ὀψὲ Σαδδάτων - 

γεται C P. t 

πρωΐ τὴς pri ar fab6 od apa δὲ τῷ M 

α΄. Τούτου διττὴ ἂν εἴη dj λύσις" ὁ μὲν γὰρ τὸ xe- 
φάλαιον αὑτὸ τὴν τοῦτο φάσχουσαν περιχοπὴν ἀθε- 
τῶν, εἴποι ἂν μὴ ἐν ἅπασιν αὐτὴν φέρεσθαι τοῖς ἀντι- 
Ὑράφοις τοῦ χατὰ Μάρχον Εὐαγγελίου" τὰ γοῦν 
ἀχριδῇ τῶν ἀντιγράφων (85) τὸ τέλος περιγράφει τῆς 
χατὰ τὸν Μάρχον ἱστορίας ἐν τοῖς λόγοις τοῦ ὀφθέν- 
τος νεανίσχου ταῖς γυναιξὶ χαὶ εἰρηχότος αὐταῖς, « Mh 
φοθδεῖσθε, Ἰησοῦν ζητεῖτε τὸν Ναζαρηνόν" » xal τοῖς 
ἑξῆς, οἷς ἐπιλέγει" « χαὶ ἀχούσασαι ἔφυγον, xai οὐ- 
δενὶ οὐδὲν εἶπον, ἐφοδοῦντο γάρ. » "Ev τούτῳ γὰρ 
σχεδὸν ἐν ἅπασι τοῖς ἀντιγράφοις (36) τοῦ χατὰ Máp- 
xov Εὐαγγελίου περιγέγραπται τὸ τέλος " τὰ δὲ ἑξῆς 
σπανίως ἕν τισιν ἀλλ᾽ οὐχ ἐν πᾶσι φερόμενα περιττὰ 
ἂν εἴη, xaX μάλιστα εἴπερ ἔχοιεν ἀντιλογίαν τῇ τῶν 
λοιπῶν εὐαγγελιστῶν μαρτυρίᾳ" ταῦτα μὲν οὖν εἴποι 
ἄν τις παραιτούμενος καὶ πάντη ἀναιρῶν περιττὸν 
δρώτημα (27). ΓΑλλος δέ τις οὐδ᾽ ὁτιοῦν τολμῶν ἀθε- 


circa divinorum Evangeliorum initia occurrunt, cum 

jam duos scripserim libros, venio nunc, mediis 

praetermissis, ad extrema 4.88 semper apud omnes 
controversa fuerunt : divina fortasse voluntate per 
mandata tua nos ad id excitante, Marine flli mihi 
spectatissime ac solertissime. Rogas autem pri- 
mum : 

I. 

Quomode apud Mauheum videatur Servator. sero 
Sabbatorum resurrexisse, apud Marcum. autem 
mane una Sabbatorum. 

1. Quastionis hujus duplex solutio est. Qui rei 
caput ipsum, id est sectionem in qua id narratur, 
delet, dicet eam non in cunctis baberi exem- 
plaribus Evangelii secundum Marcum. Accurati 
enim cedices historiam secundum Marcum in ser- 
mone juvenis concludunt mulieribus visi, dicentis- 
que ipsis : « Nolite timere : Jesum quzritis Naza- 
renum , » αἱ czetera quz ibidem subjicit: « quibus 
ilke auditis fugerunt, neminique quidquam dixerunt 
timore correptz.. » Hoc enim loco in cunctis prope 
exemplaribus Evangelium Marci concluditur. Se- 
quentia autem 4088 raro in aliquot, non in omui- 
bus, occurrunt, supervacanea videntur , pr:esertim 
si repugnent exterorum evangelistarum testimonio, 
Hzc fortasse dicet aliquis, detrectans atque ouinino 
perimens superfluam quzstionem. Alius vero quis- 
quam nihil omnino delere audens eorum qu: ut- 


(24) Recole dicta a nobis in Monito (col. 877). C ribus plurimis partem hanc compertam, secundum 


Legendus autem est divus Hieronymus epist. 59, et 
presertim 120, qui Eusebii ad Marinum questiones 
prorsus expilat, quzeque eclogarius noster detraxit, 
apte compensat. 

(25) Omitti bic nequit, quanquam ab aliis jam 
citatum, Severi Antiocheni contrarium prorsus Eu- 
sebio scholion, quod etiam in cod. Vat. 358, f. 170 
b, legitur : Ἡμεῖς δὲ ἐξ ἀχριδῶν ἀντιγράφων, ὡς ἐν 
πλείστοις εὑρόντες αὐτὰ, χατὰ τὸ ἰἸαλαιστιναῖον 
Εὐαγγέλιον Μάρχου, ὡς ἔχει ἡ ἀλήθεια, συντεθείχα- 
μεν’ xa τὴν ἐν αὐτῇ δεσποτιχὴν ἀνάστασιν μετὰ τὸ, 
« ἐφούοῦντο γάρ. » Nos autem tn accuratis exempla- 


PATROL. GB. XXII. 


Palestinum Marci Evangelium, prou veritas postu- 
lat, apposuimus ; εἰ Domini resurrectionem posi illa 
verba, « timebant enim. » 

(26) Contradicit omnino scholion Grecum : Ἐν 
πολλοῖς δὲ xai ταῦτα φέρεται, ἀναστάς, x. τ. À. In 
exemplaribus multis habentur etiam sequentia, « re- 
surgens, » eic. 

(27) Quz hic adnotari queunt de codicum Gre- 
corum et de veterum interpretum auctoritatibus, 
ea partim exslant apud Millium atque Wetstenium, 

uibus adde . posteriores clari nominis criticos, 
rci editores, Griesbacbium, Mattbzium, Alte- 


30 


959 


'EUSÉBII CESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


eunque Scripturz evangelice commendata fuerunt, À τεῖν τῶν ὁπωσοῦν ἐν τῇ τῶν Εὐαγ 


duplicem esse dicet lectionem, ut szpenumero 
alias ; et utramque esse recipiendam ; quoniam cre- 
dentium ac religiosorum judicium haud huic potius 
quam illi accedit. 

9: Age vero si rem ita se habere conceditur, le- 
clioris modus ac significatus enucleandus est. Si 
igitur dividemus Marci sententiam , profecto haud 
comperiemus contrariam iis qua» dicuntur apud 
Matthzum, nempe quod sero Sabbatorum Servator 
surrexerit. Nam Marci illud cum surrexerit mane 
una Sabbaii cum distinctione legemus, ita ut post 
cum surrerisset. autem ad Matthaei verba referamus 
sero Sabbatorum ; tunc enim surrexerat. Sequentia 
vero, que aliam sententiam continent, copulabimus 
cum iis qux adduntur : mane -enim una Sabbati 
apparuit Marie Magdalene. Hoc declaravit etiam 
Joannes, mane et ipse una Sabbati apparuisse Je- 
sum Magdalenz testificans. Sic igitur et apud Mar- 
cum mane illi apparuit; non mane redivivus, sed 
multo prius , secundum Matthzum, sero scilicet 
Sabbatorum : quo cum tempore revixisset , Marice 
non tunc sed mane se censpiciendum obtulit. Qua- 
re his verbis duo reprzsentantur tempora ; unum 
resurrectionis, nempe sero Sabbati; alterum Ser- 
vatoris appareptis, nempe mane, de quo postremo 
loquitur Marcus : qui locus cum distinctione le- 
gendus est, videlicet « cum surrexisset. » Hinc fa- 
cla interpunctione, reliqua dicenda sunt « una 


ρομένων, διπλὴν elvat φησι τὴν | 
ἐν ἑτέροις πολλοῖς, ἑχατέραν τε τ 
χειν, τῷ μὴ μᾶλλον ταύτην ἐχείνης͵ 
παρὰ τοῖς πιστοῖς xai εὐλαδέσι" 

Β΄. Καὶ δὴ τοῦδε τοῦ μέρους av 
ἀληθοῦς, προτῆχε: τὸν νοῦν διερμ᾽) 
σματος" εἰ γοῦν διέλοιμεν τὴν τ 
οὐχ ἂν εὕροιμεν αὐτὴν ἐναντίαν τι 
ϑαίου ὀψὲ ca66átov ἐγηγέρθαι τὸν 
νοις 1b γὰρ ἀναστὰς δὲ πρωϊῖ τ 
tov xaxà τὸν Μάρχον, μετὰ διαστο) 
χαὶ μετὰ τὸ ἀγαστὰς δὲ, ὑποστίξ: 
νοιᾶν ἀφορίσομεν τῶν ἑξῆς Em 
μὲν ἀγαστὰς ἂν, tri τὴν παρὰ“ 
Σαδδάτων " τότε γὰρ ἐγήγερτο᾽ τὲ 
διανοίας ὑποστατιχὸν, συνάψγωμεν τ 
πρωΐ γὰρ τῇ μιᾷ τοῦ Σαδθάτου 
Μαγδαληνῇ *02:0 γοῦν ἐδήλωσ' 
mpot xat αὐτὸς τῇ μιᾷ τοῦ Σαδδάτ' 
Μαγδαληνῇ μαρτυρέδας " οὕτως 
τῷ Μάρχῳ πρωΐ ἐφάνη αὐτῇ οἱ 
ἀλλὰ πολὺ πρότερον xav τὸν Mast! 
6átou* τότε γὰρ ἀναστὰς ἐφάνη τ 
ἀλλὰ πρωΐ" ὡς παρίστασθαι ἐν το! 
τὸν μὲν γὰρ τῆς ἀναστάσεως, τὸν ὁ 
τὸν δὲ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἐπίιφανε 
ἔγραψεν ὁ Μάρχος εἰπὼν (ὃ χαὶ με 
γνωστέον) « ἀναστὰς δέ" » εἶτα oc 


Sabbati apparuit Mari: Magdalenz, de qua ejece- (, ῥητέον, « πρωΐ τῇ μιᾷ τοῦ Σαββι 


rat septem dxmonia. » 
ἸΙ. 


Quomodo Magdalena, quce secundum Mattheum sero 
Sabbatorum resurrectionem viderat, eadem secun- 
"€ Joannem stans flebat apud monumentum una 

abbati. 


1. Nulla erit his in locis quzstio, si sero Sabba- 
torum haud intelligemus dici vespertinum tempus 
post Sabbati diem , ut quidam existimaverunt , sed 
serotinum concubiumque noctis tempus post Sab- 


rum, Birchium, Scholzium, et Tischendorfium. 
Matthzius in primis et Scholzius prolixa animad- 
versione Marci hoc incrementum ex auctoritate 
Greca Ecclesiz novisque multis documentis invicte 
tuentur. Ac jam diu quidem catholici critici, post 
Tridentini concilii decretum, locum hunc egregie 
propugnaverant. Rei certe antiquitatem satis abun- 
deque confirmat vel unius Ulphile auctoritas, qui 
Marci caput integrum interpretatus est: quod Go- 
thicum testimonium haud scio an critici satis agno- 
verint vel pro dignitate zestimaverint. Codex Vati- 
cano-Palatinus, ex quo Eusebium producimus, post 
octavum versum habet quidem vocem τέλος, ut alibi 
interdum observatum fuit, sed tamen ibidem eadein 
manu subscribitur incrementum cum progredienti- 
bus sectionum notis. Jam quod Eusebius in prz- 
dieto Vat. pal. codice (aliisque nonnullis, teste 
scholiasta apud Birchium) sectiones non ultra oc- 
tavum versiculum in canone scripsit, is nunc de- 
mum videtur sententiam suam immutare, dum re- 
ligionem eorum inox laudat, qui nihil ex evangelicis 
paginis delere audent. Profecto verbis Eusebii mi- 
rifice confirmatur illorum opinio, qui Marci clau- 
sulam idcirco desideratam aiunt in tot veterum 


τῇ Μαγδαληνῇ, ἀφ᾽ ἧς ἐχδεδλήχει 
Β΄. 


Πῶς κατὰ τὸν Ματθαῖον ἐψὲ Σ 
γδα.ληνὴ τεθεαμένη τὴν ἀνάς 
Ἰωάννην ἡ αὐτὴ ἑστῶσα xa 
pelo τῇ μιᾳ τοῦ Σαδδάτου (29 
α΄. Οὐδὲν ἂν ζητηθείη χατὰ τὸ 

ὀψὲ Σαδδάτων μὴ τὴν ἑσπερινὴν ὦ 

ἡμέραν τοῦ Σαδδάτου λέγεσθαι ὑπο. 


ὑπειλήφασιν, ἀλλὰ τὸ βραδὺ xal ὦ 


exemplaribus, quia eam de indus! 
rant ob apparentem ab aliis evang 
tiam. Porro et prior illa affirmati 
dicibus accuratis, qui defectum hu 
se tulerint, commode infirmatur ii 
apud Matthzeium et Birchium et i 
p. 170, ubi imo accurata (&xgx61) 
tinere dicuntur universam hanc M 
(28) Notabile Eusebii dictum de 
Scripture partibus retinendis, qui 
troversze fuerunt? Audiant hoc qu 
nimas partes resecant, veluti cael 
ep. apud 1 Joan. v, 7, verum et 
quidem integros libros deuterocan 
(29) Quz in his quxstionibus p: 
de temporibus discrepantibus, et 
riis diversisque angelis, ea partim 
Combelisio in Novo Patrum auctari 
in Anecdotis Moscuensibus, quanqu 
rietatibus. Quippe ha» Eusebii lucu! 
sim occurrunt in codicibus, tum : 
nis, ita ut eas olim Latine quoq 
fuerit Ambrosius Mediolanensis, i 
nas, teste Sixto in Bibliotheca. 


911 


QUAESTIONES EVANGELICAE. — QUJESTIO Il AD MARINUM.- 


943 


μετὰ τὸ Eá66azov* οὕτω γὰρ xaX ὀψὲ τῆς ὥρας clo- A batum. Bic enim et sero horz solemus dicere, et 


Oa pev λέγειν, καὶ ὀψὲ τοῦ χαιροῦ, xax ὁψὲ τῆς χρείας" 
ob τὴν ἑσπέραν δηλοῦντες, οὐδὲ τὸν μετὰ ἡλίου δυ- 
σμὰς χρόνον, τὸ δὲ σφόδρα βράδιον τούτῳ σημαίνοντες 
τῷ τρόπῳ ὅθεν ὥσπερ διερμηνεύων αὐτὸς ἑαυτὸν ὁ 
Ματθαῖος μετὰ τὸ ὀψὲ Σαδδάτων, ἐπήγαγε τῇ ἐπι- 
φωσκούσῃ φησί" δηλαδὴ &pa τῇ λοιπὸν ἤδη ὑποφαι- 
voUcy, xat ἐπιφωσχούσῃ εἰς τὴν Κυριαχὴν ἡμέραν, 
f ἣν ὀψὲ καὶ πόῤῥω λοιπὸν ἐλαύνουσα τῶν Za66á- 
των λέλεχται δὲ ὀψὲ τοῦ Σαδδάτου παρὰ τοῦ ἕρ- 
μηνεύσαντος τὴν Γραφήν ὁ μὲν γὰρ εὐαγγελιστὴς 
Ματθαῖος 'E6patót γλώττῃ παρέδωχε τὸ εὐαγγέλιον" 
4 δὲ ἐπὶ τὴν Ἑλλήνων φωνὴν μεταξαλὼν αὐτὸ, τὴν 
ἐπιφωσχοῦσαν ὥραν εἰς τὴν Κυριαχὴν ἡμέραν, ὀψὲ 
Σαδέάτων προσεῖπεν" ὥστε τὸν αὐτὸν σχεδὸν vosi- 
σθαι χαιρὸν, ἣ τὸν σφόδρα ἐγγὺς παρὰ τοῖς εὐαγγε- 
λισταῖς διαφόροις ὀνόμασι τετηρημένον " μηδέν τε δια- 
φέρειν Ματθαῖΐον εἰρηχότα" « Ὀψὲ δὲ Σαδόάτων τῇ 
ἐπιφωσχούσῃ εἰς μίαν Σαξδάτων ἦλθε Μαρία ἡ 
Μαγδαληνὴ xai ἡ ἄλλη Μαρία θεωρῆσαι τὸν τά- 
φον, » Ἰωάννου φήσαντος * « τῇ δὲ μιᾷ τῶν Σαδδά- 
των ἔρχεται Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ προΐϊ εἰς τὸ μνη- 
μεῖον, Ext οὔσης σχοτίας. » Πλατυχῶς γὰρ ἕνα xai 
τὸν αὐτὸν δηλοῦσι (30) χρόνον διαφόροις ῥήμασι" ὁ 
μὲν Ματθαῖος ὀψρὲ, ἀντὶ τοῦ βράδιον * καὶ ὀψὲ τῆς 
vvuxróc ὀνομάσας πρωΐ, ὃ διερμηνεύων ἐπήγαγε τὸ 
σκοτίας οὔσης, ἵνα μὴ τις τὸν ὄρθρον λέγειν αὐτὸν 
ὑπολάδοι ὡς xal ὁ Ματθαῖος τῷ ὀψὲ Σαδδάτων, 
ἕνα μὴ τὴν ἑσπερινὴν ὥραν νομίσειέ τις λέγεσθαι, 


«ροσέθηχε τὸ τῇ ἐπιρωσχούσῃ εἰς μίαν  Za66á- C 


των. Ἐπεὶ xal ἀχριδῶς οὗτος Σαδδάτου εἶπεν τὴν 
ἁψίαν, μή τις τὴν ἑσπέραν ὑπολάδοι λέγεσθαι τὴν 
μετὰ ἡλίου δυσμὰς, ἀλλὰ Σαδδάτων φησὶν ὀψέ. 

β΄. Ἔθος δὲ ὅλην τὴν ἑόδομάδα Σάδθδατον χαλεῖν, 
χαὶ πάσας τὰς ἡμέρας οὕτως ὀνομάζειν. Δέγεται γοῦν 
παρὰ τοῖς εὐαγγελισταῖς τῇ μιᾷ τῶν Σαδδάτων" ἕν 
δὲ τῇ συνηθείχ, δευτέρα Σαδδάτων, xaX τρίτη Σαδ- 
δάτων, xai τετάρτη Σαδδάτων" οὕτως οὖν ὁ Ματ- 
θαῖος τὸν xa:pbv τὸν ἐπιφαύσχοντα εἰς τὴν ἕω τῆς 
Kopiaxng ἡμέρας, Σαδδάτων ὀψὲ ὠνόμασεν" οὐχ 
εἰπὼν ἑσπέραν τοῦ Σαδδάτον, οὐδὲ ἀψὲ Σαδθάτου" 
ἐπεὶ ἐχρὴν ἡμᾶς τῇ ἡμέρᾳ τοῦ Σαθδάτου μετὰ 
ἡλίου δυσμὰς ἑσπέρας γινομένης ἀπονηστίζεσθαι " 
xai οὐχέτι τὴν Κυριαχὴν ἡμέραν ἀγαλλιᾷν, ἀλλὰ τὴν 


sero temporis, et serius quam rei usus postulavis - 
sel; neque idcirco vesperam significamus , neque 
tempus post solis occasum, sed quod magnopere 
serum sit. Quare se ipsum veluti Matthzus inter- 
pretans postquam dixit sero Sabbatorum , ait que 
illucescit, nempe hora quz deinceps suberat atque 
illucescebat in diem Dominicum; quz nempe jam 
sera erat et longius a Sabbato elapsa. ld vero tem- 
pus a Scripture evangelicz interprete sero Sabbati 
appellatum est. Namque ipse Matthzus Hebraica 
lingua edidit Evangelium; ab eo autem qui in Grz- 
cam transtulit, illucescens hora in diem Domini- 
cum , sero Sabbatorum appellata fuit : ita ut. idem 
fere tempus intelligatur, aut valde proximum, apud 


B evangelistas diversis nominibus designatum: ni- 


hilque differat Matthzus dicens : « Sero autem Sab- 
batorum, qu:xe lucescit in unam Sabbatorum, venit 
Maria Magdalena, et altera Maria videre sepul- 
crum, » a Joanne qui ait: « una autem Salbato- 
rum venit Maria Magdalena mane ad monumentum, 
cum adhuc tenebre essent. » Late enim unum 
idemque significatur tempus variis nominibus. 
Matthzo sero. Sabbatorum dicente pro tardius , et 
mane pro nocle serolina, interpres addidit cum ad- 
huc tenebre essent, ne quis auroram dici ab illo pu- 
taret. Sicuti etiam Matthzus verbis sero Sabbato- 
rum, ne quis de vespertino tempore cogitaret , ad- 
didit que lucescit in unam Sabbatorum. Et quidem 
accurate is expressit seram horam, ne quis vespe- 
ram opinaretur esse post solis occasum horam; 
nempe 8411 sero Sabbatorum. 


9. Consuetudo autem fuit ut universa hebdomada 
diceretur. Sabbatum, imo ut dies singuli sic appel- 
larentur. Dicitur ergo apud evangelistas una Sabba- 
torum. Et quidem in vulgari consuetudine secunda 
Sabbatorum, tertia Sabbatorum, quarta Sabbatorum. 
Sic ergo Mattbzeus tempus illucescens in diem Do- 
minicum sero Sabbatorum vocitavit. Secus vero 
oporteret nos die Sabbati post solis occasum , ve- 
spere facto, jejunium polluere : neque die Domi- 
nico jubilare, sed potius vespere Sabbati; si qui- 
dem ita intelligendus esset evangelista. Àtqui non 


ἑσπέραν τοῦ Σαδδάτου, εἴπερ τοῦτ᾽ ἐδήλου ὁ εὐαγγε- Ὦ vespere Sabbati solemus jejunia polluere, sed no- 


λιστῆς. ᾿Αλλ᾽ οὐχ ἑσπέρας τοῦ LZa66ázou εἰώθαμεν 
«ἃς νηστείας χαταλύειν, ἀλλ᾽ 1) νυχτὸς ἐπιλαδούσης, 
αὐτῷ μεσονυχτίῳ, xal j| περὶ ἀλεχτόρων βοὰς, ἣ 
ἀμφὶ τὸν ὄρθρον " ὥστε xal ἐξ αὐτοῦ τοῦ πράγματος, 
xai ix τῆς χεχρατηχυίας ἐν ταῖς Ἐχχλησίαις τοῦ 
Θεοῦ συνηθείας, τὸν διὰ τοῦ ὀψὲ Σαδδάτων δηλού- 
μενον χαιρὸν, μὴ τὴν ἑσπερινὴν ὥραν εἶναι, ἀλλὰ 
ταύτην, ἣν Ματθαῖος αὐτὸς παρέστησεν εἰπὼν τῇ ἐπι- 
φωσκχούσῃ εἰς μίαν Σαδδάτων. Οὐδὲ γὰρ λόγον εἶχε 
χατὰ τὴν ἑσπέραν τοῦ Σαδὄάτου τοιούτων θαυμάτων 
ἀμφὶ τὸ μνημεῖον τοῦ Σωτῆρος ἀποτελουμένων, μὴ 
οὐχὶ πάντας τοὺς tbv πόλιν οἰχοῦντας μαθεῖν τὰ γι- 


130) Cod. δελοῦν. 


cte medium cursum jam tenente, aut circa gallici- 
nium vel auroram : ita ut et facto ipso et inveterata 
in Dei Ecclesiis consuetudine, tempus significatum 
per verba sero Sabbatorum , haud vespertina hora 
sit, sed quam Matthzeus exhibet dum ait: que il- 
lucescit in unam Sabbatorum, Neque enim commode 
accidissent vespere Sabbati talia prodigia circa Ser- 
vatoris monumentum, ne scilicet passim urbis 
incolz rem cognoscerent, fieretque concursus ad tu- 
mulum, vigilantibus omnibus. Consentaneum quip- 
pe erat, lapide prodigiose revoluto, statim convo- 
lare custodes, hora id concedente, ad ea qus eve- 


945 


EUSEBI CASARIENSIS OPP. PARS IIl. — EXEGETICA. 


nerant renuntianda. Et quidem bi docentur die A νόμενα, xaX συνδρομὴ γεγόνει ἐπί 


postero a sacerdotibus ut rumorem in vulgus serant , 
venisse noctu discipulos Jesu ad furandum corpus 
dum ipsi somno iudulgerent; id quod ab eis fingi 
haud opus fuisset, si vespere Jesus resurrexisset. 
Jtaque existimo ex his demonstrari, id quod ait 
Mauhzeus sero Sabbatorum, baud significare sero- 
tinam Sabbati horam neque tempos vespertinum ; 
namque ipse Matthzeus addit: hora que [ucescit. im 
«nam Sabbatorum; mane videlicet dum adhuc te- 
nebre cssent, secunduimn Joannem. Sic enim har- 
monia fiet evangelicarum vocum, veluti uno tem- 
pore ab ipsis significato, quod tamen in singulis 
mutatur scripturis, ita ut intra unam eamdemque 


ἐγρηγορότων. ᾿Αχόλουθον δὲ ἦν 
λίθου παραδόξως, παραχρῆμα at 
τὰ πραχθέντα δηλῶσαι, τῆς ὥραι 
σης. ΟἹ δὲ χαὶ διδάσχονται τῇ ὑσ' 
χιερέων διαφημίσαι εἰς πάντας, 
τοῦ νυχτὸς ἐλθόντες ἔχλεψαν αὖ' 
νων ὃ δὴ χώραν οὐχ εἶχεν πλάτ 
ἑσπέρᾳ ἐγήγερτο. ᾿Αλλὰ γὰρ ἡ 
ἀποδείχνυσθαι τὸ παρὰ τῷ Ματῦ 
Σαδδάτων, μὴ τὴν ὀψινὴν ὥραν τ' 
νειν, μηδὲ τὸν ἐσπερινὸν xxipóv: i 
ἐπήγαγεν τὴν ἐπιφώσχουσαν ὥρε 
των, ftu ἣν πρωΐ, ἔτι σχοτίας ὁ 


horam principium liceat cogitare, medium, et finem. B άννην " οὕτω γὰρ ἡ συμφωνία σὺν 
αγγελιχῶν φωνῶν ὡς χαιροῦ μὲν ἑνὸς δι᾽ αὐτῶν er μαινομένου, ἀναλλαττόντων Cb παι 
καιροῦ μορίων" ἐπεὶ xal μιᾶς xai τῆς αὐτῆς ὥρας, xat τὴν ἀρχήν ἐστιν ἐπινοῆσαι, xa 


“ἕλος. 

ὅ. Haud igitur ἃ veritate aberraveris, si ἃ Joanne 
initium resurrectionis Servatoris nostri dicas si- 
gnillcari, apud quem Magdalena mane, dum adhuc 
tenebrz essent, semel atque iterum ad monumen- 
tum progressa, Servatoris corpore haud invento, 
flet : quia nemini adhuc resurrectio ejus explorata 
erat. Est autcm ejus horz pars altera tempus id 
de quo Matthzeus loquitur; cum videlicet tertio ve- 
niens ad monumentum eadem Magdalena cum alia 
Maria, haud jam flet, quippe quz, ut ait Joannes, 
jam angelos viderat ipsumque Servatorem. Nam 


quie dicuntur a Luca et Marco alia nos docent, C 


apud quos nimirum plures veniunt observaturz 
mulieres. Porro autem Magdalenam temporibus 
haud magnopere inter se distantibus interfuisse 
puta, sed uno fcre continuo tempore, dum semel 
et iterum circa eum locum versaretar; primum 
ipsa sola; secundo cum alia Maria. Sic eadem Ma- 
ria Magdalena et apud Matthzum spectat, et apud 
Joannem. Neque idcirco excludenda est a cetero- 
rum evangelistarum narrationibus : non enim re- 
cedebat a loco, sed aderat perstabatque atonita 
visis, cupiensque post primam, secunda eliam ter- 
tiaque apparitione frui : id quod reapse consecuta 
est, dum multimodis complures mulieres ad tumu- 
lum veniunt; atque aliis aliter angelica visio se 
offert; ipsa autem Magdalena singulis visionibus 
interest. Atque ita rerum apud quatuor evangeli- 
stas scriptarum spectotrix fuit Magdalena : quare 
et hujus apud omnes mentio flt. Sie etiam idem 
tempus erat, quod abs Joanne et a Matthieo perhi- 
betur: sed tamen hujus temporis diwersa inter- 
valla apud singulos notantur. 


4. Neque te couturbet id quod ἃ Matthaeo dicitur 
postquam dua Marie ad visendum tumulum vene- 


1) Quastio hzc hucusque partim inest etj(am 
AN. Gr. Mediceo, teste Bardinio t. I, p. 159. 
ldem tamen [frustra gwgpicatur, quz ibidem apud 
eum sequuntur. λίαν θαυμάζῳ, etc., esse ejusdem 


Y. Οὐχ ἂν γοῦν &páptot; τὰ | 
στάσεως τοῦ Σωτῆρος ἡ μῶν cr, ua 
τῷ Ἰωάννῃ, παρ᾽ i ἡ Μαγδαληνὴ 
τίας, καὶ πρῶτον χαὶ δεύτερον ἐπ᾿ 
xai μὴ εὑροῦσα τὸ σῶμα τοῦ Σ΄ 
μηδένα μήπω ἐγνωχέναι περὶ τῇ; 
τῆς αὑτῆς δὲ ὥρας μέρος εἶναι δε 
Ματθαίῳ χρόνον, χαθ᾽ ὃν τρίτο 
Μαγδαληνὴ ἅμα τῇ ἄλλῃ Μαρία 
χλαίει, ὡς ἂν παρὰ τῷ Ἰωάννῃ 
γέλους καὶ αὑτὸν τὸν Σωτῖ ρα" τὰ ' 
χαὶ τῷ Μάρχῳ ἑτέρων ἂν εἴη 
πλείους ἀπαντῶσιν γυναῖχες ἐπὶ 
Μαγδαληνὴν μὴ μαχρὰν ἀλλήλων 
χέναι xatpol; νόμιζε, ἀλλ᾽ ἐν τῷ 
αὑτὸ παρατυχεῖν xai τὸ πρῶτον 1 
μὲν πρῶτον, χαθ᾽ ἑαυτὴν μόνην" 1 
τῆς ἄλλης Μαρίας" οὕτω δ' οὖν ἢ ς 
δαληνὴ xai τὰ παρὰ τῷ Ματθαίῳ i 
τῷ Ἰωάννῃ" οὐχ ἀπελιμπάνετο δὲ 
λοῖς ἀναγεγραμμένων" οὐ γὰρ ἀπ 
παρῖνν δὲ χαὶ παρέμενεν χαταπεπλγ 
μένα, ποθοῦσα δὲ πρὸς τοῖς πρώτο 
τριῶν θεοφανειῶν χαταξιωθῆναν 
ταῦτα διαφόρως μὲν πλειόνων γυ' 
μεῖον ἀφιχνουμένων, ἄλλοτε δ᾽ ἄλ 
xfj; ὄψεως παραφαινομένης, αὐτῇ 
παρατυγχανούσης" οὕτω γοῦν τῶν 
σιν εὐαγγελισταῖς ἀναγεγραμιμένι 
à Μαγδαληνή" διὸ χαὶ παρὰ τοῖς ' 
(34): οὕτω δὲ xal ὁ μὲν χαιρὸς δι 
Ἰωάννου χαὶ τοῦ Ματθαίου παρισ 
τοῦ χαιροῦ διάφορα διαστέματα π 
μένα. 

δ΄. Μὴ ταραττέτω δέ σε τὸ λέγε 
θαίῳ μετὰ τὸ ἐλθεῖν τὰς δύο Ma 


Eusebii; sunt enim Isodori Pelus: 
codo, ticanis, imo ex Isidori € 
n, 212. 


942 


ἀπεχύλισεν τὸν λίθον Ex τῆς θύρας. » Οὐ γὰρ xav" 
αὐτὴν τὴν ὥραν προσήχει νοεῖν τὸν ἄγγελον ἀποχε- 
χυλιχέναι τὸν λίθον’ πῶς γάρ; ὁπότε προῦπῆρχεν 
παρὰ τῷ Ἰωάννῃ, παρ᾽ ᾧ οὐχ ἡ Μαρία μόνη, ἀλλὰ 
χαὶ δύο μαθηταὶ ἐληλύθασιν εἰς τὸ μνημεῖον᾽ διόπερ 
εἴποις ἂν τὸν παρὰ τῷ Ματθαίῳ λόγον διηγηματικὸν 
εἶναι τῶν πρὸ τούτου γεγενημένων " ἦλθον μὲν γὰρ 
χατὰ τοῦτον t! δύο Μαρίαι θεωρῆσαι τὸν τάφον, εὖ- 
pov δὲ αὐτὸν ἀνεῳγμένον, ἐπειδήπερ πρὸ τούτου σει- 
σμὸς ἐγεγόνει μέγας, χαὶ ὁ ἄγγελος ἀποχεχυλίχει τὸν 
λίθον, ὃς ἐπιστὰς, αὖθις εὐαγγελίξεται τὰς γυναῖχας. 
Λύτη μὲν οὖν μία λύσις (53) ἂν γένοιτο τῶν χατὰ τὸν 
τόπον ἀπορουμένων. 


ε΄. Λυθείη δ᾽ ἂν καὶ ἄλλως τὰ προχείμενα, εἰ ἐτέ- Β 


ρας μὲν τὰς παρὰ τῷ Ματθαΐῳ Μαρίας ὑπολάδοις el- 
ναι, ἑτέραν δὲ τὴν παρὰ τῷ Ἰωάννῃ τέσσαρας γοῦν 
«à, πάσας Μαρίας παρούσας τῷ πάθει τοῦ Σωτῆρος 
μετὰ τῶν ἄλλων γυναιχῶν εὑρίσχομεν (55) * πρῶτον 
μὲν οὖν τὴν θεοτόχον τὴν αὐτοῦ τοῦ Σωτῆρος μητέρα" 
δευτέραν δὲ τὴν ταύτης ἀδελφὴν Μαρίαν, τὴν τοῦ 
Κλωπᾶ" εἶτα τρίτην Μαρίαν τὴν Μαγδαλτηνήν᾽ χαὶ τε- 
τάρτην τὴν Ἰαχώόδου xa Ἰωσὴφ μητέρα " καὶ τῶν 
μὲν πρώτων τριῶν Μαριῶν ἐμνημόνευσεν Ἰωάννης 
λέγων οὕτως" « Εἰστήέχεισαν ὃὲ παρὰ τῷ σταυρῷ τοῦ 
"noo ἡ μήτηρ αὐτοῦ, χαὶ ἡ ἀδελ»οὴ τῆς μητρὸς αὖ- 
τοῦ Μαρί ἡ τοῦ Κλωπᾶ, καὶ Μαρία 4 Μαγξδαληνή. » 
Τῆς δὲ τετάρτης (54) Μαρίας τῆς μητρὸς Ἰαχώδου 
xaX Ἰωσὴφ, οἱ λοιποὶ τρεῖς ἐμνημόνευσαν εὐαγγελι- 
σταὶ, συμπαραλαδόντες τῇ Μαγδαληνὴ xai αὐτήν" 
Ματθαῖος μὲν οὕτως εἰπών᾽ « Ἦσαν δὲ ἐκεῖ γυναῖχες 
πολλαὶ ἀπὸ μαχρόθεν θεωροῦσαι, αἴτινες ἡχολούθησαν 
αὐτῷ’ ἐν αἷς ἣν Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ, καὶ Μαρία ἡ 
τοῦ Ἰαχώδου xa Ἰωσῆρ, ai ἐθεάσαντο τὸν τόπον ToU 
τίθεται. » Καὶ ὁ Λουχᾶς δὲ περὶ τῆς ἄλλης Μαρίας 


οὕτως ἱστορεῖ" « Ἦσαν δὲ ἡ Μαγδαληνὴ Μαρία xat 


αὐταίΐς. » 

ς΄. Τούτων οὖν τῶν τεσσάρων Μαριῶν, εἰ τὰς δύο 
τὰς παρὰ τῷ Ματθαίῳ ὀψὲ Σαδδάτων τῇ ἐπιφωσχού- 
enel; μίαν Σαθθάτων ἐλθούσας ἐπὶ τὸ μνημεῖον, xal 
τὸν ἄγγελον θεασαμένας, ἑτέρας εἶναι ἐχλάδοις παρὰ 
τὶν πρωϊτῇ μιᾷ τῶν Σαδδάτων, ἔτι σχοτίας οὔσης ἀφι- 
χομένην μόνην χατὰ τὸν Ἰωάννην, ἀγνοοῦσαν τὸ ἐπὶ 


(52) Cod. τὶς pro λύσις. 

(59) Quastio hec de Mariarum evangelicarum 
numero quanta fuerit apud veteres Patres novosque 
criticos, satis docet Calmetus copiosa sua super 
hac re dissertatione; cui jam quidquam addere, 
baud scio an abutentis otio futurum sit. 

(34) Scholion recenti manu additum. Οὐχί" ἀλλ᾽ 
ἡ xax ἀλέθειαν τοῦ Κυρίου μέτηρ, αὕτη λέγεται xal 
μήτηρ Ἰαχώδου xoi Ἰωσῆ, τῶν νομιζομένων ἀδελ- 

ὧν τοῦ Κυρίου. υἱῶν δὲ ὄντων χατὰ φύσιν τοῦ Ἰωσὴφ 

πὸ τῆς προτέρας (a) αὐτοῦ γυναικὸς τῆς Σαλώμης: 
τέσσαρας γὰρ εἶχεν υἱοὺς ὁ Ἰωσὴφ, Ἰάχωθον xat Ἰωσῇ 
xai Σίμωνα xai Ἰούδα. Καὶ χαθὼς ἐνομίζετο ἡ τοὺ 
Kuplou μήτηρ γυνὴ τοῦ Ἰωσὴφ, οὕτως ἐνομίζετο καὶ 
τῶν υἱῶν αὑτοῦ μήτηρ. Mintme; sed ipsa vera Do- 


(a) Vox προτέρας expungitur ín codice; quod tamen fit contra sancti Epiphanii lectionem in Ancorato, 
contra Hippolyti Thebani Chronicon. Creteroqui in alio nos volumine p. 48! inter sancti Cyrilli ad 


QUAESTIONES EVANGELICAE. — QUAESTIO 1l AD MARINUM.. 
τάφον, « ὁ ἄγγελος γὰρ Κυρίου χκαταδὰς ἐξ οὐρανοῦ A rant 


C 


946 


: « Angelus enim Domini colo delapsus re- 
volverat ab ostio lapidem; » quippe haud putan- 
dum est ab angelo eadem illa hora revolutum fuisse 
lapidem. Nam quomodo illud przcederet apud 
Joannem, quo narrante non Maria sola, sed et di- 
scipuli duo monumentum ingressi fuerant ? Quam- 
obrem merito dices, Matthei oratione narrari ea 
qua ante contigerant : ita ut ex hujus sententia 
dux quidem Mariz ad sepulcrum visendum vene- 
rint, verumtamen id patefactum deprehlenderint : 
quia scilicel acciderat ,terrz motus ingens, lapi- 
demque angelus revolverat, qui rursum astang, 
rei notitia mulieres impertitur. Atque haec una eret 
esolutionibus ambiguitatum, quz circa hunc 1o- 
cum agitari solent. 

9. Licet autem etaliter propositam infringere 
difficultatem, $i alias esse putaveris Marias, qu» 
apud Matthzeum, aliam rursus quz apud Joannem. 
Nam quatuor omnino Marias Servatoris passioni 
cum aliis feminis prasentes comperimus. Primam 
ipsam Deiparam Servatoris matrem ; secundam 
bujus sororem Mariam Cleope; tertiam Mariam 
Magdalenam ; quartam Jacobi et Joscphi matrem. 
Priorum trium Mariarum meminit Joannes his ver- 
bis : « Stabant autem juxta crucem Jesu mater 
ejus, et soror matris ejus Maria Cleopze, et Maria 
Magdalena. » Quartz vero Marie, matris Josephi 
et Jacobi, reliqui tres meminerunt evangelist:e, qui 
banc Magdalene addunt. Matthaeus quidem sic : 
« Erant autem ibi mulieres multze procul spectan- 
tes, qui secut:? eum fuerant a Galilea, minietran- 
tes ei : inter quas erat Maria Magdalena, et Maria 
Jacobi ae Josephi ; qua notaverunt locum in quo 
positus fuit. » Lucas vero de alia Maria sic loqui- 
tur : « Erant autem Maria Magdalena, et Joanna, 
et Maria Jacobi, et caeterx qux cum eis erant. » 


"oavva xai Μαρία fj Ἰαχώδου xal zi λοιπαὶ σὺν 


6. Cum ergo sint quatuor Mariz, si duas illas, 
que apud Matthzum, dum dies illucesceret in 
unam Sabbatorum, venerunt ad monumentum an- 
gelumque viderunt, diversas esse pultaveris ab 
illa que mane una Sabbatorum, dum adbuc tene- 
brs essent, venit sola secundum Joannem, igno- 


D mini mater, eadem dicilur etiam mater. Jacobi et 


Josis, qui fratres Domini existimabantur ; filii se- 
cundum naturam. Josephi ex ejus priore uxore Sa- 
lome. Quatuor enim suscepit Josephus liberos, Jaco- 
bum, Josem, Simonem, et Judam. Porro sicuti 
putabatur Domini mater uxor esse Josephi, ita et 
ejusdem filiorum habebatur mater. Sed enim de te- 
mere creditis Josephi ex priore conjuge liberis, le- 

endus est Hieronymus Contra Helv., cap. 14, ubi 
fec apocrvphorum deliramenta ridet, aitque fratres 
Domini non filios Josephi, sed consobrinos Serva- 
toris esse intelligendos. Idem cap. 19 ait pradi- 
ctam plurium nuptiorum opinionem ἃ plerisque 
non tam pia quain audaci temeritate fuisse confi- 
ctam. 


a 60, nec non 
atthueum Íra- 


gmenta par fere scho:ion edidimus, predicto Cyrillo inscriptum, ubi peo ερονέρας legitur βιιοινῖς. 


941 


EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA." 


rans resurrectionem, ideoque flens, nihil tortuosum A τὴν ἀνάστασιν, xat διὰ τοῦτο χλαίου 


tibi occurret, omni jam dubitatione ac quaestione 
remota. Igitur quod sero Sabbatorum, sicuti retro 
tradidimus, perpetrata fuerint ea qux apud Mat- 
theum scribuntur de interventu Mariarum dua- 
rum ; quodque mane una Sabbatorum alie Mariz 
ea quz sunt apud Joannem spectaverint; omnia 
hac, inquam, vera sunt, nullaque repugnantia est 
vel locorum vel temporum vel personarum vel de- 
nique narrationis. 

1. Nam si forte Magdalenz nomen, quod apud 
utrumque evangelistam adjicitur, sententiam con- 
turbat ; enimvero haud squum est divinam per- 
misceri Scripturam unius voculz nominisve causa, 
id quod szpe accidit errore librarii obtrudi. Aut 


λιὸν ἀπαντήσεται, πάσης ἀπορίας xc 
δὼν ἀρθείσης " xat ὀψὲ μὲν Σαδδάτ 
δεδομένα, πεπραγμένων τῶν ἐπὶ 
γεγραμμένων ἐπὶ παρουσίᾳ τῶν δύ 
δὲ τῇ μιᾷ τῶν Σαδδάτων ἑτέρας Mo 
Ἰωάννῃ τεθεαμένας, ἀληθεύεσθαί 
ταῦτα, μηδὲ ἀντιλογίαν περιέχειν 
χατὰ τοὺς χρόνους, μἧτε χατὰ τὰ πὶ 
τοὺς λόγους. 

ζ΄. Εἰ δὲ τὸ τῆς Μαγδαληνῆς πρ 
φοτέροις tolg εὐαγγελισταῖς ὄνομο 
ράττει, ἀλλ᾽ οὐ προσήχει τὴν θεία 
λέξεως μιᾶς ἣ ὀνόματος Evexsv, ὃ 
νει χαὶ χατὰ γραφιχὸν προσχεῖσθο 


enim duas has ex una urbe seu castello Magdalo B δύο καὶ ταύτας ἀπὸ μιᾶς πόλεως ᾿ 


advenisse putandum est ; aut alterutri ex his te- 
mere fuisse adjectum Magdalenz cognomen, semel 
librario qui antiquitus scripsit in errorem lapso; 
quod deinceps mendum ezxscriptores reliqui reti- 
nuerunt. ld ipsum alias quoque accidisse paulo 
post demonstrabimus. Nempe cum in ejusmodi 
rebus a principio quidem dietatum recte fuerit, sed 
postea mendum obrepserit, neque tamen amanuen- 
ses scripture mutationem agnoverint, nonnulla 
quaestiones exortze sunt. Atque ita circa Magdalene 
cognomen, supervacue uni ex Mariis additum, 
contigisse dices : quo ablato, tollitur omnis qua- 
stio, nemine jam in his locis dubitante. Ergo et 
sero Sabbatorum, id est profunda nocte, ea, que 


apud Matthzum narrantur, visa fuerunt a Magda- C 


lena atque ab alia Maria : et mane, dum adhuc te- 
nebrz essent, venit alia Maria in eumdem locum ; 
que primo quidem anxia erat, haud invento Ser- 
vatoris eorpore; deinde et ipsa spectatrix ejusdem 
fuit. Laudabilius tamen flet, si ne mendum quidem 
in his locis esse causabimur, duasque potius Mag- 
dalenas censebimus, sicuti jam quatuor demonstra- 
vimus fuisse Marias. Certe nulla absurditas vetat, 
quominus duas Marias ab eodem castello Magdalo 
venisse dicamus : prorsus et nulla jam perplexitas 
relinquatur, sed altera sit illa quzv sero Sabbatorum 
apud Mattheum, altera rursus et ipsa Magdalena 
quz apud Joannem mane ad monumentum accedit : 
quam postremam credibile sit a Marco quoque 
memorari secundum aliquot exemplarium fidem ; 
de qua nimirum septem fuerant dzmonia ejecta : 
atque hec videtur cui dictum fuerit Noli me tan- 
gere, non illa que apud Matthzeum : nam etsi forte 
et ipsa a Magdalo oriunda erat, haud tamen eam- 
dem pari macula aspergit divina Scriptura. 


IiI. 


Quomodo que secundum Mattheum sero Sabbato- 
rum Magdalena cum altera Maria tetigit Serva- 
toris pedes, eadem mane wna Sabbati secundum 
Joannem audivit « Noli me tangere. » 


1. Si quidem una eademque Maria esset apud 


Μαγδαληνῆς ὁρμᾶσθαι ἡγητέον" 

προσχεῖσθαι τὸ τῆς Μαγδαληνῆς E 
γραφέως κατὰ τὴν ἀρχὴν σφαλέντ 
τῶν μετ᾽ αὐτὸν πρώτῳ ἐπηχολουθ: 
τοῦτο δὲ xat ἐφ᾽ ἑτέρῳ συμδὰν, ap 
δείξωμεν" ἀλλ᾽ ὥσπερ ἐπὶ τοιούτω 
ἀρχὴν ὑπηγόρευτο, χατὰ σφάλμα ὃ 
μὴ ἀχριδούντων τὴν μεταθολὴν, σι 
τεῖσθαι, οὕτω χαὶ ἐπὶ τοῦ ἐπωνύμο 
περιττῶς ἐπὶ μιᾶς Μαρίας χειμένοι 
ναι" οὗ ὑφαιρεθέντος, περιγέγραπι 
μηδενὸς μηχέτι χατὰ τοὺς τόπους ὁ 
xai &yk Σαδδάτων, τοῦτ᾽ ἔστι βαθ 
παρὰ τῷ Ματθαίῳ πεπραγμένων ic 
Μαγδαληνῆς καὶ τῆς ἄλλτς Μαρίας 
σχοτίας οὔσης, ἑτέρας Μαρίας ἀφιχ' 
τὸν τόπον" xal πρότερον μὲν ἀπὸ 
εὑρεῖν τὸ σῶμα τοῦ Σωτῆρος" ὕστε 
αὐτοπτούσης αὐτόν" χάλλιον δὲ τὸ 
κιάσασθαι χατὰ τοὺς τόπους, δύο ! 
ναι τὰς Μαγδαληνὰς φάσχειν, ὡς : 
εδείξαμεν τὰς Μαρίας" ὧν οὐδὲν ἄτο' 
Μαγδαληνῆς δύο Μαρίας ὁρμᾶσθαι 
λοιπὸν ἀπορεῖν, ἀλλ᾽ ἑτέραν μὲν εἶν 
των παρὰ τῷ Ματθαίῳ Μαγδαληνὶ 
χαὶ αὑτὴν Μαγδαληνὴν τὴν παρὰ τ 
ἐπὶ τὸ μνημεῖον ἐλθοῦσαν " ταύτην 
παρὰ τῷ Μάρχῳ δηλουμένην, χατά 
φων,, &g' ἧς ἐχδεδλήχει ἑπτὰ δαι 
τὴν εἰχὸς εἶναι τὴν ἀχούσασαν Μή 
οὐ τὴν παρὰ τῷ Ματθαίῳ: εἰ γὰρ x 
κείνη ἀπὸ τῆς Μαγδαληνῆς ὡρμᾶτο 
χαὶ αὐτῆς ἡ θεία χατηγορεῖ Γραφή 


Γ' 


Πῶς κατὰ τὸν Ματθαῖον ὀψὲ Xat 
1ηνγὴ μετὰ τῆς ἄλλης Μαρία 
ποδῶν τοῦ Σωτῆρος, ἡ αὐτὴ : 
Σαδδάτου ἀχούει « Mi], μου ἃ: 
Ἰωάγγην. 
α΄. El μὲν οὖν μία xal ἡ αὐτὴ eh 


(95) Eusebius et Hieronymus De loc, Hebr., Μαγδαλὰ φυλῖις Ἰούδα, Magdala in tribu . 


949 


QUAESTIONES EVANGELIC.E. — QUAESTIO ἢ AD MARINUM. 


97:0 


φοτέροις τοῖς εὐαγγελισταῖς, λέξομεν ὅτι ἣ αὐτὴ πολ- A utrumque evangelistam, dicendum foret eamdem 


λάκλις ἐπὶ τὸν αὐτὸν ἀπήντα τόπον, ἐπειδὴ εἶλχεν αὐ- 
τὴν ἡ ἔχπληξις τοῦ πράγματος χαὶ ἡ ἐπὶ τῷ γεγονότι 
χαρά" πρώτη τοίνυν ἀπαντήσασα xal πρώτη τεθεα- 
μένη τὰ παρὰ τῷ, Ἰωάννῃ, ἐσπευσμένως ἀπήξι πρὸς 
«οὺς ἀποστόλους τὸ πρῶτον, τὴν τοῦ μνέματος ἄνοι- 
ξιν ἀπαγγέλλουσα᾽ εἶθ᾽ ἅμα τὴν ἀνάστασιν τεθεαμένη, 
ἐδυσφόρει ὑπονοοῦσα ἦρθαι τὸ σῶμα τοῦ Ἰτσοῦ ἀπὸ 
«οὐ μνήματος, μὴ εἰδέναι τε ὅπου τέθειτο" εἶτ᾽ ἐπ- 
ανῇει δεύτερον σὺν αὑτοῖς ἐπὶ τὸ μνῆμα" ὡς δ᾽ ἐπ- 
ἐστρεφον οἴχαδε ἐχεῖνοι, uóvr, πάλιν ἀπολειφθεῖσα ἐν τῷ 
τόπῳ, ἔχλαιεν ἑστῶσα " εἶτα τοῦ μνήματος εἴσω δια- 
χύψασα, τοὺς δύο ἀγγέλους ἐθεώρει" ἔπειτα χαὶ αὐτὸν 
ὁρᾷ τὸν Σωτῆρα" ὃς, ἐπειδὴ χλαίουσα εἰστήχει, ἀν- 
θρωπίνως δὲ χαὶ ταπεινῶς, ὡς ἂν χλαπέντος σώματος 
αὑτοῦ, διαχειμένη, ἀνάξιά τε περὶ αὐτοῦ φρονοῦσα, 
πρῶτον μὲν αὐτὴν γυναῖχα ὀνομάζει, ἐπιπλήττων 
αὑτῇ xal ὀνειδίζων τὸ γυναιχεῖον πάθος" διό φησιν, 
γύγαι, τέ xAaletc ; εἶτά φησιν πρὸς αὐτήν Μαρία - 
διὰ τοῦ ὀνόματος αὐτὴν ἑαυτῆς ὑπομιμνήσχων, xal 
τῶν πάλαι πρὸς αὑτήν τε xal τοὺς λοιποὺς μαθττὰς 
περὶ τῆς ἀναστάσεως αὐτοῦ λόγων᾽ ἡ δ᾽ εἰς συναίσθη- 
σιν ἐλθοῦσα, xaX τί ποτε ἣν ἀπὸ τῆς φωνῆς xai τῆς 
τοῦ λόγου δυνάμεως ἐπιγνοῦσα, ἹΡαδδουνί φησιν, ὃ 
μεθερμηνεύεται διδάσκα.ῖε. 


β΄. Εἶτ᾽ ἐπειδὴ ὡς διδασχάλῳ αὐτῷ ἕτι χαὶ οὐχ ὡς 
Θεῷ προσιέναι ὡρμᾶτο, ἀναίνεται xal παραιτεῖται αὖ- 
τὴν, Μή μου ἅπτου θνητὰ γὰρ ἕτι φρονοῦσα, οὐχ 
oia τε ἣν τῆς αὐτοῦ θεότητος θίγειν * οὐδὲ γὰρ ἄξιον 
ἦν τὴν ἔτι χλαίουσαν, xaX κάτω περὶ τὰ μνήματα xat 
τάφονς οἷα νεχρὸν ζητοῦσαν αὐτὸν, ταπεινά τε xal 
ἀνθρώπινα περὶ αὐτοῦ δοξάζουσαν, τῆς ἐπαφῆς αὐτοῦ 
χοινωνεῖν διὸ τὴν αἰτίαν ἀπήλεγχεν, μὴ γὰρ ἀν- 
ἐληλυθέναι οὕπω φησὶν, ὅσον τὸ ἐπ᾿ αὐτὴν, πρὸς τὸν 
Πατέρα, ἐπεὶ μὴ τοῦτ᾽ ἐπίστευσεν γεγονέναι, νεχρὰν 
δέ που χεῖσθαι αὐτὸν ᾧετο - διό φησιν πρὸς αὐτήν" 
Μή μου ἅπτου, τοιαύτη τις οὖσα xal τοιαῦτα περὶ 
ἐμοῦ λογιζομένη" σοὶ γὰρ Θεὸς οὔπω πεπίστευμαι" 
δοὶ ἔτι χάτω εἶναι λελόγισμαι" οὕτω τὴν χλαίουσαν 
καὶ δόξασαν αὐτὸν εἶναι τὸν χηπουρὸν, διὰ μὲν τοῦ 
Μὴ μου ἅπτου ἀπέστρεφεν ἐπιπλήττων αὐτῇ " ὡς xal 
διὰ τοῦ γυναῖχα χαλεῖν, καὶ διὰ τοῦ λέγειν, Τί χιῖ1αί- 


szpe in eumdem locum venisse, quam scilicet at- 
trahebat admiratio rei gestze et successus gaudium. 
Prima igitur illuc profecta, primaque rerum, quas 
Joannes narrat, spectatrix, festinanter redibat ad 
apostolos; principio quidem sepulcri apertionem. 
nuntians : dcinde, quanquam resurrectionem vide- 
rat, angebatur nibilominus suspicione ne quis po- 
tius Jesu corpus e monumento abstulisset, quod 
nesciebat quonam esset translatum. Exin secundo 
ibat cum apostolis ad monumentum. Postquam hi 
domum reversi sunt, sola rursus in loco relicta, 
flens ibi subsistebat. Deinde. in monumentum in- 
trospiciens duos angelos vidit : denique ipsum 
oculis ejus oblatum Servatorem : quam ibi cum 


B fletu hzrentem, et ex humanz infirmitatis atque 


C 


humilitatis instinctu furto ablatum corpus creden- 
tem, atque indigna de ipso sentientem, Jesus primo 
mulierem appellat, increpans atque exprobrans fe- 
mineam anini zgritudinem * unde ait, mulier, 
quid ploras? Deinde addit, Maria; ut illa nomine 
admonita ad mentem 'evocaretur, atque ut apti- 
quarum sponsionum tum ipsi tum reliquis discipu- 
lis de Christi resurrectione factarum recordare- 
tur. llla animo ex aberratione recepto, vique vocis 
3c verborum agnita Habboni inquit; qua voce si- 
gnificatur magister. 

9. Mox ad illum adhuc ut magistrum, non ut 
Deum, accedere properat : qua ille prohibita et de- 
territa ait, Noli me tangere. Nam qux humana ad- 
huc sapiebat, non erat digna divinitatem ejus at- 
lingere : neque pgr erat illam, quz? adhuc flebat, 
et Jesum inferne in monumentis sepulcrisque quz- 
rebat, atque humiliter et infirme de illo sentiebat, 
haud, inquam, aequum erat contactus ejus compo- 
tem fleri. Quamobrem Jesus causam quoque rei 
aperit, nondum se ascendisse (quantum ad eam 
attineret) ad Patrem dicens; quoniam ipsa rei 
geste fidem nondum adhibebat, seque mortuum ja- 
cere putabat : ideoque ait, Noli me tangere, cum talis 
sis, talemque de me opinionem geras : tibi enim 
Deus nondum credor, sed terrestris adhuc babeor. 
Sic is plorantem, et qua bhortulanum ipsum cre- 
debat, his verbis, Noli me tangere rejecit incre- 


εἰς ; τὸ γὰρ χλαίειν τὸν ζῶντα, μᾶλλον δὲ τὴν ζωὴν Ὁ pitaus : unde.et mulierem eamdem vocitavit, ail- 


αὐτὴν, ἐσχάτης ἣν ἀμαθίας * xai διὰ μὲν τούτων ἐπ- 
ἐπληττεν αὐτῇ ᾿ διὰ δὲ τῶν ἑξῆς τὴν καθ᾽ ἑαυτὸν ἐπαί- 
δενεν θεολογίαν " ἡ δ᾽ ἐπὶ τούτοις τὰ μεγάλα ὠφελη- 
μένη, πάλιν ἀναχωρεῖ τοῦ μνήματος * τοῦτο δεύτερον " 
εἶτ᾽ ἐξειποῦσα τῇ ἄλλῃ Μαρίᾳ τὰ τεθεαμένα παρὰ τῷ 
Ἰωάννῃ, ἐπανήει σὺν αὐτῇ τοῦτο τρίτον xaX τῶν 
παρὰ τῷ Ματθαίῳ μνημονευομένων θεωρὸς ἐγίγνετο 
οὐχέτι μόνη, σὺν δὲ τῇ ἑτέρᾳ Μαρίᾳ " xat οὐχέτι εἴσω 
τοῦ τάφου παραχύπτουσα ὡς παρὰ τῷ Ἰωάννῃ, οὐδὲ 
δύο ἀγγέλους, ἀλλ᾽ ἕνα πρὸς τῷ λίθῳ χαθήμενον 
ὁρῶσα. 


Y Εἶτ᾽ ἐπὶ τούτοις αὐτὸν πάλιν τὸν Σωτῆρα μετὰ τῆς 
ἄλλης Μαρίας θεωρεῖ τοῦτο δεύτερον " χαὶ οὐχέτ: uiv 


que, Quid ploras? nam lugere viventem, imo ipsam 
vitam, extremze erat inscitie : qua super re non 
pepercit objurgationi. Tum in sequentibus divinam 
illi sui.notitiam impertivit : que his verbis ma- 
gnopere erudita, denuo deseruit monumentum , 
secundo videlicet. Exin narratis Mariz alteri, quee 
vidisse eam narrat Joannes, illuc cum eadem re- 
versa est, tertio videlicet : ac tuin, eorum, que 
memorat Matthzus, spectatrix fuit; haud jam sola, 
scd cum altera Maria : neque jam introspiciens in 
sepulcrum, uii narrabat Joannes; neque jam duos 
angelos, sed unum lapidi insidentem cernens. 

9. Post hac denuo videt, comite altera Maria, 
ipsum Servatorem, secundo videlicet : neque jam 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS NL — EXEGCETICA. 


audit, Noli me tangere; imo gaudere, nedum flere, A ἀχούει, Μή μου ἄπεου,, τοὐναντίο 


ab ipso jubetur : quin etiam hunc tangere sinitur, 
quem jam ut Deum venerabatur. Ait ergo his fe- 
minis Jesus, Gaudete. lllz vero accedentes tenue- 
runt pedes ejus et adoraverunt. Et vera igitur nar- 
rant sacra Evangelia, et nulla in parte inter se 
pugnant : quanquam eamdem Mariam Magdalenam 
introducunt et non tangentem primo Servatorem, 
dum flebat, eratque incredula, et eum tangentem 
postquam gaudere jussa est. Jam priera esse exi- 
stimanda quz sunt apud Joannem iis qux apud 
Mattheum, in disputatis retro secundum quamdam 
explicationem comprobavimus, dum ostenderemus, 
ubi dicitur apud Matthzeum sero. Sabbatorum, non 
vespertinam horam significari ab evangelista, sed 


ToU χλαίειν ὑπ᾽ αὐτοῦ κελεύεται * &) 
αὐτοῦ συγχωρεῖται, ἐπεὶ χαὶ προῦσχυν 
λέγει γοῦν αὐταῖς ὁ Ἰησοῦς, Χαίρετ 
θοῦσαι, ἐχράτησαν αὐτοῦ τοὺς κόδᾳ 
σαν αὑτῷ * xat οὕτως ἅμα ἀληθεύει 
λια, κατ᾽ οὐδένα λόγον διαφωνοῦντ 
Μαρίαν τὴν Μαγδαληνὴν εἰσάγοντα x 
πρότερον τοῦ Σωτῆρος, ὅτε ἔχλαιε 
ἀπτομένην αὐτοῦ, ὅτε χαίρειν Exe) 
ἡγεῖσθαι τὰ παρὰ τῷ Ἰωάννῃ One 
τῷ Ματθαίῳ φερομένων, καὶ διὰ τί 
γυμνασμένων ἡμῖν χατὰ μίαν τῶν E 
σᾶμεν, διασαφήσαντες ὅπως εἴρητι 
θαίῳ τὸ ὀψὲ Σαδδάτων, οὐ τὴν ἐσ 


tempus illucescens in unam Sabbatorum. Erat au- D λοῦντος τοῦ εὐαγγελιστοῦ, ἀλλὰ τὸν 


tem hoc tempus posterius illo, de quo Joannes lo- 
quitur. Atque bec dicta sunto, si quis omnino 
eamdem Mariam apud utrumque evangelistam Joan- 
nem atque Matthzeum esse contendat. 


4. Sin vero concedatur non eamdem csse, sed 
aliam quz sero Sabbatorum, comite alia Maria, 
venit ad monumentum ; aliam qux apud Joannem 
mane una Sabbatorum, dum adhuc tenebra essent, 
sola ad idem monumentum accessit; omnis ambi- 
guitas dissipabitur. Nimirum priores, quae sero 
Sabbatorum venerunt, propter suam sedulitatem 
atque credulitatem, jussas esse a Christo gaudere, 
eumque adoravisse, ejusaue pedes tenere dignas 
fuisse. Illam vero apud Joannem Mariam, diversam 
a superioribus, serius, mane videlicet, superve- 
misse, Eamdem hanc esse apud Marcum, de qua 
septem daemonia ejecta fuerant : quzeeque vehemen- 
ter animo perterrita fuerit, et paulo incredulior ; 
ideoque manserat ibi flens, et suspicans he forte 
Servatoris corpus de sepulcro fuisset sublatum, at- 
que in alias terras abactum. Atque adeo perturba- 
tus fuerat illi aninius, ut ne angelos quidem intra 
sepulerum visos magnopere suspexerit , neque 
ipsum oculis oblatum Servatorem agnoverit, sed 
potius hortulanum esse putaverit. 


JV. 
De sepulcro ei de repugnantia appcrerte. 


μίαν Σαδδάτων᾽" qv δ᾽ οὗτος δεύτε; 
Ἰωάννῃ δεδηλωμένου. Καὶ ταῦτα μὲ 
τις ἐξ ἅπαντος τὴν αὐτὴν εἶναι Ma 
τέροις τοῖς εὐαγγελισταῖς Ἰωάννῃ 
διϊσχυρίζοιτο. 

6'. Εἰ δὲ συγχωρηθείη τὸ μὴ τὴν « 
ραν δὲ τὴν ὀψὲ Σαδθάτων χατὰ τὸ' 
τῆς ἄλλης Μαρίας ἀπαντέσασαν, xa' 
τῷ Ἰωάννῃ πρωΐ τῇ μιᾷ τῶν Σαδ 
σχοτίας, μόνην ἐλθοῦσαν ἐπὶ τὸ μνῖ 
θείη ἂν ἀμφιδολία * τὸ τὰς μὲν πρώτ 
ἀφιχομένας, ὅτε σπουδαιοτέρας χαὶ΄ 
χούσας, χαὶ τὸ χαίρειν παρὰ τοῦ Σωτ 
προσχυνῇσαι, χαὶ τοὺς πόδας αὐτοῦ X 
θῆναι" τὴν δὲ παρὰ τῷ Ἰωάννῃ Map 
παρ᾽ ἐχείνας βράδιον μὲν ἀπηντηχένι 
τὴν € αὐτὴν εἶναι χατὰ τὸν Μάρχον ὁ 
ἐπτὰ δαιμόνια " σφόδρα δὲ τὴν ψυχὴν. 
ἀπιστοτέραν εἶναι ὡς ἑστῶσαν χλαίει' 
γειν ὑφαιρεῖσθαι τοῦ μνημείου τὸ oc 
καὶ ἐν ἑτέρᾳ μετενηνέχθαι γῇ " οὗτο 
Ψυχὴ αὐτῇ, ὡς μηδὲ τοὺς δύο ἀγγέλ 
μνήματος ὀφθέντας αὑτῇ χαταπλαγὶ 
γνωρίσαι ὀφθέντα αὐτῇ τὸν Σωτῆρα, 
εἶναι τὸν χηπουρόν (56-31). 


À'. 
Περὶ τοῦ τάφου xal τῆς Ócxoc 


Quomodo apud Mattheum Moria Magdalena si- D Πῶς παρὰ τῷ Max0a ἣ May6a) 


mul cum altera Maria extra monumentum viderit 
unum angelum insidentem lapidi monumenti. Et 
quomodo, secundum Joannem, intra monumen- 
tum angelos duos spectaverit sedentes Maria Ma- 
gdalena, secundum autem Lucam, duo viri astite- 
rint mulieribus. Denique secundum Marcum juve- 
nis in dextro residens monumenti latere visus sit 
Mariz Magdalenz et Mariz Jacobi et Salomz. 


1. Priora sunt quz narrat Mattheus: quare et. 


dug Mariz viderunt angelum qui nuper illuc vene- 
rat lapidemque revolverat. Sequuntur illa apud 


τῆς ἄλλης Μαρίας ἔξω τοῦ μνήματος 
ἄγγελον ἐπικαθήμενον τῷ λίθῳ τοῦ μν 
χατὰ τὸν Ἰωάννην εἴσω τοῦ μνήμα! 
θεωρεῖ χαθη μένους f; Μαγδαληνὴ Ma 
Λουχᾶν δύο ἄνδρες ἐπόστησαν ταῖς Y 
τὸν Μάρχον νεανίσχος ἣν αὐταῖς ὁ ἀξ 
voc ἐν τοῖς δεξιοῖς τοῦ μνημείου τῇ M 
xai Μαρίᾳ Ἰαχώβου xai Σαλώμτ,- 
α'. Τὰ μὲν παρὰ τῷ Ματθαίῳ mt 
χαὶ αἱ δύο Μαρίαι ἄρτι τὸν ἄγγελο 
κὸν λίθον ἀποχυλίσαντα ἐθεάσαντο᾽ 


(350-97) Quastionem de Maria ad Domini pedes procidente exscribit vel imitatur Hieronyt 


nec non Photius epist. 157. 


QUAESTIONES EVANGELICAE. — QUAESTIO IV AD MARINUM. 


954 


Ἰωάννῃ ὕστερον γίνεται, δύο ἀγγέλων εἴσω τοῦ μνήμα- 4 Joannem, nempe duo angeli intra monumentum 


«ος ὀφθέντων, ἑτέρων δὲ ὄντων παρὰ τὸν ἔξω φανέν- 
«a καὶ ἐπὶ τὸν λίθον χαθεζόμενον, ὡς Ματθαῖος λέγει ^ 
τὸ δὲ παρὰ τῷ ᾿'Λουχᾷ λεγόμενον, ὅτι δύο ἄνδρες ἐν 
ἐσθῆτι ἀστραπτούσῃ ὀφθέντες " ἔτι δὲ χαὶ ὁ παρὰ Μάρ- 
χῳ νεανίσχος λευχὴν περιδεδλημένος στολὴν, δεξιός 
τε ἀλλ᾽ οὐχ ἀριστερὸς ὁρώμενος, ὁ τὰ φαιδρὰ χαὶ δε- 
ξιὰ ταῖς γυναιξὶν εὐχγγελιζόμενος, ἕτεροι ἀλλήλων ἂν 
εἶεν xal αὐτοὶ, χαὶ τῶν ἄλλων τῶν παρὰ τοῖς πρώ- 
ποις εὐαγγελισταῖς λεγομένων" διὸ οὐδὲ ἀγγέλους 
αὐτοὺς οὗτοι ὠνόμασαν * ὁ δὲ Mápxoz καὶ ὁ Λουχᾶς 
οὐδὲ τὰ παρὰ τῷ Ἰωάννη χαὶ Ματθαίῳ ἐμνημόνευσαν, 
λέγω δὴ τῶν τοῦ Σωτῆρος ὁπτασιῶν (58) - ἀλλὰ τοῖς 
χρείττοσιν Ματθαίῳ χαὶ Ἰωάννῃ τὰ χρείττονα (539) 
χατέλιπον εἰπεῖν" αὐτοὶ τὰ δεύτερα εἰπόντες, xal 
ἀναπληροῦντες τὰ ἐχείνοις σεσιγημένα. 

β΄. "Ecxtv οὖν εἰπεῖν οὕτως, ὅτι τεσσάρων ὄντων 
τῶν εὐαγγελιστῶν, ἰδάριθμοι τούτοις xa παρ᾽ αὐτῶν 
ἀναγραφεῖσαι φαίνονται ὁπτασίαι- οἵ τε χαιροὶ τέσ- 
σαρες, xat οἱ xaÜ' ἕχαστον χαιρὸν ὀφθέντες ἰδιαζόν-- 
πως ὁμοίως δὲ χαὶ αἱ θεώμεναι (40) τῶν γνναιχῶν 
διάτοροι, χαὶ οἱ παρὰ τῶν ὀφθέντων λόγοι λεγόμενοι 
πρὸς αὑτὰς παραλλάττοντες * πῶς οὖν ἐστι τοῦτο; 
Πρῶτος οὖν χαιρός ἐστιν ὁ παρὰ τῷ Ματθαίῳ ὀψὲ 
Σαζέξάζων,, ὅπου ἡ Μαγδαληνὴ Μαρία μετὰ τῆς ἄλ- 
λης ἔξω τοῦ μνήματος, ὅτε χαὶ ἐγένετο σεισμὸς, ἕνα 
εἶδον λέγοντα οὕτως, « Μὴ φοδεῖσθε ὑμεῖς οἶδα γὰρ 
ὅτι Ἰττοῦν τὸν ἐσταυρωμένον ζητεῖτε * οὐχ ἔστιν ὧδε" 
ἠγέρθη γάρ᾽ δεῦτε, ἴδετε. » Τέταρτος δὲ xal τελεὺυ - 
ταῖος ὁ παρὰ τῷ Μάρχῳ ἡλίου ἀνατείλαντος φανεὶς ὁ 


(38) In duobus Eusebianis capitibus a Combefisio, 
ut jam dixi, editis, sicuti permulta ex his ad Mari- 
num scriptis desiderantur, ita quzedam diversa sunt, 
qu:edam vero explicatiora videntur. Hoc autem loco 
sic habet editio : Τοῖς χρείττοσιν, ἢ xa0' ἑαυτοὺς 
Ματθαίῳ xat Ἰωάννῃ, ἅτε δὴ ἀποστόλοις, τὰ χρείΐτ- 
τονα γράφειν xal ἱστορεῖν παραχεχωρηχότες, αὐτοὶ 
δὲ τὰ δεύτερα διηγούμενοι, ἀντανεπλήρουν τὰ παρ᾽ 
ἐχείνοις σεσιγγ μένα, ἃ δὲ δεύτερα ἣν xal μαχρῷ λει- 
πόμενα τῆς τῶν προτέρων ἱστορίας " οὕτω τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος διανείμαντος τὰς πρεπούσας ἑχάστῳ xal 
χαταλλήλους δινγγύήσεις. Αἱ γοῦν παρὰ τῷ Λουχᾷ ὄρθρου 
βαθέος ἐπὶ τὸ μνημεῖον ἐλθοῦσαι γυναῖχες φέρουσαι 
ἃ ἡτοίμασαν ἀρώματα, ἕτεραι δὲ εἶεν τῶν παρὰ τῷ 
Ματθαίῳ χαὶ Ἰωάννῃ * οὐ γὰρ ἂν ἔχοι λόγον τὰς το- 
σαῦτα προθεασαμένας Μαρίας ἄρτι πρῶτον ἀρώματα 
φέρειν, ὡς μήπω T ἀνάστασιν μεμαθηχυίας" διὸ 
εἴποιμεν ἂν ἑτέρας εἶναι τὰς παρὰ τῷ Avi δηλου- 
μένας τῶν πρώτων * 10910 δὲ xal αὐτὸς ὁ εὐαγγελι- 
στὶς ἱστορεῖ λέγων" « Καὶ ἡμέρα ἦν παρασχευνὴ xai 
Σάδδατον ἐπέφωσχε᾽ χαταχολουθήσασαι δὶ γυναΐχες, 
αἵτινες ἦσαν συνεληλυθυξαι αὐτῷ Ex τῆς Γαλιλαίας, » 
xai τὰ ἑξῆς ἰδοὺ δείχνυσιν ὅτι ἕτεραι ἦσαν αὗται. 
Διὸ χαὶ οἱ ὀφθέντες ἕτεροι ὑπῆρχον παρὰ τοὺς ἔμπρο- 
σθεν δεδτλωμένους᾽ οὔτε γὰρ εἴσω τοῦ μνημείου ἧσαν 
χατὰ τὸν Ἰωάννην, οὔτε ἐπὶ τὸν λίθον χαθεζόμενοι, 
ὡς ὁ παρὰ Ματθαίῳ ἄγγελος " ἄλλως τε δὲ οὐδὲ ἀγ- 
Ὑέλους αὐτοὺς ὠνόμασεν ὁ Λουχᾶς, δύο δὲ ἄνδρας, 
πλὴν ἐν ἐσθῆτι ἀστραπτούσῃ, διὰ τῆς ἑορτῆς σύμ- 
6ola* xat οἱ λόγοι δὲ αὐτῶν οἱ πρὸς τὰς γυναῖχας 
ἰδιάζουσι" χαὶ γυναῖχες δὲ πλείους ἦσαν, ἀλλ᾽ οὐχ d 
παρὰ τῷ Ἰωάννῃ μόνη οὐδὲ αἱ παρὰ τῷ Ματθαίῳ 
δύο Μαρίαι. Περὶ 65 τῆς μιᾶς Μαρίας τῆς παρὰ τῷ 
Ἰωάννῃ περὶ τὸν ὄρθρον, ἔτι σχοτίας οὔσης, ἐπιστά- 
σῆς τῷ μνήματι, xai ἰδούσης τὸν λίθον ἡρμένον ἐχ τοῦ 
μνημε lou, ἣντινα χαὶ Μαγδαληνὴν ὁ εὐαγγελιστὴς ὄνο- 
μάξει, ὑπόνοιά τις ὑπεισέρχοται ἄλλην τινὰ Mayba- 


visi. ab eo diversi qui extra conspectus fuerat la- 
pidi insidens, uti narrat Mattheus. Quod autem 
apud Lucam dicuntur duo viri in splendida veste . 
visi ; insuper ille juvenis apud Marcum stola can- ' 
dida amictus, et in dextra potius quam lzva parte 
visus, qui lzeta ac fausta mulieribus nuntiavit ; hi, 
inquam, diversi inter se angeli erant, aliique ab 
iis qui apud priores evangelistas commemorantur : 
quare Lucas et Marcus ne angelos quidem diserte 
hos vocant : imo iidem evangeliste ne illa quidem 
recitant quz Joannes atque Matthzeus, visiones dico 
Servatoris; sed potioribus se Mattbzo atque Joanni 
potiora dicere permittunt; ipsi secunda narrant, 
supplentque si quid ab illis silentio premitur. 


9. Itaque dicendum est, uti quatuor evangelistz 
sunt, sic pari numero esse visiones apud eos de- 
scriptas ; item tempora quatuor, nec non eos qui 
per singula tempora singillatim apparuerunt; si- 
militer et feminas, qux viderunt, fuisse diversas ; 
itemque sermones eorum, qui visi sunt, discre- 
pantes. Hzc, inquam, quomodo se habent? Pri- 
mum tempus est Matthzi illud sero Sabbatorum, 
cum Maria Magdalena non sine una comite extra 
monumentum (quo item tempore terre motus ac- 
cidit) unum vidit sibi dicentem: « Nolite timere; 
scio enim a vobis Jesum qui crucifixus est quari ; 
non est hic; surrexit ; venite et videte. » Quartum 
extremumque tempus est Marci illud, cum, orto jam 


ληνὴν elvat, μηδὲν τῶν ταῖς δυσὶ Μαρίαις ἑωραμένων 
γινώσχουσαν. εἰ δὲ μία xal ἡ αὐτή ἐστιν ἡ map" 
ἀμφοτέροις τοῖς εὐαγγελισταῖς μντμονευομένγη, πρὸ» 
ηγεῖσθαι ἀνάγχη τὴν παρὰ τῷ Ἰωάννῃ ἱστορίαν, τῆς 
παρὰ τῷ Ματθαίῳ- xal τὴν αὐτὴν Μαγδαληνὴν τὸ 
πρῶτον μόνην ἐλθοῦσαν, τοὺς δύο ἀγγέλους εἴσω τοῦ 
μνήματος χαθεζομένους ἰδεῖν" μετὰ δὲ ταῦτα δεύτε- 
ρον ἐπιστᾶσαν τῷ αὐτῷ τόπιν μετὰ τῆς ἄλλης Μαρίας 
τὸν ἐπιχαθήμενον τῷ λίθῳ ἄγγελον ἑωραχέναι " τού- 
τῶν δὲ τῶν δυοῖν ἐχδοχῶν τὴν προτέραν ἀληθεστέραν 
εἶναι ἡγοῦμαι" ἑτέρας οὔσης vn; παρὰ τῷ Ἰωάννῃ 
Μαρίας παρὰ τὰς παρὰ τῷ Ματθαίῳ, χἂν τὸ ἐπίθε- 
τον αὐτῇ τῆς Μαγδαληνῆς ἐπιγράφγηται, δύο γεγονυιῶν 
ὡς εἰχὸς τῶν ἀπὸ τῆς αὐτῆς Μαγδαληνῆς τούτου 
γὰρ δηυθέντος πᾶσα ἀμφισθήτησις λυθήσεται, ἑτέρων 
ν παρὰ τῷ Matan μνημονενομένων γυναιχῶν, 
τέρας δὲ παρὰ τῷ Ἰωάννῃ, xal ἑτέρου ὄντος χαὶ 
τοῦ ἀγγέλου τοῦ ἐπὶ τὸν λίθον χαθεζομένου, xat ἑτέ- 
pov τῶν δύο ἀγγέλων τῶν παρὰ τῷ Ἰωάννῃ εἴσω τοῦ 
μνήματος ὀφθέντων, ἑτέρου 65 xai τοῦ χρόνου, ἐτέ- 
ν δὲ χαὶ τῶν λόγων, τοῦ τε ἀγγέλου τοῦ ἐπὶ τοῦ 
ίθου χαθεζομένου, xaX τῶν ἀγγέλων τῶν εἴσω τοῦ 
μνήματος θεωρηθέντων. Κατὰ δὲ τὸν Μάρχον λίαν 
πρωὶ τῇ μιᾷ τῶν Σαδθάτων ἀπέρχονται ἐπὶ τὸ μνῆμα, 
ἀνατείλαντος τοῦ ἡλίου" ἰδοὺ ἄλλαι πάλιν αὗται χαὶ 
ἐν ἑτέρῳ χαιρῷ, αἵ ἔλεγον πρὸς ἑαυτὰς, τίς ἡμῖν 
ἀποκυλίσει τὸν λίθον : χαὶ ὅτι εἶδον νεανίσχον xa - 
μενον, ὥσπερ ἐπὶ τοῦ Λουχᾶ, ἄνδρες ἀλλ᾽ οὐχ ἄγγε- 
0t* οὕτω χαὶ νῦν οὐχ ἄγγελος ὠνόμασται, οὐδὲ ἀνὴρ, 
ἀλλὰ νεανίσχος" ὥστε xal ταύτην ἀφωρισμένην εἶναι 
τὴν διήγησιν, xai τὸν ὀφθέντα ἕτερον, xat τὰς ἀφι- 
χομένας €, xal τὸν χαιρὸν ὁμοίως ἄλλον, τὸν 
μετὰ ἡλίου ἀνατολάς. Eadem rursus narratio in Va- 
ticanis quoque codicibus aliquantulum variat, pro 
breviatorum scilicet aut excerpentium arbitrio. 
99) Κρείττονα est ex alio cod. Vat. 
40) Cod. oi θεώμενοι. 


935 


KUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS III. -- EXECETICA. ' 


sole, a juvene oblato mulieribus Mariz Magdalenz À νεανίσχος ὁ ὀφθεὶς ταῖς γυναιξὶν « 


εἰ Mariz Jacobi et Salomse, 4085 cum aromatibus 
venerant, bs» ipssm audierunt : « Nolite expave- 
scere; Jesum qusritis Nazarenum crucifixum. » 
Medii autem sunt angeli illi, qui apud Joannem et 
Lucam apparent per intervalla singillatim. Appa- 
ruit enim sero Sabbatorum angelus unus extra 
monumentum; post quem ipse Servator. Mane au- 
tem jam adulto, alii duo apud Lucam viri appellati, 
haud intra monumentum visi. Extremus omnium 
ille juvenis ; et ante hunc, nec non ante viros a 
Luca memoratos, duo illi intra monumentum. 

9. Lucas ait una Sabbatorum miane perspicuo 
tulisse aromata mulieres duas, qua secutae fuerant 
Jesum, Galilea oriundos, quzeque deduxerant ejus 
funus et venerant ad monumentum. H:e duos ange- 
jos viderunt sibi dicentes : « Cur quzritis viventem 
inter mortuos? non est hic, sed surrexit. Recor- 
damini quz vobis dixit dum vobiscum versaretur, 
quod nempe oporteret Filium hominis pati; » et 
reliqua. 

4. Joannes ait una Sabbatorum Mariam Magda- 
lenam solam accessisse ad monumentum cum adhuc. 
tenebrz essent ; vidisse lapidem sublatum ; venisse 
ad Simonem atque Joannem, quibus ait : « Tule- 
runt Dominum de monumento, et nescio ubi posue- 
runt eum. Venit ergo Petrus atque Joannes ad mo- 
numentum ; » et reliqua. Deinde Magdalenam ften- 
tem exhibet evangelista; quam semet inclinantem 


ληνῇ xat τῇ Μαρίᾳ Ἰαχώβου xo 
ἀρωμάτων ἐλθοῦσαι ἤχουσαν, «M 
σοῦν ζητεῖτε τὸν Ναζαρηνὸν τὸν ἐσ 
δὲ οἱ παρὰ τῷ Ἰωάννῃ χαὶ. τῷ 
κατὰ χαιρὸν ἰδιάζοντες " ἐφάνη | 
ων ἄγγελος εἷς ἐχτὸς τοῦ μνήμα 
τὸς ὁ Σωτήρ᾽ ὄρθρου δὲ βαθέος. 
Λουχᾶν δύο ἄνδρες ὠνομασμένοι 
ματος ὀφθέντες " ὕστερος ἁπάντι 
πρὸ τούτου xai τῶν παρὰ τῷ Ac 
μνήματος. 

γ΄. Ὅτι ὁ Λουχᾶς μιᾷ λέγει τῶ 
βαθέος, φέρειν ἀρώματα γυναῖχα. 
σάσας αὑτῷ, αἵτινες ἦσαν ἀπὸ 


Β. αχολουθήσασαι, ὅτε ἔθαπτον αὐτὸν. 


μα" αἴτινες δύο ἀγγέλους εἶδον, 
ζητεῖτε τὸν ζῶντα μετὰ τῶν vex, 
ἀλλ᾽ ἠγέρθη " μνήσθητε ὡς dr, 
ὑμῖν λέγων, ὅτι δεῖ παθεῖν τὸν Yi 
τὰ ἑξῆς. 

δ'. Ὅτι Ἰωάννης λέγει τῇ μιᾷ 
ρίαν τὴν Μαγδαλχηνὴν μόνην ἔρχε- 
σχοτίας ἔτι οὔσης, καὶ βλέπει τὸ 
ἔρχεται πρὸς Σίμωνα xo πρὸς — 
« Ἦραν τὸν Κύριον ἀπὸ τοῦ jv, 
ToU ἔθηχαν αὐτόν" Ἦλθεν οὖν II: 
ἐπὶ τὸ μνημεῖον, » χαὶ τὰ ἑξῆς. Ε 
σαν τὴν Μαγδαληνὴν, χαὶ παρα) 


vidisse ait duos angelos sedentes, unum ad caput, (; δύο ἀγγέλους χαθεζομένους, ἕνα ΄ 


alterum ad pedes , sibique dicentes : « Mulier, quid 
ploras? » qua ait : « Tulerunt Dominum meum, et 
nescio ubi posuerunt eum. » Mox conversa retror- 
sum vidit Jesum stantem, neque tamen sciebat 
eum esse Jesum. Dicit autem ei Jesus : « Mulier, cur 
ploras ? quem quzris? » 

5. Ambigunt nonnulli quonam pacto tres dies 
noctesque tres absolute fuerint, uti predixit Chri- 
stus, ante faciendam resurrectionem. Porro respon- 
dere sic licet. Alii a tempore, quo Jesus proditus 
fnit, numerant : alii parasceven in duo dividunt, 
quia nox fuit rursusque dies, quia scilicet illa 
die sol obscuratus, denuo reluxit. Exin est Sabbati 
Jies integra, ejusque nox. Alii supputant parasce- 


ἕνα πρὸς τοῖς ποσίν " xai λέγουσι' 
χλαίεις ; » ἡ δὲ εἶπεν, « Ἦ ραν τὸν 
οἶδα ποῦ ἔθηχαν αὐτόν. » Εἶτα ἐστ 
xai εἶδεν τὸν Ἰησοῦν ἑστῶτα x 
σοῦς ἐστιν" ὁ δὲ Ἰησοῦς λέγει, €. 
τίνα ζητεῖς ;» 

ε΄. Ὅτι ἀποροῦσί τινες ὡς τρεῖι 
νύχτες πληροῦνται, χαθὼς εἶπεν ἃ 
στάσεως * xai ἔστιν εἰπεῖν (41)- οἱ 
δοσίας " οἱ δὲ τὴν Παρασχευὴν εἰς 
νὺξ γέγονεν χαὶ πάλιν ἡμέρα "ὁ 
τοῦ ἡλίου σχοτισθέντος χαὶ πάλιν à 
ἡ τοῦ Σαδθάτου ἡμέρα ὅλη χαὶ ἡ 
ἡμέραν μὲν τὴν Παρασχευὴν ὅλην 


ven totam, diem noctemque; Sabbatum item totum D τῆς, Σάδδατον ὅλον xaX τὴν νύχτα 


ejusque noctem ; Dominice autem diei initium, 
loco integre diei metiuntur, qua incipiente Chri- 
$lu$ surrexit. Atque ita tres dies dicunt. Certe et 
An mortuis ac in recens natis pueris ita solemus 
totam diem metiri, sive nativitas contigerit hora 
decima, sive die exordiente. Sic etiam mortuis ter- 
tia die eL pona. et quadragesima inferias legitimas 
ferimus, haud tota tertia cum sua nocte, neque 
tola nona cum sua item nocte, neque tota quadra- 
gesima similiter cum sua nocte, sed initiis morta- 
lium dierum spectatis, justa absolvimus, idque 
4empus pro die integra habemus atque metimur. 


«οιαχῆς τὴν ἀρχὴν εἰς ἡμέραν μι 
ἀρβαμένης ἤδη τάτε ὁ Χριστὸς dy 
ἡμέρας λέγουσιν. Ἐπεὶ καὶ ἐπὶ ve: 


Li 


ἀρτιγενῶν παίδων οὕτως μετρεῖν i 


ὅτε τὴν ἀπὸ τῆς δεχάτης ὥρας à 
'μετροῦμεν, ἢ τὴν ἀπὸ τῆς ἀρχῆς ' 


μένην γέννησιν" ὁμοίως xal ἐπὶ» 
ἡμέραν xai τὴν ἐνάτην xal τὴν ᾿ 
νενομισμένα ποιοῦντες - οὐχ ὅλην 
τῆς νυχτὸς αὐτῆς " οὐδὲ ὅλην τὴν 
οἰχείας νυχτὸς αὐτῆς * οὐδὲ τὴν τε 72 
ὅλην μετὰ νυχτὸς αὐτῆς ἀλλὰ τὰς 
ταίων ἡμερῶν ὁρῶντες ξχτελοῦμε 
GÀrv f.uiony ταύτην χαὶ μετροῦντε 


961 


SUPPLEMENTA QUJAESTIONUM AD STEPHANEUM. 


953 


ι ς΄, ᾿Αλλ᾽ ἐπει Χριστός φησιν, τρεῖς ἡμέρας xal A 6. Sed quoniam Christus dixerat **, tribus die- 


«ρεῖς νύχτας ἐν τῇ xapbla τῆς γῆς ἔσομαι, ἔστι δὲ 
οὕτως εἰπεῖν (M4): ἄρα εἰ χρεώστην ἐπαγγειλάμενον 
«τῷ οἰχείῳ δανειστῇ μετὰ τρεῖς ἡμέρας πληρώσειν τὸ 
χρέος, πρὸ τῆς προθεσμίας πλτηρώσαντα θεασάμενοι, 
ὡς ψευσάμενον χρινοῦμεν, ἣ ὡς πλέον ἀληθεύσαντα ; 
Καὶ ἄλλως εἰ θᾶττον ἣ (42) εἶπεν, ἀνέστη, πλέων ἡ 
δύναμις, καὶ ἔγχλημα οὐχ ἔχει" τὸ δὲ βράδιον, ὑπ- 
οψίας γέμει χαὶ ψεῦδος λογίζεται γιγνόμενον * ψεῦδος 


bus tribusque noctibus se in corde terr: futurum, 


lubet ita disserere: si quis sre alieno obstrictus 


creditori suo recepisset, se post tres dies solutu- 
rum ; hunc, inquam, si ante condictam diem as 
ilud dissolvere videremus, mendacemne an multo 
veraciorem judicaremus? Pr:terea, si Christus 
ocius, quani spoponderat, resurrexit, major hine 
virtus elucescit, nedum locus reprehensioni est. Su- 


spicio contra atque mendacium ex tarditate conse- 
quebantur : mendacium, quia condictus terminus 
fuisset elapsus; suspicio, quia, recedentibus custo- 
dibus, ea res furti fuisset insimulata. 


EXPLICIT EPITOME. 


μὲν, ὅτι παρῆλθεν ὁ λεχθεὶς ὄρος " ὕποπτον δὲ, ὅτι 
«ὧν φυλάχων ἀναχωρησάντων, χλοπὴ τὰ πρᾶγμα kvo- 
μίσθη ἄν. 


EBEN GDGPDENEEM παν σα “πὐσπθ. 





LECTORI 


Hactenus edidimus continuam atque illibatam Eusebiani operis priscam et preclaram Epitomen, proué 
ea est in. pulcherrimo codice Palatino Vat. CCXX, a f. Οἱ usque ad 96, ubi opus reapse conciuditur, 
relictis deinceps paginis puris. Fuerunt autem, ut. vidimus, quastiones xx; scilicet ad Stephanum xvi, ad 
Marinum 1v. Quanquam vero variis ex [ontibus nobis suppetebant utriusque partis supplementa, noluimus 
ea cum Epitome admiscere, ne scripti per se concinni et perfecti seriem quodammodo his insertis pgrturba- 
remus. Nunc tamen supplementa qug invenimus tum questionum ad. Stephanum tum etiam ad Marinum 
- subilexenda sunt, Et primum laute aliquot partes ez magna ms. catena. Niceta αὐ Lucam in codice A, 
seu Vat. 1011, quas non ex Epitome sed ex integro opere decerptas (uisse apparet ; quanquam ipse quoque 
Nicetas videtur interdum, ut fit in catenis, Eusebium diminuere ; cujus rei indicium est, quod aliquando in 
Epitome sunt aliquot particule, quas Nicetas. subtrahit : etsi alioqui in. laudatis a Niceta partibus, 
Eusebius plerumque integer. est, et ubique plenior. Nunc igitur priore loco supplementa quaestionum nd 
Stephanum. 


EUSEBII CAESARIENSIS 
EX INTEGRIORE OPERE QUASTIONUM EYANGELICARUM PARTES 


in Nicete& Catena ms. ad Lucam. 


α'. (45) Περὶ δὲ τοῦ τὸν Ματθαῖον ἄνωθεν xaxv- B. 1. Quod Mattbzeus superne successiones dedu- 


ἀγειν τὰς διαδοχὰς, τὸν δὲ Λουχᾶν ἀνάπαλιν πεποιη- 
xévat, μίαν καὶ τὴν αὐτὴν ὁδὸν πορευθέντας, οὐδὲν 
ἐπιμέμφεσθαι δεῖ ἐπεὶ xal τοὺς ἀνάντη, καὶ ὄρθιον 
πορείαν ἀνιόντας, χαὶ τοὺς ἔμπαλιν διὰ τῆς αὐτῆς 
κατιόντας, οὐχ ἄν τις ἑτέραν φαίη βαδίζειν, μιᾶς 
ἀμφοτέροις χειμένης τοῖς τε ἀνιοῦσι χαὶ τοῖς χατιοῦ- 
σι τρίδου. Τὸν αὐτὰν͵ γοῦν τρόπον xai ἐπὶ τῆς τῶν 
γενῶν διαδοχῆς πάρεστιν, ὅτῳ φίλον ἐπ᾽ ἐξουσίας διὰ 
τῶν αὐτῶν, τοῖς μὲν χάτωθεν ἐπὶ τοὺς πρόσω ἀνιέ- 
ναι, τοῖς δὲ ἀπὸ τῶν ἄνωθεν προπατόρων ἀρξαμένοις, 
ἐπὶ τοὺς ὑστάτους χαταλήγειν" οὗτος δὲ xal πόῤῥω- 
θεν "E6paíot; φίλος ἣν ὁ τρόπος, etc., ut in impressa 
a nobis epitome, col. 891, lin. ὁ a fine, usque ad τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶνεὐαγγελιστάς, col. 895, lin. 57. Εἰ δ᾽ ὅτι 


*3 Matth. xi1, 40. 


41) Expilavit hanc Eusebii quzstionem Isidorus 
Pelusiota ep. 2, 212, tacito auctoris nomine ; ideo- 
que ejusdem solutio jamdiu nota erat. 


cat, Lucas vero contrario ordine utatur, quando- 
quidem eadem via uterque graditur, nullus est 
reprebensioni locus. Nam et illos qui prorsum sur- 
sumque ascendunt, et illos qui. adversum eadem 
via descendunt, baud quisquam diceret diverso 
tramite incedere : quia scilicet una ab utrisque, id 
est ab ascendentibus descendentibusque, via teri- 
tur. Pari ergo modo etiam in recensendis generis 
successionibus, pro cujusque libito vel ab imis. 
sursum tendere, vel a superis capto initio progeni- 
toribus in postremos desinere licet. Atque hic mos 
antiquitus Hebrais placuit, etc. Quod si, quia nec 
Lucas ascendens substitit in Abrahamo, nec Mat- 
tbzus ab Adamo invopit, in quem Lucas desivit; 


(42) Deest in coadce particula fj, qux tamen hie 
omitti non debuit. 
(43) Cod. A, f. 63. Confer quasi. 1. 


ΦΟῚ 


SUPPLEMENTA QUJESTIONUM AD STEPHANUM. 


962 


«hv "Houbou μανίαν, τὴν εἰς Αἴγυπτον Ἰησοῦ φυγὴν. A furorem, Jesu in Egyptum fugam, indidem reditum, 


τὴν ἐχεῖθεν ἐπάνοδον, τὸν ᾿Αρχέλαον " xal ὡς μετὰ 

ταῦτα ἤδη λοιπὸν εἰς ἄνδρας Ἰωάννης προδὰς μετὰ 
τριαχοστὸν ἔτος τῆς Ἰησοῦ γενέσεως, ἐπὶ τῆς ἐρήμου 
χηρύσσει βάπτισμα μετανοίας, πάρεισί τε μετὰ τῶν 
ἄλλων xci ὁ Ἰησοῦς ἐν τῷ Ἰορδάνῃ βαπτισθησόμενος 
ὑπὸ τοῦ Ἰωάννου xai δὴ συνόρα ἐν τούτοις ὕφος xal 
ἀχολουθίαν ἱδτοριχῆς διηγήσεως ἣν ὁ Ματθαῖος ἐχτί- 
θεται, Σύρος ἀνὴρ, τελώνης τὸν βίον, τὴν φωνὴν 
Ἕδραϊος. 

δ. Ὁ δὲ Λουχᾶς τὸ μὲν γένος ἀπὸ τῆς βοωμένης 
᾿Αντιοχείας ἦν, ἐν Ti δὴ οἱ πάντες λογιώτατοι τοὺς 
Ἴωνας προγόνους αὐχοῦσιν (46) οὐ μὴν ἀλλὰ πρὸς 
τῷ χατὰ φύσιν ᾿Ελληνιχῷ τῶν ἀνδρῶν, ἐπήγετό τι 
πλέον ὁ Λουχᾶς ἐν λόγοις, ἅτε ἰατριχῆς ἔμπειρος ὧν 


ἐπιστήμης. Ὅμως δὴ ὁ τοιοῦτος τῆς τοῦ xat' αὐτὸν Β 


Ἑὐαγγελίου γραφῆς ἀρχόμενος, τὰ μὲν κατὰ τὸν Ζα- 
χαρίαν xaX τὴν Ἑλισάδες ἱστορεῖ πρῶτα. Εἶτα τὴν 
πρὸς τὴν Μαρίαν τοῦ l'a6pik) ἐπιφάνειαν ἐπισυν- 
ἄψας, τὰς παραδόξους γενέσεις ἑξῆς τίθησιν, οὐδεμιᾶς 
«μνησθεὶς γενεαλογίας τοῦ Ἰωσήφ " ἔπειτα δωδέχατον 
ἔτος ἀναγράφων τοῦ Ἰησοῦ, οὕπω χαὶ νῦν γενεαλογίας 
μνημονεύει. Μετὰ δὲ τοὺς Αὐγούστου χρόνους, Τιόε- 
flo» διαδεξαμένου τὴν Ῥωμαίων ἡγεμονίαν, κατὰ τὸ 
πεντεχαιδέχατον αὐτοῦ ἕτος, φησὶ τὸν Ἰωάννην ἐπὶ 
τῆς ἐρήμου χηρῦξαι μετανοίας βάπτισμα εἰς ἄφεσιν 
ἁμαρτιῶν διδασχαλίας τε αὐτοῦ τίθησι, καὶ ἐπὶ τού- 
τοις ἅπασιν, Ἰησοῦ, φησὶ, βαπτισθέντος xal προσευξα- 
μένου ἐγένετο ἀνοιγῆναι τὸν οὐρανὸν, xal χαταξῆναι 
πὸ Πνεῦμα ὡσεὶ περιστερὰν, xai φωνὴν ἐχεῖθεν ἐνε- 
χθῆναι" ε Σὺ εἴ ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητὸς ἐν ip εὐδό- 
. Xn3a. » Ἔνθα γενόμενος, ὥσπερ ἐξ ὕπνου διανήψας, 
τῆς γενεαλογίας ἀχαίρως, ὡς ἂν οἰπθείη τις, μνη- 
μονεύει λέγων, «Καὶ αὐτὸς ἣν ἀρχόμενος ὁ Ἰησοῦς ὡς 
ἐτῶν τριάχοντα, ὧν υἱὸς ὡς ἐνομίζετο τοῦ Ἰωσὴφ, τοῦ 
Ἡλεὶ, τοῦ Μελχὶ (47), » καὶ τῶν λοιπῶν. 
ε΄. Τίς τοιγαροῦν ἐν τούτοις οὐχ ἂν ἀπορήσειεν ; 
εἰ Ματθαῖος μὲν λόγου σύνταξιν ἐπιστημόνως φαίνε- 
ται πεποιημένος, χατὰ χαιρόν τε χρησάμενος τῇ 
γενεαλογίᾳ, Aouxd; δὲ εἰς τοσοῦτον ἤλαυνεν ἀπορίας, 
ὡς ὅτε μὲν ἐχρῆν κατὰ χώραν τὴν γενεαλογίαν ἐντά- 
£at, τυνιχαῦτα παραλιπεῖν αὑτὴν, ἱστορίαν τε τοσαύ- 
τὴν ἐχθέμενον τὴν ἀπὸ τῆς γενέσεως τοῦ Χριστοῦ μέ- 
χρι τριάχοντα ἐτῶν, μηδένα χαιρὸν ἐπιτήδειον συν- 
tbelv τῆς xat' αὐτὸν γενεαλογίας " νῦν δὲ ὅτε τριᾶαχον- 
ταέτης γεγονὼς πάρεισιν ἐπὶ τὸ Ἰωάννον βάπτισμα, 
καρὰ πάντα λόγον χαὶ παρὰ χαιρὸν, ὥσπερ τινὰ παρ- 
ενθέχην εἰσάγει τῆς γραφῆς τὴν γενεαλογίαν. ᾿Αλλ’ 
εἴ τίς γε αὐτῷ τοιαῦτα ἐμέμψατο, οὐχ ἂν ἠπόρησεν 
ἀποχρίσεως ὁ θεῖος εὐαγγελιστής " εἶπε δ᾽ ἂν ὡς εἰχὸς 
θεῖά τινα χαὶ σοφὰ χαὶ τοῦ ἐν αὐτῷ θείον Πνεύματος 
ἐπάξια. Ἐγὼ δὲ ἡγοῦμαι αὐτὸν χαὶ τὴν χατὰ σάρχα 
γένεσιν τοῦ Ἰησοῦ γενεαλογεῖν ἐθέλοντα, νῦν τοῦτο 
πεποιηχέναι" τοῦτο γὰρ εἰ χατὰ γνώμην ἔπραττεν, 
οὐχ ᾿γνόει, ὅτε ἐχρὴν ταύτην ἐχθέσθαι. Ἐπειδὴ δὲ 
νῦν τῆς διὰ λουτροῦ ἀναγεννήσεως μέμνηται, Υἱὸν 
αὐτὸν εἰσάγων Θεοῦ, βούλεται ὡς ἐν ὑποδείγματι πα- 


(46) Sic demonstrat Eusebius totam Antiocheno- 
Fum litteraturam Graecam fuisse. 


denique Árchelaum. Et quomodo post hzc in pu- 
blicuni hominum conspectum prodiens Joannes, 
tricesimo statis Jesu anno, penitentix baptismum 
in deserto przdicaverit, 'atque inter alios illuc 
Jesus quoque venerit, ut abs Joanne in Jordane 
baplizaretur. Vides ergo in bis contextum, el 
historicz narrationis sequelam, quam Matthzus 
exponit, vir Syrus, professione vitz? publicanus, 
lingua Hebrzeus. 

4. At Lucas celebri Antiochia genus trabebat, 
qua in urbe eruditissimi quique abs lonibus se 
progenitos esse gloriantur. Sed prater insitum ei- 
vibus hellenismum, aliquando magis profecerat in 
litteris Lucas, quia medicz artis peritus erat. Et 
tamen talis cum esset, Evangelii scripturam or- 
diens, res primum Zacharie et Elisabetae narrat. 
Deinde Gabrielis ad Mariam apparitione subnexa, 
máras illas nativitates deinde ponit, nulla Josephi 
genealogie facta mentione. Postea duodecimum 
Jesu annum scribens, nondum ullam genealogiam 
memorat. Post Augusti vero tempora, Tiberio 
Romanorum imperium tenente, quinto decimo hujus 
anno, dicit Joannem in deserto predicavisse pao- 
nitentie baptismum in peccatorum remissionem : 
concionesque ejus exponit; et post hec omnia, 
Jesu, inquit, baptizato et orante coelum aperiri con- 
tigit, et Spiritum columbz specie descendere, at- 
que illinc vocem deferri : «Tues Filius meus dile- 
ς elus, in quo mihi complacui. » Porro huc prove- 

ctus, tanquam somno evigilans, genealogia intem- 

pestive, ut aliquis existimabit, roentionein infert : 

« Et ipse Jesus erat incipiens quasi annorum tri- 

ginta, filius ut putabatur Josephi, qui fuit Heli, 
qui fuit Melchi, » et reliquorum. 


5. Quis ergo hoc loco non sit perplexus ? siqui- 
dem Mattheum narrationis suse compositionem 
scite fecisse apparet ; Lucam autem tanta incogi- 
tantia fuisse, ut cum suo loco. genealogiam collo- 
care deberet, eam tunc pretermiserit: et cvm 
tantam historiz partem scripsisset, nenipe a Cbri- 
sti nativitate usque ad tricesimum ejus annum, 
nullum inserendz gencalogiz idoneum tempus 


p 9gnoverit : sed nunc demum cum triginta jam an- 


nos natus δὰ Joannis baptismum accedit Christus, 
preter omnem rationem ac tempus, tanquam 
scripti insertum quoddam genealogiam inducat. 
Verumenimvero si quis illum sic reprehenderet , 
haud responsum suum desiderari pateretur divus * 
evangelista; sed divina quadam, uL par est, et 
scita, et inhabitante divino Spiritu digna eloque- 
retur. Ego autem existimo ipsum Jesu carnalem 
quoque originem describere volentem, ita se ges- 
sisse. Et quia hoc ei propositum erat, haud igne- 
rabat, generationem hujusmodi exponi oportere. 
Sed quoniam nunc de regeneratione per lavacrum 


(47) Ita codex, praetermissis Matatb et Levi. 


965 


ELSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 


lequitur, Jesumque ut Dei Filium exhibet ; idcirco A ραστῆσαι ὅτι δὴ πᾶς ὁ ἐν Θεῷ ἀναγε 


hoc veluti exemplo demonstrare studet, quemlibet 
hominem in Deo regeneratum, etiamsi vere filius 
hominum babestur ob carnem qua indulus est, 
non tamen cum sua natura in carnis genitoribus 
sistere, neque non ulira corporis procrealores ex- 
currere ; verum etiamsi filius bominis videatur ob 
eorporis generationem, nibilominus baud alienuin 
ἃ Dei adoptione censeri. Existimo igitur ipsum 
tempestive et genealogiam scripsisse, et addita- 
mento dictionis «t putabatur usum. Consentaneum 
quippe erat, postquam de celo testimonium ad 
Jesum venerat: Tu es Filius meus dilectus, in te 
mibi complacui; jam inquam haud decebat, ho- 
minum filium, seque ac czeteros, ipsum appellare; 
sed additamentum adjicere opus fuit «t putabatur. 


ἀληθῶς υἱὸς ἀνθρώπων εἶναι νομίζοι 
χεῖται σάρχα,, ἀλλ᾽ οὐχ ἴσταταί γε αἱ 
νέσεως εἰς τοὺς κατὰ σάρχα γονεῖς, « 
τοῦ σώματος προπατόρων φθάνει" ἀλ 
ζοιτο ἀνθρώπων εἶναι ulbc διὰ τὴν τοῦ 
σιν, ὅμως δ᾽ οὖν οὐχ ἀλλότριος τῆς τοῦ 
χαθέστηχε. Διὸ ἡγοῦμαι αὑτὸν xatà 
γενεαλογίᾳ χεχρῆσθαι, καὶ τῇ προσ 
ἐνομίζετο φωνῆς. Καὶ γὰρ ἀκχόλουθο' 
οὐρανῶν μαρτυρίας φησάσης πρὸς τὲ 
6 υἱός μου ὁ ἀγαπητὸς, ἐν σοὶ εὐδόχησ 
ἀνθρώπων ὁμοίως αὐτὸν ἀναγορεῦσι 
δὲ τῆς ὡς ἐνομίζετο προσθήχης᾽ 

ἀνεχνηρύχθη υἱὸς εἶναι φύσει, ἀλλ᾽ οὐχ 
τοῦ δὲ Ἰωσὴφ ἐνομίζετο, ἀλλ᾽ οὐ φύσε' 


Nam Dei quidem proclamatus fuit naturaliter filius, non autem ut putabatur : secus : 
quidem putabatur, sed non erat naturaliter filius. 
6. Quz cum ita se habeant, videor mihi sic B c. "Qv οὕτως ἐχόντων, δοχῶ uot - 


rationem reddidisse, cur Matthzeus scripturam suam 
exordiens, ante Mariz? conceptum, οἱ ante carna- 
lem Jesu generationem, tempestive in sua historia 
carnalem genealogian preposuerit. Propterea ge- 
nerationes quoque deorsum ducit, descensum a 
meliore statu innuens illius de quo agit : eteniin 
incarnatum Dei Verbum reapse descendit, quia 
cum in forma Dei esset exinanivit semetipsum 
fermam servi accipiens. At vero Lucas, siquidem, 
sque ac Mattheus, Verbi in carne adventum de- 
monstraturus fuisset, ipse quoque omnino generis 
historiam scripsisset circa conceptionis aut certe 
malivitatis tempus ; ordinatimque a senioribus 
exordiens, ad postremos descendisset. Sed quia 
haud secundum Matthzi mentem narrationem suam 
explicuit, merito tempus illud transcendens, ad 
baptismi regenerationem contendit : atque hoc loco 
contrariam exponit generationum successionem : 
subgradiens simul a postremis ad primos, simulque 
vitans commemoratorum a Matthzo reorum pecca- 
torumque "virorum mentionem : quandoquidem 
regeneratus in Deo, fit alienus ἃ carnali origine , 
et a peccatoribus secundum carnem patribus, post- 
quam Dei filius est effectus, et omnium qui secun- 
dum Deum inculpate vixerunt. Sic Abrahamo 
quoque dictum fuit: « Tu vero abibis ad patres 
tuos. » Quibus verbis baud carnales parentes sed 
illi qui secundum Deum pietate ei similes fuerunt, 
quasi senigmate denotantur. 

7. Merito ergo Lucas, utpote qui regenerationem 
narrat, haud efdem qua Matibzus via incedit. 
Quamobrem neque Salomonis neque Uriz uxoris, 
neque Thamare, neque Rutbe, neque Jechoniz, 
neque his interjectorum haud absque criminatione 
virorum facit recensionem, sed per alios inculpatos 
graditur ; et quidem a propheta Nathano regenera- 
tum suum derivat. Et ille quidem apud Matthzeum 
secundum carnem genitus, fllius erat. Abrahami, 
ex hoc videlicet deducta genealogia, quia primo 
Abrahamo facta fuit promissio gentium benedictio- 


λογισμὸν ἀποδεδωχέναι, xa0' ὃν ὁ μὲν 
χόμενος τῆς ἑαυτοῦ γραφῆς, πρὸ τῆς 
Μαρίας, χαὶ πρὸ τῆς ἐνσάρχου γενέσε' 
χατὰ χαιρὸν ὡς ἐν ἱστορίᾳ προτάττει τ 
γενεαλογίαν διὸ χαὶ τὰ γέντ χατάγει 
τῶν χρειττόνων αἰνιττόμενος τοῦ Or. 
χούμενος γὰρ ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ χατ 
μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων ἐχένωσεν ἑαντὸ 
λου λαδών" ὁ δὲ Λουχᾶς, εἰ μὲν ὁμοία 
τὴν ἔνσαρχον ἔμελλεν αὐτοῦ παρουσία 
τως ἂν ἐχρήσατο χαὶ αὐτὸς τῇ τοῦ | 
χατὰ τὸν τῆς συλλήψεως f) τῆς ἀποτέξε 
ἀχολούθως ἀπὸ τῶν πρεσδυτέρων ἀρξι 
ἐπὶ τοὺς τελευταίους" ἐπεὶ δὲ οὐ χατὰ 


C Ματθαίῳ διάνοιαν ἐξέθετο τὴν διήγησι 


αὐτὸν ἐχείνῳ χαιρὸν ὑπερύὰας, ἐπὶ τὶ 
τὴν διὰ λουτροῦ παραγίνεται" xal ἐντι 
τίαν ἐχτίθεται τῶν γενῶν διαδοχὴν, ὁμ 
ἀπὸ τῶν ὑστάτων ἐπὶ τὰ πρῶτα, ὁμοὶ 
μὴν τῶν παρὰ τῷ Ματθαίῳ ὑπαιτίων x 
ἀνδρῶν ἀποσειόμενος, ἐπειδήπερ ὁ ’ 
ἀναγεγεννημένος, ἀλλότριος χαθίστατα 
γενέσεως χαὶ τῶν χατὰ σάρχα ἀμαρτω 
Υἱὸς ἀποφαινόμενος Θεοῦ, xal πάν: 
Θεὸν ἀνεπιλέπτως βεδιωχότων᾽ οὕτω x 
εἴρητο᾽ « Σὺ δὲ ἀπελεύσῃ πρὸς τοὺς 7 
οὐ τοὺς χατὰ σάρχα, τοὺς δὲ ἐν θει 
σεδείας ὁμοιοτροπίαν αἰνιττομένου τοῦ 


C. Εἰχότως τοιγαροῦν ὁ Λουχᾶς, & 
νῆσιν ἱστορῶν, οὐ τὴν αὐτὴν ὁδεύει τῷ ! 
οὖν τοῦ Σολομῶνος xai τῆς Οὐρίου. ὁ 
οὐ τῆς Ῥοὺθ, οὐ τοῦ "leyoviou xal τῶ 
δεδχημένων ᾿ἀνδρῶν τὴν παράθεσιν πε 
6v ἑτέρων ἀνεπιλήπτων ἄνεισι, xal 
προφήτου Νάθαν τὸν ἀναγεγέννη μένον 
μὲν παρὰ τῷ Ματθαίῳ χατὰ σάρχα 
υἱὸς ἣν 'A6pakg, ἐντεῦθεν γενεαλογί 
δήπερ τῷ ᾿Αδραὰμ πρώτῳ ἡ ἐπαγγε) 
τῶν ἐθνῶν εὐλογίας, οὐχ ἄλλως ἣ διὰ τ' 


65 


SUPPLEMENTA QU/AESTIONUM AD STEPIANUM. 


966 


koc αὐτοῦ πρόελευσομένου γενησομένη. Ὁ δὲ ἐν Θεῷ A nis, quz haud aliter quam per semen ex eo pro- 


ἀναγεγεννημένος, ἑτέρους πατέρας τοὺς χατὰ Θεὸν 
ἐπιγραψάμενος, οὐδ᾽ αὐτοὺς ἀληθῶς ἐσχηχὼς, ἀλλ᾽ 
ὡς ἐνομίζετο διὰ τὴν τῶν ἠθῶν ὁμοιοτροπίαν, ἄνει- 
σιν ἐπὶ τὸν ἀληθήὴ Πατέρα μετὰ πάντας χρηματίσας 
Υἱὸς τοῦ Θεοῦ" ἀλλ᾽ οὗτος μὲν ἐν ἀποῤῥήτοις ἡμῖν 
ἀποδόσθω ὁ λόγος. Ἵνα δὲ μὴ τις ἡμᾶς εὑρεσιλογεῖν 
ὑπολάδοι, xat ἱστορίᾳ χρήσομαι παλὰιοτάτῃ παρ᾽ ἧς 
ἔστι τὴν λύσιν εὑρεῖν τῆς νενομισμένης καρ᾽ ἀμφο- 
τέροις τοῖς εὐαγγελισταὶς διαφωνίας. Τῆς δὲ ἱστορίας 
γέγονε συγγραφεὺς Ἀφριχανὸς, ἀνὴρ λόγιος xal τοῖς 
ἀπὸ τῆς ἔξωθεν παιδείας ὁρμωμένοις ἐπιφανής. οὗ 
ποὸς ἄλλοις πολλοῖς xaY χαλοῖς λόγοις, xai ἐπιστολὴ 
φέρεται πρὸς ᾿Αριστείδην περὶ τῆς νενομισμένης τῶν 
εὐαγγελιστῶν περὶ τὴν Χριστοῦ γενεαλογίαν διαφω- 
γίας" ἔχει δ᾽ οὕτως. 
ΑΦΡΙΚΑΝΟΥ͂ (48). 


Y. Οὐχ ἀχριθῶς μέντοι τινὲς λέγουσιν, ὅτι δικαίως 
γέγονεν ἡ διάφορος αὕτη τῶν ὀνομάτων χαταρίθμησίς 
τε xal ἐπιμιξία, τῶν τε ἱερατιχῶν, ὡς οἴονται, χαὶ 
τῶν βασιλιχῶν, ἵνα δειχθῇ δικαίως ὁ Χριστὸς ἱερεύς 
τε xai βασιλεὺς γενόμενος " ὥσπερ τινὸς ἀπειθοῦντος 
ἣ ἑτέραν ἐσχηχότος ἐλπίδα, ὅτι ὁ Χριστὸς ἀρχιερεύς 
ἐστι Πατρὸς, τὰς ἡμετέρας πρὸς αὐτὸν εὐχὰς ἀναφέ- 
ρων, χαὶ βασιλεὺς ὑπερχόσμιος, οὗς λευθέρωσε vé- 
μων τῷ Πνεύματι, συνεργὸς εἰς τὴν διαχόσμησιν τῶν 
ὅλων γενόμενος. Καὶ τοῦτο ἡμῖν προσήγγειλεν οὐχ 
ὁ χατάλογος τῶν φυλῶν, οὐχ ἡ μίξις τῶν ἀναγράπτων 
γενῶν, ἀλλὰ πατριάρχαι xal προφῆται. Μὴ οὖν χατ- 
ἰωμεν εἰς τοσαύτην θεοσεθείας σμιχρολογίαν, ἵνα τῇ 
ἐναλλαγῇ τῶν ὀνομάτων, τὴν Χριστοῦ βασιλείαν xat 
ἑερωσύνην συνιστῶμεν" ἐπεὶ τῇ Ἰούδα φυλῇ τῇ βα- 
σιλιχῇ, ἡ τοῦ Acut φυλὴ ἱερατιχὴ συνεζύγη, τοῦ 
Ναασσὼν ἀδελφὴν τὴν Ἐλισάδετ ᾿Ααρὼν ἀξαμένου, 
xa πάλιν Ἐλεάζαρ τὴν θυγατέρα Φατιὴλ, καὶ ἐνθένδε 
παιδοποιησαμένων. Ἐψεύσαντο οὖν οἱ εὐαγγελισταὶ, 
συνιστάντες οὐχ ἀλήθειαν, ἀλλ᾽ εἰχαζόμενον ἔπαινον " 
xai διὰ τοῦτο ὁ μὲν διὰ Σολομῶνος ἀπὸ Δανυῖδ ἐγε- 
γξαλόγησεν τὸν Ἰαχὼῤ τὸν τοῦ Ἰωσὴφ πατέρα - ὁ δὲ 
Νάθαν τοῦ Δανῖδ, τὸν Ἡλεὶ τὸν τοῦ Ἰωσὴφ ὁμοίως 
ἄλλων πατέρα " καίτοι ἀγνοεῖν αὐτοὺς οὐχ ἐχρῆν, ὡς 
ἐχατέρα τῶν χατηριθμημένων τάξις, τὸ τοῦ Δαυῖδ ἐστι 
γένος, 1j τοῦ Ἰούδα φυλὴ βασιλιχή. Εἰ γὰρ προφήτης 
ὁ Νάθαν, ἀλλ᾽ οὖν xa Σολομὼν, ὅ τε τούτων πατὴρ 


venturum eventura erat. Αἱ ille in Deo regeneratus, 
alios sibi patres secundum Deum inscribens, haud 
equidem veros patres , sed ita putatos propter nio- 
rum similitudinem, ad verum Patrem post omnes 
sursum tendit, Filius Dei exsistens. Atque hacte- 
nus de arcano a nobis sensu dictum sit, Ne vere 
nos quisquam baec proprie ingenio excogitare pu- 
tet, antiquissimam historiam proferam, apud quam 
comperire est solutionem putate inter duos evan- 
gelistas dissonantiz. Historiam hujus auctor Afri- 
canus est, vir eruditus, et inter extera doctrina 
imbutos illustris, cujus prater czteros multos 
egregios libros, epistola quoque habetur ad Aristi- 
dem de putata evangelistarum circa Christi genea- 


B logiam dissonantia, quz ita se habet. 


AFRICANTI. 


8. Haud accurate quidam aiunt, provide factam 
esse differentem hanc pominum enumerationem et 
permistionem sacerdotalium, ut putant, et regalium 
virorum, ut ostenderetur merito Christus rex simul 
atque sacerdos : quasi aliquis de hoc dubitet, aut 
aliam spem habeat, nempe quin Christus zternus 
sit apud Patrem pontifex, preces nostras ei offe- 
rens : rex autem supermundialis, quos liberavit pa- 
scens Spiritu, cooperator effectus in omnium rerum 
ordinatione. Idque nobis exploratum fecit non tri- 
buum catalogus, neque perscriptarum generatio- 
num mistio, sed patriarchz atque prophetze. Ca- 
veamus igitur 4 minuto hujusmodi religionis artifi- 
cio, ut nominum permutatione Christi regnum ac 
sacerdotium comprobare velimus. Nam et alioqui 
regali Judz tribui sacerdotalis Levi tribus facta 
erat affinis, ex quo Naassonis sororem Elisabetam 
duxit Aaron uxorem **, rursusque Eleazar Phati- 
helis filiam **, prole inde suscepta. Ergo evange- 
lista mentiti sunt, dum non veritatem asserunt, 
sed simulatam laudem : cujus rei causa, alter qui- 
dem per Salomonem a Davide Jacobi stirpem tra- 
xit, qui fuit Josephi pater : alter autem a Nathano 
Davidis filio Helim deduxit Josephi pariter, sed 
alia ratione, patrem. Atqui eos ignorare non opor- 
tebat, utrumque numeratorum hominum ordirem, 
genus esse Davidis, Juda: nempe regiam trilum. 


&xatépou: bx πολλῶν δὲ φυλῶν ἐγίνοντο προφῆται, p Etiamsi enim propheta Nathanus fuit, et. quidein 


ἱερεῖς δὲ ἐξ οὐδεμιᾶς (49) τῶν δώδεχα φυλῶν, μόνοι 
δὲ Λευῖται. Μάτην αὐτοῖς ἄρα πέπλασται τὸ ἐψευ- 
σμένον * μηδὲ χρατοίη τοιοῦτος ὁ λόγος ἐν Ἐχχλησίᾳ 
Χριστοῦ [χατὰ] ἀχριθοῦς ἀληθείας, ὅτι ψεῦδος σύγ- 
χειται εἰς alvov xal δοξολογίαν Χριστοῦ" τίς γὰρ οὐχ 
οἷδε χἀχεῖνον τὸν ἱερώτατον τοῦ ᾿Αποστόλου λόγον xn- 
ρύσσοντος xai διαγγέλλοντος τὴν ἀνάστασιν τοῦ Σωτῆ- 
, “᾿Εχοά. νι, 25. ibid. 25. 


(48) Diximus col. 899, adn. 12, Africani epistolam, 
quam Eusebius Hist. eccl. 1, 7, acephalam dederat, 
ἃ nostra epitome feliciter partim sarciri. Nunc isto 
in fragmento integriore ac primitivo przedicte epi- 
stoke prior pars omnino cumulatur. Hujus ergo ad 
Africani epistolam praeelari additamenti meminisse 
eportet eos, qui novas aliquando editiones curabunt. 


etiam Salomon, et horum utriusque parens (David): 
ex multis sane tribubus exstitere propheta ; sed ta- 
men sacerdotes nulli fuerunt ex nulla duodecim 
tribuum, sed soli Levitz. Frustra igitur composita 
ab illis fuit hzec falsitas; neque prevalebit hujus- 
modi sermo in Christi Ecclesia contra accuratam 
veritatem, nempe ut mendacium consarcinetur ad 


Etenim in Veneti quoque Gallandii diligentissimi 

hominis Bibliotheca Patrum t. M, p. 558, acephala 

est bzc epistola, quia caput ejus adhuc linteis co- 

dicum obvolutum erat. 

veli) In epitome codex habet omnino οὐ δεῖνες, 
veram nunc vides lectionem ἐξ οὐδεμιᾶς, 


961 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS TII. — EXEGETICA. 


Christi laudem atque przconium. Quis vero et illa A ρος ἡμῶν, καὶ διϊσχυριζομένον τὴν ἀλ 


nescit sacratissima Apostoli verba resurrectionem 
Servatoris mostri predicantis atque nuntianlis, 
reique veritatem magno cum pavore affirmantis dum 
ait ** : Si Christum resurrexisse quidam negant, 
nos autem asserimus atque credimus, speramus ac 
praedicamus, falsi testes Dei sumus, qtffod suscita- 
verit Christum, quem non suscitavit. Quod si adeo 
hic qui Deum Patrem honorat, ne mendax videatur, 
timet, quia rem miram narrat ; cur non merito ti- 
meat quisquis falso sermone veritatem vult stabili- 
re, non veram sententiam concinnans ? Nam si ge- 
nerationes abl uderent, nililque germani seminis ad 
Josephum con(íerretur, sed ea ges ad fulcimen tan- 
tummodo naseituri dicta esset, nempe quod rex ai- 


φόθῳ λέγοντος, ὅτι εἰ Χριστὰν λέγουσ 
γέρθαι, ἡμεῖς δὲ τοῦτο χαὶ φαμὲν χ 
μεν, καὶ αὐτὸ καὶ ἐλπίζομεν χαὶ xng 
ψενδομαρτυροῦμεν τοῦ Θεοῦ, ὅτι five: 
ὃν οὐχ ἤγειρεν" εἰ ὃὲ οὕτως ὁ δοξο) 
τέρα, δέδοιχε μὴ ψευδολόγος δοχοίη, ! 
διηγούμενος, πῶς οὐχ ἂν διχαίως φι 
Ψευδολογίας ἀληθείας σύστασιν πορι 
οὐχ ἀληθῆ συντιθείς ; Εἰ γὰρ τὰ γέ' 
μηδὲν χαταφέρει γνήσιον σπέρμα El 
ρηται δὲ μόνον εἰς σύστασιν τοῦ Ytvv 
βασιλεὺς χαὶ ἱερεὺς ἕσται ὁ ἐσόμενος 
προσούσης, ἀλλὰ τῆς τῶν λόγων σεμνι 
ἀδρανῆ φερομένης, δὄτιλον ὡς τοῦ Θεὸ 


que sacerdos foret is qui venturus erat, deficiente B οὐχ ἅπτεται, ψεῦδος Gv* χρίσις E: 


probatione, totoque orationis ormatu in futilem 


οὐχ ὃν, ὡς ὃν χομπάσαντι (50). 


bymnum desinente, nullam hinc laudem Deo accedere exploratum fit, quia totum ἢ 
sed damnationem potius dicenti conflari, quia quod nihil est, aliquid esse jactavit. 


9. Davidem Matthzus quoque ante alios in ordi- 
ne posuit in sua genealogia, quia Davidi primo so- 
lique firmo jurejurando przedixerat Deus fore ut 
ex illo nasceretur secundum carnem Christus. 
Scriptum est igitur : « Juravit Dominus Davidi veri- 
tatem, et non frustrabitur eam : de fructu ventris 
tui ponam super thronum tuum *'. » Et rursus : 
« Juravi Davidi servo meo, usque in zeternum para- 
bo semen tuum **. » Et in Paralipomenis : « Cum- 
que completi fuerint dies tui, ut dormias cum patri- 


θ΄. Τὸν Aavtó πρὸ τῶν ἄλλων xaX ] 
ἐν τῇ xa αὑτὸν Ὑενεαλογίᾳ, ἐπειδὴ 
μόνῳ τῷ Δαυὶδ μεθ᾽ ὄρχου διαθεῦαι 
κατὰ σάρχα φῦναι ὁ Χριστὸς ἐθεσπίς 
γοῦν" « Ὥμοσε Κύριος τῷ Δαυῖδ ἀλή! 
ἀθετήσῃ αὐτὴν " Ex χαρποῦ τῆς χοιλ 
ἐπὶ τὸν θρόνον σου. » Καὶ πάλιν" «᾿ 
δούλῳ μου, ἕως τοῦ αἰῶνος ἑτοιμό 
σου. ) Καὶ ἐν Παραλειπομένοις" « 
πληρωθῶσιν αἱ ἡμέραι σου, xat χοιμ 


bus tuis, suscitabo semen tuum post te, eritque ἃ πατέρων aov, xal ἀναστήσω τὸ σπέι 


ülius de ventre tuo, et stabiliam regnum ejus: 
ipse mibi zdificabit domum, e£ erigam thronum 
ejus usque in sempiternum. Ego ero illi Pater, et 
ipse mihi filii instar **. » Similia his in secundo 
quoque Regnerum libro &cribuntur "*. Sed ea qui- 
dem ad Salomonem trahi queunt; verum hzc quz 
in manibus sunt, nihil prorsus ad Salomonem aui- 
nere, sic licet cognoscere. Multis post Salomonis 
obitum annis prophetans lsaias, hxc de futuro ex 
Davidis semine vaticinabatur: « Egredietur virga 
de radice Jessz (fuit hic Davidis parens), et flos de 
radice ejus ascendet. Et erit radix Jessz, et qui 
consurgit ad imperandum gentibus : in ipso gentes 
sperabunt ''. » De promisso autem Davidi throno 


ὃς ἔσται Ex τῆς χοιλίας σον, xal ἕτο 
λείαν αὐτοῦ" αὐτὸς οἰχοδομέσει μοι 

θώσω τὸν θρόνον αὑτοῦ ἕως εἰς τὸν, 
μαι αὑτῷ εἰς Πατέρα, χαὶ αὐτὸς ἕστα 
Τὰ ὅμοια τούτοις χαὶ ἐν τῇ δευτέρᾳ 
φέρεται " ἀλλ᾽ ἐχεῖνα μὲν χἂν ἑλχυσθ 
λομῶνα, τὰ δ᾽ ἐν χερσὶν ὅτι μηδεμία' 
πρὸς Σολομῶνα, ὧδ᾽ ἄν τις χαταμάθε 
λομῶνος τελευτὴν. πολλοῖς ὕστερον 
«“εὐων 'Haatac, τοιάδε περὶ τοῦ γενησ 
ματος Δαυϊδ προχηρύττει" ε Ἐξελεῦ 
τῆς ῥίξης Ἰεσσαί - (πατὴρ δὲ ἣν οἱ 
xai ἄνθος ἐχ τῆς ῥίξης ἀναδέσξται": 
τοῦ Ἰεσσαὶ, χαὶ ὁ ἀνιστάμενος ἄρχ 


tale oraculum est : « Parvulus natus est nobis, et D αὐτῷ ἔθνη ἐλπιοῦσι. » Καὶ περὶ τοὶ 


filius datus est nobis, cujus principatus super hu- 
merum ejus : vocaturque nomen ejus magni consi- 
lii Angelus. Magnus est principatus ejus, et pacis 
ejus non est terminus : super solium Davidis et 
regnum ejus, ut id constituat **. » In suprascri- 
ptis itaque dicitur quidem ex radice Jesse et ex 
Davide surrecturus aliquis, non tam ad regnandum 


** | Cor. xv, 12-15. *' Psal. cxxxi, 41. 
12. Τ' [sa. xi, 1, 10. "* Isa. ix , 6, 7. 


(50) Hactenus fragmentum in cod. A, f. 65 b, 
Africano nominatim inscriptum, Cui si subnectas 
particulam illam quam babes apud nos in epitome 
col. 900, ἵνα οὖν usque ad ἐχθήσομαι ; et mox ἐπει- 


* Psal. Lx xxvin, 4, 5. 


δὲ τῷ Δαυὶδ θρόνου ὧδε θεσπίξει " «T 
ἡμῖν, υἱὸς χαὶ ἐδόθη ἡμῖν, οὗ ἡ ἀρχὶ 
αὐτοῦ " χαὶ χαλεῖται τὸ ὄνομα αὐτοῦ 
"Αγγελος " μεγάλη ἡ ἀρχὴ αὐτοῦ, x: 
αὐτοῦ οὐχ ἔστιν ὅριον ἐπὶ τὸν θρόνο 
βασιλείαν αὐτοῦ, χατορθῶσαι αὐτήν 
ἐχτεθέντων εἴρηται μὲν ὅτι Ex τῆς Pi 


49 | Paralip. xvn, 15. 
δὴ γὰρ τὰ ὀνόματα, etc., cum reliqua, 


Eusebium fist. 1, 7, grandiore pa 
tasse Africani epistolam tenebimus. 


969 


SUPPLEMENTA QUAESTIONUM AD STEPHANUM. 


970 


τοῦ Δαδὶδ ὀναστήσεταί τις οὐ τοῦ Ἰσραὴλ ἄρχειν, A in Israele quam in gentibus. Dicitur item nascita- 


ἀλλὰ τῶν ἐσνῶν᾽" εἴρηται δὲ ὅτι γεννηθήσεται παι- 
δίον, χαὶ ὀνομασθήσεται Υἱὸς, ξένοις ὀνόμασι xaX τὴν 
ἀνθρώπων φύσιν ὑπεραίρουσι χεχοσμημένος, ὅτι τε ὁ 
τοιοῦτος τὸν θρόνον Aa615 ἀναλήψεται, χαὶ τὴν βασι- 
λείαν αὐτοῦ κατορθῶσαι αὑτήν. 


v. Ταῦτα δὲ ὅτι μετὰ Σολομῶνα περὶ ἑτέρου τινὸς 
μέλλοντος ἥξειν προανεφωνεῖτο, παντί τῳ δῆλον. Καὶ 
ἄλλως δὲ τὰ πρὲς τὸν Δαδὶδ ἐχτεθέντα λόγια οὐχ ἂν 
ἐφαρμόσαιεν Σολομῶνι, ἀχριδοὺς ἐξετάσεως τυγχά- 
νοντα" σαφῶς γὰρ ὁ χρησμὸς δηλοῖ, ὅτι μετὰ τὸν 
θάνατον τοῦ Δαξδὶὃ ἀναστήσεται ὁ θεσπιξόμενος. Σο- 
λομὼν δὲ, ζῶντος ἔτι τοῦ Δαδὶ)δ, νεύματι αὐτοῦ xal 
γνώμῃ διάδοχος τῆς βασιλεία; - λέγεται γοῦν ἐπὶ μό- 
νοις ἔτεσι τεσσαράχοντα βασιλεῦσαι ἐπὶ τὸν "Iopafj: 
Tio, οὖν εἰς αὐτὸν ἐπιφέροιτο τὸ, ε ᾿Ανορθῶσαι τὸν 
θρόνον αὐτοῦ εἰς τὸν αἰῶνα ; » 'AXX εἰ λέγοι τις περὶ 
τῆς ἐξ αὐτοῦ διαδοχῆς εἰρῆσθαι αὐτὰ, οὐχ ἀγνοητέον 
ὅτι μέχρις Ἰεχονίου xal τῆς εἰς Βαδυλῶνα αἰχμαλω- 
σίας ἡ ἀπὸ Δαδιδ xal Σολομῶνος διαδοχὴ τῆς βασι- 
λείας διήρχεσε, μηδενὸς μετὰ τὸν Ἰεχονίαν ἐπὶ τὸν 
θρόνον τῆς βασιλείας τοῦ Δαδὶδ καταστάντος. Πῶς δ᾽ 
ἂν τῷ φίλογυναίῳ, xa οὗ οὐχ ἦν ἡ χαρδία τελεία 
μετὰ Κυρίου Θεοῦ αὐτοῦ, ἐφαρμόσῃς tà τοῦ ὄρχου, 
xai τό" « ᾿Εγὼ ἔσομα!: αὐτῷ εἰς πατέρα, χαὶ αὐτὸς 
ἔσται μοι εἰς υἱόν; » ᾿Αλλὰ γὰρ ἄντιχρυς Σολομῶνος 
μὲν ἀλλότρια ταῦτα - ἀνάγοιντο δ᾽ ἂν ἐπὶ Χριστὸν, ὃς 
ix σπέρματος Δαδὶδ ἀναστὰς, olxov τῷ Θεῷ οὐκ ἐξ 
ἀψύχων λίθων, οὐδ᾽ ἐν γωνίᾳ καὶ μέρει γῆς, ἀλλὰ χαθ᾽ 


ὅλης τῆς οἰχουμένης xal ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν kx ζών- C 


τῶν xal νοερῶν λίθων συνεστήσατο τὴν θεοπρεπῆ αὖ- 
τοῦ Ἐχχλησίαν * ᾧ xal μόνῳ τὸ, « Αὐτὸς ἔσται μοι 
εἰς υἱὸν » ἀναφωνούμενον ἁρμόσει" ἐπεὶ καὶ ἐν ἑτέραις 
Γραφαῖς Yi, ἀναγορεύεται τοῦ Θεοῦ" ἐν τῇ φασχούσῃ, 
ε Ἔχ γαστρὸς πρὸ ἑωσφόρου ἐγέννησά σε" » χαὶ ἐν 
τῇ λεγούσῃ, « Κύριος εἶπε πρός με, Υἱός μου εἴ σύ" » 
πάλιν ἐν fj λέλεχται, « Κύριος ἔχτισέ με ἀρχὴν ὁδῶν 
αὐτοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ, πρὸ δὲ πάντων βουνῶν γεννᾷ 
με. » Τούτοις γοῦν συνάδει xal ἡ ἐξ οὐρανῶν. ἐπ᾽ 
αὐτὸν ἐνεχθεῖσα φωνὴ, « Σὺ εἶ ὁ Υἱός μον ὁ ἀγαπη- 
τὸς, » φήσασα" xal τὰ ἐν ἑόδομηχοστῷ δὲ πρώτῳ 
ψαλμῷ περιεχόμενα, τὸ « Συμπαραμενεῖ τῷ ἡλίῳ, » 
xai τὸ, c Πάντα τὰ ἔθνη μαχαριοῦσιν αὐτὸν, » ἄντι- 
χρυ; τοῖς περὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν θεολογουμένοις 
συντρέχοι ἄν. Ὅτι δὲ ταῦθ᾽ οὕτως ἔχει, ἀναμφίλεχτος 
ἢ ἀπὸ τοῦ Ἡσαΐου σύστασις, ὃς μετὰ τὸν Σολομῶνος 
θάνατον χαὶ μετὰ πλείστας ἄλλας τοῦ γένους διαδοχὰς, 
ix ῥίζης Ἰεσσαὶ χαὶ Δαδὶδ ἐξελεύσεσθαί τινα προφη- 
τεύει, χαὶ τοῦτον ἔσεσθαι Σωτῆρα ἐθνῶν, γυμνῶς 
οὕτω φάξχων᾽ « Καὶ ἔσται ἡ ῥίξα τοῦ Ἰεσσαὶ, xat 
ὁ ἀνιστάμενος ἄρχειν ἐθνῶν" ἐπ᾿ αὐτῷ ἔθνη ἐλπιοῦ- 
ew. » 


ur. ᾿Αλλὰ γὰρ τοσούτων ἐχδεδομένων χρησμῶν 
μόνῳ τῷ Δαδὶδ xal μεθ᾽ ὄρχου διαδεδαιώσεοις περὶ 


*** Psal. οἷκ, o. 
xi, 1U. 


PATROL. Gs. XXII. 


2 Psal, 11, 7. "* Prov. vin, 835. ἴδ Matth, in, 17. ?* Psal. Lxx, 5. 


rus parvulus, et nomen Filii habiturus, peregrinos 
titulos et humanam naturam excedentes receptu- 
rus : foreque ut hic thronum Davidis obtineat, et 
regnum ejus, ut id constituat. 


10. Age vero quod hec post Salomonem de alio 
quodam venturo predicta fuerint, nemo non videt. 
Sed alioqui etiam edita Davidi oracula Salomoni 
haud videbuntur congruere, δὶ accurato examine 
perpendantur. Namque oraculum manifeste dicit, 
post Davidis mortem surrecturum illum de quo fit 
vaticinium. Atqui Salomon vivente adhuc Davide, 
eoque volente ac jubente factus est regni successor : 
nec nisi annos quadraginta super Israelem regnas- 
8? dicitur. Quomodo ergo ad hunc referentur ver- 
ba : « Et erigam thronum ejus in sempiternum ? » 
Quod si quis objiciat, de posteritate ejus hzc dicta 
fuisse , tunc sane non est ignorandum, usque ad 
Jechoniam quidem et Babylonicam captivitatem, 
Davidis ac Salomonis regalem successionem mansis- 
se ; neminem tamen post Jechoniam in regio Davi- 
dis throno sedisse. Quo. pacto igitur. mulieroso 'Sa- 
lomoni, cujus cor non erat perfectum erga Domi- 
num Deum suum, jurisjurandi verba accommoda- 
bis; necnon illa : « Ego ero illi in patrem, et ipse 
mibi erit in filium?»Imo vero hzc a Salomone 
longe recedunt : sed Christo utique valde conve- 
niunt, qui Davidis semine ortus, non templum Deo 
ex inanimatis lapidibus, et in parte aliqua atque 
angulo terre, sed in universo orbe et ín cunctis 
gentibus ex vivis lapidibus et intellectualibus suam 
Deo dignam Ecclesiam zdificavit : cui soli effatum 
illud congruet : « lpse mihi erit in filium, » quan- 
doquidem et in aliis Scripture locis Filius Dei pxe- 
dicatur; ubi nempe dicitur : « Ex utero ante luci- 
ferum genui te "**; » necnon ubi dicitur : « Domi- 
nus dixit ad me : Filius meuses tu ?*; » denuoubi 
scribitur: « Dominus creavit me initium viaruia 
suarum ad opera ejus; ante omnes colles genuit 
me '*. » His ergo consonat vox quoque illa de coelo 
delata: « Tu es Filius meus dilectus ?**. » Et illa 
que septuagesimo primo psalmo continentur : 
« Permanebit cum sole; » itemque : « Omnes gen- 
tes beatum illum dicent '* : » bzc, inquam, cum iis 
prorsus que» de Servatore nostro divinilus dicta 
sunt, concurrent. Quod autem ita res se babeat, 
indubitanter Isaias confirmat, dum post Salomonis 
obitum plurimasque alias generationum successio- 
nes, ex radice Jesse ac Davidis egressurum quem- 
dam vaticinatur, eumque Servatorem gentium fatu- 
rum tam perspicue pronuntiat : « Et erit radix Jes- 
8:8, et qui consurget ad imperandum gentibus ; et 
in ipsum gentes sperabunt 77.» 

11. Cum talia igitur edita fuissent oracula uni 
Davidi, et quidem cum jurata affirmatione, oritu- 


7 [sa. 


31 


971 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS lll. — EXEGETICA. 


rum ex ejus semine prenuntiatum illum ; cumque A τῆς ex σπέρματος αὑτοῦ γενέσεως τοῦ T 


universus Israel ob has przdictiones quotidie ex- 
spectaret nasciturum ex Davide omnium hominum 
Servatorem ac Redemptorem, recte Matthzus spe- 
ratarum rerum adventum nuntians, ex ipsa quz 
jn spe erat exspectatione, exordium libri auspica- 
tur, filium Davidis appellans eum qui nuper appa- 
ruerat. A Davide autem ad. Abrahamum ascendit, 
quia primo item Abrahamo de gentium vocatione 
varia oracula reddita fuerant. Ante enim Moysis 
legislationem, et ante gentem Judaicam, immo et 
ante circumcisionem, alienigena cum essel Abra- 
bamus et Chaldaeorum regione oriundus, patria 
instituta deseruit, Deoque supremo aguito, testi- 
monium retulit, quod Deo creJidisset, et reputa— 


νου, παντός τε ὡς &lx*; τοῦ Ἰσραὴλ διὰ’ 
προῤῥίσεις 63r μέραι προπδοχῶντος τὸν ἑ 
ντθησόμενον Σωτὴρ xai Λυτρωτὴν vd 
πων, εἰχότως τῶν προσδοχωμένων τὴν 
γελιζόμενος ὁ Ματθαῖος, ἐξ αὐτῆς τῖς 
προσδοχίας πὴν χαταρχὴν τοῦ λόγου πε’ 
Δαδὶδ φήσας τὸν ἐπιλάμψαντα" μετὰ ( 
ἐπὶ τὸν 'A6paXa ἀνατρέχει, ἐπειδὴ πρώ 
᾿Αόραλμ περὶ vno χλήσεως τῶν ἐθνῶν | 
δηντο χρησμοί. Πρὲ γὰρ rz; Μωῦτέως 
χαὶ πρὸ τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, οὐ μὴν ὁ 
τῆς περιτοιῦῖς, ἀλλοεθνὴς ὧν ὁ 'A6po 
Χαλδαίων γῆς ὁρμώμενος, ἀπολείπει μὲ! 
Θεὺν 6i γνοὺς τὸν ἐπὶ πάντα, μεμαρτύς 


tum ipsi esset ad justitiam "* : justusque et Deo ἢ ἐπίστευσε τῷ Θεῷ, xat ἐλογέσθη αὐτῷ εἰς 


carus evasit, liaud ob corporis circumcisionem, 
vel observantiam Sabbati, festorum, atque Kalen- 
darum, neque ob aliam quamvis a Moyse postea 
invectam religionem, sed propter aliam Dei mani- 
festationem, Deumque ipsi apparentem (erat autem 
hie Servator), et propter ornatam virtutibus vitam. 
Hoc itaque religionis genus exercenti facta est de 
gentium vocatione promissio ; quod nempe et ipse 
sliquando pari atque Abrahamus fervore Deum 
essent adoratur, nec dissimilem benedictionem 
-consecuturz. Quamobrem dictum ei fuit : « Et be- 
nedicentur in te omnes tribus terre **; » et denuo : 
« Dixit autem Dominus : Non'celabo Abrabamum 
puerum meum qua ego facio. Fiet Abrahamus in 
gentem magnam multamque, et in eo benedicentur 
cuncti terrz populi **, » Quz cum ita sint, eon- 
sentaneum fuit, vocationis gentium progenitorem 
Abrahamum ab evangelista secundum assumi post 
Davidem. Namque hunc, cui de Servatoris nativi- 
tate promissiones facte sunt, przverti ordine opor- 
tuit illi qui de gentibus sponsiones acceperat ; se- 
cundum, inquam, in genealogia collocari oportuit 
gentium patriarchain. 

12. Joannes quidem in sua Evangelii scriptura, 
res qux, Baptista nondum in vincula conjecto, 
ante Christum facte sunt, tradidit. At tres reliqui 
evangeliste, acia postcarcerem recitant. ld aui- 
madvertenti haud dissonare videbuntur inter se 
Evangelia; quia nimirum apud Joannem sunt 
priora, reliqua ad postremam historiam pertiaent. 


δίχαιός τε xaY θεοφιλὴς ἀποπέφανται, oi 
μτς σώματος, οὐδὲ διὰ φυλαχτς ἡμέρας X: 
τῶν f| νουμηνιῶν, οὐδέ γε δι᾽ ἄλλτς τινὸς 
σξ:ῖ φερομένης ἐθελοθρησχίας, ἀλλὰ δι' 
φανείας τε τοῦ ὀφθέντος αὐτῷ Κυρίου ( 
Xuwttp), διά τε σεμνοῦ χαὶ ἐναρέτου βίο 
οὖν αὐτῷ χατορθοῦντι τῆς θεοσεδείας 1 
περὶ τῶν ἐθνῶν δέδοτο ἐπαγγελία, ὡς χαὶ 
χατὰ τὸν τοῦ ᾿Αὔύραχμ ζῆλον θεοσεότ τόν: 
τῷ θεοφιλεῖ καταξιωθησομένων εὐλογία 
γοῦν πρὸς αὐτὸν, « Καὶ εὐλογηθήσοντα! 
αἱ φυλαὶ τῆς γῆς» χαὶ πάλιν" « OC! Κα 
Οὐ μὴ κρύψω ἀπὸ 'A6paip τοῦ παιδός 
ποιῶ " 'A6paXp δὲ γενόμενος ἔσται εἰς 


C xai πολὺ, xal εὐλογηθήσεται ἐν αὐτῷ m: 


τῆς γῆς. » Ὧν οὕτως ἐχόντων, ἀχόλουθο' 
ἐθνῶν χλέσεως προπάτορα ὄντα τὸν ' 
τοῦ εὐανγελιστοῦ δεύτερον παραλγφθτλ 
Aa6:0. Ἐχρῆν γὰρ τὸν περὶ T; γενέσεω 
po; τὸς ὑποσχέσεις εἰληφότα, προτιμηθῖ, 
τοῦ τὰς περὶ τῶν ἐθνῶν ἐπαγγελίας δεξ: 
τερον δὲ ἐν τῇ γενεαλογίᾳ παραλτφθῆι 
ἐθνῶν ἀρχηγόν. 
t9" Ὁ μὲν γὰρ Ἰωάννης τῇ τοῦ x22 

γελίου γραφῇ, τὰ μηδέπω τοῦ Βαπτιστι 
νου εἰς φυλαχὴν, πρὸ τοῦ Χριστοῦ πρὸ 
ραδίδωσιν * οἱ δὲ λοιποὶ τρεῖς εὐαγγξλισ' 
τὸ δεσμωτήριον λέγουσιν. Οἷς χαὶ ἐπιστῆς 
ἂν δόξαιεν διαφωνεῖν ἀλλέλοις τὰ Ebay 
μὲν χατὰ Ἰωάννην τὰ πρῶτα περιέχειν, 
πἣν ἐπιτέλειον ἱστορίαν (91). 


Ex Possini catena in Maulaum tom. 1, p. 12. 


45. Eusebii. Gravidam Dei matrem nemini nisi 
Josepho inventam esse ait evangelista : a sancto 
quippe Spiritu res patefacta fuit. Justo autem ho- 


** Rom. iv, 9. "* Gen. xii, ὅ. ** Gen. xvi, 


(b1) Locus hic hrevis de Baptista reapse recita- 
tur in codice A, f. 82, ad Luca cap. v, 2, sub Eu- 
sebii nomine. Et quidem vide dicta a nobis ad Cy- 
rilli commentarium 7n Luc., p. 146, n. 3. In przía- 
tione ad Marinum dixit Eusebius se quaestiones suas 
scripsisse ad principia et finem Evangeliorum. 


ιγ΄. 52) Ebce6lov. Ὅτι δὲ ἔγχυος copi 
χος, xal ὅτι οὐδενὶ ἑτέρῳ ἀλλ᾽ ἣ τῷ Ἰωσὴ 
λιστὴς ἀπεφήνατο" Ex γὰρ Πνεύματος ἀῚ 


11. 


Quamobrem hic de Baptista locus pe 
magis ad Eusebii commentarium In L 
tamen nominatim hic appellatur Evange 
sonantia, hoc ego loco, sine ullo, ut [ 
mento reip. fragmentum collocavi. 

(52) Quiest. 1, S. 


95 


SUPPLEMENTA QUJALSTIONUM AD STEPHANUM. 


$74 


ςησὶ, τὸ τοιόῦτον φανερόν" διχαίῳ γὰρ ὄντι τῷ "le A mini nil mirum est revelatam fuisse a sancto Spi- 


σὴφ οὐχ ἦν θαυματτὸν γνωσθῆναι διὰ Πνεύματος 
ἁγίου, ἐξ οὗ χαὶ ἡ κύησις γέγονεν. 


ritu hanc conceptionem, quam sua idem virtute 
perfecerat. 


Ez catena inedita in codice Vaticano. 


ιδ΄, (53) Εὐσεδίου. 'Evézuyov δὲ ἑρμηνείχ  &v- 
ἐπιγράφῳ λεγούσῃ, ὅτι οἱ μέν φασι συγγενίδα τὴν 
Ἐλισάδετ τῆς Παρθένου παρὰ τοῦ ἀγγέλου ὠνομά- 
σθαι, οὐχ ὡς ἐχ τῆς αὐτῆς φυλῆς, ἀλλὰ διὰ τὸ ἐχ 
τῶν αὐτῶν προγόνων, χαὶ τοῦ αὐτοῦ κοινῶς τῶν Ἴου- 
δαίων γένους ἀμφοτέρας ὡρμῆσθαι ὡς ὁ ᾿Απόστο- 
λος, € Ἑθουλόμην, λέγων, ἀνάθεμα εἶναι ὑπὲρ τῶν 
ἀδελφῶν μου τῶν συγγενῶν μου χατὰ σάρχα. » Πολ- 
λοὶ δὲ xa τῶν δοχίμων λέγουσιν ἀλτθῶς κατὰ συγε 


γένειαν συνΐφῳφθαι τὴν ἱερατιχὴν φυλὴν τῇ Bast-- 


14. Eusebii. Incidi in quamdam anonymi au- 
ctoris interpretationein dicentis Elisabetam, ex non- 
nullorum sententia, appellatam fuisse ab angelo 
cognatam Virginis, non quia de eadem esset tribu, 
sed quia ex iisdem progenitoribus eodemque Judieo- 
rum genere cominunis utrique origo fuerit. Nempe 
ut Apostolus loquitur : « Optabam ego anathema esse 
pro fratribus meis, qui sunt cognati mei secundum 
carnem *!, » Mulü tamen probati interpretes aiunt, 
vera prorsus cognatione sacerdotalem tribum cum 


Auxfj xal ἄνω ἐπὶ Μωῦσέως (54). Ἢ γὰρ Ἐλισάδες p regali fuisse connexam ἃ Mosaicis usque tempori- 


ἡ γυνὴ ᾿Αχρὼν ἀδελφὴ ὑπῆρχε Ναασσὼν vlou ᾿Αμι- 
ναδχδ, ὃς ἀπὸ Ἰούδα τοῦ υἱοῦ Ἰαχὼδ χατήτγετο, ἀφ᾽ 
οὗ τὸ βασίλειον γένος τοῖς; Ἰουδαίοις" xai χάτω δὲ 
ὁμοίως Ἐλισάδες ἡ γυνὴ Ζαχαρίου ἀπὸ τῆς Ἰούδα 
φυλῆς εἶλχε τὴν γένεσιν, θυγάτηρ χρηματίζουσα 
Ἰαχὼδ τοῦ πατρὸς Ἰωσὴφ ix γοῦν τῆς συγγενείας 
πούτου τοῦ Ναασσὼν ὁ Κύριος xatX σάρχα γεγένη- 
ται o) μάτην οὖν τῆς βασιλιχῆς φυλῆς τὴν ἐπιμι- 
ξίαν ὁ θεῖος προφήτης ἐδίδαξεν, ἀλλὰ δειχνὺς ὡς ὁ 
ἐσπότης Χριστὸς ἐξ ἀμφοτέρων ἐδλάστησεν, ὡς βα- 
σιλεὺς χαὶ ἀρχιερεὺς κατὰ τὸ ἀνθρώπινον χρηματί- 
σας (93)* f| ὡς ἐξ ἑνὸς προπάτορος τοῦ Ἰαχὼδ ὑπαρ- 
χούπας, συγγενίδας καλεῖ, 


bus. Namque illa Elisabeta Aaronis uxor, Naassonis 
soror erat Aminadabo geniti, qui ortum a Jacobi 
filio trahebat Juda, unde regale Judzorum genus 
propagatum est. Sed et proximo pariter tempore 
Elisabeta Zacharie uxor e Judz tribu oriebatur ; 
filia quippe Jacobi qui Josephi pater est. Ab hujus 
igitur Naassonis stirpe Dominus secundum carnein 
ortus est. Ergo baud temere permistionem cum ΓΘ. 
gia tribu divus propheta docuit ; sed ut Christum 
Dominum ex utraque propagatum ostenderet, qui 
regis nimirum personam atque pontificis inter ho- 
mines gesturus erat. Vel denique hz» cognatze ap- 
pelantur, quia de eodem pregenitoze-Jacobo.orie. 


Ex Possini catena in Matth. tom. 1, p. 8. 


ιε΄. (56) Προσηκόντως ἐζήτηται ἡ αἰτία δι᾽ ἣν ἄνω- C 


θεν ὁ Ματθαῖος ἐποιήσατο τὴν τοῦ Χριστοῦ γενεα- 
λογίαν, ὁ δᾷ γε Λουχᾶς χάτωθεν χαὶ ἐξ ἐναντίας " xal 
ῥητέον, ὡς οὐχ ἄτοπον ἄνωθέν τε xal χάτωθεν τὴν 
αὑτὴν βαδίξειν ὁδόν" ἦν γὰρ καὶ τοῦτο πάλαι τῇ θείᾳ 
Γραφῇ σύνηθες" οὕτω γὰρ xai Δαδὶδ ἐν τῇ Ῥοὺθ 
ἄνωθεν γενεαλογεῖται, χαθὼς xal παρὰ τῷ Ματθαίῳ 
ὁ Χριστός " xat ἐν τῇ τῶν Βασιλειῶν δὲ πρώτῃ βίδλῳ 
ὁ τοῦ Σαμουὴλ πατὴρ χάτωθεν γενεαλογεῖται, παρα- 
πλησίως τῷ Λουχᾷ. 


15. Eusebii. Merito quastio orta est quamobrem 
Matthzus superne texuerit Christi genealogiam, 
Lucas autem inferne atque ex adverso. Porro di- 
cendum est, nihil fieri absurdum, si eadem via 
sursum deorsumque pergatur. Nam et hic olim 
Scripturze divine mos fuit: quippe ita Davidis in 
Ruthz libro superne evolvitur genealogia, haud 
secus quam Christi apud Matthzum. Contra in 
libro Regum primo, Samuelis pater sursum versus 
ad genealogike fontem perducitur, sicuti fit apud 
Lucam. 


E catena inedita in codice Vaticano. 
tc". Περὶ τούτου ὁ Εὐσέδιος ἐν τῷ Elc τὸ xarà p 16. Eusebii. De hoc Eusebius in opere super 


Ματθαῖον (51) οὕτως * Φησὶ δὲ τὸν Νάθαν xai mpo- 


φητεῦσαι χατὰ τὰ ἐν ταῖς Βασιλείαις ζερόμενα. Ἐγὼ - 


δὲ, φησί τις, xat τὴν αἰτίαν ἐπυθόμην τὴν τὸν μαχά- 
ριον Λουχᾶν ἀποχλίναι τῆς βασιλείου φρατρίας ὑπα- 
γαγοῦσαν, τῷ μὴ τοὺς βασιλεῖς ἀπ᾽ αὐτοῦ Σολομῶντοφ 
εἰδωλολατρείας καθαρεύειν, πλὴν ἐλαχίστων, ταύττ 
παραιτήσασθαι τὴν δι᾽ αὐτῶν γενεαλογίαν. 


Mattheum sic loquitur : Aiunt Nathanem quoque 
prophetavisse, prout apparet ex iis quze in Regum 
libris feruntur. Ego vere, inquit quidam, causam 
quoque didici quxe Lucam a regia linea avertit ; 
quia scilicet reges, ducto a Salomone initio, exce- 
ptis paucissimis, idololatriz crimine inquinati fue- 
&unt. Idcirco Lucas a genealogia per lios derivanda 
abstinuit. 


Ex Possini catena in Matth., t. 1, p. 8 


ιζ΄, (58) Εὐσεθίου. Τὴν τοῦ Aa615 μετάνοιαν ἐπὶ 


8: Rom. ix, 15. 


55) Quaest. 1, 8. . 
54) Supra, col. 968. 

55) Refutat hz: Africanus supra. 

56) Quaest. i. 


41. Eusebii. Davidis poenitentiam palam edicens 


(57) Quzst. 11. — In diversis operibus eadem 
dixit Eusebiug. 
58) Quzst. vim. 


975 EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. 


evangelista, mentionem facit mulieris quicum ille A τῷ ἁμαρτήματι δημοσιεύων ὁ εὐαγγελια 
flagitium patraverat. Nimirum quia nisi is peccati τῆς γυναιχὸς μεθ᾽ ἧς τὴν ἁμαρτίαν b 
veniam penitentie merito impetravisset, haud di- ὅτι εἰ μὴ διὰ μιτανοίας συγγώμην τοῦ 
gnus fuisset qui progenitor Servatoris exsisteret. ἐδέξατο παρὰ Θεοῦ, οὐχ ἂν αὐτὸς tens 
γεγονέναι τοῦ Χριστοῦ. 

Ex Possini catena in Matth. t. 1, p. 10. 

^ 48. Eusebii. Jechonie crimini vertebatur , quod ιη΄. (59) Εὐσεδίου. Τοῦ "Icyovtou ἣν xa 
proscriptus fuisset atque captivus : quare et apud ἐχχήρυχτον αὑτὸν γεγονέναι xal αἰχμά) 
plerosque in contemptu erat : eaque res bifariam ἄτιμος ὑπῆρχε τοῖς πολλοῖς" xal τοῦτο, 
scidit Christi genealogos, ita ut alii a Salomone, alii τοὺς γενεαλογοῦντας τὸν Χριστὸν, ὥστε 
a Natbano lineam generis deduxerint. Hanc ob Σολομῶντος, τοὺς δὲ ἀπὸ Νάθαν χατάγει 
causam evangelista Jechoniz meminit, aitque ve- σχάἀντεῦθεν ὁ εὐαγγελιστὴς μνείαν Emoc 
nisse captivorum Redemptorem, qui hos per ba- — xa! qnot τὸν Λυτροτὴν τῶν αἰχμαλώτων 
ptismum ad se reciperet. vat, xai διὰ τοῦ βαπτίσμανος αὐτοὺς πα 

(59) Quaest. χη. 





MONITUM. 


Eusebii libros quastionum evangelicarum in Syriacam quoque linguam ex Greca olim fuis. 
jam nos diximus teste. Ebediesu. Ecce autem in Syriaco bibliothece Vaticane codice CIV, 
861 scripto, partes aliquot ejus operis superesse, excerptorum more, monuit in catalogo t. 111. 
pius Assemanus ; quo nunc ego ez codice duo tantummodo fragmenta sumo, que ad decimam 
stionem Stephano scriptam pertinent, de magorum adoratione et de stella duce ; qua interprete . 
doctissimo Matthaeo Sciahuano, libenter admodum ob cumulandum quoad fieri potest Eusebius 
Εἰ quidem secundi (ragmenti particulam apud SS. Ambrosium quoque et Hieronymum, tacito i 
mine, Latine legi, postea dicemus. 


EJUSDEM EUSEBII. 5 4n42c0l? o3 
I. Quomodo intelligendum sit quod $301? eo. E Qu las: a 
"scripsit Lucas dicens, Christum Beth- - | 15 
SCPIp$i S dicens ristum νὰ t .5 ᾿ 


lehemi Jude natum esse in spelunca et ^ P 4 ^5 y 
in presepi positum; cum tamen jaaeolli L$ol5e Sali ]1:322 


«Mattheus dicat, magos cum ad eum - d » 
adorandum venerunt, eumdem inve- Lor le oso e £22? eel, 


nisse quadam in domo; in quam dw. JA o ox. o eo aal 


ingressi munera ei obtulerunt. m 
Jngr * μϑϑαο $ol οὐ». 
9 999 


19. In primis sciendum est, res a. e»i «οἱ Pw ἡ "uoo p. 


Matheo. narratas, diversas esse ab iis a"-.UYX 2 999 ,.»* x 
qu& tempore nascentis Christi evene- oor? ul | o sslo tex Na 


& 
runt, de quibus tamen scripsit Lu- h212 ov». uro] c» : Joc. 


cas ς elenim Mattheus illa omisit, qu »» » » 
jam Lucas narraverat; vicissimque ab «Bo (2a «οἷο aso? o 


» ^ 
hoc omissa, ipse supplevit. Scripsit . Loos. «2o e» Na : enl 


ergo Lucas cujusmodi conceptio Serva- . ,9 4 99 »T?.» 
toris nostri fuerit, quando nuntius ad $9 loc 1 o^ £o] oo iol J ͵ 


Meriam angelus missus est; et qua ra- ὃ Φ2 c0919? oi SS. ὦ. Mas 
tione Josephus cum Maria pregnante » . 
᾿ Jae? eo Wo . L5]lss qo Ll 


ut censui nomina darent, ascendit. Ve- 


^^ 
nit isigitur ex oppido Galilem Neza- . ly Hv" A 49 Roue yp 
retho Bethlehemum, Jude urbem, Da- 4 c nu^ » » 9 
foo» δος} Mie eol qo 


vidis patriam, quia et ipse domo et 


. Ἄ 
progenie Davidis oriundus erat : ubi "SSNe. RM M3 ox IN]? 193 o 


971 SUPPLEMENTA QU/ESTIONUM AD STEPHANUM. 918 
A dum morarentur, dies impleti sunt ut 
Maria pareret, que filium suum primo- 


NES vel 2ol $59 - eon eN2za genitum peperit, et in prosepi reclina- 


MK T1 Nos vit, diversorii desiderio, propter con- 
oi22» oa. Exe. A ? ooa. feriam Davidici populi multitudinem, 


joo MAS δον .:3.915. oA 50} qui Bethlehemum descriptionis causa 
Ma eaiall? ]es.? |J oco 2o ἴλοοΐ confluxerat. Illi erzo cum idoneum 


habitaculum nacti non essent, in spe- 


d ! ent oui, qe! e FR luncam secesserunt, ubi demorantibus 
Iso] oc. : 5 Nel lle .11 lof Mais ipsis saneti partus tempus intervenit, 
N 


natumque puerum panpis mater invol - 
pn colo ας OA o2 QQeAs] p vit atque in presepi reposuit. Ad hunc 


pastores spelunce locum venerunt, 
ὧν "2e Jaseo Ja kl»! οὐ 


angelorum nuntio moniti, et infantem 


Lola o »Masils Iso i loo oN| 15 fasciis involutum atque in presepi ja- 


centem viderunt. Exin post octo dies, 
Je oli Ves ὡς ] oo? ]152»o puerum Hierosolyma ad circumciden- 


]5553 ex. olo. Jollse e ον)» dum detulere parentes, ex legis norma; 


quo facto, ad natale oppidum Nazare- 


VETE" 
Lael 3M» x . TAA ess.2o]L3o]|» hum statim profecti sunt. 


ϑο e eo o3) οἱ pee δίῳ MN? LI -ooc ias] ce 
9 qoo 2o γος o) pene 


^» 0 a » » »» C 
Ji ehol | A... j*o dc vet e No Αἱ vero. Mattheus haud hanc, sed 


aliam narrationemscripto commendavit. 


olo s ». Ὁ Proc bo JA Etenim is primo de nativitate verba 
fecit, postea de magorum adventu, et 

aoc Loco JALLS Nw. , 5 , 
: ee de infantium csede; rmentione omissa 
P E D τοῖς li «2 JR de etate Cesaris sub quo descriptio 


fact it: i . TP 
15:5. Jlo]o . JLeís 55ass loo o:21 ἔβα acta fuit ; itemque de pastoribus siluit, 
Jam vero ex his intelligere debes, 


: Lm Áo Loi "o «99 - JL 5.5; lempus quo magi advenerunt, aliud 
oo «39 - eet J Klo bo Dens esse ab illo descripte stirpis Davidicee, 


et pastorum adventus. Neque idcirco 
JS Lasso νον e» JLo f δοῦν, p repugnant invicem saneti evangeliste : 


th «ὩΣ - οἱ i tc o£ [lo e 12.3.3, nam sitecum reputes, Lucam compe- 


^ x» ^ X fFieSdie post nativitatem octavo Cbri- 
Loss, e» 9 Jas eo Jie οἱ stum cum suis parentibus Hierosolyma 


πε o 9^ 


9594. . adducere, ob prescripta legis complen- 

Te oO Oe» Nnm Jatso 3M» 
. ? l 89 da; illinc autem Nazarethum iransfer- 
Nec d-so RR "eol p o re. At Mauheeus rein exorditur biennio 
' M L serius quam Lucas, nempe eo tengpore, 
e»! q29 * J co M quo parentes cum Jesu Bethlehemum, 
3NM5 c? » No ? ]l$ oc Δα ad eumdem δδηοίϑ memorie locum , 


0.0 x ex d reversi sunt; id quod nos quoque 
Je ec» elt “9. loot e ell hs ! factitamus , quando audita sacrarum 


(9 ees v joo oo Ml οὖν Sl, 


979 EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 
paginarum lectione, sancta loca sepe ἃ om. 

o. pu. AN». (00! aa9 
invisero studemus, ibique preces no- N 


stras peragimus. Nec mirum est, vo- 9] ]j*o Jes Doyoics. ΘᾺ 
luisse eos coram recolere, neque semel e 54». ^ » 
“ΝΠ Ἢ Jas eo I» hot l3:n5. e τ' 


sed sepe, res qu& antea Bethlehemi in 


Servatoris nostri nativitate contigerant, Uses | NL) s dari - ] 
et quarum ipsi instrumenta fuerant. 
Ec ele. ΤΟΝ | Mo 


Porro cum Nazaretho illuc reversi es- 
|: 9 e» 


sent, vacantem turbis populoque ex- ἢ Sas qoo v lon sol Jo .q . 
traneo sedem invenerunt : atque ita Pe» 


propriis tantummodo Bethlehemi ver- RA A2 200 v 


santibusincolis, oppidum sunt ingressi, n 9. T ᾿ "ao ! ! 0:93 o! 
et in notorum sibi hominum domo ha- 2e» 


bitarunt : ad quam scilicet. domum vto yi : ' «5! | Gu. Σ 
magi boc tempore, id est post bien- ls 
nium, accesserunt ; et vacuo tunc 

Bethlehemi oppido, ut diximus, ho- [Aves J5so zs. eaa] ' li 


spitium nacti sunt ; quo cum magi se -- 5*4, Κἧἃὶ 9 
ἂ B cA15? Lasas] 333.0 La. 


contulissent, puerum cum matre ejus Y 
invenerunt, procidentesque dona obtu- 642 Joo M0 Jj Lea Maso 


lerunt. bons N33 I Aes 
Jte. Tte t3 |A32 oLao aS x0 Soja, Ἢ 
DUE PEE eus KS Langue oli Lus! Js 
R2» Aux. cho τ rSh Loi La Mo n 
e a $e o o3100 οἷν. osa t0 ool pois p» JA RS 
EJUSDEM. -— elalis eo 5565 Sie 


De stella que magis apparuit. . PPS 


ΟῚ 


eo el] £29. ooo c 


II. Hi qui megi appellantur, oriundi, ! λας Ee Nac 
ut ex historia quadam cognoscitur, Ba- M  «- ^r 
laamo erant, quem Moyses memorat ;  *o'e4» Qo? (La pe 
nam et ille magus erat, seque de ? » 0 . 

Orientis montibus prefectum narra *, 92» ?oxx lo? oo δύω 


Ex ejus autem vaticinio nata fama 
est de stella quee oritura erat, deque οὶ ὮΣ oo] - Len 


viro ex Israelis stirpe nascituro, et d aet oa θὰ, «1 


cunclis gentibus dominaturo. Moyses 


quidem ore veluti Balaami dicit : « de ^ N00 olafi, $oo . 
Mesopotamia vocavit me Balac rex - 


Moabitarum, de montibus Orientis ". »  o3.9/ eo as] o ue eJ9 οἷο} Ll: 
Deinde hic in suo vaticinio ait : «Orie- "Y^ 20724 x ^ 
tur stella ex Jacob, et exsurget dux de oo ws. S MMasco 2». No" 
]sraele, qui multis dominabitur po- 


. » 
pulis *. » Hec in libris apud Balaami — «30? - Ls. 2-36 Law Nae 





5 Num, xxi, 7.. Deut, xxi, ὁ. δ᾽ Num. xxiv. 17. 


" SUPPLEMENTA MM AD STEPHANUM. 


Ζ 


Te co i M3 gt. pix eo; T^ 
Jua .so IV, 2o lois Lax RC 
]22a2 «423 oL aa242 sol oó Iso 
"wel Leni qo μι. »αϑυο ge eo 
eSoo jue Ja. Ss. p. Bea 
200 qd» p» Ae31 oo la 
. cool L2:25 L5$o ee .]135a3 


peo οἱ. «59r? New Jo. cen? " 


|a5ea2 οδοϊ ζω £g easi 
fS No? [amem on Lait. as ll] 
aao .Joo veas asa» 2o. oet 
vo Joe 3965 oo e: ; Peel ello 
Jis INaofso M5 lalis : J15.3oA30 


Sell asses οἵων oo μὲν. JA5e5 Jo 


fo^ » 
go md INE I: goo joo € 


x]: e? " Xy ἘΝ «oo ΔΝ]: s.l 
Ao Jil Da et SIE Rt 

a lon - . Ro JM P Wer leis 
])2525! Brady ln oo Joc li, — 


joo S. Lev A300 - joo seo 1 
o. osea αἴ. y vooniso Νς 


954 
ἃ posteros conservata, materiam nobis 
dicendi suppeditant, nempe quod magi 
Servatori contemporales, stella obser- 
vaàla, prout Balaam predixerat, iter 
susceperunt, nali Regis visendi causa 
quem stella portendebat : profectique 
venerunt Hierosolyma, stella regionem 
locumque et ipsum puerum demon- 
strante : « Ecce stella quam viderant in 
Oriente antecedebat eos, usque dum 
veniens staret ubi erat puer. » Dum 
vero « staret » ait, cave existimes eam 
de coelo in terram descendisse, et su- 
pra dorcus tectum stetisse : nam qui ita 
credit, insanit. Sed quia et stella erat , 
el supra magos indicis instar iter fa- 
ciebat, ea alte quidem sed tamen ἃ 
terra haud vaide distens decurrebat. 
Neque item arbitreris, ipsam eadem 
qua magos via incessisse, aliud quippe 
iter sibi cognitum sectabatur, et inso- 
litum cursum tenebat, et diversis aliter 
partibus conspiciendam se dabat ; magis 
videlicet hujusmodi observationum 
peritis, quam sequerentur viam osten- 
dens. Pio diversis ergo stationibus 
cursun) Suum varium faciebat, de hac 
in aliam gradiens stationem, centra et 
loca coelestia pergendo mutans, donec 
domui proxima, super hanc pendula 


9 MET asl Jo. Ils.51 hi Py "^ substitit, quin ultra procederet. Magi 


Μὲ . se Dav Set .λ2515 e$ e 
.JooJ5 ea 2o TN scr μοὶ 


]3. o 3 ri λας, 330300 . ] Lo AN so m ἱ IM iis 


itaque cumeam quietam immobilem- 
que observassent, id quod antea non 
viderant magnopere gavisi sunt. 


᾿Νλυζωο 


Pen 


Nes aso ὅλος $2: MES vo» o?! La. . Sy ας 


vues v» t | Koo 2x. I «eo . Joo hs [9€ 
A Ss ΠΡΟ Lana] VIR EN NN 


ΠΡΌ ji. 5 oso ie a 


e 4 


ΤΗ͂Ν Moos 


JL. Jl στο Qo? 2c: oleis ilio Jo amid Baci . 04130 tL 


$55 flet Qo eoe O o Jogo d 129) ol (90 


^D» » 9 
oa. 


985 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS lll. — EXEGETICA. 





Quod superius promisimus, nunc re. ipsa prestamus, grandia nempe questionum. Eusebii a 
supplementa ex Nicete (qui nominatim Eusebium recitat) catena ms. in Lucam ; que partes non | 
sed ex ipso integro opere detracie (uerunt. Moz alias quoque earumdem ad Marinum questionum 
ex variis auctoribus codicibusve, qui Eusebium item nominatim citant, corrasas subtezxemus. Atque 
tos lotum fere ad Marinum Eusebii librum recuperavisse speramus. 


EUSEBII CAESARIENSIS 
EX INTEGRO LIBRO QUEESTIONUM AD MARINUM PARTES 


In Nicete Catena ms. ad Lucam. 


——— 


Cum a Judzis Servatoris discipuli sibi timerent , A 


ait Joannes fuisse eos congregatos in una domo, 
januis clausis propter metum Judzorum. Quomodo 
ergo Petrus ac Joannes ad monumentum perrexe- 
runt ? Et quidem presente illic militari przsidio 
quod locum custodiebat, ut Mattheus testatur. Est 
autem custodia manipulus militaris. 


Ad hzc dicimus, apostolos ad monumentum au- 
dacter ivisse, antea edoctos a Magdalene, nullum 
jam loci custodem ibi superesse, quod erat exple- 
ratum ex quo lapis de sepulcro fuerat ablatus; 
aliter autem lapis inde ablatus non fuerat, nisi 
cum de colo angelus locum grandi lumine illustra- 
vit, ipsumque revolvit lapidem, adeoque terrefacti 
sunt custodes, ut lapideos propemodum timor eos 
effecerit : quo faetum est, ut iiin pedes se conje- 
cerint, adeo ut nenio ibi superfuerit, locusque illis 
patuerit, qui ad visendam Servatoris resurrectio- 
nem venerunt. Atque hzc precipua causa fuit cur 
angelus ibi apparuerit. 'Neque enim ob adjuvandam 
resurrectionem removit angelus lapidem, neque 
lapidis causa predicto modo intervenit, sed ut 
custodes illinc abigeret, feminas autem ad visen- 
dum venientes excipiens, resurrectionem eis nun- 
tiaret. Harum testis rerum Matthzeus dicens, angeli 
limore commotos custodes, velut mortuos exsti- 
tisse. Utique przvenerat angelum resurgens Serva- 
tor, neque lapidis revolutionem exspectaverat ; 
verum boc adhuc foribus adhzrente, et pontificum 
sigillis obsignato, custodibusque locum circumam- 
bientibus, invisibilis de monumento prodiens suam 
ex mortuis divina virtute peregerat resurrectionem; 
: sed quanam id temporis hora acciderit, nemo evan- 
gelistarum significavit : ita ut quidam huic quoque 
rei tempestive illa verba accommodaverit, que de 
universi consummatione a Christo dicta fuerunt , 
nempe : € De die nemo quidquam scit , ne angeli 
quidem Dei **. » Sic ergo primus ipse factus resur- 


ἃ Matth. xxiv, 26. 


(60) Cod. A, f. 313. 


Α΄. 

(60) Τοῦ φόδου τῶν Ἰουδαίων ἐπιχει; 
μαθηταῖς τοῦ Σωτῆρος, λέγει γοῦν ὁ TT 
ἦσαν ὁμοῦ συνηγμένοι οἱ μαθηταὶ ἐν ofx 
θυρῶν χεχλεισμένων διὰ τὸν φόδον τῶν 
Πῶς ὁ Πέτρος χαὶ ὁ Ἰωάννης ἀπήντων ἐπὶ 
Καὶ ταῦτα στρατιωτιχῆς φρουρᾶς φυλατ' 
τόπον, ὡς ὁ Ματθαῖος ἐμαρτύρτσεν " ἢ và 
δία στρατιωτιχόν ἐστι τάγμα. 

Ἐροῦμεν δὲ πρὸς ταῦτα, θαρσαλέως τοὶ 
λους ἀπηντηχέναι ἐπὶ τὸ μνῆμα, προμε 
παρὰ τῆς Μαγδαληνῆς μηδένα τῶν φυλατ 
τόπον αὐτόθι παρεῖναι, ὅπως δῆλον ἣν à 
λίθον ἦρθαι τοῦ μνημείου * ἦρτο δὲ οὐχ XX 
τὸν ἐξ οὐρανοῦ ἄγγελον ἐξαστράψαι τὸν τό 
φωτὶ, χαὶ αὐτὸν ἀποχυλίσαι τὸν λίθον, ς 


Β 400€ φύλαχας, ὡς μιχροῦ δεῖν xal ἀπολιθο 


«οὺς τῷ φόδῳ" xal μετὰ ταῦτα ὡς εἰχὸς « 
σασθαι, ὡς μηδένα μὲν περιλειφθῆναι αἱ 
λάξειν δὲ τὸν τόπον τοῖς ἐπὶ τὴν θέαν ἀφι: 
τῆς σωτηρίου ἀναστάσεως " αὕτη γὰρ ἦν 

αἰτία τῆς ἐπιφανείας τοῦ ἀγγέλου. Οὐ Y 
ἀνχστάσεως χάριν ἀπεχίνει τὸν λίθον, οὐδ᾽ 1 
λίθου τοιόςδε ὥφθη, ἀλλ᾽ ἵνα τοὺς μὲν ἀπ 
δὲ ἐρχομένας ἐπὶ τὴν θέαν δεξιωσάμενος, τὶ 
σιν αὐταῖς χαταγγείλειε. Τούτων οὖν μάρτ 
θαῖος λέγων, ᾿Απὸ τοῦ φόδου αὑτοὺ ἐσεί 
“ηροῦντες, xaX ἐγένοντο ὡσεὶ vexpol. dOáv: 
xaY τὸν ἄγγελον ἀναστὰς ὁ Σωτὴρ, οὐδὲ àv 
ἀποχίνησιν τοῦ λίθον, ἀλλὰ χαὶ τούτου πρὸ 
χειμένου, χαὶ τοῖς τῶν ἀρχιερέων anpavi 
χατεσφραγισμένου, τῶν τε φρουρῶν xux)o 
τόπον. ἀφανὴς ἣν τοῦ μνήματος, τὴν ἐχ ve: 
ατασιν πεποιημένος θεϊχῇ δυνάμει, χαθ᾽ ἂν 
δεὶς ἔγνω, xaX χαθ᾽ ὃν οὐδεὶς ἐπεσημήνατο 

Ὑελιστῶν χαιρόν " ὥστ᾽ ἂν εἰπεῖν εὐχαίρως 
ἐπ᾽ αὐτοῦ τοῦτο δὴ τὸ περὶ τῆς χαθόλου : 
πρὸς αὐτοῦ λελεγμένον ἐν τῷ, « Περὶ δὲ τὶ 
οὐδεὶς οἴδεν, οὐδὲ οἱ ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ. » ( 
πρῶτος αὑτὸς ἀπαρχὴ τῆς ἀναστάσεως * 


(61) Al. cod,, σημάντροις. 


985 


SUPPLEMENTA QU;IESTIONUM AD MARINUM. 


986 


Σωτὴρ, καθ᾽ ἣν ὥραν οὐδεὶς ἔγνω, ἐγήγερτο, λαθὼν A rectionis inchoatio Servator, hora quam nemo scivit 


τοὺς ἅπαντας, xal ἐγήγερτο vou λίθου μεμενηχότος 
ἐπὶ σχήματος. ᾿Αγαθῶν δὲ ἄγγελος, ἀνθρώποις παρῆν 
ὁ ἄγγελος, οὐδὲν μὲν τῇ ἀναστάσει διὰ τῆς αὐτοῦ 
παρουσίας συμδαλλόμενος, τὰ μεγάλα δὲ τῇ τῶν ἀν- 
θρώπων διαχονούμενος σωτηρίᾳ διὸ καὶ ἐξήστραπτε 
τὴν μορφὴν, λευχείμονα δεικνὺς ἑαυτὸν, χαὶ πρῶτος 
^s σωτηρίου ἀναστάσεως ἀπαρχόμενος. Καὶ ὥσπερ 
ἡλίου ἀνατολὰς ἑρπετὰ μὲν ἰοδόλα χαὶ θηρίων ὅσα 
νυχτὸς xal σχότους εἰσὶ φίλα φεύγει, ἄνδρες δὲ ταύ- 
τας οἷα φωτὸς συγγενεῖς μεταδιώχουσι, χατὰ τὸν αὖ- 
τὸν δὴ τρόπον τοὺς μὲν τῆς ἀληθείας xal ζωῆς 
ἐχθροὺς, θανάτου δὲ οἰχείους χαὶ φίλους, ταῖς τοῦ 
φωτὸς αὐτοῦ μαρμαρυγαῖς χαταστράπτων, ἤλαυνεν 
ὁ ἄγγελος τοῖς δὲ ποθοῦσι τὴν σωτήριον ἀνάστασιν, 
ταύτην εὐηγγελίζετο, σχολὴν αὐτοῖς εὐτρεπῆ διὰ τῆς 
τῶν φρουρῶν ἀπελάσεως παρέχων δύο γοῦν γνω- 
ρίσματα τοῖς οἰχείοις παρεῖχεν ὁρᾷν, τὴν ἀποχίνησιν 
τοῦ λέθου, χαὶ τῆς θύρας τοῦ μνήματος τὴν ἄνεσιν, 
τῶν τε φυλάχων τὴν δίωξιν " ἃ δὴ τεθεαμένη ἡ Μαγδα- 
ληνὴ τοῖς μαθηταῖς ἐπέγγειλεν oi δὲ ταῦτα παρ᾽ 
αὑτῆς μεμαθηχότες, θαρσαλέως ἀπήντων δρομαῖοι, 
μηδενὸς αὐτοῖς ἐμποδὼν χαθεστῶτος. 
B. 

(62) Καὶ πῶς σχοτίας οὔσης, χατὰ τὸν εὐαγγελι- 
στὴν Ἰωάννην, τὰ εἴσω τοῦ μνήματος ἑώρων οἱ δύο 
μαθηταί; Ὃ γὰρ αὐτὸς xaX τὴν ὥραν ἐπεσημήνατο 
εἰπών" « Ilgot ἕτι σχοτίας οὔσης, » xal τοὺς δύο 
μαθητὰς τὰ εἴσω ἐν τῷ μνήματι τεθεαμένους" « Ela- 
ἦλθον γάρ, φησὶ, xa ἐπίστευσαν. » 


᾿Αρχομένης μὲν xav' ἀρχὰς τῆς ἡμέρας, ἐπὶ τὸ 
μνῆμα ἐμαρτύρησεν fj Γραφὴ ἔτι τότε σχοτίαν εἶναι" 
πλὴν ἀλλ᾽ ἤδη πρωΐα ἦν " τοῦτο δὲ τὸ πρωΐ ἔτι σχο- 
τίας οὔσης αὐτὴ καθ᾽ ἑαυτὴν ἰδοῦσα Μαρία ἐπάνεισι 
πρὸς τοὺς μαθητάς * εἶτ᾽ ἄγγελος αὐτοῖς παραγίνεται. 
Ἐν δὴ οὖν τῷ μεταξὺ χρόνῳ μετὰ τὴν πρώτην ἄφι- 
ξιν ἀπιούσης αὐτῆς πρὸς τοὺς ἀποστόλους χαὶ τὴν 
ὥραν προχόψαι εἰχὸς Tiv " χἀχείνων πάλιν ἐπὶ τὸν 
τάφον ἀφιχνουμένων, ἔτι μᾶλλον αὐξῆσαι τὸν χρόνον, 
ὡς μηχέτι σχοτίαν εἶναι, ἀλλ᾽ ἤδη καθαρὰ; ἡμέραν, 
καθ᾽ ἣν ἀπαντήσαντες οἱ εἰρημένοι, xal τοῦ μνημείου 
ἐχτὸς ἑστῶτες, διορᾷν τὰ εἴσω χείμενα ὀθόνια οἷοί τε 
ἦσαν" xa πολὺ μᾶλλον ἔνδον γενόμενοι, ὑπὸ λαμ- 
πρᾶς ἡμέρας fór τοῦ τόπου χατηυγασμένου. Δοχεῖ 
δέ μοι τὰ ὀθόνια ἔνδον χείμενα ὁμοῦ μὲν χαὶ δεῖγμα 
παρέχειν τοῦ μὴ ὑπὸ ἀνθρώπων ἧρθαι τὸ σῶμα, ὅπερ 
Μαρία ὑπέλαδεν " οὐ γὰρ ἄν τινες τὸ σῶμα ὑφαιρυύ- 
μενοι χατελίμπανον τὰ ὀθόνια" οὐδὲ ὁ χλέπτων ποτὲ 
περιέμεινεν ἕως ὅτε ἀναλύσῃ τὰ ὀθόνια χαὶ χαταλά- 
ὄηται" ὁμοῦ δὲ χαὶ τῆς Ex νεχρῶν ἀναστάσεως τοῦ 
σώματος εἶναι παραστατιχά. Ὃ γὰρ μετασχηματίζων 
πὰ σώματα τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν Θεὸς εἰς τὸ εἶναι 
σύμμορφα τῷ σώματι τῆς δόξης τοῦ Χριστοῦ, τὸ μὲν 
σῶμα ὡς ὄργανον τῆς ἐν αὐτῷ χατοιχησάσης δυνά- 
pity ἡλλοίου, μεταδάλλων ἐπὶ τὸ θειότερον, τὰ δὲ 


** Philipp. πὶ, 91. 
(62) Cod. A, f. $12, b. 


resurrexit , cunclos latens, resurrexitque lapide 
statum suum retinente. Bon» vero rei nuntius 
astitit hominibus angelus, nihil equidem resurre - 
ctioni presentia sua. conferens , hominum tamen 
saluti plurimum serviens. Propterea relucente ἢ - 
gura usus est, et albatum semet ostendit, primus- 
que resurrectionis Servatoris fecit initium. Et sicuti 
venenati serpentes ac ferze, noctis et tenebrarui 
amantes, solis ortum fugiunt, homines contra ceu 
lucis studiosi libenter excipiunt ; eodem modo ve- 
ritatis vitzque hostes, mortis autem familiares et 
amicos, lucis splendoribus irradians angelus dispu- 
lit: resurrectionem vero Salvatoris exspeclantibus 
nunliavit, liberum illis aditum post custodum de- 
pulsionem praebens. Gemina igitur amicis indicia 
spectanda obtulit, lapidis nempe revolutionem , 
monumenti porta jam patente, et custodum fugam. 
Qua videns Magdalene discipulis nuntiavit : qui 
his cognitis, audacter cursuque concito illuc. ne- 
mine impediente, properarunt. 


It. 

Quomodo, tenebris adhuc se intendentibus, ut 
ait evangelista Joannes, ea quz intra monumentum 
erant discipuli duo viderunt? Namque idem horam 
quoque significavit dicens : « Mane, cum adliuc te- 
nebrz essent, » Et mox, duos discipulos qux intra 


C monumentum erant vidisse. « Introiverunt enim , 


inquit, et crediderunt. » 

Primo diei crepusculo, apud sepulerum Sceri- 
ptura dicit adhuc tenebras fuisse; sed tamen mane 
jam erat, quo subobscuro, sola rediit Maria ad 
discipulos. Deinde angelus ipsis supervenit. Jam 
hoc intermedio tempore, post primum ejus ad apo- 
stolos adventum , horam ferme transiisse, verisi- 
mile est : tum illis ad sepulcrum euntibus , majus 
adhuc elapsum tempus, ita ut jam tenebrz non es« 
sent, sed pura dies ; quo tempore profecti illuc pre- 
dicti discipuli, extraque monumentum manentes , 
posita linteamina spectare potuerunt; multoque 
magis illuc ingressi, splendida jam die locum illu- 
minante. Mihi vero videntur linteamina intus po- 


D sita demonstrationem simul prebere, corpus ah 


hominibus non fuisse sublatum , secus ac Maria 
suspicabatur: neque enim, qui corpus subtrahe- 
rent , linteamina relinquerent ; neque fur quispiam 
exspectaret, donec indusia resolveret, atque ita in 
flagranti raptu deprehenderetur. Cateroquin illa 
suscitati ex morte corporis indicia erant: Nam qui 
reformabit corpora humilitatis nostrz? Deus, ut sint 
conformia corpori glorixe Christi, tunc etiam corpus 
quidem organum inbabitantis in ipso virtutis im- 
mutavit, ad diviniorem statum reformans **; lin- 
teamina autem, ceu inutilia et corporis substantiae 


989 


SUPPLEMENTA QU/ESTIONUM AD MARINUM, 


990 


ἐπίστευσαν ol £ybexa, ἐν οἷς ἦσαν xat ὁ' Πέτρος xaX ὁ A tanquam ex auditu duorum ostensorum ipsis viro- 


Ἰωάννης, μηδὲ αὐτοὶ πεπιστευχότες. Τῇ δὲ Μαρίχ 
χατὰ τὸν Ἰωάννην εἰπούσῃ ὅτ', « Ἦραν τὸν Κύριόν 
pou ix τοῦ μνήματος, » οὗ πρότερον ἐπίστευσαν οἱ 
δύο μαθηταὶ τοῦτο αὐτὸ, τὸ fipüat τὸν Σωτῆρα, πρὶν 
ἐλθεῖν εἰς τὸν τόπον χαὶ ἔργῳ τοῦτο παραλαθεῖν. 
Ὅτε γοῦν εἰσῆλθον οὗτοι εἰς τὸ μνῆμα, χαὶ τὰ ὀθόνια 
εἶδον μόνα, τὸ δὲ σῶμα οὐδσμοῦ, τότε ἐπίστευσαν " 
«ἶνι δὲ ἐπίστευσαν, ἀλλ᾽ f] τῷ τῆς Μαρίας λόγῳ φή- 
σαντι, «Ἦραν τὸν Κύριόν μου ; 1 Διὸ ἐπιλέγει ἑξῆς" 
«Οὔπω γὰρ ἤδεισαν τὴν Γραφὴν, ὅτι δεῖ αὐτὸν ἐχ 
νεχρῶν ἀναστῆναι. » 


A. 

(65) Τὸ δὲ πῶς δύο παρὰ τὸν Ἰωάννην μαθητῶν 
ξΣλθόντων εἰς τὸ μνημεῖον, Πέτρου χαὶ Ἰωάννου, ὁ 
Λουχᾶς ἕνα μόνον φησὶν ἀπηντηχέναι, οὕτως ἂν λυ- 
θείη. 

Πολὺς ἦν ὁ Πέτρος ἀεὶ τῇ προθυμίᾳ, ὡς μόνον 
παρὰ τοὺς ἀποστόλους εἰπεῖν τῷ Σωτῆρι " « Κἂν δέῃ 
με σὺν σοὶ ἀποθανεῖν, οὗ μὴ os ἀπαρνήσομαι" » χαὶ 
μόνον πάλιν ἐπιδῆναι τοῖς χύμασιν ἀξιῶσαι " χαὶ μό- 
νον ἀποχρίνατθαι χαὶ εἰπεῖν αὐτῷ * « Σὺ εἶ ὁ Χρι- 
στὸς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος " » διὸ xat μόνος τῶν 
μαθητῶν ἀχούει᾽" « Μαχάριος εἴ, Σίμων Βὰρ Ἰωνᾶ. » 
Διὸ καὶ πρῶτος τολμᾷ εἰσιέναι εἰς τὸ μνημεῖον, σὺν 
τῷ ἑτέρῳ μαθητῇ ὃν ἐφίλει ὁ Ἰησοῦς ἐλθὼν, χατὰ 
τὸν Ἰωάννην * ἀλλὰ τότε μὲν παρὰ τῇς Μαγδαληνῆς 
1,003: τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου ἀπὸ τοῦ μνημείου μεμα- 


θηχὼς, ἀπήντα ἅμα τῷ ἑτέρῳ μαθητῇ " εἶτα ἀνεχώ- C 


ρει σὺν αὐτῷ, τὰ ὀθόνια εἴσω τοῦ μνήματος τεθεαμέ- 
νος xai πιστεύσας. Κατὰ δὲ Λουχᾶν, τῶν ἄλλων ἀπι- 
στούντων μαθητῶν, μόνος αὐτὸς πάλιν πιστεύει ταῖς 
λεγούσαις ταῖς γυναιξὶν éopaxévat τοὺς ἀφρθέντας ἀγ- 
Ἱέλους " οὐ γὰρ ἀπιστήσας δὲ ταῖς τῶν γυναιχῶν 
μαρτυρίαις, παλινδρομαῖος ἐπὶ τὸ μνημεῖον μόνος 
παραγίνεται χαὶ αὖθις παραχύψας βλέπει τὰ ὀθόνια 
μόνα ὡς χαὶ τὸ πρότερον" εἶτα ἀπήει, πρὸς ἑαυτὸν 
θαυμάζων τὸ γεγονός ^ xai νῦν μὲν ἀπήει θαυμάζων 
“ὃ γεγονὸς, ἐπεὶ 0E πολὺς ἣν τῇ προθυμίᾳ χαὶ πλείονα 
σπουδὴν παρὰ πάντας ἐπεδείχνυτο, σπεύδων χαὶ πε- 
ριτρέχων, χαὶ πάντη τὸν Σωτῆρα περιαθρῶν ἀνεωγόσι 
τοῖς τῆς Ψυχῆς ὄμμασι, πανταχοῦ δὲ ζητῶν χαὶ πε- 
ριδλεπόμενος, οὐχ τύχησε τῆς ἐλπίδος, ἀλλὰ xat αὖ- 
τὸς ἀξιοῦται τῆς αὐτοῦ θεοφανείας " τούτου μάρτυς ὁ 
αὐτὸς εὐαγγελιστὴς Λουχᾶς ὧδέ πη προϊὼν ἑξῆς xal 
λέγων ὅτι ὄντως ἠγέρθη ὁ Κύριος καὶ ὥφθη Σίμωνι. 
Συμμαρτυρεῖ δὲ αὐτῷ xal ὁ ἱερὸς ᾿Απόστολος ὧδε Ko- 
ρινθίοις γράφων, ὅτι «"QqOn Keg, εἶτα τοῖς ἔνδεχα.» 
Κεφᾶς δὲ αὐτὸς ἣν Σίμων ὁ χαὶ Πέτρος, ᾧ χαὶ πρὸ 
τῶν ἕνδεχα μόνος μόνῳ ὥφθη ὁ Σωτὴρ, τῆς παρὰ 
πάντας ὑπερβαλλούσης αὐτοῦ χάριν σπουδῆς. 
E. 
(65) Ἔτι ζητήσειεν ἄν τις πῶς παρὰ μὲν τῷ Maz 


** Matth, xxvi, 35. ** Matth. xvi, 16. 


(65) Cod. A, f. 312, b. 


** jbid. 17. 


rum, ul ait Lucas, non credidisse discipulos un- 
decim, quos inter erant ctiam Petrus ac Joannes, qui 
pariter. discrediderunt. Verumtamen Marie, ut 
Joannes narrat, dicenti : « Dominum meum de se- 
pulcro abstulerunt; .» haud ante crediderunt duo 
discipuli rapinam Servatoris fuisse peractam, quam, 
ad locum profecti, rem oculis suis usurparunt. Cum 
hi ergo monumentum ingressi linteamina sola vi- 
derunt, tunc crediderunt. Cuinam rei porro credi- 
derunt, nisi Marie verbis : « Tulerunt Dominum 
meum? » Propterea mox addit Joannes : « Nondum 
enim sciebant Seripturam, quod oporteret eum a 
mortuis resurgere. 2 


]V. 


B Quomodo autem duo dicantur a Joanne disci- 


puli ad monamentum venisse, Petrus atque Joan- 
nes, Lucas vero unum illuc progressum affirmet , 
quzstio ita dissolvitur. 

Magno semper erat fervore Petrus; quippe qui 
solus apostolorum dixerit Servatori : « Etiamsi me 
oporluerit mori tecum, non te negabo *^; » solus 
item voluerit supra fluctus ambulare ; solus respon- 
derit, dixeritque Jesu : « Tu es Christus Filius Dei 
vivi *? : » ideoque et solus discipulorum audiit : 
« Beatus es, Simon Bar Jona. » Quamobrem 
primus quoque audet in monumentum introire, 
cum altero discipulo illuc profectus quem diligebat 
Jesus, ut ait Joannes. Sed tunc quidem postquam 
audierat ex Magdalene sublatum de monumento 
corpus Domini, iverat cum altero discipulo. Mox 
cum eodem recessit, visis intra monumentum lin- 
teaminibus, reique verz certior factus. Αἱ vero, 
secundum Lucam, aliis discipulis non credentibus, 
solus ipse credit mulierum affirmationi dicentium 
se angelos vidisse. Etenim mulierum testiionio 
non discredens, rursus ad monurhentum solus ve- 
nit : rursusque introspiciens, sola linteamina ut an- 
tea vidit. Deinde abiit, secum ipse rem derüirans. 
Scilicet rem gestam tacitus admirabatur, quia fer- 
vida mente erat, plurimumque studium prz omni- 
bus demonstrabat, satagens atque discurrens ; et 
ubique Servatorem apertis intuens animz oculis, 
quaqueversus indagans et circumspiciens, spe 
sua non excidit, sed et ipse divina manifestatione 
dignus fuit. Rei testis idem evangelista Lucas, qui 
in subsequentibus dicit, revera surrexisse Domi- 
num, et apparuisse Simoni. Consonat huic sacri 
Apostoli testimonium ad Corinthios scribentis : 
« Visus est Cepha, et deinde undecim *!, » Cephas 
autem ipse Simon est ac Petrus; cui etiain ante 


. alios undecim solus soli apparuit Servator, proptcr 


suumam ejus praomnib.is seculitatem. 
V. 
Insuper aliquis sciscitabitur quomodo apud Mei- 


*! [ Cor. xv, 5. 


(65*) Cod A, f. $45. 


995 


SUPPLEMENTA QUJAESTIQONUM AB MATUNUM. 


994 


ἐλθοῦσαι γυναῖχες xai φέρουσαι ἃ ἡτοίμασαν ἀρώ- A mentum. venerunt. mulieres, parata ferentes aro- 


ματα, ἕτεραι ἂν εἷεν τῶν παρὰ τῷ Ματθαίῳ xal 
Ἰωάννῃ. Οὐ γὰρ ἂν ἔχοι λόγον τὰς τοσαῦτα προτε- 
θεαμένας Μαῤίας ἄρτι πρῶτον ἀρώματα φέρειν, ὡς 
μήπω τὴν ἀνάστασιν προμεμαθηχυίας. Σαφῶς γὰρ 
δι᾽ ὧν φησι δείχνυσι ὅτι xal οἱ ὀφθέντες, ἕτεροι παρὰ 
τοὺς ἔμπροσθεν δεδηλωμένους " xal ὁ τόπης ἔνθα 
ὥφθηξαν ἕτερος" οὔτε γὰρ εἴσω τοῦ μνήματος ἧσαν, 
ὡς ὁ Ἰωάννης ἐδίδαξεν, οὔτε ἐπὶ τὸν λίθον χαθεζό- 
μενοι, ὡς ὁ παρὰ τῷ Ματθαΐίῳ ἄγγελος " ἀλλ᾽ οὐδὲ 
ὅλως ὠνόμασεν ἀγγέλους ὁ Λουχᾶς,, δύο δὲ ἄνδρας, 
πλὴν ἀλλὰ xal αὐτοὺς ἐν ἐσθῆτι ἀστραπτούστ,, διὰ τὰ 
τῆς ἑορτῆς cou6oLa* xal οἱ λόγοι δὲ αὐτῶν οἱ πρὸς 
τὰς γυναῖχας ἰδιάζουσι " xal αἱ γυναῖχες δὲ πλείους 
ἦσαν, ἀλλ᾽ οὐχ ἣ παρὰ τῷ Ματθαίῳ δύο Μαρίαι, ἀλλ᾽ 


mata, divers: ab iis erunt qux: apud Mattheum ἃς 
Joannem memorantur. Neque enim rationabile est, 
Marlas quz talia ante viderant, nunc, primum aro- 
mata deferre, quasi nonduim resurrectionem novis- 
sent. Manifeste videlicet his qua» dicit denotat, 
quod et visi angeli diversi fuerint ab antea specta- 
tis; et locus ubi sunt »isí, item diversus; neque 
enim intra monumentum erant, ut Joannes docuit ; 
neque lapidi insidentes, ut ille apud Matthzeum an- 
gelus : neque angelos diserte appellavit eos Lucas, 
sed duos viros, quanquam ipsos quoque in veste 
fulgente, ob solemnitatis indicium : item horum 
sermones àd inulieres sunt peculiares : et mulieres 
plures numero sunt, quam dux apud Mattheum 


ἀπαξαπλῶς al συνελθοῦσαι αὐτῷ &x τῆς Γαλιλαίας" D Mariz, sed ille omnino quae Jesum comitatz fue- 


ὀλίγωροι δὲ καὶ αὗται, οὐδὲ τοσαύτην ἐνδειξάμεναι 
σπουδὴν ὅσην al διὰ γυχτὸς χαρτερήσασαι xaX παρα- 
μείνασαι τῷ μνημείῳ. Μαρτυρεῖ γοὺν ὁ Ματθαῖος τῇ 
Μαγδαλννῇ xaX τῇ ἄλλῃ Μαρίᾳ εὐτονίαν πολλὴν xal 
“παραμονὴν, λέγων μετὰ τὸ πάθος αὐτοῦ ταῦτα᾽ 
« Ἧν δὲ ἐχεῖ Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ χαὶ ἄλλη Μαρία, 
χαθέμεναι ἀπέναντι τοῦ τάφου " » ἀλλ᾽ αὗται μὲν τῇ 
$:5£pz τῆς Παρασχευῖς παρεχάθηντο ἀντιχρὺ τοῦ 
μνήματος " διὸ χαὶ θᾶττον ὁρῶσι πρῶτον μὲν τὸν τῶν 
ἀγαθῶν ἄγγελον, εἶτα χαὶ αὐτὸν τὸν τῆς ζωῆς &pyn- 
γόν. 'H && παρὰ τῷ Ἰωάννῃ, χαὶ αὕτη τὸ μὲν πρῶ- 
τον τοὺς ἀγγέλους, μετὰ δὲ τούτους xal αὐτὸν τὸν 
Σωτῆρα θεωρεῖ" οὐ μὴν ἀρώματα ἔφερον αὗται, οὐδὲ 
περὶ ταύτην χατεγίνοντο τὴν σπουδήν. Αἱ OE ἀπὸ τῆς 
Γαλιλαίας ἀχολουθήσασαι αὐτῷ γυναῖχος, πολλαὶ οὖσαι 
χατὰ τὸν Λουχᾶν, τῇ μὲν Παρασχευΐῇ ὑποστρέψασαι, 
ἡτοίμασαν τὰ ἀρώματα, ἅτε δὴ μηδὲν μηδέπω προ- 
μαθοῦσαι περὶ της ἀναστάπεως. Διὸ ταύταις μὲν δύο 
ἄνδρες ἐν ἐσθῆτι ἀστραπτούσῃ φαίνονται xal τὴν ἀνά- 
στάσιν εὐαγγελίζονται. Οὐχέτι δὲ αὐταῖς ὁ Σωτὴρ 
ὥφθη, ὥσπερ οὖν τῇ παρὰ τῷ Ἰωάννῃ xat ταῖς παρὰ 
τῷ Ματθαίῳ: ὥστε ἰδιάζουσαν ἡγεῖσθαι προσήχει 
τὴν ἱστορίαν. Κατὰ δὲ τὸν Μάρχον λίαν πρωϊ τῇ μιᾷ 
«ὧν Σαθδόάτων ἔρχονται ἐπὶ τὸ μνημεῖον ἀνατείλαντος 
τοῦ ἡλίου ἄλλαι πάλιν αὖται, xal ἐν ἑτέρῳ χαιρῷ 
πάλιν, αἱ χαὶ ἔλεγον πρὸς ἑαυτὰς, « Τίς ἀποχυλίσει 
ἡμῖν τὸν λίθον ; » χαὶ ἔρχονται, xai εὑρίσχουσιν ἀπο- 
χεχυλισμένον, xa εἰσελθοῦσαι εἶδον νεανίσχον * ἔνθα 


πάλιν ἐπὶ τοῦ Λουχᾶ ἄνδρες ἀλλ᾽ οὐχ ἄγγελοι, οὕτω D 


ὡς xa νῦν οὐχ ἄγγελος ὠνόμασται, ἀλλὰ veavlaxoc " 
ὥστε xal ταύτην ἀφωρισμένην εἶναι τὴν διήγησιν, 
καὶ τὸν ὀφθέντα ἕτερον, χαὶ τὰς ἀφιχομένας ἄλλας, 
xa τὸν xatpbv ὁμοίως τὸν μετὰ ἡλίου ἀνατολάς " ὅς 
εἰ μὲν χαὶ παρὰ τῷ Λουχᾷ τερήτητο, εὐλόγως ἄν τις 
τοὺς παρ᾽ αὐτῷ δύο ἄνδρας ἀπήτει, χαὶ τοὺς αὐτοὺς 


λόγους. Εἰ δ᾽ ὁ Λουχᾶς τὸν πρὸ ἡλίον ἀνατολῆς χαιρὸν 


δρας, ἀλλ᾽ οὐ τὸν νεανέσχον ἰστορεΐ. 
Z. 
(66) Τεττάρων δὲ ὄντων τῶν εὐαγγελιστῶν, ἰσάρι- 
θμοι τούτων καὶ αἱ πρὸς αὐτῶν ἀναγραφεῖσαι qalvoy- 
4«1ι ὁπταδίαι οἵ τε χαϊροὶ τέσσαρες, χαὶ οἱ χαθ᾽ 


(66) Cod. A, f. 515. 


rant ex Galilea, Et 15 quidem segniores, neque 
par studium prz se ferentes illis quz noctu perse- 
veraverant apud sepulcrum assidus. Contestatur 
vero Mattheus Magdalene et alteri Mari vigorem 
multum atque constantiam, dicens post Servatoris 
passionem sic : « Erat autem ibi Maria Magdalene, 
el allera. Maria, sedentes contra sepulcrum. » Sed 
ha quidem ipsa die Parasceves sedebant coram se- 
pulero : ideoque et celerius vident boni eventus 
nuntium, deinde ipsuta. vitz:e. auctorem. llla vero 
apud Joannem, et ipsa quoque primo videt ange- 
los, et postea Servatorem ipsum : neque lie tamen 
aromata ferebant, neque ob eam rem curandam ive- 
rant. Sed ille demum quz ex Galilea Jesum subse- 
cul: fuerant, mult:eque apud Lucam feruntur, die 
Parasceves de loco reversa, paraverunt aromata, 
quippe quae nullum resurrectionis indicium cogno- 
verant. Idcirco his duo viri in veste fulgente astant, 
nuntiantque resurrectionem. Nondum his tamen 
Servator apparuit, sicut illi apparuerat apud Joan- 
nem, et illis apud Mattheum; ita ut peculiarem 
banc oporteat historiam existimare. Denique se- 
cundum Marcum valde mane una Sabbatorum ve- 
niunt ad monunientum orto jam sole. Ali: pariiet 
hx sunt , alioque pariter tempore ; quz et dicebant 
ad invicem : « Quis revolvet nobis lapidem? » ve- 
niuntque, et revolutum comperiunt, et ingresss ju- 
venem vident ; ita ut haec etiam diversz rei narra- 
tio sit, et alius qui visus est, εἰ aliz qux venerunt, 
et similiter diei tempus post solis ortum : quz tem- 
poris notatio si eadem apud Lucam lieret , recte le- 
ctor a Marco requireret et viros duos, et eosdem 
sermones. Nunc cum Lucas diei boram ante solis 
ortum praoccuparit, merito et illos qui visi sunt 
duos viros dicit , non autem unum juvenem narrat. 
προῦλαθεν, εἰχότως xal τοὺς τότε ὀφθέντας δύο ἄν- 


vil. 
Jam quia quatuor evangelistae sunt, pari numero 
comperimus apud ipsos scriptas visiones ; tempora 
item quatuor; et illi item qui singulis temporibus 


995 


EUSEBII CSARIENSIS OPP. PARS ΤΠ. — EXEGETICA. 


apparuerunt , singulares sunt : diversze quoque vi- A Exaorov xa:pbv ὀφθέντες, ἰδιάξοντες 


dentes mulieres, et apparentium ipsis sermones va- 
riant. P-imum fuit tempus quod scribit Mattbaus, 
sero Sabbatorum dicens. Quartum et ultimum apud 
Marcum orto jam sole decurrens. Media sunt tem- 
pora apud Joannem atque Lucam. Propterea et visi 
angeli peculiares sunt. Nam sero Sabbatorunm, an- 
gelus unus ex monumento, post. quem et ipse Ser- 
vator. Mane autem dum tenebrz adhuc essent, in- 
tra monumentum angeli duo; post quos denuo Ser- 
vator. Valde mane vero alii secundum Lucam duo 
viri nominati, haud intra monumentum conspecti. 
Demum postremus omnium juvenis qui venientibus 
orto sole mulieribus se obtulit. Si ergo unum cun- 
cti idemque tenipus scripsissent, eumdemque desi- 
gnassent locum , neque tamen easdem apparitiones 
exposuissent, merito fortasse aliquis censuram exer- 
ceret. Sed cum tempora distinxerint , et unicuique 
tempori locum proprium accommodaverint, sequitur 
ut diversas quoque apparitiones descripserint. 
Sicut contra, si unam cuncti apparitionem comme- 
morassent, unumque dixissent angelum, aut duo 
concorditer angelos, vel item duos viros, aut juve- 
nem unum ; tum deinde tempora variassent, nec 
unum denotassent locum, ita quoque reprehen- 
sioni locus esset. Nunc sermo praecipuus et inva. 
riabilis manet, diversis temporibus locisque va- 
riantes visiones sislens, et harum spectatrices , 
item diversas, duas illas priores diversas a se- 
cunda, Lreniasque similiter a quartis differentes. 
Nimirum post juvenis cum postremis mulieribus 
colloquium, quarum nomina non ponuntur, pergit 
dicere Marcus : « Quo audito fugerunt, et nemini 
quidquam dixerunt, timebant enim. » lie nempe 
fuerunt ejusmodi, pavide ac nimis formidolos:z, 
in tantum ut ne juveni quidem auscultarint dicenti 
eis : « [te et dicite discipulis ejus et Petro : Ecce 
pracedit vos in Galileam. » flis enim auditis ser- 
monibus, contrarium fecerunt, At ille apud Lu- 
cam, de monumento reverse, nuntiaverunt hac 
omnia undecim. Similiter et apud Joannem mulier 
venit ad discipulos, rerum quas viderat nuntia. 
Solz illa apud Marcum postrema sup:rvenientes, 
vereque serotina, ita ul post ortum illuc pervene- 
rint , neque Servatorem videre digna fuerunt, ne- 
que unum fulgentem angelum, neque duos intra 
monumentum, neque illos quos viros dicit Lucas : 
quemdam tantummodo juvenem aspexerunt can- 
dida stola coopertum , congruam exiguz ipsarum 
menti visionem conseculz : et hunc albatum festi 
causa spectantes , tamen admirat sunt; sic enim 
de his Marcus testatur ; quanquam in prioribus 
nulla stuporis mentio est. Age vero, Magdalenam 
constanter in loco perseverantem, credibile est non 
priores tantum apparitiones vidisse angelorum qui 
sibi uni occurrerant, sed et illum apud Marcum 
reliquis mulieribus conspectum juvenem. idem 
dicas licet etiam de historia apud Lucam, qui 
post rsultarum mulierum adventum, et post duo- 


al θεώμεναι, διάφοροι" xat ol τῶν 
λόγοι, διαλλάττοντες. Πρῶτος μὲν v 
παρὰ τῷ Ματθαίῳ ὀψὲ Σαδδάτων λε 
«6; 65 xai τελευταῖος ὁ παρὰ τῷ M: 
τείλαντος ἰστοῤτθείς - μέσοι δὲ ὅ τε’ 
xai ὁ rapi τῷ Λουχᾷ διὸ xai οἱ óc 
ρὸν ἰδιάξοντες. Ὀτὲ μὲν γὰρ Σαδθά 
ἐχ τοῦ μνήματος" μεθ᾽ ὃν χαὶ αὐτὸς 
δὲ Ext σχοτίας οὕτης, εἴσω τοῦ μνήμ 
μεθ᾽ o9; πάλιν ὁ αὐτὸς Σωτήρ. "Opt 
pot χατὰ τὸν Λουχᾶν δύο ἄνδρες ὁ 
εἴσω τοῦ μνέματος ὀφθέντες. ΕἾθ᾽ 

ὁ νεανίσχος, ὁ ταῖς ἡλίου ἀνατείλα' 
τεθεαμένος. El μὲν οὖν ἕνα xa 


B πάντες xai τὸν αὐτὸν ἀναγράγα 


τὰς αὑτὰς ἐπιφανείας ἐδήλουν, 

τις ἐμέμψατο. Εἰ δ᾽ ἀφώρισαν τοὶ 
μάν τε xaÜ0' ἕχαστον χρόνο, » 
ζοντα, ἀχολούθως δὲ διαφόρους » 
ἀνέγραψαν. Ὡς εἴπερ ἦσαν μιᾶς μ 
φανείας μνημονεύσαντες, χαὶ ἕνα 
ὥςθαι ἣ δύο συμφώνως ἀγγέλους 
πάλιν δύο ἄνδρας ἣ νεανίτχον ἕνα " 
διύλλαττον, ἣ μὴ τοὺς αὑτοὺς ἐδὶ 
ἂν xaY οὕτω μέμψασθαι. Nov δ᾽ 

μένει xal ἀδ'άδλητος ἐπὶ xa:po 
τόποις ἐναλλαττούσας τὰς ὁπτασίας 
τούτων θεωροὺς πάλιν διαφόρους, 
δύο πρώτας, παρὰ τὴν δευτέραν" 

ὡσαύτως ἑτέρας τῶν τετάρτων. 
“ἣν τοῦ νεανίσχου πρὸς τὰς τελεύτα 
λίαν, ὧν τὰ ὀνόματα οὐχ ἐμφέροντα 
xog* « Καὶ ἀχούσασαι ἔφυγον, καὶ 
ἑφοθοῦντο Yàp* » αὗτα: μὲν οὖν τοι 
χαὶ λίαν δειλαὶ, ὡς piros πεισῆγνα: 
πρὸς αὐτάς" « Ὑπάγετε χαὶ sim 
αὐτοῦ χαὶ τῷ Πέτρῳ, Ἰδοὺ προά 
Γαλιλαίαν“ » τούτων γὰρ ἀχούπὸ 
τοὐναντίον διεπράξαντο" αἱ 0E παρ 
στρέψασαι ἀπὸ τοῦ μνήματος ἀ 
πάντα τοῖς ἔνδεχα. Ὁμοίως δὲ χαὶ 1 
ἔρχεται πρὸς τοὺς μαθητὰς ἀπαγγὲ 
Μόναι δὲ αἱ παρὰ τῷ Μάρχῳ a3 
σαι, χαὶ ἀληθῶς ὀψισθεῖσαι, ὡς με’ 
ἐπιστῆναι, οὔτε τὸν Σωτῆρα 0cásaa 
οὔτε τὸν ἄγγελον τὸν ἐξχστράπτονι 
τοὺς εἴσω τοῦ μνήματος, οὔτε τοὶ 
τῷ Λουχᾷ ἄνδρα: ψιλὸν δέ τινο 
περιδεύθλημένον στολὴν λευχὴν, ὁ 
διανοίας αὑτῶν σμιχρότντ! τὴν ( 
χαὶ τοῦτον δὲ λευχείμονα τῆς ἔορ' 
μεναι, ὅμως ἐθαυμάσθτσαν" τοῦτο 
αὐταῖς ὁ Mápxoc* χαίτοιγε ἐπὶ τι 
δαμοῦ τοῦ θάμδους ὠνομασμένον. 
δὲ σχολάζουσαν xaX προσχαρτεροῦσι 
τὰς πρώτας ὄψεις τεθεᾶσθαι τῶν 

των, ἀλλὰ χαὶ τὸν παρὰ τῷ Má[ 
γυναιξὶν ἑωραμένον νεανίσχον. Ta: 


997 


SUPPLEMENTA QU.ESTIONUM AD MARINUM. 


998 


xai ἐπὶ τῆς κατὰ «by Aouxáv ἱστορίας, ὃς μετὰ τὴν A rum virorum ipsis oblatorum visionem , pergit di- 


ἄφιξιν τῶν πολλῶν Tuyatxov, καὶ μετὰ τὴν θέαν τῶν 
ὁφθέντων αὑταῖς δύο ἀνδρῶν διτγεῖται λέγων" « Καὶ 
ἀπυστρέψασιλι ἀπὸ τοῦ μνημείου ἀπέγγειλαν ταῦτα 
πάντα τοῖς Evüzxa' ) οἷς ἐπιφέρει, εἾ σαν δὲ ἡ Μαγδα- 
Axvij Μαρία, » χαὶ τὰ ἑξῆς. Οὐχ ἀπειχὸς μὲν γὰρ ἦν, 
xat νῦν πάλιν τὴν Μαγδαληνὴν πάλαι προαφιγμέντν 
χαὶ παραμξίνασαν εὐτόνως παρὰ τῷ μνήματι εὑρῇ- 
σθαι, ὅτε πολλαὶ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας συνελθοῦσαι 
γυναῖχες ἀπήντων ἐπὶ τὸν τάφον φέρουσαι τὰ ἀρώ- 
pata, ὥστε xal αὐτὴν ἅμα ταῖς λοιπαῖς τοὺς δύο 
ἄνδρας τεθεᾶσθαι, χαὶ τῶν λόγων αὐτῶν ἀχηχοέναι" 
εἶτα σὺν ταῖς πολλαῖς ἐπανελθεῖν χαὶ διηγεῖσθαι τοῖς 
ἕνδεχα. Δύναται δὲ xal ἄλλως ὁ λόγος, τὰ μὲν πρῶτα 
cai; ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας γυναιξὶν ἀπονεῖμαι, λέγω 
δὴ τὴν εἰς τὸ μνῇμα ἄφιξιν, χαὶ τὴν τῶν ἀρωμάτων 
χομιδῆν, τήν τε γενομένην αὐταῖς τῶν δύο ἀνδρῶν 
ἐπιφάνειαν, χαὶ τοὺς τούτων πρὸς αὐτὰς λόγους " τὴν 
μὲν οὖν ἀπαγγελίαν τὴν πρὸς τοὺς ἕνδεχα μηχέτι 
παρ᾽ αὑτῶν μόνον γεγενῆσθαι, ἀλλ᾽ ὁμοῦ παρὰ πα- 
6v, ἐχάστης ἃ τεθέατο διηγημένης " ἐν αἷς πάλιν 
τὴν Μιαγδαληνὴν εἶναι μετὰ τῶν λοιπῶν xai αὐτὴν 
τοῖς μαθηταῖς ἀπαγγέλλουσαν τὰ ἰδίως μόνῃ αὐτῇ 
ἑωραμένα. 
H'. 

(07) Ἐγὼ δὲ χἀχεῖνο ζητῶ, πῶς παρὰ μὲν τῷ 
Μμάρχῳ εἴρηται, ὡς ἄρα διαγενομένου τοῦ Σωθθάτου 
ἡτοίμασαν ἀρώματα, παρὰ δὲ τῷ Λουχᾷ πρὸ τοῦ 
Σαθθάτου τοῦτ᾽ ἔπραξαν ἐν αὑτῇ τῇ Παρασχευῇ. 


Καὶ τοῦτο ὃὲ τοῖς προτέροις συμπεπλεγμένον ζη- C 


τήμασι, τῆς ὁμοίας ἐχείνοις τύχοι ἂν ἑρμηνείας * 
ἀποδειχνύντων δὲ ἡμῶν μὴ εἶναι τὰς αὐτὰς, ἀλλ᾽ ἐτέ- 
ρα; μὲν τὰς πρὸ τοῦ Σαθδδάτον ἐν αὑτῇ τῇ Παρα- 
σχευΐ, καθ᾽ ἣν πέπονθεν ὁ Σωτὴρ, περὶ τὴν χηδείαν 
ἀσχολτθείτας, ἑτέρας δὲ τὰς μετὰ τὸ Σάδθατον" σα- 
φῶς γὰρ ταύτας Λουχᾶς μεμαρτύρηχε xat' αὐτὴν 
τὴν ἡμέραν τοῦ πάθους ταῦτα πεποιηχέναι, οὐδαμῶς 
ὀνόματο: γυναιχῶν μντμονεύσας, ἀλλ᾽ ἀπλῶς γυναΐ- 
κας εἰπὼν τὰς συνελθούσας αὐτῷ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας" 
ὁ δὲ Μάρχος ὀνομαστὶ τρεῖς μόνας ἀνέγραψε χαθ᾽ 
δαυτὰς πρόνοιαν πεποιημένας τῶν ἀρωμάτων, οὐ τῇ 
Παρασχευΐ, ἀλλὰ μετὰ διαγενέσθαι τὸ Σάδθατον " 
ἑτέρας ὃὲ εἶναι ταύτας παρὰ τὰς παρὰ τῷ Λουχᾷ, 
xai τὰ ἑξῆς ἐπαγόμενα δείχνυσιν. Αὗται μὲν οὖν 
γοναῖχες παρὰ τῷ Μάρχῳ τὸν νεανίσχον ὁρῶσι χαθ- 
μενον ἐν τοῖς δεξιοῖς, ὃς xal φησιν αὑταῖς" « Μὴ 
φοδεῖσθε Ἰτσοῦν ζητεῖτε τὸν Ναζαρηνόν ty£pün, 
οὐχ ἔστιν ὧδε.» Ταῖς δὲ παρὰ τῷ Λουχᾷ δύο ἄνδρες 
ἐπέστησαν ἐν ἐσθῆτι ἀστραπτούσῃ, xai ἑτέρας προ- 
φέρονται φωνὰς λέγοντες" « Τί ζητεῖτε τὸν ζῶντα 
μετὰ τῶν νεχρῶν ; » xal τὰ ἑξῆς - καὶ αἱ μὲν παρὰ 
τῷ Μάρχῳ ἀχούσασαι τοῖς μαθηταῖς ἐπαγγεῖλαι τὰ 
παρηγγελμένα " οὐδενὶ οὐδὲν εἶπον" αἱ ὃὲ παρὰ τῷ 
Αουχᾷ πορευθεῖσαι ἀπήγγειλαν τοῖς ἕνδεχα᾽ ὡς διὰ 


cere, quod regressie de monumento, hxc omnia 
renuntiaverint discipulis undecim. Post quz ait : 
« Erant. autem Maria Magdalene, » et. reliqua. 
Quippe haud est inverisimile, nunc iterum Magda- 
lenam (que antea prima iverat , fortiterque illie 
perseveraverat) apud monumentum fuisse comper- 
tam, cum ille plures ex Galilzea convenientes mu- 
lieres ad sepulcrum venerunt aromata ferentes, ita 
ul ipsa quoque cum cateris duos viros viderit, 
eorumque verba audiverit ; et deinde cum illis re- 
gressa rem undecim enarraverit. Verumtamen et 
dliter proponi explanatio potest : nempe ut res 
priores inulieribus Galileis tribuamus, adventum 
dico ad sepulcrum, et aromatum advectionem, et 


p oblatam ipsis duorum virorum visionem, et horum 


D 


ad ipsas sermones. Αἱ nuntium discipulis undecim 
delatum nequaquam ab his feminis solis fuisse, sed 
a cunctis simul, dum unaquaeque ea quz viderat 
referret; quas inter, credendum est Magdalenam 
fuisse, cum reliquis et ipsam discipulis nuntian- 
tem ea quz solitatim et singulariter viderat. 


VI. 


Ego vero et illud quzro, quomodo apud Marcum 
dictum sit, quod cum Sabbatum transiisset , aro- 
mata paraverint ; apud Lucam vero ante Sabba- 
tum id agant, ipsa Parasceves die. 


Hzc quoque superioribus implicita quzestionibus, 
parem illis explanationem sortietur. Etenim nos 
demonstravimus, haud easdem esse, sed alias, quae 
ante Sabbatum ipsa Parasceves die; qua Dominus 
passus est, ad eam curam incubuerunt ; alias vero, 
qua post Sabbatum : perspicue enim has Lucas 
testatur ipsa die Passionis id egisse, nullius mu- 
lieris memorato nomine, sed simpliciter mulier.bus 
memoratis, quie cum Jesu venerant de Galilza. 
Marcus autem tres solas nominatim scripsit, aro- 
matum simul curam gerentes, haud die Parasceves, 
sed jam Sabbato przierlapso. Has porro diversas 
esse ab illis Lucz, sequentia quoque demonstrant. 
He: nimirum apud Marcum mulieres juvenem vi- 
dent in dextra parte sedentem, qui et illis ait : 
« Nolite timere; Jesum quaritis Nazarenum ; sur- 
rexit, non est hic. » lilis autem apud Lucam duo 
viri astiterunt in veste fulgente , et alia verba di- 
cunt : « Cur quaeritis viventem inter mortuos ? » 
et reliqua. Et ille apud Marcum monitze mandata 
nuntiare discipulis, nemini quidquam dixeruut. Αἱ 
illa Luca profectz nuntiaverunL discipulis unde- 
cim. Quare ex his omnibus colligitur, haud easdein 
fuisse mulieres, ideoque nec uno teinpore ea qux 
in scriptis sunt, .esse peracta. 


«τούτων ἀπάντων συνάγεσθαι, μὴ τὰς αὐτὰς εἶναι" διὸ μηδὲ ὑφ᾽ ἕνα χαιρὸν πεπλιη «ἐ,χι τὰ üvaveypase 


μένα. 
(67) Cod. A, f. 315, b. 


999 
AK. 


Hzc illis loquentibus stetit Jesus in medio corum, A 


dixitque cis : « Pax vobis. » Hinc ambiget aliquis, 
quomodo undecim discipulis simul congregatis, 
iuterveniens Dominus, sccundum Lucam atque 
Joannem id concorditer affirmantes, nequaquam ab 
utroque paria facere et dicere scriptum luerit. 


Quod eamdem visionem ambo evangelist» scri- 
bant una eademque et hora et die oblatam, in pri- 
mis comprobandum est. Quod tibi exploratum fiet, 
si-diligenter Scripturam consideraveris. Nam cum 
Joannes antea dixissel : «Una vero Sabbatorum venit 
Maria Magdalena annuntians discipulis, se vidisse 
Dominum, et hxc sibi dixisse; » deinde subnectit 
dicens : « Cum sero esset die illa, congregatis di- 
scipulis, venit Jesus, stetitque in medio, ct dixit 
eis : Pax vobis. » Quamobrem ex his manifeste 
constat, eadem Dominica resurrectionis die, vespen- 
Lino tempore acta esse qua Joannes scribit. ltem 
apud Lucam idem dies et hora invenietur. Ait enim 
ipse : « Una autem Sabbati valde diluculo vencrunt 
ad monumentum mulieres. » Deinde quod visis an- 
gelis reverse nuntiaverint discipulis quze viderant, 
Petrus autem festinanter ad monumentum occurrit, 
et linteamina videt. Atque hzc valde diluculo con- 
tigerunt, resurrectionis die. Dicit mox continenter 
Scriptura : « Et ecce duo ex ipsis ibant ipsa die in 
castellum. » Erant autem Cleopas cum socio : qui- 
buscum Jesus Emmauntem ingressus, accipiens 
panem benedixit; quo illis porrecto, disparuit, » 
Deinde subdit : « Et surgentes eadem hora regressi 
sunt in Hierusalem, οἱ invenerunt congregatos un- 
decim. » Postea colloquentibus illis, stetit Jesus in 
medio eorum, et dixit eis : « Pax vobis, » et reli- 
qua. Demonstratum est itaque etiam a Luca, eam- 
dem fuisse diem ; eamdemque item horam fuisse 
inde comprobatur, quod Cleopas eum socio una 
die et Emmaunte fuerit, et indidem Hierosolyma 
redierit, serotino prorsus tempore. Exin factam ap- 
paritionem. 


Quoniam itaque eadem apud utrumque evangeli- 
stam fit apparitio, age videamus quomodo alia di- 
catur loqui Servator et agere apud Lucam, alia apud 
Joannem. Eque igitur apud ambos dictum est, me- 
dium stantem inter eos Jesum dixisse : « Pax vo- 
bis. » Singulatim vero apud Lucam additur existi- 
masse eos spiritum se videre, et reliqua. Etiamsi 
vero hxc apudJoannem non dicuntur, rursus tamen 
sequentia apud utrumque consonant. Apud Joan- 
nem quidem post verba « Pax vobis, » additur : « Et 
hoc dicto, ostendit eis manus ac latus suum. » Non 
tamen ponitur apud Joannem causa, qus jam a Luca 
dicta. fuerat. Erat autem hzc, quod. ipsi existima- 
rent se spiritum videre. Atqui dum manus latusque 


(68) Cod. A, f. 310, b. 


EUSEDII CESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


e. 


(68) « Ταῦτα δὲ αὑτῶν λαλούντι 
ἔστη ἐν μέσῳ αὐτῶν, xal λέγει αὖτ 
Ἐνταυθάτις ἀπορήσεις πῶς τοῖς Ev 
συντιγμένοις μετὰ τὴν ἀνάστασιν 
χατὰ τὸν Λουχᾶν xat χατὰ Ἰωάννη 
ἀπομνημονεύσαντας, οὐχέτι παρ᾽ 
πράττων οὐδὲ φάσχων ἀναγέγρατπ 

Ὅτι τὴν αὐτὲν ὀπτασίαν οἱ δύο 
γελισταὶ χατὰ μίαν χαὶ τὴν αὐτὴν 
pa» γενομένην, παραστῆσαι δεῖ 
ἂν γένοιτο φανερὸν ἐπιτηρήσαντ 
Γραφήν. Ὁ μὲν γὰρ Ἰωάννης πρὸ 
τῶν Σαδθάτων ἔρχεται Μαρία ἡ 
γέλλουσα τοῖς μαθηταῖς ὅτι ξώρι 
ταῦτα εἶπεν αὐτῇ, » ἐξῖς ἐπισυνάι 
ὀψίας ἐν ἐχείνῃ τῇ ἡμέρζ συνηγμ: 
ἦλθεν ὁ Ἰησοῦς, xai ἔστη εἰς τὲ 
Εἰρήνη ὑμῖν. » Ὥστ᾽ εἶναι σαφὲς 
αὐτὴν τὴν Κυριαχὴν ἡμέραν τῆς 
ἣν πεπραγμένα τὰ παρὰ τῷ Ἰωό 
Λουχᾶν ij αὐτὴ ἡμέρα xal ὥρα 
γοῦν xal αὐτός" « Τῇ δὲ μι τῷ 
βαθέος, ἐπὶ τὸ μνῆμα ἦλθον αἱ yos 
ὅτι ἰδοῦσαι ἀγγέλους, ἐπανῆλθον» 
μαθηταῖς ἃ τεθέαντο. Πέτρος δὲ σπ 
ἀπαντᾷ, xai τὰ ὀθόνια θεωρεῖ" xa 
βαθέος ἐγένετο, τῇ ἀναστασίμω f$ 
ἐπισυνάπτουσα ἢ Γραφή « Καὶ 


c ἐν αὐτῇ ἡμέρᾳ ἧσαν πορευόμενοι 


τοι δὲ ἧσαν οἱ περὶ τὸν Κλεόπαν" 
τὴν Ἐμμαοῦν, λαδὼν ἄρτον εὑλό 
αὐτοῖς, ἀφανὴς ἐγένετο. Εἶτ᾽ ἐπιλξ 
πες ὑπέστρεψαν αὑτῇ τῇ ὥρᾳ εἰ 
εὗρον ἡθροισμένους τοὺς ἕνδεχα.. 
αὑτῶν ἔστη ὁ Ἰησοῦς ἐν μέσῳ, 
« Εἰρήνη ὑμῖν, » χαὶ τὰ ἑξῆς. Δ 
&rh τοῦ Λουχᾶ, ὡς ἡ αὐτὴ ἐτύγχ 
αὐτὴ δὲ ὥρα συνίστατα: ἀπὸ τοῦ Ev | 
Κλεόπαν εἰς τὴν Ἑμμαοῦν vevéot 
ἐληλυθέναι: εἰς τὴν Ἱερουσαλὴμ, for 
pa; καταλαθούσης" εἶτα τὴν Ett 
Ἐπειδὴ τοίνυν ἡ αὐτὴ παρ᾽ à| 
ὀπτασία, φέρε ἴδωμεν ὅπως ἕτερα 
xi εἴρηται πράξας χαὶ λαλῆσας 
παρὰ τῷ Ἰωάννῃ. Ὁμοίως μὲν οὗ 
λέλεχται, ὡς ἄρα μέσο; αὐτῶν 
« Εἰρήνη ὑμῖν. ν᾿Αφωρισμένως 6 
πρόσχειται ὅτι ἐδόχουν πνεῦμα θει 
᾿Αλλ᾽ εἰ χαὶ μὴ τοσαῦτα εἴρηται 
ἀλλὰ τὰ ἑξῆς πάλιν παρ᾽ ἀμφοτές 
μὲν γὰρ τῷ Ἰωάννη μετὰ τὸ, «€ E 
λέγεται, « Καὶ τοῦτο εἰπὼν ἔδειξεν 
xai τὴν πλευρὰν αὐτοῦ. » Οὐ φέρει 
τῷ Ἰωάννῃ, ὡς ἂν ἔδη λελεγμέντ 
ἣν δὲ αὕτη τὸ νομίζειν αὑτοὺς πν 


1001 


SUPPLEMENTA QU/ESTIONUM AD MARINUM. 


1002 


YS μὴν ἔδειξεν αὑτοῖς τὰς χεῖρας xal τὴν πλευρὰν A suum ostendisse Jesum testatur Joannes, consonat 


αὐτοῦ μαρτυρήσας ὁ Ἰωάννης, σύμφωνος ἂν εἴη τῷ 
xdi τὴν αἰτίαν παραθεμένῳ. Τούτοις ἑξῆς, ὁ μὲν 
Λουχᾶς φησιν, « Ἔτι δὲ ἀπιστούντων αὐτῶν ἀπὸ τῆς 
χαρᾶς xoi θαυμαζόντων, εἶπεν αὐτοῖς, “Ἐχετέ τι 
βρώσιμον ἐνθάδε ; Οἱ ὃὲ ἀπέδωχαν αὐτῷ ἰχθύος 
ὀπτοῦ μέρος. ν Ταῦτα δὲ Ἰωάννης οὐ συνέγραψεν. 
"Ev0a γενομένοις ἐπιστῆσαι προσήχει τὸν νοῦν, ὡς 
καὶ ἐν τοῖς λοιποῖς, τὰς σεμνοτέρας χαὶ θειοτέρας 
πράξεις τε χαὶ διδασχαλίας τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν διὰ 
τοῦ Ἰωάννου τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἀπεμνημόνευσε, τὰ 
δὲ ἀνθρωπινώτερα διὰ τῶν λοιπῶν συνέγραψεν, ὃ δὴ 
xai νῦν πεποίηχεν. Ὡς γὰρ ἐνόμισαν ol μαθηταὶ ἰδόν- 
τες τὸν Σωτῆρα, μὴ αὐτὸν θεωρεῖν ἀλλὰ πνεῦμα, xat 
ὡς ἠπίστουν αὐτῷ, καὶ μετὰ τὸ δεῖξαι αὐτοῖς τὰς χεῖ- 
pac xaX τοὺς πόδας ἀναγχαίως, ἔτι ἀπιστούντων αὖ- 
τῶν, αἰτήσας τι βρώσιμον, ἔφαγεν ἐνώπιον αὐτῶν. 
Ταῦτα δὲ σωματιχώτερα ὄντα, xaX πολλὴν ἀξπιστίαν 
«ὧν ἀποστόλων κατηγοροῦντα, αὐτοῦ τε τοῦ Σωτῆρος 
δυμπεριφορὰν, πείθοντος αὐτοὺς καὶ σαφῶς "map- 
ἐστῶντος ὡς ἄρα αὐτὸς εἴη, τῷ Aouxd ὡς ἂν ὑποδε- 
ἐστέρῳ (69) γράφειν τὸ Πνεῦμα ὑπέόδαλε " τὰ δὲ χρείτ- 
τονα xal δυνάμεως ἐνθέου παραστατιχὰ διὰ τοῦ 
Ἰωάννου παρίστη, γράφοντος χαὶ αὐτοῦ ἑξῆς ταῦτα, 
ε Ἐχάρησαν οὖν οἱ μαθηταὶ ἰδόντες τὸν Κύριον * » εἷ- 
πὲν οὖν αὐτοῖς πάλιν, « Εἰρήνη ὑμῖν" χαθὼς ἀπ- 
ἐσταλχέ με ὁ Πατὴρ, χἀγὼ πέμπω ὑμᾶς " xai τοῦτο 
εἰπὼν ἀνεφύσησε, » xal τὰ ἑξῆς. Ἔχοι δ᾽ ἂν ἀχολου- 
θίαν ὁ παρ᾽ ἀμφοτέροις λόγος, εἰ τὰ παρὰ τῷ Λουχᾷ 
τιρῶτα πεπράχθαι λογισαίμεθα, εἶθ᾽ οὕτως μετ᾽ ἐχεῖ- 


ve ξυνάψομεν τὰ παρὰ τῷ "Io&vvn." Est μὲν γὰρ ἀπι- C 


δτούντων αὐτῶν xaX τροφὴν ἥτει, xal μὴ ἀρχεσθεὶς 
τῇ βρώσει τοῦ ἰχθύος, χαὶ λόγους αὐτοὺς στηρίζει, 
τῆς προτέρας αὐτοὺς ὑκομιμνήσχιον διδασκαλίας χατὰ 
τὸν Λουχᾶν. Ὅτε δὲ λοιπὸν πεισθέντες ἐπληροφορήθη- 
σαν αὐτὸν εἶναι ἀληθῶς, χαὶ λοιπὸν χαρᾶς ἦσαν με- 
στοὶ, τότε δευτέραν αὐτοῖς εἰρήνην ἑτέραν χαὶ κρείτ- 
τονα παρὰ τὴν προτέραν δίδωσι, χαὶ παραχελεύεται 
ἑτοίμους εἶναι εἰς τὴν ἀποστολὴν, μονονουχὶ ὁμοίους 
αὐτῷ χαὶ αὐτοὺς ἔσεσθαι διὰ τοῦ ὁμοίου ἔργου ἐπαγ- 
γειλάμενος. E:0' ἑξῇς xai ἀχολούθως ἐμπνεῖ αὐτοῖς 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὡς ἂν δεομένοις τούτου εἰς τὴν 
ἑξῆς ἐπιφερομένην ἐπαγγελίαν " αὕτη δὲ ἣν τὸ δύνα- 
σϑαι ἀφιέναι ἁμαρτίας διὰ τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
δυνάμεως. Καὶ οὕτως ἐξ ἀμφοτέρων τῶν εὐαγγελι- 
στῶν εἷς χοινωνὸς ἀκαρτισθήσεται λόγος, τῶν μὲν 
καρὰ τῷ Λουχᾷ λελεγμένων, σιωπηθέντων παρὰ τῷ 
Ἰωάννῃ" τῶν ὃξ ὑπὸ τοῦ Ἰωάννον γραφῇ παραδοθέν- 
των, σιγῇ ταμιευθέντων παρὰ τῷ Λουχᾷ᾽ χαὶ πρώ- 


utque illi qui rei causam attulit. Post hxc, Lucas 
quidem ait, adhuc non credentibus illis prz gaudio 
et mirantibus, dixisse illis : « Habetis hic aliquid 
quod manducetur ? » illos autem partem assi piscis ei 
obtulisse. Hzc Joannes omisit. Ad hunc locum 
progressi mentem debemus intendere, ut etiam alibi, 
augustiores ac diviniores actus Servatoris nostri 
atque doctrinas Spiritum sanctum per Joannem 
memorare solere; humaniores autem per reliquos 
evangelistas scripsisse; quod et hoc loco reapse 
fecit. Quia enim discipuli, conspecto Servatore, pu- 
tabant non ipsum sed spiritum se videre, et quia 
nondum οἱ credebant, etiamsi manus pedesque 
ostenderat, necessario propter eorum pervicacem 


B incredulitatem, postulatam escam coram illis man- 


ducavit. Hzc magis corporalia cum sint, gravemque 
apostolorum incredulitatem accusent, et ipsius Ser- 
vatoris indulgentiam arguant, persuadentis eis ac 
demonstrantis se esse, Lucz utpote secundi ordi- 
nis homini scribenda Spiritus commisit : sed nobi- 
liora et divinam virtutem comprobantia, per Joan- 
nem exhibuit, qui et ipse mox scribit : « Gavisi sung 
ergo discipuli, viso Domino. » Dixit ergo eis ite- 
rum : « Pax vobis. Sicut misit ine Pater, et ego 
mitto vos, Et cum hzc dixisset, insufllavit, » et reli- 
qua. Babebit autem nexum utriusque evangelistze 
oratio, si qui dicit Lucas, prius acta reputemus ; 
mox narrata abs Joanne copulemus. Adhuc enim 
illis noa credentibus, escam postulavit; neque pi- 
scis esu contentus, sermones suos confirmat, prio- 
rem eis 40:8 est apud Lucam doctrinam refricans. 
Postquam vero credentes, ipsum vere esse sibi per- 
suaserant, jamque gaudio diffluerent, tunc secundo 
eis pacem, meliorem scilicet prima impertitus est, 
atque ut apostolatui parati essent mandavit, similes 
propemodum sui futuros ob operis similitudinem 
spondens. Mox consentanee Spiritum sanctum in 
eos inspiravit, utpote illius indigos ad 1nox dicen- 
dam denuntüistionem. Hzc autem erat, posse illos 
peccata dimittere per sancti Spiritus virtutem. At- 
que ita ex ambobus evangelistis unus communis 
perfcietur sermo; dum dicta apud Lucam, tacen- 
tur apud Joannem; vicissimque in Joannis scri- 


p Ptura traduntur, qua silentio Lucas premit : 


primo loco, ut diximus, quz sunt Lucz collocatis ; 
deinde qux Joannes ait, subnexis ; eamdem men-- 
Lem sensumque, quae sunt apud utrumque, servan- 
tibus. Atque hzc ita se habent. 


των μὲν τῶν παρὰ τῷ Aouxd λελεγμένων, ἑξῆς δὲ ἐχείνοις συναπτομένων τῶν παρὰ τῷ Ἰωάννῃ οὕτω 


τε ἕνα νοῦν xal μίαν διάνοιαν σωζόντων τῶν «ap 
r. 

(70) Πῶς à παρὰ μὲν τῷ Ματθαίῳ ἄγγελος ὁφ- 
θεὶς ταῖς γνναιξὶ παρήγγειλεν ἀπαγγεῖλαι τοῖς μαθη- 
ταῖς αὑτοῦ, ὅτι, Ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεχρῶν, χαὶ προάγει 
ὑμᾶς εἰς τὴν Γαλιλαίαν, ἐχεῖ αὐτὸν ὄψεσθε, ὁμοίως 


(69) Minoris ordinis Lucas et Marcus, quatenus 
hi non fuerunt Domini Jesu spectatores et auditores. 


Ῥατβοι, Ga. XXII. 


ἀμφοτέροις. Ταῦτα μὲν ταύτῃ. 


X. 


Quomodo apud Mattheum quidem angelus visus 
mulieribus mandavit nuntiare discipulis Jesum 
resurrexisse, illosque prxcessurum in Galilzeam, 
ibique fore conspicuum, similiter apud Marcum 


(70) Cod. A, f. 516, b. 
32 


EUSEBII GAESARTENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 


queque a juvene, quem in dextra parte sedentem A δὲ xai παρὰ τῷ Mápxip ὁ veavt 


viderunt, hzc mulieribus dicta fuere. Apud Lucam 
vero in ipsa urbe Jerusalem congregatis discipulis 
undecim, et de resurrectionis negotio invicem re- 
ferentibus, stetit Jesus in medio eorum, eosdem- 
que allocutus est, assique piscis partem coram 
ipsis comedit. Apud Joannem denique in ipsa item 
Jerusalem, non semel, sed eliam iterum apparuit 
undecim , primo quidem ipsa resürrectionis die , 
sero; deinde post dies octo. Quomodo ergo secun- 
dum Lucam atque Joannem toties eo a discipulis 
in ipsa Jerusalem viso, secundum Marcum atque 
Mattheum mandatum iisdem per mulieres fuit, ut 
in Galileam abirent , utpote illic eum visuris , non 
autem in urbe Jerusalem spectaturis ? 


Preterea , si undecim solos Servatoris discipulos 
Evangeliorum scriptura agnosceret , sic quoque di- 
ceret nulla re hunc sermonem deficere, si eatenus 
mulierum sermonibus non credentes discipulos suos 
confirmans , semel et iterum ipsis in urbe Jerusa- 
lem latentibus apparuit : at in Galilza nequaquam 
occulte, neque semel aut iterum , neque ob metum 
ἃ Judzis conclusos, multa cum fiducia apparitione 
sua deitatisque ostensione dignatus est, semet vi- 
ventem ostendens post passionem, multis cum signis, 
per quadraginta dies conspicuus et loquens de re- 
gno Dei alque conversans ; ut in Actibus apostolo- 
rum Lucas ait. Átque hzc prima esto solutio. Quo- 
niam vero apostolorum selecti quidem et summates 
numerum duodecim explebant ; alius autem preter 
hos ordo erat discipulorum septoaginta, de quibus 
dicit Lucas inEvangelio : «Post liec elegit Dominus et 
alios septuaginta **-**; » extra quem numerum erant 
alii complures Servatori adhzrentes, quos innuit 
etiam sacer Apostolus , dicens : « Deinde visus est 
plus quam quingentis fratribus **, » qui et ipsi di- 
scipulorum nomine honestati fuerant, quibus fieri 
non poterat, ut simul omnibus congregatis semet 
in urbe Jerusalem ostenderet Dominus post resur- 
rectionem : ideo recte evangelistzt duo Lucas et 
Joannes solis undecim apparuisse ipsum in urbe 
Jerusalem scribunt. Reliqui vero duo, non unde- 
cim proficisci in Galileam , sed omnino cunctis fra. 


μενον ἐν τοῖς δεξιοῖς, ταῦτα εἶπε 
δὲ τῷ Λουχᾷ ἐν αὑτῇ τῇ Ἵερου. 
χατὰ τὸ αὐτὸ τῶν μαθητῶν τῶν | 
τῖς ἀναστάσεως αὐτοῦ ἀλλήλοις 
μέσος αὐτὸς, xaY προσδιαλέγετι 
μέρος ἐνώπιον αὐτῶν ἔφαγε. Καὶ 
δὲ ἐν αὐτῇ τῇ Ἱερουσαλὴμ πάλιν, 
δεύτερον ὥφθη τοῖς ἕνδεχα, πρ 
τὴν ἡμέραν τῆς ἀναστάσεως, ὀψίο 
óxtw. Πῶς οὖν χατὰ τὸν Λουχὶ 
τοσαυτάχις ὀφθέντος αὐτοῦ τοῖς t 
Ἱερουσαλὴμ, χατὰ τὸν Μάρχον χι 
λεύονται οἱ αὐτοὶ διὰ τῶν γυναιχὰ 
ἀπελθεῖν, ὡς ἐχεῖ αὐτὸν ὀψόμενοι 


B αὐτὸν θεᾶσθαι ἐν τῇ Ἱερουσαλήμ 


(34) Ἔτι εἰ μὲν τοὺς ἕνδεχα y 
Σωτῆρος ἡ τῶν Εὐαγγελίων trio 
τως εἶπεν ἄν τις μηδὲν τὸν λόγ 
μὲν ἀπιστοῦντας ταῖς τῶν γυναῖιχι 
αὑτοῦ μαθητὰς θεραπεύων, ἅπαξ 
λαθραίως χρυπταζομένοις ἐν Ἵες 
Ys μὴν τῇ Γαλιλαίᾳ οὐκέτ᾽ ἐπι: 
ὅπαξ οὐδὲ δεύτερον, ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἐγχ 
qó6ov τῶν Ἰουδαίων, σὺν πολλῇ 
θεοφάνειαν αὐτοῦ, χαὶ τῆς θεό 
ἐποιεῖτο, παριστῶν αὐτοῖς ἑαυτὸν 
θεῖν, ἐν πολλοῖς τεχμηρίοις, 6C bu 
ὁπτανόμενός τε χαὶ λέγων τὰ περ 
Θεοῦ, xat συναυλιζόμενο;, ὥς φ 
ταῖς Πράξεσι᾽ xal αὕτη μὲν «f 
τῶν μαθητῶν οἱ piv ἔχχριτοι x 
δώδεχα συνεπλέρουν χορὸν, δεύτει 
ἐτύγχανε τάγμα τὸ τῶν ἑόδδομήχι 
Λουχᾶς ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ * « Μετὰ 
ὁ Κύριος xaX ἑτέρους ἑθδομήχοντα 
ὑπῆρχον χαὶ ἕτεροι πλείους γνώι 
οὗς xai ἔφησεν ὁ ἱερὸς ᾿Απόστολος 
ὥφθη ἐπάνω πενταχοσίοις ἀδελφοὶ 
οὗτοι τοῦ τῶν μαθητῶν ὀνόματο. 
οἷς οὐχ οἷόν τε ἣν ὁμοῦ πᾶσι χατ 
σμένοις ἐν τῇ Ἱερουσαλὴμ ὀφθῆν 
ἀνάστασιν, εἰχότως δύο μὲν τῶν ε 
Λουχᾶς xai ὁ Ἰωάννης, μόνοις vot; 


tribus aiunt fuisse mandatum ab ipso Servatore et ἢ τὸν ἀναγράφουσιν ἐν τῇ [Ἱερουσαλ 


ab angelo antea viso, indefinite, inquam, et absolute 
mandatum omnibus aiunt. Ceteroqui melior ve- 
riorque est prior solutio. Multoties igitur ac multi- 
modis apparuit discipulis Jesus post resurrectio- 
nem. Atque alii aiunt Christum promisisse has vi- 
siones , alii vero et praestitisse. Quandoque etiam 
in rei alicujus narratione , si quid prior historicus 
praetermisit , id alter supplet. 


ol λοιποὶ οὐ τοῖς ἔνδεχα μόνον ame! 
λαίαν, ἀλλ᾽ ἁπλῶς τοῖς μαθηταῖς à 
ἔφασαν παραχελεύσασθαι αὐτόν τι 
«by προφανέντα αὐτοῦ ἄγγελον, &o, 
τως τοὺς πάντας δηλώσαντες. Ag 
θεστέρα ἡ πρώτη λύσις " πλείους ' 
xaX διάφοροι γεγένηνται τοῖς uar. 
στασιν. Καὶ οἱ μὲν τάσδε εἰρηχένι 


δὲ τάσδε xal πεπραχέναι" ἔστι δὲ ὅτε xal περὶ τοῦ χεφαλαίου λέγοντες, ἀναπληροῖ τὰ 


ἐλλειφθέντα ὁ δεῦτερος, 
93-99 [ π΄, x, 4, ^ | Cor. xv, 6. 


yi Cod. A, [. 247. 


1009 
lA'. 

(72) Φαίη δ' ἄν τις, πῶς ὁ μὲν Ματθαῖος πορευθέν- 
τας τοὺς ἕνδεχα εἰς τὸ ὄρος τῆς Γαλιλαίας ἑωραχέναι 
φησὶ τὸν Ἰησοῦν, ὁ δὲ Ἰωάννης μετὰ τὰς 600 ὁπτα- 
σίας τὰς Ev τῇ Ἱερουσαλὴμ τὸ τρίτον ὦφθαι αὐτὸν 
οὐκ ἐν τῷ ὄρει τῆς Γαλιλαίας, ἀλλὰ παρὰ τὴν θάλασ- 
σαν τῆς Γαλιλαίας ἱστορεῖ; 

Τρίτον μὲν ἀληθῶς τοῦτο σύμφημι χαὶ αὐτὸς τὸν 
Σωτῆρα ὦφθαι τοῖς μαθηταῖς, τὸ μὲν πρῶτον χατ᾽ 
αὐτὴν τὴν ἡμέραν τῆς ἀναστάδεως, xaO" ἣν Μαρία ἡ 
Μαγδαληνὴ πρωΐας αὐτὸν ἑώραχε" ταύτην δὲ τὴν 
πρώτην ὀπτασίαν xal Λουχᾶς ἱστορεῖ. «Δεύτερον 
δὲ μεθ᾽ ἡμέρας ὀχτὼ, δηλαδὴ τῇ ἑτέρᾳ Κυριαχῇ, χαθ᾽ 
ἣν αὖθις ἐπιφανεὶς ὁ Σωτὴρ τὸν Θωμᾶν τῆς ἀπιστίας 
θεραπεύει, δείξας αὐτῷ τὴν πλευρὰν χαὶ τὰς χεξρας. 
Ἐπεὶ δὲ χεχελευσμένοι ἦσαν ἑπὶ τὴν Γαλιλαίαν ὁμοῦ 
ἀπαντᾷν, ἔπραττόν τε μετὰ τῶν λοιπῶν οἱ Évbexa τὸ 
χελευσθὲν, xal ὁ χαθεῖς αὐτῶν ἐπισυνήγετο, μήπω 
“ὧν ἕνδεχα ἡθροισμένων, ἀλλ᾽ ἔτι μελλόντων, τὸ τρί- 
«oy παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας, οὗ τοῖς ἕνδε- 
χα φαίνεται, ἀλλὰ μόνοις ἑπτὰ τοῖς ὑπὸ Ἰωάννου 
δεδηλωμένοις " οὗτοι δὲ ἦσαν Πέτρος χαὶ Θωμᾶς καὶ 
Ναθαναὴλ, δύο τε οἱ υἱοὶ Ζεδεδαίου, καὶ ἄλλοι ἐχ τῶν 
μαθητῶν αὐτοῦ δύο᾽ τοῦτο δὴ οὖν τρίτον τούτοις ἁλη- 
θῶς ὥφθη, οὕπω ἕνδεχα συνηγμένων. Διόπερ ἀχριδῶς 
οὐχ ἀποχλείων χαὶ τοὺς λοιποὺς ὁ Ἰωάννης τῆς τοῦ 
Σωτῆρος ὀπτασίας, ἐπεσημήνατο, μετὰ τὴν πρώτην 
χαὶ δευτέραν ὁπτασίαν, τὴν τρίτην μόνοις τοῖς χατ- 
ὠνομασμένοις πεποιῆσθαι αὐτὸν ἐπὶ τῆς θαλάσσης 


SUPPLEMENTA QU.JESTIONUM AD MARINUM. 
A 


-τἧς Γαλιλαίας. Οὐχ ἀπειχὸς δὲ μετὰ ταῦτα xal τέ- C 


ταρτον xal πέμπτον, xat ἄλλοτε xal πολλάχις ὦφθαι 
αὐτόν" διὸ οὐδὲ περιγράφει ὁ Ἰωάννης πάσας τοῦ 
Σωτῆρος τὰς πράξεις" προϊὼν δὲ ἑξῆς φησι, Καὶ ἄλλα 
πολλὰ ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς " μετὰ γοῦν τὸ ὦφθαι αὐτὸν 
τοῦτο τρίτον τοῖς εἰρημένοις ἑπτὰ, τετάρτην ὀπτα- 
clay οὐχ ἂν ἁμάρτοις τὴν παρὰ τῷ Ματθαίῳ φήσας 
εἶναι, ἣν ἐν τῷ ὄρει τοῖς ἔνδεχα πεποιῆσθαι ἀνέγρα- 
qe. Καὶ μετὰ τούτους οὐχ ἂν σφαλείης ὁμοῦ κατὰ 
ταυτὸν συνηγμένοις ἅμα τοῖς Évbexa xai τοῖς £690- 
μήχοντα αὐτὸν ὥφθαι εἰπών. Ὁ δὲ Παῦλος xai Ést 
τούτων πλείοσιν ἑωρᾶσθαι τὸν Σωτῆρα μετὰ τὴν ἀνά- 
στασιν ἱστορεῖ, τοῦτο παρ᾽ ἑτέρων μαθών" « Ὥφθη 
γὰρ, φησὶ, Κεφᾷ, εἶτα τοῖς δώδεκα (75), ἔπειτα πεν- 
«αχοσίοις, ἔπειτα Ἰαχώδῳ, ἔπειτα τοῖς ἀποστόλοις 


πᾶσιν, ἔσχατον δὲ πάντων, φησὶ, χἀμοί. » Ὁρᾷς ὁσά- D 


κις xai ὅσοις ὥφθη μετὰ τὴν ἀνάστασιν ; Οὕτω xal 
τοῖς ἐν Ἱερουσαλὴμ χρυπτομένοις ὥφθη " xal πρὸ 
αὐτῶν τοῖς περὶ Κλεόπαν ἀπιοῦσιν ἐπὶ Ἐμμαοῦν᾽ 
καὶ πρό γε πάντων, ἀνδρῶν μὲν Σίμωνι, γυναιχῶν δὲ 
«εἴ Μαγδαληνῇ. Ἔνθεν ὁ Λουχᾶς ἐν ταῖς Πράξεσιν, 
ἐπεὶ πολλάχις ἑαυτὸν ἐδείχνυ τοῖς μαθηταῖς, ἐπιτηρεῖ 
λέγων, ὡς ἄρα δι' ἡμερῶν τεσσαράχοντα ὁπτανόμενος 
αὐτοῖς καὶ συναυλιζόμενος, τὰ περὶ τῆς βασιλείας 
τοῦ Θεοῦ παρεδίδου μαθήματα, παρῇνει τε ὁρμᾷν εἰς 
κὴν Ἱερουσαλὴμ, χἀχεῖ χηρύττειν Ἰουδαίοις πρώτοις 


4006 


ΧΙ. 

Dicet etiam aliquis, quomodo Matthzus profe- 
ctos undecim in Galilez montem dicat vidisse Jc- 
sum, Joaunes autem post duas intra Jerusalem 
apparitiones , terio visum esse Jesum non in Ga- 
lilez monte, sed apud mare Galilzeze narret? 


Tertio Servatorem apparuisse vere discipulis, ero 
quoque confitebor; primo, ipsa resurrectionis die, 
cum mane illum Maria Magtalene vidit. Atque hanc 
primam visionem Lucas quoque narrat. Secundo, 
post dies octo, nimirum altera die Dominica , qua 
jterum apparens Servator incredulitatem "Thom: 
sanavit, ostenso ei latere ac manibus. Quia vero 
jussi fuerant in Galilzeam simul proficisci, fecerant- 
que discipuli undecim mandatum cum reliquis ; 
dum singuli colliguntur, nondum undecim congre- 
gatis, sed adbuc exspectatis, tertio Jesus apud 
mare Galilzex, haud cunctis undecim , sed iis se- 
ptem tantummodo apparuit quos Joannes commc- 
morat : hique erant Petrus ac Thomas, et Nathana- 
el, et filii duo Zebedzi, aliique preterea discipuli 
duo. Tertio itaque his revera apparuit, nondum 
undecim congregatis. Quapropter haud omnino 
excludens reliquos a Servatoris visione Joannes, 
pest primam alteramque visionem, tertiam adno- 
tavit pradictis tantummodo oblatam juxta mare 
Galilzze, Nihilque obstat quominus posthinc, quaxto 
etiam et quinto, et szepius semet spectandum dede- 
rit : ideoque Joannes nullo termino Servatoris actus 
-irceumscribit : imo pergens porro ait alia quoque 
multa Jesum fecisse. Post hanc ergo predictis se- 
ptem discipulis tertiam apparitionem, haud a veri- 
tate abludes si quartam dicas illam quam undecim 
in monte prebitam Mattheus scriptum reliquit, 
Post hos vero, absque errore affirmabis a cunctis una 
congregatis, undecim videlicet et aliis septuaginta 
Jesum fuisse conspectum. ]mo Paulus a multo plu- 
ribus visum Servatorem post resurrectionem nar- 
rat, quam rem ab aliis auditu acceperat. « Visus 
est, inquit, Cephz, deinde duodecim, postea quiu- 
gentis, tum Jacobo, exin apostolis cunctis, novis- 
sime autem omnium etiam mihi **. » Viden, quot 
hominibus et quoties post resurrectionem apparue- 
rit? Sic etiam latentibus intra Jerusalem apparuit; 
et ante hos Cleope socioque Emmauntem euntibus; 
et primo virorum quidem Simoni, feminarum autem 
Magdalenz. Hinc Lucas in Actibus, quoniam szpe 
Jesus se discipulis manifestaverat, considerate di- 
cit: « Per dies quadraginta apparens eis atque 
conversans, regni Dei disciplinam tradebat; mo- 
nuitque ut Jerusalem pergerent, ibique przedicarent 
Judzxis ante omnes doctrinam; neque urbe absce- 
derent, sed exspeetsrent promissionem Patris, » de 
qua nos paulo post dissefemus. 


τὸν Aóyov- μηδὲ πρότερον ἀναχωρεῖν τῆς πόλεως, ἀλλὰ περιμένειν τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ Πατρὸς, περὶ f; 


μιχρὸν ὕστερον διαληψόμεθα (74). 
8 | Cor. xv, 5-8. 
(72) Cod. A. f. 511. 
(75) Ita cod. 


(74) Nempe inferius n. 9, 10, ubi Christi sce- 
mones et dona ante ascensionem. 


1007 


a €—— ———————————— 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS 11]. — EXÉGETICA. 





SUPPLEMENTA MINORA. 


—— 


|. Ex chronicis ineditis Georgii Hamartoli εἰ Joannis Siculi (15). 


4. Eusebius in opere ad Marinum sic ait: « Duo A α΄. Εὐσέδιος tv τοῖς πρὸς Map 


constituta sunt in Christi Ecclesia vitarum genera ; 
unum quidem eximium, et communem hominum 
consuetudinem excedens, quod neque nuptiis neque 
liberis operam dat, neque opum retinet possessio- 
nem, totoque, ut ita dicam, coelo a communi et vul- 
gari szcularium hominum more differt, atque unice 
Dei famulatui vacat, eximio c«lestium rerum amore 
impulsum. Reapse qui hoc vite genus sectantur, 
velut jam mortui, mortificatam vitam et tantum 
corpore przditam in terra circumferentes , spiritu 
swem jam io coelum translato, coelicolarum instar 
hucanas res spectant, cum sint ipsi pro communi 
salute Deo consecrati , neque cruentis victimis vel 
hbamentis aut adipibus , sed rectis religionis vera 
dogmatibus animique habitu et operibus verbisque 
rectis purificati : quibus rebus Deum sibi concilian- 
tes, pro se et czteris sacerdotio funguntur. Atque 
hoc perfectum primariumque est Christiane vitz 
genus. Alterum porro vite genus deterius est, 
atque humana fragilitate laborans, idque omnino 
cum superiore comparari nequit : siquidem et mo- 
destis indulget nuptiis liberorumque procreationi, 
et rei familiaris cum zequitate curam gerit, et mi- 
litibus officia imperat, et agriculturam , mercaturam 
ac cetera publica negotia non sine pietate exercet. 
Hicaeteroquin homines certa habent religiosi cultus et 
eruditionis tempora, et divinorum eloquiorum au- 
dMioni vacant : atque his secundus attributus est 


pietatis gradus, qui congruam huic vitz utilitatem ( 


praebet. » 


ε Καὶ γὰρ fj τοῦ Χριστοῦ ἘἜχχλησι 
θετεῖ χαὶ τρόπους τὸν μὲν ὑπερ 
ἀνθρωπίνης πολιτείας ἐπέχεινα, o 
δοποιίας, οὐ περιουσίας ὕπαρξιν πὸ 
ὅλον δι᾿ ὅλου τῆς χοινῆς χαὶ συνήθ 
ἀνθρώπων ἀγωγῆς παρηλλαγμένο 
Θεοῦ θεραπείᾳ προσῳχειωμένον, xa 
τος οὐρανίου. Οἱ γὰρ τόνδε μετιόνι 
θνάναι δοχοῦντες, τὸν θνήτὸν ic 
τὸ σῶμα περιφέροντες ἐπὶ γῆς, « 
Ψυχὴν εἰς οὐρανοὺς μετενηνεγμένο 
vtot, τὸν τῶν ἀνθρώπων ἐφορῶ- 
παντὸς γένους ἀφιερωμένοι τῷ E 
οὗ βουθυσίαις χαὶ αἵμασιν, οὐδὲ σπ 


Β ἀλλὰ δόγμασιν ὀρθοῖς ἀληθοῦς cb: 


διαθέσει χεχαθαρμένης, xai προσέ: 
ἔργοις τὲ xal λόγοις " οἷς τὸ Θεῖον 
ὑπὲρ αὐτῶν xai τῶν ὁμογενῶν à 
γίαν" καὶ ὁ μὲν ἐντελὴς xal πρῶτ 
στιανισμὸν πολιτείας τρόπος, τοιός 
δὲ δέύτερος xol ὑποδεδηχὼς, ἀνί 
τῷ πρώτῳ λίαν ἀσύγχριτος " ὃς x: 
ἱέναι σώφροσι xal παιδοποιίαις,. 
χατὰ τὸ δίχαιον ἐπιμελεῖσθαι, χαὶ 
xai τὰ πραχτέα ὑποτίθεσθαι, ἀγρῶ"' 
xai τῆς ἄλλης πολιτιχωτέρας ἀγω 
σεδοῦς φροντίζειν. Οἷς xal ἀσχήσι 
κείας τε χαὶ τῶν θείων λογίων ἐ 
ἀφωρίσθησαν, xai δεύτερος tio: 
βαθμὸς, χατάλληλον τῷ τοιῷδε β 
ὠφέλειαν (76). » 


t. Ex Greco scholiaste ad Marcum apud Rich. Simonium in Historia critica interpretum 
cap. 6. 


. 9. Propheticum dictum hoc Malachiz est, non 
Isaiee. Mendum ergo librarii est, ut ait Eusebius 
Caesariensis in libro Ad Marinum de apparente in 
Evange'iis dissonantia circa resurrectionem. 


β΄. Τοῦτο τὸ προφητιχὸν fnt 
οὐχ Ἡσαῖου (77): γραφέως τοίνυν 
φησιν Εὐσέδιος ὁ Καισαρείας ἐν τ 
περὶ τῆς δοχούσης ἐν τοῖς Εὐαγγελι 
στάσεως διαφωνίας. 


(75) Perpetuus admirator Eusebii Georgius certe D t, et Marc. 1, Parate viam Don 


fuit; nam et ejus Chronicon non semel citat, et 
uidem cum insigni laude auctoris, v. gr., cod. Vat. 
. 19, 40 b, 194 b : Ὁ πολυμαθὴς xoi πολυΐστωρ 
Εὐσέόιος διαχριδεστάτην τῶν χρόνων ἀναγραφὴν ποι- 
σάμενος. ltem : ὁ πολυμαθῆς, etc., ἐν τοῖς Χρονγι- 
κοῖς κανόσι. 
(16) Habent fragmentum hoc brevius Suidas voc. 
Εὐσέδιος, et Cedrenus ed. Paris. p. 201. 
(11) Sermo est de prophetico loco apud Matth. 


semitas ejus. Eusebium vero nostr 
clarat Hieronymus in Comm. ad M 
monium de Malachia lsaiaque coni 
Porphyrius quomodo velut ab uno 
putemus assumplum? Cui ecclesia 
sime responderuut. Nos autem nc 
mus additum scriptorum vitio, Εὶ 
nem versat Hieronymus epist, 57, 


1009 


SUPPLEMENTA QU/ESTIONUM AD MARINUM. 


1010 


lll. Ex Possini Catena in Marcum, p. 343, ubi de Cyrengo crucem Domini bajulante. 


γ΄. Οὐ γὰρ fjv ἄξιός τις ἐν τῇ πόλει Ἰουδαίων, ὥς A — 5. Neque enim Judzorum quisquam in urbe di- 


φησιν Εὐσέδιος χεφαλαίῳ vy' (18) Πρὸς Mapivor, τὸ 
χατὰ τοῦ διαθόλου τρόπαιον, τὸν σταυρὸν βαστάσαι" 
ἀλλ᾽ ὁ ἐξ ἀγροῦ, ὃς μηδὲν ἐπιχεχοινώνηχε τῇ χατὰ 
Χριστοῦ μιαιφονίᾳ (79). ᾿ 


gnus erat, ut ait Eusebius capite 15 ad Marinum, 
qui trophz:eum de diabolo, crucem scilicet, ferret. 
Quare delectus ille est qui ex agro veniebat, neque 
ullo modo in Christi necem conspiraverat. 


ΙΥ. Ex Corderii Catena in Joannem, pag. 456. 


δ΄. Εὐσέθδιος ὁ Καισαρεὺς, ὁ Παμφίλου προσαγο- 
ρευόμενος, ἐν ταῖς πρὸς Μαρῖνον ἐπὶ τοῦ (80) Σωτη- 
ρίου (81) πάθους καὶ τῆς ἀναστάσεως Ζητήσεσι xal 
ἐπιλύσεσι, xat ταῦτα προῦθηχεν εἰς ἐξέτασιν, τὸ τὸν 
μὲν θεῖον εὐαγγελιστὴν Μάρχον εἰπεῖν ὥραν εἶναι 
τρίτην χαθ᾽ ἣν ἐσταυρώθη Χριστὸς ὁ Θεὸς xai Σωτὴρ 
ἡμῶν τὸν ὃὲ θεολογιχώτατον Ἰωάννην χατὰ τὴν 
ἔχτην ὥραν (82) γράψαι προχαθεσθῆναι τὸν Πιλάτον 


4. Eusebius Czesariensis, qui Pamphili appellatur, 

in Quastionibus ad Marinum de Servatoris passione 

' ac resurrectione, hoc quoque expendit, quod divus, 
scilicet evangelista Marcus ait, hora tertia Christum 
Deum ac Servatorem cruci fuisse suffixum ; theolo- 
gus autem summus Joannes hora sexta ait Pilatum 
sedisse pro tribunali in loco qui appellabatur li- 
thostrotos ad dicendam adversus Jesum sententiam. 


ἐπὶ τοῦ βήματος ἐν τῷ λιθοστρώτῳ τῷ καλουμένῳ, p Porro Eusebius contendit, amanuensis id esse er- 


xaX ἀναχρίνειν τὸν Ἰησοῦν" xal φησι γραφιχὸν εἶναι 
τοῦτο σφάλμα, παροραθὲν παρὰ τῶν ἐξ ἀρχῆς ἀπο- 
τραψαμένων τὰ Εὐαγγέλια" τοῦ μὲν γὰρ γάμμα στοι- 
χείου τὴν τρίτην ὥραν σημαίνοντος, τοῦ δὲ ἐπισήμου 
τὴν ἔχτην, xal πολλὴν ἐμφέρειαν ἐχόντων πρὸς ἀλ- 
λήλους τούτων τῶν χαραχτήρων, χατὰ πλάνην τὸ 
γάυμμα στοιχεῖον τὸ τῆς τρίτης ὥρας δηλωτιχὸν, χυρ- 
κωθείσης τῆς ἀποτεταμμένης εἰς μῆχος εὐθείας, εἰς 
τὴν τοῦ ἐπισήμου μεταχωρῆσαι σημασίαν, τοῦ τῆς 
Extr; ὥρας δηλωτιχοῦ * τῶν γὰρ τριῶν εὐαγγελιστῶν, 
τοῦ τε Ματθαίου χαὶ Μάρχου, χαὶ τοῦ Λουχᾶ συμφώ- 
νως λεγόντων, ὡς ἀπὸ ἔχτης ὥρας σχότος ἐγένετο Eg" 
ὅλην τὴν γῆν ἕως ὥρας ἑνάτης (85), πρόδηλον ὡς ὁ 
K-ot xai Θεὸς Ἰησοὺς πρὸ τῆς ἔχτης ὥρας (84), 
πρὸ τοῦ γενέσθαι τὸ σχότος, ἑαταύρωτο, δηλαδὴ χα- 
τὰ τὴν τρίτην ὥραν, ὡς ὁ Μάρχος ἱστόρησε" xal τοῦ 
Ἰωάννου τὸν ὅμοιον τρόπον τὴν ὥραν τρίτην εἶναι 
ἐπισημηναμένου, xai τῶν ἀπογραψαμένων τὸ γάμμα 
μεταθέντων εἰς τὸ ἐπίσημον. 


ratum, quod ii qui principio Evangelia exscripse- 
runt haud senserint. Nam cum littera gamma (T) 
tertiam significet horam ; episemon (Q) autem sez- 
tam ; cumque hi characteres permultam habeant 
inter se similitudinem , mendose elementum gamma, 
quo demonstratur hora tertia (curvata, quae porri- 
gebatur in extensum, recta,) ad episemi figuram 
redactum fuit, quod sextam indicat horam. Sane 
quum evangeliste tres, Matthzus, Marcus atque 
Lucas concorditer affirment, ab hora sexta tenebras 
factas esse in universa terra usque ad nonam , pa- 
tet omnino, Dominum ac Deum Jesum ante horam 
sextam, priusquam scilicet fierent tenebrz, in cru- 
cem esse sublatum, nempe circa boram tertiam, ut 
Marcus narrat. Quare et Joannes 2que tertiam horam 
prodidit; quanquam postea amanuenses gamma in 
episemon commuta verunt. 


V. Ez Possini Catena in Marcum, p. 564. 


ε΄. Ἐφάνη πρῶτον Μαρίᾳ τῇ Μαγδαληνῇ " ταύτην 
Εὐ σέθιος ἐν τοῖς Πρὸς Μαρῖνον ἑτέραν λέγει Μαρίαν 
πλρὰ τὴν θεασαμένην τὸν νεανίσχον " f) xat ἀμφότε- 
pat ἐχ τῆς Μαγδαληνῆς ἦσαν. 


(18) Notandus est vigilanter lectori hic δυο Γ5, D 


quo docemur quodammodp (nisi est menduin χεφαλ. 
ΕΥ̓ pro Καισαρεύς) quanta pars operis Eusebiani ad 
Marinum nobis desit anteillas postremas de resur- 


rectione quzstiones. Certe Eusebium hoc libro ad: 


Marinum complexum fuisse quastiones non solum 
circa resurrectionem, verum etiam circa passio- 
nem, perspicue cognoscimus ex sequente Corderia- 
n? Catenz loco. Nisi forte suspicari placet, Eusebii 
jstud de Cyrenzo dictum obiter potius occurrisse in 

strema quavis quzstione. Neque sane intelligere 
icet eo numero Marci capitulum, quod quidem in 
vetere stichometria est ccvin, in nova divisione est 
xv. Certe ubi in nostra hac editione dicit Eusebius 
in libri exordio ἢρώτας δὲ πρῶτον, cavebit admo- 
dum eruditus lector ne intelligat primam fuisse li- 
bri ad Marinum quzstionem illam qua sequitur De 
sevo Sabbatorum. Breviator quippe, resecata, ut vi- 
detur, ingenti priore parte, ad postrema operis ca- 
pita prop?ravit. 


5. Apparuit primo Mariz Magdalene. Hanc Eu- 
sebius in opere Ad Marinum diversam esse ait Ma- 
riamab illa que juvenem vidit. Vel etiam amlxe 
-Magdalo oriunda erant. 


(19) Eusebii bunc locum exprimit Ambrosius in 
Comm. ad Luc. lib. x, 107 : Non Judeus est qui 
crucem portat, sed alienigena atque peregrinus. 

(80) Tam editio, quam codex Vat. habent ἐπὶ 
ταῖς toU. 

(81) Vocabulum Σωτήριος apud Eusebium no- 
strum non tam adjectivo sensu salutaris, quam sub- 
stantivo obliquo Servatoris, plerumque esse intelli- 
gendum, plurimis in locis patet, ld facit etiam Am- 
brosius apud nos p. 204, qui ait Domini Salutaris, 
pro Domini Salvatoris. 

(82) Quastionem hanc de tertia et sexta hora le- 
ebam etiam in codice quodam Vaticano, olim card. 
irleti; unde liquam emendationem accersivi ; 
uanquam ne hic ipse quidem codex'sine ullo men- 
o est. Eadem quaestio legitur in Parisiacis quoque 

codicibus, teste Harlesio in Fabricii Bibliotheca, 


t. VII, E 402. 
(85) Male cod., ἀναστάσεως pro ἐνάτης. 
(84) Deest in cod. ὥρας. ] 


1015 


SUPPLEMENTA QUASTIONUM AD MARINUM. 


1014 


ἂν σφαλείης εἰπὼν ὁμοῦ xav' αὐτὸ συνηγμένοις αὐ- A dices, tisdem undecim discipulis congregatis, nec- 


«οἷς τοῖς Evbexa μαθηταῖς ἅμα xal τοῖς ἑόδομήχοντα 
ὦφθαι αὐτόν. Ὁ δὲ ᾿Απόστολος xal Éct τούτων πλείο- 
σιν ἑωρᾶσθαι τὸν Κύριον μετὰ τὴν ἀνάστασιν ἱστορεΐ, 
λέγων" εὍτι ἐγήγερται τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ χατὰ τὰς 
Γραφὰς, χαὶ ὥφθη Κηφᾷ, ἔπειτα τοῖς δώδεχα, ἔπειτα 
ὥφθη ἐπάνω πενταχοσίοις ἀδελφοῖς ἐφάπαξ. » 'Ορᾷς 
ὁσάχις χαὶ ὅσοις ὥφθη μετὰ τὴν ἀνάστασιν ; Οὕτω 
χαὶ τοῖς ἐν Ἱερουσαλὴμ χρυπταζομένοις διὰ τὸν φό- 
60v τῶν Ἰουδαίων, χαὶ πρό γε πάντων ἀνδρῶν Σίμωνε 
τῷ Πέτρῳ, γυναιχῶν δὲ ταῖς ἀμφὶ τὴν Μαγδαληνήν" 
ὅθεν xal ὁ Λουχᾶς φησι" « A ἡμερῶν τεσσαράχοντα 
ὁπτανόμενος xai συναυλιζόμενος αὐτοῖς, τὰ τῆς βα- 
σιλείας τοῦ Θεοῦ παρεδίδου μαθήματα. », 


non aliis septuaginta, Jesum apparuisse. Imo Apn- 
stolas multo adhuc pluribus visum esse Dominum 
post resurrectionem his verbis narrat : « Quia sur- 
rexit tertia die secundum Scripturas, visusque Pe- 
tro est, tum duodecim, deinde plus quingentis fra- 
tribus simul**, » Viden,quoties et quot hominibus 
post resurrectionem conspectus fuerit? Sic enim 
apparuit latitantibus intra Hierosolymam propter 
metum ἃ Judzis; et primo virorum Simoni Petro, 
feminarum autem Magdalenz. Quare et Lucas ait : 
«Per dies quadraginta apparens eis, cum iisque 
conversans doctrinam de regno Bei tradidit. » 


IX. Ex eodem Anastasio, quaest. 118. 
U. Εὑσεδίου ἐκ τοῦ xpóc Mapiror (81). Καὶ τὸ αὶ 8. Eusebii ex opere ad Marinum. Spiritus sanctus 


μὲν ὑπὸ Χριστοῦ ἐμπνευσθὲν Πνεῦμα ἅγιον τοῖς ἀπο- 
στόλοις, λυτιχὸν χαὶ συγχωρητιχὸν ἦν (88) πάσης 
ἀμαρτίας" τὸ δὲ ἐπηγγελμένον τὸ βαπτισβήσεσθαι 
αὐτοὺς ἐν ἁγίῳ Πνεύματι, καὶ μετασχεῖν δυνάμεως 
ἐνεργημάτων, ἐνεργητιχῆς μὲν τῶν ᾿μεχλόντων δι᾽ 
αὐτῶν ἀποτελεῖσθαι θαυμάτων, ἐνστατιχῆῇῆς δὲ καὶ 
χαρτεριχῆῇς τῶν μελλόντων αὐτοῖς ἐπανίστασθαι χιν- 
δύνων. Πρὸ γὰρ ταύτης τῆς δυνάμεως κηρύττειν αὖ- 
τοὺς τοῖς ἔθνεσιν οὐχ ἐθδούλετο, ἀλλ᾽ ἐχδέχεσθαι xal 
περιμένειν αὐτὴν ἐξ ὕψους μετασχεῖν. Τοῦτο δὲ χαὶ ὁ 
᾿Απόστολος τὸ χάρισμα ἰδίως ἀφορίζων τῶν λοιπῶν 
ἐνεργειῶν τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐδίδασχε λέγων᾽ «"AX- 
λῳ δὲ ἐνεργήματα δυνάμεων. » Καὶ ἡ προφητεία φη- 
σί" « Κύριος δώσει ῥῆμα τοῖς εὐαγγελιζομένοις δυνά- 


pex πολλῇ. »ἿΗς δυνάμεως ὅτε μήπω μετεῖχον, ἡρνή- C 


σαντο αὐτὸν ol πάντες xal ἐσχανδαλίσθησαν xazà τὸν 
«σιρὸν τοῦ πάθους" ὅτε δὲ μετέσχον αὐτῆς, πάντες. 
ταὶς ὑπὲρ Χριστοῦ μαρτυρίαις τε καὶ ὁμολογίαις δι-. 
ἔπρεψαν" ἀναχαινίζων γὰρ τὸν ἄνθρωπον ὁ Κύριος, 
xai ἣν ἀπώλεσε χάριν Ex τοῦ ἐμφυφήματος τοῦ Θεοῦ, 
ταύτην πάλιν ἀποδιδοὺς, ἐνεφύσησεν εἰς τὰ πρόσωπα 
τῶν μαθητῶν λέγων, « Λάδετε Πνεῦμα ἅγιον. » 


ἃ Christo in apostolos per flatum immissus, pec- 
cati omnis solvendi dimittendique vim babebat. 
Jam promissio, fore ut baptizarentur sancto Spi- 
ritu, significabat compotes eos futuros facultatis 
rerum gerendarum, cujus ope patraturi erant mi- 
racula, vimque etiam recepturi atque constantiam 
adversus ea quz instabant pericula. Ante enim 
banc acceptam virtutem noluit eos gentibus pradi- 
care, sed  prestolari jussit atque manere, donec 
eam ex alto. reciperent. Donum hoc etiam Aposto- 
lus satis a reliquis sancti Spiritus operationibus 
discernere se significat dum ait : « Alii operationes 
virtutum". » Tum prophetia dicit : « Dominus dabit 
verbum evangelizantibus virtute multa**. » Qua 
virtute cum nondum erant potiti, negaverunt eum 
omnes, et scandalo passionis tempore lapsi sunl : 
illa autem impetrata, cuncti protinus confessioni- 
bus testimoniisque pro Christo editis inclaruerunt. 
Renovat enim hominem Deus , ita ut quam gra- 
tiam homo amiserat, Dei olim inspiratione colla- 
tam, eidem hanc rursus Deus attribuerit, in fa- 
ciem discipulorum inspirans his verbis : « Accipite 
Spiritum sanctum. » 


X, Ex Macarii Chrysocephali (89) Florilegio, apud Villoisonum, Anecdot. t. 11, p. 74. 


t. Εὐσέθιος δὲ ὁ Παμφίλου. ἐν τῇ πρὸς Mapiror 
ἐπιστολῇ (90) οὕτως ἐξηγεῖται τὸ προτεθὲν, ὅτι διαι- 
ρέσεις χαρισμάτων εἰσὶ χατὰ τὸν ᾿Απόστολον, τὸ δὲ 


10. Eusebius Pamphili in epistola ad Marinum 
questionem sic explicat, quod nempe divisiones 
gratiarum sunt, ut ait Apostolus, idem autem Spi- 


αὑτὸ Πνεῦμα. Καὶ πάλιν " ἑκάστῳ δίδοται dj φανέρω- Ὁ ritus. Rursusque, quod unicuique lumen, prout 


σις πρὸς τὸ συμφέρον" « "Q μὲν γὰρ διὰ τοῦ Πνεύμα- 
τὸς δίδοται λόγος σοφίας, ἄλλῳ δὲ λόγος γνώσεως χατὰ 
τὸ αὐτὸ Πνεῦμα * ἑτέρῳ ὃὲ πίστις ἐν τῷ αὐτῷ Πνεύ- 
pact, ἄλλῳ δὲ ἐνεργήματα (91) δυνάμεων, ἄλλῳ δὲ 
προφητεῖαι, ἄλλῳ δὲ διαχρίσεις πνευμάτων, ἑτέρῳ δὲ 


opus fuerit, attribuitur : « Alii quidem sermo scien- 
tie secundum eumdem Spiritum ; alii fides in eo- 
dem Spiritu, alii prodigiorum virtus, alii pro- 
phetie, alii discretiones spirituum, alii lingua- 
rum multitudo : quz tamen omnia operatur unu3 


* [| Cor. xv, 4. 571 Cor. xii, 10, ** Psal. txvu, 12, 


(87) Verba éx τοῦ πρὸς Mapiror desunt in co- 
dice Columnensi. 

(88) Deest ἣν in codice. Sed tamen cxtera plera- 
que ieliora sunt in codice quam in Gretseriana 
Anastasii editione, qua plurimis beu mendis! Jabo- 


rat. 
(89) Est bic idem Macarius Cbrysocephalus, qui 


mihi S. Cyrilli fragmenta Commentariorum ad Ls 
cam non contemnenda obtulit. Ejusdem Macarii 
locos dogmaticos protuli identidem in meis ad Ni- 
cephorum scholiis. 
(90) Xiphilinus in Dominica Thomz, cod. Vat. 
p. 149, recitat hoc ipsum Eusebii fragmentum. 
(91) Xipb., ἐνεργήματι. 


1018 


EUSEB CAESARIENSIS OPP.'PARS Ill. — EXEGETICA. 


idemque Spiritus , dividens singulis pront vult **.» A γένη γλωσσῶν ᾿ πάντα δὲ ταῦτα ἔνεβγι 


Demonstrat enim Apostolus unius ejasdemque Spi- 
ritus multas esse virtutes, diversorum operum ef- 
fectrices. Cogita igitur utrum nunc Christus sin- 
gularem aliqusm gratiam discipulis. contulerit , 
baud quidem ad mortuos auscitandos prodigiaque 
efficienda, sed ad dimittenda peccata. Sunt enim, 
st diximus, diversa Spiritus dona. Quamobrem 
nunc addidit : « Quorum remiseritis peceata, re- 
mittuntur, » etc., quibus verbis osteadit a se hoc 
genus gratiarum nunc illis esee collatum. Post 
ejusdem vero ascensionem, Spiritus superveniens 
miraculorum quoque et omnimodse gratise vim vir- 
tutemque ipsis attulit. Quare nunc sine articulo 
(Πνεῦμα pro τὸ Πνεῦμα) ait: « Accipite Spiritum 


τὸ αὐτὸ Πνεῦμα, διαιροῦν ἰδίᾳ ἐχάστῳ 
ται. ν Σαφὼς γὰρ διὰ τοῦ ἑνὸς xai τὸ 
ματος, πολλὰς εἶναι παρέστησε δυνά; 
πραγμάτων ἐνεργητιχάς. Ὅρα τοίνυν y 
ἐξουσίαν τινὰ μεριχὴν xal χάριν πνεὺ 
xtv αὐτοῖς " οὐχ ὥστε νεχροὺς ἐγείρειν 
ποιεῖν, ἀλλ᾽ ὥστε ἀφιέναι ἁμαρτήματα 
τὰ χαρίσματα τοῦ Πνεύματος. Διὸ xa 
ζῶν, € "Av τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας 
«οἷς,» xai τὰ δξῆς " δειχνὺς ὅτι τοῦτι 
πνευματιχῶν χαρισμάτων αὐτοῖς ἐϑωρ: 
τὴν ἀνάληψιν αὐτὸ τὸ Πνεῦμα χατελθὰ 
μείων καὶ καντὸς ἑτέρου χαρίσματο 
δὴ (92) καὶ ἐνεργείας αὐτοῖς Eyopfim 


sanctum ; » significans partem se quamdam eflicacis B ἐνταῦθα μὲν ἄνευ ἄρθρου εἶπε, « A 


Spiritus attribuere. De ipso autem Spiritu ait: 


« Accipietis virtutem supervenientis in vos Spiri- 


tus *. » 


ἅγιον, » δηλῶν ὅτι μεριχήν τινα τοῦ T] 
γειαν δίδωσιν αὐτοῖς " περὶ (95) δὲ 
« Λήψεσθε δύναμιν ἐπελθόντος τοῦ à 
ἐφ᾽ “ὑμᾶς (94). » 


Deinde prosequitur apnd. Xiphilinum. Eusebius iisdem verbis quibus in precedente fragment. 
sium; nempe πρὸ γὰρ ταύτης τῆς δυνάμεως etc. usque ad xax óuololau, διέπρει 


1, Cor. xu, 8-141. Act. 1, 8. 


(δ Deest δή apud Xipbilinum. 

Xiphilinus παρά. 

(94) Hactenus supplementa posuimus ex iis tan- 
tummodo locis in quibus' opus Eusebii nominatim 
ad Marinum laudatur. Czteroquin quanta pars Eu- 
sebianarum quzstionum tum ad Stephanum, tum ad 
Marinum in Commentario &, Ambrosii ad. Lucz 
Evangelium supersit, item quanta in Hieronymi ad 
Matthsieum Commentario. occurrat, in subsequenti- 
bus paginis, partim saltem, demonstrabimus. Le- 
gendus quoque Augustinus De consensu evangelista- 
Tum, etin Quanstionibus Evangelicis; itemanonvmum 


C opus Quaestionum Veteris et Novi Te 


non seu faisus Chrysostomus seu Tit 
tum Hesychius Hierosolymitanus ac 
salonicensis, in Questionibus 2que E 
auctores omnes Eusebiano a fonte 
affatim hausisse videntur. Sed enim - 
res Eusebianarum quasestionum cred 
tores, vel certe imitatores, in przíai 
mus. Porro ab his veterum lucubrz 
quoque et infimi zvi interpretes ε 
prout libitum fuit derivaverunt. 


1217 ECLOGAE PROPHETICAE. — DE CODICE MS. VINDOB. 1018 





EUSEBII PAMPHILI - 


EPISCOPI CJESARIENSIS 


ECLOG/E PROPHETICE. 


E codice manuscripto bibliothece Casaree Vindobonensis nunc primum edidit Thomas 
GaisFonb, S. T. P., edis Christi decanus necnon lingue Graco professor regius. 


Oxonii, e typographeo Academico, 1842, in-8. 


AARTHOLOMJ.EO KOPITARIO THOMAS GAISFORD S. 


Redit ad te, vir egregie, quem te procurante ex manuscripto inclyte bibliothece Cesaree codice fideliter 
descriptum accepi, libellus Eusebianus , litterarum formulis Academie nostre luculenter. impressus. Qui 
cum ab antiquarum rerum ac. praesertim theologie studiosis diu multumque desideratus fuerit, non me- 
diocri laetitia efferri me fateor, cuwi per bénevolentiam tuam contigerit ex pluteorum tenebris tam insigne 
veteris &vi monumentum protrahere posse. Caeterum in edendo hanc. mihi legem prascripsi, ut lectionem 
apographi ubique presse sequerer, nisi in interpunctione, εἰ in spiritibus et accentibus, qui admodum negli- 
genter positi sunt ; neque aperta quedam librarii vitia, cuivis facile corrigenda, servanda duxi : quorum si 
pauca, eaque levissima , tacite sustulerim, in plerisque emendandis ita versatus sum , ut qua resecanda eran; 
yncinis quadratis circumdarem, que addenda vel. mutanda, lunulis. Sed neque. interpretationem Latinam 
geque adnotationis quid addidi (a) : non enim volui nimiam operis moram injicere : in margine tamen 
(prater numeros foliorum codicis ms. ad sinistram collocatos) sacre Scripture paucerumque aliorum 
scriptorum ab Eusebio cilatorum loca apposui, ne in iisdem rimandis et conferendis lector ingratum laborem 
consumeret, aut, per desidiam hoc neglecto, mentem auctoris minus recte aliquoties perciperet. Vole. 


Dabam ex ede Christi d. Maii δῖ 18492. 


(c) Interpretationem latinam adornandam curavimus, Epir. PATR. 





EX P. LAMBECII COMMENTARIIS DE BIBLIOTHECA CJ.ESAREA VINDO- 
BONENSI. 


(Lib. 15, t. p. III, p. 301 ed. Kollar.) 


am 


Codex Lv, Grzcus, membranaceus, antiquissimus , optimz notz, in-folio, constatque foliis 249 et ab, 
À. Busbeckio olim fuit comparatus Constantinopoli. Continentur eo hzc : 

À fol. 1, usque ad fol. 61. Eusebii Pamphili Czesareze in Palestina episcopi Libri quatwor Eclogarum, 
propheticarum de Christo, Arianismo infecti, et hactenus inediti. 

]n quem locum commentatus est hoc modo Kollarius : 

De ineditis hactenus quatuor hisce Eusebii Pamphili libris copiosius alibi egit Lambecius ; quz omnia. 
nunc colligere, et sacrarum litterarum gratia in examen vocare satagam. Sub flnem tomi tertii Apparatus 
sui sacri vulgaverat olim Possevinus, catalogum quorumdam manuscriptorum nostrorum, cujus exstan- 
tiora errata emendstum ibat Lambecius Comment. lib. 1, p. 214. « In eodem Possevini catalogo littera 6, 
inter cztera leguntur sequentia : Graecus codex mutilus totus enarrationes habens in aliquot. capita Gene- 
sit. » Que Lambecius virgula censoria feriens, codice illo Eusebii Pamphili Eclogarum propheticarum 
libros contineri pulchre ostendit : ob quod indicium laudem profecto commeritus fuisset non vulgarem, 
5j, gnavi el eruditi critici munere functus, invictjs argumentis assertum suum astruxisset , quibus. tom. 


1019 EUSEBII CSARIENSIS OPP. PARS ΠῚ. — EXEGETICA. 


niaxime opus est, cum de anepigrapbis perditisque operibus, percelebri cuidam scriptori tribe 
tur. Verum enimvero Lambecius libros hosce Eusebii Pamphili esse ait ob stylum et smethodu 
argomenti : familiare, ut videtur, eruditis seculi sui argumentum, quod tamen jam pridem rex 
nostris coepit esse suspectum, qua de re legi meretur J. C. Mylius, in Bibliotheca anen. et psew 
prima schediasmatis, p. 50 et 58. — Sed argumenti hujus sui infirmitatem persensit ipsemet L 
quam etiam ob causam in append. lib. viii additamentum, melioribus rationibus fultum, hujus 
scripsit. In bocce additamento duabus novis rationibus sententiam suam comprobare studet 
quidem illi ab ipsomet Eusebio petitur, quod nimirum is libros Eclogarum propheticarum de ( 
opere suo designaverit Hist. eccles. 1, c. 2, in quem locum satis feliciter incidisse Lambeciu: 
fatetur, qui tamen baudquaquam evicerat Eclogas Eusebii prop&eticas de Chrisio, iu hoc, de 4 
Czsariano codice haberi : cum testibus xLvit et x1 viir codicibus non solum Eusebium 'Axoós. 
gelicas hac methodo scripsisse constet. Ad alteram rationem quod attinet, ea profecto priori « 
mior est ; ex illis enim, quz operis hujusce producit verbis, nihil aliud conjicias, quam gravem 
auctoris sevo excitatam persecutionem, nequaquam vero illam que. an. 302 sub impp. Diocleti 
ximiano Herculio in Christianos detonuit, Eusebio cozvam : quas etiam aliasque persimile: 
non defuerunt viri docti, qui opus hoc nostrum Eusebio Pamphili ob nominis celebritatem 
substituLumque esse dicerent. Oudinus certe Commentarii sui t. I, col. 514, scribere non dubit 
inquit, nullus dubito, quin operá ista Eusebio, ob nominis famam celeberrimo, substituta sir 
si vera fuissent, Lambecius ab evulgandis abstinuisset, qui minoris. longe momenti fragment: 
scrupulo inseruit. » Hzc ille: in cujus errore me quoque complusculis annis hzsisse ingenue ! 
enim verissima est illa Xenophanis sententia , 
Οὔ τοι ἀπ᾿ ἀρχῆς πάντα θεοὶ θνηποῖς ἀπέδειξαν, 
᾿Α.1:1:ὰ χρόνῳ ζητοῦντες ἐφευρίσκουσιν ἄμεινον. 

Nam cum die quadam codicem hunc volvo iterum revolvoque, ex vili palliolo magnum agnovi 
Res ita accidit. Codex de quo nunc agimus, theca olim carens, foliis utrinque suis tegebatur 
ab edací tempore multoque usu lacerum ac pene deletum, pro theca codicis a Lambecio fuit ἢ: 
eam etiam ob causam in recensione omissum neglectumque : igitur cum ἀμηχανῶν Eusebiur 
bio quaro, similitudinem manus, qua reliquus codex scriptus est, in primo illo folio anima 
gientium litterarum vestigia lego, ac denique comperio prooemium Eclogarum Eusebii, princ 
mutilum, eodem folio contineri. Sic enim ibi inter czetera ipsemet Eusebius, Ἰστέον δ' ὡς πρὸ- 
(Vid. hujus ed. col. 4024. Pergit Kollarius :) Hactenus procmii pericope: ex quibus cum alia 
maxime duo facillime deducuntur : nimirum, et Eusebium Pamphili auctorem hujusce proen 
Eclogas de Christo, presenti codice contentas, nemini alii quam eidem Eusebio, posse tribui. 
Eusebium procmii auctorem esse, clare elucet ex illis , quibus indicat, prius se, quam ad s 
prasens opus animum appulit, Xpoxixobc Karvórac scripsisse, et ea quidem mente, ut Mo 
atque aliorum, qui post eum fuere, prophetarum vetustatem vindicaret. Quinam vero hi Χρονι 
ψὲς sint, facile intelligitur : nimirum illi ipsi, quos Scaliger in Thesauro temporum tomo prim 
Amstelodami an. 1658 : quippe in illius operis proamio idem hoc Eusebii propositum legitui 
lectoris gratia pluscula huc transcribere placet, sed Latine tantum, quia Hieronymo inter 
« Moysem, inquit, gentis Hebrzz, qui primus omnium prophetarum ante adventum Domini 
divinas leges litteris explicavit, [Inachi fuisse temporibus eruditissimi viri tradiderunt, ex nostri: 
et Africanus, et Tatianus; ex Judzis Josephus et Justus, veteris historie monumenta replicant 
Inachus quingentis annis Trojanum bellum antecedit. Ex ethnicis vero impius ille Porphyrius 
operis sui libro, quod adversum nos casso labore contexuit, post Moysem Semiramiin fuisse affit 
apud Assyrios cL ante Inachum regnavit annos. Itaque juxta eum pccc pene et 1, annis Troj 
Moyses senior invenitur. Cum hzc ita se habeant, necessarium duxi veritatem diligentius perseq! 
id in priori libro quasi quamdam materiam futuro operi omnium regum mihi tempora prznotaY 
deorum, Assyriorum, Medorum, Persarum, Lydorum, Hebraeorum, Agyptiorum, Macedonum, 
rum, qui postea Romani nuncupati sunt; in presenti autem, stylo eadem tempora contra se inv 
nens, et singularum gentium annos dinumerans, ut quid coztaneum cuique fuit, ita curios 
coaptavi. Neque me fugit in Hebrzis codicibus dissonantes ziatum annos inveniri, plusque ve 
prout interpretibus visum est, lectitari : sequendumque illud potius, quod exemplariorum mult 
fidem traxit. Verum utcunque quis volet computet, et reperiet Ínachi temporibus, quem primt 
regnasse aiunt, patriarcham Hebrzorum fuisse Israelem : a quo duodecim Judzorum tribus Isr 
cabulum sortite sunt : Semiramim autem et Abraham contemporales fuisse manifestum est. 
Moyses, junior licet supra dictis sit, ab omnibus tamen, quos Graci antiquissimos putant, senic 
henditur : Homero scilicet et Hesiodo, Trojanoque bello, ac multo superius Ilercule, Museo 
Chirone, Orpbeo, Castore, Polluce, Asculapio, Libero, Mercurio, Apolline, czterisque diis genti 


4021 ἙΟΓΟΌΑ, PROPHETICA. — LIB. t." 1022 
Crisque vel vatibus, ipsius quoque Jovis gestis, quem Grzcia in arce 'divinitatis collocavit. Hos, inquam, 
omnes, quos enumeravimus, etiam post Cecropem Diphyem, primum Atticz regem, fuisse convincimus : 
Cecropem autem presens historia Moysi coztaneum ostendet, et antecedere Trojanum bellum annis tre- 
centis quinquaginta. Quod ne cui dubium videatur, frequens ratio sic probabit, » etc. Hactenus Eusebius ; 
ex quibus imaniféstum evadit, eumdem illum et procmii nostri, Eclogis propheticis praxi, et Χρονιχῶν 
Kunvórov auctorem esse: quod procemium cum pro Eclogis , et una eademque manu, qua illz in codice 
scriptum sit, non dubito, quin lectores mei una mecum pro vero compertoque habituri sint, has quoque 
EÉclogas nostras ejusdem Eusebii Pamphili genuinum opus esse. Porro autem χριτιχώτατος Scaliger in 
procmio ad Thesaurum suum ridet Hieronymum, quod, inquit, Greca Eusebii non assecutus , Eusebium 
Chronicorum suorum ἐπιτομήν conscripsisse arbitratus sit. Is locus legitur in prologo Historic eccle- 
siastice Eusebii : "Hon μὲν οὖν τούτων xal πρότερον, ἐν οἷς διετυπώσαμεν Χρονικοῖς Κανόσιν, ἐπιτομὴν 
κατεστησάμην " πληρεστάτην δ᾽ οὖν ὅμως αὐτῶν ἐπὶ τοῦ παρόντος ὡρμήθην τὴν ἀφήγησιν ποιεῖσθαι. 
Quse Rufinus Latine convertit sic : Quamvis jam de his ipsis nonnulla etiam in Chronicis (id est in eo opere 
quod de temporum ratione conscripsimus ) breviter succincteque perstrinzerim, plenius tamen in prasenti 
opere singulorum narrationem aperire tentabimus. Ad quz Scaliger : « Recte, inquit, Rufinus : nisi quod 
ἐπὶ τοῦ παρόντος vertendum erat imprasentiarum, vel nunc. » Hzc ille: at mea quidem sententia, rectius 
Graca Eusebii assecutus est Hieronymus, quam vel Rufinus, vel ὁ πάνυ Scaliger: nam in procmio 
nostro clare diserteque ait Eusebius, Χρονιχκοὺς συντάξαντες Karórac , ἐπιτομὴν τε τούτοις παντοδα- 
πῆς ἱστορίας Ἑλλήνων τε xat βαρδάρων ἀντιπαραθέντες, x. τ. À., se Chronicos Canones scripsisse , eis- 
demque compendium varie historie tam Graecorum quam et aliarum gentium ex adverso posuisse : 
trium enim bic diversorum operum suorum meminit Eusebius : primi, Παγτοδαπῆς ἱστορίας * alterius 
Xpovixov Kavórov * tertii, ᾿Επιτομῆς παντοδαπῆς ἱστορίας. Primum separatim edidit Eusebius, duo 
reliqua conjunctim, ut vel hodie solent vulgari : quam etiam ob causam emendandz mibi videatur epi- 
graphe a Scaligero edite, ac primum quidem Eusebii opus titulum, ut videtur, ferre deberet, Παντο- 
διπῆς ἱστορίας (cujus, aut persimilis epigraphes Gellius quoque meminit in przfatione ad Noctes 
Atticas,) aut, ut in. exemplari suo legit Hieronymus, Εὐσεδίου τοῦ Ilaugi-Aov Xpovorypagía. Alterum 
vero, Xpovixol Kavóvsc σὺν ἐπιτομῇ παγτοδαπῆς ἱστορίας. Sed hac illi discutienda relinquimus qui 
au edenda Eusebii opera animum appulerit. 





ECLOG/E PROPHETIC.[E. 
LIBER PRIMUS. 


. e 9 9 5! c]Ío^s sí 5». a. 2» 2» «5 5. . * e e * 6 e$ 60 e e 09€ —€0€6€ 9 ὁ 5 ὁ ὁ ὃ 9 à ὃ e^ ὃ ὁ ὁ 9 


(^. 1) λόγου τε χαὶ βίου διεξοδευθεῖσα τὰς περὶ τοῦ Κυ- 
ιυ xal Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ μαρτυρίας, 
δι ἐναργῶν χαὶ πιστῶν, χαὶ ἀληθῶν ἀποδείξεών τε χαὶ 
συλλογισμῶν ἐπιστοῦτο, βρᾳχείαις χομιδῇ ταῖς ἀπὸ 
τῶν παρά τε Ἰουδαίοις καὶ ἡμῖν πεπιστευμένων θείων 
Γραφῶν ἐπὶ τέλει χρησαμένη μαρτυρίαις " ἐπεὶ μὴ 
δὲ ἄλλος ἦρει λόγος τοῖς ἔτι πάντη ταῖς θείαις ἀπι- 
στοῦσιν Γραφαῖς δαψιλεῖς ἐξ αὐτῶν παρατίθεσθαι 
τὰς συστάσεις. Τά γε μὴν ἐν χερσὶν τοῖς ἐχ τῆς 
ἐχείνων ἀποδείξεως οἷα δὴ θείαις ἤδη χαὶ θεοπνεύ- 
στοις πιστεύειν ὀφείλουσι ταῖς ἱεραῖς Γραφαῖς τὸ 
λεῖπον ἐχείναις ἀποπληροῦντα ἐπεπόνητο, Συναγωγὴν 
περιέχοντα συλλήθδην , . . ὁ. - 
Κυρίον χαὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ προφη- 
«εἰαν, ἃς ἀπ. . . . . τ 
Διαθήχης ὑφ᾽ ἕν συναγαγεῖν ἔδοξεν ὃ. , . .. 
πέρον᾽ πῇ δὲ καὶ δι᾽ ὑπονοιῶν τὰ περὶ αὐτοῦ mpostp 
“κ΄. ὧν αὐτὸν xal τὰς xaz' αὐτὸν οἰχονομίας. 
T δὲ xal εἰσ μόζομε ἃ πέρας εἰἷλη- 
φότα δείχνυται. Τὰς δὲ τοιαύτα. 
« ᾿ ἀρχούσας ' καὶ σποράδην οὐ μόνον προφητεία 


περὶ τοῦ 


sum est; ...... 


duntur. Talia vero . 


Sermone et vita accurate discussa de Domino et 
Salvatore nostro Jesu Christo testimonia, per cla- 
ras, fidelesque et veras demonstrationes οἱ ratio- 
cinationes confirmabatur, brevibus diligenter Scri- 
pturarum divinarum, quz apud Judaeos et apud nos 
creduntur, postremo usa testimoniis; cum qui- 
dem non alia esset ratio, divinarum adhuc ome 
nino Scripturarum incredulis largam ex iis mate- 
riam conferendi. Qua igitur in manu erant, iis 
qui prepter horum demunstraüonem vel divi- 
nis, vel divinitus afflatis credere debent sanctis 
Scripturis, quz illis desunt complentia, elaborata 
erant, Synagogam uno verbo comprehendentia . . 
. de Domino et Salvatore nostro 


gc . παλαιὰ esu Christo prophetiam, qua8a3......... 


«5. . YVelera Testamenti in unum contrahere vi- 
- » &llegorice de illo pre . . 
eum atque pereum dispositiones. Non 
autem etin . . .. . . quas accepisse exitum osten 
. dirigentzs, 
atque huc et illuc non tantum prophetia , . . .. 


. e e e 9 ee 
. 


Tw. 


14023 EUSEBÜ CLEESABIENSIS JPP. PARS HL — EXECETICA. 
o».... Quz in historis contipentur. Non pu- A- . - . e. . 


de ...... . acta fore utiles; cum noa facile, 
sed quasi ex ...... Scripturarum coram 
omnibus recitationis omnes subjacere ia os et in 
memoriam ferre volentibus. 

Sciendum est nos, priusquam boc propositum 
aggrederemur, Chronicos Canones scripsisse, eisque 
compendium varixm historiz tam Gracorum quam 
et aliarum gentium ex adverso posuisse, ad Moysis 
stque aliorum, qui post eum fuere, prophetarum 
vetustatem vindicandam. His quasi supplementum 
qus nobis in manu erant passim colligentes, priore 
absoluto ad prasens opus rerum na:ura adducti 
sumus. Quod quis cite sapientis apis naturali in- 
dustri$ comparaverit, ad quam nos remittit sa- 
cer sermo in Proverbiis dicens : « Vade ad apem, 
et vide quam operosa sit. quamque egregium confi- 
ciat opus ; ejus laborem reges et privati ad sanita- 
tem comedunt; grata est. omnibus, atque inclyta, 
etsi viribus debilis, sapientiam colere pradica- 
tur *. » Quemadmodum enim bzc opifex sapien- 
tiam colere fertur, florentium germinum col'!i- 
gens utilia, et his omnibus collectis atque elabora- 
tis, regibus et privatis salutares, ut ait. Scriptura, 
przestat labores suos, idem etiam istas de Christo 
propheticas nobis Eclogas, quz sunt florilegium e 
pratis Dei spiritalibus, comprehensuras esse existi- 
mo, quippe cere opificium, pulchre elaboratum 
sinceris verbis tradentes sententias vero in iis 


reconditas sicut dulcem ac saluberrimum apis sa- C 


pientis fructum in secreto interiore loco condens. 
Quis enim fidelium non fateretur ab omni corporis 
voluptate et utilitate incomparabili differre przcel- 
lentia salutares de Verbo Dei collationes, ad intelli- 
gentiam orthodoxiz idoneas, in iis quz vere utilia 
ct salubria sunt! Hanc amplecti necesse est non 
tantum dignitate przcellentes , qui reges vo- 
cantur, sed et subjectos, et primum nunc divino 
attendentes verbo. Quibus diverse idoneum fore 
existimo mentis habitum, ut pernoscere possint 
veritatem eorum verborum , de quibus eruditi 
$unt*; tunc mazime simplici sinceraque fide fir- 
mam consequente fiduciam , cum ratiocinatione 
et demonstratione fundamenta stabilita sint, cer- 
tissimam rerum creditarum intelligentiam et scien- 
tam ad .... ...... . igtur causa, dico 
autem . . . .. .... necesse esse prodest . . . 
t.c » . ,Ul in procmii modo interpreta- 
tionem brevi... ... .... . maxime brevis- 
simam proponere de. .... quidem argumen- 
tum illis qui credere quasidivinis . ... ..... 
predicant Scripturis; non igitur . . . ....... 
Jesum quasi ipsum quem prophetaverunt. In du- 
bio......... eos, scilicet Judzos, necnon 
eleetos ..... . . , et refutationes eorum quz 
magis eliam mythica possent dicere, exsolvere co- 
nati divinas voces. Erit quoque brevis et moderata 


! Prov. v), 8. * Luc. 1, ὁ. 


Give; . . . ἀχθεῖσα ἔσει 
μὴ, ῥῴάδιον ἀλλ᾽ ὡς ἐκ sme . 
συναναγνώβεως τὰς πάσας Üxw 
χαὶ διὰ μνήμης φέρειν αὐτὰς 
Ἱπστέο. δ᾽ ὡς πρὸ τῆς παρὸ 
γιχοὺς συντάξαντε: Κανόνας 
παντοδαπῆς ἱστορίας '"EXlf,ven 
“ιπαραθέντες, τὴν Μωϊσέως x 
φτ τῶν ἀρχαιότητα δι᾿ αὐτῶν m 
μετὰ χεῖρας σποράδτν ἀχόλο 
εἰχότως μετ᾽ ἐχείνγν ἐπὶ τὴν 
tpavpaztiav* ἦν xai χαριέντω 
μελέττης ἀπεικάσειεν φυσιχῷ 
ἀναπέμπων ἡμῖῆς ὁ ἐν Παροι; 


B ay, ε Ἥ πορεύϑττι πρὸς τὴν 


ἐργάτις ἐστὶ, τήν τε ἐργασίαν 
ται" ἧς τοὺς πόνους βαπιλεῖς x. 
προσφέρονται * ποθεινή τε ἐστ 
καίπερ οὖσα τῇ ῥώμῃ ἀσθενὴς. 
προήχθη. » "Ov γὰρ ἡ ἔργάτι 
σογίαν τιμῆσαι μαρτυρουμέντ, 
ἀναλεγομένη τὰ πρόσφορα, ἐχ 
αγωγῆς τε χαὶ ἐργασίας Bc 
ὑγιεινοὺς, fi φησιν ἡ Γραφὴ, τ 
πόνους, ταυτόν τι xal τὰς περὶ 
τικὰς ἡμῖν Ἐκχιλογὰς, ἀπάνθ, 
ιχῶν λειμώνων τυγχανούσας 
τὴν μὲν τῶν χηρῶν εὔπλαστον 
ταῖς λέξεσιν ἀποσωζούσας, τὰ 
ριασμένα νοήματα χαταλλήλῳ « 
τάτῳ τῆς σοφῖις ἐν ἐχείνης γι 
ἀποῤῥήτοις ταμιευόμενος. Τίς 
ojx ἂν ὁμολογήσαι πάσης Ot 
xai ὠφελείας ἀσυγχρέτῳ διαφέ 
«ἡρίους περὶ τοῦ Λόγου τοῦ 8. 
ἐπιτηδείους πρὸς ἀνάληψιν ὃ 
ἀλήθειαν ὠφελίμου xal ὑγιει 
περιέπειν ἀναγχαῖον οὐ μόνους 
θηχότας βασιλεῖς ὀνομαζομένοι 
δεδηχότας καὶ πρῶτον ἄρτι τῷ 
οἷς χαὶ διαφερόντως ἐπιτηδεία 
ὑπόθεσιν, ὡς ἂν ἀχριδοῦν ἐξ 
περὶ ὧν χατηχήθησαν λόγων ( 
λον τῆς ἀπλῆς χαὶ ἀχεραίου mt 
ἰσχούσης, ἐπειδὰν τῷ λογισμᾷ 
προεγχαταθαλών τις θεμελίους 
στευμένων χατάλγηψίν τε καὶ 
20. 5. . γοῦν ἕνεχεν φῇ 
ye . . . 0. ἄν 
μετὰ τὴν ἑκάστης πρὸ . . 
αγωγῆς τρόπῳ διήγησιν βραχυ 
λιστα συντομωτάτην παραθέσθι 
μὲν ἔλεγχον τῶν πιστεύειν μὲν 
pat; αὐχούντων Γραφαῖς μὴ yl 
. ὧν Ἰησοῦν ὡς ἂν 
φητευόμενον᾽ ἐπαπόρησιν π. 


ECLOGJE£ PROPHETICAE. — LIB. 1. 


ix περιτομῆς, xal τοὺς ἀπὸ τῶν αἱρέσε.. 
αἱ ἀνατροπὰς ὧν ἂν εἴποιεν μυθιχώτερον ἐπι- 
! πειρώμενοι τὰς θείας φωνάς. "Ἔσται δὲ χαὶ διὰ 
ἕων μετρία τις ἡμῶν ἐξήγησις, ὁτὲ μὲν ἀπόδει- 
τεριέξουσα τοῦ χατὰ μόνον τὸν ἡμέτερον Σωτῆρα 


1026 


. poo A nostra explanatio, sive cum probare conabitur per 


solum Salvatorem nostrum impletas fuisse sacras 
Dei predictiones, sive cum nostram deiis quz ex- 
ponemus sententiam explicabimus. 


πηρῶσθαι τὰς ἱερὰς τοῦ Θεοῦ προῤῥήσεις, ὁτὲ δὲ τὴν ἡμετέραν γνώμην ἣν ἔχομεν περὶ τῶν -ἐχτεθησο- 


Y σημαίνουσα. 

λλὰ γὰρ τούτων ἐφάπτεσθαι μέλλοντας, ἀναγ- 
€ προδιαστείλασθαι ὡς πῇ μὲν προόντα ob μόνον 
ἐνανθρωπήσεως ἀλλὰ xal πάσης γενετῆς ÜTo- 
εως τοῦ Θεοῦ Λόγον διδάσχουσιν οἱ ἱεροὶ λόγοι, 
«ον αὐτὸν μετὰ τὸν Πατέρα χαὶ Κύριον προσ- 
εύοντες, οἷα δὴ xat τὸ χήρυγμα τὸ ἐχχλησιαστι- 


περιέχει ἀχολούθως τῇ εὐαγγελιχῇ μαρτυρίᾳ. 


ούσῃ, « Ἔν ἀρχῇ ἦν ὁ.Λόγος " χαὶ ὁ Λόγος ἣν 
τὸν Θεὸν, xat Θεὸς ἣν ὁ Λόγος " πάντα δι᾽ αὐτοῦ 


Verum antequam quidquid de his attingamus, pro 
certo habere necesse est, quod partim praexistens non 
solum incarnationi, sed et omnis substantie crea- 
tioni Dei Verbum sanctilibridocent, Deum . . . . . 
eum post Patrem et Dominum designantes, ut et 
ecclesiastica fert predicatio congrue cum evange- 
lico testimonio dicente : « In principio erat Ver- 
bum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat 
Verbum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso 


το xal χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἕν" » πῇ δὲ B factum est nihil ?*, » partim prenuntiant duo ejus 


δύο παρουσίας αὐτοῦ προαναφωνοῦσι" τὴν τε 
ἐραν, ἐν T μήτε εἶδος αὐτὸν μήτε χάλλος ἕξειν 
θέσπιζον διαῤῥέδην ὡς πρόδατον ἐπὶ σφαγὴν 
σεσθαι, xal σαφῶς οὕτως ἀπὸ τῶν ἀνομιῶν τοῦ 
ἐρου λαοῦ τὴν ἐπὶ θανάτῳ χαταδιχασθήσεσθαι 
"τες" οἷα δὴ xaX ἀποδεέίχνυνται τῆς προτέρας 
) παρουσίας αἱ χατὰ τοὺς Τιδερίου χρόνους οἷ- 
εἰαι" χαὶ τὴν δευτέραν, οὐχέθ᾽ ὁμοίαν τῇ προ- 
, θειοτέραν δὲ xai πολὺ τῇ δόξῃ παραλλάττου- 
μετ᾽ ἀγγελιχῆς δορυφορίας χαὶ τῆς ἀπ᾽ οὐρα- 
παρατάξεως γενησομένην οἷς εὐγνωμόνως τὸν 
[χάνοντα χρεὼν xavóva ὥσπερ xal σχοπὸν τὸ 
γὙμα χατέχειν τὸ ἀποστολιχὸν τέλεια xal ἀπαρ- 
prn*a τὰ τῆς ἀληθείας δόγματα διαφυλάττοντα, 
'στιν τὰ περὶ τῆς πρώτης xat ἀγενήτου τοῦ τῶν 
Θεοῦ φύσεως, χαὶ τὰ τῆς τοῦ θείου Λόγου προ- 
τάσεώς τε χαὶ ὑπουργίας, ἣν ἐπὶ τῇ τῶν γενη- 
ἁπάντων δημιουργίᾳ, οἷα δὴ λόγος. 
ΝΕ ΕΞ 

$ τῶν τεσσάρων στοιχείων τῶν παρ᾽ Ἑραίοις 
φωνήτων, ὧν διὰ τῆς συνθέσεως τὸ σημαινόμε- 
ivoua ἄῤῥητον ὑπάρχον, καταχρηστιχώτερον δὲ 
ptos » ἐπιχαλούμενον, οὐδέπω ποτὲ ἐπὶ ἀγγελι- 
ταρεΐληπται δυνάμεως, ὡς ἐπιστήσεις xaü' ὅλης 
)εοπνεύστου Γραφῆς, ἔνθα ὁ Θεὸς, ἣ ὁ διὰ τοῦ 
τγράμμου δηλούμενος Κύριος ἀναγέγραπται χε- 
ἐναι τισί * πότερον ἐπὶ τὴν ἀγένητον τοῦ τῶν 
Θεοῦ φύσιν ἀνενεχτέον τὰ δηλούμενα, ἣ ἐπὶ τὸν 
ju Λόγον, ὃν δεύτερον τυγχάνοντα τῶν ὅλων αἴ- 
xai Θεὸν xai Κύριον χατὰ τὸ σημαινόμενον ἐχ 
:ap' 'E6palow ἀῤῥήτου ὀνόματος προσαγορεύειν 
ιν ἡ θεία Γραφή. Καὶ δῆτα ἐπὶ τοῦ παρόντος 
vtog τοῦ λόγον, ὅτι δή" « Κατέθη Κύριος, » χαὶ, 
τεν Κύριος, » τὰ ἀναγεγραμμένα, ζητήσαι ἄν 
ὑλόγως εἴτε ἐπί τινα τῶν ἀγγέλων, εἴτε ἐπὶ τὸ 
Ὃν αἴτιον τὴν ἀναφορὰν ἔχει τὸ δηλούμενον. 
᾿ ἐπὶ μὲν ἀγγέλων οὐχ οἷόν τε" τοῦτο μὲν, ὅτι 
χῦθα τὸ « Κύριος » διὰ τῆς ἀνεχφωνήτου παρεί- 


adventus : priorem, in quo neque speciem, ne- 
que decorem habiturus ostenditur *, manifeste, 
sicut agnus ad occisionem ducendus, atque ita 
propter prioris populi iniquitates ad mortem dam- 
nandus ; que quidem in primi ejus adventus, Ti- 
berii tempore, passione expleta sunt; alterum vero, 
priori longe dissimilem , diviniorem multoque cla- 
riorem, angelicis cohortibus,omnique ceelorum exer- 
citu circumdatum. Quibus rite respondeat necesse 
est regula, quasi propositum babeat apostolicam prz- 
dicationem, quz perfecta purissimaque veritatis do- 
gmata conservet, scilicet de prima et increata 
universorum Dei natura,-et divini Verbi praex- 
istentia atque substantia, quam in creaturarum 
omnium creatione, sicut verbum . . ...... 


praeter quatuor litteras apud Hebreos infandas, 
quarum conjunctione ineffabile constat nomen, 
abusivius vero « Dominus » nominatum ; nuuquam 
de angelica potestate usurpatum est, ut attendas 
in omni divinitus inspirata Scriptura, ubi Deus vel 
per tetragrammaton designatus Dominus inscri- 
ptus est, cum quibusdam collocutus. Utrum ad 
increatam omnium Dei naturam referenda sunt qux 
ostenduntur, vel ad hujus Verbum, quod secun- 
dam universorum causam, et Deum, et Dominum, 
secundum ineffabilis apud Hebrzos nominis sen- 
sum appellare solet divina Scriptura. Et profecto 
in hoc textu quo scribitur, : « Descendit Domi- 
nus*;» et : « Dixit Dominus *; » merito aliquis 
posset inquirere an haec vocabula ad angelorum 
quemdam, vel ad primam omnium causam referri 
debeant. Verum de angelis illud minime dici po- 
tes! ; primum quidem quod vox illa « Dominus » 
ineffabili appellatione designetur ; deinde quod aliis 
sibi subjectis verba facere videatur. Rursus autem 
de Potre et omnium Deo impropria esset sententia ; 
hunc enim non deceret dicere : « Venite, descen- 


loan. 1, 1. * Isa rur, 2. δ Gen. xi, ὅ, * ibid. 6. 


1025 


ECLOGJE PROPHETICJE. — LIB. 1. 


1026 


τοὺς Ex περιτομῆς, xal τοὺς ἀπὸ τῶν αἱρέσε. . . μοῦ A nostra explanatio, sive cum probare conabitur per 


δὲ xal ἀνατροπὰς ὧν ἂν εἴποιεν μυθιχώτερον ἐπι- 
λύειν πειρώμενοι τὰς θείας φωνάς. "Eavat δὲ χαὶ διὰ 
βραχέων μετρία τις ἡμῶν ἐξήγησις, ὁτὲ μὲν ἀπόδει- 
ξιν περιέξουσα τοῦ χατὰ μόνον τὸν ἡμέτερον Σωτῆρα 


solum Salvatorem nostrum impletas fuisse sacras 
Dei przedictiones, sive cum nostram deiis quz ex- 
ponemus sententiam explicabimus. 


πεπληρῶσθαι τὰς ἱερὰς τοῦ Θεοῦ προῤῥήσεις, ὁτὲ δὲ τὴν ἡμετέραν γνώμην ἣν ἔχομεν περὶ τῶν -ἐχτεθησο- 


μένων σημαίνουσα. 
᾿Αλλὰ γὰρ τούτων ἐφάπτεσθαι μέλλοντας, ἀναγ- 


χαίως προδιαστείλασθαι ὡς πῇ μὲν προόντα οὐ μόνον 
«ἧς ἐνανθρωπήσεως ἀλλὰ χαὶ πάσης γενετῆς ὑπο- 
στάσεως τοῦ Θεοῦ Λόγον διδάσχουσιν οἱ ἱεροὶ λόγοι, 
Θεὸν. . . αὐτὸν μετὰ τὸν Πατέρα καὶ Κύριον προσ- 
αγορεύοντες, οἷα δὴ xat τὸ χήρυγμα τὸ ἐχχλησιαστι- 


χὸν περιέχει ἀχολούθως τῇ εὐαγγελιχῇ μαρτυρίᾳ. 


(εἰπ)ούσῃ, « Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ. Λόγος " xaX ὁ Λόγος ἦν 
πρὸς τὸν Θεὸν, xai Θεὸς ἣν ὁ Λόγος " πάντα δι᾽ αὐτοῦ 


Verum antequam quidquid de his attingamus, pro 
certo habere necesseest, quod partim przexistensnon 
solum incarnationi, sed et omnis substantiz crea- 
tioni Dei Verbum sanctilibridocent, Deum . . . . . 
eum post Patrem et Dominum designantes, ut et 
ecclesiastica fert przedicatio congrue cum evange- 
lico testimonio dicente : « In principio erat Ver- 
bum, et. Verbum erat apud Deum, et Deus erat 
Verbum. Omnia per ipsum facia sunt, et sine ipso 


ἐγένετο᾽ xal χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἕν" » πῇ δὲ B factum est. nihil ?*, » partim prznuntiant duo ejus 


τὰς δύο παρουσίας αὐτοῦ προαναφωνοῦσι" τὴν τε 
προτέραν, ἐν T] μήτε εἶδος αὐτὸν μήτε χάλλος ἕξειν 
προὐθέσπιζον διαῤῥήδην ὡς πρόδατον ἐπὶ σφαγὴν 
ἀχθήσεσθαι, χαὶ σαφῶς οὕτως ἀπὸ τῶν ἀνομιῶν τοῦ 
προτέρου λαοῦ τὴν ἐπὶ θανάτῳ χαταδιχασθήσεσθαι 
λέγοντες οἷα δὴ xal ἀποδείχνυνται τῆς προτέρας 
αὐτοῦ παρουσίας αἱ χατὰ τοὺς Τιδερίου χρόνους οἷ- 
χονομίαι" χαὶ τὴν δευτέραν, οὐχέθ᾽ ὁμοίαν τῇ προ- 
τέρᾳ, θειοτέραν δὲ χαὶ πολὺ τῇ δόξῃ παραλλάττου- 
σαν, μετ᾽ ἀγγελιχῇς δορυφορίας χαὶ τῆς ἀπ᾽ οὐρα- 
νῶν παρατάξεως γενησομένην" οἷς εὐγνωμόνως τὸν 
ἐντυγχάνοντα χρεὼν χανόνα ὥσπερ χαὶ σχοπὸν τὸ 
χήρνγμα χατέχειν τὸ ἀποστολιχὸν τέλεια xal ἀπαρ- 
εγχείρητα τὰ τῆς ἀληθείας δόγματα διαφυλάττοντα, 
τουτέστιν τὰ περὶ τῆς πρώτης χαὶ ἀγενήτου τοῦ τῶν 
ὅλων Θεοῦ φύσεως, χαὶ τὰ τῆς τοῦ θείου Λόγου προ- 
υποστάσεώς τε χαὶ ὑπουργίας, ἣν ἐπὶ τῇ τῶν γενη- 
τῶν ἁπάντων δημιουργίᾳ, οἷα δὴ λόγος. 

(.3) . . .. .. - 4. . e... 


χωρὶς τῶν τεσσάρων στοιχείων τῶν παρ᾽ 'E6palotq 
ἀνεχφωνήτων, ὧν διὰ τῆς συνθέσεως τὸ σημαινόμε- 
νον ὄνομα ἄῤῥητον ὑπάρχον, καταχρηστιχώτερον δὲ 
« Κύριος » ἐπιχαλούμενον, οὐδέπω ποτὲ ἐπὶ ἀγγελι- 
xt παρείληπται δυνάμεως, ὡς ἐπιστήσεις χαθ᾽ ὅλης 
τῆς θεοπνεύστου Γραφῆς, ἔνθα ὁ Θεὸς, ἣ ὁ διὰ τοῦ 
τετραγράμμου δηλούμενος Κύριος ἀναγέγραπται χε- 
χρηχέναι τισί " πότερον ἐπὶ τὴν ἀγένητον τοῦ τῶν 
ὅλων Θεοῦ φύσιν ἀνενεχτέον τὰ δηλούμενα, ἣ ἐπὶ τὸν 
«οὐτου Λόγον, ὃν δεύτερον τυγχάνοντα τῶν ὅλων αἷ- 
τιον χαὶ Θεὸν xal Κύριον χατὰ τὸ σημαινόμενον ἐχ 
τοῦ παρ᾽ Ἑδραίοις ἀῤῥήτου ὀνόματος προσαγορεύειν 
εἴωθεν ἡ θεία Γραφή. Καὶ δῆτα ἐπὶ τοῦ παρόντος 
φήσαντος τοῦ λόγον, ὅτι δή" « Κατέδη Κύριος,» xat, 
« Εἶπεν Κύριος, » τὰ ἀναγεγραμμένα, ζητῆσαι ἄν 
τις εὐλόγως εἴτε ἐπί τινα τῶν ἀγγέλων, εἴτε ἐπὶ τὸ 
πρῶτον αἴτιον τὴν ἀναφορὰν ἔχει τὸ δηλούμενον. 
᾿Αλλ᾽ ἐπὶ μὲν ἀγγέλων οὐχ οἷόν τε" τοῦτο μὲν, ὅτι 
χἀνταῦθα τὸ « Κύριος » διὰ τῆς ἀνεχφωνήτου παρεί- 
5 Gen. ΣΙ, 5. 


* Joan. 1, 1, * Isa. rnit, 2. 


adventus : priorem, in quo neque speciem, ne- 
que decorem habiturus ostenditur *, manifeste, 
Sicut agnus ad occisionem ducendus, aique ita 
propter prioris populi iniquitates ad mortem dam- 
nandus ; que quidem in primi ejus adventus, Ti- 
berii tempore, passione expleta sunt; alterum vero, 
priori longe dissimilem , diviniorem multoque cla- 
riorem, angelicis cohortibus,omnique coelorum exer- 
citu circumdatum. Quibus rite respondeat necesse 
est regula, quasi propositum babeat apostolicam pra- 
dicationem, quz perfecta purissimaque veritatis do- 
gmata conservet, scilicet de prima et increata 
universorum Dei natura,-et divini Verbi praex- 
istentia atque substantia, quam in creaturarum 
omnium creatione, sicut verbum . . ...... 


praeter quatuor litteras apud Hebraeos infandas, 
quarum conjunctione ineffabile constat nomen, 
abusivius vero « Dominus » nominatum ; nunquam 
de angelica potestate usurpatum est, ut attendas 
in omni divinitus inspirata Scriptura, ubi Deus vel 
per tetragrammaton designatus Dominus inscri- 
ptus est, cum quibusdam collocutus. Utrum ad 
increatam omnium Dei naturam referenda sunt qux 
ostenduntur, vel ad hujus Verbum, quod secun- 
dam universorum causam, et Deuin, et Dominum, 
secundum ineffabilis apud Hebraeos nominis sen- 
sum appellare solet divina Scriptura. Et profecto 
in hoc textu quo scribitur, : « Descendit Domi- 


nus*; » et : « Dixit Dominus *; » merito aliquis 


posset inquirere an hzc vocabula ad angelorum 
quemdam, vel ad primam omnium causam referri 
debeant. Verum de angelis illud minime dici po- 
tes! ; prinum quidem quod vox illa « Dominus » 
ineffabili appellatione designetur ; deinde quod aliis 
sibi subjectis verba facere videatur. Rursus autem 
de Patre et omnium Deo impropria esset sententia ; 
hunc enim non deceret dicere : « Venite, descen- 


* ibid. 6. 


1029 


ECLOGJE PROPHETICAE. — LIB. I. 


ESI 


^ 


1C50 


σας 'A6paày εἶπεν, Μὴ συναπολέσῃς δίχαιον μετὰ A pio? Sitve justus ut impius? Si fuerint quinquaginta 


ἀσεθοῦς * xaX ἔσται ὁ δίχαιος ὡς ὁ ἀσεδής" ἐὰν ὧσι 
πεντήχοντα δίχαιοι ἐν τῇ πόλει, ἀπολέσεις αὐτούς ; 
Οὐχ ἀνήδεις πάντα τὸν τόπον ἕνεχεν τῶν πεντήχοντα 
δικαΐων, ἐὰν ὦσιν ἐν αὐτῇ ; Μηδαμῶς σὺ ποιήσεις ὡς 
τὸ ῥῆμα τοῦτο τοῦ ἀποχτεῖναι δίχαιον μετὰ ἀσεδοῦς " 
xaX ἔσται ὁ δίχαιος ὡς ὁ ἀσεδῆς " μηδαμῶς " ὁ xpl- 
γων πᾶσαν τὴν γὴν οὐ ποιήσεις xpisv; » Καὶ μεθ᾽ 
ἕτερά φησιν ἡ Γραφή" « ᾿Απῆλθεν δὲ Κύριος ὡς 
ἐπαύσατο λαλῶν τῷ ᾿Αδραάμ. Εἰσῆλθον δὲ xai οἱ δύο 


justi ἴῃ civitate, peribunt simul? Nonne parces loco 
illi propter quinquaginta justos, si fuerint in eo? 
Absita te ut rem hanc facias, et occidas justum 
cum impio, fiatque justus sicut impius; non est hoc 
tuum, qui judicas omnem terram ; nequaquam fa- 
cies judicium hoc 37.» Et post pauca dicit Scri- 
ptura :«Abiit autem Dominus,postquam cessavit loqui 
ad Abraham !*; veneruntque duo angeli in Sodomam 
vespere, et sedente Lot in foribus civitatis !*. » 


ἄγγελοι εἰς Σόδομα ἑσπέρας" Λὼτ δὲ ἐχάθητο παρὰ τὴν πύλην Σοδόμων. » 


ἙἘπιστῆσαι ἄξιον πότερον ἄγγελος ὁ τυχὼν χατὰ 
τοὺς τόπους δηλοῦται ὁ τοὺς χρηματισμοὺς πρὸς τὸν 
"A6pa&y. πεποιημένος, ἢ αὐτὸς ὃ τῶν ὅλων θεὸς, 1) 
«ρίτος τις παρὰ τούτους ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὃν μετὰ 
τὸν ἀνωτάτω Πατέρα χαὶ Θεὸν τῶν ὅλων Κύριον χαὶ 
Θεὸν ἀποχαᾳλεῖν ἔθος τῇ ἱερᾷ Γραφῇ ἔτι τε ζητῆσαι, 
«ἰς ἦν ὁ τῶν τριῶν τῶν ὀφθέντων τῷ ᾿Αδραὰμ ἀν- 
δρῶν, πρὸς ὃν αὐτός τε εἶπεν, « Κύριε, εἰ εὗρον χά- 
ριν ἐναντίον cou * » xal πάλιν, « Μηδαμῶς " ὁ χρί- 
νων πᾶσαν τὴν γῆν οὐ ποιήσεις χρίσιν" » περὶ οὗ 
χαὶ ἡ θεία Γραφὴ οὐ μόνον πρῶτον, ἀλλὰ xal δεύτε- 
pov xa τρίτον ἱστοριχῶς φησιν, « "ὯὩφθη δὲ αὐτῷ 
Κύριος, » ἐπὶ τῇ (f. 5) « Κύριος » προσηγορίᾳ τοῦ 
ἀνεχφωνήτου ἐν τῷ 'E6patxip τεταγμένου ὀνόματος, 
ὅπερ οὐδεπώποτε ἐπὶ ἀγγελικῆς δυνάμεως παρείλη- 
“ται. Ὅτε γοῦν ὁ Λὼτ τοῖς εἰς Σόδομα ἐλθοῦσιν ἀγ- 
γέλοις ἀναγέγραπται λέγων, ε Δέομαι, Κύρις, ἐπειδὴ 
εὗρεν ὁ παῖς σου ἕλεος ἐνώπιόν σου, » χεῖται μὲν ἐν 


τῷ Ἑδραϊχῷ τὸ, « Κύριε, » ἀλλ᾽ οὐ διὰ τῶν τεσσάρων c 


στοιχείων τῶν παρ᾽ "Efpalotg ἐπὶ τοῦ ἀῤῥήτου óvó- 
ματος τοῦ Θεοῦ παραλαμδανομένων, δι᾽ ἑτέρων δὲ 
συλλαθῶν δι᾽ ὧν xal ὁ παρ᾽ ἀνθρώποις ὀνομαζόμενος 
κύριος τῶν πρός τι τυγχάνων, οἷον οἰχέτου χύριος, 
παρ᾽ Ἑόραίοις ἐγγέγραπται" ἀλλ᾽ οὐδέν γε τούτοις 
ἔχον παραπλήσιον τὸ ἐπὶ τῆς τοῦ Θεοῦ αὐθεντείας 
διὰ τῶν τεσσάρων στοιχείων παραλαμδανόμενον ἕν 
τε ταῖς ἀναγεγραμμέναις τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν ᾿Αδραὰμ. 
ὁπτασίαις ἐμφερόμενον σαφῶς παρίστησιν, μηδὲ 
ἄγγελον, μηδὲ ὀλίγῳ τοῦτον ἐπαναδεθδηχυϊάν τινα 
θείαν δύναμιν αὑτῷ χεχρηματιχέναι, ἀλλ᾽ αὐτὸν τὸν 
Θεὸν, οὗ τὴν ἄῤῥητον ἐχφώνησιν, αὐτὴν δὴ ταύτην 
χατὰ τοὺς τόπους διὰ τῶν τεσσάρων στοιχείων ἐμφε- 
ρομένην, μόνος ὁ ἀρχιερεὺς ἐπὶ τοῦ μετώπου περι- 


Scire est operz pretium, utrum sit angelus qui 
bis in Scripture locis Abrahamo apparuisse os- 
tenditur, an ipse omnium Deus, vel tertius aliquis, 
Dei scilicet Verbum, quem post altissimum Patrem, 
et Deum omnium Dominum, et Deum vocare in sacra 
Scriptura solent; necnon ínquirere quis esset 
trium virorum, qui Ábrabamo visi sunt, ad quem 
ille dixerit : « Domine, si inveni gratiam in oculis 
tuis *^ ; » et rursus : « Non est hoc tuum : qui ju- 
dicas omnem terram, nequaquam facies judicium 
hoc *!, » De quo et divina Scriptura non tantum 
semel, sed rursus et tertio reapse dixit : « Visus 
autem ei Dominus **, » ubi « Dominus » ineffabili 
appellatione in Hebraico textu designatur, quae 
scilicet nusquam de angelica potestate usurpatur. 
Cum igitur Lot venientibus in Sodomam angeiis 
dixisse fertur : « Queso, Domine mi, quia invenit 
Servus tuus gratiam coram te 352, » invenitur in 
Hebraico textu, « Domine, » sed non quatuor litte- 
ris designatus qux apud Hebrzos ineffabile Dei 
nomen exprimunt, sed alia denominatione, qua: 
vulgo apud Hebreos de alicujus inter homines do- 
mino, veluti de servi domino, usurpatur. Nihil vero 
tale invenias in denominatione quz ad Dei auctori- 
tatem spectat, in teiragrammato scilicet, quod in 
relatis Dei ad Abrahamüm apparitionibus usurpa- 
tur. Hoc itaque nec angelus, nec angelo paulo su- 
perior aliqua divina potestas designatur, sed Deus 
ipse, cujus ineffabile nomen, utpote distincte qua- 
tuor litteris exaratum, solus summus pontifex, 
fronte gestabat in lamina aurea quae appellaba- 
tur : « Celatum sigillum, sanctum Domino **. » 
Manifestum est autem divinam Scripturam non in- 


ἐχειτο φέρων ἐπὶ τοῦ χρυσοῦ πετάλου τὸ λεγόμενον D discriminatim hane angelis attribuisse denomina- 


« ἙἘχτύπωμα σφραγίδος, ἁγιάσμα[τος] Κυρίου. » Καὶ 
ὅτι γε οὐχ ἀδιάφορόν ἐστι τῇ θείᾳ Γραφῇ ἐπ᾽ ἀγγέ- 
λων χρῆσθαι τῇ τοιαύτῃ προσηγορίᾳ, πρόδηλον ἐχ 
τοῦ σφόδρα παρατετηρημένως ποτὲ μὲν αὐτὸν τὸν 
Θεὸν 3 τὸν διὰ τοῦ τετραγράμμον δηλούμενον Κύριον 
ὥφθαί τε xal χεχρηχέναι τοῖς διχαίοις ἱστορεῖν, ποτὲ 
δὲ ἀγγέλους ἀναγράφειν τοὺς ἑωραμένους. Σαφῶς 
οὖν ὁ τῇ "Ayap ἀλωμένῃ ἐπιφανεὶς ἄγγελος ἦν" xai 
γὰρ ἐχρῆν ἐχείνῃ μὲν, ἅτε πλεῖστον ὅσον ἀπολειπο- 
μένῃ τοῦ ᾿Αὐραὰμ, xai οὐδέν τι πλέον ἀγγελιχῇς 
ὀπτασίας θεωρεῖν δυναμένῃ, χατάλληλον τὴν ὁπτα- 


. "Gen. xvi, 92-295, !* ibid. 55. 
48,19. "Exod. xxv, 56. 


tionem, presertim cum accuratissime nunc ipsuin 
Deum, vel tetragrammato denominatum Domiaum 
apparuisse et cum justis conversatum fuisse memi- 
nerit, nunc vero angelos visos fuisse. Manifeste 
igitur angelus erat, qui Agar erranti visus. Decc- 
bat enim huic quidem, prout ab Abrahamo penitus 
derelict3, nec quidpiam angelica visione majus in- 
tueri valenti, obviam fleri per presentem angelum 
visionem, dum Abrahamo clarior, Dei scilicet ip- 
sius, manifestatio fleret. Quippe catera ipsa ad 
eum Dei verba parum congrua cessent, si quis ea ad 


**Gen.xix, 1. 3'Gen.xviu,9. "'jbid.25. **jbid.4. *'Gen. xix. 


1055 


ECLOG,E PROPIIETICAE. — LIB. I. 


1054 


prpévous; ὁμοῦ xax zo); Ex περιτομῆς, ἔτι τε τοὺς μὴ A qui secundum illas prophetias immutabilis οἱ in- 


προσιεμένους δευτέραν μετὰ τὴν ἀγένητον φύσιν προῦτ- 
ἀρχειν θεότητα τοῦ Υἱοῦ, ταῦτα ἑπαπορήσομεν, πῶς 
ó xai (κατὰ) ταύτας τὰς προφητείας ἀναλλοίωτος, 
καὶ ἄτρεπτος, xal πάλιν τὸν οὐρανὸν xat τὴν γῆν λέ- 
γῶν πληροῦν μόνος Θεὸς, σαφῶς τε xal xat' αὐτὸν τὸν 
νόμον σχεδὸν ἀόρατος εἶναι δηλούμενος, χατὰ «ó: « Oo- 
δεὶς ὄψεταί μου τὸ πρόσωπον χαὶ ζήσεται,» ἀλλοιού- 
μενος πάλιν, χαὶ ὡς περιτρέπων τὴν αὐτὸς ἑαυτοῦ 
οὐσίαν εἰς (ἐν) μιχροῖς τισι μορίοις τῆς γῆς χωρητὸς 
ἐγίγνετο, χαὶ ἑωρᾶτο τοτὲ μὲν τῷ ᾿Αὐραὰμ,, τοτὲ δὲ 
τοῖς ἄλλοις προφήταις ; Ταυτὶ γὰρ εἰ ἐπὶ τὸν τῶν 
ὅλων ἀναφέροιτο Θεὸν, οὐ μόνον τῇ εὐαγγελιχῇ φωνῇ 
δόξαι ἂν διαφωνεῖν, ἀλλὰ καὶ ταῖς προφητιχαῖς, ἀχώ- 
nov xa: ἀναλλοίωτον αὐτὸν xal ἀόρατον ἀνθρώποις 


flexibilis, quique rursus ccelum et terram dicitur 
implere solus Deus, manifeste quidem et secundum 
legem cominus invisibilis demonstratur, his verbis : 
Nemo faciem meam videbit et vivet,» nunc vero 
mutatus et quasi ipse suam invertens substan- 
tiam, in quibusdam parvis terre particulis con- 
tineri poterat, fueratque visus nunc Abrahamo, 
nunc aliis prophetis? Quz quidem si quis ad uni- 
versorum Deum referat, non tantum Evangelii ver- 
bis videatur dissonare, sed et prophetarum, im- 
mensum hune, et immutabilem, nec hominibus 
conspicuum  przdicantium. Si vero non visum 
füisse quis dicat ipsum Deum iis qui referuntur, 
eosque tantummodo existimasse 86 videre οἱ 


ἀποφηναμένα:ς' εἰ μὴ ἄρα μηδὲ ὠφθαί «c εἴποι αὐ- B audire, dum reipsa nihil eorum qua videre pu- 


τὸν τὸν Θεὸν τοῖς ἀναγεγραμμένοις, φαντασιῶσαι δὲ 
αὑτοὺς αὐτὸ μόνον, ὡς δοχεῖν μὲν ὁρᾷν καὶ ἀχονεῖιν, 
οὐ μὴν χαὶ ἀληθῶς τι τῶν νομιζομένων φείνεσθαι θεω- 
ρεῖν, οὐδὲ μὴν ἀχούειν xav! ἀλήθειαν, ἀπατωμένους 
. δὲ xax ἐν τούτοις νομίζειν, xat δοχεῖν ἀχούειν, ὅπερ 
ἀνοίχειόν τε xaX ἀλλότριον ὑπάρχει τῆς (f. 7) ἀψευδοῦς 
* καὶ ἀπλανοῦς τοῦ τῶν ὅλων θεοῦ φύσεως * ἔτι δὲ xal 
ἀσύστατον ὃν δείχνυται ἐχ τοῦ λέγειν ἱστορεῖσθαι αὖ- 
τὸν τὸν Θεὸν περὶ τοῦ ᾿Αὐραὰμ τό" « "Ἤδειν γὰρ ὅτι 
συντάξει τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ xaX τῷ οἴχῳ αὐτοῦ μετ᾽ αὐτὸν 
xat φυλάξουσιν τὰς ὁδοὺς Κυρίου ποιεῖν διχαιοσύνην xat 
κρίσιν, ὅπως ἂν ἐπαγάγῃ Κύριος ἐπὶ ᾿Αὐραὰμ ἃ ἑλά- 
λὴσε πρὸς αὐτόν. » ᾿Αναμφιλέχτως γοῦν ταῦτα ὡς 
“περὶ ἑτέρου Κυρίου αὐτὸς ὁ Κύριος διαλέγεται" πῶς 
οὖν ἐστι οἷόν τε τὸν τῶν ὅλων ὑπονοεῖν Θεὸν ταῦτα 
εἰρηχέναι; Περὶ ποίου γὰρ ἑτέρου πάρ᾽ αὐτὸν Κυρίου 
δύναται λέγεσθαι τὰ ἐγχείμενα ; ᾿Αλλὰ γὰρ σαφῇ Ex 
τούτων ὅτι μηδὲ τῷ τῶν ὅλων Θεῷ προσήχειν Éotxe 
τὰ δηλούμενα" δέδεικται δὲ ὅτι μηδὲ τῇ τῶν ἀγγέλων 
φύσει" οἷδε γοῦν, ὡς ἔφην, ὁ λόγος ἐπαληθεύειν ἐπὶ 
τῇ τῶν ἀγγέλων ἐπιφανείᾳ, σαφῶς ἐπισημαινόμενος 
τὰς 6 αὐτῶν ὀπτασίας. Εἰ δὴ οὖν μήτ᾽ ἀγγελικῇ φύ- 
σε: μῆτε τῇ ἀνωτάτω xaX ἀγενήτῳ τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ 
ταῦτα ξοιχεν ἁρμόττειν, λείποιτ᾽ ἂν τούτων μία μόνη 
λύσις, εἰ τὸ μὲν ἀναλλοίωτον xaX ἄτρεπτον καὶ ἀόρα- 
τὸν ἐπὶ τὴν ἀγένητον διαφυλάττοιμεν οὐσίαν, τοὺς δ᾽ 
ἀναγεγραμμένους ὡς Ex Θεοῦ χρηματισμοὺς ἐπὶ τὸν 
τοῦ Θεοῦ Λόγον μεταλαμθάνοιμεν, ὃν διαφόρως xai 


tabant, vere aspicerent, nihil vere audirent, fal- 
sa opinione deceptos, dum audire viderentur, 
quid abborrentius magisque alienum ab omnium 
Dei natura, mendacii ac erroris admodum immuni ? 
Hoc etiam eo absurdum demonstratur, quod legi- 
mus de Abrahamo feum ipsum dicere : « Sciebam 
enim quod przcepturus sit filiis suis et domui suz 
post se ut custodiant viam Domini et faciant ju- 
dicium et justitiam ; ut adducat Dominus propter 
Abraham omnia quz Jocutus est ad eum **.» Pro- 
cul dubio hzc quasi de alio Domino ipse Domi- 
nus eloquitur. Quomodo igitur existimari potest 
omnium Deum hzc dixisse? De quo enim alio 
preter eum Domino przcitata verba dicta fuisse 
possunt? Verum manifeste patet ex iis verba hac 
omnium Deum non decere. Demonstratum es* 
autem non angelorum nature convenire. Aperte 
enim, ut dixi, de angelorum manifestatione narra- 
fio eloquitur, eorum apparitionibus dilucide de- 
scriptis. Si igitur neque angelorum, neque altis- 
simi et increati otmnium Dei naturz hzc videntur 
consentanea, una eorum superest solutio, si qui- 
dem immutabilitatem, et inflexibilitatem, et »n- 
visibilitatem  increatz  reservemus  substantiz, 
relatas vero Dei manifestationes Dei Verbo tribua- 
mus, quod interdum et ante incarnationem pro 
hominum salute visum esse, descriptaque in sa- 
cris Scripturis munia exsecutum credidimus. De 


πρὸ τῆς ἐνανθρωπήσεως ὑπὲρ τῆς τῶν ἀνθρώπων p boc enim solo post omnium Deum tetragramma- 


σωτηρίας ὀφθῆναΐ «s xaX τὰς ἐν ταῖς θείαις Γραφαῖς 
ἐμφερομένας οἰχονομίας ἐχτελέσαι πεπιστεύχαμεν * 
ἐπὶ μόνου δὲ τούτου μετὰ τὸν τῶν ὅλων Θεὸν xai τὴν 
πετράγραμμον προσηγορίαν χειμένην εὕρομεν, ἅτε 
Μονογενεῖ xaX χληρονόμῳ τοῦ Πατρὸς ἁρμοττούσης 
χαὶ ταύτης τῆς θεϊχῇῆς ἐπινοίας. Εὖ γοῦν εἰδὼς ὁ 
᾿Αὐραὰμ, ἅτε σοφὸς ὧν χαὶ πρὸς αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ προ- 
φήτης εἶναι μαρτυρούμενος, ὡς ὅτι πᾶσαν τὴν χρί- 
σιν ἔδωχεν τῷ Υἱῷ, προσχυνεῖ τε αὐτὸν, χαὶ μόνῳ 
παρὰ τοὺς ἄλλους φησὶν τό᾽ «Μηδαμῶς ὁ χρίνων πᾶ- 
σαν τὴν γῆν οὐ ποιήσεις χρίσιν, » “Ὅπερ ἀγγέλῳ τὸν 
θεῖον Λόγον ὑποδεδηχότι λέγεσθαι νομίζειν ἀνοίχειόν 


*? Gen. xvin, 19, ?* Joan. v, 93. 
PATROL. Ga. XXII. 


tor. denominationem invenimus, ut Unigenito et 
heredi Patris maxime consentaneam. Optime igi- 
tur noverat Abrahamus que sapiens, et propheta 
de eodem Deo testatus est, omne scilicet quod 
judicium dedit Filio suo?**, adorat eum et soli 
preter alios dicit : « Qui judicas omnem terram, 
nequaquam facies judicium hoc?* ;» quod quidem 
ad angelum divino Verbo subjectum dictum esse 
opinari minime justum aut verisimile ; unius enim 
divini Verbi maxime proprium erat, inter alia, 
hac dicere: «Num celare potero Abraham filium 
meum qua gesturus sum ^?» atque illud: «Scio 


? Gcn. xvint, 35, 9 ibid. 17. 


di 


ECLOG/E PROPIETICAE. — LID. f. 


1058 


M ὄνομα περιεχούσης; ἣ δῆλον Ex τῶν mpo- A festum est hunc esse. Verbum, in priucipio apud 


“ἔνων, ὅτι δὴ τοῦ ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεὸν Aó- 
ἐπιπαρὼν, χαὶ τὰ χατ᾿ ἀνθρώπους ἐξ ἀρχτς 
τε xal οἰχονομῶν, τοῖς μὲν ἐπαναθδεθδηχόσι xal 
ἀνδράσιν, οἷος ἦν ὃ τε ᾿Αδραὰμ xaX "Iaaáx 
(96, αὐτὸς δι᾽ ἑαντοῦ παρείχετο τὰς ὁπτασίας" 
ἧς τούτων ἀρετῆς ἀποδέουσιν, οἷος ἣν ὁ Λὼτ, 
) τοῖς Κριταῖς Γεδεών τε xa Μανωὲ, χαὶ ὅσοι 
ἐμφέρονται παραπλήσιοι, λειτουργοῖς xat δια- 
οἷς ὑπ᾽ αὐτὸν θείοις ἀγγέλοις χρώμενος πολυ- 
αἱ πολυτρόπως παρείχετο δι᾽ αὐτῶν τὰς 
(ag. Ταύτῃ γοῦν χαὶ τῇ ΓΑγαρ, ἅτε μὴ οἵᾳ 
€) τὴν αὐτοῦ τοῦ θείου Λόγου χωρεῖν ὁπτα- 
χ τοῦ ἀγγέλου τὰ ἀναγεγραμμένα θεσπίζει" 
b: xal τῷ Ἰαχὼδ δι᾽ ἀγγέλων ἐπιφαίνεται" 
ὅτι χαὶ τοῦτο χατ᾽ ἀρχὰς μὲν ὡς ἂν ἔτι εἰσ- 
* τοῦτον χρηματίζει τὸν τρόπον, προχόψαντι δὲ 
τελειότητα ἐπιδόντι γυμνῆς xai ἀνεπιχαλύ- 
; ἰδίας μεταδίδωσιν ὁμιλίας, οὐχέτι μὲν bU ἀγ- 
αὶ δι᾿ ἑρμηνέων, αὐτὸς δὲ δι᾿ ἑαυτοῦ ὁ Κύριος 
; Λόγος, ὁ τὰ δευτερεῖα τῆς πατριχῆς ἐπέχων 
: τῆς ἰδίας αὐτὸν χαταξιῶν ὀπτασίας. 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ E' (f. 9). 
μος ἐξῆλθεν ἐπὶ τὴνγῆν, xal Λὼτ εἰσῆλθεν εἰς 
Καὶ Κύριος ξόρεξεν ἐπὶ Σόδομα xax Γόμοῤῥα 
ἃ πῦρ παρὰ Κυρίου ἐχ τοῦ οὐρανοῦ. » Οὐχ 
να τῶν ἅπαξ πεπιστευχότων ἱερὰς χαὶ θεο- 
ug ὑπάρχειν τὰς ἁγίας Γραφὰς εὑρεσιλογεῖν 
γὺς τόπους, ἀντιλέγειν πειρώμενον τοῖς περὶ 


ou τοῦ θεοῦ παραδεδομένοις, ὅτι τε προὴν ὑπό- (c 


ἰδίαν ἔχων, χαὶ ὅτι πρὸ τῆς ἐνανθρωπήσεως 
ἀνθρώπους οἰχονομίας ἐτέλει" δύο γὰρ Κυ- 
ταῦθα σαφῶς ἡ Γραφὴ παρίστησιν, εἴ γε «Κύ- 
ξξεν παρὰ Κυρίου. » Τὸ δ᾽ ὅμοιον ἔστιν εὑρεῖν 
9 ἱερῷ ᾿Αποστόλῳ φήσαντι" « Agm ὁ Κύριος 
) Ὀνησιφόρου οἴχῳ" » χαξ' «Aq αὐτῷ εὑρεῖν 
ιρὰ Κυρίου ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ. » ᾿Αλλὰ γὰρ 
4g περὶ Πατρὸς καὶ Υἱοῦ διαρθροῦν λόγους, 
ἀγενήτῳ xaX Πατρὶ τῶν ὅλων τὴν χατὰ πάν- 
xav αὐτοῦ τοῦ Υἱοῦ χυρίαν τε xat αὐθεντείαν 
ντας, τῷ δὲ τῷ Λόγῳ τὰ δευτερεῖα μετὰ τὸν 
τῆς κατὰ πάντων τῶν γεγενημένων ἀρχῆς τε 
τοτείας ἀπονέμοντας. Δὶς δὲ ἐνταῦθα ὀνομαζο- 
οὔ Κυρίου, xazX τό" "E6pstev Κύριος παρὰ 


Deum, quod adveniens, resque hominum a prin- 
cipio inspiciens atque gubernans, przcellentibus 
perfectioribusque viris, quales erant. Abrahamus, 
]saacus atque Jacobus, per seipsum manifestatum 
est. lis veroqui tantz virtuti impares erant, sicut 
erat Lot, etin Judicibus Gedeon et Manoe, cate- 
risque eorum similibus, ministris legatisque ange- 
lis qui sibi subjecti erant usus, diversis variisque 
modis per eos mandata sua denuntiabat. Huic igi- 
tur Agar, cum ipsius divini Verbi visionem ferre 
nequiret, per angelum quzrelata sunt significat. 
Jacobo eiiam per angelos manifestatur; verum 
animadverte quod tali modo huic visus est, adhuc 
infirmioris virtutis; cum autem profecerit et ad 
perfectionem pervenerit, nuda et aperta suimet 
conversatione dignatur eum, nec jam per angelos 
atque interpretes, sed ipse per seipsum Dominus 
et Deus Verbum, sccundas in paterna divinitate 
partes habens, propriam ad eum visionem mani- 
festat. 


CAPUT V. 
. « Sol egressus est super terram et Lot ingressus 
est Segor. Igitur Dominus pluit super Sodomam et 
Cemorrham sulphur et ignem a Domino de 
ccelo **. » Non opinor aliquem eorum, qui semel 
crediderunt sacras et divinitus inspiratas esse sam- 
ctas Scripturas, verbis hasitare his in locis, respon . 
dere quzrentem iis que de Verbo Deo asseruntur, 
quod przexsistebat substantiam propriam babens, 
et ante incarnationem rebus hominum moderandis 
przeerat. Hic enim duos aperte Dominos Scriptura 
designat : « Pluit Dominus... a Domino. » Similia 
reperire est apud sanctum Apostolum dicentem : 
Det Dominus misericordiam Onesiphori domui 5":» 
et : « Det illi Dominus invenire misericordiam a Do- 
mino in illa die **. » Enimvero facile est in illis quae 
ad Patrem, quz ad Filium spectant, perspicue secer- 
nere verba, quz increato Patrique omnium in omnes 
atque in ipsum Filium dominationem et auctorita- 
tem tribuunt, Verbo autem secundas post Pa- 
trem partes assignant in omnium creaturarum 
principatu atque imperio. Hic autem bis nominato 


,) δὶς χατὰ τὸ Ἑδραϊχὸν xal τὸ τετράγραμμον p Domino, secundum illud : « Pluit Dominus... a Do- 


αι, ὡς σαφέστατα ἀνομολογεῖσθαι τὸ ἐπὶ δύο 
wv, δῆλον δ᾽ ὅτι τοῦ Θεοῦ xal Πατρὸς τῶν 
X τοῦ Λόγου αὐτοῦ, τὴν ἄῤῥητον ταύτην πα- 
ἄνεσθαι σημείωσιν: ὡς μηχέτ᾽ ἀμφιδόλως 
ἵἴ που ἂν φέροιτο ἢ τοιαύτη ἐπὶ τοῦ Θεοῦ προσ- 

μὴ μόνον ἐπὶ τῆς ἀγενήτου φύσεως αὐτὴν 
μδάνεσθαι, ἀλλὰ xaX ἐπὶ τοῦ ἐν ἀρχῇ πρὸς 
ν ὄντος Λόγου. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Q*. 
«ἢ πρὸς τὸν Ἰαχὼδ εὐλογίᾳ ὁ Ἰσαάγ φησι 
να xai ταῦτα" « Καὶ δουλευσάτωσάν σοι ἔθνη" 
δὲ jbid. 18. 


n. xix, 35. 511 Tim. 1, 16. 


mino, » bis secundum Hebraicum et tetragramma- 
ton refertur, ad personarum dualitatem evidentis- 
sime distinguendam ; manifestum est autem Dei et 


omnium Patris, atque ejus Verbi discrimen hac 


ineffabili denominatione designari, ut ne cui sit am- 
biguum, si forte hc uspiam de Deo appellatio ad- 
hibeatur, non tantum de increata natura intelli- 
gcndam esse, sed etiam de Verbo quod est in prin- 
cipio apud Deum. 
CAPUT VI. 

In Jacobi benedictione hzc inter alia 1s2acus di- 

cit : « Εἰ serviant tibi populi et adorent te tribus : 


1011 


ECLOG/E PROPIHETIC/EF. — Lib. I. 


1012 


διδάσχει ἄνα (ἅμα) γοῦν τῇ θείᾳ φωνῇ τὴν Λείαν xaX A bus, vocatis Deo jubente Rachel εἰ Lia, eisque in- 


τὴν Ῥαχὴλ ἀναχαλέσας, μεθ᾽ ἕτερα τὸν γενόμενον 
αὐτῷ χρηματισμὸν ἀνατίθεται αὐταῖς λέγων, « Καὶ 
εἶπέ μοι ὁ ἄγγελος τοῦ Θεοῦ xa0' ὕπνον, Ἰαχὼδ, » 
xai τὰ ἑξῆς, ἐν οἷς φησιν « Ἐγώ εἰμι ὁ Θεὸς ὁ 
ὀφθείς σοι ἐν τόπῳ Θεοῦ * οὗ ἤλειψάς μοι ἐχεῖ στήλην, 
χαὶ ηὔξω μοι ἐχεῖ εὐχήν" νῦν οὖν ἀνάστηθι, χαὶ ἔξ- 
ελθε Ex τῆς γῆς ταύτης, xaX ἄπελθε εἰς τὴν γῆν τῆς 
γενέσεώς σου. » Μετὰ δὲ ταῦτα ὑποστρέψαντι αὑτῷ 
ἀπὸ τῆς Μεσοποταμίας πρῶτον μὲν ἤδη πρωΐας οὔ- 
σης συνήντησαν ol ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ, περὶ ὧν xal 
εἴπε" « Παρεμδολὴ θεοῦ αὕτη" » καὶ εἰχός γε τούτους 
ἐχείνους εἶναι, ος πρότερον ἐπὶ τῆς χλίμαχος ἑωρά- 
χει" εἶτα δὲ xal ἀνατῶλλει αὐτῷ ὁ ἀνωτέρω δύνας 
ἕλιος μετὰ τὴν προεχτεθεῖσαν περιχοπὴν, ἐν T] φαί- 


ter alia apparitione quz sibi evenerat relata. 
« Dixitque angelus Domini, inquit, ad me in som- 
nis, dicens : Jacob **; » et cztera, in quibus ait : 
« Ego sum Deus visus tibi in loco Dei, ubi unxisti 
lapidem, et votum vovisti mihi. Nunc ergo surge et 
egredere de terra bac, revertere in terram nativi- 
tatis tuse **. » Post hzc vero revertenti e Mesopo- 
tamia primo mane obviam fuerunt angeli Domini de 
quibus et dixit : « Castra Dei sunt hec **. » Veri- 
simile est hos esse, quos prius super scalam vide- 
rat. Deinde oritur illi sol ex alto post supradictum 
locum, in quo videtur cum eo luctatus per somnum 
qui ad eum dixit : « Nequaquam Jacob appellabi- 
tur nomen tuum, sed Israel, quoniam si contra 


νεται παλαίων αὐτῷ χαθ᾽ ὕπνους 6 φήσας πρὸς αὐτόν" B Deum fortis fuisti, quanto magis contra homines 


« Οὐχέτι χληθήσεται τὸ ὄνομά cou Ἰαχὼδ, ἀλλ᾽ "Ia- 
pahÀ ἕσται τὸ ὄνομά σου, ὅτι ἐνίσχυσας μετὰ Θεοῦ 
χαὶ μετὰ ἀνθρώπων δυνατός. » Μετὰ γοῦν τὴν ὀπτα- 
σίαν ἀνέτειλεν αὐτῷ ὁ ἥλιος" ἤδη δὲ προχόψαντι καὶ 
τελειωθέντι οὐχέτι χαθ᾽ ὕπνους, ἀλλ᾽ οὐδὲ ἐν νυχτὶ, 
οὐδὲ δι᾽ ἀγγέλου, οὐδὲ μὴν δι᾽ ἀνθρωπίνου εἴδους, Ev 
μέσῃ δὲ ἡμέρᾳ xai φωτὶ χρηματίζων αὐτῷ ὁ Θεός 
φησιν « ᾿Αναστὰς, ἀνάδηθι εἰς τὸν τόπον Βαιθὴλ, 
xa οἴχει Exel* » χαὶ ἐπὶ τούτοις πᾶσι τότε πρῶτον 
ἡ θεία Γραφὴ μαρτυρεῖ ὅτι ὥφθη αὐτῷ ὁ Θεὸς ἐν 
Λουζᾶ, καὶ εὐλόγησεν αὐτὸν λέγων τὰ ἀναγεγραμ- 
μένα. ([.11) Ζητήσομεν δ᾽ ἐπὶ σχολῆς πῶς μετὰ ταῦτα 
μέλλοντι αὐτῷ χατιέναι εἰς Αἴγυπτον πάλιν ἐν ὁρά- 
ματι xal διὰ νυχτὸς ὁ Θεὸς εἶπεν « Μὴ φοδοῦ κατα- 


prevalebis ** | » Post igitur visionem, statim sol 
ortus est ei. Postquam autem profecerit, perfe- 
ctusque fuerit, jam non in somnis, neque noctu, 
neque per angelum, neque sub specie humana, sed 
iv medio die, luce in media, Deus ipse manifesta- 
tor ei, dicens : « Surge, et ascende Bethel, et habi- 
t4 ibi '*. » Atque post. hzec omnia, tunc primum 
divina Scriptura testatur ipsi Deum visum fuisse in 
Luza, qui et benedixit illi, dixitque ea quz referun- 
tur. Qusremus autem otiose quomodo deinceps 
ei, cum in Egyptum descendere pararet, rursus 
im visione nocturna Deui dixerit : « Noli timere, de- 
scende in Egyptum *. » Hzc nobis necessario 
perpendenda. Ostendunt enim quod non facile, nec 


δῆναι εἰς Αἴγυπτον. » Ταῦτα δὲ ἡμῖν ἀναγχαίως πα- C euivis hominum Deum visum fuisse divina narrat 


ρατέθειται" δείχνυσιν γὰρ ὅτι μὴ εὐχερῶς μηδ᾽ ἐπὶ 
τῶν τυχόντων ἀνδρῶν ἣ θεία Γραφὴ τὸν Θεὸν ὥφθαι 
ἱστορεῖ" οὔτ᾽ οὖν ἐπὶ τοῦ ᾿Αδὰμ, οὔτ᾽ ἐπὶ τοῦ μετα- 
τεθέντος "Ewoy, ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἐπὶ τοῦ Νῶε, οὐδ᾽ ἐπ᾽ αὖ- 
«οὐ Μωῦσέως τετήρηται ὅτι ὥφθη τινὶ τούτων ὁ Θεὸς, 
καίτοιγε πολλάχις αὑτοῖς διειλέχθαι ἀναγεγραμμέ- 
νος " ἀλλ᾽ οὐδ' ἐπὶ ἑνός γε ἄλλου ὁ θεῖος Λόγος τὸν 
Θεὸν ὥφθαι εἰσάγει, f| ἐπὶ μόνου τοῦ ᾿Αδραὰμ. xal 
τοῦ Ἰσαὰχ xal τοῦ Ἰαχώδ᾽ xaX ἐπὶ μὲν τοῦ ᾿Αδραὰμ. 
οὐ χατὰ τὸν πρῶτον αὐτῷ χρηματισμὸν ὥφθη, ἀλλὰ 
κατὰ τὸν δεύτερον xaX χατὰ τὸν πέμπτον xal ἔχτον" 
ἐπὶ δὲ τοῦ Ἰαχὼδ μετὰ τὰ ἀναγεγραμμένα πάντα" 
τῷ γὰρ Ἰσαὰχ δὶς μόνος χρηματίσας ὁ Κύριος τὸ 
δὶς ὦφθαι αὐτῷ ἀναγέγραπται, εἰ χαὶ τὸ δεύτερον ἐν 
νυχτί. Πρόδηλον δὲ ἀπὸ τῶν χατὰ τὸν ᾿Αδραὰμ., προ- 
εἰρημένων ἡμῖν, ὅτι μὴ ἐπὶ τὸ πρῶτον αἴτιον ἀναφέ- 
ρειν χρὴ τὰς ὀπτασίας, ἀλλ᾽ ἐπὶ τὸν θεῖον Δόγον, ὃν 
οὐδὲ αὐτόν (αὐτοί) πω χωρεῖν οἷοί τε ἦσαν οἱ μαχά- 
ptt xat θεῖοι ἄνδρες" τούτοις γοῦν αὐτοῖς, οἷς xai 
ὥφθαι προείρηται, μετὰ πλείστας προγυμνασίας 
ξωρᾶτο. Τίς δὴ (ἂν) οὖν ἄλλος εἴη χαὶ ὁ χατὰ τὴν 
προχειμένην περιχοπὴν συμπαλαίων xat συνάγωνι- 
ζόμενος χαὶ ὡσπερεὶ συμμαχῶν τῷ Ἰαχὼδ, f| ὃ πο- 
λυμερῶς xal πολυτρόπως τοῖς πατράσι λαλήσας ὃ 
ἱερὸς τοῦ Θεοῦ Λόγος, μόνος μετὰ τὸν Πατέρα Κύ- 


** Gen. xxxi, 11 
** Hebr. :, 4. 


* jbid. 18. 


** Gen. xxxpi, 3. 


Scriptura. Neque enim Adamo, neque Enoch illi, 
qui translatus est, neque Noe, neque ipsi Moysi 
fertur apparuisse Deus, etsi sepius eis locutum.esse 
narrant. De nullo enim divinus sermo visum esse 
Deum refert, nisi de solo Abrahamo, et Isaaco, et 
Jacobo. Abrahamo quidem mon in prima manife- 
statione visus est, sed secunda, quinta et sexta ; Ja- 
cobo autem in omnibus 405 memorantur; Isaaco 
bis tantum Dominus manifestatus, bis visus di- 
citur, et secundum quidem noctu. Manifestum est 
iis quee jam de Abrahamo diximus, quod non ad 
primam causam visiones sunt referenda, sed ad 
divinum Verbum, quod accipere nondum valebant 
beati divinique homines. His igitur ipsis, quibus et 
visus fuisse dictus est, non sine multa exercita- 
tione preparatoria manifestatus est. Quis igitur 
alius esse posset, qui hoc in loco colluctatur cum 
Jacobo quasi athleta οἱ pugnator, nisi hicipse qui 
multoties et/diversa ratione pstribus nostris locutus 
est **, sanctum Dei Verbum, solus post Patrem 
Dominus et Deus, qui visus et benedicens Jacobo 
Israel eum nominavit, addens : « Contra Deum for- 
tis fuisti? » Eo autem modo videbant divini nomi- 
nes Dei Verbum, quo et Salvatoris nostri apostoli, 
dicentes : « Quod fuit ab initio, quod audivimus, 
41 Gen. xLvi, S. 


** jbid, 98. *'* Gen. xxxv, 1. 


1045 


quod vidimus oculis nostris, quod perspeximus, A 


εἰ manus mostre contrectaverunt de verbo vi- 
tm *. » Quod Verbum et vitam cum conspexisset 
Jacobus, dixit: « Vidi enim Deum facie ad faciem, 
et salvata est anima mea "*. » 


'EUSEBU CJESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 


ριος xaX Θεὸς χρηματίζων, ὅς καὶ 
χὼδ Ἰσραὴλ αὐτὸν ὠνόμασεν, ἐπ 
ἴσχυσας μετὰ Θεοῦ; » Οὕτως δὲ c 
τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον, ὡς xai οἱ φί 
ρος ἡμῶν ἀπόστολοι" « Ὃ ἣν ἀπ' 


μεν, ὃ ἑωράχαμεν τοῖς ὀφθαλμοῖς ἡμῶν, xal ἐθεασάμεθα, καὶ αἱ χεῖρες ἡμῶν ἐψηλάψη 
γου τῆς ζωῆς" » ὃν Λόγον xal ζωὴν θεασάμενος ὁ Ἰαχὼδ ἐπιφέρει λέγων" « Εἶδον i 


πρὸς πρόσωπον xai ἐσώθη μου f) ψυχή. » 
CAPUT ΥἹΙ. 

« Juda, te laudabunt fratwes tui : manus tua in 
cervicibus inimicorum tuorum, adorabunt te filii 
patris tui. Catulus leonis Juda : 6 gemma, fili mi, 
ascendisti : requiescens accubuisti ut leo, et quasi 
lesna. Quis suscitabit eum ? Non auferetur seeptrum 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ H 

ε Ἰούδα, ck αἰνέσαισαν οἱ ἀδε) 
σου ἐπὶ νώτου τῶν ἐχθρῶν σου" 
ol υἱοὶ τοῦ πατρός σου. Σχύμνος 
βλαστοῦ, υἱέ μου, ἀνέδης ^ ἀναπε 
λέων, χαὶ ὡς σχύμνος * τίς ἐγερεῖ 


de Juda, et dux de femore ejus, donec veniat qui mit- p ὗε! ἄρχων ἐξ Ἰούδα, οὐδὲ ἡγούμε 


tendus est, οἱ ipse erit exspectatio gentium 7", » οὐ 
reliqua. Quasi sancti Spiritus verbum audiendum 
Jacobi de Christo prophetizantis , et in personam 
transerentis ejus ab iis : « Juda , te laudabunt fra- 
tres tui. » Quod enim non ad unum filiorum verba 
faceret patriarcha apertum est Scripture peritis, 
quas sic narrat : « Vocavit autem Jacob filios suos, 
et ait eis : Congregamini ut annuntiem qus ven- 
tura sunt vobis in diebus novissimis '*. » Igitur de 
futuris se eis prophetizaturum nuntiat. Przterea 
perspicuum est quod non ad patriarcham Judam 
spectant prophetiz verba. Quando enim illum et 
quam ob rem adoraverunt fratres sui, aut propter 
quod facinus eum unquam laudaverunt? Quomodo 


αὐτοῦ, ἕως ἂν ἔλθῃ τὰ ἀποχείμεν 
προσδοχία ἐθνῶν, » xal τὰ ἑξῆς. 

τος τὸν λόγον ἀχουστέον τοῦ 'lo 
Χριστοῦ προθεσπίζοντος χαὶ εἰς 
νοῦντος αὐτοῦ τὰ ἀπὸ τοῦ, « Ἰούδ 
ἀδελφοί σου" » ὅτι γὰρ οὐ πρὸς 

τοὺς λόγους ὁ πατριάρχης ἔποιε 
στήσασι τῇ Γραφῇ διηγηματιχῶς 
λεσς δὲ Ἰαχὼδ τοὺς υἱοὺς αὐτοὶ 
ἀχθητε, ἵνα ἀναγγείλω ὑμῖν τί ἀτ 
ἐσχάτου τῶν ἡμερῶν. » Obxouv Te 
φητεύσειν αὐτοῖς ἐπαγγέλλεται. . 
ὅτι μὴ πρὸς τὸν πατριάρχην "lo: 
τείας (f. 12) ἁρμόττουσι φωναί" 


etiam quidquid de bac prophetia ei adaptari potest? C ἣ xat διὰ τι προσεχύνησαν οἱ ἀδεὶ) 


Dlec vero ad tribum ea possunt referri; namque 
noa tantum e tribu Judz duces populi constituti 
sunt. Jadices enim post Moysem e variis tribubus 
circiter quingentos annos Hebraeis prafecti sunt ; 
dein e tribu Benjamin primus omnium rex fuit 
Saul; quo mortuo regnaverunt e tribu Jude non 
toto quingentorum annorum spatio; dein post Ba- 
bylonis captivitatem rebus prefuerunt e tribu Levi 
plus quam quingentos annos, usque ad Christi ad- 
ventum. Quid igitur magis de tribu Jude quie pre- 
dicta sunt refert prophetia, qpam de czteris? Ergo 
non ad tribum referri possunt qua ostenduntur. 
Qui enim in novissimis diebus apparuit Judas, ve- 
rum novimus esse Salvatorem et Dominum nostrum 


δὲ χατορθώματι ἣ xai πότε. ἤνεσα' 
τις χαὶ τὰ λοιπὰ τῆς προφητείας 
ζων διηγήσεται; ᾿Αλλ᾽ οὐδὲ ἐπὶ 
στως τις αὐτὰ ἀναφέροι, ὅτι μὴ | 
φυλῆς ἄρχοντες χατέστησαν τοῦ X 
Μωῦσέα Κριταὶ £x διαφόρων γενό; 
σαν ἡγούμενοι ἐπὶ ἕτεσιν ἐγγύς 
μεθ᾽ oüg ἐχ φυλῆς Βενιαμὶν πρῶ 
λεύει Σαοὺλ, χαὶ οὕτως μετὰ τὸ 
Ἰούδα βασιλεύουσιν οὐδ᾽ ὅλοις E 
εἶτα μετὰ τὴν εἰς Βαδυλῶνα alygo 
Λευΐ προέστησαν τῶν πραγμάτων 
cux ἔτη μέχρι τῆς τοῦ Χριστοῦ - 
μᾶλλον περὶ τῆς Ἰούδα φυλῆς τὰ 


Jesum, Christum Dei, qui et dispensator ejus vo- D ἡ προφητεία, οὐχὶ δὲ xal περὶ τῶ 


luntatis et Judas nominatur. Ita enim nunc Israel, 
nunc Jacobus, nunc David, nunc aliter. Hunc au- 
tem et. sancti apostoli et quotquot Spiritus adoptione 
dignati sunt, laudaverunt et adoraverunt. « Manus 
tuz, » quas symbolice facta ejus esse existimamus, 
« in cervicibus inimicorum tuorum , » id est, cogi- 
tationum hostilium qu& eum fugiunt. Hic et quasi 
« catulus leonis » dicitur, sive propter secundum 
carnem nativitatem e tribu regia et Davidis radice, 
« et in similitudinem carnis peccati factam 5, à 
sive propter deitatem , qua exuta homo factus est, 
ob quam el non immerito : « E gemma, (ili mi, 


* | jo3n. 1, 1. 75 Gen. xxxn, ὁ. 


οὐδὲ ἐπὶ τὴν φυλὴν ἀομόζοι τὰ δηλ 
γε ἐπ᾿ ἐσχάτῳ τῶν ἡμερῶν ἀναφα 
θινὸν ἴσμεν τὸν Σωτῆρα xai KU 
τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ, xal cage 
ἐπινοιῶν χαὶ Ἰούδαν ὀνομασθέντι 
ἑτέραν Ἰσραὴλ, χαὶ xac! ἄλλην " 
xaX ἄλλοτε ἄλλως * τοῦτον δὲ χαὶ ὁ 
χαὶ πάντες ὅσοι τοῦ πνεύματος τὶ 
θησαν, fjveaáv τε χαὶ προσεχύνγη δα 
αὐτοῦ, » ἃς συμδολιχῶς ἡγούμεθα 
« χατὰ νώτου τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ, 
νοητῶν πολεμίων φευγόντων αὑτὰ 


τ Gen. αλλ Ὅλα. δι SAL 7 Bou. vil 


1045 


ECLOG/E PROPHETICAE. — LIB. I. 


1046 


δὲ xai ὡς « σχύμνος λέοντος » εἴρηται, εἴτε διὰ τὴν A ascendisti, » ab Jacobo dicitur. Verumenimvero 


xaxà, cápxa γένεσιν Ex βασιλιχῆς φυλῆς, xai τῆς τοῦ 
Δαυῖδ ῥίζης, « xat ἐν ὁμοιώματι σαρχὸς ἁμαρτίας 
γεγενημένην" » εἴτε διὰ τὴν θεότητα, ἧς ἑαυτὸν χε- 
νώσας ἐνηνθρώπισεν, δι᾽ ἣν εὐχαίρως xal τὸ, « Ἐχ 
ῥλαστοῦ, υἱέ μου, ἀνέθης, » ὑπὸ τοῦ Ἰαχὼδ ἀναπε- 
φώνηται. Ὅτε μὲν οὖν τὴν Ex βλαστοῦ καὶ ix. ῥίζης 
αὐτοῦ γένεσιν ἐδήλου τοῦ ϑωτῆρος, « σχύμνον λέον- 
τὸς » αὐτὸν ὠνόμασεν, εἰπὼν, « Σχύμνος λέοντος 
Ἰούδα" ix βλαστοῦ, υἱέ μου, ἀνέδης" » ὅτε δὲ τὴν 
ἀνάδλησιν xal τὴν χατὰ τὸ πάθος αὐτοῦ χοίμησιν 
προφητεύει, ἀμφότερα αὐτόν φησι xat ὡς λέοντα xal 
ὡς σχύμνον ἐν τῷ, « ᾿Αναπεσὼν ἐχοιμήθη ὡς λέων 
Δλαὶ ὡς σχύμνος " » τότε γὰρ οὐ μόνον ὡς Ex βασιλι- 
χοῦ τυγχάνων γένους, ἀλλὰ χαὶ ὡς αὐτὸς βασιλεὺς 


cum quidem e gemma et e radice ejus nativitatem 
ostenderet Salvatoris, « catulum leonis » eum no- 
minavit, dicens : « Catulus leonis Juda : e gemma, 
fili mi, ascendisti; » cum vero et exaltationem et 
passionis 808 dormitionem propbetizat , simul eum 
dicit et quasi leonem et quasi catulum : « Requie- 
scens accubuisti ut leo et ut leonis catulus : » tunc 
enim, non tantum ut regio ortus genere, sed ut 
ipse rex elatus est; agnoscentibus eum gentibus, 
etsi noluerunt Judzi, quasi ipse rex fuisset Israel. 
Ceterum et dicere possemus ei, quandoquidem con- 
tra potestates adversas bellum tulisset, et ever- 
tere pararet mortis potentiam habentem "*, scilicet 
diabolum, necesse erat adesse e radice Jacobi se- 


ὧν ἀνύψωτο᾽ ὁμολογούντων αὐτὸν τῶν ἐθνῶν, εἰ xai B cundum carnem nato Verbi deitatem. Leoni qui- 


μὴ ol &x περιτομῆς ἤθελον, ὡς ἄρα αὐτὸς εἴη ὁ βασι- 
λεὺς τοῦ Ἰσραήλ᾽ xai ἄλλως δὲ ῥηθείη àv, ἐπειδὴ 
Tf ἀντιχειμένας δυνάμεις αἱρομένῳ πόλεμον xal 
χαταλύειν μέλλοντι τὸν τὸ χράτος ἔχοντα τοῦ θανά- 
του, τουτέστι τὸν διάδολον, ἔδει παρεῖναι τῷ ix βλα- 
στοῦ Ἰαχὼδ xzt& cápxa γεγενημένῳ τὴν θεότητα 
τοῦ Λόγου " εἰχότως λέοντι μὲν fj θεότης παραδέδλη- 
ται διὰ τὸ χεχειρῶσθαι xal νενιχηχέναι πάσας τὰς 
ἀγρίας xal ἀτιθάσους δυνάμεις " σχύμνῳ δὲ λέοντος, 
ὃ ἀνειλήφει σαρχίον Ex τῆς τοῦ Ἰούδα βασιλιχῆῇς τυγ- 
χάνων φυλῆς " ἀλλὰ xa εἴπερ ὁ ἀντίδικος ἡμῶν διά- 
6oXog ὡς λέων ἐστὶν (f. 15) ὠρυόμενος, Opa. μὴ τού- 
του σχύμνος πᾶς ἂν λεχθείη ἁμαρτωλὸς, ἐπεὶ ε πᾶς 
ὁ ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν ἐχ τοῦ διαδόλου γεγέννηται. » 
Ἐπεὶ οὖν xat ὁ Σωτὴρ « ἐν ὁμοιώματι σαρχὸς ἁμαρ- 
τίας ἐλήλυθε, » καί" « Γέγονεν ὑπὲρ ἡμῶν κατάρα" » 
xal- « Μὴ γνόντα αὑτὸν ἁμαρτίαν ὑπὲρ ἡμῶν ἁμαρτίαν 
ἐποίησεν" »ópa μὴ τούτων ἕνεχεν χατά τινα βαθύ- 
τερον λόγον οὔτε λέοντα οὔτε σχύμνον, ἀλλ᾽ ὡς 
λέοντα χαὶ σχύμνον γεγονέναι αὐτὸν παρὰ τὸν: τοῦ 
πάθους χαιρὸν ἡ προφητεία θεσπίζει - ἐπεὶ καὶ αὐτὸς 
τὸ ἑαυτοῦ πάθος τῷ τοῦ ὄφεως παραδάλλει λέγων" 


dem merito deitas assimilatur, ut qui feras omnes 
indomitasque potestates superavit atque devicit ; 
leonis autem catulo, ut qui carnem accepit.e regia 
Judsz tribu natus. At si quidem adversarius noster 
. diabolus est quasi leo rugiens'*, animadverte quod 
ejus catulus omnis dicatur peccator, quoniam 
« omnis qui facit peccatum ex.diabolo est 75.» 
Cum igitur et Salvator «in similitudinem carnis 
peccati venit et factus est pro nobis piaculum 17. » 
et « eum qui non noverat peccatum, pro nobis . 
peccatum fecit"*, » attende quod eam ob cau- 
sam secundum quoddam  signiflcantius verbum 
non leonem neque catulum, sed quasi leonem et 
catulum eum factum esse in passionis tempore 
prophetia declarat; cum et ipse passionem suam 
serpentis assimilat passioni dicens : « Et sicut Moy- 
ses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari 
oportet Filium hominis 7". » Dein tacite resurre- 
ctionis ejus mysterium innuit, his verbis : « Quis 
suscitabit eum? » Apertum est nobis e conclusione 
quis suscitet Jesum Dominum nostrum a mortuis , 
Deus scilicet et Pater ejus. 


« “Ὥσπερ Μωῦσῃς ὕψωσε τὸν ὄφιν ἐν τῇ ἐρήμῳ, οὕτως ὑψωθῆναι δεῖ τὸν Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου. » Ἐπὶ τούτοις 
σεσιωπημένως τὸ χατὰ τὴν ἀνάστασιν. αὐτοῦ μυστήριον ὑπαινίττεται διὰ τοῦ, « Τίς ἐγερεῖ αὐτόν - » Σαφὲς 
δ᾽ ἡμῖν ix τοῦ συμπεράσματος γέγονε τίς ἤγειρεν Ἰησοῦν τὸν Κύριον ἡμῶν ἐχ vexpüv: δῆλον γὰρ ὅτι à 


Θεὸς xat Πατὴρ αὑτοῦ. 

Ἑξῆς δὲ λέγεται τὰ ἀπὸ τοῦ « Οὐχ ἐχλείψει 
ἄρχων ἐξ Ἰούδα, οὐδὲ ἡγούμενος ἐχ τῶν μηρῶν 
αὐτοῦ" » ἅπερ εἰ μὲν ἐξ ἑτέρας ἀναγινώσχοιμεν 
ἀρχῆς, λέγοιτο ἂν ὡς περὶ ἀπάντων τῶν ἐχ τοῦ 
᾿Ιουδαίων γένους χαθηγησαμένων τοῦ λαοῦ, καὶ εἴη 


Deinde dicitur : « Non auferetur sceptrum de. 
Juda, et dux de femore ejus. » Que quidem si de 
alio interpretemur sceptro, dicerentur quasi dc 
omnibus qui ex Judzorum genere populum guber- 
narunt, talisque esset secundum hanc interpreta-. 


ἂν xax' αὐτὴν τὴν διάνοιαν ὁ τῶν προχειμένων ῥητῶν D tionem hujusce loci sensus : Non prius cessabunt e 


νοῦς τοιόσδε. τις * οὐ πρότερον παύσονται ol ἐξ Ἶου- 
δαίων ἄρχοντες καὶ ἡγούμενοι ἐπὶ τὸν Ἰουδαίων λαὸν 
καθιστάμενοι, ἕως ἂν ἔλθῃ ὁ τῆς τῶν ἐθνῶν προσδοκίας 
αἴτιος, τοῦτ᾽ ἔστιν ὁ Χριστὸς, οὗ παραγενομέναυ ἐχλεί- 
dw ἀνάγχη τοὺς προξιρημένους. Τούτων δ᾽ οὕτως 
ἐχόντων, ἐπισχεψώμεθα τοὺς xa0' ἡμᾶς χρόνους, εἴγε 
νῦν βασιλεῖς χαὶ ἡγουμένους ἔστιν εὑρεῖν. ᾿Αλλὰ γὰρ 
πᾶσι πρόδηλον ὡς μετὰ τῶν λοιπῶν χαὶ τὸ Ἰουδαίων 
ἔθνος τοῖς χατεπαρχιῶν (χατ᾽ ἐπαρχίας) Ῥωμαίων 


^^ Hehr. m, 14. Τὸ f Petr. v, 8. 


161 Joan. i11, 8. 


Judzis duces, principesque super Judzorum popn- 
lum constituti , quam veniat gentium exspectationis. 
causa, id est? , Christus, cujus post adyentum nc- 
cesse est auctoritatem relinquant. Qua cum ita se 
habeant, tempora nostra attente perspiciamus, an 
duces regesque nunc reperire.sit. Verum omnibus 
constat, sicul czeteras gentes, Judzorum quoque 
populum Romanz ditioni esse subjectum, neque 
quemquam eorumsummza auctoritatisesseconpotem. 


ΤΊ Momo. vus, 5. '* I[ Cor. v, 21. 15 Joan. tut, 04. 


1049 


ECLOGJE PROPILETICAE, — LIB. I. 


1050 


ἡμῖν διαφυλάττων τοὺς πρὸς αὐτοῦ φρουρουμένους, À nobis semen, sicut Sodoma facti essemus, εἰ sicut 


Xa πρὸς αὐτοῦ μόνου θεωρουμένους, περὶ ὧν εἴποι- 
μεν ἂν καὶ αὐτοὶ τὸ, «Ei μὴ Κύριος Σαθαὼθ ἐγχατ- 
ἔλιπεν ἡμῖν σπέρμα, ὡς Σόδομα ἂν ἐγενήθημεν. χαὶ 
ὡς Γόμοῤῥα ἂν ὡμοιώθημεν. » Τὸ γάρτοι εἰς τὸ 
παντελὲς ἐχλελοιπέναι νομίζειν τοὺς τοῦ λόγου προ- 
εστῶτας, ἄρχοντας xal ἡγουμένους ὑπὸ τῆς προφη- 
τείας ὠνομααμένους, ἕν τι τών ἀμηχάνων τυγχάνει, 
διὰ τὸ χαὶ ὄρον τεθεῖσθαι τοῦ « μὴ ἐχλείψειν ἕως ἂν 
ἔλθῃ τὰ ἀποχείμενα αὐτῷ" » τοῦτ᾽ ἔστι τὰ ὑπὸ τοῦ 
Πατρὸς ἐπηγγελμένα τῷ Χριστῷ, φήσαντι (τος) πρὸς 
αὐτὸν, « Κάθου ix δεξιῶν pau, ἕως ἂν θῶ τοὺς 
ἐχθρούς aou ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου" » ὅτε xal- 
«Ildv γόνα χάμψει ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ 
χαταχθονίων, xai πᾶσα γλώασα ἑξομολογήσεται ὅτι 
Κύριος Ἰησοῦς Χριστός" » τηνιχαῦτα γὰρ xai τῶν 
ἐθνῶν προσδοχία τῶν ἐπὶ τοῦ παρόντας εἰς αὐτὸν 
πεπιστευχότων χαιρὸν ἕξει τὰς προσδοχηθείσας 
ἐπαγγελίας χομίσασθαι ἐν τῇ προσδοχωμένῃ τῶν 
οὐρανῶν βασιλείᾳ. Καὶ ταῦτα μὲν ταύτῃ " τὰ δ᾽ ἑξῆς 


Gomorrba similes fuissemus **. » ldcireo minime 
existimandum est verbi magistros, duces principes- 
que a propbelis vocatos, penitus defecisse, praeser- 
tim οἴ prefixi sint termini, « non auferentur do- 
nec veniant quz ipsi decretasunt ; » scilicet quz a 
Patre Christo nuntiata sunt, ad eum dicente : « Sede 
ἃ dextris meis, donec ponam inimices tuos scabel- 
lum pedum tuorum **; » nec non illa : « Omne genu 
flectatur celestium, terrestrium et infernorum ; et 
omnis lingua confiteatur quia Dominus Jesus Chri- 
stus **. » Tunc enim οἱ gentium exspectatio qua ab 
eo tempore usque ad illud in eum crediderunt, 
promissionum eonsumaaationem videbit, speratoque 
coelorum regno petieuir. Hzc quidem ita; quz vero 
sequunliur : « Ligsns ad vineam pullum suum , » 
allegorice interpretanda studiosis viris relinquemus, 
pluribus jam dictis, nen quod ad propositum no- 
strum ; quippe quee 3d hune locum perspicue illu- 
strandum requirerentur. 


ἀπὸ τοῦ, « Δεσμεύων πρὸς ἄμκελον τὸν πῶλον αὐτοῦ, » τῆς δι᾿ dXXr,voplac ὑπονοίας ἣρτη μένα τοῖς φιλομα- 
θέτι ζητεῖν χαταλείψομεν, πλεονάσαντες xai ἐν τοῖς εἰρημένοις, οὐ χατὰ τὸν προτεθέντα μὲν σχοπὸν; 
ὅμως δ᾽ ἐξ ἀνάγχης ὑπὲρ δσαφοῦς διηγήσεως τῶν χατὰ τὸν τόπον. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ €. 
Ἀπὸ τῆς Ἐξόδου. 
« Καὶ Μωῦσῆς fv ποιμαίνων τὰ πρόδατα Ἰοθὸρ τοῦ 
(f. 8) γαμδροῦ αὐταῦ. » Καὶ μετ᾽ ὀλίγα " ε Καὶ ἦλθον 
εἰς τὸ ὄρος τοῦ θεοῦ Χωρήδ᾽ ὥφθη δὲ ἄγγελος Κυρίου 


αὐτῷ &v φλογὶ πυρός. » Καὶ μέθ᾽ ἕτερα" « Ὡς δὲ (. 


εἶδεν Κύριος ὅτι προσάγει ἰδεῖν, ἐχάλεαεν αὐτὸν kx 
μέσου τοῦ βάτου λέγων. » Καὶ αὖθις" « εἶπεν δὲ 
Κύριος πρὸς αὐτόν: Ἔγώ εἰμι à ὦν. » Καὶ μετὰ 
πλεῖστα * « Ἐλάλησεν δὲ ὁ Gub; πρὸς Μωῦαῆν χαὶ 
εἶπεν πρὸς αὐτόν" Ἐγὼ Κύριος, xal ὥφθην πρὸς 
'A6paàp. χαὶ Ἰσαὰχ xai Ἰαχὼδ, Θεὸς ὧν αὐτῶν, χαὶ 
τὸ ὄνομά μὸν Κύριος αὐχ ἐδήλουσα αὐκοῖς  χαὶ 
ἔστησα τὴν Διαθήχην μὸν πρὸς αὐτοὺς, » xal τὰ ἑξῆς. 
Σφόδρα παρατετηρημένως ἐν τούτοις οὐχ ὁ Κύριας 
ἀλλ᾽ ὁ ἄγγελος ὦφθαι τῷ Μωῦσεῖ ἀναγέγραπται, δι᾿ οὗ 
xai ὁ Κύριος ὥσπερ δι᾽ ἑρμηνέως χρηματίζων δι- 
δάσχει, ὅτ: μὴ εἴη ὑποδεθηχυϊζά τις δύναμις ἣ χρη- 
ματίξζουσα, ἀλλ᾽ αὑτὸς ὁ ὥν. Σχφέαστερον δὲ τίς ἐστιν ὁ 
ὧν παριστᾷ ἐν τῷ (1) φησιν’ ε« Ἐγὼ Κύριος" xal ὥφθην 


CAPUT IX. 
Ab Ezodo. 

« Moyses autem pascebat oves Jethro soceri 
sui *'. » Et post pauca : « Venitque ad montem Dei 
Horeb; apparuitque ei Domini angelus in flamma 
ignis 5; » ac deinde : « Cernens autem Dominus 
quod pergeret ad videndum, vocavit eum de medio 
rubi et ait ** ; » et rursus : : Dixit autem Dominus 
ad eum : Ego sum qui sum **. » Et infra : « Locu- 
tus est Deus ad Moysem, dixitque ad eum : Ego 
Dominus, qui apparui Abraham, lsaac et Jacob, 
cum essem Deus eorum, nomenque meum Dominus 
non indicavi eis; pepigique feedus meum cum 
eis*', » et reliqua. Accuraiissime in istis non Do- 
minus, sed angelus visus fuisse refertur, per quem 
Dominus, quasi per interpretem manifestatus, edo- 
cel seipsum non aliquam esse inferiorem potesta- 
tem, sed huuc ipsuim qui est. Quis ille igitur qui 
est, b:ec nobis plenius demonstrant : « Ego Domi- 
mus, qui apparui Abraham, lsaac et Jacob; cum 


πρὸς 'A6gaàp xai Ἰσαὰκ xal Ἰαχὼδ, Θεὸς ὧν D essem Deus eorum, nemenque meum Dominus non 


αὑτῶν " xat τὸ ὄνομά μου Κύριος οὐχ ἐδήλωσα αὐ- 
τοῖς * » ὃ xal τοιοῦτον δοχεῖ μοι νοῦν περιέχειν " Σοὶ 
μὲν τὸ ὄνομά μου τέως αὐτὸ μόνον δηλῶν φημι " Ἐγὼ 
Κύριος τοῖς δὲ σοῖς πατράσι τὸ μὲν ὄνομά μου οὐκ 
ἐδήλωσα, xai μείζονος γὰρ ἄξιοι τῆς τοιαύτης γνώ- 
σεως ἐτύγχανον ὄντες" αὐτὸς δὲ ὥφθην αὐτοῖς χαὶ 
δι᾽ ἑαυτοῦ (ἐμαυτοῦ) τὴν Διαθήχην μου πρὸς αὐτοὺς 
ἔστησα. Ἱξρόδηλον. Gk lx. τῶν προαποδεδομένων τίς ἦν 
ὁ τοῖς πατράσιν. ὀφθείς " τοῦτον γὰρ ἐξεταζόμενος 
τὸν τρόπον ὁ λόγος πρὸς τὸν « ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεὸν, 
Θεὸν Λόγον » ὑπάρχειν. ἀπεδείχνυεν. Οὐχοῦν ὁ αὐτὸς 
χαὶ vov ἐπιφαίνεται, ἀλλ᾽ οὐχ ὁμοίως γε τοῖς ποοπά- 


** Rom. ix , 29. 
Δ ibid. 4. 35 ibid. 11. *' Exod. vi, 9-1 


(1) Τῷ. Forte ᾧ, vel οἷς. Eoi. 


δὲ Psal. cix ,.1; Act. 1, 54, 55. 


indicavi eis. » Qux» mibi videntur sic interpretanda . 
Tibi nomea meum usque nunc soli revelans, dico - 
Ego Dominus ; patribus vero tuis nomen meum non 
indicavi, quippe majori scientia dignis. Ipse autem 
appoarui eis, et per meipsum Testamentum meum 
cum eis pepigi. Constat supradictis quis patribus 
apparuerit. Hujus eniin loci explanatio eum ostea- 
dit esse « in principio apud Deum, Deum Ver- 
bum ?*. » Idem igitur nunc quoque manifestatur, 
sed non eodem modo quo patribus. His enim ul 
majoribus et perfectioribus ipse visus est et per se- 
ipsum Testamentum suum cum iis pepigit. Moysi 


** Philip. i1, 10. *' Exod. 11. 1. ** ibid. 2, 


*?? Joan, 1, 1 


1055 


ECLOGJE PROPHETICAE. — LIB. I. 


1054 


ταῖς εὐλογίαις παρίστησι λέγων" « Κύριος ix Σινὰ A stis legem in dispositione angelorum et non custo - 


ἤχει, xal ἐπέφανεν &x Σεὶρ ἡμῖν, χαὶ χατέσπευσεν 


distis **. » 


ἐξ ὄρους Φαρὰν σὺν μυριάσιν Κάδης, ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ ἄγγελοι μετ᾽ αὐτοῦ, » xal τὰ ἑξῆς " 6c ὃ χαὶ ὁ Στέ- 
φανος ἐν ταῖς Πράξεσιν ὡς πρὸς τὸν λαὸν ἀποτεινόμενός φησιν" « Οἴτινες ἐλάδετε τὸν νόμον εἰς διαταγὰς. 


ἀγγέλων, xaX οὐχ ἐφυλάξατε. » 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ T. 
Ἀπὸ τῆς Ἐξόδου. 

« Ἐξῆρεν δὲ ὁ ἄγγελος τοῦ θεοῦ ὁ προπορευόμενος 
τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ, καὶ ἐπορεύθη ἐχ τῶν ὄπισθεν 
αὐτῶν ἐξῆρεν δὲ xal ὁ στῦλος τῆς νεφέλης πρὸ 
προσώπου αὐτῶν xai ἐπορεύθη χαὶ ἔστη ix τῶν 
ὀπίσω αὐτῶν, χαὶ εἰσῆλθεν ἀνὰ μέσον τῆς παρεμ- 
ὀολῆς τῶν Αἰγυπτίων xal ἀνὰ μέσον τῆς παρεμ- 
δολῆς τῶν υἱῶν Ἰσραήλ. » Εἶτ᾽ ἐν τοῖς ἑξῆς ἡ θεία 
διδάσχει Γραφὴ, τί ποτε fjv fj νεφέλη φάσχουσα " 
«Εἶπεν δὲ Κύριος πρὸς Μωῦσην Ἰδοὺ ἐγὼ παρα- 
γίνομαι πρὸς σὲ ἐν Ex (στύλῳ) τῆς νεφέλης, ἵνα 
ἀχούσῃ ὁ λαὸς λαλοῦντός μου πρὸς σὲ, xal σοι πι- 
στεύσωσιν * » καὶ πάλιν" « Ὁ δὲ Θεὸς ἡγεῖτο αὐτῶν 
ἡμέρας ἐν στύλῳ νεφέλης, δεῖξαι αὐτοῖς τὴν ὁδόν " 
τὴν δὲ νύχτα, ἐν στύλῳ πυρὸς τοῦ φαίνειν αὐτοῖς * » 
xai αὖθις" « Καὶ χατέδη Κύριος ἐν στύλῳ νεφέλης. » 
Οὐχοῦν διὰ τούτων ἕτερος ἦν σαφῶς τῆς νεφέλης ὁ 
προπορευόμενος τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ ἄγγελος, xai ἡ 
νεφέλη δὲ ἄλλη μέν τις ἐτύγχανεν παρ᾽ αὐτὸν ἄγγε- 
λον, τοῦ δὲ Κυρίου αὐτοῦ σωματιχὸν ὥσπερ ὄργανον 
ἣν" δι᾿ οὗ (f. 9), τὴν φύσιν ὧν αὐτὸς ἀσώματος, xal 
πάσης ἐπέχεινα αἰσθητῆς xal ὑλιχῆς οὐσίας, δι᾽ 
αἰσθητῆς φωνῇς τῆς ἰδίας ἠξίου ὁμιλίας τὸν θερά- 


ποντα ᾿ xal τῆς τοιαύτης τε οἰχονομίας. αὐτὸς ὁ C 


Κύριος τὸν λόγον ἀποδιδοὺς τῷ Μωῦσεϊ φησιν’ « "Iva 
ἀχούσῃ ὁ λαὸς λαλοῦντός μου πρὸς σὲ, xal σοι πι- 
στεύσωσιν" » ἀλλ᾽ ἐπὶ μὲν τοῦ λαοῦ, οἷα σωματι- 
χωτέρου τυγχάνοντος, δι᾽ αἰσθητῆς φωνῆς ὁμιλεῖ, 
ἐπὶ δὲ τῶν πατριαρχῶν, οὔτε νεφέλης οὔτε στύλου 
πυρὸς δεφμένων, ἕτερος ἐγίγνετο τῆς τε ὀπτασίας 
χαὶ τῆς πρὸς αὐτοὺς ὁμιλίας ὁ τρόπος. Καὶ ὅτι γε 
οὐχ ἦν ἀγγελιχή τις δύναμις ἢ διὰ τῆς νεφέλης 
χρηματίζουτα, ἀλλ᾽ αὐτὸς ὁ Θεὸς, πρὸς τοῖς προαπο- 
δεδειγμένοις δηλοῦται χαὶ διὰ τῆς οὕτως ἐχούσης 
Γραφῆς" « Εἶπεν δὲ Κύριος πρὸς Μωῦτῆν᾽ Βάδιζε xai 
ὁδήγησον τὸν λαὸν εἰς τὸν τόπον ὃν εἴρηχά σοι" ἰδοὺ 
ὁ ἄγγελός μου προπορεύσεται πρὸ προσώπου σου. » 
Καὶ πάλιν" « Καὶ εἶπε Κύριος πρὸς Μωῦσῆν Ilo- 
ρεύου xal ἀνάδηθι ἐντεῦθεν, σὺ χαὶ ὁ λαὸς, » xal τὰ 
ἑξῆς  χαὶ συναποστελῶ πρὸ προσώπου σου τὸν ἄἅγγε- 
λόν uou. Ταῦτα γὰρ ἀγγέλῳ μὲν οὐδαμῶς λέγειν 
ἁρμόττει, Θεῷ δὲ μόνῳ, xaY τῷ χαθ᾽ ὅλην τὴν ἕστο- 
ρίαν διὰ τοῦ τετραγράμμου δηλουμένῳ Κυρίῳ. Ap! 
οὖν ὁ τῶν ὅλων ποιητὴς xal Θεὸς τῶν ἀπάντων εἰς 
τοσοῦτον xatftt, ὡς ἐπὶ σωματιχοῦ ὄρους ὀχεῖσθαι, 
καὶ παιδαγωγοῦ δίχην συμδαδίξειν ἀνθρώποις ὁ τὸν 
οὐρανὸν xal τὴν γῆν πληρῶν; f| τοῦτο μὲν οὔτε 
δυνατὸν, οὔθ᾽ ὅσιον ἐννοεῖν, εὐσεθέπστερον δὲ ἅμα xal 
δυνατὸν τὸν θεῖον ὑπολαμδάνειν Λόγον, διάχονον ὄντα 
τοῦ πατριχοῦ βουλήματος, ἐπείπερ αὐτοῦ Κυρίου ὄντος 


39 Exod. xiv. 19, 20. 
* Exod. xxxii, 1. 


** Act. vit, 55. 
δ Exod. xxxii, 54. 


! Exod. xix, 9. 
* Deut. xxxii, 9 


CAPUT X. 
Ab Exodo. 

« Tollens se angelus Domini, qui pr»cedebat ca- 
stra Israel, abiit post eos : et cum eo pariter co- 
lumna nubis, priora dimittens, post tergum stetit, 
inter castra JEgyptiorum et castra Israel **. » 
Deinde in iis quz sequuntur divina docet Scriptura 
quz esset hzc nubes, dicens : « Ait autem Domi- 
nus ad Moysem : Jam nunc veniam ad te in cali- 


B gine nubis, ut audiat me populus loquentem ad te 


et credat tibi in perpetuum *. » Etrursus : « Deus 
autem przecedebat eos ad ostendendam viam per 
diem in columna nubis, et per noctem in columna 
ignis *. » Atque alias : « Descendit Dominus in 
columna nubis ὃ. » Igitur ex iis alius erat manife- 
ste nubis angelus qui pracedebat filios Israel, alia 
et nubes circa eum angelum, quz quasi ipsius Do- 
mini corporeum erat indumentum. Qua quidem, 
cum natura incorporeus esset, omnisque sensus vel 
materialis substantiz immunis, per vocis auditum 
propria conversatione servum suum dignabatur. 
Hujus dispositionis ipse Dominus rationem reddens 
Moysi dicit : « Ut audiat me populus loquentem ad 
te, et credat tibi in perpetuum *. » Sed cum populo, 
ut magis corporali, vocis auditu conversatur ; cum 
patriarchis, quibus neque nube neque ignis colum- 
na opus erat, alius fiebat visionis et conversationis 
modus. Quod vero non angelica quxdam potestas 
qua per nubem manifestabatur, sed ipse Deus, prz- 
ter ea quz? jam demonstrata sunt hoc etiam osten- 
ditur Scripture loco : « Dixit autem Dominus ad 
Moysem : Vade et duc populum istum quo locutus 
sum tibi *. Ecce angelus meus przcedet te. » Et 
rursus : « Et dixit Dominus ad Moysem : Vade, 
ascende de loco isto tu, et populus tuus *, » et 
cetera; « et mittam przecursorem tui angelum. » Hiec 
enim angelum nequaquam dicere decet, Deum vero 
solum, Dominumque qui in tota narratione tetra- 
grammato designatur. Numquid igitur universarum 


D rerum auctor, Deugsque omnium ad id descendit ut 


super materialem veniret montem, et pedagogi 
instar cum hominibus ambularet, qui colum et 
terram implet? Nonne íllud neque verisimile, ne- 
que sanctum existimare, religiosius vero et proba- 
bilius cogitare expletum hoc munus a Verbo di- 
vino, paterne voluntatis ministro , Dominoque 
ipso, qui et « factus est pars Jacob, funiculus hz- 
reditatis ejus Israel "; » hunc, inquam, ea pro 
parte atque hareditate suscepisse, et se ipsum ex- 
inanientem, consubstantialique magnitudine exuta, 
hominum saluti, etiam ante incarnationem contu- 
* ibid. 


* Kxod. xin, 91... ? Exod, xix,9. 


1057 


ECLOG/AE PROPIIETIC/E, — LiB. I. 


1058 


τῶν οὐχ ἄλλον ἀλλ᾽ αὐτὸν δηλοῦν τὸν Ἰησοῦν αὐτὸς A missionis terram, sicut ostendunt ad eum Dei 


γὰρ εἰσήγαγεν τὸν λαὸν εἰς τὴν γῆν τῆς ἐπαγγελίας, 
ὡς xal αἱ πρὸς αὐτὸν δηλοῦσιν τοῦ Θεοῦ φωναὶ λέ- 
γοντος" € Ἴσχνε xal ἀνδρίζου - σὺ γὰρ ἀποδιαστελεῖς 
τῷ λαῷ τούτῳ τὴν γῆν, ἣν ὥμοσα τοῖς πατράσιν 
ὑμῶν περὶ αὐτοῦ. » "Apa προδιατάσσεται τῷ λαῷ λέ- 
ov: « Πρόσεχε αὐτῷ, xal εἰσάχουσον αὐτοῦ μὴ 
ἀπείθει ἐν αὐτῷ. » Οὐ δεῖ δὲ θαυμάζειν εἰ ἄγγελον 
αὐτὸν ἐπωνόμασεν, ἐπεὶ χαὶ Ἰωάννην τούτῳ χαλεῖ τῷ 
προσρήματι fj φάσχουσα προφητεία" ε Ἰδοὺ ἐγὼ ἀπο- 
στέλλω τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου σου, ὃς χα- 
κασχευάσει τὴν ὁδόν μον ἔμπροσθέν σου. » Εἰ δ᾽ ὅλως 
εἰς Ἰησοῦν ἀναφέροιτο τὸν τοῦ Ναυῆ τὰ προεχτε- 
θέντα, ὅρα πῶς περὶ αὐτοῦ φησιν ὁ Κύριος" « Τὸ γὰρ 
δνομά μου ἐπιχέχληται ἐπ᾽ αὐτῷ. » Ποῖον δὲ ἄρα 
ὄνομα ἣ αὐτὸ τὸ Ἰησοῦς; Τοῦ μὲν γὰρ φαινομένου 
τότε ἀνδρὸς οὐχ ἣν ἴδιον τὸ ἸΙησοῦς ὄνομα * Αὐσὴς γὰρ 
ἐχαλεῖτο τὸ πρότερον πρῶτος δὲ αὐτὸν Μωῦσῆς θεο- 
φορούμενο; Ἰησοῦν ἀναγορεύει, πνεύματι δῆλον ὅτι 
θειοτέρῳ χινούμενος" ὡς ἂν ὁ χρησμὸς ὁ φήσας" « Τὸ 
γὰρ ὄνομά μου ἐστὶν ἐπ᾽ αὐτῷ,» πληρωθείη τοῦ 
χρηματίζοντος Κυρίου, ὃν πολλάχις ἀπεδείξαμεν el- 
vat τὸν προόντα τοῦ Θεοῦ Λόγον, Ἰησοῦς fjv ὄνομα 
ὅπερ τῷ Αὐσῇ Μωῦσῆς ἐπιτέθειχεν, ὡς ἡ θεία Γραφὴ 
μαριυρεῖ, σφόδρα ἀπηχριθδωμένως τηρήσασα, ὅτι μὴ 
ἄλλοτε ἣ ἄγγελον αὐτὸν ἀχολούθως τῷ χρησμῷ τὴν 
γῆν τῆς ἐπαγγελίας πρὸ προσώπου τοῦ λαοῦ προσχε- 
ψόμενον ἐξέπεμπεν, τούτῳ χέχληχεν αὐτὸν τῷ ὀνό- 
ματι. Οὐχοῦν διὰ τούτων χαὶ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
Ἰησοῦ προσηγορίαν Μωῦσῆῇς φαίνεται σαφῶς ἐγνωχώς" 
ὥσπερ δὲ τὸ Ἰησοῦ ὄνομα παρὰ πρώτῳ αὐτῷ εὕρηται 
χατὰ τοὺς ἐξεταζομένους τόπους, οὕτω χαὶ Χριστὸν 
πρῶτος αὐτὸς ἀναγορεύσας φαίνεται, πρὸ τῶν αὐτοῦ 
χρόνων ἐξ αἰῶνος μηδενὸς μηδέπιυ ποτὲ μήτε Ἰησοῦ 
μὴτε Χριστοῦ παρά τισιν προσαγορευθέντος. Καὶ 
φαίνεταί γε ἐνθέῳ λογισμῷ τὰς δηλουμένας προσ- 
ηγορίας τιμήσας " δυσὶ γοῦν τοῖς παρὰ πάντα τὸν 
λαὺν ἐξοχωτάτοις ἀνδράσι καὶ παρὰ Θεῷ διαπρέπου- 
σιν ἑτέροις τε ἰδίοις ὀνόμασι χεχρημένοις τὰς δύο 
ταύτας ἐπιφημίζει προσηγορίας, τῷ τε ἰδίῳ ἀδελφῷ 
τῷ ᾿Ααρὼν, xal τῷ τοῦ Νανῇ υἱῷ, Αὐση[οὺ]ς πρότε- 
pov ὀνομαζομένου ς], παρὰ πάντα τὸν λαὸν Θεοῦ νεύ- 
ματι ἄρχοντας τοῦ παντὸς ἔθνους προχειρισάμενος 
παὶς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐδόξασεν 


verba dicentis : « Confortare et esto rohustus : tu 
enim sorte divides populo huic terram, pro qua 
juravi patribus tuis, ut traderem eam illis. » Po- 
pulo igitur przcipit dicens : « Observa eum et. audi 
vocem ejus, nec contemnendum putes 17.» Non 
autem mirandum est si angelum eum nominaverit, 
cum Joannem bac denominatione vocet prophetia 
his verbis : « Ecce ego mitto angelum meum ante 
faciem tuam, qui preparabit viam meam ante 
te 1». » Quod si plane ad Josue filium Nun praci- 
tata spectant, perspicuum est cur de eo dixerit 


Dominus : « Et est nomen meum in illo!*. » Quale , 


igitur illud nomen est nisi Josue, quod idem est ac- 


Jesu? Huic enim Josue non proprium nomen erat, 


B prius Osee vocato. Primus eum Moyses a Deo inspi- 


ratus appellavit Josue; procul dubio est ipsum di- 
vino tunc Spiritu agitari, ut implerentur verba 
hzc: « Et est nomen meum in illo, » manifestantis 
se Domini, quem sepius demonstravimus esse 
praexsistens Dei Verbum, Jesus (Josue) erat nomen 
quod Osee Moyses imposuit, ut divina testatur Scri- 
ptura **, sollicitissime animadvertens quod non 
alias nisi cum angelum eum, secundum oraculi 
verba, promissionis terram ante faciem populi 
prospecturum emiserit, hoc vocavit eum nomine. 
lis igitur constat et Salvatoris nostri Jesu denomi- 
nationem Moysi aperte: cognitam fuisse. Quemad- 
modum Jesu nomen primum apud eum in iis que 
investigamus locis reperitur, ita et Christum pri- 
mus idem przdicavisse videtur, in anterioris avi 
temporibus sive Jesu sive Christi nominibus nulli 
unquam compertis. Et videtur quidem divina qua- 
dam inspiratione revelatas denominationes honori 


habuisse. Duobus igitur maximeex omni populo prz- 


cellentibus viris, Deoque acceptissimis, cum utrique 
aliud esset proprium nomen, duplicem illam imponit 
denominationem, proprio quidem fratri Aaron, et 
Nave filio Osee prius appellatis ; namque coram omni 
populo Dei jussu totius gentis duces eos eligens, Sal- 
vatoris nostri Jesu Christi nominibus illustravit ; 
alterum quidem Christum cognominans, qui summi 
verique ferebat imaginem pontificis, omniumque 
auctoris, ipsius « Verbi Dei, qui erat in principio 


προσηγορίαις * τὸν μὲν Χριστὸν, δι᾿ ἣν ἔφερεν cixóva p) apud Deum ν᾽; » successorem vero suum Jesum 


τοῦ xav' ἀλήθειαν ἀρχιερέως τῶν ὅλων αὐτοῦ « toU 
ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεὸν Θεοῦ Λόγου » προσειπιὺν" τὴν 
ὃὲ ἑαυτοῦ διάδοχον Ἰησοῦν ἀναγορεύσας, δι᾽ ὃν ἔσωζε 
xai αὐτὸς τύπον τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ, ὃς παυ- 
σαμένης τῆς διὰ Μωϊσέως παραδοθείσης συμδολιχῶς 
λατρείας, xat τοῦτόν πως τὸν τρόπον Μωῦσέως τελευ- 
τήσαντος, τὴν εἰς τὸ θεῖον εὐσέδειαν διαδεξάμενος, 
πάσας μὲν τὰς ἀοράτους δυνάμεις ἀνθισταμένας ab- 
τοῦ τῷ λόγῳ πολέμῳ νιχήσας χεχείρωται, τὴν δ᾽ ὑπὸ 


appellans, per quem servabat et ipse typum Salva- 
toris nostri Jesu, qui, absoluto quem Moyses tradi- 
derat symbolico cultu , Moyseque quodammodo 
mortuo, cum pietatem in Deum accepisset, omnes 
invisibiles potentias sibi adversantes, victas prze- 
lio, verbo supetavit, universamque terram ab iis 
tyrannice habitam propriam fecit in omnibus genti- 
bus possessionem, suoque divisit populo, Ecclesiis 
in universa terra constitutis. 


ταύταις ἅπασαν τυραννουμένην γῆν, τὴν ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ἴδιον χτῇμα ποιησάμενος, τῷ ἑαυτοῦ λαῷ διῶ 
τῶν ἀνὰ πᾶσαν τὴν οἰχουμένην Ἐχχλησιῶν κατεκχληροδότη, σεν. 


" Exod. xxi, 21. 15 Mattb, xi, 10. 


? Exod. xxii, 91. 


* Num. xi, 17, *! Joan. 1. f. 


2^ 


1059 
CAPUT Xil. 

« Cumque ingrederetur Moyses in tabernaculum, 
descendebat columna nubis, et stabat ad ostium, 
loquebaturque cum Moyse, cernentibus universis 
quod columna nubis staret ad ostium tabernaculi. 
Stabantque ipsi et adorabant per fores tabernacu- 
lorum suorum. Loquebatur autem Dominus ad 
Movsem facie ad faciem, sicut solet loqui homo ad 
amicum suum. Cumque ille reverteretur in castra, 
minister ejus Josue filius Nun, puer, non recedebat 
de tabernaculo. Dixit autem Moyses ad Dominum : 
Prscipis ut educam populum illum : et nona indi- 
cas mihi quem missurus es mecum , presertim 
cum dixeris: Novi te ex nmomine, et invenisti 
gratiam coram me. Si ergo inveni gratiam in con- 
spectu tuo, ostemde mihi faciem tuam, ut sciam 
te, et inveniam gratiam ante oculos tuos : respice 
populum tuum gentem hanc. Dixitque Dominus: 
Facies mea pracedet te, et requiem dabo tibi. Et 
ait Moyses : Si non tu ipse pracedas, ne educas 
nos de loco isto. In quo enim scire poterimus ego 
et populus tuus invenisse nos gratiam in conspectu 
tuo, nisi ambulaveris nobiscum, ut glorificemur ab 
omnibus populis qui habitant super terram. Dixit 
autem Dominus ad Moysem: Et verbum istud, 
quod locutus es, faciam : invenisti enim gratiam 
coram me, et te-ipsum novi ex nomine. Qui ait : 
Ostende mihi gloriam tuam. Respondit : Ego osten- 
dat omne bonum tibi, et vocabo in nomine Do- 


EUSEBII C:ESARIENSIS OPP. PARS Ill. —EXEGETICA. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IB. 

« Ἡνίχα δ᾽ ἂν εἰσῆλθε Μωῦσῆς εἰς ch 
ἐόδαινεν ὁ στῦλος τῆς νεφέλης, xal f 
θυρῶν τῆς σχηνῆς, χαὶ στάντες ὁ λαὸς 
cav ἕχαστος ἀπὸ τῆς σχηνῆς. Καὶ & 
πρὸς Μωῦσῆν,, ἐνώπιος ἐνωπίῳ, ὡς t 
πρὸς φίλον ἑαυτοῦ - xal ἀπηλλάττετο € 
θολήν ὁ δὲ θεράπων αὐτοῦ Ἰησοῦς v 
ἐξεπορεύετο Ex τῆς σχηνῆς. Καὶ εἶπε | 
Κύριον" Ἰδοὺ, σὺ λέγεις pot ᾿Ανάγαγε 
τον, σὺ δὲ οὐχ ἐδήλωσάς μοι, ὃν σὺ à 
ἐμοῦ σὺ δέ μοι εἶπας " Οἷδά σε παρι 
ἔχεις χάριν παρ᾽ ἐμοί. Εἰ οὖν ebpnxa 
σου, ἐμφάνισόν μοι σεαυτόν * γνωστῶς 
ἂν ὦ εὑρηχὼς χάριν ἐναντίον σου, χαὶ 


Β λαός δον τὸ ἔθνος τοῦτο. Καὶ λέγει" 


ρεύσομαι χαὶ χαταπαύσω σε. Καὶ λέγε 
Εἰ μὴ αὑτὸς σὺ συμπορεύη, μὴ μὲ àw 
θεν. Καὶ πῶς γνωστὸν ἕσται ὅτι eDprx 
σοὶ ἐγὼ χαὶ ὁ λαός σον, ἀλλ᾽ ἣ συμπὸο 
μεθ᾽ ἡμῶν; καὶ ἐνδοξασθησόμεθα ἐγώ 
σου παρὰ πάντα τὰ ἔθνη, ὅσα ἐπὶ τῆς 
εἶπεν ὁ Κύριος πρὸς Μωῦσῆν’ Καὶ τὸν 
τον, ὃν εἴρηχας, ποιήσω * εὕρηχας γὰρ 
μον, xa οἷδά σε παρὰ πάντας, xai ἔχε 
ἐμοί. Καὶ εἶπεν " Δεῖξόν μοι τὴν σεαυτι 
εἶπεν. Ἐγὼ παρελεύσομαι πρότερος - 
xaX χαλέσω ἐν ὀνόματι Κυρίου ἕναν 
ἐλεήσω, ὃν ἂν ἐλεῶ, χαὶ οἰχτειρήσω, δ' 


mini coram te: et miserebor cui voluero, et cle- ( Καὶ εἴπεν" Οὐ δυνήσῃ ἰδεῖν τὸ πρόσωπε 


mens ero in quem mihi placuerit. Rursumque ait : 
Non poteris videre faciem meam : non enim vide- 
bit me homo, et vivet. Et iterum : Ecce, inquit, 
est locus apud me, et stabis supra petram; et 
protegam dextera mea, donec transeam: tol- 
lamque manum meam, et videbis posteriora mea: 
faciem autem meam videre non poteris ** ; » et 
reliqua. Quibus addit: « Cumque descendisset 
Dominus per nubem, stetit Moyses cum eo, invo- 
cans nomen Domini. Quo transeunte coram eo, 
ait: Dominator Domine Deus, misericors et cle- 
mens, patiens et multze miserationis, ac verax, qui 
Custodis misericordiam in millia: qui aufers ini- 
quitatem, et scelera, atque peccata, nullusque apud 
te per se innocens est; qui reddis iniquitatem pa- 
trum filiis ác nepotibus in tertiam et quartam 
progeniem. Festinusque Moyses curvatus est pro- 
nus in terram, et adorans ait : Si inveni gratiam 
in conspectu tuo, Domine, obsecro ut gradiaris 
nobiscum facie ad faciem **. » Moyses cum Deo 
collocutus inducitur ea fiducia et libertate, qua 
uteretur amicus cum amico confabulans. Apparet 
autem ex istis non Prophetz progressus ; sed post- 
quam loquebatur ei Dominus facie ad faciem, non 
tamen unquam visus, est ei sicut Abrabamo, et 
Isaaco et Jacobo. Cujus igitur gratiam expetit di- 
cens : « Si inveni gratiam in conspectu tuo, 


, P Exod. xxxnr, 9-33. ** Exod. xxxiv, 5-9. 


μὴ ἴδῃ τὸ πρόσωπόν μου ἄνθρωπος (f. 1 
ται. Καὶ εἶπε Κύριος" Ἰδοὺ, τόπος π 
στήσῃ ἐπὶ τῆς πέτρας" χαὶ σχεπάσω τῇ 
σὲ, ἕως ἂν παρέλθω. Καὶ ἀφελῶ τὴν 
xaX τότε ὄψῃ τὰ ὁπίσω μον" τὸ δὲ πρός 
ὀφθήσεταί σοι, » χαὶ τὰ ἑξῆς͵ οἷς ἐτ 
χατέδη Κύριος ἐν νεφέλῃ, xal παρέσι 
xaX ἐχάλεσεν ἐν ὀνόματι Κυρίου * xal : 
ριος πρὸ προσώπου αὐτοῦ, xal ἐχά 
Κύριος ὁ Θεὸς οἰχτίρμων καὶ ἐλεήμων 
χαὶ πολυέλεος xal ἀληθινὸς καὶ διχα!οσύ 
ποιῶν ἕλεος εἰς χιλιάδας, ἀφαιρῶν ἀνο 
χίας καὶ ἁμαρτίας, xai τὸν ἔνοχον οὐ 
άγων ἀνομίας πατέρων ἐπὶ τέχνα, χαὶ i 


D xvov, ἐπὶ τρίτην xai ἐπὶ τετάρτην γενε 


σας Μωῦσῆς χύψας ἐπὶ τὴν γῆν προσε 
εἶπεν * Εἰ δὴ εὕρηχα χάριν ἐνώπιόν σου 
πορεύθητι μεθ᾽ ἡμῶν ἐνώπιος ἐνωπίῳ. 

Θεῷ λαλῶν ἀναγέγραπται μετὰ θάρσου 
σίας τοσαύτης, ὁποίαν ἀγάγοι ἂν χαὶ φ 
ὁμιλῶν ἑαυτοῦ φίλῳ. Ἐμφαίνεται δὲ δι 
1| τυχοῦσα τοῦ Προφήτου προχοπή " à 
μὲν αὐτῷ Κύριος ἐνώπιος ἐνωπίῳ, οὐ μ 
πω αὐτῷ ὁμοίως τῷ ᾿Αδραὰμ. xaX Ἰσαὰ 
τούτου δὴ χάριν ἀξιοῖ λέγων" « Εἰ δὴ. 
ἐναντίον σου, ἐμφάνισόν μοι σεαυτὸν, 

σε.) Δι' οὗ παρίστησιν ὅτι μὴ ὁμοίως 1 
τῷ xal τὰς πρὸς αὐτὸν ἐπιφανείας ὁ € 


1061 


ECLOGJ.£ PROPHETIC/E. — LIB. 1. 


1063 


Εἰ γὰρ, ὡς νομίσειεν τις, ταυτόν ἐστι τὸ λελαληχέναι Α ostende mihi faciem tuam, ut sciam te. » Exinde 


αὐτῷ τὸν Θεὸν c ἐνώπιον ἐνωπίῳ » τῷ: ὦφθαι αὐτῷ, ὡς 
ἂν εἴποι τις, «πρόσωπον πρὸς πρόσωπον, » καὶ ποία δ᾽ 
ἂν ἔτι χώρα λείποιτο τῇ φασχούσῃ αὐτοῦ ἀξιώσει 
τό" « Εἰ δὴ εὕρηχα χάριν ἐναντίον σου, ἐμφάνισόν 
μοι σεαυτὸν, γνωστῶς ἴδω σε; » πῶς δὲ, εἰ χαὶ πρό- 
τερον αὐτῷ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον ὡς οἰηθείη 
ἄν τις, ἑωρᾶτο, ἐπιφέρει λέγων αὐτῷ ὁ Κύριος" 
« Οὐ δυνήσῃ ἰδεῖν τὸ πρόσωπόν μου" οὐ γὰρ μὴ ἴδῃ 
τὸ πρόσωπόν μου ἄνθρωπος xai ζήσεται ; »Διὰ τί δὲ, 
λεγέτω ὁ βουλόμενος, οὐδ' ἅπαξ ὁ λόγος μαρτυρεῖ λέ- 
γων, ὅτι ὥφθη αὐτῷ ὁ Κύριος, ὡς ἐπὶ τῶν πατριαρ- 
χῶν εἰρηχὼς τετήρηται" ἀλλὰ γὰρ διὰ τούτων πρόδη- 
λον, ὅτι εἰ xal ἐλάλει αὐτῷ Κύριος « ἐνώπιος ἐνωπίῳ,» 
ὅμως διὰ τῆς νεφέλης ἐλάλει αὐτῷ " τοῦτο γὰρ προ- 
παρίστησιν ἡ Γραφὴ λέγουσα" « Κατέδαινεν ὁ στῦλος 
τῆς νεφέλης xal ἴστατο ἐπὶ τῶν θυρῶν τῆς σχηνῆς, 
καὶ ἐλάλει τῷ Μωῦσεϊ. » Οὐχοῦν διὰ τῆς νεφέλης ἐλά- 
λει, οὐ μὴν χαὶ ὁμοίως τῷ ᾿Αὐραὰμ ἣ τῷ Ἰσαὰκ ἣ 
τῷ Ἰαχὼδ ὥφθη αὐτῷ" ἐχεένοις μὲν γὰρ γυμνῶς xal 
τρανῶς ἄνευ τινὸς εἴδους ὀφθεὶς ἀναγέγραπται, τού- 
τῳ δὲ διὰ τοῦ ὀνομαζομένου εἴδους xal τῆς νεφέλης, 
fw χαὶ δόξαν Κυρίου ὀνομάζει ὁ λόγος φάσχων᾽ 
ε Ἡνίχα δὲ ἐλάλει Μωῦσῆς πάσῃ συναγωγῇ υἱῶν 
Ἰσραὴλ, χαὶ ἐπεστράφησαν εἰς τὴν ἔρημον, χαὶ ἰδοὺ 
ἡ δόξα Κυρίου ὥφθη ἐν νεφέλῃ, καὶ ἐλάλησεν Κύριος 
πρὸς Μωῦσῆν.» Καὶ πάλιν ε᾿Ανέδη Μωῦσῆς εἰς τὸ 
ὅρος" χαὶ ἐχάλυψεν ἢ νεφέλη τὸ ὄρος. Καὶ χατέδη 
ἡ δόξα Κυρίου ἐπὶ τοῦ ὄρους xai ἐχάλυψεν αὐτὸν νε- 
φέλὴ ἕξ ἡμέρας " xal ἐλάλησεν (f. 14) Κύριος πρὸς (. 
Μωῦσῆν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑδδόμῃ kx μέσου τῆς νεφέλης. 
T$ δὲ εἶδος τῆς δόξης Kuplou, ὡσεὶ πῦρ φλέγον ἐπὶ 
τῆς χορυφῆς φοῦ ὄρους. » Σαφῶς οὖν διὰ τούτων τὸ 
θεωρούμενον τῷ Μωῦσεξ λέγεται εἶναι οὐχ αὐτὸς ὁ 
Κύριος, ἀλλ᾽ εἶδος Κυρίου, καὶ νεφέλη xai πῦρ, ἃ 
xai δόξαν Κυρίου ὀνομάζει ὁ λόγος" οὐχοῦν τὸ μὲν 
εἶδος ἑώρα Κυρίου καὶ τὴν δόξαν αὐτοῦ, οὐδαμῶς δὲ 
αὐτὸν τὸν Κύριον, τόν τε λαλούμενον Λόγον αὐτοῦ 
τοῦ Κυρίου " ἀλλ᾽ ὅμως διὰ τῆς νεφέλης λαλοῦντος 
ἤχουεν, διὸ εἴρηται" «Καὶ ἐλάλησεν Κύριος πρὸς Μωῦ- 
σὴν ἐνώπιος ἐνωπίῳ. » Οὐ μὴν καὶ ὥφθη αὐτῷ &vo- 
κιος ἐνωπίῳ τετήρηται" τοῦτο γὰρ ὡς οὐδέπω γεγο- 
νὸς ἀξιοῖ λέγων’ « Ἐμφάνισόν μοι σεαυτὸν, γνωστῶς 
ἴδω σε.» Καὶ ἐν ἑτέρῳ δὲ τόπῳ διδάσχει ὁ λόγος, 
τι δὴ στόμα ἐλάλει αὐτῷ ὁ Θεὸς, οὗ μὴν χαταλλή- 
λως καὶ ἑωρᾶτο, ἀλλ᾽ ἐν εἴδει καὶ διὰ τῆς προαποδε- 
δομένης δόξης αὐτοῦ " λέγει δὲ οὕτως" « Καὶ κατέδη 
Κύριος ἐν στύλῳ νεφέλης, καὶ ἔστη ἐπὶ τῆς θύρας 
τῆς σχηνῆς τοῦ μαρτυρίου " χαὶ ἐχλήθησαν ᾿Ααρὼν 
xai Μαριὰμ, καὶ ἐξῆλθον ἀμφότεροι. Καὶ εἶπεν πρὸς 
αὐτούς" ᾿Αχούσατε δὴ τῶν λόγων μου" Ἐὰν γένηται 
προφήτης ὑμῶν τῷ Κυρίῳ, ἐν ὁράματι αὐτῷ γνω- 
σθήσομαι, xal ἐν ὕπνῳ λαλήσω αὐτῷ. Οὐχ οὕτως ὁ 
θεράπων μου Μωῦσῆς πιστός ἐστιν ἐν ὅλῳ τῷ οἴχῳ 
μου. Στόμα χατὰ στόμα λαλήσω αὐτῷ ἐν εἴδει, χαὶ 
οὐ δι᾽ αἰνιγμάτων, χαὶ τὴν δόξαν Κυρίου εἶδεν, xat 
διὰ τί οὐχ ἐφοδήθητε χαταλαλῇσαι χατὰ τοῦ θεράπον- 


** Exod, avi, 10. ** Exod, xxiv, 15. 


fit manifestum quod non idem erat, cum loquere- 
tur ei Dominus, et cum manifestum sui visum effi- 
ceret. Si enim, ut nonnulli existimare possent, collo- 
cutum fuisse cum eo Deum conspectu ad conspectum, 
idem esset ac visum fuisse ei, ut dici posset, « facie 
ad faciem, »quis ejus postulationi relinqueretur locus 
dicentis : « Si inveni gratiam in conspectu tuo, 
ostende mihi faciem tuam, ut sciam te ? » Quo- 
modo autem, si et prius ei facie ad faciem, ut non- 
nulli putarent, visus fuisset, subjicit dicens ei Do- 
minus: « Non poteris videre faciem meam : non 
enim videbit me homo et vivet? » Quidquid objici 
possit, non semel narratio commemorat visum 
fuisse ei Dominum, ut de patriarchis expresse re- 
fertur. Enimvero ex iis |constat quod, si loquere- 
tur ei Dominus facie ad faciem, tamen per nubem 
loquebatur ei. Hoc enim demonstrat Scriptura, 
cum dicit : « Descendebat columna nubis et stabat 
ad ostium tabernaculi, et loquebatur ad Moysem. » 
Ergo per nubem loquebatur, non vero pariter vi- 
sus est ei ac Abrahamo, vel Isaaco, vel Jacobo. 
lllis enim nude et manifeste nulla sub forme visus 
narratur, huic vero sub forma quam retulimus, for- 
maque nubis, quam gloriam Domini Scriptura vo- 
cat, dicens : « Cum autem loqueretur Moyses ad 
omnem cotum filiorum Israel, respexerunt ad so- 
litudinem : et ecce gloria Domini apparuit in nube : 
locutus est autem Dominus ad Moysem, dicens **; » 
etl rursus*: « Cumque ascendisset Moyses in 
C montem, operuit nubes montem. Et descendit glo- 
ria Domini super montem, tegens illum nube sex 
diebus. Et loquebatur Dominus ad Moysem septimo 
die de medio caliginis. Erat autem species gloriz 
Domini, quasi ignis ardens super verticem mon- 
tis **. » Aperte patet ex iis visum fuisse Moysi non 
ipsum Dominum, sed speciem Domini, nubemque et 
ignem, que Domini gloriam sacer sermo vocat. Vi- 
debat igitur speciem Domini, ejusque gloriam, mi- 
nime autem ipsum Dominum, ipsiusque Domin: 
Verbum, sibi collocutum. Verumtamen per nubem 
eum loquentem audiebat, ideoque dicitur: « Et 
locutus est Dominus ad Moysem facie ad faciem. » 
Non autem ei apparuisse facie ad faciem refertur " 


D illud enim nondum accidisse memorat dicens : 


« Ostende mibi faciem tuam, ut sciam te. » In alio 
loco docet Scriptura quod ore quidem loquebatur 
ei Deus, non tamen pariter videbatur, sed sub 
specie et, ut supra dictum est, per ipsius gloriam. Sic 
igitur dieit : « Descendit. Dominus in columna nu- 
bis, et stetit in introitu tabernaculi vocans Aaron 
et Mariam. Qui cum exiissent, dixit ad eos : Audite 
sermones meos : Si quis fuerit inter vos propheta 
Domimi, in visione apparebo ei, vel per somnium 
loquar ad illum. At non talis eervus meus Moyses, 
qui in omni domo mea fidelissimus est: ore enim 
ad os loquor ei : et palam, et non per senigmata et 


1065 


ECLOG/E PROPHETICAE. — LIB. f. 


1066 


σχων ὅτι δὴ πάσης μείζων τῆς πρότερον αὐτῷ θεω- A dam tegloria mea, » et de Patris sui doctrina, « Et 


ρουμένης ὀπτασίας ἡ τοῦ Πατρὸς καὶ Θεοῦ τῶν ὅλων 
τυγχάνει γνῶσις, ἣν xaX παραδώσειν αὐτῷ ὑπισχνεῖ- 
ται, περὶ μὲν ἑαυτοῦ λέγων, « Παρελεύσομαι πρότε- 
ρός σου τῇ δόξῃ μου. » Περὶ δὲ τῆς τοῦ Πατρὸς uv- 
σταγωγίας τὸ, « χαὶ καλέσω ἐν ὀνόματι Κυρίου"» ποίου 
γὰρ Κυρίου, αὑτὸς ὧν ὁ διὰ τοῦ τετραγράμμον δηλού- 
μενος Κύριος, εἰ μὴ ἄρα τοῦ Πατρὺς καλέσειν ἐπαγ- 
γέλλεται ; Καὶ ἀληθῶς γε εἰ μὴ διέλθοι τινὰ πρότερον 
6 τοῦ Θεοῦ Λόγος, xal εἰ μὴ αὐτὸς ἀναχαλέσοιτο τὸν 
Πατέρα, οὐδ᾽ ἄλλως δυνατὸν τὴν τοῦ Πατρὸς τῶν» 
ὅλων ἀναλαθεῖν γνῶσιν" « ἐπεὶ μηδ᾽ εἷς ἔγνω τὸν 
Πατέρα εἰ μὴ ὁ Υἱὸς, καὶ ᾧ ἂν ὁ Υἱὸς ἀποκαλύψῃ. » 
Αὐτὸς γοῦν ἐστιν ἡ θύρα χαὶ ἡ ὁδὸς δι᾽ οὗ μόνου ἔστιν 
ἰδεῖν τὸν ἐπέχεινα χαὶ ἀνωτάτω τῶν ὅλων αἴτιον, αὖ» 
τὸν τὸν Πατέρα εἰ γὰρ xai τὰ μάλιστα οἷά τις αὑτοῦ 
πρόδρομος προεπιδημεῖ ταῖς τῶν μακαρίων ψυχαῖς ὁ 
θεῖος Λόγος, τῆς ἰδίας δόξης μεταδιδοὺς αὐταῖς, ἀλλ' 
οὐχ ἵσταταί γε εἰς τέλος τὰ τῆς αὐθεντίας εἰς ἑαυτὸν 
ἀναλαμδάνων, προπαρασχευάσας δὲ χαὶ προευτρεπίς 
σας τὴν μονὴν, ὑποχωρεῖ χαὶ μεταπαραδίδωσι τὴν 
βασιλείαν τῷ Θεῷ καὶ Πατρί. Τοῦτο δὲ χαὶ αὐτὸς ὁμο» 
χογεῖ φάσχων, ε Ἐγὼ παρελεύσομαι πρότερός σὸν τῇ 
δόξῃ μου, χαὶ χαλέσω ἐν ὀνόματι Κυρίου. » Νῦν μὲν 
οὖν λόγῳ τοῦτο πράξειν ἐπαγγέλλεται" ἑξῆς δὲ χαὶ τὸ 
ἔργον ἐπάγει ἔνθα εἴρηται, « Καὶ χατέδη Κύριος ἐν 
νεφέλῃ, xal παρέστη αὐτῷ Exsl* καὶ ἐχάλεσεν ἐν ὀνό- 
ματι Κυρίου. Καὶ παρῆλθεν Κύριος πρὸ προσώπου 
αὐτοῦ xal ἐκάλεσε, Κύριος, Κύριος ὁ Θεὸς οἰχτίρμων, 


vocabo in nomine Domini coram te. » Quem autem 
Dominum, cum sit ipse Dominus tetragrammato 
designatus, nisi Patrem suum vocaturum esse de- 
nuntiat ? Profecto nisi previum eat Dei Verbum, 
nisi ipse Patrem advocet, impossibile est quemvis 
omnium Patris scientiam excipere. « Neque Patrem 
quis novit, nisi Filius, et cui Filius voluerit reve» 
lare **. » Ipse igitur est janua viaque qua sola ex- 
celsissimam immensissimamque rerum omnium 
causam, Patrem ipsum, conspicere possumus. Si 
enim quam maxime, velut aliquis ejus precursor, 
beatorum animas divinum przit Verbum, partici- 
pes eos propriz gloriz efficiens, sed non desinit ad 
finem auctoritatis partes in se suscipere, preparato 
autem ac disposito habitaculo, discedit et regnum 
Deo et Patri transfert. Quod et ipse confitetur di« 
cens : « Ego przcedam te gloria mea, et vocabo 
in nomine Domini. » Nunc quidem verbo illud fa 
cturum esse promittit; quod re peragit, ut osten- 
dunt quz sequuntur : « Cumque descendisset Do« 
minus per nubem, stetit Moyses cum eo, invocans 
nomen Domini. Et transiit Dominus ante faciem 
ejus, vocavitque : Dominator Domine Deus, mise- 
ricors et clemens, et patiens, et mult» miseratio- 
nis, ac verax, qui custodis misericordiam in mil- 
lia, qui aufers iniquitatem et scelera, atque pecca- 
ta, nullusque apud te per se innocens est. Qui red- 
dis iniquitatem patrum filiis, ac nepotibus in ter- ᾿ 


xai ἐλεήμων, (f. 12) μακρόϑυμος, καὶ πολυέλεος, xaX C tiam et quartam progeniem ***. » Hzc enim ipse di 


ἀληθινὸς, καὶ δικαιοσύνην διατηῤῶν, ποιῶν Deos εἰς 
χιλιάδας, ἀφαιρῶν ἀνομίας, xaX ἀδιχίας, καὶ ἁμαρ- 
τίας, χαὶ τὸν ἔνοχον οὐ καθαριεῖ" ἐπάγων ἀνομίας 
πατρῶν ἐπὶ τέχνα, καὶ ἐπὶ τέχνα τέχνων ἐπὶ τρίτην 
xai τετάρτην γενεάν. » Ταῦτα γὰρ αὐτός φησι χατα- 
δὰς ἐν νεφέλῃ καὶ παραστὰς τῷ Μωῦσεῖΐ ὅ διὰ τοῦ τε- 
«τραγράμμου δηλούμενος Κύριος " ὃς καθ᾽ ἣν πεποί- 
ται ὑπόσχεσιν παρελθὼν πρὸ προσώπου αὐτοῦ, τὸν 
xai ἑχυτοῦ Κύριον xai Πατέρα, τὸν ἀληθῶς ὄντα Κύ- 
ριον Κύριον, δὶς διὰ τοῦ τετραγράμμον ἐμφερόμενον 
ἀναχαλεῖται λέγων τὸ, « Κύριος, Κύριος ὁ Θεὸς οἰχκτέρ- 
μὼν καὶ ἐλεήμων, » χαὶ τὰ ἑξῆς. Εἰ δὲ βιαζόμενός 
τις φάσχοι μὴ τὸν Κύριον, ἀλλὰ Μωῦΐσῆν ταῦτα εἰρη- 
χέναι͵, πεῖσμα βέδαιον λαμδανέτω ἐξ αὐτῶν τῶν τοῦ 


cit, cum descendit in nube et prope Moysem stetit 
tetragrammato designatus Dominus. Dein, ob pro- 
missionem quam ipse fecerat, transiens ante fa- 
ciem ejus, suimet Dominum et Patrem, vere Domi- 
num, Dominatorem, bis tetragrammato designatum 
invocat dicens : « Dominator Domine Deus, miseri 
corset clemens, » et reliqua. Si quis autem loci sen- 
sum detorquens minime a Domino contendat, sed a 
Moyse bsec esse dicta, illud plane compertum ha- 
bebit ipsis Moysis vocibus, hzc esse verba Dominí 
confitentis, cum in alio loco precatur dicens : 
« Magnificetur ergo fortitudo Domini sicut jurasti, 
dicens : Dominus patiens et mult: misericordiss, 
auferens iniquitatem οἱ scelera, nullumque in- 


Μωῦσέως φωνῶν ὁμολογοῦντος τοῦ Κυρίου elvat τὰς D noxium derelinquens, qui visitas peccata patrum 


προεχτεθείσας λέξεις, δι᾽ ὧν εὐχόμενος ἐν ἑτέρῳ τό- 
Qty qnot, «Kal νῦν ὑψωθήτω ἡ yelp σου, Κύριε " ὃν 
τρόπον εἶπας λέγων, Κύριος μαχρόθυμος, χαὶ πολυ» 
ἔλεος, xal ἀληθινός" ἀφαιρῶν ἀνομίας xaX ἀδικίας, 
καὶ ἁμαρτίας * xat χαθαρισμῷ οὐ καθαριεῖ τὸν ἔνοχον, 
ἀποδιδοὺς ἁμαρτίας πατρῶν ἐπὶ τέχνα ἕως τρίτης 
καὶ τετάρτης γενεᾶς. » Ἐναργέστατα δὴ οὖν καὶ σα- 
φέστατα διὰ τούτων αὐτὸς ὁ Κύριος τὰς προεχτεθεί- 
σας εἰρηχὼς παριστᾷ τε ( παρίσταται) φωνὰς, μεί» 
(ova Κύριον τὸν ἀληθῶς Κύριον, δῆλον δ᾽ ὅτι τὸν Πα- 
τὲρα ἑαυτοῦ, ἀναχαλούμενος " ἣ εἰ δυσπειθῶς ἔχοι 
πρὸς ταῦτα, λεγέτω εἴ τινα ἄλλην οἷός τέ ἐστιν χατὰ 


* Mattb, xi, 27, ?** Exod. xxxiv, 5-7, 
Parrot. Gn. XXII. 


? Num. xiv, 17, 18. 


in filios in tertiam el quartam generationem 57. » 
Clarissime igitur et manifestissime patet ex iis haec 
qua retulimus Dominum dixisse, majorem Domi- 
num et vere Dominum, scilicet Patrem ejus, invo- 
eantem. Cui si fides difficile adhibeatur, videre est 
an alia esse possit hujusloci explanatio. Quippe ani- 
madvertendum est non angelum manifestatum fuisse, 
sed ipsum tetragrammato designatum Dominum, qui 
et facie ad faciem cum Moyse perhibetur fuisse col- 
locutus, quem et Moyses invocat, manifestationem 
per angelos deprecatus bis verbis : « Si non tu ipee 
pracedas,ne educas nos de locoisto?!'*,» Verumenim 


1. Exod. axximi, 45. 
2$ 


1067 


EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS HI. — EXEGETICA. . 


vero non possunt hzc de alio nisi solum de Deo Verbo, Α τοὺς τόπους ἐπιδαλεῖν διήγησιν * φυλά 


in principio apud Deum, referri ; qui magna con- 
secuto Moysi majorum osteudit scientiam, docens 
eum uL solum verum cognoscat Deum, ei quem 
misit Deum Verbum, et ipsum post Patrem Domi- 
nunfque Deumque. Et primam quidem ei banc et 
maxime necessariam przebet utilitatem, ne unquam 
de omnium Deo opiniones ad manifestatum ei Ver- 
bum per immensam rerum visarum gloriam acci- 
piat. Docet igitur seipsum primum solumque ve- 
rum Deum przcedere, quem ipse invocabat dicens: 
« Dominator Domine Deus, misericors et clemens, 
patens, et multe misericordis, et verus. » Eamdem 
profecto vim habet « verus, » acilla : « Ut cognoscant 
te solum Deum verum, » ab ipsoSalvatore in Evan- 


geliis dicta. Hzec non intellexisset omnis populus, ad B 


quem, rudem adhuc, a manifestante se Domino dice- 
batur : « Ego sum, et non est alius przter me ***, » lis 
enim opuserat quasi rudimentis ad regnum Dei, qui 
nondum Patris et Fihi dogmata conciliare poterant, 
AEgyptiorum idololatria nuperrime abjecta. « Ego 
sam, et non est alius preter me ; » ex Dei Verbi per- 
sona diceretur similiter ac : « Ego et Pater unum 
sumus ?* ; » et: « Pater in meest, et ego in Patre?**. ) 
Quemadmodum qui vidit eum, vidit Parrem, sicut 
dictum est : « Qui videt me, videt et Patrem; » 
ita qui eum audit, audit et Patrem qui est in eo, 
cum dicit : « Ego sum, et non est alius prater me. » 


γελον εἶναι τὸν χρηματίζοντα, ἀλλ᾽ αἱ 
τετραγράμμου δηλούμενον Κύριον, ὃ 
ἐνωπίῳ τῷ Μωῦσεΐζ ἀναγέγραπται λελα 
ἀξιοῖ τὴν OV ἀγγέλων προστασίαν v 
Μωῦσῃς λέγων, « Εἰ μὴ αὐτὸς σὺ συμ 
ἀναγάγτς ἐντεῦθεν. » ᾿Αλλὰ γὰρ οὐχ o! 
ἕτερον ἣ ἐπὶ μόνον τὸν ἐν ἀρχῇ πρὸς 
Λόγον ἀναφέρειν ὃς μεγάλων ἐφιεμι 
τὴν τοῦ μείζονος ἐμφαίνει γνῶσιν, π 
Umue ἂν γινώσχῃ τὸν μόνον ἀληθιν 
ἀπέστειλε Θεὸν Λόγον, δευτέρως χαὶ 
τὰ τὸν Πατέρα xaX Κύριον χαὶ Θεόν" 
αὑτῷ ταύτην xal ἀναγχαιοτάτην πα 
λειαν, ὡς ἂν μήποτε τὰξ περὶ Θεοῦ 
νοίας ἐπὶ τὸν χρτματίζοντα αὐτῷ 
ὑπερθολὴν τῆς δόξῃς τῶν θεωρουμένι 
δάσχει [εἰ] δ᾽ οὖν αὐτὸν πρῶτον χαὶ 
Θεὸν ἡγεῖσθαι τοῦτον, ὃν αὐτὸς ἐπε 
ε Κύριος, Κύριος ὁ Θεὸς οἰχτέρμων χα 
χρόθυμος, χαὶ πολυέλεος, χαὶ ἀληθινός 
ἐπιμελῶς τῷ ε ἀληθινὸς » παραπλησίι 
εἽνα γιγνώσχωσέ σε τὸν μόνον ἀληθι 
τοῦ αὐτοῦ Σωτῆρος ἐν τοῖς Εὐαγγελ 
ταῦτα δ᾽ οὐχ ἂν ἐχώρησεν ὁ πᾶς λαὸς 
εἰσαγόμενον, ὑπὸ τοῦ χρηματίζοντος 
εἰμι xaX οὐχ ἔστιν ἔτι πλὴν ἐμοῦ" » & 
στοιχειώδους εἰσαγωγῆς ἔτι τῆς περὶ 


οὐχ οἷοί τέ πως ὄντες τὰ περὶ Πατρὸς καὶ Υἱοῦ δόγματα διαρθροῦν, ἅτε ἔναγχος τῆς Αἰγυπτίω' 
νῆς ἀφεστηχότες. Τὸ δὲ ε ᾿Εγώ εἶμι xal οὐχ ἔστιν ἔτι πλὴν ἐμοῦ » λέγοιτ᾽ ἂν Ex προσώπου 
ὁμοίως τῷ, « Ἐγὼ xai ὁ (f. 12 v) Πατὴρ ἕν ἐσμεν “ χαὶ ἐγὼ ἐν τῷ Πατρὶ καὶ ὁ Πατὴρ ἐν ἐμς 
ἑωρακὼς αὑτὸν ἑώραχε τὸν Πατέρα, χατὰ τὸ,ε O ἑωραχὼς ἐμὲ ξώραχε τὸν Πατέρα τὸν £p 
αὐτὸν τρόπον ὁ αὐτοῦ ἀχούων τοῦ ἐν αὐτῷ Πατρὸς ἔχουνε λέγοντος τὸ, « Ἐγώ εἶμι xal οὐχ ἔστιν 
Hsc effusius diximus, demonstrare quaerentes C Ταῦτα δ᾽ ἡμῖν ὡς ἐν τηλιχούτοις 


quod procul dubio neque omnium Deus, neque an- 
gelica quaevis potestas, sed ipsum Dei Verbum 
Moysi apparuit, quod firmiter credidimus, post 
omnium Patrem et Dominum, secundum esse om- 
nium Dominum et Deum ; sicut Joannes evange- 
lista nobis apertissime ostendit, dicens : « In prin- 
cipio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et 
Deus erat Verbum ***. » Nimiz autem operz neque 
propositi nostri esset exquirere quis locus, quz 
petra forent, de quibus dicit Dominus : « Ecce est 
locus apud me et stabis super petram *'. » Sed 
hanc petram Apostolus indicavit dicens : « Petra 
autem erat Christus *!**. » Petra locusque erant ea- 
dem, suspicor, quz obvia fuerunt Jacoho , cum di- 
citur : « Egressus igitur Jacob de puteo jura- 
menti, pergebat Harrah; et obvium habuit lo- 
cum **, » ac, ubi in somnis videns scalam , illique 
innixum Dominum, cum  evigilasset , dixit : 
« Vere Dominus est in loco isto ***, » ac rursus : 
« Quam terribilis est locus iste! Non est hic aliud 
nisl demus Dei et porta cceli **. » Quenam vero 
sit facies Dei Verbi, quam nequit Moyses, id est lex, 


38 Joan. xvii, ὅ. ?** Deut. xxxn, 59. 
δ Exod. xxxii, 21. *!* ELCor. x, 4. 


δ Joan. x, 30. 
* Gen. xxvini, 10. 


στῆσαι βουλομένοις, ὅτι δὴ ἀναμφιλέχ 
ὅλων Θεὸς, οὔτε ἀγγελιχή τις δύναμι 
τίζουσα τῷ Μωῦσεϊζ, αὐτὸς δὲ ὁ θεῖος 
6t πεπιστεύχαμεν μετὰ τὸν τῶν ὅλ 
Κύριον δεύτερον elvat τῶν ἁπάντων ! 
ριον" ὥσπερ δὴ χαὶ ὁ εὐαγγελιστὴς 

στερον ἡ μᾶς παιδεύει λέγων « Ἐν ἀρ 
xai ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν * χαὶ 8c. 
πολλῆς δ᾽ ἂν γένοιτο xal οὐχὶ τῆς ma 
σαφηνίζειν τίς ἄρ᾽ εἴη ὁ τόπος xa f, 
εἶπεν ὁ Κύριος, « Ἰδοὺ τόπος παρ᾽ i 
ἐπὶ τῆς πέτρας "» ἀλλ᾽ ὁ μὲν ᾿Απόστι 
ἐδήλωσεν εἰπὼν, « Ἡ πέτρα δὲ ἦν ὁ 

ἄλλον δὲ τῆς πέτρας ὄντα χαὶ τὸν τόπ 


D «by αὐτὸν τυγχάνοντα τῷ ἀπαντήσι 


ἔνθα γέγραπται, « Ἐξῦλθεν δὲ ὁ ᾿ 
φρέατος τοῦ ópxou, xal ἐπορεύθη εἰ 
ἀπήντησε τόπῳ » ἔνθα xal ἰδὼν ἐν ὁρ 
μακα χαὶ τὸν ἐπ᾽ αὐτῆς ἐστηριγμένον 
σθείς φησιν, « Ὅτι ἔστι Κύριος ἐν τῷ 
xai πάλιν εἶπεν « Ὡς φοδερὸς ὁ τ 
ἔστι τοῦτο ἀλλ᾽ f| οἶχος τοῦ Θεοῦ᾽ x 


»9* ibid. 58. 
δ" ibid. 16. 


9 Joan. xiv, 9 
*3 ibig. 17. 


1069 
τοῦ οὐρανοῦ. 
Λόγου, ὃ μὴ δύναται Μωῦσῆς ὁ νόμος, ἅτε ἀνθρώπινος 
καὶ σωματιχώτερος ὧν, θεωρεῖν τίνα τε τὰ ὀπίσθια 
αὐτοῦ, ἃ μόνον χωρεῖν οἷός τε ἦν ὁ τυπιχὸς χαὶ τῶν 
νοητῶν συμδολιχῶς (χὸς) νόμος" πῶς τε εἴρηται τὸ, 
« Σχεπάσω τῇ χειρί μου ἐπὶ σὲ, » χαλύμματος xal 
σχέπης ἐπιτιθεμένου τῷ νόμῳ, ὡς διὰ τοῦτο τὸ 
χάλυμμα τὰ μὲν ὀπίσω δύνασθαι ὁρᾷν, οὐκέτι δὲ τὰ 
προηγούμενα xal διαφέροντα" ἰδίᾳ χατὰ καιρὸν, dj 

μέλει τῆς τούτων ἐρεύνης, ἐπιστήσας εἴσεται. 
KEPAAAION ΙΓ΄". . 
'Ex tov ἉἈριθμῶν τῆς cov Βαλαὰμ προφητείας. 
« Ἐξελεύσεται ἄνθρωπος ἐχ τοῦ σπέρματος αὐτοῦ, 
χαὶ χυριεύσει ἐθνῶν πολλῶν " χαὶ ὑψωθήσεται ἡ Γὼγ 


βασιλεία, xal αὐξηθήσεται fj βασιλεία αὐτοῦ" Θεὸς Β 


ὡδήγησεν αὐτὸν ἐξ Αἰγύπτου, ὡς δόξαν μονοχέρωτος 
αὐτῷ " ἔδεται ἔθνη ἐχθρῶν αὐτοῦ, χαὶ τὰ πάχη αὐτῶν 
ἐχμυελιεῖ, χαὶ ταῖς βολέσιν αὐτοῦ χατατοξεύει ἐχθρόν. 
Καταχλιθεὶς ἀνεπαύσατο ὡς λέων, χαὶ ὡς σχύμνος " 
τίς ἀναστήσει αὐτόν ; οἱ εὐλογοῦντές σε, ηὐλόγηνται" 
xai οἱ χαταρώμενοί σε, χεχατήρανται. » Χριστός 
ἔστιν ὁ ἐχ σπέρματος Ἰσραὴλ τὸ χατὰ σάρχα γεννη- 
θεὶς, χαὶ χυριεύσας ἐθνῶν πολλῶν * ποῖον γὰρ ὑπῆρ- 
ξεν ἔθνος ἀγνοΐῇσαν τὴν ὑπ᾽ αὐτὸν δουλείαν, εἰς πᾶ- 
σαν τὴν γῆν ἐξελθόντος τοῦ λόγου τῶν μαθητῶν αὐτοῦ, 
χαὶ εἰς τὰ σπέρματα τῆς οἰχουμένης τῶν ῥημάτων 
αὑτῶν ; Παρά γ' οὖν πλείστοις xdi αὐτῶν τῶν βαρ- 
δάρων ᾿πολλοὺς ἔστιν ἰδεῖν διὰ τῆς εἰς αὐτὸν πίστεως 
ἐπὶ τὴν τοῦ ἑνὸς Θεοῦ (f. 15) γνῶσιν ἐληλυθότας, xat 


ECLOGAE PROPHETICA. --- [48. 1. 
) ᾿Αλλὰ xa τί τὸ πρόσωπον τοῦ θεοῦ A ut humana nimis corporalisque, intueri; queénam 


10:0 


et terga ejus, quz tantum conspicere valebat ty- 
pica et spiritalium symbolica lex; quomodo dica- 
tur: « Protegam te dextera mea, » quasi velo et 
tegmine legi obducto, ut per illud velum posteriora 
possit aspicere, hon autem anteriora et potiora, 
singulatim in tempore opportuno bujus investiga 
tionis studiosis explanabitur. 


CAPUT XIII. 
Ex Numerorum tertia' Balaam prophetia. 

« Egredietur homo de semine ejus, et dominabi- 
tur in gentibus multis. Tolletur Agag rex ejus, et 
auferetur regnum illius. Deus eduxit illum de /- 
gypto, cujus fortitudo similis est rbinocerotis. De- 
vorabunt gentes hostes illius, o8ssaque eorum con- 
fringent et perforabunt sagittis. Accubans dormivit 
ut leo et quasi leonis catulus. Quis eum suscitare 
audebit ? Qui benedixerint tibi, erunt et ipsi bene- 
dicti; qui maledixerint, in maledictione reputabun- 
tur ***, » Christus est qui ex Israel semine secunduni 
carnem natus , multisque gentibus dominatus est, 
Quaenam enim gens non ditionem ejus agnoverit, 
in omnem terram diffuso discipulorum ejus verbo; 
predicationibusque eorum quasi seminibus in uni- 
versa terra sparsis? Igitur apud plerosque etiam 
barbarorum multos videre est qui sua in eum fide 
ad Dei unius scientiam pervenerunt, suaque in 


ὕπερ τῆς εἰς αὐτὸν εὐσεδείας παντοίας μέχρι καὶ C eumdem pietate omne tormentorum genus mortem» 


θανάτου χολάσεις ὑπομείναντας. Πέρας ἔχουσα τοῖ- 
νυν xa αὕτη σαφῶς 1j προφητεία ἐπὶ τοῦ ἡμετέρου 
Σωτῆρος ἀποδείχνυται" ἢ παραστήτω τις ἄλλος ἐπι- 
δειχνὺς ἐπὶ τίνα ἂν ταῦτα ἀναφέροιτο" καθ᾽ ἡμᾶς δὲ 
πρόδηλον, ὡς xa αὔξεται ὁσημέραι τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν ἡ νοητὴ βασιλεία τε καὶ δεσποτεία παρὰ ταῖς 
ὑποδεξαμέναις τὸν λόγον αὐτοῦ ψυχαῖς " ὑψώθη δὲ 
χατὰ τὴν παρουσίαν αὐτοῦ καὶ ἡ Γὼγ βασιλεία, ἣν 
ὑπειλήφασί τινες εἶναι τὴν Ῥωμαίων ἡγεμονίαν, 
ἄλλοι δὲ τροπιχῶς τὴν χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον ἐπουρά- 
νιον πολιτείαν, χαὶ τὴν τῶν νοητῶν δογμάτων θεω- 
ρίαν, διὰ τοῦτο Γὼγ, ὅπερ ἑρμηνεύεται δόγματα, 
σημαίνεσθαι ἐξειλήφασιν " ἀλλὰ xaX ὁ Θεὸς ὡδήγησεν 
αὐτὸν ἐξ Αἰγύπτον, ῥητῶς μὲν ὅτε χρηματισθεὶς ὁ 
Ἰωσὴφ ἐξ Αἰγύπτου παραλαδὼν τὴν Μαριὰμ ἅμα 
τῷ παιδὶ Ἴησοῦ ὑπέστρεψεν εἰς γῆν Ἰσραὴλ πληρον- 
μένης τῆς τε νῦν xal τῆς ἐν Ὡσηὲ κατὰ τὸ Ἕδραϊ- 
χὸν χαὶ τὴν ᾿Αχύλου ἑρμηνείαν προφητείας φασχού- 
σης, « Ἐξ Αἰγύπτου ἐχάλεσα τὸν υἱόν μου" » xoi 
χατὰ διάνοιαν δὲ, ὁπηνίχα ἐκ τῆς νοητῆς Αἰγύπτου 


D Aquile interpretationem , prophetia dicens : 


que ipsam sustinuerunt. Apertissime igitur ad 


" Salvatorem nostrum hac spectat propbetia, Si cui 


dubium videatur, alia, libet, proponatur interpre- 
tatio. Nobis autem perspicuum est crescere in diem 
spiritale Salvatoris nostri regnum in animis quz 
verbum ejus acceperunt. Elatum est ejus presentia 
Agag regnum, quod quidam Romanum imperium 
interpretati sunt, alii vero allegorice ecelesterh Evan- 
gelii rempublicam et spiritalium dogmatum specu- 
lationem , Gog (sive Agag) dogmata significante. 
Sed et Deus edusit eum de Egypto, videlicet cum 
Joseph, divina apparitione admonitus, Mariam 
cum puero reduxit in terram Israel, ut hec com- 
pleretur necnon Osee, secundum Hebraicum et 
« Ab 
AEgypto vocavi filium meum δ"; » at e sententia 
nostra, cum ab /Egypto spiritali οἱ locis terrestri- 
bus ad celos Pater eum eduxit. « Fortitudo » autem 
« rhinocerotis » in Salvatore innuit deitatem patesni 
regni quz est in eo. 


xai τῶν τῇδε τόπων ἐπὶ τοὺς οὐρανοὺς ἅμα λαμδάνων αὐτὸν ὁ Πατὴρ ὡδήγησεν ' ἡ δὰ λεγομένη ε δόξα 
μονοχερώτων » ἐν τῷ Σωτῆρι τὴν ἐν αὐτῷ θεότητα τῆς πατρικῆς αἰνίττεται μοναρχίας. 


Μετὰ ταῦτα εἴρηται, « ἔδεται ἔθνη ἐχθρῶν αὐτοῦ "» 
ὅσα γὰρ ὑπὸ τὴν διδαχὴν αὐτοῦ γέγονεν ἔθνη, ταῦτα 
πρότερον μερὶς τυγχάνοντα τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ, μετὰ 
τὴν εἰς αὐτὸν πίστιν ἐπιτήδεια ὥσπερ εἰς βρῶσιν 
ἑαυτῷ χατεσχεύασε" τὰ μὲν πάχη, τοῦτ᾽ ἔστι πᾶν 


Num. xxiv, 7.9. " Ose. xi, 4. 


Post hzc dicitur, « Devorabunt gentes hostes il- 
lius. » Qu::cunque sub ejus disciplina fuerunt get 
tes, cum prius praeda hostibus devota essent, nusc 
fide in eum accepta, ipsi facte sunt. quasi esca pa- 
rata. Ossa vero, id est. quodcumque in eis carna- 


1015 ECLOGAE PROPHETICAE. — LIB. I 1074 


καθ᾽ ὅτι ἂν ἐντείλωμαι αὐτῷ. Καὶ ὁ ἄνθρωπος ὃς ἂν A In nomine meo, sudire noluerit, ego witor exsi- 
μὴ ἀχούσῃ πάντα ὅσα ἂν λαλήσῃ ὁ προφήτης ἐπὶ τῷ — stam **. » Quem vero majorem ex Israel, post Moy- 
ὀνόματί μου, ἐγὼ ἐχδιχήσω ἐξ αὐτῶν. » Καὶ τί μᾶλλον — sem prophetam, id est legislatorem, hominum gene- 
ἔχοι τις ἐχ τοῦ Ἰσραὴλ κατὰ Μωῦσέα προφήτην, τοῦτ᾽ — re ortum, ostendi potest, nisi solum Jesum Salva- 
ἔστι νομοθέτην, τοῦ τῶν ἀνθρώπων γένους ἀναδε- — Lorem Dominumque nostrum, qui Novi Testamenti, 
δειγμένον ἐπιδεῖξαι, ἢ μόνον Ἰησοῦν τὸν Σωτῆρα χαὶ — vits secundum Evangelium , legislator omnibus 
Κύριον ἡμῶν, ὃς τῆς Καινῆς Διαθήχης τοῦ χατὰ τὸ — manifestatus est gentibus, secundum illam psalmi 
Εὐαγγέλιον βίου νομοθέτης ἅπασιν ἀναπέφανται τοῖς — orationem : « Constitue, Domine, legislatorem su» 
ἔθνεσι, xazà τὴν ἐν ψαλμῷ φήσασαν προφητιχὴν — pereos:ut sciant gentes quoniam homines sunt !.» 
εὐχήν" « Κατάστησον, Κύριε, νομοθέτην αὐτοῖς: — Hie autem liberavit spiritali Egypto, ejusque la- 
γνώτωσαν ἔθνη ὅτι ἄνθρωποί εἶσιν ; » Οὗτος δὲ xal — terariis, et acerba sub spiritali Phataone servitute 
ἐλυτρώσατο τῆς νοητῆς Αἰγύπτου, xal τῆς ἐν αὐτῇ quotquot ipso duce ad emnium Deum pervenerunt. 
πλινθοποιίας, τῆς τε πιχρᾶς ὑπὸ τὸν νοητὸν Φαραώ — Etomnia quz corporaliter a Moyse facta narrantur, 
δουλείας τοὺς δι᾽ αὐτοῦ προ(σ)εληλυθότας τῷ τῶν spiritali lege Salvator Dominusque noster perfe- 
ὅλων Θεῷ ᾿ xal πάντα δὲ ἁπλῶς τὰ σωματιχῶς ὑπὸ cit. Venit ergo et nunc adhuc pervulgatus est apud 
Μωῦσέως γεγονέναι ἱστορούμενα xazà τὸν πνευματι- ^ Samaritanos et Judieos, quem et Moyses pranuntia- 
xbv νόμον ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν διεπράξατο. vit propheta, de quo Deus testimonium reddidit, 
Ἐλέλυθεν ἄρα xai 6 διαδόητος ἔτι xal νῦν παράτε — dicens : « Qui autem verba ejus, qus loquetur in 
Σαμαρεῦσι χαὶ Ἰουδαίοις, ὃν xai Μωῦσῆς προεθέσπισε — nomine meo, audire noluerit, ego ultor exsistau. » 
προφήτης, περὶ οὗ προδιεμαρτύρατο ὁ Θεὸς λέγων: — Ultus est ergo sanguinem omnium ab Abele usque 
« Καὶ ὁ ἄνθρωπος ὃς ἐὰν μὴ ἀχούσῃ πάντα ὅσα ἐὰν ad Zachariaminter templum et altare interfectum **; 
λαλήσῃ ὁ προφήτης ἐν τῷ ὀνόματί μου, ἐχδικήσω ἐξ — ultus est Salvatoris passionem prsesertim in illos 
αὐτοῦ. » Ἐκδεδίκηταί γ᾽ οὖν τὸ αἷμα πάντων τῶν qui adversus eum exclamare audebant : « Cruci- 
ἀπὸ "A6c) μέχρι Ζαχαρίου τοῦ φονευθέντος μεταξὺ — fige, crucifige eum ; tolle eum a terra ** : san- 
«οὔ ναοῦ xai τοῦ (f. 14) θυσιαστηρίου, ἀπὸ τῆς γε: guis ejus super nos et super filios nostros **. » 
ved; τῆς xatk Σωτῆρος ἐπισυστάσης, xal μάλιστά — Quod et protinus evenit, vindicante, ut przedixerst, 
τῶν τολμησάντων ἀφεῖναι κατ᾽ αὐτοῦ τὴν « Σταύρου, — Deo sanguinem Christi in illos illorumque pueros. 
σταύρου αὐτὸν» φωνὴν, « Ape ἀπὸ τῆς γῆς τὸν τοιοῦ. δὶς enim eos insequitur pena, ut abbinc usque ad 
tov: τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐφ᾽ ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὰ τέχνα ἡμῶν» — presenstempus gens omnis caput extollere minime 
ὅπερ χαὶ παραυτίχα γέγονε, τοῦ Θεοῦ, καθὼς προεῖ- .. potuerit, impleta et alia Amos prophetia dicente : 
πεν, ἐχδιχήσαντος τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ ἔχ τε αὐτῶν C « Domus lsrael cecidit, et non adjiciet ut resur- 
ἐκείνων xal τῶν τέχνων αὐτῶν, ἅμα τε μετελθούσης — gat **. » Quae et Apostolus spiritu providens, prae- 
αὐτοὺς τῆς δίκης, ὡς ἐξ Exelvou εἰς δεῦρο μηδ' ὅλως — dicavit his verbis : « Pervenit enim ira Dei super 
ἄραι κεφαλὴν τὸ πᾶν ἔθνος δυνηθῆναι, πληρωθείσης — illos usque in finem **. » 

χαὶ ἑτέρας προφητείας ᾿Αμῶς φασνούσης, « Οἶχος Ἰσραὴλ πέπτωκεν, οὐκέτι προσθήσει τοῦ ἀναστῆναι" » 
Pu xai ὁ ᾿Ακόστολος τῷ πνεύματι προϊδὼν, ἀνεφώνησεν εἰπὼν, «"EgUacc δὲ ἐπ΄ αὐτοὺς ἡ ὀργὴ εἰς 
τέλος. » 

ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ IG". CAPUT X VI. 
Tnc 'gémc. E Cantíco. 


« Εὐφράνθητε, οὐρανοὶ, ἅμα αὐτῷ προσχυνησάτω- « Leetamini, coli, simul ante eum prosternantur 
cav αὐτῷ πάντες ἄγγελοι Θεοῦ - εὐφράνθητε, ἔθνη, — adorantes omnes angeli Dei ; letamini, gentes, cum 
μετὰ τοῦ λαοῦ αὐτοῦ, καὶ ἐνισχυσάτωσαν αὑτῷ πάν- — populo ejus, et confirmentur in eo omnes álii 
τες υἱοὶ Θεοῦ. » Καὶ τίνι ἄλλῳ προσχυνήσειν τοῖς — Dei."". » Quem alium adorare angelis ejus praci- 
ἀγγέλοις αὑτοῦ προστάττοι ἂν τὸ θεῖον Πνεῦμα ἣ τῷ D peret Spiritus divinus, nisi Christum, cujus sane 
Χριστῷ, οὗ σαφῶς ἐπὶ τῇ παρουσίᾳ ηὐφράνθη μετὰ presentia letatz: sunt cum populo ejus gentes, ju- 
τοῦ λαοῦ αὐτοῦ và ἔθνη τοῦ τῶν διχαίων πατριαρχῶν — storum videlicet patriarcharum prophetarumque 
xai προφητῶν χοροῦ" περὶ ὧν ἐθνῶν αὖθις ἐπὶ τῆς — chorus. Dequibus gentibus quoque in eodem can- 
αὐτῆς ᾧδῆς ὡς πρὸς ἕτερον λαὸν ἀποτεινόμενος ὁ tico quasi alium populum increpans, Deus dicit : 
Θεός φησιν, « Αὐτοὶ παρεζήλωσάν με ἐπ᾽ οὐ θεῷ, — « Ipsi me provocaverunt in eo qui non erat deus, 
παρώργισάν με ἐν τοῖς εἰδώλοις αὐτῶν * χἀγὼ mapa- — et irritaverunt in vanitatibus suis : et ego provo- 
ζηλώσω αὐτοὺς οὐχ ἐπ᾽ ἔθνει, ἐπ᾽ ἔθνει ἀσυνέτῳ — caboeos in eo qui non est populus, et in gente 
παροργιῶ αὐτούς. » Καὶ πρόδηλόν γε ὅτι μετὰ τὴν — stulta irtitabo eos "δ. » Et manifestum quidem 
ἐχείνων ἀποδολὴν « τὰ μωρὰ τοῦ χόσμου ἐξελέξατο — quod post illorum rejectionem, « qux stulta suut 
Θεὸς, ἵνα χαταισχύνῃ τοὺς παρ᾽ ἐχείνοις σοφούς " xat — mundi elegit Deus, ut confundat sapientes ; et in- 
τὰ ἀσθενῆ τοῦ χόφμου ἐξελέξατο, xal τὰ ἀγενῆ, xal — firma mundi elegit Deus, ut confundat fortia ; et 
τὰ ἐξουθενημένα, xal τὰ μὴ ὄντα, (va τὰ πρότερον — ignobilia mundi et contemptibilia elegit Deus, et ea 


δ Deut. xvii, 15-19. 5. Psal. ix. 31. ** Matth. xxi, 35. 9* Joan. xix, δ. ^ Mattb. xxvii, $5, 
9 Amos v, ἢ, ** 1 Thess. u, 16. " Deut. xxxii, 43. δ᾽ ibid. 24. 


1011 


ECLOG,E PROPHETICJE. — LIB I. 


1078 


παρὰ τοῦ Πατρός " ἀλλὰ καὶ ἔδωχεν ἰσχὺν τοῖς ἑαυ- A discipulis suis, apostolis οἱ propbetis, qui nos re- 


«τοῦ μὲν μαθηταῖς, ἀποστόλοις τε xal προφήταις, 
ἡμῶν δὲ’ βάσπιλεῦσι, xal ὕψωσε τὸ χέρας τοῦ Χριστοῦ 
αὐτοῦ, ftot τοῦ λαοῦ, μετοχῇ τοῦ Χριστοῦ οὕτως 
ὀνομαζομένου, ἣ οὗ ἀνείληφεν ἀνθρωπίνου, οὗ χέρας 
fv ἡ θεότης ὑψωθεῖσα χατὰ τὸν ἱερὸν ᾿Απόστολον᾽ xal 
ἐν ὀγδοηχοστῷ δὲ ὀγδόῳ ψαλμῷ σαφῶς τὸ παραπλή- 
otov τῷ ἐνθάδε περὶ τοῦ Χριστοῦ ὁ Θεός φησιν, « Καὶ 
ἐν τῷ ὀνόματί μου ὑψωθήσεται τὸ χέρας αὐτοῦ. » 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΙΘ΄. 

« Καὶ ἦλθεν ἄνθρωπος Θεοῦ πρὸς Ἡλεὶ, xai εἶπεν, 
Τάδε λέγει Κύριος Κύριος ^ » χαὶ ἐν τοῖς ἑξῆς ^ « Καὶ 
ἀναστήσω ἐμαυτῷ ἱερέα πιστὸν, ὃς πάντα τὰ ἐν τῇ 
xapbia μον χαὶ τὰ ἐν τῇ ψυχῆ μου ποιήσει * xat οἱ- 
χοδομήσω αὐτῷ οἶχον πιστὸν, xal διελεύσεται ἐνώ- 


gunt, et sublimavit cornu Christi sui, seu populi 
sui, Christi ob communionem sic nominati, sive 
quam accepit bumanitatis, cujus cornu erat deitas 
sublimata secundum sanctum Apostolum. Et in octa- 
vo et octogesimo psalmo manifeste haec eadem fere 
de Christo Deus dicit : « Et in nomine meo exalta- 


bitur cornu ejus **. » 


CAPUT XIX. 

« Venit autein vir Dei ad Heli et ait adeum: Haec 
dicit Dominus : Numquid» . . . et in iis qua 
sequuntur: « Et suscitabo mihi sacerdotem fide- 
lem, qui juxta cor meum et animam meam faciet : 
et zdificabo ei domum fidelem, et ambulabit coram 


πιον Χριστοῦ μου πάσας τὰς ἡμέρας " καὶ ἔσται πᾶς B Christo meo cunctis diebus: futurum est autem, 


ὁ περισσεύων ἐν οἴχῳ ἥξει προσχυνῶν αὐτῷ ὀδολοῦ 
ἀργυρίον, χαὶ ἐν ἄρτῳ ἑνὶ, λέγων, Παράριψόν με ἐπὶ 
μίαν τῶν ἱερατείων σου φαγεῖν ἄρτον. » Οὐδεὶς ἄλλος 
ἢ μόνος ὁ χατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδὲχ ἱερεὺς τοῦ 
Θεοῦ τοῦ ὑψίστου Ἰησοῦς Χριστὸς ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, 
ὃν « ἔχομεν ἀρχιερέα μέγαν, » χατὰ τὸν ᾿Απόστολον, 
« διεληλυθότα τοὺς οὐρανοὺς, » πάντα τὰ ἐν τῇ χαρ- 
δίᾳ τοῦ Πατρὸς πεποίηχεν « ὑπήχοος αὐτῷ γενέσθαι 
μέχρι καὶ θανάτου" » ὅθεν χαὶ ἀναστήσας αὐτὸν ὁ 
Πατὴρ, οἰχοδόμησεν αὐτῷ οἶχον πιστὸν, τὴν kx λογι- 
χῶν χαὶ ζώντων χαὶ πιστῶν ὡς ἀληθῶς λίθων συν- 
ἐστῶσαν Ἐχχλησίαν * τούτῳ δὲ xal ἔρχονται προσχυ- 
νεῖν οἱ πιστεύσαντες εἰς αὐτὸν, ὁδολοῦ ἀργυρίου μὴ 
( f. 15) ἀποστρεφομένου (όμενοι), μὴτε σωματιχῶς 
τὴν τὸν χοδράντην εἷς τὴν τῶν δεομένων ἐπιχουρίαν 
συνεισφέρουσαν χῆραν, μὴτε μὴν χατὰ διάνοιαν τὴν 
ἐπὶ μόνην (ἢ) τῇ πίατει ἐρηρεισμένην ψυχὴν, f) τὴν 
κατὰ δύναμιν τῶν ναητῶν αὐτῆς ὑπαρχόντων συνεισ- 
φέρουσαν τὰ εἰς τὴν τῶν λοιπῶν οἰχοδομὴήν τε xal 
ὠφέλειαν συμδαλλόμενα * τά γ᾽ οὖν « μωρὰ τοῦ χό- 
αμου ἐξελέξατο » xal τὰ ἀσθενῆ xal πτωχὰ, xal « τὰ 
ἐξουθενημένα, xa τὰ μὴ ὄντα ». μὴ ὑπερφρονῶν, μη- 
δὲ τὰς τοιάσδε ψυχάς " ἀλλ᾽ οἷα φιλάνθρωπος Θεοῦ 
Λόγος χαὶ ταύτας ἀποδεχόμενος τῆς προθυμίας, ἃς 
xaX χρίσει 0c(2 χατὰ τὴν ἀξίαν ἐν διαφόροις μοναῖς 
τῶν ἱερατείων αὐτοῦ χατατάσσει, τοῦ παρ᾽ ἑαντοῦ 
ἄρτου τῆς ἀϊδίου ζωῆς ᾿χαταξιῶν αὐτάς. Τὸ δὲ « Καὶ 
διελεύσεται ἐνώπιον Χριστοῦ μου πάσας τὰς ἡμέρας,» 


wt quicenque remanserit in domo sua, veniat ui 
oretur pro eo, et. offerat nummum argenteum, et 
tortam panis, dicatque: Dimitte me, obsecro, ad 
unam partem sacerdotalem, ut comedam buccellam 
panis **.» Nemo alius nisi solus secundum ordinem 
Melchisedech sacerdos Dei altissimi Jesus Christus 
Salvator noster, quem « habemus Pontificem ma- 
gnum,» secundum Apostolum, « qui penetravit cce- 
los **,» fecitque oinnia qua Patri cordi erant, « fa- 
cius obediens usque ad mortem'* :» unde Pater, 
eum cum erexisset, zdificavit ei domum fidelem, 
constitutam videlicet ratiunalibus viventibusque 
ac vere fidelibus lapidibus Ecclesiam "*. Hunc 
adoratum venient qui in eum crediderunt, nummi 
argentei non immemores; neque enim corpora- 
liter quadrantem in necessariorum auxilium con- 
ferentem viduam, 55, neque spiritaliter soli fidei 
innixam animam, vel secundum spiritalium bono- 
rum facultatem czterorum zedificationi et utilitati 
consulentem; «stulta » igitur, « mundi elegit et 
infirma » et inopia, et vilia « && que non erant", » 
nequaquam contemnens, neque Lales animas; sed 
ut humanissimum Dei Verbum eis studiosam vo- 
luntatem gratulans ; quas et divino judicio digne 
in diversis sacerdotii sui sedibus collocat, suos 
sterne vite panes eis impertiens. « Ambulabit 
coram Christo meo cunctis diebus?*;» de sanctis 
qui in Ecclesia sunt, dicitur, christis οἱ ipsis eo- 


περὶ τῶν ἁγίων τῶν Ev τῇ Ἐχχλησίᾳ εἴρηται, ypt- p gnominatis, secundum illud: « Nolite tangere chri- 


στῶν xax αὐτῶν προσαγορευομένων, xatà τὸ, « Μὴ 
ἅψησθε τῶν χριστῶν μοῦ " » τούτοις γὰρ πρὸς τοῦ 
Σωτῆρος ἐλέγετο χαὶ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ, ε Ἰδοὺ, ἐγὼ 
μεθ᾽ ὑμῶν εἰμ: πάσας τὰς ἡμέρας, ἕως τῆς συντε- 
λείας τοῦ αἰῶνος. » Πλείονος δὲ σαφηνείας δεομένων 


stos meos 75.ν His enim a Salvatore dictum est 
in Evangelio: « Ecce ego vobiscum sum cunctis 
diebus usque in consummationem szculi?*. » His 
vero locis cum ampliore opus esset explanatione, 
hz:c tamen quam brevissime dicta sufficient. 


πῶν τόπων, τούτοις ὡς οἷόν τε ἦν διὰ βραχέων εἰρημένοις ἀρχεσθησόμεθα. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ K'. 


Bactevor β'. Ὁ Κύριος διὰ Νάθαν τῷ Δαυὶδ μετὰ 
xoAJAà xal ταῦτά φησιν" 


« Καὶ ἔσται’ ἐὰν πληρωθῶσιν αἱ ἡμέραι σου, xat 


41 ] Reg. un, 927. 


** Psal. Lxxxvii, 95. 
12 Marc. xii, 42. 


"! [ Petr. ii, 5. 
xxviii , 20. 


** ibid. 35, 30. 
'3 | Cor. 1, 27. 


CAPUT XX. 
E secundo Regum libro. Dominus per Nathan Da- 
vidi post multa hec quoque dicit : 


« Cumque completi fuerint dies tui, et dormie- 


4“ Hebr, 
τι | Reg. in, 39. 


iv, 44. 


τὸ Philip. n. S. 
18 Psal, civ, 15. 


τ Matth. 


1019 EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA.: 


ris cum patribus tuis, suscitabo semen tuum post A χοιμηθήσῃ μετὰ τῶν πατέρων τον, xat 4 
te, quod egredietur de utero tuo, εἰ firmabo re- σπέρμα oov μετὰ σὲ, ὃς ἔσται ix τῆς 
gnum ejus. Ipse zedificabit domum momini meo, xai ἑτοιμάσω τὴν βασιλείαν αὐτοῦ. Αὐτὸς 
ei stabiliam thronum regni ejus usque in sempi- μοι οἶχον τῷ ὀνόματί μον, xai ἀνορθώσω 
ternum. Ego ero οἱ in patrem, et ipse erit mihi αὐτοῦ ἕως εἰς τὸν αἰῶνα. Ἐγὼ ἔσομαι o 
in filium. Qui εἰ inique aliquid gesserit, arguam τέρα, xal αὑτὸς ἔσται μοι εἰς υἱόν. Kal 
eum in virga virorum, et in plagis flliorem homi- χία αὐτοῦ, xaX ἐλέγξω αὐτὸν tv ῥάδδῳ ( 
num. Misericordiam autem meam non auferam £v ἀφαῖς vlov. ἀνθρώπων τὸ δὲ ἕἔλεόι 
ab eis, sicut abstuli a Saul, quem amovi a facie ἀποστήσω ἀπ᾽ αὐτῶν, χαθὼς ἀπέστησα 
mea. Et fidelis erit domus sua, et regnum suum ἐστησα Ex προσώπου μου. Καὶ πιστωθής 
usque in zlerseum ante faciem meam. Et thronus αὐτοῦ, xai ἡ βασιλεία αὑτοῦ ἕως αἰῶνος i 
suus erit (irmus jugiter ".» His fere similia et in — xal ὁ θρόνος αὐτοῦ ἔσται ἀνωρθωμένος 
octogesimo octavo dicuntur psalmo. Quod si Ju- να. » Τούτοις τὰ παραπλήσια xal ἐν 
deis ambiguum videtur in bis locis, quis sibi in- ὀγδόῳ εἴρηται ψαλμῷ * ἣν δ᾽ ἂν Ἰουδαίο 
telligendus sit, Deusne an David, vel ejus succes- ρῆσαι χατὰ τοὺς τόπους, διὰ τίνα ἄρα αἱ 
sor Salomon ; ad Deum, ut verisimile est, fatebun- B σιν τὸν Θεὸν, fjxot τὸν Δαυὶδ, ἣ τὸν ἐξ 
tur pertinere prophetiam qua filius primogenitus λεύσαντα Lolojuova" περὶ οὗ, ὡς εἰχὸς, 
statuendus promittitur, his verbis; « Ipse invoca- λέγειν τὴν προφητείαν υἱὸν πρωτότοχον C 
bit me; Pater meus es tu: Deus meus et susce- τγέλλεσθαι, ἐν μὲν τῷ ψαλμῷ εἰρηχότα, 
ptor salutis meze. ΕΣ ego primogenitum ponam χαλέσεταί με, Πατὴρ μον εἶ σὺ, Θεός μ' 
Hum excelsum pra regibus terre'*;» etin eo, λήπτωρ τῆς σωτηρίας μου. Κἀγὼ πρωτ' 
cui nunc operam damus, loco: «Ero ei in pa- μα! αὐτὸν, ὑψηλὸν παρὰ τοῖς βασιλεῦσι τ 
wem, et ipse erit mibi in fllium.» Attamen nibil δὲ τῷ μετὰ χεῖρας χεφαλαίῳ, ε« Ἐγὼ ἔσο; 
differre ἃ caeteris prophetis dicet aliquis Davidem, πατέρα, xat αὐτὸς ἔσται μοι εἰς vióv. » K 
qui culpam de Uriz muliere conütebatur, dicens: οὐδὲν διενηνοχέναι τῶν λοιπῶν προφητῶν 
« Tibi soli peccavi, et malum coram te feci**;» τὸν Δαυὶδ, ὃς καὶ ἐξομολογεῖσθαι διὰ τὴν 
vel Salomonem, quem a Deo recessisse et idolis ἐδεῖτο λέγων, « Σοὶ μόνῳ ἥμαρτον xal 
p^opter feminarum concupiscentiam serviisse &im- ἐνώπιόν σου ἐποίησα * » ἣ τὸν Σολομῶνα, 
ples docet Scripture historia. Quomodo autem κλῖναι ἀπὸ τοῦ Θεοῦ xal εἰδώλοις διὰ Y» 
Davidis aut Salomonis «regnum usque in zter- ὀ μίας προσχεχινηχέναι ἡ ψιλὴ διδάσχει 
DUm» slabit «ante faciem» Dei, et. «thronus “ ἱστορία " πῶς δὲ τοῦ Δαυὶδ ἣ τοῦ Σολομύ 
erit firmus jugiter,» ut subjecta ait prophetia, λεία ἕως αἰῶνος « ἐνώπιον ἔστη τοῦ Θεοὶ 
Recnon psalmi hzc alia fere similis: «Juravi νὸς ἀνωρθωμένος εἰς τὸν αἰῶνα, » χατὰ 
David servo meo: Usque in zternum preparabo σαν (f. 15 v*) ἐνταῦθα προφητείαν, xal 
semen tuum, et zdificabo in generationem et ge- τῷ ψαλμῷ ὧδέ πως περιέχουσαν, « "Quo 
perationem sedem tuam **, » et paulo post addit : δούλῳ pov. Ἕως τοῦ αἰῶνος ἑτοιμάσω τὸ 
« Semel juravi in sancto meo, si David mentiar. καὶ οἰχοδομήσω εἰς γενεὰν xat γενεὰν τὸν | 
Semen ejus in z:ternum manebit, et thronus ejus χαὶ μεθ᾽ ἕτερα φάσχουσαν, ε«Απαξ ὥμοσο 
sicut sol ín conspectu meo*'.» Et rursus: * Εἰ μου, εἰ τῷ Δανὶδ ψεύσομαι. Τὸ σπέρμα a 
ponam in seculum seculi semen ejus, et thronum αἰῶνα μενεῖ, xat ὁ θρόνος αὐτοῦ ὡς ὁ fà 
ejus sicut dies caeli**.» Fere similia invenias in μον. » Kat πάλιν" « Καὶ θήσομαι εἰς zb 
Jeremia, ubi dicitur, « Quia hzc dicit Dominus ; αἰῶνος τὸ σπέρμα αὐτοῦ, xal τὸν θρόνον o 
Non interibit de David vir qui sedeat super thro- ἡμέρας τοῦ οὐρανοῦ. » Τὰ παραπλήσια i 
num domus Israel. Et de sacerdotibus et de Levitis χαὶ v τῷ Ἱερεμίᾳ, ἔνθα εἴρηται, « "Ox 
non interibit vir a facie mea, qui offerat holocau- D Κύριος * Οὐχ ἐξολοθρευθήσεται τῷ Δαυὶδ 
tomata, et incendat sacrificium, οἱ czedat victimas μένος ἐπὶ θρόνου οἴχου Ἰσραήλ᾽ χαὶ τοῖς 
omnibus diebus*'.» Ουῶ si quis conferat cum τοῖς Λευίταις οὐχ ἐξολοθρευθήσεται ἀνὴρὲ 
praesente δυάεδογυπι ruina, eorumque historiis ab μου, ἀναφέρων ὁλοχαυτώματα, xal θύων 
Ezechia et Jechonia regibus, quorum sub imperio ποιῶν θυμίαμα πάσας τὰς ἡμέρας. » To 
deleta est Judzorum regia, de Davide orta, pote- συνεξετάζοι τις τῇ τε παρούσγ͵ τῶν Ἰουδ 
stas, in Babylonem captivitatis tempore, ex quo non στάσει xal ταῖς xaz' αὐτοὺς ἱστορίαις ἀπὶ 
jam imperaverunt aut regnaverunt Davidis posteri χίου καὶ "Ieyov(ou βασιλείας, xa0' οὖς ἡ & 
nunc usque; intelliget ea dicta minime ad Davi- ριεγράφη τῶν Ἰουδαίων βασιλεία tv τῷ τ 
dem, neque ad Salomonem referri posse. Atqui λῶνα αἰχμαλωσίας καιρῷ, μεθ᾽ ὃν οὐδαμ 
nefas est Dei przedictionem jurejurando obsignatam σαν ἣ ἐδασιλεύθησαν ὑπὸ τῶν Ex. Δαυὶδ : 
mendacio arguere. 8i autem semen Davidis, de τὸ γένος εἰς ἕτι, ὅτι μηδαμῶς ἁρμόζει ἧἥτι 


" || Reg. νὴ, 12-460. "8 Pgal, Lxxxvir, 27, 38. 7? Psal. τ, 6. ** Psal. txxxvin, ἢ 
586. *'* ibid. 50. ** Jer. xaxxu, 47. 


1081 


ECLOGAE PROPHETICAE. — LIB. 1. 


1082 


ἃ umi τῷ Σολομῶνι τὰ λελεγμένα, ὡς ἐξ ἀνάγχης ἁ A quo hic mentio habetur, ad Christum secundum 


ph θέμις ψευδή διελέγχεσθαι συμδαίνειν τὴν μεθ᾽ 
ὄρχων τοῦ Θεοῦ ποόῤῥησιν εἴ γε μὴν ἀναφέροιμεν 
τὸ λεγόμενον τοῦ Δαυὶδ σπέρμα ἐπὶ τὸν ἐξ αὐτοῦ 
κατὰ σάρχα γενόμενον Χριστὸν, σαφὲς πῶς εἰς τὸν 
αἰῶνα τοῦτο τὸ σπέρμα, τοῦτ᾽ ἔστιν ὁ Χριστὸς, δια- 
μενεῖ, xal πῶς ὁ θρόνος αὐτοῦ xat ἡ πνευματικὴ βα- 
σιλεία ἕως αἰῶνος ἐνώπιον ὑπάρχει τοῦ Πατρὸς, ἀνορ- 
θούμενος ὑπ᾽ αὐτοῦ xal ἀνοιχοδομούμενος χατὰ γε- 
νεὰν xai γενεὰν ἐν ταῖς τῶν πιστευόντων ἐπ᾽ αὐτὸν 
ψυχαῖς. Τούτου δὲ τοῦ ἀποδεδομένου ἡμῖν σπέρματος 
Δαυὶδ διαμενεῖ ὁ θρόνος, ὡς ὁ τῆς διχαιοσύντς ἥλιος 
ἐναντίον τοῦ Πατρὸς, χαὶ ὡς αἱ ἡμέραι τοῦ οὐρανοῦ * 
διὸ πρὸς αὐτὸν ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐν ἑτέρῳ 
Va up λέλεχται" € Ὁ θρόνος σου, ὁ θεὸς, εἰς τὸν αἰῶνα 
τοῦ αἰῶνος, ῥάδδος εὐθύτητος ἡ ῥάδδος τῆς βασι- 
λείας cou. Ἠγάπησας διχαιοσύνην xai ἐμίσησας 
ἀνομίαν, διὰ τοῦτο ἔχρισέ σε ὁ θεὸς ὁ Θεὸς σου ἕλαιον 
ἀγαλλιάσεως παρὰ τοὺς μετόχους σου. » Ὁ Χρι- 
στὺς δὲ χαὶ olxov τὴν Ἐχχλησίαν οἰχοδόμησε τῷ Πα- 
tp: ἐχ λίθων ξώντων xat νοερῶν, ἁγίων xat ἐναρέτων 
Ψυχῶν, ναὸν ἐγείρας πολὺ χρείττονα χαὶ διαφέροντα 
τῆς ὑπὸ Σολομῶνος προσχαίρου καὶ μηχέθ᾽ ὑπαρχού- 
σης οἰκοδομῆς. Τούτῳ δὲ χαὶ ὁ ᾿Απόστολος μαρτυρεῖ 
προσήχειν τὴν, « Ἐγὼ ἔσομαι αὐτῷ εἰς πατέρα xai 
αὐτὸς ἔσται μοι εἰς νΐὸν, » φωνὴν, ἐντεῦθεν αὐτὴν εἰ- 
ληφὼς ἐν τῇ πρὸς Ἑδραίους συντάξει, ἔνθα φησίν * 
€ Τίνι γὰρ εἶπέν ποτε τῶν ἀγγέλων, Υἱός μου εἴ 
σὺ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά σε" » xal πάλιν, c Ἐγὼ 


carnem ex eo natum  attribuimus, aperte patet 
quomodo in secula semen illud, id est Christus, 
permaneat, et quomodo thronus ejus ac spiritale 
regnum stet usque in zelernum ante faciem Patris, 
ab eo firmatum zdificatumque in generationem 
el generationem in eorum animis qui credunt in 
eum. Dato enim nobis hoc Davidis semine, per- 
manet thronus, ut justitie sol ante faciem Patris, 
et ut cali dies. Ideo ad eum a sancto Spiritu 
in alio psalmo dictum est: «Sedes tua, Deus, in 
szeculum sseculi : virga directionis, virga regni tui. 
Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem: propterea 
unxit te Deus, Deus tuus, oleo Lletitiz prz con- 
sortibus tuia **.» Christus vero domum Ecclesiam 
zdiflcavit Patri lapidibus viventibus spiritalibus- 
que, sanctis eximiisque animis, erecto multo po- 
tiore, multumque a caduco nuncque penitus everso 
Salomonis dissimili templo. Ad quem ea spectare 
verba: «Ego ero illi in patrem, et ipse erit mihi 
in filium, » testatur et Apostolus in sua ad He- 
brazos admonitione: « Cui enim dixit aliquando 
angelorum : Filius roeus es tu, ego hodie genui te. » 
Et rursum: « Ego ero illi in patrem, et ipse erit 
mihi in flium**?; Qua autem ab illis: « Qui si 
inique aliquid gesserit, arguam eum in virga vi- 
roruin » de populo in Christum credente dicta sunt ; 
corpus enim Christi Ecclesia est **, secundum Apo- 
stolum. Quod autem ad credentes in eum ea verba, 


ἔπομαι αὑτῷ εἰς πατέρα, xal αὐτὸς ἔσται μοι el; C de quibus investigamus, spectant, animadverte 


υἱόν. » TX δ᾽ ἀπὸ τοῦ, « xaX ἂν ἔλθῃ ἀδιχία αὐτοῦ, 
καὶ ἐλέγξω αὐτὸν ἐν ῥάδδῳ ἀνδρῶν, » περὶ τοῦ εἰς 
Χριστὸν πιστεύσαντος λαοῦ εἴρηται" ἐπεὶ χαὶ σῶμα 
Χριστοῦ ἡ Ἐχχλησία αὐτοῦ χρηματίζει, χατὰ τὸν 
᾿Απόστολον. Ὅτι δὲ περὶ τῶν πεπιστευχότων εἰς αὐ- 
τὸν τὰ τῆς ἐπισχοπῆς εἴρηται, ἐπίστησον ἐπιμελῶς 
λελεγμένῳ πληθυντικῶς τῷ, « Τὸ δὲ ἔλεός μου obx 
ἀποστήσω ἀπ᾽ αὐτῶν" » σαφῶς xal ἐν τῷ ψαλμῷ τὰ 
παραπλήσια τοῖς (f. 16) ἐνθάδε περὶ τῶν υἱῶν εἴρηται 
τοῦ προφητενομένου, ἐν τῷ « Καὶ ἐὰν ἐγχαταλείπωσιν 
οἱ υἱοὶ αὐτοῦ τὸν νόμον μου, xal τοῖς χρίμασί μου μὴ 
πορευθῶσιν, ἐὰν τὰ διχαιώματά μου βεδηλώσωσι, καὶ 
τὰς ἐντολάς μου μὴ φυλάξωσιν, ἐπισχέψομαι ἐν ῥάδδῳ 
τὰς ἀνομίας αὐτῶν, xal ἐν μάστιξι τὰς ἀδιχίας αὖ- 
τῶν᾽ τὸ δὲ ἔλεός μου οὐ μὴ διασχεδάσω ἀπ᾽ αὐτῶν.» 
Ὅρα δὲ πῶς ῥάθδους ἀνδρῶν καὶ ἁφὰς νἱῶν ἀνθρώ- 
πων τοὺς χατὰ χαιρὸν ὠνόμασεν ὁ λόγος διωγμούς" 
πλὴν πολλαὶ τοῦ Θεοῦ αἱ παραχλέσεις, χαὶ αἱ διὰ τῶν 
Γραφῶν παραμυθία!, μὴ ἀπαυδᾷν ἡμῖν ἐπιτρέπουσαι 
ἐπὶ τοῖς χαθ᾽ ἡμῶν ἐνεργουμένοις χατὰ χαιροὺς διω- 
γμοῖς ὡς γὰρ ἐπισχέψεσθαι διὰ ῥάδδου τὸν τοῦ Χρι- 
στοῦ προεῖπε λαὸν ἁμαρτόντα, οὕτω χαὶ τὸ μὴ ἀπο- 
στήσειν αὑτοῦ τὸ ἔλεος προῦπέσχηται εἰπὼν, « Τὸ δὲ 
ἔλεός μου οὐ μὴ ἀποστήσω ἀπ᾽ αὐτῶν, χαθὼς ἀπ- 


sedulo dictum esse pluraliter : « Misericordiam 
autem meam non auferam ab iis.» Manifeste et 
in psalmo non 2absimilia iis de filiis illius qui 
prophetatus est, dicuntur: «Si autem derelique- 
rint filii ejus legem meam, et in judiciis meis 
non ambulaverint; si justilias meas profanaverint 
et mandata mea non custodierint: visitabo in vir- 
ga iniquitates eorum, et in verberibus peccata eo- 
rum. Misericordiam autem meam non dispergam 
ab eis*'.» Attende quomodo « virgas hominum 
et plagas filiorum hominum, » temporarias perse- 
culiones sacra vocat historia. Verumtamen multz 
sunt Dei advocationes, οἱ per Scripturas exhorta- 
tiones, quz nos admonent ne suscitatis adversus 


D nos persecutionibus temporariis cederemus. Ut 


enim virga se castigaturum esse praedixit populum 
Dei peccantem, sic et non ab eo defecturam esse 
pollicitus est misericordiam, dicens: « Misericor- 
diam autem meam non auferam ab iis, sicut abs- 
tuli ab iis, quos amovi a facie mea.» Quzret au- 
tem apud quos esset ante gentium populum Dei 
misericordia, quam omnino ab eis abstulerat : si- 
militer enim se facturum esse promittit in Christi 


populum. 


ἐστησα ἀφ᾽ ὧν ἀπέστησα. » ζητήσει δ᾽ ἐπὶ τίνας ἦν πρὸ τοῦ ἐξ ἐθνῶν λαοῦ τὸ τοῦ θεοῦ ἕλεος, ὅπερ παν- 
τελῶς ἀπ' αὐτῶν ἀπέστησας - οὗ τὸ ὅμοιον ποιήσειν ὑπισχνεῖται χατὰ τὸν τοῦ Χριστοῦ λαόν. 


* Psal. xtiv, 7, 8. 55 Hebr. 1, 5. 


δὲ Coloss. 1, 24. 


81 Psal. Lxxxvinn, ὅδ]. 


E] 


4085 EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS Π],-- ΕΧΕΘΕΤΙΟΑ. 


CAPUT XII. 


« Locutus est autem David Domino verba hujus 
carminis , in die qua liberavit eum Dominus **. » 
bein in sequentibus : « Inclinavit celos et descen- 
dit : εἰ caligo sub pedibus ejus **. » Et rursus post 
μας : « Salvabis me ἃ contradictionibus populi 
mei: custodies me in caput gentium. Populus quem 
ignoro serviet mihi. ΕἸ alieni resistent mihi , au- 
ditu auris obedient mihi : filii alieni defluxerunt et 
contrahentur in angustiis suis **. » Haec dicuntur 
fere eisdem verbis in decimo septimo psalmo ; op- 
portunius explicabuntur, cum Psalmorum eclogas 
molabimus. Nunc vero hoc tantum animadverte- 
mus, quod verba hzc: « Inclinavit coelos εἰ de- 
scendit » de Christi e colis descensu intelligenda 
sunt; hzc autem : « Salvabis me a contradictionibus 
populi , » de circumcisis dicuntur, qui non in eum 
crediderunt , de quibus quoque in lsaia dicit : « Ex- 
pandi manus meas tota die ad populum incredulum 
et contradicentem *! ; » et. quod, « Custodies me in 
caput gentium, » atque, « Populus quem ignoro 
serviet mihi, auditu auris obedient mihi » de gentilium. 
Ecclesia predicitur ; illud vero, « alieni resistent. 
m hi, » impiarum bzereseon errores de Salvatore om- 
ni unque Deo indicat, quos defluxisse fert Scriptura 
« contractosin angustiis suis, » scilicet inerrorem in- 
duetos fallacibus eorum absconditisque opinionibus, 











A ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ΄. 


« Καὶ ἐλάλησε Δαυὶδ τῷ Κυρέψ τοὺ 
ᾧδῆς ταύτης. » Εἶτα ἐν τοῖς ἑξῆς" ᾿ 
οὐρανοὺς xal κατέδη, καὶ γνόφος ὑποχά' 
αὐτοῦ. ν Καὶ πάλιν μετὰ ταῦτα, « Ῥύσῃ 
γιῶν λαοῦ, καταστήσεις με εἰς κεφαλὴν 
ὃν οὐχ ἔγνων ἐδούλευσέ μοι εἰς dxol 
ἐχουσέ μου" οἱ υἱοὶ ἀλλότριοι ἐψεύσαντ 
ἀλλότριοι ἀποῤῥιφήσονται" xal gae 
συγχλεισμῶν αὐτῶν. » Ταῦτα εἴρηται 
ῥήμασι xui ἐν ἑπτακαιδεκάτῳ ψαλμι 
ρὸν δ' ἂν ἐξετάζοιτο, ἐπειδὰν ἀπὸ τῶ" 
Ἐχλογὰς ἀναλεγώμεθα᾽ νῦν μέντοιγε 

μεθα αὐτὸ μόνον, ὡς ὅτι τὸ μὲν, « Καὶ 
γοὺς xa χατέδη » νοοῖτ᾽ ἂν περὶ τῇ 
χαταδάσεως τοῦ Χριστοῦ" τὸ δὲ, ε« Ῥύστ 
γίας λαοῦ, » ix προσώπου αὐτοῦ λέλε: 
ix περιτομῆς μὴ πεπιστευχότων εἰς c 
xa ἐν Ἡσαῖᾳ φησὶν, « Ὅλην τὴν ἡμέ 
τὰς χεῖράς μου πρὸς λαὸν ἀπειθοῦγι 
γοντα. » Καὶ ὅτι τὸ μὲν, « Καταστήσει 
λὴν ἐθνῶν, » καὶ τὸ, « Λαὸς ὃν οὐχ ἔγνων 
εἰς ἀκοὴν ὠτίου ὑπήχκουσέ μον, » περ 
Ἐχκλησίας προφητεύεται" τὸ δὲ, « Υἱοὶ 

σαντό μοι, ν περὶ τῶν ἀθέων αἱρές 
περὶ αὐτοῦ τοῦ Σωτῆρος καὶ τοῦ θεοῦ 

πεπλαχότων, οὺς xal « ἀποῤῥιφήσες 


λόγος « ἀποσφαλέντας τῶν συγχλεισμῶν ἑαυτῶν, ν τουτέστιν ἀποπεπτωκχότας τῶν ὑπούλω 


χρυμμένων αὐτῶν ψευ(δογδοξημάτων. 
CAPUT XXII. 
E tertio Regum libro. 


« Et nunc, Domine Deus Israel , firmentur verba 
tua, quz locutus es servo tuo David patri meo. 
Ergone putandum est quod vere Deus habitet super 
terram, si enim ccelum et coli ccelorum te capere 
non possunt **? » Fere iis similia in secundo Para- 
lipomenon libro a Salomone dicta sunt in sua ad 
Deum oratione **. Manifeste Igitur hic quoque pra- 
dicit Deus se cum hominibus super terram labi- 
laturum esse. Quod quidem nobis expletum est 
Christi adventu, quo Deus Verbum incarnatus cum 
hominum genere commoratus est. 


CAPUT XXIII. 


E primo Paralipomenon libro. Nathan ad Davidem 
post alia et hac dicit. 


« Cumque impleveris dies tuos , ut vadas ad pa- 
tres tuos, suscitabo semen tuum post te, quod erit 
de filiis tuis : et stabiliam regnum ejus ; ipse zdi- 
ficabit domum , et firmabo solium ejus usque 
in :zternum. Ego ero illi in patrem, et ipse erit mihi 
in filium ; εἰ misericordiam meam non auferam ab 
eo, sicut abstuli ab eo qui ante te fuit. Et statuam 
eui in domo mea, et in regno meo usque in sem- 





α ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΒ΄. 

Ex τῆς T τῶν Bacileu 

«Καὶ νῦν, Κύριε ὁ θεὸς Ἰσραὴλ, πιστι 
μά σου, ὃ ἐλάλησας τῷ παιδί σου τῷ ὦ 
μου. ὅτι εἰ ἀληθῶς κατοιχήσειὁ θεὸς αὶ 
ἐπὶ τῆς γῆς, εἰ ὁ οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ οὐ» 
Τὰ παραπλήσια τούτοις καὶ ἐν τῇ beu: 
λειπομένων ὑπὸ τοῦ Σολομῶνος εἴρηται. 
(f. 16 ν θεὸν εὐχῇ. Σαφῶς οὖν xat 
τεύεται ὁ Θεὸς κατοιχήσειν μετὰ ἀνθ 
γῆς" ὃ καὶ αὐτὸ πέρας εἴληφε καθ 
Χριστοῦ γενομένῃ παρουσίᾳ, καθ᾽ ἣν 
ἐνανθρωπήσας συνδιέτριψε τῷ γένει τ 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΙ". 
Ὁ Ἕχ τῆι à ΗΝ 
pedir 

Are. 

« Καὶ ἔσται ὅταν πληρωθῶσιν αἱ ἡ 
χοιμηθήσῃ μετὰ τῶν πατέρων σου, xo 
σπέρμα σου μετὰ σὲ, ὃς ἔσται ἐχ τῇ 
καὶ ἑτοιμάσω τὴν βασιλείαν σου" αὖτ 
μοι οἴχον" xal ἀνορθώσω τὸν θρόνο 
ἕπομαι αὐτῷ εἰς πατέρα, καὶ αὐτὸς ἔστι 
xal τὸ ἔλεός μου οὐχ ἀποστήσω ἀπ᾽ c 
ἔστησα ἀπὸ τῶν ἔμπροσθέν aou * καὶ : 


ΜΠ Reg. xxn, 1. * ibid. 10. ** ibid. 64-46. *' Isa. 1xv, 2. ΠῚ Reg. vin, $ 


Paral, vi, 17. 


1085 


ECLOG/E PROPHETICAE. — LIB. I. 


1086 


ἐν οἴχῳ μου χαὶ ἐν βασιλείᾳ αὐτοῦ ἕως αἰῶνος, xat ὁ A piternum : et thronus ejus erit firmissimus in per- 


θρόνος αὐτοῦ ἀνωρθωμένος ἕως αἰῶνος. » Kat ταῦτα, 
ὅμοια ὄντα τοῖς ἐχ τῆς δευτέρας τῶν Βασιλειῶν προ- 
εχτεθείσης, σημειωσάμενοι, διὰ τὸ μὴ πολλὴν εἶναι 
τὴν τούτων πρὸς ἐχεῖνα παραλλαγὴν ἀρχεσθησόμεθα 
τοῖς εἰς ἐχεῖνα εἰρημένοις. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΔ'. 
'Ex τῆς € τῶν Παραϊειπομένων. 

« Καὶ νῦν, Κύριε ὁ Θεὸς Ἱσραὴλ, πιστωθήτω δὴ 
«5 ῥῆμά σου, ὃ ἐλάλησας τῷ παιδί σου τῷ Δαυὶδ, ὅτι 
ἀληθῶς χατοιχήσει ὁ Θεὸς μετὰ ἀνθρώπων ἐπὶ τῆς γῆς, 
εἰ ὁ οὐρανὸς χαὶ ὁ οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ οὐχ ἀρχέσουσί 
σοι. » Καὶ εἰς ταῦτα εἰρηχότες ἅπαξ ὅτε τὰ Ex τῆς 
Y' τῶν Βασιλειῶν ἐξεθέμεθα, νῦν οὐ δευτερώσομεν. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ KE. 
'Ex τοῦ "Etpa. Ὃ Zopo6d6sA ἐν τῇ δημηγορίᾳ 
ταῦτά φησιν. 

«Ἄνδρες, οὐχὶ ἰσχυραὶ αἱ γυναῖχες ; μεγάλη fj γῆ 
᾿καὶ ὑψηλὸς ὁ οὐρανός" καὶ ταχὺς τῷ δρόμῳ ὁ ἥλιος " 
ὅτι στρέφεται ἐν τῷ χύχλῳ τοῦ οὐρανοῦ, xai πάλιν 
ἀποτρέχει εἰς τὸν ἑαυτοῦ τόπον ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ οὐχὶ 
μέγας ὃς ταῦτα ποιεῖ, χαὶ fj ἀλήθεια μεγάλη, xat 
ἰσχυρὰ παρὰ πάντα; πᾶσα dj γῇ τὴν ἀλήθειαν χαλεῖ 
xai ὁ οὐρανὸς αὐτὴν εὐλογεῖ᾽ καὶ πάντα τὰ ἔργα 
σείεται καὶ τρέμει" χαὶ οὐχ ἔστι μετ᾽ αὐτοῦ οὐδ᾽ ἕν 
ἄδιχον" ἄδιχος ὁ οἶνος * ἄδιχος ὁ βασιλεύς " ἄδιχοι αἱ 
γυναῖχες " ἄδιχοι οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων " καὶ ἄδιχα τὰ 
ἔνγα αὐτῶν πάντα τὰ τοιαῦτα" χαὶ οὐχ ἔστιν ἐν 
αὑτοῖς ἀλήθεια " xaX ἐν τῇ ἀδιχέᾳ αὐτῶν ἀπολοῦνται" 
χαὶ ἡ ἀλήθεια μένει εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ ἰσχύει εἰς 
τὸν αἰῶνα, χαὶ ζῇ καὶ χρατεῖ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ 
αἰῶνος: xal οὐχ ἔστι παρ᾽ αὐτῇ λαδεῖν πρόσωπα 
οὐδὲ διαφορά" ἀλλὰ τὰ δίχαια ποιεῖ ἀπὸ πάντων τῶν 
ἀδίχων χαὶ πονηρῶν᾽ ἀπέχεται χαὶ τοῖς εὐδοχοῦσι 
τοῖς ἔργοις αὐτῆς " καὶ οὐχ ἔστιν ἐν τῇ χρίσει αὐτῆς 
οὐθὲν ἄδιχον" χαὶ αὐτῆς ἡ ἰσχὺς χαὶ τὸ βασίλειον * 
xai ἡ ἐξουσία xaX ἡ μεγαλειότης πάντων τῶν (f. 17) 
αἱώνων " εὐλογητὸς ὁ Θεὸς τῆς ἀληθείας. » Ἐπεὶ ὁ 
Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν, Λόγος ὧν τοῦ Θεοῦ, φησὶ, 
φέρεται εἰρηχὼς, « Ἐγώ εἶμι ἡ ἀλήθεια, » εἰχότως 
τὰ προχείμενα παρατεθείμεθα περὶ τῆς ἀληθείας 
δτλοῦντα, ὡς ἄρα ὑπόστασίν τινα παρὰ τὸν Πατέρα 
καθ᾽ ἑαυτὴν ἔχει" « Μένει γὰρ, φησὶν, ἡ ἀλήθεια, 
xat ἰσχύει εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ ζῇ xaX xpaset* xal οὐχ 
ἔστι παρ᾽ αὐτῇ λαθεῖν πρόσωπα, » xaX τὰ ἑξῆς, οἷς 
ἐπιφέρει περὶ τοῦ Πατρὸς Θεοῦ τυγχάνοντος xal 


petuum "". » Hzc similia iis quze in secundo Regum 
libro notavimus explanavimusque , non multum ab 
eisdem differunt : quare ad praedicta hoc in loco 
remittimus. 


CAPUT XXIV. 
E secundo Paralipomenon libro. 


« Et nunc, Domine Deus Israel , firmetur sermo 
tuus, quem locutus es servo tuo David. Ergone 
credibile est ut habitet Deus cum houinibus super 
terram, si celum et celi celorum non te ca- 
piunt *5? ; Jam nuper ea in Regum libro explana- 
vimus, nec quz diximus iteranda censemus. 


CAPUT XXV. 


Ex Esdrae libro. Hec Zorobabel coram populo con- 
cionatus dicit. 

« O viri, nonne fortes sunt mulieres ? Magna est 
terra, et excelsum est ccelum : et velox. cursus 
sblis convertit in gyro ccelum in locum suum i : 
una die. Nonne magnificus est qui hzc facit, et 
veritas magna, et fortior pre omnibus? Omnis 
terra veritatem invocat, caelum etiam ipsam bene- 
dicit, et omnia opera moventur, et tremunt eam, 
et non est cum ea quidquam iniquum. Vinum ini- 
quum , iniquus rex , iniquze mulieres, iniqui omnes 
filii hominum, et iniqua illorum omnia opera, et 
non est in ipsis veritas, et in sua iniquitate per- 
ibunt : et veritas manet , et invalescit in eternum , 
el vivit, et obtinet in saecula seculorum. Nec est 
apud eam accipere personas, neque differentias : 
sed qu: justa sunt facit omnibus , injustis ac ma- 
lignis, e£ omnes benignantur in operibus ejus. Εἰ 
non est in judicio ejus iniquum, sed fortitudo, et 
regnum, et potestas, et majestas omnium avorum. 
Benedictus Deus veritatis **. » Postquam Salvator 
et Dominus noster, qui Dei Verbum est, dixisse 
ferlur : « Ego sum veritas *', » merito przcitata 
intelligemus quasi de veritate demonstrantia , quod 
substantiam apud Patrem per seipsam habet. « Ma- 
net enim , ait , veritas, et invalescit in aeternum , ct 
vivit, et obtinet . . . nec est apud eam accipere 
personas , » et czelera , quibus addit de Patre Deo, 
ipsoque Deo Verbo , et veritate : « Benedictus Deus 
veritatis , » quibus et ipsi addemus : Amen. 


αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ Λόγου xal τῆς ἀληθείας, « εὐλογητὸς ὁ Θεὸς τῆς ἀληθείας, » ip xal αὐτοὶ προσθήσομεν τὸ, 


᾿Αμήν. 

᾿Αλλὰ γὰρ ταῦτα χαὶ ἀπὸ τῆς τοῦ Ἔζρα Γραφῆς" 
&»0 γε μὴν τῆς Ἐσθὴρ οὐδ᾽ ἕν εὕρομεν περὶ τοῦ 
προχειμένου᾽ μετὰ δὴ τοι τὰς ἀπὸ τῶν ἱστοριχῶν 
Foaqov ἐχλογὰς μετίωμεν ἐπὶ τὰ στιχήρη, ὅτι δὴ 
ταῦτα col, χρόνοις τῶν λοιπῶν προφητειῶν ἡγεῖται" 
τούτων δὲ πρῶτα ἴδωμεν τὰ ἀπὸ τῶν Ya). 


** | Paral, xvii, 1.18. ** IE Paral. vi, 11. 


** |I] Esdr. iw, 34-40, 


Hac sunt de Esdrz libro ; in libro Esther nibil 
quod ad propositum spectet, invenimus. Absolutis 
igitur historicarum Scripturarum eclogis, ad 62 
que versibus scripta sunt transeamus, qua, si 
temporum servetur ordo, czteris prophetiis ante- 
eunt. À Psalmis igitur exordiamur. 


37 joan. xiv, 6. 


Lon TN 


1007 EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS Tf. — EXEGETICA. 
—————————————————— 


SUNT CAPITA IN SECUNDO PROPHE- 
TÍCARUM DE CHRISTO ECLOGARUM LIBRO. 


E Psalmis. 


4. Primi psaumi de integerrima Christi vita εἰ de 
ejus ad virtutis cacumen provecto vitz insiluto. 


2. De passione Christi, calestique ejua roguo, de ad-— 


weniu ejus a Patre gentibus promissa. 
δ. De Christi passione εἰ a mortuis resurrectione. 
ἃ. De notitia Dei cunctis hominibus per eum diffusa. 


δ. De Christi morte, ejusque resurrectione a mortuis, 
et quomodo gentium legislator perhibeatur. 


6. De Christi resurrectione, homimumque salute. 


7. De integerrima Christi vita. 

8. De Christi a celis descensu, de ejus. apud geutes 
incredulumque populum commoraiione, de Judao- 
rum contradictione. 


9. De apostolorum in omni terra predicatione, εἰ de 
Christo quasi sponso. 


10. De Christo quasi rege. 

A1. Jierum de Christo quasi rege. 

48. De Christi passione, de ejus itolis, de gentium. 
ad Deum toksersione, de altera vita, populoque 


futuro. 


45. De ejus im colos reditu. 
44. De Christo ejusque resurrectione. 


45. De Christo quasi dilecto, de prioris populi ac Hie- 
frosolyme excidio. 


18. De resurrectione Christi. 
17. De passione Christi. 
18. Quomodo Dei Verbo omnia creata sunt. 


19. Quomodo pro sacrificiis veterique  typico cultu 
Chriati corpus pro omuibus oblatum est. 


30. De proditore Juda, Christique resurreciione. 


21. De Christo Kr dilecto, εἰ quomodo sit. Deus 
rez, εἰ quomodo Christus. ipse nominetur. 


33. De Christi receptione, de gentium vocatione. 
925. De gentium. vocatione, de Christo quasi homine. 


94. De gentium vocatione, de secundo Christi adventu, 
de circumcisorm reprobatione. 


95. De proditore Juda. 

46. De Christo quasi rege. 

31. De Christo quasi homine, et de Patre, ei Filio, 
εἰ duobus testamentis. 

98. De Christi resurrectione, de apostolorum Evange- 
lio, et de gentibus. 


Α ΤΑΔΕ ΕΝΕΣΤΙ KEGAAAIA EN. 
ΤΟΥ͂ ΧΡΙΣΤΟΥ͂ ΠΡΟΦΗΤΊΚΩ 
Ἀκὸ τῶν Ψαλμῶ 
α΄. Πρώτου ψαλμοῦ περὶ τοῦ 
τοῦ Χριστοῦ. καὶ κερὶ τῆς : 
πολιτείας αὐτοῦ. 
β΄. Περὶ τοῦ πάθους τοῦ Χριστοὶ 
vios. Bactdelac αὐτοῦ, xal τῆς 
τῶν ἐθνῶν cov Πατρὸς ἐπαγγ 
Υ΄. Περὶ τοῦ πάθους καὶ τῆς ἐκ 
σεως τοῦ Χριστοῦ. 
δ. Περὶ τῆς 0 αὑτοῦ πᾶσιν dvi 
᾿ρείσης θεογνωσίας. 
ε΄. Περὶ τοῦ ϑανάτου τοῦ Χρισι 
μὲ ἀναστάσεως αὐτοῦ, x 
γομοθέτης ἀνείρηται. 
B ς΄. Περὶ τῆς ἀναστάσεως τοῦ Y 
τῶν ἀνθρώπων σωτηρίας. 
ζ΄. Περὶ τοῦ ἀνεπιλήπτου βίου v. 
΄. Περὶ τῆς ἐξ οὐρανῶν καθόδ 
ual e ἐκὶ τὰ ἔθνη xal τὸν « 
ταστάσεως αὐτοῦ, τῆς τε τῶν 
«“λογίας. 
θ΄. Περὶ τοῦ τῶν ἀποστόλων εἰς τ 
μένην κηρύγματος, καὶ περὶ 
περὶ νυμφίου. 
v. Περὶ τοῦ Χριστοῦ ὡς περὶ Bao 
iw. Περὶ τοῦ Χριστοῦ πάλιν ὡς 
ιβ΄. Περὶ τῶν κατὰ τὸ πάθος τε 
περὶ τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ. κα 
εἰς τὸν Θεὸν ἐπιστροφῆς, καὶ 
pac καὶ λαοῦ ἤξοντος. 
W.. Περὶ τῆς εἰς οὐρανοὺς dva 
WF. Περὶ τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς « 
τοῦ. 
ur. Περὶ τοῦ Χριστοῦ ὡς περὶ áp 
συντριδῆς τοῦ προτέρου AaoU 
σαλήμ. 
1c". Περὶ τῆς ἀναστάσεως τοῦ Xg. 
ιζ΄. Περὶ τῶν κατὰ τὸ πάθος τοῦ : 
τη. Ὡς διὰ τοῦ Θεοῦ Λόγου τὰ « 
ὕρτηται. 


quod, le 
ιθ΄. Ὡς ἀντὶ θυσιῶν wal τῆς πάλ 
peíac τὸ (f. 11 νὴ) σῶμα voi 
ἰπάντων προσενήνεχται. 
X. Περὶ τοῦ προδότου Ἰούδα κα 
σεως τοῦ Χριστοῦ. 
xe'. Περὶ τοῦ Χριστοῦ ὡς περὶ dy 
Θεὸς βασιλεὺς, καὶ ὡς Χριστὸς 
ρεύεται. 
Ὁ a^ Περὶ τῆς ἀναλήψεως τοῦ Χρ 
τῶν ἐθνῶν κλήσεως. 
XY. Περὶ τῆς τῶν ἐθνῶν κλήσεω 
στοῦ ὡς περὴ ἀνθρώπου. 
κ΄. Περὶ τῆς τῶν ἐθνῶν κλήσϑως 
τέρας τοῦ Χριστοῦ παρουσίας, x 
τὼν éx περιτομῆς. 
κε΄. Περὶ τοῦ xpoBórov 'Ioida. 
Xc'. Περὶ τοῦ Χριστοῦ ὡς περὶ βασι 
κζ΄. Περὶ τοῦ Χριστοῦ ὡς περὶ ἄνθρι 
Πατρὸς καὶ ΥἹοῦ, καὶ δύο διαθηλ 
κη΄. Περὶ τῆς ἀναστάσεως τοῦ Xp 
τῶν “ἀποσεόλων Εὐατγε λους, 
. 


4089 


ECLOGAE PROPHETICAR. — LIB. 1]. 


1090 


x0. Περὶ τῶν κατὰ τὸ πάθος τοῦ Χριστοῦ, xal τῆς A 39. Depassione Christi, de Judeorum populi vejectu. 


áazo6oAnc tov "Iovóaiov Aaov. 

X. Περὶ τοῦ πάθους xal τῆς ἀγαστάσεως τοῦ Χρι- 
στοῦ, καὶ περὶ τῆς ἡξούσης γεγνδᾶς. 

λα’. Περὶ τοῦ Χριστοῦ ὡς περὶ βασιλέως, καὶ περὶ 
τῆς ἐξ αἰῶνος καὶ εἰς ἄπειρον βασιλείας ab- 
τοῦ, καὶ τῆς τῶν ἐθνῶν ὑποταγῆς. 

λβ΄. Περὶ τοῦ Χριστοῦ ὡς περὶ ἀνδρὸς καὶ υἱοῦ 
ἀνθρώπου. 

λγ΄. Περὶ τῆς éxigarelac τοῦ Χριστοῦ. 

λδ΄. Περὶ τοῦ αἰωνίου 0pórov τοῦ Χριστοῦ, καὶ ὡς 
ἐχ σπέρματος ἔσται Δαυίδ' καὶ περὶ τῶν χατὰ 

c διωγμῶν τῆς "ExxAncíac. 

λε΄. Περὶ τῆς τῶν ἐθγῶν χιλήσεως καὶ τοῦ Χρι- 
στοῦ. 

Ac". Περὶ τῆς ἐξ οὐρανῶν τοῦ Λόγου ἀποστολῆς" 


xal τῆς τῶν ἐθγὼν κλήσεως, καὶ ἐρημίας τοῦ 
U B 


προτέρου Jaov. 

λζ΄. Περὶ τοῦ προδότου, xal τῆς κατὰ τοῦ Χριστοῦ 
ἐπιδου.λῆς. 

λη. Περὶ δύο Κυρίων Πατρὸς καὶ Ylov, καὶ περὶ 
τῆς πρὸ αἰῶνος οὐσιώσδως τοῦ Χριστοῦ, καὶ 
τῆς ἀϊδίου ἀρχιερωσύνης αὐτοῦ καὶ τοῦ πάθους. 

λθ΄. Περὶ τοῦ Χριστοῦ ὡς περὶ ἀγδρός. 

ι΄. Περὶ τοῦ Χριστοῦ ὡς περὶ AlGov* καὶ περὶ τοῦ 
Ὡσανγᾶ. 

μα΄. Περὶ τῆς Χριστοῦ βασιλείας, καὶ ὡς ἔσται 
ἀπὸ Δαυίδ. 

μβ΄. Περὶ τοῦ πάθους καὶ τῆς ἀναστάσεως. 

μγ΄. Περὶ τῆς ἐξ οὐρανῶν καθόδου τοῦ Χριστοῦ. 

pP. Περὶ τῆς ἐξ οὐρανῶν ἀποστολῆς τοῦ 8600 
Λόγον. 


με. Ὡς διὰ τοῦ Θεοῦ AÓrov tà σύμπαγτα δεδη- 
μιούργηται. 


ΛΟΓῸΣ B. 


(f. 18) Περιγράψαντες τὰς ἀπὸ τῶν ἱστοριχῶν 
Γραφῶν περὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν μαρτυρίας, ἑξῆς 
ἐχείναις τὰς ἀπὸ τῶν ατιχηρῶν ἐν δευτέρᾳ ταύτῃ 
συντάξει τῶν Ἐχλογῶν ἀπανθισάμενοι προσθήσομεν" 
ὅτι δὴ ταῦτα τοῖς χρόνοις τῶν λοιπῶν προφητειῶν 
ἡγεῖτα!ι. Kal δὴ πρώτας τὰς ἀπὸ τῆς βίδλου τῶν 
Ἑαλμῶν ἐπισχεψώμεθα. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ Α'. 
Ἑαλμοῦ α'. 

« Μαχάριος ἀνὴρ ὃς οὐχ ἐπορεύθη iv βουλῇ 
ἀσεδῶν, xaX ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν οὐχ ἔστη, xal ἐπὶ 
καθέδραν λοιμῶν οὐχ ἐχάθισεν" ἀλλ᾽ f| ἐν τῷ νόμῳ 
Kuplou τὸ θέλημα αὐτοῦ, xal ἐν τῷ νόμῳ αὐτοῦ 
μελετήσει ἡμέρας xal νυχτός.» Καὶ τίνα ἄν τις 
ἔχοι ἀποδειχνύναι εἰς τοσαύτην ἐξέσω (ἐξαίσιον 7) 
ἀρετὴν ἐληλαχότα ὡς ἐν μηδενὶ τρόπῳ ἧς δηποῖ- 
ouv περιπεσεῖν ἁμαρτίας, ὅπερ σημαίνειν μοι δοχεῖ 
τὸ, « Θὺχ ἐπορεύθη ἐν βουλῇ ἀσεδῶν, » χαὶ τὸ, « Οὐχ 
ἔστη ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν, » τότε « Ἐπὶ χαθέδραν λοιμῶν 
οὐχ ἐχάθισε" » δι’ ὧν δηλοῦσθαι νομίζω τὸ πάντη 
ἄγευστον ἁμαρτίας τοῦ μαχαριζομένου" τὸ γὰρ μὴ 
μόνον ἐν τοῖς τοιοζσδε μὴ πορευθῆναι, μηδ᾽ ὡσπερεὶ 
βαδίσαντα προχόψαι, ἀλλὰ γὰρ μηδὲ χαθεσθῆναι, 


** Psal. 1, 1,3. 


90. De passione et resurreclione Christi, de genera- 
tione futura. 


$1. De Christo quasi rege, de eterno infinitoque re- 
gno ejus, de gentium subordinatione. 


92. De Christe quasi viro filioque hominis. 


95. De Christi manifestatione. 


96. De cterno Christi solio, et quomodo sit e semine 
Davidis ; de temporariis Ecclesie persecutionibus. 


95. De gentium vocatione et de Christo. 


96. De coelesti Verbi missione; de gentium voca- 
Lione veterisque populi derelictione. 


91. De proditore et de adversus Christum insidiis. 


98. De duobus dominis Patre et Filio, de Chriati 
onte seculum ezsistentia, de eterno ejus sacerdo- 
tio ei de passione. 


$9. De Christo quasi viro. 
40. De Christo quasi lapiae, de Hosannah. 


41. De Christi regno, et quomodo sit a Davide. 


42. De passione et resurrectione. 
43. De Christi a calis descensu. 
44. De Dei Verbi a colis missione. 


ἀξ. Quemado per Dei Verbum omnia creato sua. 


LIBER II. 


Cure conscripserimus ex historicis Scripturis de 
Salvatore nostro testimonia, ea quz in poeticis li- 
bris inveniuntur recolligentes, huic addemus Eclo- 
garum collectioni, eo quod secundum temporis or- 
dinem cseteris anteeunt propheliis. Primo igilur, 
que in Psalmorum libro contünentur, explanabi: 
mus. 

CAPUT 1. 
E psalmo I. 

« Beatus vir qui non abiit in concilio impiorum, 
et in via peccatorum non stetit, et in cathedra pe 
stilentiz: non sedit. Sed in lege Domini voluntas 
ejus, et in lege ejus meditabitur die ac nocle "δ. » 
Quis inveniri potest ad id perfectze virtutis prove- 
cius , qui ne minimam quidem admittat culpam , ut 
indicare mihi videntur ea verba, « Non abiit in 
concilio impiorum , in via peccatorum non stetit, 
in cathedra pestilentie non sedit; » quibus osten- 
di opinor omnino peccati immunem qui hic bea- 
(us predicatur. Etenim non tantum in talibus con- 
ciliis non abiisse, et, si ambulaverit, non proces- 
sisse, sed enim neque sedisse, neque unquam in- 
cessisse, neque stetisse in eis, nonne illud mirum 


ECLOG/E PROPHETIC/E. — LIB. 11. 


1094 


ἄρχοντες, ὅλα τε ἔθνη xa λαοὶ, διὰ τοῦ A docirinz insidiati sunt. Persuasum autem babere 


αὐτὸν xai ἐπιδουλεύειν αὐτοῦ τῇ δι- 
ἐπεῖσθαι δὲ χρὴ μὴ μόνον τοὺς ἐν ἀν- 
ιτοὺς βασιλεῖς xai ἄρχοντας ἑπιδεύου- 
Xp, πολὺ δὲ μᾶλλον τοὺς νοητοὺς xal 
(οντας τοῦ αἰῶνος τούτον, oi xal τότε 
3X εἰς Éxt νῦν ἐνεργοῦσι, τά τε ἔθνη 
ik χαὶ εἰς μάτην τὸν τοῦ Θεοῦ νόμον 
; λαοὺς τοὺς ἐχ περιτομῆς, οὐ μόνον 
στοῦ τοῦ Θεοῦ βουλευσαμένους, ἀλλὰ 
, χατὰ τοῦ πέμψαντος αὐτὸν Πατρός" 
ντων ἐν τῷ ψαλμῷ ἐπιφέρεται τὸ, ε Ὁ 
γὐρανοῖς ἐχγελάσεται αὐτοὺς, χαὶ ὁ Κύ- 
pret αὐτούς. Τότε λαλήσει πρὸς αὐτοὺς 
), xai ἐν τῷ θυμῷ αὐτοῦ ταράξει ab- 


oportet non tantum visibiles in hominibus reges 
principesque ei fuisse insidiatos , sed multo magis 
spiritales invisibilesque hujus szculi principes, qui 
tunc exagitaverunt, sicut et nunc exagitant, gentes- 
que et circumcisionis populos frustra et nequid- 
quam divinz legi studentes, non tantum adversus 
Christum Dei,sed per eum, et adversus Patrem qui 
misit illum, insidiatos. De bis omnibus hoc in 
psalmo additur : « Qui babitat in celis irridebit 
eos, et Dominus subsannabit eos. Tunc loquetur ad 
eos in ira sua, et in furore suo conturbabit eos *.» 
Quibus deinde Christus ipse dicit, dominationem 
suam post passionem constitutam nos edocens : 
« Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion 


ἑξῆς αὐτὸς ὁ Χριστὸς τὴν μετὰ τὸ B montem sanctum ejus, praedicans praeceptum Do- 


μένην περὶ αὐτὸν οἰχονομίαν παιδεύων 

« Ἐγὼ δὲ χατεστάθην βασιλεὺς ὑπ᾽ 
ὧν ὄρος τὸ ἅγιον αὐτοῦ, διαγγέλλων 
. Κυρίου. » Οὐ χρὴ μέντοιγε χατὰ τὰς 
μαιπετεῖς ὑπολήψεις τὴν τοῦ Χριστοῦ 
lav ταῖς τῶν ἀνθρώπων ἡγεῖσθαι ἐπὶ τὸ 
ιατιχὸν συστησομένην πρός γ᾽ οὖν τὸν 
ὑτὸν εἰ βασιλεὺς τυγχάνει, ἀπεχρίνατο 
ἐσιλεία ἡ ἐμὴ οὐχ ἔστιν ἐχ τοῦ χόσμου 
v δὴ xaX βασιλείαν οὐρανῶν ἐπήγγελτο 


χόσιν εἰς αὐτὸν, χαὶ τὸ Σιὼν δὲ ὄρος. 


ἄρχειν ἐδίδαξεν οὐ μόνος ὁ ᾿Απόστολος, 
ἶσται ἄλλαι προφητεῖαι. Ὁ γ᾽ οὖν Μι- 
ὑν ὡς ἄρα διὰ τὰς ἀσεδείας τοῦ προ- 
Σιὼν ὡς ἀγρὸς ἀροτριαθήσεται, χαὶ 
)ς ὁπωροφυλάχιον ἔσται, καὶ τὸ ὄρος τοῦ 
ος δρυμοῦ, » ἑξῆς περὶ ἑτέρας Σιὼν 
hp διοίως ἐπιφέρει, λέγων" « Καὶ 
σχάταις ἡμέραις ἐμφανὲς τὸ ὄρος Κυ- 
σιν ἐπ᾽ αὐτῷ λαοὶ, xal πορεύσονται 
t Ex Σιὼν ἐξελεύσεται νόμος xaX λόγος 
γουσαλήμ. » Περὶ τούτον ἄρα εἴρηται 
) (f. 19) τοῦ ὄρους τοῦ Χριστοῦ, ε« Ἐγὼ 

βασιλεὺς ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐπὶ Σιὼν ὄρος 
2)» ὑπὸ τίνος δὲ χατεστάθη ; δῆλον 
σαντος πρὸς αὐτὸν Πατρὸς τό" «Yió; 
ᾧ σήμερον γεγέννηχά σε" » xal τό" 

ἐμοῦ, χαὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν χληρο- 


ἃ τὴν κατάσχεσίν cou τὰ πέρατα τῆς ἢ 


γε ἀληθὴς ἡ προφητεία χαὶ ἀψευδὴς 
πάρεστι διαγνῶναι ἀπὸ τῶν ἐν οὕτω 
προσεληλυθότων ἐχ παντὸς ἔθνους τῇ 
og ἡμῶν θεοσεδείᾳ ἣ λεγέτωσαν ol 
ειαν ἀντιδλέπειν ἀναιδῶς τολμῶντες, 
ἐφαρμόζειν μὴ παραδεχόμενοι ταῦθ᾽ 
ἣν προφητείαν ; Δαυὶδ μὲν γὰρ τὸν 
Ὁ ταῦτά τινες ᾧήθησαν λέγεσθαι, οὐχ 
παραστῆσαι τοιάδε τινὰ πεπονθότα, 
αὶ βασιλέων, ἐθνῶν τε xal λαῶν ἐπι- 
αὐτῷ πότε δὲ j| xal ἐπὶ πηλίχοις 
εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Δαυὶδ, εΥίός μου 


,9. 5 Ιδἰά. 6. 


C preparatus in vertice montis, . . 


* joan. xvin, 90. 


mini. *. » Haud vero secundum terrestrem Judzo- 
rum interpretationem intelligeudum est Christi re- 
gnum, velut hominum regna, super montem Sion 
corporaliter constitutum ; interroganti enim rexne 
essel, respondit dicens : « Regnum meum non est 
de hoc mundo *. » Exinde regnum coelorum pro- 
misit eis qui crediderunt in eum, montemque Sion 
esse celestem docuit non tantum Apostolus, sed et 
plerzque alie prophetis. Micheas igitur przíatus 
quod propter priores populi iniquitates, «Sion quasi 
ager arabitur, et Jerusalem quasi acervus lapidum 
erit, οἱ mons templi in excelsa silvarum ", » dein 
de alia Sion et Jerusalem similiter narrat , dicens : 
« Et erit in novissimo dierum mons domus Domini 
.. et fluent ad eum 
populi, et properabunt gentes multe ....,quia de 
Sion egredietur lex, et verbum Domini de Jerusa- 
lem *. » Hic mons Christi quoque hoc in loco in- 
nuitur : « Ego autem rex constitutus sum ab eo su- 
per Sion montem sanctum ejus. » Α quo autem 
constitutus est, nisi manifeste ab illo Patre qui 
ad eum dicit : «Filius meus es tu, et ego hodie ge- 
nui te; postula a me, et dabo tibi gentes hzredita- 
tem tuam, et possessionem tuam terminos terra ἢ.» 
Quod quidem vera sit prophetia, nec fallax promis- 
sio, noverimus iis qui in tam brevi tempore ex 
omni gente ad veram Dei religionem per Salvato- 
rem nostrum pervenerunt. Dicant evidentiz resi- 
stere impudenter audentes, cui accommodari possit 
hac prophetia , nostram si interpretationem detre- 
ctant. Davidem enim regem, de quo hzc dici opi- 
nantur, quomodo talia passum fuisse ostendent, 
cui nulli principes regesve unquam insidiati sunt ? 
Quando autem et quz ob viriliter gesta dixit Domi- 
nus Davidi : «Filius meus es tu, ego hodie genui 
te ? » Quomodo et illa, « Postula a me, et dabo tibi 
gentes bzreditatem tuam, et possessionem tuam 
terminos terrz, » ei dicerentur, cui manifeste solis 
Israel et Jud: terminis regnum circumscriptum 
erat? Dicant quoque cur non venisse Christum ad- 
mittant, Annon, cum passus est, alium igitur ex- 


τ Mich. in, 19. * Mich. iv, 4-2. * Psal. i, 


! 207 ECLOG/E PROPIIETIC/E. — LIB. 1l. 


1102 


' ὀνομαζομένων ψεχτῶς διὰ τὸ ἐστερῆσθαι τοῦ A sunt, exinaniens semetipsum, certamine usque ad 


ἃ Θεὸν πλούτου, χενώσας ἑαυτὸν, ἀναδεξάμενός 
Ἀἔχρι xal θανάτου τὸν ὑπὲρ αὐτῶν ἀγῶνα, vov 
στήσομαι, xal δὴ λαθὼν τὴν χατὰ πάντων ἐξου- 
" παρὰ τοῦ Πατρὸς, πάντας τοὺς εἰς ἐμὲ πιστεύ- 
tuc θήσομαι εἰς σωτηρίαν, χαὶ παῤῥησιάσομαι 
εὐτῷ, ἦτοι τῷ Πατρὶ, ἣ τῷ πεπραγμένῳ μοι ἐπὶ 
"pela τῶν τοσούτων ἀνδραγαθημάτων. Καὶ ἡ μὲν 
ῥητοῦ τοιαύτη τις ἂν εἴη διάνοια. τὰ μέντοι γε 
τα τοῦ ψαλμοῦ, « Σῶσόν με, ὁ Θεὸς, » περιέχοντα 
* ἐχλέλοιπεν ὅσιος,» χαὶ τὰ ἑξῆς, τὸν χαιτρὸν xa0' v 
ὄνθεν ὁποῖός τις ὑπῆρχε δηλοῖ" « Ἐχλελοίπει γὰρ 
€ ν τότε, χαὶ « Ὠλιγώθησαν αἱ ἀλήθειαι ἀπὸ τῶν 


mortem pro illis suscepto **, nunc exsurgam ac- 
cipiensque a Patre in omnibus dominationem, om- 
nes qui in me credent, « ponam in salutari, et fidu- 
cialiter agam in eo, » sive in Patre, sive in eo quod 
feci preclarum in eorum salutem. fic igitur nobis 
videtur psalmi sensus. Prima autem hujus verba : 
« Salvuin. me fac, Domine, quoniam defecit san- 
ctus **, » et reliqua, quo tempore passus sit osten- 
dunt. Tunc enim : « Defecit sanctus, et diminu- 
t:e sunt veritates a filiis bominum ; vana locuti sunt 
unusquisque ad proximum suum **. » Hzc enim 
omnia, et quz sequuntur, illo tempore impleta sunt. 


" τῶν ἀνθρώπων" μάταια ἐλάλησεν ἕχαστος πρὸς τὸν πλησίον αὐτοῦ" » xa τὰ τούτοις δὲ ἑξῆς ἅπαντα 


' Exelvoy πεπλήρωτο τὸν χρόνον. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ'. 
VTaApov ιε΄. 
Προωρώμην τὸν Κύριον ἐνώπιόν μου διαπαντὸς, 
ἂχ δεξιῶν μου ἐστὶν ἵνα μὴ σαλευθῶ. Διὰ τοῦτο 
ιράνθη ἡ χαρδία μον, xat ἠγαλλιάσατο ἡ γλῶσσά 
» ἔτι δὲ χαὶ ἡ σάρξ μου χατασχηνώσει ἐπ᾽ ἐλπίδι. 
t οὐχ ἐγχαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ἄδην, οὐδὲ 
εἰς τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν. Ἐγνώρισάς μοι 
ς ζωῆς, πληρώσεις με εὐφροσύνης μετὰ τοῦ 
Ξώπου σου. » Ὅτι δὲ χαὶ ταῦτα εἰς πρόσωπον ἀνα- 
ἔται Χριστοῦ μαρτυρεῖ ὁ Πέτρος ἐν ταῖς τῶν 
στόλων Πράξεσι, δι ὧν ταῦτά φησιν ε Ἰησοῦν 
Ναζωραῖον, ἄνδρα ἀποδεδειγμένον εἰς ὑμᾶς ἀπὸ 
Ὁ δυνάμεσι xal τέρασι xal σημείοις, οἷς ἐποίησε 
αὐτοῦ ὁ θεὸς ἐν μέσῳ ὑμῶν, χαθὼς αὐτοὶ οἴδατε, 
tov τῇ ὡρισμένῃ βουλῇ xal προγνώσει τοῦ Θεοῦ 
ὅτον λαδόντες, διὰ χειρὸς ἀνόμων προσπήξαντες 
ἔλατε" ὄν ὁ Geb; ἀνέστησε, λύσας τὰς ὠδῖνας τοῦ 
ἄτου, χαθ᾽ ὅτι οὐχ ἦν δυνατὸν χρατεῖσθαι αὐτὸν 
αὐτοῦ. Δαυϊὰ γὰρ λέγει, Προωρώμην τὸν Κύριον 
mv μου διαπαντός. » Εἶτά τινα μεταξὺ εἰπὼν, 
έρει ταῦτα χατὰ λέξιν" « “Ανδρες ἀδελφοὶ, ἐξὸν 
ἵν μετὰ παῤῥησίας πρὸς ὑμᾶς περὶ τοῦ πα- 
θχου Aavtó, ὅτι xal ἐτελεύτησε xal ἑτάφη, xal 
ινῇμα αὑτοῦ ἐστιν ἐν ἡμῖν ἕως τῆς ἡμέρας ταύ- 
προφήτης οὖν ὑπάρχων, xai εἰδὼς ὅτι ὄρχῳ 
δεν αὐτῷ ὁ Θεὸς, ix χαρποῦ τῆς ὀσφύος αὐτοῦ 
σαι ἐπὶ τὸν θρόνον αὐτοῦ, προϊδὼν ἐλάλησε περὶ 
ἀναστάσειως τοῦ Χριστοῦ, ὅτι οὔτε ἐγχατελείφθη 
ἄδην, οὔτε ἡ σὰρξ αὐτοῦ ἴδε διαφθοράν. » Τοῦ 
léxpou τοίνυν ἀποδεδωχότος εἰς τὸν Σωτῆρα τὴν 
προφητείας ἑρμηνείαν, παρέσται τῷ μὴ πάρερ- 
τὴν τούτων ἔρευναν ποιουμένῳ, "itor. ἐπ᾽ αὐτῷ 
ἂν τὴν ἐν τῷ ψαλμῷ λέξιν ἀχολούθως ἐφαρμό- 
οἷς χαὶ ὁ Πέτρος ἐξείληφεν, ἢ τοῖς ὑφ᾽ ἑτέρων 
τὸν ψαλμὸν ὑπομνηματισθεῖσιν ἐντυχεῖν’ ἡμῖν 
ὁ σχοπὸς οὐδὲν πλεῖον τῶν εἰρημένων λέγειν εἰς 
᾿πόπους ἐπιτρέπει. 
KEPAAAION Η΄. 
Vapor ις΄. 
3i τὸ λεγόμενον ἐν ἐχχαιδεχάτῳ ψαλμῷ, « Ἐδο- 
σᾶς τὴν χαρδίαν μου, ἐπισχέψω νυχτὸς, ἐπύρω- 


CAPUT VII. 
E psalmo quinto decimo. 

« Providebam Dominum in conspectu meo sem- 
per; quoniam a dextris est mihi, ne commovear. 
Propter hoc lztatum est cor meum et exsultavit lin- 
gua mea : insuper et caro mea requiescet in spe. 
Quoniam non derelinques animam meam in infer- 
no, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem. 
Notas mihi fecisti vias vitze, adimplebis me lzetitia 
cum vultu tuo *', » Hzc quoque ad Christi perso- 
nam spectare testatur Petrus in Actibus apostolo- 
rum, his verbis : « Jesum Nazarenum , virum ap- 
probatum a Deo in vobis, virtutibus, οἱ prodigiis, 
el signis, quie fecit Deus per illum in medio ve- 
stri, sicut el vos scitis : bunc definito consilio, et 


C prescientia Dei traditum, per manus iniquorum 


affigentes interemistis : quem Deus suscitavit so]utia 
doloribus inferni, juxta quod impossibile erat te- 
neri illum ab co. David enim dicit in eum : Provi- 
debam Dominum in conspectu meo semper ?*. » 
Aliquot vero interpositis, bzec subjicit Scriptura : 
« Viri fratres, liceat. audenter dicere ad vos de 
patriarcha David, quoniam; defunctus est et sepul- 
tus : et sepulcrum ejus est apud nos usque in ho- 
diernum diem. Propheta igitur cum esset, ct sciret 
quia jurejurando jurasset illi Deus de fructu lumbi 
ejus sedere super sedem ejus ; providens locutus 
est de resurrectione Christi, quia neque derelictus 
est in inferno, neque caro ejus vidit corruptio- 
nem **, » Petro igitur banc de Christo prophetiam 


D ipso interpretante, reliquum.est supervacaneam ho- 


rum indagationem non facienti; vel ei omnem psal- 
mi contextum congruenter accommodare cum iis 
qus Petrus censuit, vel prolatis in hunc psalmum 
commentariis aliis incumbere. Nobis enim propo- 
situm jam de hac materia dic:is quidquam vetat 
adjicere. 


CAPUT Vlil. 
E psalmo decimo sexto. 
Iloc in decimo sexto psalmo dictum : « Probasti 
cor meum et visitasli nocle : igne me examinast, 


s hilipp. n, 7, 8. ?* Psal. xi, 2. ** ibid. 2,5. *' Psal, xv, 8-414. 35 Act, n, 22-25. ibid, 


ECLOGAE PROPHETICAE. — LIB. 1. 


KESAAAION T. 
Valuos ιη΄. 

εἰσὶ λαλιαὶ οὐδὲ λόγοι, ὧν οὐχὶ ἀχούονται αἱ 
πῶν. Εἰς πᾶσαν τὴν γήν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος 
αἱ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰχουμένης τὰ ῥήματα 

Ζητοῦμεν τίνων εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν 
;, xat τὰ ῥήματα ἕως τῶν περάτων τῆς. 
χουμένης, ὡς μὴ καταλελεῖφθαι λόγους παρά 
ιαλιὰς παρ᾽ οἷς οὐχ ἠχούσθησαν xal αἱ τού- 
ιξ ἀλλ᾽ e)x ἂν ἔχοι τίς ἑτέρους ἐπιδεῖξαι 
y ἀποστόλων, εἷς οὃς ἣ προφητεία πεπλήρω- 
f'tou τῆς περὶ τοῦ Χριστοῦ διδασχαλίας αὖ- 
τᾶϑαν τὴν ὑπ᾽ οὐρανὸν γενομένης, ὅτε ἐνεπι- 
ς τῷ βίῳ μετὰ τῆς συνεργούσης αὐτοῖς δυνά- 


'ς ἀνὰ πᾶσαν τὴν οἴχουμένην ἐχήρυσσον τὴν Β 


᾿θιστὸν τοῦ θεοῦ πίστιν" περὶ οὗ μετὰ τὴν 
v τοῦ τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ χηρύγματος 
γος διδάσχει, ὡς ἄρα « Ev τῷ ἡλίῳ ἔθετο τὸ 
αὑτοῦ * » ἡλίου νοου μένου τῆς θεάτητος, εἰς 
tutou μονὴν xaX τὴν οἱονεὶ χατασχήνωσιν 
χαὶ ὅπερ ix τῆς Παρθένου ἔλαδε σῶμα, 
ὡσπερεὶ σχήνωμα τῆς ἐν αὑτῷ καταμενού- 
δυνάμεως" οὗτος δὲ xai εὥσπερ νυμφίος Ex- 
νος ἐχ παστοῦ αὐτοῦ, ἠγαλλιάσατο ὡς γίγας 
δόν- νοἷα γάρ τις νυμφίος διὰ τὴν αὐτοῦ νύμ- 
Ἐχχλησίαν £x τῶν πατριχῶν διαναστὰς χόλ- 
, ὁποῖά τις viva; ἀνδρεῖος καὶ ἰσχυρὸς τὸν 
|» προχείμενον αὐτῷ διαθλήσας, νιχήσας τε 
γωνισάμενος τοὺς ἀντιπάλους, ἢγαλλιάσατο 


1406 
CAPUT X 
E psalmo octavo decimo. 


« Non sunt loquele, neque sermones, quorum 
non audiantur voces eorum. In omnem terram 
exivit sonus eorum, et in fines orbis terrse verba 
eorum **. » Quaerimus quorum ín omnem terram 
exivit sonus, verbaque in fines orbis terre , ne re- 
linquantur quibusdam loquele et sermones , qui 
bus non audite sint istorum voces. Neque ullos 
alios invenimus ac sanctos apostolos, quibus im- 
pletur prophetia , pervulgata in omnem terram 
eurunm de Christo doctrina, cum omni vita perer 
rantes, adjuvante eos potestate divina, per univer- 
sum orbem terrarum fidem in Christum Dei przdi- 
caverunt. De quo post pravisionem apostolorum 
ejus przdicationis, continuo Scriptura docet, quod 
« in sole posuit tabernaculum suum **; » sol dei- 
tatem innuit, in qua sedem suam et quasi taberna- 
culum posuit, vel quod ex Virgine sumpsit corpus, 
quod quasi tabernaculum erat divine potestatis in 
eo permanentis. Hic οἱ « tanquam sponsus proce- 
dens de thalauno su0; exsultavit ut gigas ad cur- 
rendam viam ". » Ut enim sponsus ob sponsam 
ipsius Ecelesiam e patrio exsurgens sinu , et quasi 
virilis robustusque gigas certamen sibi propositum 
certavit , viclorque, et prostratis adversariis, ex- 
sultavit tori sociam sponsamque excipiens. Facka 
est autem « ἃ summo coelo egressio ejus *; » οἱ 
rursus : « Et occursus ejus usque ad summum 


U αὐζυγόν τε xal νύμφην ἀπολαδών" γεγέ- C ejus **; » et : « Nemo alius ascendit in cosjum, nisi 


αὐτοῦ xai « ἡ ἔξοδος ἀπ᾽ ἄχρο"; τοῦ οὐρανοῦ" "» 
," «Τὸ χατάντημα αὐτοῦ ἕως ἄχρου αὐτοῦ" » 
h δ᾽ εἷς ἄλλος ἀναδέδηχεν εἰς τὸν οὐρανὸν, εἰ 
Ὀῦ οὐρανοῦ χαταδὰς, ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου" » 
"« Ὁ χαταὔὰς͵ αὐτός ἐστι xal ὁ ἀναδὰς ὑπερ- 
"V τῶν οὐρανῶν,» χατὰ τὸν ἱερὸν ᾿Απόστο- 
t « Καὶ οὐκ ἔστιν ὃς ἀποχρυδήσεται τὴν θέρ- 
)ῦ: » περὶ ἧς xa αὐτὸς εἶπεν τὸ, ε Πῦρ $3- 


qui descendit de coelo, Filius hominis "; » aique 
iterum : « Qui descendit, ipse est et qui ascendit 
super omnes colos, ut impleret omnia, » secundum 
sanctum Apostolum **. Sed et « Non est qui se 
abscondat a calore ejus *5; » dequo et ipse dixit - 
« Ignem veni mittere in terram, et quid volo, nisi 
ut accendatur δ᾽ ? » Facile cuivis erit reliqua hujus 
psalmi ad Christum siriliter referre. 


ν ἐπὶ τὴν γῆν, xaV τί θέλω εἰ ἤδη ἀνήφθη ; » Εὐχερῶς δ᾽ ἄν τις ἑαυτῷ τούτοις ἀναλόγως ἑξεργάσϑ» 


χτὰ τὸν τόπον. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝΊΔΑ'. 
Ψαϊμοῦ ιθ΄. 
τῷ ἐννεαχαιδεχάτω ψαλμῷ λεγόμενον, « Νῦν 


CAPUT ΧΙ. 


E psalmo decimo nono. 
Quas in decimo nono psalmo dicuntur: « None 


; ἔσωσε Κύριος τὸν Χριστὸν αὐτοῦ,» ἐμφαί- D cognovi quoniam salvum fecit Dominus Christum 


Οὔ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τὴν &x τοῦ 
σωτηρίαν’ αὐτῷ γὰρ εἴρηται xaX τὸ, « ᾿Αγαλ- 
la ἐν τῷ σωτηρίῳ σου" » χαὶ ὅλα δὲ τὰ xax 
) ἐφαρμοσθείη ἂν αὐτῷ τῆς προσηχούσης τυ- 
ἡγήσεως. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IB'. 
Ψα μοῦ x'. 

," εΚύριε, ἐν τῇ δυνάμει σου εὐφρανθήσεται 
ὑς, ? χαὶ τὰ ἑξῆς, εἴποι ἄν τις ἐπὶ τὸν Δαυῖϊδ 
θαι δύνασθαι" τό γε μὲν, «€ Ζωὴν ἡτήσατό σε, 
ας αὐτῷ μαχρότητα ἡμερῶν εἰς αἰῶνα xat 


l. xvin, 4, 5. 
xvin, 7. ΒΡ Luc. an , 49. 


suum **, » ostendunt quomodo Salvator noster Je- 
sus Christus a morte sit servatus. Huic enim 
dicuntur et illa : « Lzeabimur in salutari tuo **; » 
czeterique hujus psalmi versiculi cum hac interpre- 
tatione optime congruunt. 
CAPUT XII. 
E psalmo vicesimo. 

Illud quidem : « Domine, in virtute tua lsetabitur 
rex **, » et cztera, spectare ad Davidem possunt ; 
hec vero: « Vitam petiit a te, et tribuisti ei lon- 
gitudinem dierum in szculum, et in smculum s3- 


9 jbid. 6. 5 ibid. "''ibjd, 7. 55 ibid. " Joan. m, 15. ** Epbes. iv, 10. 
*5 Psal. xix, 7. 


9! ibid, 6. 88 Psal. xx, 8. 


ECLOGJE PROPHETICAE. — LIB. Il. 


1110 


ἀπὸ τοῦ, « Μνησθήσονται xal ἐπιστραφήσονται A mino generatio ventura: et annuntiabunt coli 


Κύριον πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς καὶ προσχυ- 
σιν ἐνώπιον αὐτοῦ πᾶσαι αἱ πατριαὶ τῶν ἐθνῶν,» 
ποῦ, «᾿Αναγγελήσεται τῷ Κυρίῳ γενεὰ ἡ Epyo- 
, xal ἀναγγελοῦσι τὴν διχαιοσύνην αὐτοῦ λαῷ τῷ 
σομένῳ, ὃν ἐποίησεν ὁ Κύριος.» Παριστάτωσαν 
ἣν τότε μὲν μὴ ὑπάρχουσάν πω γενεὰν, ἥξειν 
μέλλοντα χρόνον προφητευομένην᾽ xaX τὸν πρό- 
μὲν μηδέπω ὄντα λαὸν, τεχθήσεσθαι δὲ ἐν τοῖς 
mtzd χρόνοις προορώμενον" λεγέτωσάν τε τί ἂν 
ν κερὶ τῆς διὰ [ησοῦ Χριστοῦ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
σης Ex πάντων τῶν ἐθνῶν ᾿Ἐχχλησίας ἄρα γὰρ 
ἧς τοσούτοις πλήθεσι τῶν διὰ τοῦ Χριστοῦ τὸν 
«uy Θεὸν ἐπεγ)ωχότων (f. 22 v*) οὐχ ἂν ὁμολο- 
Ev πεπληρῶσθαι τὸ, « Μνησθήσονται xal ἐπι- 
ἦσονται πρὸς Κύριον πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς"» 
5, ε«Προσχυνήσουσιν ἐνώπιον αὐτοῦ πᾶσαι αἱ 
αἱ τῶν ἐθνῶν.» ᾿Αλλὰ γὰρ ὥρα τοῖς εὐγνωμο- 
θέλουσιν, οὐχ ἐπ᾽ ἄλλου τινὸς f$ ἐπὶ μόνου τοῦ 
" καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ὁμολογεῖν 
Ιρῶσθα: τὴν προφητείαν, οὗ κατὰ τὴν παρου- 
εὗτοῦ χαὶ ἡ τῶν ἐθνῶν ἐπιστροφὴ γίγνεσθαι fjp- 
παραγενομένης τῆς πρηυφητευθείσης γενεᾶς, xal 
99 τοῦ τεχθήσεσθαι οὐ μόνον ἐνταῦθα προδη- 
Ay) , ἀλλὰ xaX ἐν ἑχατόστῳ πρώτῳ ψαλμῷ, διὰ 
ι Γραφήτω αὕτη εἰς γόνεὰν ἑτέραν xa λαὸς ὁ 
1£vos αἰνέσει τὸν Κύριον.» Οὗτος δέ ἐστι περὶ οὗ 
"ας εἴρητο, ε Λαὸς ὄν οὐχ ἔγνων ἐδούλευσέ μοι" 
cof» ὠτίου ὑπήχουσέ μου. » Τοῦτον οὖν τὸν Σω- 
xaX Κύριον ἡμῶν, σάρχα ἀναλαθόντα xal δι᾽ αὖ- 
| σχώληχα » χρηματίσαντα, «"Ovetbóg τε ἀν- 
ων γενόμενον xai ἐξουδένωμα λαοῦ, πάντες οἱ 
ὥντές με ἐξεμυχτήρισαν,» μάλιστα χατὰ τὸν 
) τοῦ πάθους, ὅτε τῶν ἐν τῇ προφητείᾳ τέλος 
ων οἱ παραπορευόμενοι ἐδλασφήμουν αὐτὸν xal 
ἤριζον λέγοντες, «"AXAoU; ἔσωσε, σωσάτω ἑαυ- 
τότε δὲ xaX ε Ἐλάλησαν ἐν χείλεσι xai ἐχίνησαν 
ἣν » ἑαυτῶν χατ᾽ αὐτοῦ" αὐτοῖς ῥήμασιν εἰπόν- 
| € Ἤλπισεν ἐπὶ Κύριον, ῥυσάσθω αὐτὸν, σωσά- 
τὸν, ὅτι θέλει αὐτόν"» αὐτὰ γὰρ δὴ ταῦτα χατὰ 
loz εἰρῆσθαι ἐπ᾽ αὐτῷ ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις ἀνα- 
πται. Τούτῳ οὖν xal μόνῳ πρὸς τὸν Πατέρα 
ἁρμόζει «Ὅτι σὺ εἴό Examásag με Ex γαστρός" 
$ μου ἀπὸ μαστῶν τῆς μητρός μου * ἐπὶ σὲ ἐπεῤ- 

ἐχ μήτρας ἐχ χοιλίας μητρός μου Θεός μου 


justitiam ejus populo qui nascetur, quem fecit Do- 
minus ". » Ostendant enim generationem , quz 
nondum exsliteral, quasi venturam in futurum 
prophetizari, veteremque qui nondum erat populum, 
nasciturum in posterioribus zvis previderi. Dicant 
quid afferre possint de Ecclesia per Jesum Christum 
Salvatorem nostrum omnibus gentibus conflata. 
Profecto enim in tanta eorum multitudine qui, per 
Christum, auctorem omnium Deum cognoverunt, 
non possent non confiteri illud impletum fuisse, 
scilicet, « Reminiscentur et convertentur 2d Domi- 
num omnes fines terre ; » nec non, « Ádorabunt 
in conspectu ejus universe familie gentium. « Ve- 
rumenimvero hora est iis, qui recte sapere vo- 


B lunt, prophetiam fateri ab alio nullo i.:pletam, 


nisi a solo Domino et Salvatore nostro Jesu Chri- 
sto, cujus per incarnationem incepit gentium con- 
versio, superveniente prznuntiata generatione , 
nec non populo qui nasciturus non solum hic 
predictus est, sed et in centesimo primo psalmo, 
his verbis : « Scribantur hzc in generatione altera, 
et populus, qui creabitur, laudabit Dominum **. » 
Hic est de quo et in decimo septimo dicitur : 
« Populus, quem non cognovi, servivit mihi : in 
auditu auris obedivit mihi *. » Hunc igitur Sal- 
vatorem et Dominum nostrum, carne suscepta, ideo- 
que vermem vocatum,«opprobrium hominum et ab- 
jectionem plebis : omnes videntes me, deriserunt 
me ?*, » presertim in passionis tempore, cum isti, 
qui hanc impleverunt prophetiam, transeuntes ἢ 85 - 
phemabant eum et deridebant dicentes : « Alios 
salvos fecit, se salvum faciat 7", » tunc et « locuti 
sunt labiis οἱ moverunt caput "* » suum adversus. 
eum; verbis iisdem dicentes : « Speravit in Do- 
mino, eripiat eum : salvum faciat eum , quoniar 
vult eum ?*, » Huic igitur soli ad Patrein dicere 
convenit, « Quoniam tu es, qui extraxisü me de 
ventre : spes mea ab uberibus matris mez, In te 
projectus sum ex utero : de ventre matris mex Deus 
meus es tu '*. » Przterea docet. nos. psalmus qued 
quaedam nequissimz et ferz potestates insidias ei 
struxerunt, de quibus dicit : « Circeumdederunt me 
vituli multi, tauri pingues obsederunt me "ἢ; » di- 
cit etiam de circeumcisorum Synagoga adversus 


» Πλὴν ἐπὶ τούτοις ὁ λόγος ἡμᾶς παιδεύει, ὡς D eum concitata : « Circumdederunt me canes multi : 


τὶ δυνάμεις πονηραί τινες καὶ θηριώδεις ἐνήρ- 
τὴν χατ᾽ αὐτοῦ ἐπιδουλὴν, δι’ ἃς xal ἔφασχε, 
εχύχλωσάν με μόσχοι πολλοί ταῦροι πίονες 
χον με"» xat περὶ τῆς ἐπισυστάσης δὲ xaz' 
ix περιτομῆς Συναγωγῆς φησιν, ὅτι «€ Ἐχύχλω- 
! χύνες πολλοί * συναγωγὴ πονηρευομένων πε- 
V με’ οὗτοι δὲ χαὶ ὥρυξαν οὐ μόνονε τὰς χεῖρας 
᾿ἀλλὰ χαὶ τοὺς πόδας" » ἣ, χατὰ τὸν ᾿Αχύλαν, 
ναν,» φήσαντα, « ἤσχυναν χεῖράς μου χαὶ πό- 
Ὁ.» ὃ xal ἀληθῶς ἐτελέσθη, ὅτε χρεμάσαντες 


concilium malignantium obsedit me : foderunt » 
nou lantum « manus meas,» sed « et pedes 
meos 15; » vel, secundum Aquilam , « dedecorave- ἡ 
runt, » ait, « dedecoraverunt manus meas et pedes 
meos.: » quod et vere effectum est, cum ligno affi- 
gentes eum clavis ejus manusque pedesque perfo- 
raverunt, et pulchrum quidem, si quis expeteret 
ut.Scriptura probaretur quod Christus cruci sup- 
plicium passurus predictus est, inter alia docu- 
menta ct illud afferre : « Perforaverunt, » et potius, 


'sal. xxi, 52. ** Psal. ci, 19. ** Psal xvi, 45. 7* Psal. xxi, 7, 8. ! Luc. xxii, 59 . "Psal. 


^ 15 jbid. 9. "* ibid, 10, 11. 


18. jbid. 15. ?* ibid. 18. 


ECLOGJE PROPHETICAE. — LID. 1j. 


KEGAAAION IE. 
VaJlpov ρμα΄. 
b τὸ ἐνθάδε λεγόμενον, « Ἐμὲ ὑπομενοῦσι δί- 
ξως οὗ ἀνταποδῷς μοι, » ἔοιχεν Ex. προτώπου 
θαι τοῦ Σωτῆρος" τίνα γὰρ ἄλλον ὑπομενοῦσι 
M ἕως οὗ ἀνταποδῷ αὐτῷ ὁ Θεὸς, ἢ τοῦτον : 
| χαθὼς εἴρηταί που περὶ τῶν πάλαι διχαίων, 
ΜΕ « Μαρτυρηθέντες οὐχ ἐχομίσαντο τὰς ἐπαγ- 
, τοῦ Θεοῦ χρεῖττόν τι περὶ ἡμῶν προδλεψαμέ- 
Ww μὴ χωρὶς ἡμῶν τελειωθῶσιν. » Δῆλον δ᾽ ὅτι 
δρᾷ τὸ ῥητὸν ἀπὸ τοῦ xai τὰ χατὰ τὸ πάθος 
| &v τῷ ψαλμῷ ἀχολούθως ταῖς ἄλλαις προφη- 
; προσημαίνεσθαι" γέγραπται γοῦν, « Ἐχχεῶ 
Ὃν αὐτοῦ τὴν δέησίν μου, τὴν θλίψιν μου ἐν- 
! αὑτοῦ ἀπαγγελῶ. Ἐν τῷ ἐχλείπειν ἐξ ἐμοῦ τὸ 
&& μου, xal σὺ ἔγνως τὰς τρίδους μου " ἐν ὁδῷ 
]» fj ἐπορευόμην, ἔχρυψαν παγίδα μοι" » xal 
» € Ῥυσαί με ἐχ τῶν χαταδιοιχόντων με. (f. 25 v*) 
πραταιώθησαν ὑπὲρ ἐμέ. » Τούτοις ἑξῆς xal 
χῆς ix νεχρῶν ἀναστάσεως αὑτοῦ εὐχόμενός 
r« Ἐξάγαγε ix quiaxfic τὴν ψυχήν μου, τοῦ 
λογήσασθαι τῷ ὀνόματί σου * » οἷς ἐπιφέρει τὸ, 
ub ὁπομένουσι δίχαιοι ἕως ἀνταποδῷς μοι. » 
λεῖναν οὖν τὸν Χριστὸν πάντες ἐχεῖνοι οἱ δί- 
ἕως οὗ ἀνταποδῷ αὐτῷ ὁ Πατὴρ, ἀνθ᾽ ὧν 
νωσεν ἑαυτὸν, ὑπήχοος αὐτῷ γενόμενος μέχρι 
ου. » Tiva δὲ ἀνταποδῷ αὐτῷ ἣ « τὰ ἔθνη χλη- 
ιίαν, xai τὴν χατάσχεσιν αὐτοῦ τὰ πέρατα τῆς 
» ἵν᾽ ὅταν τὸ πλήρωμα τῶν ἐθνῶν εἰσέλθῃ, τότε 
| πᾶς Ἰσραὴλ σωθῇ, καὶ ὅλα δὲ τὰ ἐν τῷ ψαλμῷ 
μόσαι ἂν τῷ Χριστῷ, τὰ χατὰ τὴν ἐνανθρώπη- 
ὑτοῦ, xaÜ' ἣν ἐπκεδουλεύθη, περιέχοντα. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IG '. 
Ψαϊλμοῦ pur. 
! μὲν τῷ μετὰ χεῖρας ψαλμῷ λέγεται, « Κύριε, 
! οὐρανοὺς xai χατάδηθι, » ἐν δὲ τῷ ιζ΄, « Καὶ 
:v οὐρανοὺς xaX χατέδη. » Ἐσημειωσάμεθα μὲν 
ἀχεῖ χαὶ τὸ ῥητὸν, χαὶ ἐνταῦθα δὲ ταυτὸν ποι- 
ς περὶ τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ ταῦτα λέγεσθαι ὑπει- 
λεν. Κλίνας γὰρ οὐρανοὺς τῷ χενῶσαι ἑαυτὸν 
πουρανίου χαὶ ἐν μορφῇ Θεοῦ δόξης, εἰς τὰ χα- 
γα, τῆς γῆς χατελήλυθε δι᾽ ἣν ἀνεδέξατο ὑπὲρ 
νθρώπων σωτηρίας oixovoplav* ὅθεν πρὸ ποῦ 
ὄντος ῥητοῦ ἀποθαυμάσας ὁ λόγος φησί" « Κύ- 
τί ἐστιν ἄνθρωπος ὅτι ἐγνώσθης αὐτῷ, ἣ υἱὸς 
ὑπου ὅτι λογίζῃ αὐτόν; » Εἰς τοῦτο γὰρ χλίνας 
λεγομένους οὐρανοὺς χατελήλυθεν ὁ τοῦ Θεοῦ 
:» ὡς ἂν γνωσθείη ἐνανθρυγπήσας τῷ τῶν ἀνθρώ- 
γένει πρότερον ἀγνοούμενος αὐτῷ * χαὶ οὐ περι- 
'σεν παρ᾽ οὐδὲν ἡγησάμενος τὸν γενόμενον 
ἀνθρώπου, τοῦτ᾽ ἔστι πᾶσαν τὴν λογιχὴν xai 
εἰκόνα Θεοῦ γενομένην ψυχήν xat τὰ λοιπὰ δὲ 
A00 πνευματιχῶς ἐχλαμδάνων νοήσειας. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IZ'. 
Ψαλμοῦ ppt. 
Y τὸ, « Ὃ ἀποστέλλων τὸ λόγιον αὐτοῦ τῇ γῇ, 


Psal. εαι,!, 8. 
al. 1, 8. " Psal. στ, ὅ. 


55 Hebr. xi, 39, 40. 


** Psal. cxLi, 9, 4. 
* Psal. xvii, 10. 


3114 
CAPUT XV. 


E psalmo centesimo quadragesimo primo. 

Quz hic dicuntur : « Me exspectant justi, denec 
retribuas mihi**: » de Salvatoris persona dici vi- 
dentur. Quem enim alium exspectabunt justi, de- 
nec Deus retribuat ei, nisi hunc ipsum? Sicut enim 
dictum est de prioribus justis, « Et hi omnes te- 
stimonio fidei probati, non acceperunt repromissio- 
nem, Deo pro nobis melius aliquid providente, ut 
non sine nobis consummarentur *5, » patet. quod 
eum indicat psalmus per passionis tempus et ab eo 
tempore ostendi similiter ac in aliis prophetiis. 
Scriptum est igitur : « Effundo in conspectu ejus 
orationem meam, et tribulationem meam ante ip- 
sum pronuntio. In deficiendo ex me spiritum 
meum, et tu. cognovisti àemilas meas. In via hac 
qua ambulabam, absconderunt laqueum mibi**; » 
et rursus : « Libera me a persequentibus me : 
quia confortati sunt super me*". » Poet hzc conti- 
ouo de sua a mortuis resurrectione orans dieit : 
« Educ de custodia animam meam ad confitendum 
nomini tuo : me exspectant justi, donec retribuas 
mihi **. » Exspectaverunt igitur omnes hi justi de- 
nec ei retribuat Pater, eo quod « exinaniens semet- 
ipsum, obediens ei factus est usque ad mor- 
tem **. » Qus vero retribuet ei, nisi « gentes hse- 
reditatem, et possessiones ejus terminos terrae**; » 
ut, cum consummatio gentium eveniet, tunc et om- 
nis Israel salvetur, omniaque quse in pselmo dieta 


C sunt, ad ejus incarnationem in qua insidiati sunt 


ei, referantur. 


CAPUT XVI. 
E psalmo centesimo quadragesimo tertio. 

In hoc psalmo dicitur : « Domine, inclina coelos 
tuos et descende *! ; » et in decimo septimo : «In 
clinavit celos et descendit **. » Ostendimus jam, ef 
nunc iterum bzc de Verbo Dei commemorari de- 
monstramus. Inclinans enim celos, cum celestem, 
et Dei glorie formam exueret, in profundissima 
terrz descendit ea specie quam pro hominum sa- 
lute accepit. Unde ante hzc quz retulimus verba. 
psalmus admirans dicit : « Domine, quid est homc 
quia innotuisti ei, aut filius hominis, quia reputaes 
eum ** ? » Inclinatis ergo, sicut diximus, celis, de- 
scendit Dei Verbum, ut cognitus fieret incarnatus 
bominum generi, quod prius ignorabat eum; neque 
contempsit parvique duxit filium hominis, id est 
omnem spiritalem et ad imaginem Dei factam ani- 
mam. Reliqua vero psalmi spiritaliter intelligenti 
bus perspicua erunt. 


CAPUT XVII. 
E psalmo centesimo quadragesimo septimo. 
« Qui emittit eloquium suum terrz, velocitet 


"ibid. ἢ. *'ibid. 8. *''Philipp. t1, X 
*3 Psal, ΟΥ̓}, 9. 


4091 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1l]. — EXEGETICA 


sit et rarissimum? Mente eliam amplificatur-laus A μηδὲ μὴν ὅλως ἐπιδῆναι τὴν ἀρχῆ 


viri de quo hic mentio babetur. Neque enim »biit, 
ait, neque stetit, neque sedit in talibus improbita- 
tis speciebus : quare nobis videtur hic zeterne atque 
in omnibus przcellens illo beato designari. Multos 
quidem videre est diligentia atque exercitatione 
conspicuos, sed istiusmodi neminem psalmus de- 
scribit. Si quis enim attendat quantum sit in 
omnibus prospere cedere, recte coram Deo ambu- 
lare, in nulla re errare, neque a virtutis proposito 
declinare, sicut in hoc psalmo dicitur : « Omnia 
quicunque faciet, prosperabuntur ** ; » si quis re- 
putet quale sit, predicariquasi in omnibus propriam 
voluntatem cum Doinini lege consentaneam haben- 
tem, atque operam inipendere illius meditationi non 


αὐτοῖς, πῶς οὐ θαυμαστόν τι xg 
τυγχάνει ; Παρίσταται δὲ μᾶλλον 
τατιχῶς εἰρημένα τὰ τοῦ δηλουμέ 
μια" οὔτε γὰρ ἐπορεύθη, φησὶν, οἵ 
θισεν ἐν τοῖς τοιοῖσδε τῆς χαχί 
ἐμφαίνεται dj Ex τοῦ ἀεὶ xat διὰ πὸ 
μαχαριζξομένου χατάστασις. Πολλ 
ἐχ προσοχῆς χαὶ ἀσχήσεως χατωρθι 
οὐδένα γε μὴν τοιοῦτον ὁποῖον ὁ ᾧ 
εἰ δὲ θεωρήσειέ τις ὁζτηλίχον Ecc 
εὑροεῖν χαὶ χατὰ Θεὸν εὐοδοῦσθαι 

μενον, μηδ᾽ ἀποπίπτοντα τοῦ xa 
ὡς κατὰ τοῦτο λέγεσθαι ἐν τῷ | 
πάντα ὅσα ἂν ποιῇ, χατευοδωθήσ 


tantum tota die, sed et nocte, vigilibus mentis ocu- B xatavofjoetv ὁποῖόν ἐστι τὸ d 


lis semper in eam conversis, et non tantum diurnis 
operibus vel sermonibus, sed et per somnum cogi- 
tationibus atque imaginationibus in hac medita- 
tione versatum, compertam habebit sublimitatem 
illius quem adeo perfectum Dei Spiritus testatur. 
Àt si omnium consensu hzc humanam superant 
naturam, uni igitur viro congrua esse possunt, nato 
videlicet e Davidis semine secundum carnem Jesu 
Christo, Domino et Salvatori nostro, de quo solo in 
Isaia a Spiritu divino memoratur, « quod iniquita- 
tem non fecerit, neque dolus fuerit in ore ejus *. » 
Cum ea interpretatione plane congruit Hebraica le- 
ctio, articulo expresse adhibito : « Beatus ille vir.» 
'Decebat quidem patrem secundum carnem Salvato- 
ris nostri Davidem , cui promissum fuerat nascitu- 
rum ab ipsius semineChristum, hoc prophetis suis 
imponere procrmium. Cui autem non ingratum vi- 
debitur ea quz de Salvatore in psalmo memorantur 
manifeste perspicere, in eum commentarios altius 
perscrutari libet. 


ὁμοδοξοῦν ἔχοντα τὸ ἴδιον αὐτοὶ 
Κυρίου νόμῳ, τό τε μελετᾷν ἐν 
δι᾽ ὅλης ἡμέρας ἀλλὰ xaX διὰ τῆς ν 
τοῖς τῆς διανοίας ὀφθαλμοῖς εἰς 
xai xaT' αὑτὸν οὐ μόνον τοῖς με’ 
τε χαὶ λόγοις, ἀλλὰ χαὶ ταῖς χατὰ 
μήσεσι χαὶ φαντασίαις ἐνεργοῦντι 
γεθος τοῦ ταῦτα χατωρθωχέναι 
Πνεύματος μαρτυρουμένονυν. ᾿Αλ) 
ὁμολογουμένως τὴν ἀνθρωπείαν ὑπ 
τὰ λελεγμένα, ἑνὶ δ᾽ οὖν ἀνδρὶ μέ 
τῷ γενομένῳ Ex σπέρματος Δαυὶὶ 
Ἰησοῦ Χριστῷ τῷ Κυρίῳ καὶ Xoci 
πρὸς τοῦ ἐν Ἡσαΐᾳ θείον Πνεύματι 
€ ὅτι μὴ ἁμαρτίαν ἐποίησε, ur, 
ἐν τῷ στόματι αὑτοῦ.» Τὸ δ᾽ & 
ἐκδοχῇς παρίστησιν ἡ χατὰ τὸ 'E 
ἐπιτετηρημένως οὕτως ἔχουσα" « M 
μετὰ τῆς ἄρθρου προσθήχης ᾿ xa 
κατὰ σάρχα τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 


τίσαντα πατέρα Δαυὶδ, ἐπαγγελίαν εἰληφότα περὶ τοῦ ix σπέρματος αὐτοῦ τεχθέσεσξ 


τούτῳ τὴν ἀπαρχὴν 


τῆς ἑαυτοῦ προφητείας ἀναθεῖναι. 


Ὅτῳ δὲ φίλον διαγνῶναι 


ἐπὶ τὸν Σωτῆρα τῶν ἐν τῷ ψαλμῷ λεγομένων ἀναφορᾶς, τοῖς εἰς αὐτὸν ὑπομνημα 


χὼν εἴσεται. 


CAPUT Ii. 
E psalmo secundo. 

« Quare fremuerunt gentes, et populi meditati 
sunt inania? Astiterunt reges terre, et principes 
convenerunt in unum adversus Dominum et adver- 
sus Christum ejus *.» In apostolorum Actibus hanc 
inpletam fuisse prophetiam testati sunt qui Petrum 
et Joannem mirabilia quz ipsi viderant narrantes 
audivere. Gratulantes igitur quod tot miracula sibi 
acciderant, his perrexerunt verbis : « Convenerunt 
enim vere in civitate istà adversus sanctum puerum 
tuum Jesum, quem unxisti, Heredes et Pontius Pi- 
latus, cum gentibus et populis Israel *. » Non soli 
enim qui hoc tempore Salvatori nostro insidiati 
suni, adversus eum coovenerunt, sed et deinceps 
nunc usque reges el principes, universzque gen- 
tes et poptli, qui blasphemaverunt eum ejusque 

** Psal. 1, S. 


! Isa. 121, 9. * Psal. 1n, i, 3. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β΄. 
VaAuov δευτέρου 
c Ἱνατί ἐφρύαξαν ἔθνη, xal λαοὶ 
Ilapéotnsa» οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, 
συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ χατὰ τοῦ] 
τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ. » Ἐν ταῖς τῶν 
ξεσι xal ταύτην πεπληρῶσθαι τὴ 
τοῦ Πέτρου xai Ἰωάννον τὰ xat c 
διηγουμένων ἀχούσαντες ἐμαρτύρῃ. 
σαντες γὰρ τοῖς ἐφ᾽ οἷς ἤχουον 
προεχτεθεῖσι ῥητοῖς ἐπήγαγον λέγον 
cav γὰρ ἐπ᾽ ἀληθείας ἐπὶ τὸ αὖ 
ταύτῃ ἐπὶ τὸν ἅγιον παῖδά σου, ὅν É 
τε χαὶ Πόντιος Πιλάτος, σὺν E! 
Ἰσραήλ. » Οὐ μόνοι δὲ ἄρα oi xat 
ἐπιδουλεύσαντες τῷ Σωτῆρι ἡμῶν 
αὐτοῦ, ἀλλὰ χαὶ οἱ χαθεξῆς ἐξ ἐλ 


* Act. 1v, 27. 


10935 


ECLOGJE PROPHETIC/E. — LIB. Ji. 


1094 


βασιλεῖς xa ἄρχοντες, ὅλα τε ἔθνη xat λαοὶ, διὰ τοῦ A doctrinz insidiati sunt. Persuasum autem habere 


βλασφημεῖν αὐτὸν xai ἐπιδουλεύειν αὐτοῦ τῇ δι- 
δασχαλίᾳ. Πεπεῖσθαι δὲ χρὴ μὴ μόνον τοὺς ἐν ἀν- 
θρώποις ὁδρατοὺς βασιλεῖς xai ἄρχοντας ἑπιδεθου- 
λευχέναι αὐτῷ, πολὺ δὲ μᾶλλον τοὺς νοητοὺς χαὶ 
ἀοράτους ἄρχοντας τοῦ αἰῶνος τούτου, οἵ χαὶ τότε 
ἐνέργησαν xai εἰς ἔτι νῦν ἐνεργοῦσι, τά τε ἔθνη 
xai τοὺς χενὰ xal εἰς μάτην τὸν τοῦ Θεοῦ νόμον 
μελετήσαντας λαοὺς τοὺς ἐχ περιτομῆς, οὐ μόνον 
χατὰ τοῦ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ βουλευσαμένους, ἀλλὰ 
δι᾽ αὑτοῦ xal χατὰ τοῦ πέμψαντος αὐτὸν Πατρός" 
περὶ ὧν ἁπάντων ἐν τῷ ψαλμῷ ἐπιφέρεται τὸ, «'O 
κατοιχῶν ἐν οὐρανοῖς ἐχγελάσεται αὐτοὺς, χαὶ ὁ Κύ- 
proc ἐχμυχτηριεῖ αὐτούς. Τότε λαλήσει πρὸς αὐτοὺς 
ἐν ὀργῇ αὐτοῦ, xal ἐν τῷ θυμῷ αὐτοῦ ταράξει αὖ- 


oportet non tantum visibiles in hominibus reges 
principesque ei fuisse insidiatos , sed multo magis 
spiritales invisibilesque hujus szculi principes, qui 
tunc exagitaverunt, sicut et nunc exagitant, gentes- 
que et circumcisionis populos frustra et .nequid- 
quam divinz legi studentes, non tantum adversus 
Christum Dei, sed per eum, et adversus Patrem qui 
misit illum, insidiatos. De his omnibus hoc in 
psalmo additur : « Qui babitat in coelis irridebit 
eos, et Dominus subsannabit eos. Tunc loquetur ad 
eos in ira sua, et in furore suo conturbabit eos *.» 
Quibus deinde Christus ipse dicit, dominationem 
suam post passionem constitutam nos edocens : 
« Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion 


τούς. » Οἷς ἑξῆς αὐτὸς ὁ Χριστὸς τὴν μετὰ τὸ B montem sanctum ejus, praedicans preceptum Do- 


πάθος γεγενημένην περὶ αὐτὸν οἰχονομίαν παιδεύων 
ἡμᾶς φησιν, ε« Ἐγὼ δὲ χατεστάθην βασιλεὺς ὑπ᾽ 
αὐτοῦ ἐπὶ Σιὼν ὄρος τὸ ἅγιον αὐτοῦ, διαγγέλλων 
τὸ πρόσταγμα Kupiou. » Οὐ χρὴ μέντοιγε χατὰ τὰς 
Ἰουδαίων χαμαιπετεῖς ὑπολήψεις τὴν τοῦ Χριστοῦ 
βασιλείαν ὁμοίαν ταῖς τῶν ἀνθρώπων ἡγεῖσθαι ἐπὶ τὸ 
Σιὼν ὄρος σωματιχὸν συστησομένην᾽" πρός γ᾽ οὖν τὸν 
ἐρωτήσαντα αὐτὸν εἰ βασιλεὺς τυγχάνει, ἀπεχρίνατο 
λέγων, ε Ἧ βασιλεία ἡ ἐμὴ οὐχ ἔστιν Ex τοῦ χόσμου 
τούτου * » ὅθεν δὴ xai βασιλείαν οὐρανῶν ἐπήγγελτο 


τοῖς πεπιστευχόσιν εἰς αὐτὸν, xal τὸ Σιὼν δὲ ὄρος. 


ἐπουράνιον ὑπάρχειν ἐδίδαξεν οὐ μόνος ὁ ᾿Απόστολος, 
ἀλλὰ χαὶ πλεῖσται ἄλλαι προφητεῖαι. Ὁ γ᾽ οὖν Μι- 
χαίας προειπὼν ὡς ἄρα διὰ τὰς ἀσεδείας τοῦ προ- 
τέρου λαοῦ, « Σιὼν ὡς ἀγρὸς ἀροτριαθήσεται, xat 
Ἱερουσαλὴμ ὡς ὁπωροφυλάχιον ἔσται, xaX τὸ ὄρος τοῦ 
οἴχου εἰς ἄλσος δρυμοῦ, » ἑξῆς περὶ ἑτέρας Σιὼν 
xai Ἱερουσαλὴμ ὁμοίως ἐπιφέρει, λέγων «Kal 
ἔσται ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις ἐμφανὲς τὸ ὄρος Κυ- 
ρίου, xai ἥξουσιν ἐπ᾽ αὐτῷ λαοὶ, καὶ πορεύσονται 
ἔθνη πολλὰ, ὅτι Ex Σιὼν ἐξελεύσεται νόμος χαὶ λόγος 
Κυρίου ἐξ Ἱερουσαλήμ. » Περὶ τούτου ἄρα εἴρηται 
xai ἐνθάδε ὁπὸ (f. 19) τοῦ ὄρους τοῦ Χριστοῦ, ε« Ἐγὼ 
6i χατεστάθην βασιλεὺς ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐπὶ Σιὼν ὄρος 
τὸ ἅγιον αὐτοῦ" » ὑπὸ τένος δὲ χατεστάθη ; δῆλον 
ὅτι ὑπὸ τοῦ φήσαντος πρὸς αὐτὸν Πατρὸς τό" «Yió; 
μου εἶ σὺ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηχά σε" » χαὶ τό" 
εΑἴτησαι παρ᾽ ἐμοῦ, καὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν χληρο- 


mini. *. » Haud vero secundum terrestrem Judzo- 
rum interpretationem intelligendum est Christi re- 
gnum, velut hominum regna; super montem Sion 
corporaliter constitutum ; interroganti enim rexne 
esset , respondit dicens : « Regnum meum non est 
de hoc mundo *. » Exinde regnum coelorum pro- 
misit eis qui crediderunt in eum, montemque Sion 
esse celestem docuit non tantum Apostolus, sed et 
plereque alie propheti;. Michzas igitur przefatus 
quod propter priores populi iniquitates, «Sion quasi 
ager arabitur, et Jerusalem quasi acervus lapidum 
erit, et mons templi in excelsa silvarum * , » dein 
de alia Sion et Jerusalem similiter narrat , dicens : 
« Et erit in novissimo dierum mons domus Domini 


C praparatus in vertice montis, . . .. et fluent ad eum 


populi, et properabunt gentes multe .. .. , quia de 
Sion egredietur lex, et verbum Domini de Jerusa- 
lem *. » Hic mons Christi quoque hoc in loco in- 
nuitur : « Ego autem rex constitutus sum ab eo su- 
per Sion montem sanctum ejus. » A quo autem 
constitutus est, nisi manifeste ab illo Patre qui 
aJ eum dicit : «Filius meus es tu, et ego hodie ge- 
nui te; postula a me, et dabo tibi gentes hzredita- 
tem tuam, et possessionem tuam terminos terrz ἢ.» 
Quod quidem vera sit prophetia, nec fallax promis- 
8i0, noverimus iis qui in tam brevi tempore ez 
omni gente ad veram Dei religionem per Salvato- 
Tem nostrum pervenerunt. Dicant evidentiz resi- 


νομίαν cou, xal τὴν χατάσχεσίν σου τὰ πέρατα τῆς p Sere impudenter audentes, cui accommodari possit 


γῆς. » Καὶ ὅτι γε ἀληθὴς ἡ προφητεία xaX ἀψευδὴς 
ἡ ὑπόσχεσις, πάρεστι διαγνῶναι ἀπὸ τῶν ἐν οὕτω 
βραχεῖ χρόνῳ προσεληλυθότων ἐχ παντὸς ἔθνους τῇ 
διὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν θεοσεδείᾳ" f) λεγέτωσαν οἱ 
πρὸς τὴν ἐνέργειαν ἀντιδλέπειν ἀναιδῶς τολμῶντες, 
τίνι ἂν ἔχοιεν ἐφαρμόζειν μὴ παραδεχόμενοι ταῦθ᾽ 
οὕτως ἔχειν τὴν προφητείαν ; Δαυὶδ μὲν γὰρ τὸν 
βασιλέα, περὶ οὗ ταῦτά τινες φήθησαν λέγεσθαι, οὐχ 
οἷοί τε ἂν εἶεν παραστῆσαι τοιάδε τινὰ πεπονθότα, 
ὡς ἀρχόντων xal βασιλέων, ἐθνῶν τε xal λαῶν ἐπι- 
ὀεδουλευχότων αὐτῷ" πότε δὲ ἣ xal ἐπὶ πηλίχοις 
ἀνδραγαθέμασι εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Δαυὶδ, εΥίός μου 

* Psal. 11, 4, 5. 5 ibid. 6. 
7, 8 


* joan. xvin, 56. 


hzc prophetia , nostram si interpretationem detre- 
ctant. Davidem enim regem, de quo hzc dici opi- 
nantur, quomodo talia passum fuisse ostendent, 
cui nulli principes regesve unquam insidiati sunt ? 
Quando autem et quz ob viriliter gesta dixit Domi- 
nus Davidi : «Filius meus es tu, ego hodie genui 
te ? » Quomodo et illa, « Postula a me, et dabo tibi 
gentes bareditatem tuam, et possessionem tuam 
terminos terrz, » ei dicerentur, cui manifeste solis 
Israel et Jud: terminis regnum circumscriptum 
erat* Dicant quoque cur non venisse Christum ad- 
mittant. Ánnon, cum passus est, alium igitur ex- 


* Mich. 11,12. * Mich. iv, 1-2. * Psal. 119 





1095 EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. 
spectare eos necesse est nihil tale, quale hie, pas- A εἶ σὺ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηχά σε; 


surum? ΕἸ quemodo implerentor prophetiz multa 
qui passorus erat Dei Christus , et in pluribus aliis, 
mon minus quam in boc psalmo, premuntiantes? 
Numquid existimandum est adeo per orbem sine 
Dei auxilio pervulgatam fuisse de omnium Deo do- 
etrinam; hominumque vim , adversus rerum vicea 
tam inermem, adeo invaluisse οἱ corroboratam 
fuisse ut propria tantummodo doctrina , si 
deitatis auxilio, in omnibus regionibus ita 
animas instituerit, Deique omnium scientia prius 
olim imboerit, et usque nunc iis persuaserit, ut pa- 
triam gentem, vitamque injustam, feram ac disso- 
lutam abjicerent, Deique pietati solummodo stude- 
rent, illamque non soluto opibus, sed et ipsi vitz 
adeo omnibus dilecte anteponerent? Verum non 
opinor quemquam eorum, qui reete de rebus 
sentire volunt, negaturum esse hzc tanta Dei 
epe et ultra hominum facultatem per Salvatorem 
nostrum evenisse. Quibus simul ostenditur incar- 
mati Domini divinitas, simul et aperte demonstratur 
uw accepisse a Patre «gentes hzreditatem, et pos- 
sessionem ejus terminos terrse, » congruenter cum 
przcitata prophetia. Quaecumque de hoc psalmo 
dicenda sunt absolvere tempus vetat, eum jam et 
diffusios de illo disseruimus. 








«Αἴτησαι παρ᾽ ἐμοῦ, καὶ δώσω σι 
ρονομίαν σου, καὶ τὴν κατάσχοσίν 
τῆς Ὑῆς, » λέγοιτ᾽ ἂν ὡς πρὸς αὖ 
ὁρισθείσης αὐτοῦ τῆς βασιλείας ἐπὶ 
καὶ τοὺς τῆς Ἰουδαίας ὄρους: Δ 
προσίενται τὸν ἐληλυθότα Χριστὸν, 
ἄρά γε ἐπειδὴ πέπονθεν, ἕτερον * 
αὐτοὺς ἀνάγκη μηδὲν τοιοῦτον ὁτο 
μενον ; Καὶ πῶς ἂν πληρωθεῖε: 
πλεῖστα ὅσα παθεῖν τὸν Χριστὸν 1 
ἑτέροις μὲν πλείοσιν, οὐχ ἥκιστα δὶ 
χεῖρας προλέγουσαι ψαλμῷ; "Apa. 
ἀϑεεὶ τὴν περὶ τοῦ τῶν ὅλων ' 
ἐνεσπαρχέναι τοῦτον τῇ οἰχουμέν 


p ἐπινοῆσαι ἀνθρωπίνην ὁρμὴν xal d 


ἐπιδολὴν τοσοῦτον ἰσχῦσαί τε χαὶ 

μόνης τῆς αὐτοῦ διδασκαλίας ἄνες 
γούσης παντοδαπὰς ἀχροατῶν διαί 
τὸν τῶν ὅλων Θεὸν ταῦτα πεῖσαι 

καὶ εἰσέτι vov. πείθειν χαταλιπεῖν 
βίον τε ἄθεσμον, καὶ ἀνήμερον, xo 
σιδείᾳ δὲ μόνῃ προσέχειν, xal ται 
ὑπαρχούσης οὐσίας, ἀλλὰ xal δι᾿ 
περιποθήτου ζῇν προτιμᾷν; ᾿Αλλ᾽ 
τῶν χἂν μετρίως εὐγνωμονεῖν ἐθ 


συνομολογεῖν τὰ τηλικαῦτα μετὰ συνεργούσης θείας καὶ ὑπὲρ ἀνθρώκων δυνάμεως 6 
dw γεγονέναι" ἐξ ὧν ὁμοῦ μὲν καὶ ἡ θεότης ἀποδείκνυται τοῦ ἐνανθρωπήσαντος 
καὶ τὰ τεκμήρια σαφῶς παρίσταται τοῦ εἰληφέναι αὐτὸν ὑπὸ τοῦ Πατρὸς ε τὰ ἔθνη à 
τὴν κατάσχεσιν αὐτοῦ τὰ πέρατα τῆς γῆς, » ἀχολούθως τῇ μετὰ χεῖρας προφητείᾳ. ^ 
τὸν ψαλμὸν διηγεῖσθαι οὐ τοῦ παρόντος τυγχάνει καιροῦ, μάλιστα ὅτε πληρεστάτι 


διηγήσεως. 
CAPUT 1π. 
E psalmo tertio. 

* "Tertium. quoque psalmum facile est de Christo 
interpretari, congruenter cum insidiis quz ante 
ew fuerunt, insidias adversus eum paratas demon- 
strans hoc modo : « Domine, quid multiplicati sunt 
qui tribulant me !*? » Et quz resurrectionem ejus 
innuunt, bis verbis : « Ego dormivi, et soporatus 
sum; et exsurrezi, quia Dominus suscepit me "". » 
Conveniret Christo et quisque hujus psalmi versus, 
qui nobis interpretandus est. Non inconsulto ter- 
tius ille psalmus Christi resurrectionem prznun- 
Vat, congruenter cum pracitatis prophetis. Pri- 
mus enim, sicut retulimus, integerrimam ejus vi- 
tam, iniquitatisque immunem vivendi rationem 





ostendit; secundusque passionem ; apte igitur ter- D 


tius resurrectionem ejus prznuntiat. 


CAPUT IY. 
E psalmo octavo. 

Octavi psalmi prima verba : « Domine Deus no- 
sler, quam admirabile est nomen tuum in univer- 
sa terra ^1» de gentium vocatione prophetizare 
videtur : quare inscribitur: « pro torcularibus. » 
Hic usurpantur torcularia pro Ecclesiis que sunt 


1* Psal, i1, 8. !! ibid. 6. '* Psal. vin, 4. 


€ ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ T*. 


Ψαλμοῦ γ΄. 
Καὶ τὸν τρίτον ψαλμὸν ἐπὶ τὸν 
δάνειν εὐχερὲς, ἀκολούθως τοῖς πρὸ 
τὰ περὶ τῆς κατ' αὐτοῦ ἐπιδουλῆς ἑ 
τί ἐπληθύνθησαν οἱ θλίδοντές με; o» 
ἀναστάσεως (f. 19 v*) αὐτοῦ, ἃ x 
ποῦ, « Ἔγὼ ἐχοιμήθην καὶ ὕπνωσα. 
Κύριος ἀντιλήψεταί μου.» "Appóssu 
στῷ καὶ ἕκαστος τοῦ ψαλμοῦ στίχος « 
τυχὼν ἐξηγήσεως" ἔχει δὲ λόγον χα 
πεταγμένον τὰ περὶ τῆς ἀναστάσι 
θεσπίζειν ἀκολούθως ταῖς πρὸ αὐτοί 
plv γὰρ πρῶτος, καθὼς ἀποδεδώχαμ 
Blov καὶ τὴν ἄνευ ἁμαρτίας αὐτοῦ mox 
ὁ δεύτερος τὰ κατὰ τὸ πάθος" τούτοι 
ὁ τρίτος ἑξῆς τὰ περὶ τῆς dva 
θεσπίζει. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ΄. 
Ψαλμοῦ η. 
Τοῦ ὀγδόου ψαλμοῦ τὰ μὲν πρῶτα 
ὁ Κύριος ἡμῶν, ὡς θαυμαστὸν τὸ ὄνα 
τῇ rf.» περὶ τῆς ἐξ ἐθνῶν χλήσεως 
πεύεσθαι" διὸ xal ἐπιγέγραπται «oxi 
ληνῶν νοουμένων τῶν ἀνὰ τὴν οἶκα 


1097 


ECLOGA PROPHETICAE. — 18,1}. 


1098 


GADv, bv αἷς τῆς ἀληθινῆς ἀμπέλου τοῦ Χριστοῦ, xat A super terram, in quibus verz vitis Christi, et quasi 


τῶν ὡσπερεὶ χλημάτων αὐτοῦ τῶν ἱερῶν ἀποστόλων, 
ol λογιχηὶ βότρνες πιεζόμενοι τὸν ἀπὸ τῶν μαθημά- 
Tt) αὐτῶν νοερὸν xai πάσης εὐφροσύνης ποιητιχὸν 
οἶνον παρέχουσιν ἄλλως γὰρ οὐ δυνατὸν σωματιχαῖς 
ληνοῖς ἐφαρμόσαι τὰ ἐν τῷ ψαλμῷ λεγόμενα" ἐπεὶ 
pmo ὅλως ὡς ἐν ἑτέροις ἦτοι περὶ ἀμπέλου μεταρ-- 
θείσης ἐξ Αἰγύπτου, ἣ περὶ ἀμπελῶνος Κυρίου Σα- 
62450, ἢ τινων τοιούτων, διάνοιάν τινα τὰ τῆς λέξεως 
περιέχει. Τὰ δ᾽ ἀπὸ τοῦ, « Τί ἐστιν ἄνθρωπος, ὅτι 
μιμνήσχῃ αὐτοῦ, ἣ υἱὸς ἀνθρώπου, ὅτι ἐπισχέπτῃ 
αὐτόν; Ἡλάττωσας αὐτὸν βραχύ τι παρ᾽ ἀγγέλους, 
δόξῃ xal τιμῇ ἐστεφάνωσας αὐτὸν,» χαὶ τὰ ἑξής, ἐπὶ 
τὸν Σωτῆρα καὶ Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν ἐν τῇ πρὸς 
Ἕθραίους ἐπιστολῇ μετείληπται, ἔνθα τῷ « Πάντα 
ὑπέταξας ὑποχάτω τῶν ποδῶν αὐτοῦ, » ἐπιφέρεται 
«ό' « Nov δὲ οὐδέπω ὁρῶμεν αὐτῷ τὰ πάντα ὑποτε- 
ταγμένα. Τὸν δὲ βραχύ τι παρ᾽ ἀγγέλους ἐλαττω- 
μένον βλέπομεν Ἰησοῦν, διὰ τὸ πάθημα τοῦ θανάτου, 
δόξῃ xaX τιμῇ ἐστεφανωμένον.» Εἴποι δ᾽ ἄν τις μὴ 
μόνον διὰ τὸ πάθημα τοῦ θανάτου, ἀλλὰ xat δι᾽ αὐτὴν 
«ἣν ἐνανθρώπησιν αὐτοῦ ἡλαττῶσθαι αὐτὸν βραχύ τι 
παρ᾽ ἀγγέλους" ε Ὅτε, ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων, 
οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγησάμενος τὸ ἴσα Θεῷ εἶναι, ἐχένω- 
σεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου λαδὼν, » xal ἐπὶ τοσοῦ- 
τὸν ἡλάττωσεν, ὡς ἀντὶ τῆς ἐν μορφῇ Θεοῦ δόξης 
λεχθῆναι περὶ αὐτοῦ τό « Εἴδομεν αὐτὸν, xal οὐχ 
εἶχεν εἶδος οὐδὲ χάλλος, ἀλλ᾽ ἣν τὸ εἶδος αὐτοῦ ἄτι- 
μον, χαὶ ἐχλεῖπον παρὰ τοὺς νἱοὺς τῶν ἀνθρώπων" » 
ἀνθ᾽ ὧν ἀμειδόμενος ὁ Πατὴρ, « δόξῃ καὶ τιμῇ ἔστε- 


gemmarum ejus sanctorum apostolorum, spiritales 
racemi pressi doctrinis suis spiritale omnemque 
suavitatem efficiens vinum praebent. Aliter enim 
impossibile esset corporalibus torcularibus accom- 
modare quz in hoc psalmo dicuntur ; cum minime, 
ut in ceteris, sive de vite que ex /Egypto sur- 
rexit, sive de Domini Sabaoth vite, sive de ejus- 
modi aliis verba hujus loci sensu quovis intelligi 
possint. Quz vero ab iis: « Quid est homo, quod 
memor es ejus? aut filius bominis, quoniam visitas 
eum? Minuisti eum paulo minus ab angelis, gloria 
et honore coronasti eum ?*, » et reliqua, ad Salva- 
torem et Dominum nostrum Jesum in Epistola ad 
Hebrzxos referuntur, ubi post illa, « Omnia subje- 
cisti sub pedibus ejus !*, » adjiciuntur ea : « Nunc 
autem necdum videmus omnia subjecta ei. Eum 
autem, qui modico quam angeli minoratus est, vi- 
demus Jesum, propter passionem mortis, gloria et 
honore coronatum 15. » Dici poterit non tantum ob 
mortis passionem , sed etiam ob incarnationem 
suam eum minoratum fuisse paulo minus ab onge- 
lis : « Cum in forma Dei esset, non rapinam arbi- 
tratus est esse se :equalem Deo, sed semetipsum 
exinanivit formam servi accipiens !*, » atque adeo 
imminuit se, ut non jam in forma Dei gloriz esse 
diceretur, sed : « Vidimus eum, et non erat aspe- 
ctus neque decor, et desideravimes eum, despe- 
ctum, et novissimum virorum *'. » Contra autem 
respondens Pater, «gloria et honore coronavit 


φάνωσεν αὐτόν" ὑπερυψώσας xal χαρισάμενος αὐτῷ c, eum !*, exaltavit illum et donavit illi nomen, quod 


τὸ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα ἵν᾽ ἐν τῷ ὀνόματι Ἶη- 
σοῦ πᾶν γόνυ χάμψῃ ἐπουρανίων, χαὶ ἐπιγείων, χαὶ 
χαταχθονίων, χαὶ πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσηται ὅτι 
Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός.» Καί" 
« Κατέστησε δ᾽ αὐτὸν ἐπὶ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὐ- 
τοῦ.» ὅπερ χαὶ αὐτὸ τῷ μὲν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀρ- 
μόζοντα (ζοιτο)ὴ προσώπῳ διὰ τὸν ἐν αὐτῷ τὸν Θεὸν 
Λόγον, οὐχέτι δὲ χαὶ τῷ τυχόντι, εἴ γε ἐν τοῖς τοῦ 
Θεοῦ ἔργοις χαὶ τοὺς οὐρανοὺς χαταριθμεῖν ἔθος τοῖς 
ἱεροῖς λόγοις, κατὰ τὸ, « Καὶ ἔργα τῶν χειρῶν σου 
εἰσὶν οἱ οὐρανοί.» Πρὸς τούτοις" ε Καὶ πάντα ὑπέτα- 
ξεν ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ, πρόθατα xal βόας ἁπά- 
σας, ἔτι 6b xal τὰ χτήνη τοῦ πεδίου, «à (f. 20) πε- 
τεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, χαὶ τοὺς ἰχθύας τῆς θαλάσσης" » 


est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne 
genu flectatur celestium, terrestrium, et inferno- 
rum; et omnis lingua confiteatur, quia Dominus 
Jesus Christus in gloria est Dei Patris '*. » Et : 
« Constituit eum super opera manuum suarum **. » 
Quse quidem Salvatoris nostri persons apta, ob 
Deum Verbum quod inest in ea, non autem huma- 
ne persone, si quidem in Dei operibus annume- 
rantur celi, ut in sacris Scripturis solet, secun- 
dum illud : « Opera manuum ejus sunt coli *!. » 
Post hzc adjicit: « Omnia subjecisti sub pedibus 
ejus, oves et boves universas, insuper et pecora 
campi; volucres cceli et pisces maris, qui peram- 
bulant semitas maris **. » His videntur magis alle- 


$C ὧν ἔοιχεν ἀλληγοριχώτερον δηλοῦσθαι τῶν ἀλο- D gorice ostendi animae stulte, et quodammodo pe- 


γωτέρων xal τὸν τρόπον χτηνῶν δευτέρων ψυχῶν, f 
χαὶ δυνάμεων ἀντιχειμένων, ἡ ὑπὸ τὸν ζυγὸν xax τὴν 
τοῦ λόνου δουλείαν ὑποταγή. 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ E. 
Ψαϊμοῦ 0. 

Ἧ τοῦ ἑνάτου ψαλμοῦ ἐπιγραφὴ τοιαύτη τίς ἐστιν’ 
« Εἰς τὸ τέλος ὑπὲρ τῶν χρυφίων. Ψαλμὸς τῷ Δανῖδ.» 
Ἦνθ᾽ ὧν ὁ Σύμμαχος ἐχδέδωχεν, « Ἐπινίχιον περὶ 
τοῦ θανάτον τοῦ υἱοῦ, "Acpa τοῦ Δαυΐδ.» “Ὥσπερ δ᾽ 
οὖν καὶ μᾶλλον ἔοιχεν ἔχειν τὸ Ἑ δραϊχὸν τοῦτον 


48 Ps31. vi, 6, 7. 35 ibid. 8. 15 πον 3t, 8, 9. 
!» Philipp. τι, 9.11. 59 Hebr. i1, ^ Psal. c 


ParmoLt. Ga. XXI. ^ 7 


(e Mr n, 6, 7. 
ci, 86. 


coribus similes, vel adversae potestates, sub jogum 
vel rationis ditionem redacta. 


CAPUT Y. 


E psalmo nono. 

Hzc est noni psalmi inscriptio : « In finem pro 
occultis. Psalmus David **. » Symmachus vero sic 
edidit : « Victori» carmen de morte filii. Canticum 
David. » Nobis potior videtur Hebraica lectio hoc 
modo: Λαμανασσὴ ᾿Αλμαὺθ βὲν μασμωρὰ Δαυῖδ. 


" [sa. 1101, 8,5. ** Hebr. n1, 7. 
^ * Psal. vut. 8 9. 5" Psal. x, 1. 


35 


1101 


ECLOGAE PROPHETIC/E. — LIB. 1]. 


1102 


xov ὀνομαζομένων ψεχτῶς διὰ τὸ ἐστερῆσθαι τοῦ A sunt, exinaniens semetipsum, certamine usque ad 


χαπὰ Θεὸν πλούτον, χενώσας ἑαυτὸν, ἀναδεξάμενός 
πε μέχρι xal θανάτου τὸν ὑπὲρ αὐτῶν ἀγῶνα, vuy 
ἀναττήσομαι, χαὶ δὴ λαθὼν τὴν χατὰ πάντων ἐξου- 
σίαν παρὰ τοῦ Πατρὸς, πάντας τοὺς εἰς ἐμξ πιστεύ- 
σαντας θήσομαι εἰς σωτηρίαν, χαὶ παῤῥησιάσομαι 
ἐν αὐτῷ, ἦτοι τῷ Πατρὶ, ἣ τῷ πεπραγμένῳ μοι ἐπὶ 
σωτηρίᾳ τῶν τοσούτων ἀνδραγαθημάτων. Καὶ ἡ μὲν 
τοῦ ῥητοῦ τοιαύτη τις ἂν εἴη διάνοια᾽ τὰ μέντοι γε 
πρῶτα τοῦ ψαλμοῦ, « Σῶσόν με, ὁ Θεὸς, » περιέχοντα 
« ὅτι ἐχλέλοιπεν ὅσιος,» χαὶ τὰ ἑξῆς, τὸν χαιρὸν xa0' ὅν 
πέπονθεν ὁποῖός τις ὑπῆρχε δηλοῖ" « Ἐχλελοίπει γὰρ 
ὅσιος » τότε, χαὶ « Ὠλιγώθησαν αἱ ἀλήθειαι ἀπὸ τῶν 


mortem pro illis suscepto **, nunc exsurgam ac- 
cipiensque a Patre in omnibus dominationem, om- 
nes qui in me credent, « ponam in salutari, et fidu- 
cialiter agam in eo, » sive in Patre, sive in eo quod 
feci preclarum in eorum salutem. Hic igitur nobis 
videtur psalmi sensus. Prima autem hujus verba : 
« Salvum me fac, Domine, quoniam. defecit san- 
ctus **, » et reliqua, quo tempore passus sit osten- 
dunt. Tunc enim : « Defecit sanctus, et diminu- 
t:e sunt veritates a filiis bominum ; vana locuti sunt 
unusquisque ad proximum suum **. » Hzc enim 
omnía, et quz sequuntur, illo tempore impleta sunt. 


υἱῶν τῶν ἀνθρώπων’ μάταια ἐλάλησεν ἕχαστος πρὸς τὸν πλησίον αὐτοῦ" » xai τὰ τούτοις δὲ ἑξῆς ἅπαντα 


χατ᾽ ἐχεῖνον πεπλήρωτο τὸν χρόνον. 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ Ζ'. 
Ψαλμοῦ ιδ΄. 
t Προωρώμην τὸν Κύριον ἐνώπιόν μου διαπαντὸς, 
ὅτι Ex δεξιῶν μου ἐστὶν ἵνα μὴ σαλευθῶ. Διὰ τοῦτο 
ηὐφράνθη ἡ χαρδία μον, χαὶ ἢγαλλιάσατο ἣ γλῶσσά 


μου, ἔτι δὲ xal ἣ σάρξ μου χατασχηνώσει ἐπ᾽ ἐλπίδι. 


Ὅτι οὐχ ἐγχαταλείψεις τὴν ψυχήν μον εἰς ἄδην, οὐδὲ 
δώσεις τὸν ὅσιόν σοὺ ἰδεῖν διαφθοράν. Ἑγνώρισάς μοι 
ὁδοὺς ζωῆς, πληρώσεις με εὐφροσύνης μετὰ τοῦ 
προσώπου σου. » Ὅτι δὲ χαὶ ταῦτα εἰς πρόσωπον ἀνα- 
φέρεται Χριστοῦ μαρτυρεῖ ὁ Πέτρος ἐν ταῖς τῶν 
ἀποστόλων Πράξεσι, δ ὧν ταῦτά φησιν’ « Ἰησοῦν 
τὸν Ναζωραῖον, ἄνδρα ἀποδεδειγμένον εἰς ὑμᾶς ἀπὸ 
Θεοῦ δυνάμεσι χαὶ τέρασι χαὶ σημείοις, οἷς ἐποίησε 
δι᾽ αὑτοῦ ὁ θεὸς ἐν μέσῳ ὑμῶν, χαθὼς αὐτοὶ οἴδατε, 
τοῦτον τῇ ὡρισμένῃ βουλῇ καὶ προγνώσει τοῦ Θεοῦ 
ἔχδοτον λαθόντες, διὰ χειρὸς ἀνόμων προσπήξαντες 
ἀνείλατε" ὃν ὁ Θεὸς ἀνέστησε, λύσας τὰς ὠδῖνας τοῦ 
θανάτου, xa0' ὅτι οὐχ ἦν δυνατὸν χρατεῖσθαι αὐτὸν 
ὑπ᾽ αὐτοῦ. Δαυϊδ γὰρ λέγει, Προωρώμην τὸν Κύριον 
ἐνώπιόν μου διαπαντός. » Εἶτά τινα μεταξὺ εἰπὼν, 
ἐπιφέρει ταῦτα χατὰ λέξιν" « "Ανδρες ἀδελφοὶ, ἐξὸν 
εἰπεῖν μετὰ παῤῥησίας πρὸς ὑμᾶς περὶ τοῦ πα- 
τριάρχου Δαυϊδ, ὅτι xai ἐτελεύτησε xal ἐτάφη, καὶ 
τὸ μνῆμα αὑτοῦ ἐστιν ἐν ἡμὶν ἕως τῆς ἡμέρας ταύ- 
τῆς" προφήτης οὖν ὑπάρχων, xal εἰδὼς ὅτι ὄρχῳ 
ὥμοσεν αὐτῷ ὁ Θεὸς, Ex χαρποῦ τῆς ὀσφύος αὐτοῦ 
χαθίσαι ἐπὶ τὸν θρόνον αὐτοῦ, προϊδὼν ἐλάλησε περὶ 
τῆς. ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, ὅτι οὔτε ἐγχατελείφθη 
εἰς ἅδην, οὔτε ἡ σὰρξ αὑτοῦ ἴδε διαφθοράν. » Τοῦ 
δὴ Πέτρου τοίνυν ἀποδεδωχότος εἰς τὸν Σωτῆρα τὴν 
ding προφητείας ἑρμηνείαν, παρέσται τῷ μὴ πάρερ- 
γὸν τὴν τούτων ἔρευναν ποιουμένῳ, fiov ἐπ᾽ αὐτῷ 
πᾶσαν τὴν ἐν τῷ ψαλμῷ λέξιν ἀχολούθως ἐφαρμό- 
ζειν οἷς καὶ ὁ Πέτρος ἐξείληφεν, ἣ τοῖς ὑφ᾽ ἑτέρων 
εἰς τὸν ψαλμὸν ὑπομνηματισθεῖσιν ἐντυχεῖν’ ἡμῖν 
γὰρ ὁ σχοπὸς οὐδὲν πλεῖον τῶν εἰρημένων λέγειν εἰς 
τοὺς τόπους ἐπιτρέπει. 
ΚΕΦΛΛΑΙ͂ΟΝ Η΄. 
Ψαλμοῦ ις΄. 

Καὶ τὸ λεγόμενον ἐν ἐχχαιδεχάτῳ ψαλμῷ, « Ἐδο- 

χίμασας τὴν χαρδίαν μου, ἐπισχέψω νυχτὸς, ἐπύρω- 


29-51 


CAPUT VII. 
E psalmo quinto decimo. 

« Providebam Dominum in conspectu meo sem- 
per; quoniam a dextris est mibi, ne commovear. 
Propter hoc lztatum est cor meum et exsultavit lin- 
gua mea : insuper et caro mea requiescet in spe. 
Quoniam non derelinques animam meam in infer- 
no, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem. 
Notas mihi fecisti vias vitze, adimplebis me Lzetitia 
cum vultu tuo *', » Hzc quoque ad Christi perso- 
nam spectare testatur Petrus in Actibus apostolo- 
rum, his verbis : « Jesum Nazarenum , virum ap- 
probatum a Deo in vobis, virtutibus, et prodigiig, 
et signis, quz fecit Deus per illum in medio ve- 
Sri, sicut ef vos scitis : bunc definito consilio, et 


C prescientia Dei tradilum, per manus iniquorum 


aífigentes interemistis : quem Deus suscitavit sojutia 
doloribus inferni, juxta quod impossibile erat te- 
neri illum ab co. David enim dicit in eum : Provi- 
debam Doininum in conspectu meo semper 33. » 
Aliquot vero interpositis, hzc subjicit Scriptura : 
« Viri fratres, liceat. 3udenter dicere ad vos de 
patriarcha David, quoniam) defunctus est et sepul- 
tus : et sepulerum ejus est apud nos usque in bo- 
diernum diem. Propheta igitur cum esset, ct sciret 
quia jurejurando jurasset illi Deus de fructu lumbi 
ejus sedere super sedem ejus; providens locutus 
est de resurrectione Christi, quia neque derelictus 
est in inferno, neque caro ejus vidit corruptio- 
nem 35, » Petro igitur hanc de Christo prophetiam 
ipso interpretante, reliquum.est supervacaneam ho- 
rum indagationem non facienti; vel ei omnem psal- 
mi contextum congruenter accommodare cum iis 
que Petrus censuit, vel prolatis in hunc psalmum 
commentariis aliis incumbere. Nobis enim propo- 
situm jam de hac materia dicis quidquam vetat 
adjicere. 


CAPUT Vlil. 
E psalmo decimo sexto. 
lloc in decimo sexto psalmo dictum : « Probasii 
cor meum et visitasli nocle : igne me examinast, 


* Philipp. p, 7, 8. ** Psal. x1, 2. ** ibid. 2,5. *' Psal, xv, 8-14. ** Act, 11, 92-95. “ ibid, 


1105 


KESAAAION T'. 
Ψαλμοῦ ιη΄. 

« Οὐχ εἰσὶ λαλιαὶ οὐδὲ λόγοι, ὧν οὐχὶ ἀχούονται at 
φωναὶ αὐτῶν. Εἰς πᾶσαν τὴν γήν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος 
αὐτῶν, χαὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰχουμένης τὰ ῥήματα 
αὐτῶν. » Ζητοῦμεν τίνων εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν 
ὁ φθόγγος, xaX τὰ ῥήματα ἕως τῶν περάτων τῆς. 
21, v*) οἰχουμένης, ὡς μὴ καταλελεῖφθαι λόγους παρά 
τισι xal λαλιὰς παρ᾽ οἷς οὐχ ἠχούσθησαν χαὶ αἱ τού- 
τῶν φωναί" ἀλλ᾽ οὐχ ἂν ἔχοι τις ἑτέρους ἐπιδεῖξαι 
τῶν ἱερῶν ἀποστόλων, εἰς οὖς ἡ προφητεία πεπλήρω- 
ται διαδοήτου τῆς περὶ τοῦ Χριστοῦ διδασχαλίας αὖ- 
τῶν sl; πᾶϑαν τὴν ὑπ' οὐρανὸν γενομένης, ὅτε ἔνεπι- 
ὃν μοῦντες τῷ βίῳ μετὰ τῆς συνεργούσης αὐτοῖς δυνά- 
μεως θείας ἀνὰ πᾶσαν τὴν οἰχουμένην ἐχήρυσσον τὴν 
εἰς τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ πίστιν" περὶ οὗ μετὰ τὴν 
πρόῤῥησιν τοῦ τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ χηρύγματος 
ἐξῆς ὁ λόγος διδάσχει, ὡς ἄρα « ἐν τῷ ἡλίῳ ἔθετο τὸ 
σχήνωμα αὑτοῦ " » ἡλίου νοουμένου τῆς θεάτητος, εἰς 
ἣν τὴν ἑαυτοῦ μονὴν χαὶ τὴν οἱονεὶ χατασχήνωσιν 
ἔθετο, ἣ καὶ ὅπερ ix τῆς Παρθένον ἔλαόε σῶμα, 
ὅπερ fv ὡσπερεὶ oxfjvopa τῆς ἐν αὐτῷ χαταμενού- 
σῆς θείας δυνάμεως" οὗτος δὲ καὶ εὥσπερ νυμφίος ἐχ- 
πορευόμενος ἐχ παστοῦ αὐτοῦ, ἠγαλλιάσατο ὡς γίγας 
δραμεῖν ὁδόν" νοἷα γάρ τις νυμφίος διὰ τὴν αὐτοῦ νύμ- 
qr,» τὴν Ἐχχλησίαν £x τῶν πατριχῶν διαναστὰς χόλ- 
πων, χαὶ ὁποῖά τις γίγας ἀνδρεῖος καὶ ἰσχυρὸς τὸν 
ἀγῶνα τὸν προχείμενον αὐτῷ διαθλήσας, νιχήσας τε 
xai χαταγωνισάμενος τοὺς ἀντιπάλους, ἢγαλλιάσατο 


ECLOGAE PROPHETICAE. — LIB. 1} 


1106 
CAPUT X 
E psalme octavo decimo. 


« Non sunt loquele, meque sermones, quorum 
non audiantur voces eorum. In omnem lerram 
exivit sonus eorum, et in fines orbis terre verba 
eorum **. » Querimus quorum in omnem terram 
exivit sonus, verbaque in fines orbis terrz , ne re- 
linquantur quibusdam loquelz et sermones , qui 
bus non audite sint istorum voces. Neque ullos 
alios invenimus ac sanctos apostolos, quibus im- 
pletur prophetia , pervulgata in omnem terram 
eurum de Christo doctrina, cum omni vita perer 
rantes, adjuvante ees potestate divina, per univer» 
sum orbem terrarum fidem in Christum Dei przdi- 
caverunt. De quo post previsionem apostolorum 
ejus przedicationis, continuo Scriptura docet, quod 
« in sole posuit tabernaculum suum ** ; » sol dei- 
tatem innuit, in qua sedem suam et quasi taberna- 
culum posuit, vel quod ex Virgine sumpsit corpus, 
quod quasi tabernaculum erat divine potestatis in 
eo permanentis. Hic et « tanquam sponsus proce- 
dens de thalamo su0; exsultavit ut gigas ad cur- 
rendam viam . » Ut enim sponsus ob sponsam 
ipsius Kcelesiam e patrio exsurgens sinu , et quasi 
virilis robustusque gigas certamen sibi propositum 
certavit , victorque, et prostratis adversariis, ex- 
sultavit tori sociam sponsamque excipiens. Facka 
est autem « ἃ summo colo egressio ejus *; » οἱ 
rursus: « Et occursus ejus usque ad summum 


τὴν αὐτοῦ σύζυγόν τε xal νύμφην ἀπολαδών" γεγέ- C ejus **; » et : « Nemo alius ascendit in coelum, nisi 


νηται δὲ αὐτοῦ xat « ἡ ἔξοδος ἀπ᾿ ἄχρο; τοῦ οὐρανοῦ"» 
καὶ πάλιν «Τὸ κατάντημα αὐτοῦ ἕως ἄχρου αὐτοῦ" » 
ἐπεὶ « μὴ δ᾽ εἷς ἄλλος ἀναδέθηχεν εἰς τὸν οὐρανὸν, εἰ 
μὴ ὁ ix τοῦ οὐρανοῦ χαταδὰς, ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώκπου"» 
xaX πάλιν" ε Ὁ χαταδὰς͵ αὐτός ἔστι xal ὁ ἀναδὰς ὑπερ- 
άνω πάντων τῶν οὐρανῶν,» χατὰ τὸν ἱερὸν ᾿Απόστο- 
ov: ἀλλὰ « Καὶ οὐχ ἔστιν ὃς ἀποχρυδήσεται τὴν θέρ- 
μὴν αὐτοῦ" » περὶ ἧς χαὶ αὐτὸς εἶπεν τὸ, «Hop ἦλ- 


qui descendit de calo, Filius hominis "; » atque 
iterum : « Qui descendit, ipse est et qui ascendit 
super omnes caplos, ut impleret omnia, » secundum 
sanctum Apostolum **. Sed et « Non est qui 16 
abscondat a calore ejus **; » dequo et ipse dixit 
« Ignem veni mittere in terram, et quid volo, pisi 
ut accendatur ** * » Facile cuivis erit reliqua hujus 
psalmi ad Christum similiter referre. 


θον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν, xal τέ θέλω εἰ ἤδη ἀνήφθη ; » Εὐχερῶς δ' ἄν τις ἑαυτῷ τούτοις ἀναλόγως ἐξεργάσϑ» 


τῶι τὰ χατὰ τὸν τόπον. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝΊΑ'. 
Ψαϊλμοῦ ιθ΄. 
Τὸ ἐν τῷ ἐννεαχαιδεχάτω ψαλμῷ λεγόμενον, « Νῦν 


CAPUT ΧΙ. 


E psalmo decimo nono. 
Qus in decimo nono psalmo dicuntur: « Nune 


ἔγνων ὅτι ἔσωσε Κύριος «bv Χριστὸν αὐτοῦ,» ἐμφαί- D cognovi quoniam salvum fecit Dominus Christum 


vet πως τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τὴν &x τοῦ 
θανάτου σωτηρίαν" αὐτῷ γὰρ εἴρηται χαὶ τὸ, ε ᾿Αγαλ- 
λιασώμεθα ἐν τῷ σωτηρίῳ σον" » χαὶ ὅλα δὲ τὰ χατὰ 
τὸν τόπον ἐφαρμοσθείη ἂν αὐτῷ τῆς προσηχούσης τυ- 
χόντα ἐξηγήσεως. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΒ’. 
VaJpov κ΄. 

Τὸ μέν" « Κύριε, ἐν τῇ δυνάμει σον εὐφρανθήσεται 
ὁ βασιλεὺς, » xa τὰ ἑξῆς, εἴποι ἄν τις ἐπὶ τὸν Δανῖδ 
ἀναφέρεσθαι δύνασθαι" τό γε μὲν, € Ζωὴν ἡτήσατό σε, 
καὶ ἔδωχας αὐτῷ μαχρότητα ἡμερῶν εἰς αἰῶνα καὶ 


suum **, » ostendunt quomodo Salvator noster Je- 
sus Christus a morte sit servatus. Huic enim 
dicuntur et illa: « Lztabimur in salutari tuo **; » 
czterique hujus psalmi versiculi cum hac interpre- 
tatione optime congruunt. 
CAPUT XII. 
E psalmo vicesimo. 

Illud quidem : « Domine, in virtute tua lsetabitur 
rex *5, » et cetera, spectare ad Davidem possunt ; 
hzc vero: « Vitam petiit a te, et tribuisti ei lon- 
gitudinem dierum in seculum, et in szculum 688. 


*" Psal. xvin, 4, δ. "ibid. 6. 5) ibid. 55 ihid, 7. ** ibid. "7 Jean. us, 15. ** Epbes. 1v, 10. 


9 Psal. xvi, 7. ** Luc. xn, 49. 


δι Psal. xix, 7. 


** ibid. 6. 58 Psal. xx, 8. 


τς 





1107 EUSEBII CJSARIENSIS OPP. PARS Iii. — EXEGETICA. 
evil **, » non jam Davidi conveniunt, cujus mors A εἰς αἰῶνα αἰῶνος, » οὐχέτι τῷ Δαυῖδ ἀρ 


eomperta est, vilique tempus non multo annorum 
numero cireumscriptum. Ergo agitur de Christo, 
qui rex a Patre ad regnandum super celestem 
montem Sion constitutus est; qui et vitam petiit ἃ 
Patre, non sibimet ipsi, ipse enim vita erat, sed 
omnibus in eum credentibus ** ; deditque ei posse 
omnes in se credentes educere e morte in vitam 
reternam *', et in longitudinem apud Deum dierum, 
quz sunt in szculum et in szculum szculi. Cetera 
de rege gloriz dicta, cum 
pauca non sint , melius Christo, si prudenter intel- 
liguntur, quam Davidi convenirent. 





CAPUT Xlll. 
E psalmo vicesimo primo. 

Omnium consensu fideliter in Christum creden- 
tium constat bujusce psalmi initia, in quibus hzc 
sunt : « Deus, Deus meus, respice in me ; quare me 
dereliquisti "'? » ab eo passi tempore dicta 
foisse. Hoc enim ostendit et in cruce clamor: 
« Eloi, Eloi, lama sabachthani **? » Verum ante- 
quam psalmi prophetiam de eo interpretemur, Judzeos 
rogabimus quis hujus psalmi verba dixerit. Non enim 
quilibet extera, atque hec dixisse videtur: « Quo- 
niam tues, qui estraxisti me de ventre: spes mea ab 
uberibus matris mex. In te projectus sum ex utero, 
de ventre matris mez Dominus Deus meus es tu... 
Narrabo nomen tuum fratribus meis, in medio Ee- 
cleaiz laudabo te *. » Et rursus : « Nec avertit. 
ciem suam a me, etcum clamarem ad eum, exaudivit. 
1ne. Apud te laus mea; confitebor tibi in Ecclesia 
magna : vota mea reddam in conspectu timentium 
eum **, » Post hzc, czeteraque bujus psalmi, dicant si 
quemvis sanctorum virorum babeant cui hzc accom- 
modent. Quis enim talis erit qualem Scriptura descri- 
bit : « Omnes videntes me , deriserunt me *; » vel 
de quo, « Locuti sunt labiis, εἰ moverunt caput, 
dicentes, Speravit in Domino, eripiat eum, salvum 
faciat eum, quoniam vult eum **? » Quem vero 
« vituli multi, » et cujus naturz, « canes εἰ tauri 
pingues cjrcumdederunt ; aperuerunt super eum os 
suum, sicut leo rapiens εἰ rugiens *? » Ac praterea, 
quem « concilium malignantium obsedit, ita ut fo- 
derewi manus et pedes ejus, et umerarent 
omnia ossa ejus; diviserunt sibi vestimenta ejus, 
et super vestem ejus miserunt sortem ** ? » Talia 
enim fatur is quem psalmus inducit, totque per- 
pessis, adjicit etiam : « Narrabo nomen tuum fra- 
tribus πὶ n medio Ecclesie laudabo te**. » 
Interpretentur autem lic isti simul et reliqua 
psalmi, presertim ab hoc loco : « Reminiscentur et 
convertentur ad Dominum universi fines terrz, et 
adorabunt in conspectu ejus universz familiz gen- 
Vium**, » usque ad illum : « Annuntiabitur Do- 


^ Pall, sx,5. δὲ Joan, xi 35, "* Joan, v, 94. 
o, His. "wa. 35,25. e ibid $i. 






















χαὶ τὴν τελευτὴν αὐτοῦ ἐμφαίνεσθαι xc 
τῆς ζωῆς αὐτοῦ, ἧς οὐ πολὺν χρόνον it 
σθαι. Εἴη ἂν οὖν ὁ Χριστὸς ὁ βαπιλεὺς ὑπ 
βασιλεύειν ἐπὶ Σιὼν ὄρος τὸ ἐπουράνιο' 
ὃς καὶ ζωὴν ἡτήσατο τὸν Πατέρα οὐχὶ E 
γὰρ ἣν ἡ ζωῇ, ἀλλὰ πᾶσι τοῖς εἰς αὐτὰ 
Gv καὶ ἔδωχεν αὐτῷ ὡς πάντας δύνα. 
αὐτὸν πιστεύσαντας μεταδαίνειν ἐχ coi 
τὴν ζωὴν τὴν αἰώνιον, καὶ εἰς paxpótr; 
Θεῷ (f. 99) ἡμερῶν. at εἰσιν εἰς αἰῶνα » 
αἰῶνος- χαὶ τὰ λοιπὰ δὲ τὰ ἐν τῷ ψαλμᾷ 
τοῦ βασιλέως δόξης λεγόμενα, οὐ μικ 
μόττοι ἂν τῷ Χριστῷ μᾶλλον ἢ τῷ λα: 
τυχόντα σαφηνείας. 
Β ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IT. 
Ψαλμοῦ καὶ. 
Σαφῶς ἀνωμολόγηται παρὰ πᾶσι τε 
Χριστὸν πεπιστευχόσιν, ὡς ἡ χαταρχὴ 
ρᾶς ψαλμοῦ τοῦτον ἔχουσα τὸν τρόπον, ' 
^ Θεός μου, πρόσχες pot, ἵνα τί ἐγκατέλ 
αὑτοῦ κατὰ τὸν καιρὸν τοῦ πάθους εἴρη, 
ἐδήλου καὶ ἡ ἐπὶ τοῦ σταυροῦ φωνὴ ἡ, « Ἴ 
λαμὰ σαδαχθανεῖ: » ᾿Αλλὰ γὰρ πρὶν ἀξ 
ψαλμῷ προφητείαν ὡς ἐπ᾽ αὐτὸν μεταλς 
σόμεθα τῶν τὴν περιτομὴν αὐχούντων 
φάσχων τὰ ἐν τῷ ψαλμῷ" οὐχ ὁ τυχὼν 
φαίνεται τά τε ἀλλὰ χαὶ ταῦτα λέγων 
ὁ ἐκοπάσας με ix γαστρός" ἡ ἐλπίς uo 
C τῆς μητρός μου" ἐπὶ σὲ ἐπεῤῥίφην b 
χοιλίας μητρός μου Θεός μου εἶ σύ' xat 
γέσομαι τὸ ὄνομά σου τοῖς ἀδελφοῖς μου 
χλησίας ὑμνήσω σε" » καὶ πάλιν" « Οὐκ 
πρόσωπον αὐτοῦ ἀπ᾽ ἐμοῦ, xai ἐν τῷ » 
πρὸς αὐτὸν εἰσήκουσέ μου" παρὰ σοῦ ὁ 
ἐν ἐχχλησίᾳ μεγάλῃ ἐξομολογήσομαί c 
μου ἀποδώσω ἐνώπιον τῶν 
πούτοις δὲ καὶ τὰ ἄλλα τὰ ἐν 
εἰ ἔχοιέν τινι τῶν ἁγίων ἀνδρῶν ἑφαρμέ 
τοιοῦτον γενόμενον οἷον προδιέγραψεν ἑ 
τες οἱ θεωροῦντές ps ἐξεμυχτήρισαν; » 
« Ἑλάλησαν ἐν χείλεσιν, ἐκίνησαν χεφαὺ 
Ἤλπισεν ἐπὶ Κύριον, ῥυσάσθω a 
ὅτι θέλει αὑτόν; ν τίνα δὲ μόσχοι πολλε 
τὴν φύσιν, « Κύνες τε xal ταῦροι πίονε 
cuv: ἤνοιξάν τε στόμα iz 
χαὶ ὠρυόμενος ; ν καὶ ἐπὶ τούτι 
τῶν πονηρευομένων περιέσχεν᾽ xal me 
ὡς καὶ ὀρύξαι αὐτοῦ χεῖρας καὶ πόδαι 
αὐτοῦ ἐξαριθμῆσαι τὰ ὀστᾶ, διὰμ 
ἑαυτοῖς αὐτοῦ τὰ ἱμάτια, βάλλοντας χ) 
ἱματισμὸν αὑτοῦ;» Τοιαῦτα γάρ τινά 
ψαλμῷ πρόσωπον, ὃ καὶ μετὰ τὸ τοσαῦ' 
φέρει λέγων » « Διηγήσομαι τὸ ὄνομά σοι 
μον, ἐν μέσῳ Ἐχκχλησίας ὑμνέσω σε" 
ταῦθ᾽ ἅμα καὶ τὰ λοιπὰ τοῦ ψαλμοῦ Dur 
57 Pal, xxi, 3. * Matth, χανε, 46. 
8,9. * ihid. 15, 14. ** ibid. 57-19. 




























1109 


ECLOGAE PROPHETICAE. — LIB. 1]. 


1110 


λιστα ἀπὸ τοῦ, « Μνησθήσονται xal ἐπιστραφήσονται A mino generatio ventura : et anuunliabunt coeli 


πρὸς Κύριον πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς xal προσχυ- 
νήσουσιν ἐνώπιον αὐτοῦ πᾶσαι αἱ πατριαὶ τῶν ἐθνῶν,» 
μέχρι τοῦ, « ᾿Αναγγελήσεται τῷ Κυρίῳ γενεὰ ἡ ἐρχο- 
μένη, χαὶ ἀναγγελοῦσι τὴν διχαιοσύνην αὐτοῦ λαῷ τῷ 
πεχθησομένῳ, ὃν ἐποίγσεν ὁ Κύριος. » Παριστάτωσαν 
Ὑὰρ τὴν τότε μὲν μὴ ὑπάρχουσάν πω γενεὰν, ἥξειν 
δὲ εἰς μέλλοντα χρόνον προφητενομένην xal τὸν πρό- 
τερον μὲν μηδέπω ὄντα λαὸν, τεχθήσεσθαι δὲ ἐν τοῖς 
μετέπειτα χρόνοις προορώμενον" λεγέτωσάν τε τί ἂν 
εἴποιεν περὶ τῆς διὰ [ησοῦ Χριστοῦ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
συστάσης Ex πάντων τῶν ἐθνῶν ᾿Εχχλησίας " ἄρα γὰρ 
ἐπὶ τοῖς τοσούτοις πλήθεσι τῶν διὰ τοῦ Χριστοῦ τὸν 
«i99 ὅλων Θεὸν ἐπεγνωχότων (f. 32 v*) οὐχ ἂν ὁμολο- 
γήσαιεν πεπληρῶσθαι τὸ, ε Μνησθήσονται xaX ἐπι- 
στραφήσονται πρὸς Κύριον πάντα τὰ πέρατα τῆς vico) 
xa* τὸ, «Προσχυνήσουσιν ἐνώπιον αὐτοῦ πᾶσαι αἱ 
πατριαὶ τῶν ἐθνῶν.» ᾿Αλλὰ γὰρ ὥρα τοῖς εὐγνωμο- 
νεῖν ἐθέλουσιν, οὐχ ἐπ᾽ ἄλλου τινὸς f; ἐπὶ μόνου τοῦ 
Κυρίου χαὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ὁμολογεῖν 
πεπληρῶσθα! τὴν προφητείαν, οὗ κατὰ τὴν παρου- 
σίαν αὐτο: χαὶ ἡ τῶν ἐθνῶν ἐπιστροφὴ γίγνεσθαι fjp- 
ξχτο, παραγενομένης τῆς πρυφητευθείσης γενεᾶς, xat 
ποὺ λαοῦ τοῦ τεχθήσεσθαι οὐ μόνον ἐνταῦθα προδη- 
λουμένου, ἀλλὰ xaX ἐν ἑχατόστῳ πρώτῳ ψαλμῷ, διὰ 
ποῦ, εΓραφήτω αὕτη εἰς γενεὰν ἑτέραν" χαὶ λαὸς ὁ 
χτ'ξόμενος αἰνέσει τὸν Κύριον.» Οὗτος δέ ἐστι περὶ οὗ 
χαὶ ἐν t" εἴρητο, « Λαὸς ὃν οὐχ ἔγνων ἐδούλευσέ μοι" 
«εἰς ἀχοὴν ὠτίου ὑπήχουσέ μου. » Τοῦτον οὖν τὸν Σω- 
πῆρα xai Κύριον ἡμῶν, σάρχα ἀναλαθόντα χαὶ δι᾽ αὐ- 
τὴν εσχώληχα» χρηματίσαντα, « "Uvetbóg τε ἀν- 
θρώπων γενόμενον xal ἐξουδένωμα λαοῦ, πάντες ol 
θεωροῦντές με ἐξεμυχτήρισαν,» μάλιστα χατὰ τὸν 
χαιρὸν τοῦ πάθους, ὅτε τῶν ἐν τῇ προφητείᾳ τέλος 
ἰσχόντων οἱ παραπορευόμενοι ἐδλασφήμουν αὐτὸν xal 
ἐμυχτήριζον λέγοντες, ε«ΓΑλλους ἔσωσε, σωσάτω ἑαυ- 
τόν" » τότε δὲ χαὶ « Ἐλάλησαν ἐν χείλεσι χαὶ ἐχίνησαν 
χεφαλὴν » ἑαυτῶν vat' αὐτοῦ" αὐτοῖς ῥήμασιν εἰπόν- 
τες τὸ, «€ Ἤλπισεν ἐπὶ Κύριον, δνυσάσθω αὐτὸν, σωσά- 
τω αὑτὸν, ὅτι θέλει αὐτόν" » αὐτὰ γὰρ δὴ ταῦτα χατὰ 
τὸ πάθος εἰρῆσθαι ἐπ᾽ αὐτῷ ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις ἀνα- 
γέγραπται. Τούτῳ οὖν χαὶ μόνῳ πρὸς τὸν Πατέρα 
λέγειν ἁρμόζει «Ὅτι σὺ εἴ ὁ ἐχσπάσας ue Ex γαστρός" 
ἡ ἐλπίς μου ἀπὸ μαστῶν τῆς μητρός μου * ἐπὶ σὲ ἐπεῤ- 
ῥίφην ix μήτρας" ix χοιλίας μητρός μου Θεός μου 


justitiam ejus populo qui nascetur, quem fecit Do- 
minus ". » Ostendant enim generationem , quas 
nondum exstiterat, quasi venturam in futurum 
prophetizari, veteremque qui nondum erat populum, 
nasciturum in posterioribus zvis przvideri. Dicant 
quid afferre possint de Ecclesia per Jesum Christum 
Salvatorem nostrum omnibus gentibus conflata. 
Profecto enim in tanta eorum multitudine qui, per 
Christum, auctorem omnium Deum cognoverunt, 
non possent non confiteri illud impletum fuisse, 
scilicet, « Reminiscentur et convertentur 2d Domi- 
num omnes fines terre ; » nec non, « Ádorabunt 
in conspectu ejus universz familie gentium. « Ve- 
rumenimvero bora est iis, qui recte sapere vo- 


D lunt, prophetiam fateri ab alio nullo i. pletam, 


nisi a solo Domino et Salvatore nostro Jesu Chri- 
$to, cujus per incarnationem incepit gentium con- 
versio, superveniente przenuntiata generatione , 
nec non populo qui nasciturus non solum hic 
predictus est, sed et in centesimo primo psalmo, 
his verbis : « Scribantur hac in generatione altera, 
et populus, qui creabitur, laudabit Dominum **. » 
Hic est de quo et in decimo septimo dicitur : 
« Populus, quem non cognovi , servivit mihi : in 
auditu auris obedivit mihi *. » Hunc igitur Sal- 
vatorem et Dominum nostrum, carne suscepta, ideo- 
que vermem vocatum,«opprobrium hominum et ab- 
jectionem plebis : omnes videntes me, deriserunt 
me "*, » presertim in passionis tempore, cum isli, 
qui lianc impleverunt prophetiam, transeuntes blas- 
phemabant eum et deridebant dicentes : « Alios 
salvos fecit, se salvum faciat "!, » tunc et « locuti 


sunt labiis οἱ moverunt caput 75. » suum adversus. 


eum; verbis iisdem dicentes : « Speravit in Do- 
mine, eripiat eum : salvum faciat eum , quoniam 
vult eum ?*, » Huic igitur soli ad Patrem dicere 
convenit, « Quoniam tu es, qui extraxisü me de 
ventre : spes mea ab uberibus matris mez, In te 
projectus sum ex utero : de ventre matris mez Deus 
meus es tu**. » Praterea docet. nos. psalmus qued 
quaedam nequissimz οἱ ferz potestates insidias ei 
struxerunt, de quibus dicit : « Circeumdederunt me 
vituli multi, tauri pingues obsederunt me '*; » di- 
cit etiam de circumcisorum Synagoga adversus 


εἴ σύ. » Πλὴν ἐπὶ τούτοις ὁ λόγος ἡμᾶς παιδεύει, ὡς D eum concitata : « Circumdederunt me caues multi : 


ἄρα καὶ δυνάμεις πονηραί τινες xat θηριώδεις ἐνήρ- 
γησαν τὴν xaz' αὑτοῦ ἐπιδουλὴν, δι᾽ ἃς xaX ἔφασχε, 
« Περιεχύχλωσάν ps μόσχοι πολλοί - ταῦροι πίονες 
περιέσχον με’ » xai περὶ τῆς ἐπισυστάσης δὲ xac 
αὐτοῦ Ex περιτομῆς Συναγωγῆς φησιν, ὅτι e Ἐχύχλω- 
σάν με χύνες πολλοί συναγωγὴ πονηρευομένων πε- 
ριέσχον με’ οὗτοι δὲ χαὶ ὥρυξαν οὐ μόνονε τὰς χεῖρας 
19100, ἀλλὰ χαὶ τοὺς πόδας" » fJ, χατὰ τὸν ᾿Αχύλαν, 
«ἤσχυναν,» φήσαντα, « ἦσχυναν χεῖράς μον χαὶ πό- 
δας μου" » ὃ χαὶ ἀληθῶς ἐτελέσθη, ὅτε χρεμάσαντες 


*' Psal. xxi, 52. 
x11, 8. " ibid. 9. 


** Pgal. ci, 19. 


** Psal xvii, 45. 
"^ ibid, 10, t1. 15 ibid. 13. 16 ibid. 18. 


concilium malignantium obsedit me : foderunt » 
non tantum « manus meas,» sed « et pedes 


meos '*; » vel, secundum Aquilam , « dedecorave- ' 


runt, » ait, « dedecoraverunt manus meas et pedes 
meos.: » quod el vere effectum est, cum ligno affi- 
gentes eum clavis ejus manusque pedesque perfo- 
raverunt, et pulchrum quidem, si quis expeteret 


ut.Scriptura probaretur quod Christus cruci SUp-, 


plicium passurus pradictus est, inter alia docu- 
menta ct illud afferre : « Perforaverunt, » et potius, 


" Psal. xxi, 7, 8. "! Luc. xxi, 93 . "*Psal. 


11 


EUSEDBII CASARIENSIS OPP. PARS 11]. — EXEGETICA. 


« dedecoreverunt manus meas et pedes meos: » A αὐτὸν ἐπὶ τοῦ ixplou ἧλοις αὐτοῦ τάς τε 


quibus protinus additur : « Diviserunt sibi vesti- 
menta mca, et super vestem meam miserunt sor- 
tem "*; » quod quidem Aquila sic edidit : « Divi- 
dent sibi vestimentum meum, et super vestem meam 
mittent sortem ; » Symmachus vero, « Partiti sunt 
vestimenta mea inter se, et de veste mea conjece- 
runt sortem. » lllud quoque in passione adimpletum 
est, cum qui cruciüxerant eum, « acceperunt vesti- 
menta ejus, et fecerunt quatuor partes, unicuique 
militi parteni, et tunicam. Erat autem tunica incon- 
sutilis, desuper contexta per totum. Dixerunt ergo 
ad invicem : Non scindamus eam, sed sortiamur de 
illa cujus sit"*. » Quibus adjicit evangelista : « Ut 
Scriptura impleretur dicens : Partiti sunt vesti- 
menta mea sibi, etin vestem meam miserunt sor- 


Hebraicum sicut &vvd continet ; quapropter adjici- 
tur et in psalmo quemadmodum et in Evangeliis , 
« Benedictus qui venit in nomine Domini **, » quod 
quidem mibi significare videtur : Salva , benedi- 
ctus, qui venis in nomine Domini, Patris et Dei 
emnium. 


τοὺς πόδας περιέπειραν" xa χαλόν γε εἰ ὁ 
ἀπὸ Γραφῆς παραστῆσαι, ὡς ἄρα xal c 
μεῖναι ὁ Χριστὸς προείρητο, μετὰ χαὶ ἄλλ 
του παραστατιχῶν xal τὸ « Ὥρυξαν, » καὶ 
« ἤσχυναν χεῖράς μου χαὶ πόδας μου." τ 
οἷς ἑξῆς ἐπιφέρεται τὸ, « Διεμερίσαντο τὰ 
ἑαυτοῖς, χαὶ ἐπὶ τὸν ἱματισμόν μου ἔδαλς 
ὅπερ ὁ μὲν Αχύλας οὕτως ἐξέδωχεν, «Mep 
τιόν μου ἑαυτοῖς, χαὶ ἐπὶ ἔνδυσίν μου βαλοῦ 
ὁ δὲ Σύμμαχγος, « Διενέμοντο τὰ ἱμάτιά | 
xai περὶ ἐσθῆτος uou ἐλάγχανον᾽ » ὃ καὶ 
τῷ πάθει πεπλήρωται, ὅτε οἱ σταυρὼσ 
« λαδόντες τὰ ἱμάτια αὐτοῦ ἐποίτισαν τέσ 
ἑχάστῳ στρατιώτῃ μέρος, xaX τὸν χιτῶνι 


B ῥάφος, Ex τῶν ἄνωθεν ὑφαντὸς δι᾿ ὅλον, d 
tem **. » Hx»c quidem prophetia de eo secundum. 


πρὸς ἀλλήλους" Μὴ σχίσωμεν αὐτὸν, ἀ) 
περὶ αὑτοῦ, τίνος ἔσται" » οἷς ἐπιφέρει λι 
γελιστὴς, « Ἵνα ἡ Γραφὴ πληρωθῇ, τὸ 4 
τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς, χαὶ ἐπὶ τὸν iaa coo, 
λον χλῆρον. » Καὶ ταῦτα (f. 25) μὲν ἡ tp 
αὐτοῦ τὸ "E6paixbv ὡσεὶ ἐγνὰ περιέχει" | 
ἐπιφέρεται xoi ἐν τῷ ψαλμῷ ὥσπερ δὴ 


Εὐαγγελίοις, τὸ « Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίον - » ὅπερ τοιοῦτόν τί μοι 8r) 
Σῶσον δὴ, εὐλογημένος, ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίον, τοῦ Πατρὸς χαὶ Θεοῦ τῶν ὅλων. 


CAPUT XIV. 
E psalmo centesimo tricesimo primo. 

« juravit Dominus David veritatem, et non fru 
sirabitur eum : de fructu ventris tui ponam super 
sedem tuam*', » Et rursus : « Illuc producam 
cornu David, paravi lucernam Christo meo. Ini- 
micos ejus induam confusione : super ipsum autem 
efflorebit sanctificatio mea **.3 Hic manifeste Davidi 
cum jurejurando a Deo promissio de Christo datur, 
quasi e semine ejus nascituro, ejusque thronum 
conscensuro. Multam hic locus explanationem de- 
sideraret, cum non videatur corporaliter Christus 
super Davidis solium ejusque regnum consedisse ; 
quod vero praeteribimus, cum a proposito nostro 
alienum sit hujus psalmi iuterpretationi vacare. 
Prudenter enim necesse est non uno Scripture 
:0cOo, $i non possit corporali sensu Christo accum- 
modari, que multis locià manifeste de eo dicta 
sunt rejicere. Sincerum igitur verbum sequentes, 
et ipsi divinz innixos Scripture, attendere decet, 
quod alicubi ipsum mendicum quemdam, et vilem, et 
ignobilem, neque speciem habentem neque decorem, 
venturum esse prznuntiat, alias vero regem conspi- 
cuum przdicat. Quorum quzdam quidem et corpo- 
raliter impleta esse possunt,quz:dam vero, solummo- 
do secundum spiritualem Scripture sensum, in se- 
cundo ejus adventu implenda existimandum. Atta- 
men rex Judzorum vocatus est Dominus noster in 
primo ejus adventu, non ut factum est Pilato ju- 
bente cruci ejus Grecis, Romanis et Hebraicis lit- 
teris inscribi : Hic est rex Judeorum "3. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΙΔ΄. 
Ψαϊλμοῦ pJa'. 

« Ὥμοσε Κύριος τῷ Δαυῖδ ἀλήθειαν, xe 
τήσει αὐτὸν, "Ex χαρποῦ τῆς χοιλίας σου 
τὸν θρόνον σου.» Καὶ πάλιν, c Ἔχεϊ ἐξαν 
τῷ Δαυῖδ, ἡτοίμασα λύχνον τῷ Χριστῷ μ 
ϑρούς σου ἐνδύσω αἰσχύνην, ἐπὶ δὲ αὐτὲ 
τὸ ἁγίασμά μον. » Καὶ ἐνταῦθα σαφὼς τὶ 
ὄρχου ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ἐπαγγελία περὶ τοῦ 
δοται, ὡς ἂν ἐχ σπέρματος αὐτοῦ γενηθέ 
λοντος, xai χαθέξοντος αὐτοῦ τὸν θρόνον 
ἐξετάσεως χρήζοι ἂν τὰ χατὰ τοὺς τόπο 
δοχῇ σωματιχῶς ὁ Χριστὸς ἐπὶ τὸν θρόνι 
χαὶ τὴν βασιλείαν αὐτοῦ χεχαθιχέναι, ἃ 
σόμεθα διὰ τὸ μὴ τῆς παρούσης εἶναι 1 
παρὰ τὸν προχείμενον σχοπὸν χατατρίδι 
λὴν ἐπὶ τὴν τοῦ ψαλμοῦ διήγησιν " εὖγνω͵ 
χρὴ μὴ ἀπὸ μιᾶς Γραφῆς, εἰ μὴ εἴη δυνι 
σωματιχὸν ἐφαρμόζειν τῷ Χριστῷ, τὰ πολ 


p περὶ αὑτοῦ εἰρημένα παραχρούεσθαι" E: 


μὴν ἀληθεῖ λόγῳ, xai αὐτῇ τῇ θείᾳ πα; 
Γραφῇ, ἐφίστανα! προσήχει͵, ὃς ποτὲ μὲν 
χόν τινα χαὶ εὐτελῆ χαὶ ἄτιμον, μὴ ἔχογτ 
δὲ χάλλος, ἐλεύσεσθαι προφητεύει, ἄλλοτι 
ἔντιμον αὐτόν φησιν" ὧν τὰ μὲν xal σωμε 
πεπληρῶσθαι δύναται, τὰ δὲ χατὰ μόνον 1 
τιχὸν τῆς Γραφῆς νοῦν, ἤδη δέ τινα x 
δευτέραν αὐτοῦ παρουσίαν πληρωθήσεσί 
xrtéov. Πλὰν καὶ βασιλεὺς ᾿Ιονδαίων ky, 
Κύριος ἡμῶν χατὰ τὴν πρώτην αὐτοῦ παι 
ὡς ἔτυχε του Βιλάτου χελεύσαντος ἐπιγραι 


τῷ σταυρῷ γράμμασιν Ἑλληνιχυῖς xa Ῥωμαϊχοῖς καὶ Ἑδραϊχοῖς τὸ, Οὗτός ἐστιν ὁ βασιλεὺς τῶν 


7' Psal. xxi, 19. 7* Joan. xix, 92, 94, 
17, 18, " Mattb. xxvii , ST. 


τ jbid. 94. ** Matth. xxt. 9. *' Psal. οὐχχι, 0 


nd! d.d 


* . - ἢ ε- . 


uinea πον πο... .4.-. “-- ^T 
"s. 
. 5 


url. un 


— 
" hA 
- «- 


* 
MT 











1115 EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 
currit sermo ejus**. » Hoc intelligendum videtur , A ἕως τάχους δραμεῖται ὁ λόγος αὐτοῦ, : 


quasi docente hoc loce Scriptura aliquid substan- 
tialiter esse Dei Verbum, cum sit ajius ac Pater qui 
misit eum. Attende quomodo congruenter adjicia- 
tur: « Donec. velociter currit sermo ejus. » Hoc 
adimpletum videre est post incarnationem Christi , 
adeo brevissimo temporis spatio, atque in omnem 
terram paucis annis usque ad terminos terrz dif- 


fusa ejus disciplina. 


CAPUT XVIII. 


E psalmo centesimo quadragesimo octavo. 
Qus hic dicuntur : « Laudent nomen Domini, 


σασθαι ἔδοξεν, ὡς διδασχούσης καὶ bvta 
φῆς ὡς ἄρα ὑπόστατόν τι πρᾶγμα ὃ «o 
τυγχάνει, ἕτερος ὧν παρὰ τὸν ἀποστί 
Πατέρα" ὄρα δὲ πῶς ἑξῆς ἐπιφέρεται τὶ 
χους δραμεῖται ὁ λόγος αὑτοῦ" » ὃ xai 
ρωμένον ἔστιν ἰδεῖν μετὰ τὴν Χριστοὶ 
οὕτω ἐν σφόδρα βραχεῖ χρόνῳ διαδραμς 
πᾶσαν τὴν γὴν ἐν οὐ πολλοῖς ἔτεσι gk 
περάτων τῆς οἰχουμένης χεχρατηχυία 
διδαχῆς. 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΙΗ΄. 
Ψαιμοῦ pym. 
Καὶ τὸ ἐνθάδε λεγόμενον, « Αἱνεσάτα 


quia ipse dixit, οἱ facta sunt, ipse mandavit, et creata Κυρίου, ὅτι αὐτὸς εἶπεν xal ἐγενήθησ 
sunt **, » in testimoniis de Dei Verbo in initio apud B eccQaxo xaX ἐχτίσθησαν, » ἐν τοῖς meg 


Deum jam retulimus, Dei Verbum, nomenque ejus 
quadam denominatione de co cogitationes desi- 
gnare compertum habentes. Cum igitur dictum esl : 
« Lawlate Dominum **, » passim congruenter jubet 
Spiritus Patrem laudare, nomine ejus commermo- 
T2310, « quoniam ipse dixit et facta sunt, ipse man- 
davit et creata sunt. » Igitur przeeipiens atque im- 
perans esset omnium Deus et Pater, subministrans 
vero Dei Verbum, et patrie voluntati obediens in 
rerum omnium creatione. Ánimadvertendum est 
hzc eadem in tricesimo secundo psalmo expresse 
dici : « lpse dixit, et facta sunt, ipse mandavit, et 
ereata sunt". » Sed ibi quidem terra terramque 
inhabitantes designantur; hic vero qus in celis 
sunt, excelsissimi angeli et potestates, sol, et luna, 
et sidera, et omnia qux sacra enumerat Scriptura, 
docent nos quod per Verbum, ut ait sanctus Apo- 
$tlolus, « condita sunt universa in coelis, el in terra, 
visibilia et invisibilia, sive throni, sive dominatio- 
nes, sive principatus, sive potestates : omnia per 
ipsum et in ipso creata suntj?* : et sine ipso nihil 
factum est ***, , 


πρὸς τὸν Θεὸν Θεοῦ Λόγου μαρτυρίοις 

κὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον, χαὶ ὄνομα αὑτοῦ 
μεμαθηχότες χατά τινα προσηγορίαν 

490 ἐπινοιῶν" μετὰ γοῦν τὸ προειπεῖν, 
Κύριον, » τάδε xal τάδε ἀχολούθως τ 
τὸ Πνεῦμα αἰνεῖν (f. 24) μετὰ τὸν Πατι 
αὐτοῦ ἐπιλέγων, ε Ὡς ἄρα αὐτὸς εἶπεν, 
σαν, αὐτὸς ἐνετείλατο, χαὶ ἐχτίσθτσαν. 
προστάττων χαὶ ἐντελλόμενος εἴη ἂν ὁ 1 
xai Πατὴρ, ὁ δ᾽ ὑπουργῶν ὁ τοῦ Θεοῦ A 
πούμενος τῷ πατριχῷ θελήματι πρὸς τ 
τῶν δημιουργίαν. Τηρητέον δ᾽ ὅτι χαὶ 

χατὰ λέξιν ἐμφέρεται τὸ, « Αὐτὸς εἶπεν, 
σαν, αὐτὸς ἐνετείλατο, χαὶ ἐχτίσθτσαν 
μὲν περὶ τῆς γῆς xal τῶν χατοιχούντων 
νην εἴρηται, ἐνθάδε δὲ περὶ τῶν ἐν οὐρι 
λεγομένων ἐν ὑψίστοις ἀγγέλων τε χαὶ ὃ 
τε ἡλίου χαὶ σελήνης χαὶ ἄστρων, χαὶ πάν 
συγχατειλεγμένων, διδασχούστς ἡμᾶς 

τούτοις Γραφῖς, ὡς ἄρα διὰ τοῦ Λόγου x: 
Ἀπόστολον «€ ἙἘχτίσθη τὰ πάντα τά τε 
ρανοῖς xax τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, εἴτε ὁρατὰ, 


εἴτε θρόνοι, εἴτε χυριότητες, εἴτε ἀρχαὶ, εἴτε ἐξουσίαι - τὰ πάντα δι᾿ αὐτοῦ χαὶ ἐν αὐτῷ ξ: 


χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἕν. 1 

Hzc nostra in Psalmos explanatio. Post brevius 
et proposito idoneum sum marium, czeleras in poe- 
ticos tros, primoque in prophetas eclogas aggre- 
diemur. 


Τοσαῦτα μὲν δὴ τὰ ἀπὸ τῶν ψαλμῶν 
xa αὑτάρχη τοῦ λόγου περιγραφὴν εἰληφ 
pac ἀρχῆς τὰς ἀπὸ τῶν λοιπῶν στιχηρίὶ 


τὰς ἀπὸ τῶν προφητῶν ἐχλογὰς ποιησόμ 





ΠΕΟΙΝΤΕΙΤΙΟ PROPHETICARUM DECHRI- Ὁ TAAE ΕΝΕΣΤΙΝ EN ΤΩ TI" ΤΟΜΩ ' 


STO ECLOGARUM LIBRO CONTINENTUR. 
E Proverbiis. 


De Dei Verbo quasi de Sapientia substantialiter ex- 
sistente εἰ ante secula a. Deo creata, diversaque ab 
60, el cum eo universis rebus consulente. 


De Christo quasi Regis Filio et de ejus apostolis. 


De Christo quasi viro, et de ejus in celos ascensio- 
ne : de gentium dominatione. 


**Psal.cxtvii ὁ. *'Psal. στιν, 4, 8. ** ibid. J. 


TOY ΧΡΙΣΤΟΥ͂ IIPOÓHTIKQN ER 
᾿Απὸ τῶν Παροιμιῶν. 


Περὶ τοῦ Θεοὺ Αόγον ὡς περὶ Σοξίας 


ὑφεστώσης xal πρὸ τῶν αἰώνων ὑπι 
κτισθείσης ἑτέρας τε παρ᾽ αὐτὸν c 
σὺν αὐτῷ τῶν δίων ἐπιμελόμενος (a 


Περὶ τοῦ Χριστοῦ ὡς περὶ Υἱοῦ Bac 


περὶ τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ. 


Περὶ τοῦ Χριστοῦ ὡς περὶ ἀνδρὸς, κι 


οὐρανοὺς ἀναδάσεως αὐτοῦ" καὶ τῆς. 
χαταχρατήσεως. 


"Psal. xxxi, 9. **Coloss. (, 16. ** 





739 EUSEBI! CAESARIENSIS OPP. PARS IIl. — EXEGETICA. 
que non absimilem esse natum. Dicit autem senon À χαίων xaY ἁγίων τινὶ παραπλήσιον * 


in civitatem ingressurum, ostendens non communi 
el humana ratione se usum essc, quod quidem fa- 
cere et discipulos suos admonet, dicens : «ln viam 
gentium ne abieritis, et in civitates Samaritanorum 
ne intraveritis **. » 


(De Joel nihil satis compertum.) 
CAPUT XIil. 
Ex Amos. 

« Subveiti vos, sicut subvertit Deus Sodomam et 

. Gomorrham, et facti estis quasi torris raptus ab 
incendio, et non redistis ad me, dicit Dominus**. » 
Et hic ipse Dominus dicit quasi de alio: « Sicut 
subvertit Deus Sodomam et Gomorrham. » Ft in 


δὲ μὴ εἰσελεύσεσθαι εἰς πόλιν, δηλῶν 
ἀνθρωπίνῃ χεχρῆσθαι πολιτείᾳ, ὅπερ’ 
μαθητὰς αὐτοῦ παιδεύει λέγων. « Εἷς 
ἀπέλθητε, χαὶ εἰς πόλιν Σαμαρειτῶν 


(Τοῦ Ἰωὴλ σαφὲς οὐδέν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ΄. 
Ἀπὸ τοῦ Ἀμώς. 

« Κατέστρεψα ὑμᾶς, καθὼς χατέστρ 
δομα χαὶ Γόμοῤῥα, καὶ ἐγένεσθε ὡς Gc 
νος Ex πυρὸς, xaX οὐδ᾽ ὡς ἐπεστρέψατι 
Κύριος. ν Καὶ ἐνθάδε αὑτὸς ὁ Κύριός 
ἑτέρου τὸ, « Καθὼς χατέστρεψεν ὁ 8 


"Genesi notavit divina Scriptura utramque perso- B Γόμοῤῥα᾽ » καὶ ἐν τῇ Γενέσει δὲ τεῖ 


sam his verbis: « Et pluit Dominus super Sodo- 
wiam et Gomorrham sulphur et ignem a Domino de 
coelo *.» Ex bis manifesta ht de Patre et Filio 
ecclesiastiez fidei orthodoxia. 


CAPUT XIV. 
Ex eodem. 


« Prparare in occursum Dei tui Israel. Quia 
ecce formans montes, e£ creans ventum, et an- 
nuntians homini Christum suum, faciens matutinam 
nebulam, et gradiens super excelsa terrz ; Dóminus 
Deus omnipotens nomen ejus **. » His quoque ver- 
bis aperte Christi ad homines adventum prophetizat. 
Singula vero fusius atque accuratius sunt expla- 
nanda suo tempore. 


CAPUT XV. 
Ex Abdic. 

« Visio Abdiz. Hzcdicit Dominus Deus ad Edom: 
Áuditum audivimus a Domino , et legatum ad 
gentes misit *. » Cum hic quoque Dominus Deus audi- 
tum audivit a Domino, hun« locum jam satis enu- 
eleavimus. 

CAPUT XVI. 
Ex Jona. 


Partilem proprie de Christo prophetiam non 
invenimus in hoc loco. Cum autem ad postulantem 
8 Domino signum generationem, nihil aliud dix- 


Γραφὴ τὰ δύο πρόσωπα qíoasa, « I 
ριος ἐπὶ Σόδομα χαὶ Γόμοῤῥα θεῖο" 
Κυρίου" » ἐξ ὧν χαταφανὴς f περὶ 1 
τυγχάνει τῆς ἐχχλησιαστιχῇς πίστεω 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IM. 
Τοῦ αὐτοῦ. 

€ Ἑτοιμάζου ἐπικαλεῖσθαι «bv Θε 
Διότι, ἰδοὺ, στερεῶν βροντὴν, χαὶ : 
χαὶ ἀπαγγέλλων εἰς ἀνθρώπους τὸν 
ποιῶν ὄρθρον xal ὁμίχλην, xai ἐπ᾿ 
ὑψηλὰ τῆς γῆς, Κύριος ὁ θεὸς ὁ xav 
αὐτῷ. » Καὶ διὰ τούτων σαφῶς τὰ τῇ 
ἐπιδημίας τοῦ Χριστοῦ προφητεύετα, 


C ἂν ἑχάστη λέξις ἀχριδεστέρας τύχοι 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ IE'. 
Τοῦ ᾿Αὐδίου. 

« Ὅρασις "A66lov: Τάδε λέγει K 
Ἰδουμαίᾳ ᾿Αχοὴν ἔχουσα παρὰ Kv 
οχὴν εἰς τὰ ἔθνη ἐξαπέστειλεν. » "E 
Κύριος ὁ Θεὸς ἀχοὴν Ἦχουσε παρὰ ἢ 
ἐσημειωσάμεθα τὸν τόπον. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IQ*. 
Ἀπὸ τοῦ "lora. 

Μεριχὴν μὲν ἰδίως περὶ τοῦ Χρισ' 
οὐχ εὕρομεν ἐν τῷ προχειμένῳ" ἐπεὶ 
ταῦσαν τὸν Σωτῆρα σημεῖον γενεὰν o 


it dandum esse, nisi Jonz prophet: signum, ad- D αὐτῇ δοθήσεσθαι f| τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ 


Jiciens : « Sicut enim fait Jonas in ventre ceti tribus 
diebus et wibus noctibus, sic erit Filius hominis 
in corde terra tribus diebus et tribus noctibus ** ; » 
Sic et nos pro necessitate hanc quoque in testi- 
moniis de Christo prophetiam indicavimus. 


CAPUT X VII. 
Ex Michea. 


« Quia ecce Dominus egredietur de leco suo: et 
descendet, et calcabit super excelsa terrz, δὲ consu- 
ineutur montes subtus eum : et valles scindentur 


** Matth, x, 9.. " Amos iv, 11. !! Gen, vix, 94. 


ἐπαγαγὼν τὸ, « Ὥσπερ γὰρ ἣν Ἰωνὸ 

τοῦ χήτους τρεῖς ἡμέρας xat τρεῖς 

ἕσται χαὶ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπον ἐν τῇ 

τρεῖς ἡμέρας xaY τρεῖς νύχτας" » τὸ 

ἀναγχαίως xaX ταύτην ἐν ταῖς περὶ X 
plat, ἐσπημειωσάμεθα τὴν Γραφήν. 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ 1Ζ'΄. 

(f. 30 vo?) Ἀπὸ tov Mec 

« Διότι, ἰδοὺ, Κύριος Κύριος ἔχποι 

τόπου αὐτοῦ, καὶ χαταδήσεται, χαὶ & 

τὰ ὕψη τῆς γῆς, xat σαλευθήσεται τὰ 


V Amos 1v, 13,15. "Abd. 1, 1. ^ 


1145 
σέσθαι προφητεύεται᾽ ἴσως 0 ἂν χαὶ τετ.. 
δεντέρας αὐτοῦ παρουσίας" xaX τῆς χαθόλου πάν- 


τῶν . .. ene χληφθείη τὰ χατὰ τὸν τόπον. 
(Τοῦ ᾿Αγγαίου σαφὲς οὐδέν.) 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KA'. 
᾿Ατὸ τοῦ Ζαχαρία. 

Colles παντοχράτωρ, Ὀπίσω δόξης ἀπ- 
ἐπτταλχέ με ἐπὶτὰ. . . ... . εύσαντα ὑμᾶς" » εἶτ᾽ 
ἐπιφέρει μετὰ βραχέα λέγων, € (γνώσε)σθε, ὅτι Κύ- 
ρος παντοχράτωρ ἀπέσταλχέ με.» Ὁ λέγων ἁ.. ... 


ps Κύριός ἔστι παντοχράτωρ' ὡσαύτως δὲ χαὶ ὁ 


ἀπὸ. .«. . . . Ücpoz; ὧν τοῦ ἀποστελλομένου Κύριος 
ὠνόμασται παν. .......τ- εἰχότως οὖν ἡμῖν ἐν 
«οἷς περὶ Πατρὸς xai Υἱοῦ . . .. ...ὁ τὸ ῥητὸν, 


ὅτ: xal Κύριος παντοχράτωρ ὁ τοῦ Θεοῦ... . . .. 
ὥσπεο χαὶ Θεὸς διὰ τῶν προφητῶν ἐχρημάτισεν. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KB'. 
Τοῦ αὑτοῦ. 

. € xal εὐφραίνον, θύγατερ Σιὼν, ὅτι ἰδοὺ, ἐγὼ 
ἔρχομαι, χαὶ. . σχηνώσω iy μέσῳ σου, λέγει 
Κύριος. Καὶ χαταφεύξονται. -7 ολλὰ ἐπὶ τὸν 
Κύριον ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, καὶ ἔσονται αὖ. . 
λαὸν, καὶ χατασχηνώσουσιν ἐν μέσῳ σου, χαὶ . . 
TW», . 2. v. παντοχράτωρ ἀπέσταλχέ με 
τρὸς σέ. » Καὶ τίς . ὁ ταῦτα φάσχων χαὶ 
ὁμολογῶν ἀπεστάλθαι ὑπὸ Παντοχράτορος, ἣ ὁ τοῦ 


ECLOGJE PROPHETIC/E. — LID. Ii. 
. . τῆς A Üur; forsan. et ..... secundo ejus adventu. Atque 


1146 


universorum ..... subriperetur de hoc loco. 


(Ex Agg&o nihil satis compertum.) 
CAPUT XXI. 
E Zacharia. 


« (Quia hzc dicit Dominus) omnipotens : Post 
gloriam misit ine ad (gentes qus» spolia)verunt 
vos ὅδ. » Dein non multo post adjicit : « Et scies 
quia Dominus omnipotens misit me ad te **. » 
Qui dicit. ........ Dominus est omnipotens. 
Similiter et qui. . . .. . . Mllius qui mittitur Do- 
minus appellatur omni.. . . .. . » Non immerito 
igitur nobis in iis quz de Patreet Filio. . . ... 


D quod dictum esl, quia Dominus omnipotens De: 


err n en. Sicut Deus per prophetas manife- 
stavit. 
CAPUT XXII. 
Ex eodem. 


« (Lauda) et lztare, filia Sion, quia ecce ego ve- 
nio, et habitabo in medio tui, ait Dominus. Et ap- 
plicabuntur (gentes m)ulte ad Dominumin die illa, 
et erunt (mihi in) populum, et habitabunt in medio 
tui, et scies (quia Dominus) omnipotens misit me ad 
hzc dicens, confessusque 
se missum fuisse ab Omnipotente, nisi Dei Verbum 
a Patre in hominum generis salutem missus? Qui 


Θεοῦ Λόγος ὑπὸ τοῦ Πατρὸς ἐπὶ σωτηρίᾳ (1) τῶν ἀν- — Ut dictum est... .... celestem Sion; cujut 
θρώπων γένους ἀποσταλείς * ὃς τὰ προχείμενα . . . C documentum mons super terram. . . . ... et ad 
ἐπουράνιον Σιών ἧς παράδειγμα τὸ ἐπὶ γῆς ὄρος gentium Ecclesiam extenditur. Pro. . . . .. vO- 
évOY . . . xal πρὸς τὴν ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλησίαν ámo- — Cationem eorum qui abeo salvandi. ... . . . ab 


τείνεται " προ. .« ἕνος αὐτῇ τὴν χλῇσιν τῶν δι᾽ 
αὑτοῦ σωθησομέ . . . . . ὕπ᾽ αὐτοῦ βασιλευ- 
θησομένων ἐν αὐτῇ. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΙ". 
Ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ. 


«Καὶ. . . . -, τὸν Ἰησοῦν τὸν ἱερέα 
τὸν μέγαν, ἑστῶτα πρὸ πρόσω... τοῦ Κυρίου, χαὶ 
διάδολος ἑστήχει ἐχ δεξιῶν αὐτοῦ, τοῦ ἀντιχει... 
αὑτῷ. » xal μετ' ὀλίγα " « Καὶ εἶπεν πρὸς τοὺς ἔστη- 
χότας πρὸ τῆς... τοῦ αὐτοῦ, λέγων ᾿Αφέλετε τὰ 
ἱμάτια τὰ ῥυπαρὰ ἀπ᾽ αὐτοῦ - xa εἶπεν " Ἰδοὺ, ágfi- 
pnxa τὰς ἀνομίας σου, χαὶ ἐνδύσατε.. . . . δήρη, 
xai ἐπίθετε χίδαριν χαθαρὰν ἐπὶ τὴν χεφαλὴν ab- 
τοῦ. » Καὶ πάλιν μετ᾽ ὀλίγα λέλεχται πρὸς αὐτόν - 
e "Axous 6h . . . ρεὺς ὁ μέγας, σὺ xa οἱ πλησίον 
cou οἱ χαθήμενοι πρὸ προσώπου σου" διότι ἄνδρες 
τερατοσχόποι εἰσὶ, διότι, ἰδοὺ, ἐγὼ ἄγω τὸν δοῦλόν 
μου ᾿Ανατολῆν. » Καὶ αὖθις μεθ᾽ ἕτερα" « Καὶ ἐγέ- 
vexo λόγος Κυρίου πρὸς μὲ, λέγων" Λάδε τὰ ix τῆς 
αἰχμαλωσίας παρὰ τῶν ἀρχόντων. » Καὶ μετὰ βρα- 
χέα- « Καὶ λήψῃ ἀργύριον χαὶ ποιήσεις στεφάνους, 
καὶ ἐπιθήσεις ἐπὶ τὴν χεφαλὴν Ἰησοῦ υἱοῦ Ἰωσεδὲχ 
του ἱερέως τοῦ μεγάλου, xat ἐρεῖς πρὸς αὐτόν" Τάδε 


** Zachar. n. 8. ἢ ibid. 1. 
** Zacbar. vi, 9, 10. nu. 1 


(1) Decst τοῦ. Epis, 


** Zachar, v, 10, 


eo regentur in ipsa. 


CAPUT XXIII. 
Ez eodem. 


« Et (ostendit mihi Dominus) Jesum sacerdotem 
magnum stantem coram (angelo) Domini : et Setza 
stabat a dextris ejus ut advers(aretur) ei *'. » Et 
post pauca : « Ex ait ad eos qui stabant coram se, 
dicens : Auferte vestimenta sordida ab eo. Et dixit 
ad eum : Ecce abstuli a te iniquitatem tuam et in- 
dui (te,mutatoriis : et dixit) : Ponite cidarim muu- 
dam super caput ejus **. » Et rursus paulo post 
dicitur ad eum : « Audi (Jesu sacer)dos magne, tu et 
amici tui qui habitant coram te, quia viri porten- 
dentes sunt, ecce enim egoadducam servum meum: 
Orientem *. » « Atque iterum post alia: « Et fa- 
ctum est Verbum Domini ad me dicens : Sume a 
transmigratione a ducibus **; » et paulo post : « Et 
sumes aurum et argentum : et facies coronas, et 
pones in capite Jesu, filii Josedec sacerdotis magni, 
et loqueris ad eum dicens : Hzc ait Dominus omni- 
potens : Ecce vir Oriens nomen ejus : et subter 


41, “1 Zachar. m1, 1. 55 ibid. 4, 5, “5 ibid. ἃ. 


1149 ECLOGAE. PROPHETICAE.—LIB. 1t) 1150 


μὲν ᾧ τὸ θεῖον (f. 52 v*) διαλέγετα:, ἕτερον δὲ περὶ A dos primz οἱ increate deilatis. ... .... esse 
ob προφητεύει" ᾧ xal ἀναμφιλόγως ἀνάγοιτ᾽ àv ἐπὶ — eum dicit a quo excepit homine, sacerdote ma- 
τὸν Χριστὸν τὸν ἀληθῶς υἱὸν τοῦ. . . . .. épgun-  gno........ ipso manifestato per unitatem cum 
νεύεται lad διχαιοσύνη " οὗτος δ᾽ ἂν εἴη ὁ Πατὴρ. . . Dei Unigenito. Quibus vero cum fusiore opus esset 
τοὺς τῶν νιχητηρίων περιτιθεὶς τῷ Χριστῷ στεφά- — explanatione, heec sufficere proposito nostro pu- 
γους. . ... PRA xaÀsi: διὰ τὴν cl; — tamus. 

ἀνθρώπους ἀνατείλασαν αὖ. . .. . . . . διδασχαλίαν χαὶ τὸν πρῶτον xal μέγαν ἀρχι.. ........Ὁ ᾿ 
πρωτότοχον αὐτοῦ Λόγον Θεὸν μὲν ὄντα xa Κύριον τῶν. .... ... ων ἱερέα δὲ «T6 πρώτης χαὶ ἀγε- 
νῆτον θεότητος". . . . . ὡρδὲ εἶναι αὐτόν φησιν οὗ ἀνείληφεν ἀνθρώπου, ἱερέως μεγάλου... . . . αὐτοῦ 


χρηματίζοντος διὰ τὴν ἕνωσιν τὴν πρὸς τὸν Μονογενῆ τοῦ Θεοῦ. Πολλῆς δὲ τῶν χατὰ τὸν τόπον δεομέ- 
wy ἐξί(ηγήσεως) ἱχανὰ xai ταῦτα ὡς πρὸς τὴν παροῦσαν ὑπόθεσιν. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KA'. CAPUT XXIV. 
Tov αὐτοῦ. Ex eodem. 
€ Χαῖρε. . . . . θύγατερ Σιὼν, χήρυσσε, θύγατερ « Exsulta (satis), filia Sion, jubila, filia Jerusa- 
Ἱερουσαλήμ ἰδοὺ, ὁ Ba . . . . . ἔρχεταί σοι δίέ- B lem. Ecce Rex (tuus) ventettibi justus. et Salvator : 
xatog xal σώζων αὐτὸς πραῦς xa ἐπι. . ... .. ipse pauper (ascendens super) asinam, et super 


ὁποζύγιον xal πῶλον νέον. Καὶ ἐξολοθρεύσει ἅρματα — pullum filium asinz. Et disperdam quadrigam ex* 
ἐς Ἐφραῖμ, xai ἵππον ἐξ Ἱερουσαλὴμ, xai ἐξολο- — Ephraim, et equum de Jerusalem, et dissipabitur 
θρεύσεται τόξον πολεμιχὸν, xal πλῆθος xai εἰρήνη — arcus belli : et loquetur pacem gentilem, et potestas 
ἐξ ἐθνῶν, xal χατάρξει ἀπὸ θαλάσσης, xal ποταμῶν — ejus a mari usque ad mare, et a fluminibus usque 
δι’ ἐχδολὰς γῆς. » Θυγάτηρ Σιὼν, ῃ προστάσσει χαί- — ad fines terre '*. » Filia Sion, quam jubet lzetari 
pev» ὁ Λόγος, πᾶσα ἡ τῆς νοητῆς xai ἐπουρανίου Scriptura, ommis est spiritalis ccelestisque Sion 
Σιὼν oi χατατυγχανει (sic) quyfj: ἣ (ἢ) xal ἐπὶ γῆς anima, vel in terra per Christum stans gentium 
διὰ Χριστοῦ συστᾶσα ἐξ ἐθνῶν ἣχχλησία (c): ὁμοίως — Ecclesia. Similiter rursus filia Jerusalem, quz af- 
δ᾽ αὖ πάλιν θυγάτηρ Ἱερουσαλὴμ, fj συγγένειαν qé- — finis est coelesti Jerusalem; de qua apud Paulum 
ρουσα τῆς ἐπουρανίου Ἱερουσαλήμ᾽ οἷά τις ἦν fj memoratur dicentem: « llla autem qux sursum est 
Παύλου λέγοντος, « 'H δὲ ἄνω Ἱερουσαλὴμ ἐλευθέρα — Jerusalem, libera est, que est mater neetra "*. » 
ἐστὶν, ἥτις ἐστὶν μήτηρ ἡμῶν. » Ταῖς δὴ οὖν τοιαύ- — Talibus Igitur animis Scriptura adfuturum Chri- 
ταις ψυχαῖς ὁ Λόγος (ἐπι)δημήσειν τὸν Χριστὸν τοῦ stum Dei prenuntiat , sedentem super asinam et 
Θεοῦ προαναχηρύττει ἐπιδεδηχότα ὑποζυγίῳ xai € super pullum filium asin2; sic enim interpretan- 
πώλῳ νέῳ * οὕτω τῆς ἀνθρωπείας φύσεως, ἣν ἐπιδη- — tur. naturam humanam, in qua commoratus est. 
μήῆσας (ἀνεῇληφεν, νοουμένης " μεθ᾽ ἧς ἐξωλόθρευσε — Deinde pessumdedit omnem hostilem potestatem ex 
πᾶσαν πολεμιχὴν δύναμιν ἀπὸ πάσης ἐχχλησιαστιχῆς omni ecclesiastica, et sanctos ferre fructus valente 
χαὶ φέρειν χαρποὺς ἁγίους δυναμένης ψυχῆς, τοῦ anima, Ephraim fructuum copiam Jerusalemque 
'Eopatg εἰς xapmogoplav μεταλαμδανομένου, xai lingua Greca visionem pacis significante. Deletis 
εἰς ὅρασιν εἰρῆνης χατὰ τὴν Ἑλλάδα γλῶτταν τῆς — ergo qui prius hominum genus oppresserunt pravis 
Ἱερουσαλήμ xaX δὴ ἐξολοθρεύσας τοὺς πρότερον τῆς daemonibus, ex omnibus qui quondam istorum sub 
ἀνθρωπότητος ἐπιχρατούσας (sic) δαίμονας πονηροὺς, ditione erant millia multa sub pium doctrine sux 
ἐξ ἀπάντων τῶν πάλαι τούτοις ὑποχειρίων ἐθνῶν — jugum deduxit. Hzc quidem dehujus'loci significa- 
μυρίους ὅσους ὑπὸ τὸν εὐσεδῇ τῆς διδασχαλίας ab- tione. Et proprie Christus factus homo et corpora- 
τοῦ ζυγὸν ὑπηγάγετο. Ταῦτα μὲν χατὰ διάνοιαν * xal — liter de se ipso prophetiis impletis, huic finem im- 
ῥητῶς δὲ ὁ Χριστὸς ἐνανθρωπήσας xal σωματικῶς — posuit, cum secundum evangelistam discipulis suis 
τὰς περὶ αὐτοῦ προφητείας ἐπιτελῶν, xat ταύτῃ πέ- — dixit: « Ite in castellum quod contra vos est, et 
ρας ἐπιτέθειχεν, ὅτε χατὰ τὸν εὐαγγελιστὴν εἶπεν p statim invenietis asinam alligatam, εἴ pullum cum 
τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς, « Πορευθέντες εἰς τὴν ἀπέ- — ea; solvite et adducite mihi. Et si quis vobis ali- 
ναντι χώμην, εὑρήσετε ὄνον xal πῶλον δεδεμένην. — quid dixerit, dicite quia Dominus opus his habet; 
λύσαντες οὖν αὐτὴν ἀγάγετε" xal ἐάν τις ὑμῖν εἴπῃ — et confestim dimittet eos. Et abeuntes illi fecerunt 
τί ποιεῖτε, ἐρεῖτε, ὁ Κύριος ἀπὸ (αὐτῶν) χρείαν ἔχει: — sicut praeceperat eis '*. » Hxc ita cum se habeant, 
xal ἀπελθόντες ἐχεῖνοι ἐποίησαν χαθὼς προσέταξεν — exponenda sunt hec verba illis qui tantummodo 
αὐτοῖς. » Τούτων δ᾽ οὕτως ἐχόντων, παραθετέον τὰ — carnaliter et Judaice ea de Christi adventu fieri opi- 
ῥητὰ τοῖς μόνως σωματιχῶς xal Ἰουδαϊχῶς τὰ mpo- nantur; demonstrandum est eis quomodo de Sal- 
χείμενα ἐπὶ τῇ τοῦ Χριστοῦ παρουσίᾳ γενήσεσθαι —vatorisnostri manifestatione, vel carnaliter. . ... . 
φανταζομένοις * δειχτέον τε αὖτο δὲ (sic) ὅπως ἐπὶ τῇ — cum aliiset prophetía dicens : « Disperdet quadri- 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν παροναίᾳ xa σωματιχῶς περ — gas ex Ephraim et equum de Jerusalem. » Divina 
Q)7 . . . φὲν μετὰ τῶν ἄλλων xal ἡ qásxouca προ- igitur codlestisque Christi potentis ineffabili vir. 
φητεία, « Καὶ ἐξολοθρεύσει ἅρματα ἐξ Ἐφραῖμ xai — tute post... .... hujus insidias; ipsamque Jes 


"t Zachar. 13, 9, 10. 7* Galat. iv, 36. 12 Matth. xxi, 2,5,6. 


" 
$. * 
——-" —— 


Y; -— 





Fpeprepen 
πόαν -- 


^» cwn 


^ - 
* 


ste -τν 


δ, δ...» 








1151 
rusalem cum. . ... " 
pessumdedit. Tunc. .......... populum in 
ipsa Ephraim sepiusnominatum. ........... 
preceptum ; frequentem equum in Jerusalem et 
quadrigam. ,. . .. . per bellorum acies... .. ..- 
factos equos, pecoribus insipientibus assimilat... .. 
quos penitus omnes adventus Salvatoris nostri pes- 


sumdedit. .. ... . salutarem przsentiam perdi- 
115 illis. . . . . . . . multi ex omnibus gentibus 
in animis, . . . . . acceperunt. Deo regente ct 
inperante. ... . .. angelici verbi omnis terra 


secundum. . . . . . . divini verbi prophetiam. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. 
in quibus hostili potestate A ἵππον (f. 53) ἐξ Ἱερουσαλήμ.» Ἢ 


— EXEGETICA. 


στοῦ θεία xai οὐράνιος δύναμις &ro, 
μετὰ τὴν. . .. τούτον ἐπιδουλήν᾽ 
Ἱερουσαλὴμ σὺν χαὶ τῇ npo . ... 
τυγχανουσῃ πολεμιχῇ δυνάμει ἐξωλόθ 

. λαὸν τὸν ἐν αὐτῇ Ἐφραῖμ., πολλό 
VOV ecce reet nn eS n. ἐν 
vovza ἵππον ἐν τῇ Ἱερουσαλὴμ xal áp 
τιχῶς διὰ τὰς ἐν τοῖς πολέμοις rapax 
χατ. «Ὁ... γενομένους ἵππους 
ἀνοήτοις παρ᾽ ὁμοια. .... "e 
πάντας ἡ παρουσία τοῦ Σωτῆρος ἐμ 


eo... γοῦν τὴν σωτήριον παρουπίαν ἐξολοθρευθέντων ἐχείνων. .. .. τυχὸν πλῆθος ἐξ 


ἐθνῶν τὴν ἐν ταῖς ψυχαῖς. . .... .. 
ἀγγολιχοῦ ῥητοῦ τῆς οἰχουμένης ἀπάσνης χατὰ τὴν 
CAPUT XXV. 
Ex eodem Zacharia. 


« Et confortabo eos in Domino, et in nomine 
(ejus) ambulabunt , dicit Dominus ?*, » Rursus Do- 
minus Dei Verbum se confortaturum pollicetur justos 
ia Domino Deo eorum, Deum et Patrem suum 
ostendens. Ideo in testimoniis de Patre et Filio hoc 
quoque dietum memoravimus. 

CAPUT XXVI. 
Ex eodem. 

« Et cognoscent Chananai pecora mihi custo- 
dienda, quia verbum Domini est. Et dicam ad eos : 
3i bonuni est. in oculis vestris, atferte mercedem 
x:eam; et si non, quiescite. Et appenderunt mer- 


χατεδέξαντο - 


πος Θεοῦ χατάρξαντος xai χαταχρατύ 
et nn Ὧν τοῦ θείου Λόγου προφήητι 


ΚΈΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ'. 
Tov αὐτοῦ Ζαχαρία. 

ἐ Καὶ χατισχύσω αὐτοὺς ἐν Kup! 
χαὶ ἐν τῷ ὀνόματι. ...... xav: 
Κύριος. » Πάλιν Κύριος ὁ τοῦ Θεοῦ͵ 
(σειν ὑπι)σχνεῖται τοὺς ἀξίους ἐν Kup 
τὸν Θεὸν χαὶ Πατέρα ἑαυτοῦ δηλῶν. Δ 
Πατρὸς χαὶ Υἱοῦ χαὶ τοῦτο σεσημειώσ 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Kq'. 
Τοῦ αὐτοῦ. 

« Καὶ γνώσονται οἱ Χαναναῖοι τὰ 7 
λασσόμενά μοι, διότι λόγος Κυρίου 
πρὸς αὐτούς" Εἰ χαλὸν ἐνώπιον ὑμῶν 
μισθόν μου, ἣ ἀπείπασθε" xal Escnc 


cedem meam triginta argenteos. Et projeci illos in (; μου τριάκοντα ἀργυρίους " xai ἐνέθα 


donum Donini a4 statuarium. Et precidi virgam 
meam secundam. .. ..... ut dissolverem ger- 
manitatem inter Judam et Israel 15. » Quid enim 
non de Domino et Salvatore nostro Jesu Christo. . 

0... previsum atque praedictum — fuerit a 


sanctis Dei prophetis. . ..... enim e Virgine 
nativitas ejuset nativitatis. . . . . .. et radix ex 
quà secundum carnem genitus est. . . . . .. "m 


lluic incarnato vix credenda per prophetas. .... 
Scripture a sancto Spiritu dignatus est. In. om- 
nibus et mortem, ct mortis imaginem ostenderunt, 
non omittentes, . . . . neque que pertulit fla- 
gella, ct sputa, fustesque et opprobria. Sed hunc 
qui tradidit eum insidiantibus discipulorum unum 
indicantes. Nominatim igilur eum exsccratus est 
per Jeremiam Spiritus sanctus dicens : « Pec- 
catum Juda scriptum est stylo ferreo in ungue 
adamantino ". » Hzc in Hebraico et apud 
LXX Interpretes invenies; atque in variis psal- 
mis quie de illo feruntur disces. Nunc au- 
tem przeciteto textu expresse denariorum nume- 
rum, quibus acceptis Judas magistrum insidian- 
tibus tradidit, divina pranuntiat Scriptura. Czte- 
rum dici possunt quz retulimus de Christi persona, 
scilicet quomodo insidiantes ei, quos alias quidem, 
« principes Sodomorum et populum Gomorrhz", » 


" Zach, x, 19, 156 Zach. xi, 134. 


τὸν οἶχον Κυρίου εἰς τὸ χωνευτέριον. 
τὴν ῥάδδον τὴν δευτέραν... .. 

σχεδάσαι τὴν διαθήχην ἀναμέσον Ἰούδ 
σὸν Ἱσραΐήλ. » Καὶ τί γὰρ οὐγὶ τῶν ἑ 
χαὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ 
προέγνωστό τε xal προείρητο τοῖς ἕε 
προφήταις. . ...... γὰρ ix παρ 
αὐτοῦ χαὶ ὁ τῆς γενέσεως. 
λῇ xai ἡ ῥίξα ἐξ ἧς τὸ χατὰ σάρχα 4 
αὑτῷ ἐπιδημῇ σι 
διὰ τῶν ἀνέχαθεν προφητῶν... 
θείου Πνεύματος ἐξιώθη Γραφῆς ἐΊ 
τὸν θάνατον xal τὸ τούτου εἶδος τορι 
παραλιπόντε . ... -. οὐδ᾽ ἃς ὑπέμι 


D χαὶ ἐμπτυσμοὺς ῥαπίσματά τε χαὶ 06, 


προδώσαντα αὐτὸν τοῖς ἐπιδουλεύουσιν 

τῶν) μαθνητῶν μηνύσαντες - ὀνομαστὶ 
ἐστηλέτευτε διὰ Ἱερεμίου τὸ θεῖον IT 
€ ᾿Αμαρτία Ἰούδα γέγραπται ἐν γραφε 
ὄνυχι ἀδαμαντίνῳ. » Ταῦτα δ' ἐν αὐτῷ 
χαὶ τοῖς λοιποῖς εὕροις ἂν παοὰ τοὺς 0 ' 
χαὶ ἐν ψαλμοῖς δὲ διαφόροις μάθοις ἂν 
τὸν δηλούμενα " καὶ νὺν δ᾽ οὐδὲν ἧττον 
χειμένης λέξεως; σαφῶς xal τὸν ἀριθμ 
ρίου ὅπερ λαθὼν ὁ Ἰούδας προῦδωχε 
λεύουσι τὸν διδάσχαλον, fj θεία v pofs(a: 


Viet, ww, NOU Nass s, Ug. 


Ε1ὺ0 


ECLOG.E PROPIIETIC.E. — LID. III. 


1154 


λέγοιτο δ᾽ ἂν τὰ προχεΐμενα Ex προσώπου τοῦ Xot- A propheticus vocat. sermo, tunc temporis Chana- 


στοῦ, ὥπτπερ τοὺς ἐπιθουλεύσαντας αὐτῷ, ob; ἐτέ- 
ρωθι μὲν (f. 535 v*) « ἄρχοντας Σοδόμων καὶ λαὸν T'o- 
μόῤῥας ν ὁ τῆς προφητείας ἀποχαλεῖ λόγος, ἐπὶ τοῦ 
παρόντος δὲ Χαναναίους διὰ τὴν πρὸς τοὺς Χανα- 
»αἰους ἐξομοίωσιν αὐτοὺς ὀνομάζει. Φήσασα γοῦν 1d 
προφητεία τὸ, « Καὶ γνώσονται οἱ Χαναναῖοι, » ἐπι- 
φέρξι, διδάσχουσα ἡμᾶς τίνας βούλεται σημαίνειν, 
xai φτοιν, « τὰ πρόθατα τὰ φυλασσόμενά μοι. » Τίνα 
δὲ ἣν ταῦτα τὰ πρόδατα, τὰ πρότερον τῷ Κυρίῳ 
φυλαστόμενα, f| ὁ ἐχ περιτομῆς λαός ; οὺς voy Xa- 
ναναίους ὀνομάπας ὁ Λόγος, ὡς Ex προσώπου τοῦ Χρι- 
στοῦ ἐπάγξι λέγων, € xal ἐρῶ πρὸς αὑτοὺς » τὰ ἀνα- 
γεγραμμένα, ἃ xaX λέγοι ἂν πρὸς τοὺς ἐπιδουλεύ- 
σαυτας αὐτῷ, ὑπὲρ ὧν αὑτοὺς εὐεργέτησε τοὺς μι- 
σθοὺς ὥσπερ αἱτῶν αὑτοὺς, τοῦτ᾽ ἔστι τὴν εἰς αὐτὸν 
πίστιν χαὶ τὸν ταύτῃ κατάλληλον βίον" οὕτως γὰρ 
ἀχούω τοῦ, «€ δότε τὸν μισθόν μου" » οἱ δὲ, χατὰ τὸ 
ἑτέρωλι περὶ αὐτῶν εἰρημένον ὑπ᾽ αὐτοῦ, « ᾿Αντὶ 
τοῦ ἀγαπᾷν με, ἐνδιἐδαλλόν ps, ἐγὼ δὲ προσηυχό- 
μὴν" xai ἔθεντο xav ἐμοῦ χαχὰ ἀντὶ ἀγαθῶν, xal 
μῖσος ἀντὶ τῆς ἀγαπήσεώς μου" » τρ'άχοντα ἀργυ- 
ρίους στήσαντες παρέσχον τῷ προδότῃ, ὡσπερεὶ το- 
᾿σούτου αὐτὸν τῇ ἀπσεδεστάτῃ αὐτῶν χρίσει τιμώμε- 
νοι." "AXX ἐπεὶ τὸ ἑχάστου ἔργον ὁποῖόν ἐστι τὸ πὺρ 
δοχιμάσει, τούτου χάριν χαθεῖναι αὐτοὺς, € εἰς τὸ 
γωνευτήριον, » τοῦτ᾽ ἔστιν εἰς τὸ τῆς χρίσεως xal τὸ 
τῆς χολάσεως πῦρ, ὁ Κύριος προστάσσε!" τίνας δὲ 
αὑτοὺς ἣ τοὺς ἐπιδουλεύσαντας αὐτῷ ; Καὶ σχέγψαι 
δὲ, φτοαὶν, εἰ δόχιμόν ἐστιν, δῆλον δ᾽ ὅτι τὸ xev αὖ- 
τοῦ δρασθὲν αὐτοῖς " λέγει δὲ αὐτοὺς ἐν τῷ πυρὶ δο- 


χιμασθήσεσθαι, ὃν τρόπον χαὶ αὐτὸς ὁ Κύριος διὰ C 


τὸς el; σάῤχα ἐπιδημίας xat τοῦ πάθους ἐδοχιμάσθη 
ὑπὲρ αὐτῶν" xal γὰρ δὴ προηγουμένως ἐνηνθρώ- 
πησε, xal πέπονθεν ὑπὲρ σωτηρίας τῶν ἀπολωλότων 
προθδάτων οἴχου Ἰσραήλ. Τούτοις ἑξῆς xai τὴν μετὰ τὸ 
“πάθος τοῦ Σωτῖρος ἡμῶν ἀποδολὴν αὐτῶν σημαίνων 
ὁ Λόνος φησὶ, « xat ἀπέῤῥιψα τὴν ῥάθδον τὴν δευτέ- 


nzos propter eorum cum Chananzis similitudinem, 

vocat. Postquam igitur prophetia dixit, « Et cogno- 

scent Chananzi, 1 adjicit, nos docens quos indicare 

velit, dicitque, « greges qua custodiuntur mihi. » 
Quz autem erant ille. greges, prius Domino custo- 

dit», nisi circumcisionis populus? quos nunc Cha- 

nanzos vocans Scriptura, quasi de Christi persona 

addit, « et dicam ad eos » quz scripta sunt, quz 

et dicere potest insidiantibus sibi, quasi ab iis re- 

petens suorum in eos beneficiorum mercedem , [ἰ- 

dem scilicet in se, consentaneamque fidei vitam; 

sic enim intelligo, « afferte mercedem meam. » Hj 

vero, secundum ea quz alias de ipsis ab eo dicta 

sunt, « Pro eo ut me diligerent, detrahebant mihi : 

ego autem orabam. Et posuerunt adversum me ma- 

la pro bonis, et odium pro dilectione mca **. » Tri- 

ginta nummos statutos proditori dederunt, tanti 

eum impiissima zslimatione facientes. Sed cum 

cujusque opus quale sit igne est probandum, ideo 

projicere eos ad statuarium, id est in judicii et 

supplicii ignem, Dominus jubet. Quinam vero sunt 
ii , nisi sibimet ipsi insidiantes? Appretiare jubet, 

scilicet in iis quae adversus se admiserunt. Dicit eos 
in igne probandos esse, quemadmodum et ipse Do- 

minus in incarnationis et passionis tempore ab eis 

probatus est. Etenim primum homo factus ct pas- 
$us est pro perditarum ovium domus Israel salute. 

His deinde post Salvatoris nostri passionem repro- 
bationem eorum indicans Scriptura dicit, « et prz- 
cidi virgam meam secundam. » Quz sit hzc virga 
docens adjicit « funiculum, » de quo dicitur, « fu- 
niculum hzreditatis ejus Israel. **» Mauifestius igi- 

tur illud ostendit, subjiciens, « ut dissolverem prius 
testamentum Dei, inter Judam et Israel. » Et aperte 
patet ipso Salvatoris nostri tempore corruisse 
omnes legalis cultus observantias, ex quo nunc us- 
que penitus deletze sunt. 


Qzv.» Τίς δέ ἔστιν αὕτη διδάσχων ἐπιφέρει τὸ ε σχοίνισμα, » περὶ οὗ εἴρηται, « σχοίνισμα xArpovopfac 
αὐτοῦ Ἰσραΐλ. » Σαφέστερον γοῦν τοῦτο παρίστησιν ἐπιλέγων, € τοῦ διασχεδάσαι τὴν προτέραν διαθήχην 
τοῦ Θεοῦ, τὴν ἀναμέσον Ἰούδα καὶ ἀναμέσον Ἰσραήλ" » xa σαφῶς δείχνυται ἀπὸ τῶν του Σωτῆρος ἡμῶν 
χρόνων περιῃρημένα τῆς λατρείας ἁπάσης τῆς χατὰ τὸν νόμον ἐξ ἐχείνου xai εἰς δεῦρο χαθαιρεθείσης, 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KZ. 
Τοῦ αὑτοῦ Ζαχαρία. 


« Ῥομφαία, ἐξεγέρθητι ἐπὶ τὸν ποιμένα μον, xal D 


ἐπὶ ἄνδρα πολίτην αὐτοῦ, λέγει Κύριος παντοχρά- 
τωρ, πάταξον τὸν ποιμένα, xai διασχορπισθήτωσαν 
τὰ πρόδατα᾽" xal ἐπιστρέψω τὴν χεῖρά μου ἐπὶ τοὺς 
ποιμένας. ν Ἐπείπερ ὁ εὐαγγελιστὴς τὸ, « Πάταξον 
τὸν ποιμένα, xal διασχορπισθήσεται τὰ πρόθατα τῆς 
ποίμντ,ς, » ἐντεῦθεν λαδὼν χατὰ τὸν (2; σωτηρίου 
πάθους καιρὸν πέρας εἰληφέναι ἐδίδαξεν, ὅτε xaxa- 
λείψαντες αὐτὸν οἱ μαθηταὶ διεσχορπίσθησαν " τηύ- 
του 65 χάριν xal ἡμεῖς ἐσημειωσάμεθα τὸ ῥητὸν, ὅ 
xa πολλῆς δεόμενον ἐξετάσεως εἰς ἐπιτήδειον ἀναθη- 
σόμεθα χαιρόν. . 

7! Psal. cvi, 4, ὃ. 


(3) Desideratur τοῦ. Eni. 


CAPUT XXVII. 
Ex eodem Zacharia. 

« Framea, suscitare, super pastorem meum, et 
super virum cohzrentem mihi, dicit Dominus om- 
nipotens ; percute pastorem, et dispergentur oves, et 
converlam manum meam ad pastores ^^. » Evange- 
lista quoque, « Percutiam pastorem, et dispergentur 
oves gregis δ΄,» dicens, h:ec in Salvatoris nostri 
passionis tempore impleta fuisse demonstrat, cuin 
discipuli, eo relicto, fugerunt. Idcirco nos quoque 
hunc notavimus locum, et fusiore explanatione ii- 
lustrandum opportuno tempore tractabimus. 


7 Deut. xxxi 9. Κ᾽ Zach, xui, 7... Matth. xxvi, ὁ]. 





EUSEDBII CESARIENSIS OPI 


CAPUT XXVIII. 
Ez eodem. 

« Et egredietur Dominus et preliabitur contra 
gentes illas , sicut. praliatus est. in die certami- 
nis. . . Et veniet Dominus Deus meus, omnes- 
que sancti cum eo **. » Et hzec rati de secundo. dici 
adventu notavimus. 


1155 





CAPUT XXIX. 
E Malachia. 


« Non est mihi voluntas in vobis, dicit Dominus 
omnipotens: et munus non suscipiam de manu 
vestra. Ab ortu enim solis usque ad occasum, ma- 
gnum est nomen meum in gentibus : et in omni 
loco sacrificatur, εἰ ollertur nomini meo oblatio 
munda : quia magnum est nomen meum in gentibus, 
dicit Dominus omnipotens : et vos polluistis illud. » 
Sicut manus, εἰ dextera, εἰ brachium et virtus 





Dei omnium Verbum ejus in divinis nominatur 


Scripturis, ita et eum designat nomen Dei. Hoc 
igitur divinum. nomen quasi « ab ortu solis usque 
ad occasum glorificatur in gentibus, » cuivis mani- 
festum per predicationes quz in Christi nomine 
vbique fiunt. Quippe in omni loco. spiritale incen- 
sum et precibus purum incruentumque ac r: 
nale sacrificium per verum summumque ponti! 
cem Deo offerunt. Quibus vero hoc modo adoran- 
tibus, corporalia prioris populi sacrificia recessura 
dicit Deus. Manifestum igitur quomodo post Chri- 











A 


P. PARS Ill. — EXEGETICA. 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ KR' 
Τοῦ αὐτοῦ. 

« (£34) Καὶ ἐξελεύσεται Κύριος, καὶ 
ται ἐν τοῖς ἔθνεσιν ἐχείνοις, καθὼς ἡμέρ 
καὶ παρέσται Κύριος ὁ Θεός μου, xal 
ἅγιοι μετ᾽ αὐτοῦ. » Καὶ ταῦτα ὑπονο 
τῆς δευτέρας λέγεσθαι τοῦ Χριστοῦ παι 
μειωσάμεθα. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ K&. 
Τοῦ ἀγγέλου. 

* Οὐκ ἔστι μου θέλημα ἐν ὑμῖν, λ 
παντοχράτωρ, xal θυσίαν οὐ προσδέξς 
χειρῶν ὑμῶν. Διότι ἀπὸ ἀνατολῶν ἐλ 
δυσμῶν τὸ ὄνομά pov δεδόξασται ἐν col. 
piv παντὶ τόπῳ θυμίαμα προσφέρεται 
μου, xal θυσία χαθαρά. διότι μέγα τὸ t 
τοῖς ἔθνεσι, λέγει Κύριος παντοχράτω 
βεδηλοῦτε αὑτό. » “Ὥσπερ χεὶρ xai δε 
χίων καὶ δύναμις τοῦ θεοῦ τῶν ὅλων ὁ 
ἐν ταῖς θείαις ὠνόμασται Γραφαῖς, ot 
καὶ ὄνομα χρηματίζει τοῦ Θεοῦ. Τοῦτε 
ὄνομα ὡς « ἀπ᾽ ἀνατολῶν ἡλίου καὶ Bot 
σται ἐν τοῖς ἔθνεσιν, » παντί τῷ πρόδι 
πανταχόσε χρηματιζόντων χατὰ τὴν 
προσηγορίαν. ol καὶ ἐν παντὶ τόπῳ πνε 
μίαμα καὶ τὴν δι᾿ εὐχῶν καθαρὰν xal 
xà λογιχὴν θυσίαν διὰ τοῦ κατ᾽ ἀλέθεις 
προσάγουσι τῷ Θεῷ" τούτων δὲ τοῦτον 
τὸν τρόπον, τὰς σωματικὰς τοῦ mporé, 


sli incarnationem utrinque finem prophetia acce- C σίας ἀποστραφέσεσθαί φησιν ὁ Θεός - à 


perit; etenim prioris populi reprobatione simul 
submota sunt ab eis secundum Daniel sacrificia et 
libamenta, nec non et gentium ad omnium Deum 
conversio subaecula est. 


CAPUT, XXX. 
Ex eodem. 


« Pactum meum fuit cum eo vitz et pacis : et 
ei timorem, et timuit me, et a facie nomi 
nis mei pavebat. Lex veritatis fuit in ore ejus, et 
iniquitas non est inventa in labiis ejus : in pace 
et in zquitate ambulavit mecum, et multos avertit 
ab iviquitate. Labia enim sacerdotis custodient 








mx μετὰ τὴν τοῦ Χριστοῦ παρουσίαν x: 
πέρας εἴληφεν ἡ προφητεία' κατά τε τὴν 
λαοῦ ἀποδολὴν, ἅμα τε ἀρθείσης ἐξ αὖτ 
Δανιῇλ θυσίας χαὶ σπονδῆς, καὶ κατὰ wi 
ἐπὶ τὸν τῶν ὅλων Θεὸν ἐπιστροφήν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A'. 
Τοῦ αὐτοῦ. 

« Ἡ διαθήκη ἦν μετ᾽ αὐτοῦ τῆς d 
εἰρήνης, καὶ ἔδωκα αὐτῷ φόδῳ φοδεῖε 
ἀπὸ προσώπου ὀνόματός μου στέλλεσθα 
μος ἀληθείας ἦν ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ, xx 
εὑρέθη ἐν χείλεσιν αὐτοῦ" ἐν εἰρήνῃ κατε 
ρεύθη μετ᾽ ἐμοῦ, καὶ πολλοὺς ἐπέστρεψ 


acientiam, δἰ legem requirent ex ore ejus : quia p χίας. Ὅτι χείλη ἱερέως φυλάξεται γνῶσι 


angelus Domini omnipotentis est**. » Hzc quoque 
eum testimoniis de Christo congrua reputantes re- 
tulimus. Pactum enim vitz et pacis cum eo erat; 
timoris vero spiritus cum czteris super eum re- 
quievit, juxta hzc lsaiz verba : « Et replebit eum. 
spiritus timoris Domini **. » Veritatis quoque lex, 
non autem typica in ore ejus erat, et non inventa 
est iniquitas in labiis ejus. Juxta enim eumdem 
Isaiam, iniquitatem non fecit, nec inventus est 
dolus in labiis ejus. Quasi coexsistens patria vir- 
tute « in pace εἰ in zquitate » ambulavit cum eo, 








* Zach, xi, 5, 3. Malach. 1, 10.12. 
15) Desideratur τοῦ, Epi. 


^ Malach.n, 5-7. 


ἐκζητήσουσιν ἐχ στόματος αὑτοῦ, ὅτι ἅγ) 
παντοχράτορός ἐστιν. » Καὶ ταῦθ᾽ ἁρμόζ 
δάνοντες ταῖς περὶ Χριστοῦ μαρτυρίαις 
ἢ τε γὰρ διαθέχη τῆς ζωῆς καὶ τῆς elpf 
αὐτοῦ, τό τε τοῦ φόδου πνεῦμα μετὰ x 
my ἐπ᾽ αὐτὸν ἀνεπαύσατο κατὰ τὸ, « Κι 
αὑτὸν πνεῦμα φόδου Θεοῦ, » λεγόμενον 
ποῦτο δὲ καὶ ὁ τῆς ἀληθείας νόμος, οὐχὶ « 
ἐν τῷ στόματι ἦν, καὶ ἀδικία οὐχ εὑρέθη 
αὐτοῦ" χατὰ γὰρ τὸν Ἡσαῖαν ἁμαρτίαν 
σεν, οὐδὲ εὑρέθη δύλος ἐν χείλεσιν αὑτοῦ" 
. 








* lsa. xi, S. 


1157 


ECLOG/E PROPIIETIC/E. — LIB. ΠῚ. 


1153 


ὧν τῇ πατριχῇ δυνάμει « ἐν εἰρήνῃ χατευθύνων » A multis eorum qui prius Deum ignorabant ad con- 
P T qui p ὃ 


ἐπορεύετο μετ᾽ αὑτοῦ, πολλοὺς τῶν πάλαι τὸν Θεὸν 
μὴ εἰδότων εἰς ἐπιστροφὴν ἄγων" παρ᾽ αὐτοῦ δὲ, ἅτε 
ἀρχιερέως ὄντος χαὶ τὴν περὶ πάντων (f. 54 v9) γνῶ- 
σῖν διαφυλάττοντος. τὸν θεῖον νόμον ἐξεξήτησάν τε 
καὶ ἐχζητήσουσιν, οἷς μέλλει τῆς χατ᾽ αὐτὸν ἐπιστή- 
μης" αὑτὸς γάρ ἔστιν ε ὁ τῆς μεγάλης βουλῖς "Ar- 
γξλος, » διαχονῶν xaX διαγγέλλων παντὶ γενητῷ τὸ 
τοῦ Πατρὺς βούλημα. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΑ΄. 
Τοῦ αὐτοῦ. 

« Ἰδοὺ ἐξαποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου, χαὶ ἐπιδλέ- 
vexat ὁδὸν πρὸ προτώπον μου, xat ἐξαίφνης ἕξει εἰς 
τὸν ναὸν ἑαυτοῦ Κύριος, ὃν ὑμεῖς ζητεῖτε, xal ὁ áy- 


γελος τῆς διαθήχης, ὃν ὑμεῖς θέλετε - ἰδοὺ, ἔρχεται, n 


λέγει Κύριος παντοχράτωρ. Καὶ τίς ὑπομενεῖ ἡμέραν 
«ἰσόδου αὐτοῦ ; ἣ τίς ὑποστήσεται ἐν τῇ ὀπτασίᾳ a5- 
τοῦ; διότι αὑτὸς εἰσπορεύεται ὡς πῦρ χωνευτηρίου, 
χαὶ ὡς ποιὰ πλυνόντων᾽ χαὶ χαθιεῖται ἀναχωνεύων χαὶ 
χαθαρίζων ὡς τὸ ἀργύριον χαὶ τὸ χρυσίον. » Τὰ περὶ 
τῆς δεντέρας τοῦ Χριστοῦ παρουσίας χαὶ διὰ τούτων 
προφητεύεται, ὁπηνίχα. . . € τοῦ θεοῦ χαὶ Πατρὸς 
"ὧν ὅλων ἐξαποσταλεὶς αὐτὸς ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ ὁ 
v(vv) λεγόμενος « τῆς διαθήχης ἄγγελος ἐπιδλέψεται 
ὁδὸν πρὸ προσώπου τοῦ Πατρὸς, » τοῦτ᾽ ἔστι προευ- 
πρεπίσει xal προπαρφσχευάσει τὰς τῶν ἀνθρώπων 
ψυχὰς τῇ τοῦ Πατρὸς βασιλείᾳ ὅτε ἐχ λογιχῶν xai 
ἐμψύχων λίθων τὸν πνευματιχὸν ναὺν, τοῦτ᾽ ἔστι τὴν 
Ἔχχλησίαν, ἐπισχευάσαντος αὐτοῦ, ἧξει αὐτὸς ὁ 


versionem impulsis. Apud eum, ut summuni 88- 
cerdotem, et de omnibus scientiam custodientem, 
divinam legem requisiverunt et requirent ipsius 
scientizt studiosi. lpse est enim « magni consilii 
Angelus *5, » et Patris voluntatem omni creature 
annuntians. 


CAPUT XXXI 
Ez eodem. 


« Ecce ego mitto angelum meum, et przpara- 
bit viam ante faciem meam. Et statim veniet ad 
suum templum Dominator, quem vos quzritis : et 
angelus testamenti, quem vos vultis. Ecce venit, 
dicit Dominus omnipotens. Et quis poterit cogitare 
diem adventus ejus, et quis stabit ad videndum 
eum? Ipse enim quasi ignis conflans, et emuudans 
argentum, et purgabit, et colabit eos quasi aurum 
et quasi argentum *'. » Hzc de secundo Christi 
adventu prophetizat, quando. .. Dei et Patris 
omnium missus ipse Christus, dequo nunc dicitur : 
« testamenti Angelus pr:eparabit viam ante faciem 
Patris, » id est hominum animas Patris regno 
idoneas atque paratas efliciet; cum rationalibus 
spiritualibusque lapidibus spirituale templum , 
scilicet Ecclesiam, ipso przparante, veniet ipse Do- 
minus Deusque Verbum simul cum ipso testamenti 
Angelo in templum quod memoratum est; dein 


Κύριος xai Θεὸς Λόγος ἅμα αὐτῷ τῷ τῆς διαθήχης C cum secundum ejus adventum przenuntians, Verbum 


᾿Αγγέλῳ εἰς τὸν δεδηλωμένον ναόν εἶτα, οἷα τὴν δευ- 
τέραν αὐτοῦ παρουσίαν προαγγέλλων, ὁ Λόγος ὡς 
πρὸς τοὺς ἁμαρτωλούς φησιν, ε Ἰδοὺ ἔρχεται Κύριος 
παντοχράτωρ᾽ χαὶ τίς ὑπομενεῖ ἡμέραν εἰσόδου αὐ- 
τοῦ ; ἣ τίς ὑποστήσεται ἐν τῇ ὀπτασίᾳ αὐτοῦ ; » χαὶ 
τὰ ἑξῆς οἷς ἐπιμελῶς προσεχτέον ὑπ᾽ αὐτοῦ τοῦ 
“παντοχράτορος Kuplou ὡς περὶ ἑτέρου λεγομένοις " 
xai πευστέον τε τῶν Ex περιτομῆς, εἴ τινα ἔχοιεν 

ἔγειν τὸν ἐνταῦθα δηλούμενον Κύριον xat τὸν σὺν 
αὐτῷ ΓΑγγελον τῆς διαθήχης, περὶ οὗ Κύριος ὁ παν- 
κοχράτωρ φάσχει τὸ, « Ἰδοὺ ἔρχεται, » χαὶ τὰ λοιπά" 
ὃ: ὧν xaÜ' ἡμᾶς ἢ δευτέρα τοῦ Χριστοῦ χαταγγέλ- 
λεται παρουσία" ὃς Λόγος Θεοῦ τνγχάνων παραγε- 
νόμενος εἰσπορεύσεται εἰς τὴν ἐχάστου ψυχὴν, χρί- 
νων ἔχαστον περὶ τῶν αὐτῷ χατὰ τὸν βίον πεπρα- 
Ὑμένων, ἐχπλύνων τε xal διὰ πυρὸς χρυσοῦ δίχην χω- 
νξύων, καὶ χαθαρίζων τὰ πάντων ἡγεμονιχά. ΠΙᾶσαν 
γοῦν τὴν χρίσιν ὁ Πατὴρ δέδωχεν τῷ Υἱῷ χατὰ τὸν 
φάσχοντα χαὶ ἐν Ῥαλμοῖς λόγον, « Ὁ θεὸς, τὸ χρῖμά 
σου τῷ βασιλεῖ δὸς, xal τὴν διχαιοσύνην σου τῷ υἱῷ 
τοῦ βασιλέως - χρίνειν τὸν λαόν σον ἐν διχαιοσύνῃ, 


quasi ad peccatores dicit: « Ecce venit Dominus 
omnipotens : et quis poterit cogitare diem adven- 
tus ejus, et. quis stabit ad videndum eum?» Et 
reliqua quz diligenter attendenda, ut. ab omnipo- 
tentis Dei, quasi alterius, ore prolata; et ab iis 
qui ex circumcisione sunt sciscitandum an Domi- 
num quemvis, cui hzc dicta conveniant, et cum 
e. Angelum testimonii inducere possint, de quo 
omnipotens Deus hzc dicat : « Ecce venit, » etc. 
His igitur, ut nobis videlur, secundus annuntiatur 
Christi adventus. Qui, cum Verbum Dei esset, 
superveniens in cujusque animam ingredietur, 
quemque dijudicans ex ejus vitze operibus, expur- 
gans οἱ quasi aurum igne colans, mentesque 
omnium emundans. Omne igitur judicium Pater 
dedit Filio suo juxta bunc in Psalmis lecum: 
« Deus, judicium tuum regi da, et justitiam tuam 
filio regis : judicare populum tuum in justitia, et 
pauperes tuos in judicio ** » Inde Rex quidem 
divinitas et ipse Deus Verbum appellatur : quem 
autem suscepit hominem, « (ilius regis. 


καὶ τοὺς πτωχούς σου ἐν χρίσει " » ἔνθα βασιιϊεὺς μὲν ἡ θεότης xal αὐτὸς ὁ Θεὸς Λόγος ἀνηγόρευται" ὃν δὲ 


ἀνείληφεν ἄνθρωπον, « υἱὸς τοῦ βασιλέως. » 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΛΒ΄. 
Τοῦ αὑτοῦ ἀγγέλου 
e Καὶ ἀνατελεῖ τοῖς φοθουμένοιξ τὸ ὄνομά μου fug 


δὲ 1... ix, 6. “7 Malacb. 1Π, 1-Ὁ. 


δὲ Psal, t.xxi, 


CAPUT XXXII. 
Ex eodem Malachia. 
« Et orietur vobis timentibus nomen meum soft 


e) 








159 EUSEBII CESARIENSIS OPP 
justitiz, et sanitas in pennis ejus **. » Sol j itia A 
«lux est vera que illuminat omnem hominem 
venientem in hunc mundum **; » qui solis. oriri 
dicitur timentibus nomen Patris ejus; cujus occa- 
sum bis, qui non tales erunt, minatur bis verbi 
« Occunibet sol super prophetas populum meum 
errorem inducentes *'. » 











Mac quidem e duodecim prophetis : cum autem 
]saie testimonia, quorum magnusest numerus, 
peculiari libro tractare nobis propositum est, nobis 
liceat ordine inverso czterorum magnorum prophe- 
tarum documenta indagare. 

CAPUT XXXIII. 
E Jeremia. 

« Tu autem , Domine, demonstrasti mihi, et co- 
gnovi : tunc ostendisti mihi studia eorum. Et ego 
quasi agnus mansuetus, qui portatur ad victimam : 
et non cognovi quia cogitaverunt super me consi- 
lia dicentes : Mittamus lignum in panem ejus et 
erodamus eum de terra viventium, et. nomen ejus 
non memoretur amplius**. » Dominus Salvatorque 
noster Jesus Christus, juxia lsai& prophetiam, 
* Sicut ovis ad occisionem ductus est, et quasi 
agaus coram tondenle se obmutuit?! ; » et juxta 
illam quz nobis in manu est, « quasi agnus man- 
suetus qui portatur ad victimam nescius. » Passio 
οἱ crux ejus indicari possunt his verbis : « Mittamus 
lignum in panem ejus et erodamus eum de tewa 
viventium ; eL. nomen cjus non memoretur am- 
plius. » Quz quidem ex persona dicta sunt insi- 
diantium ei. Etenim si corpus ejus panis fuit, sic- 
wt ipse discipulos suos docet, dicens : « Accipite 
et comedite, hoc est corpus meum **, » ligno vere 
applicatum est per crucem, unde non immerito di- 
citur, « Mittamus lignum in panem ejus. » Quz in 
hunc locum diximus nulli sunt. impedimento quin 
accuratius contempletur. 

CAPUT XXXIV. 


Ex eodem. 























« Reliqui domum meam, dimisi hzreditatem 
meam : dedi dilectam animam meam in manu ini- 
muicorum ejus. Facta est mibi bzereditas 1nea quasi 
leo in silva : dedit contra me vocem, ideo odi 
eam. Nunquid avis discolor bzreditas mea mihi? 
nunquid avis tincta per totum? Venite , congrega- 
mini omnes bestiz terrz, properate ad devoran- 
um, Pastores multi demoliti sunt vineam meam, 
tonculcaverunt partem meam : dederunt portio- 
nem meam desiderabilem in desertum solitudinis. 
Posuerunt eam in dissipationem, luxitque super me. 
ÜDDesolatione desolata est omnis terra, quia nullus 
est qui recogilet corde **. » Videtur audiri Do- 
mini Salvatorisque nostri vox, de templo Jerusalem 
dicens : « Reliqui domum | meam. » Et. de priore 














^' Malach 
xiv, 26. δ Jen 





$. "Jona, 9. * Mich. un, G. 
xi, 7-1. 





n 


. PARS Ill. — EXEGETICA. 


δικαιοσύνης, χαὶ ἴασις ἐν ταῖς πτέρ 
Ἥλιος δικαιοσύνης τὸ « φῶς ἔστιν τὸ ài 
πίζον πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς 
ἃς μόνοις ἀνατέλλειν εἴρηται τοῖς φ 
ὄνομα τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ voie γάρτοι 
δύσεσθαι ἀπειλεῖ, κατὰ τὸ" (f. 58) « K 
fito; ἐπὶ τοὺς προφήτας τοὺς πλανῶ 
βου, ν ἕν τινι τῶν προφητῶν εἰρημένο 

αὔτα μὲν τὰ ἀπὸ τῶν δώδεχα πὶ 
ἐπεὶ τὰ dx τοῦ Ἡσαῖου διὰ τὸ πλῆθος 
γράμματι περιλαβεῖν ἡμῖν πρόκειτα! 
δάντες τὰ ἀπὸ τῶν λοιπῶν μεγάλων 1 
σχεψώμεθα. 












ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ΔΓ’. 

"Ex τοῦ Ἱερεμίου. 
€ Κύριε, γνώρισόν μοι, xat γνώσον 
τὰ ἐπιτηδεύματα αὑτῶν. Ἐγὼ ὡς ἀρνί 
μενον τοῦ θύεσθαι οὐκ ἔγνων" ἐπ᾿ ἐμὲ 
γοντες" Δεῦτε καὶ ἐμδάλωμεν ξύλον εἰ 
χαὶ ἐχτρίψωμεν αὐτὸν ἀπὸ γῆς ζώντω 
αὐτοῦ οὐ μὴ μνησθῇ » Ὁ Σωτὶ 
ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς (κα)τὰ τὴν ἐν τ 
φητείαν, « ὡς πρόδατον ἐπὶ σφαγὴν 
ἀμνὸς ἐναντίον τοῦ χείραντος αὐτὸν ( 
δὲ τὴν μετὰ χεῖρας, € ὡς ἀρνίον ἄν 
ποῦ θυέσθαι οὐχ ἔγνων * » xal τὸ κα΄ 
δὲ πάθος αὐτοῦ δύναται δηλοῦσθαι διὰ 
ἐμδάλωμεν ξύλον εἰς ἄρτον αὐτοῦ x 
αὐτὸν ἀπὸ γῆς ζώντων " καὶ τὸ ὄνομ 
μνησθῇ ἔτι’ ν ἅπερ ἐκ προσώπου λέ) 
δουλευσάντων αὑτῷ. Εἰ γὰρ δὴ τὸ σῶ͵ 
ἦν, ὡς αὐτὸς διδάσκει πρὸς τοὺς μα 
«Λάδετε, φάγετε, τοῦτό ἐστι τὸ σῶμ 
δ᾽ ἦν τὸ πρὸς τῷ ξύλῳ κατὰ τὸν στα 
σθὲν, περὶ αὐτοῦ λέγοιτ᾽ ἂν εἰχότως « 
ἐμδάλωμεν ξύλον εἰς ἄρτον αὐτοῦ - ν᾿ 
τέρας ἔχοιτο θεωρίας τὰ κατὰ τὸν τόν 

ἐκεῖνο λυπεῖ καὶ τὰ εἰρημένα. τ 

ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΑΔ’. 

Τοῦ αὐτοῦ. 

« Ἐγκαταλέλοιπα τὸν οἶκόν μου, dc 
ρονομίαν μου, ἔδωκα τὴν ἠγαπημένην 
χεῖρας ἐχθρῶν αἱ Ἐγενήθη ἢ χληρε 

















p ὡς λέων ἐν δρυμῷ, ἔδωχεν ἐπ' ἐμὲ qun 


τοῦτο ἐμίσησα αὐτήν. Μὴ σπήλαιον ὑα 
νομία μου ἐμοὶ, ἢ σπήλαιον χύχλῳ αὖτ 
συναγάγετε πάντα τὰ θηρία τοῦ ἀγροῦ 
σαν τοῦ φαγεῖν αὐτήν, Ποιμένες πολ) 
τὸν ἀμπελῶνά μου, ἐμόλυναν τὴν μερίδ 
μερίδα ἐπιθυμητὴν εἰς ἔρημον ἄδατον, 
ἀφανισμὸν ἀπωλείας " δι᾽ ἐμὲ ἀφανισὶ 
πᾶσα ἡ γῆ, ὅτι οὐχ ἔστιν ἀνὴρ τιθέμενοι 
“Ἔοικε τοῦ Κυρίου καὶ Σωτῆρος ἡμῶν εἰ 
ἡ φάσχουσα περὶ μὲν τοῦ ἐν Ἱερουσα 
€ ἐγκαταλέλοιπα τὸν οἶχόν μου, » περὶ 


*! Jerem. xi, 18, 19. ** Isa. Lin, * 


1161 


ECLOG.£ PROPHETICAE. — LIB. I. 


1162 


τέρας Συναγωγῆς, ἢ καὶ μερίς ποτε xal (f. 55 v*) A Synagoga, quz unquam pars οἱ funiculus hzredi- 


σχοίνισμα χλτιρονομκίας αὑτοῦ γέγονεν, τὸ, «'Aqnxa 
τὴν χλτιρονομίαν μου, » χατὰ τὸ, « Ποσάχις ἠθέλησα 
ἐπισυναγαγεῖν τὰ τέχνα σου, ὃν τρόπον ὄρνις ἐπισυν- 
άγει τὰ νοσσία αὐτῆς ὑπὸ τὰς πτέρυγας, χαὶ οὐχ 
᾿θελέσατε - Ἰδοὺ ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος. » 
Αὐτὸς δ᾽ ὁ εἰπὼν « Οὐδεὶς αἴρει τὴν ψυχὴν μου ἀπ᾽ 
ἐμοῦ" ἐξουσίαν ἔχω θεῖναι αὐτὴν, » φησὶν xai τὸ, 
«Ἔδωχα τὴν ἐγαπημένην ψυχήν μου εἰς χεῖρας ἐχθρῶν 
αὐτῇ. » Τούτῳ δὲ χαὶ ἐγενήθη fj προτέρα χληρονο- 
μία ὡς λέων ἐν δρυμῷ " ἔδωχέν τε ἐπ᾽ αὐτὸν τὴν φω- 
νὴν αὐτῆς, ὁπηνίχα παραδόντες αὐτὸν τῷ Πιλάτῳ 
ἑστήχειδαν χατηγοροῦντες αὐτοῦ xal μονονουχὶ βοῶν- 
τες, « Alps, αἶρε, σταύρου αὐτόν" » διὰ τοῦτο δέ φη- 
σιν, ε« Ἐμίσησα αὐτὴν, » διὰ τὰ μίσους ἄξια αὐτῆς 


tatis ejus facta est, « Dimisi hereditatem meam, » 
juxta illud : « Quoties volui congregare filios tuos, 
quemadmodum avis nidum suum sub pennis, et 
noluisti ! Ecce relinquetur vobis demus vestra de- 
serta**, » lpse autem dixit : « Nemo tollit animam 
meam; potestatem habeo ponere eam*!; » atque 
illud: « Dedi dilectam animam meam in manibus 
inimicorum eius. » Huic vero facta est prior hzeredi- 
Las quasi leo in silva. Dedit contra eum vocem ejus, 
cum tradentes eum Pilato adduxerunt, accusantes 
vociferantesque tantummodo : « Tolle, tolle, cruci- 
fige eum "δ; » quapropter ait : « Odivi eam, » ob ejus 
opera odio digna, et quod nihil in eum amore di- 
gnum ostenderant. Qua vero sequuntur, et hec 


ἔργα, χαὶ διὰ τὸ μηξὲν εἰς αὐτὸν ἀγάπης ἄξιον ἐπι- B presertim : « Propter me desolatione desolata est 


δείξασθαι" τὸ δ᾽ ἑξῆς, xal μάλιστα τὸ, « Δι᾿ ἐμὲ ἀφα- 
γισμῷ ἠφανίσθη πᾶσα ἡ γῆ, » ἔοικεν δηλοῦν τὴν διὰ 
τὸν Σωτῆρα μετὰ τὸ πάθος αὐτοῦ τελείαν γενομένην 
ἅλωσιν χαὶ αἰχμαλωσίαν τοῦ προτέρου λαοῦ, χαὶ τὴν 


εἰς ἔσχατον τῆς Ἱερουσαλὴμ. ἐρήμωσιν. 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ AE. 
Τοῦ αὐτοῦ. 

« Κύριε, ἰσχύς μου καὶ βοηθεία μου, καὶ χαταφυγὴ 
μου ἐν ἡμέρᾳ καχῶν. Πρὸς σὲ ἔθνη ἥξουσιν ἀπ᾽ ἐσχά- 
του τῆς γῆς, xal ἐροῦσιν, Ὡς ψευδῆ ἐχτήσαντο οἱ 
πατέρες ἡμῶν εἴδωλα, χαὶ οὐχ ἔστιν ἐν αὐτοῖς ὠφέ- 
λημα. El ποιΐσει ἑαυτῷ ἄνθρωπος θεοὺς, χαὶ αὐτοὶ 
οὐχ εἰσὶ θεοί; Διὰ τοῦτο, ἰδοὺ, ἐγὼ δηλώσω αὐτοῖς ἐν 


τῷ καιρῷ τούτῳ τὴν χεῖρά μου, χαὶ γνωριῶ αὐτοῖς c 


τὴν δύναμίν μου, xat γνώσονται ὅτι ἐγὼ Κύριος. XX 
'Apapzia Ἰούδα γέγραπται ἐν γραφείῳ σιδηρῷ, tv 
ὄνυχι ἀδαμαντίνῳ ἐχχεχολαμμένη ἐπὶ τοῦ στήθους 
«ἧς χαρδίας αὐτῶν. » Περὶ τῶν διὰ Χριστοῦ τὸν τῶν 
ὅλων ἐπεγνωχότων Θεὸν προφητεύσας ὁ λόγος, ἑξῆς 
ἐπάγει περὶ τῆς κατὰ τοῦ Σωτῆρος τοῦ Ἰουδαίων 
λαοῦ ἁμαρτίας, ἀνεξάλειπτον αὐτὴν ἔσεσθαι σημαί- 
νων χατὰ τὰς παρατεθείσας μετὰ ἀστερίσχων λέξεις" 
ἃς δύναταί τις χαὶ ἐπὶ τοῦ πρηδότου Ἰούδα ἐφαρμό- 
ζειν, ὡς καὶ ὀνομαστὶ τῷ θείῳ Πνεύματι προεγνωσμέ- 
vov τε xal προαναπεφωνημένου. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Λῷ. 

Τοῦ αὐτοῦ. 

Ἰδοὺ, ἡμέραι ἔρχονται, λέγει Κύριος, καὶ ἀνα- 
στήσω τῷ Δαυϊδ ἀνατολὴν διχαίαν, xal βασιλεύσει 
βασιλεὺς, xaX συνήσει, χαὶ ποιήσει χρίμα xai δικαιο- 
σύνην ἐπὶ τῆς γῆς. Ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ σωθήσε- 
ται χαὶ Ἰούδας, καὶ Ἰσραὴλ χατασχηνώσει πεποιθὼς, 
xai τοῦτο τὸ ὄνομα, ὃ χαλέσει αὐτοὺς Κύριος, "Io- 
σεδὲχ ἐν τοῖς προφήταις. Ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, εἶπεν 
Κύριος, συντρίψω ζυγὸν ἀπὸ τραχήλου αὑτῶν, xa 
τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν διαῤδήξω, χαὶ οὐχ ἐργῶνται αὖ- 
τοὶ ἔτι ἀλλοτρίοις, χαὶ ἐργῶνται τῷ Κυρίῳ Θεῷ αὖ- 
τῶν, χαὶ τὸν Δαυϊὸ βασιλέα αὐτῶν ἀναστήσω αὐτοῖς.» 
Τούτοις τὰ παραπλήσια χαὶ ἐν ἑτέρῳ τοῦ αὐτοῦ προ- 
φέτου τόπῳ εἴρηται ἐν τούτοις" « Ἰδοὺ ἡμέραι ἕρ- 


** ἴ uc. xi, 522, 55. 
? Jer. xxx, 8,9. 


ParBot, Ga. XXII. 


*! Joan. x, 18. ** Joan. xix, 15. 


terra, » ostendere videntur antiqui populi consum- 
matam post Salvatoris passionem, ruinam atque 
captivitatem, Jerusalemque in perpetuum solitudi- 
nem. 


CAPUT XXXV. 
Ez eodem. 

« Domine, fortitudo mea et robur meum, et re- 
fugium meum in die tribulationis. Ad te gentes 
venient ab extremis terre, et dicent : Vere menda- 
cium possederunt patres nostri, vanitatem, quz eig 
non profuit. Nunquid faciet sibi homo deos, et ipsi 
non sunt dii * Idcirco ecce ego ostendam eis per 
vicem banc, ostendam eis manum meam et virtu- 
tem meam, et scient quia nomen mihi Dominus. XX 
Peccatum Juda scriptum est stylo ferreo in ungue 
adamantino , exaratum super latitudinem eordis 
eorum**, » De iis qui per Christum oninium cogno- 
verunt Deum Scriptura prophetizat, et continuo 
Judeorum populi adversus Salvatorem iniquitates 
indicans, indelebiles eas fore ostendit notato aste- 
riscis loco. Quz quidem et tradituri Judz adaptari 
possunt, a Spiritu sancto nominatim ante tempus 
cognito atque nominato. 


CAPUT XXXVI. 
Ez eodem. 
« Ecce dies veniunt, dicit Dominus : et suscitabo 


D David germen justum : et regnabit rex , et sapiens 


erit : et faciet judicium οἱ justitiam in terra. In 
diebus illis salvabitur Juda, et Israel habitabit eon- 
fidenter: et hoc est nomen quod vocabunt eum, 
Dominus , Josedec in prophetis *. . . In die illa, ait 
Dominus , conteram jugum de collo eorum, et vin- 
cula eorum disrumpam , et non dominabuntur eis 
amplius alieni, sed servient Domino Deo suo, et 
David regi suo quem suscitabo eis *. » His fere si- 
milia in alio ejusdem prophete loco dicuntur his 
verbis : « Ecce dies veniunt , dicit Dominus , εἰ sus- 
citabo verbum bonum quod locutus sum ad do- 


** Jer. xvi, 19-21; xvn, 1. ! Jer. xxini, 5,6, 


31 


1165 


ÉCLOGJE PROPHETICAE. — LIB. 1. 


1166 


ἀναίμαχτον xol χαθαρὰν θυσίαν. El yàp μὴ ταῦθ᾽ A eos adire Jerusalem. Quod si objiciant Judzi per 


οὕτως ἐχλάδοιμεν, ὥρα ψευδεῖς ἀπελέγχειν τὰς mpo- 
φητείας, τῷ μῆτε τὸν θρόνον Aavto σωματιχῶς, μὴτε 
τὴν ἱερατιχὴν λειτουργείαν τὴν τυπιχὴν εἰσέτι νῦν 
συνεστάναι" τῶν μὲν ix σπέρματος Δαυῖδ βασιλέων 
ἐξ αὐτῶν τῶν Ἱερεμίου χρόνων διαλελοιπότων, τῆς δὲ 
λευϊτικῆς xal ἱερατιχῆς λειτουργίας μετ᾽ οὐ πολὺ 
τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν παρουσίας" ἐξ ἧς xaX εἰς δεῦρο 
οὐδὲ ἐπιθαίνειν αὐτοῖς τῆς Ἱερουσαλὴμ ἔξεστιν. Καὶ 
εἰ φάσχοιέν γε ol ἐχ περιτομῆς δι᾿ ὄν φασι πατριάρ- 
χὴν μὴ ἐχλελοιπέναι τὸ σπέρμα Aavtb, ἀλλ᾽ ἐλεγχτέον 


quem dicunt patriarcham non defecisse Davidis 
semen , respondendum non posse eos hunc osten- 
dere in Davidis solio sedentem, in throno ejus 
regnantem, atque Israel dominantem. Hwc enim 
prophetia dicit nunquam esse defectura, qua ta- 
men a captivitatis tempore manifeste defecerunt , 
ex quo nullus unquam Davidis e semine rex Israel 
invenitur. Quid et de sacerdotio dicerent , nunc 
penitus deleto, quod tamen nunquam periturum 
prophetia pranuntiat ἢ 


τε (γε) αὐτοὺς μὴ δυναμένους ἀποδεῖξαι χαθήμενον αὐτὸν ἐπὶ θρόνου Δαυΐδ, xaX βασιλεύοντα ἐπὶ τοῦ 0pó- 
νου αὑτοῦ, xai ἄρχοντα τοῦ Ἰσραήλ᾽ ταῦτα γὰρ f προφητεία φησὶ μηδεπώποτε διαλείψειν, & χαὶ σαφῶς 
παρίσταται ἀπὸ τῶν τῆς αἰχμαλωσίας χρόνων διαλελοιπότα, ἐξ οὗ μηδὲ εἷς βασιλεύσας τοῦ Ἰσραὴλ ἐκ 
τοῦ σπέρματος Δαυῖδ ἀποδείχνυται" τί δ᾽ ἂν φήσαιεν xal περὶ τῆς ἐναργῶς κατὰ τὸν παρόντα χαιρὸν χαθι. 


ῃρημένης ἱερατείας, ἣν μηδεπώποτε ἐξολοθρευθήσεσθαι ἡ προφητεία προαγορεύει ; 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ AZ. 
Τοῦ αὐτοῦ. 

« Ἰδοὺ ἡμέραι ἔρχονται, φησὶ Κύριος, xat διαθῆ: 
σομαι τῷ οἴκῳ Ἰσῤῥαὴλ χαὶ τῷ οἴχῳ Ἰούδα διαθήχην 
χαινῆν' o0 κατὰ τὴν διαθήχην fiv διεθέμην τοῖς πα- 
τράσιν αὐτῶν ἐν ἡμέρᾳ ἐπιλαδομένου μον τῆς χειρὸς 
αὐτῶν ἐξαγαγεῖν αὑτοὺς Ex γῆς Αἰγύπτου" ὅτι αὐτοὶ 
οὐχ ἐνέμειναν ἐν τῇ διαθήχῃ μου, xat ἐγὼ ἡμέλησα 
αὐτῶν, φησὶ Κύριος, ὅτι αὕτη ἡ διαθήχη, ἦν διαθήσο- 
μαι τῷ οἴχῳ Ἰσραήλ" μετὰ τὰς ἡμέρας ἐχείνας, φησὶ 
Κύριος, διδοὺς νόμους pou εἰς τὴν διάνοιαν αὐτῶν, 
xai ἐπὶ χαρδίας αὑτῶν γράψω αὐτοὺς, καὶ ἔσομαι 
αὑτοῖς εἰς Θεὸν, xal αὐτοὶ ἔσονταί μοι εἰς λαόν" xal 
οὐ μὴ διδάξωσιν ἔχαστος τὸν πλησίον αὐτοῦ, xaX Exa- 


CAPUT XXXVII. 
Ez eodem. 


« Ecce dies venient , dicit Dominus : et feriam 
domui israel et domui Juda fedus novum ; non 
secundum pactum, quod pepigi cum patribus eo- 
rum, in die qua apprehendi manum eorum, ut 
educerem eos de terra /Egypti ; pactum quüd ir- 
ritum fecerunt, et ego dominatus sum eorum, dicit 
Dominus. Sed hoc erit pactum, quod feriam ctum 
domo Israel : Post dies illos, dicit Dominus, dabo 
legem meam in visceribus eorum, et in cotde eb- 
rum scribam eam : et ero eis in Deum, et ipsi erunt 
mihi in populum. Et non docebit ultra vir proxi» 
mum suum, et vir fratrem suum, dicens : Gogno- 


Go; τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ λέγων, Γνῶθι τὸν Küptov: C sce Dominum : omnes enim cognoscent me, ἃ mi- 


ὅτι πάντες εἰδήσουσί με ἀπὸ μιχροῦ αὐτῶν ἕως με- 
άλου αὐτῶν, φησὶ Κύριος" ὅτι Ὦλεος ἔσομαι ταῖς 
ἀδικίαις αὐτῶν, xal τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν οὐ μὴ 
μνησθῶ ὅτι. » Σαφῶς ἐν ταῖς ἐπιούσαις ἡμέραις xav 
γὴν διαθήχην ὁ Κύριος διαθήσεσθαι προθεσπίζει" χαι- 
νὴν δὲ τῷ μηδὲν ἔχειν ὅμοιον τῇ παλαιᾷ, ἣν διὰ 
Μωῦϊσέως ἐν τῇ ἐρήμῳ δοθεῖσαν προμεμαθήχαμεν. 
Τί δ᾽ ἂν πρὸς ταῦτα φαῖεν οἱ ἐκ περιτομῆς, ἐναργῶς 
ἀποθλέπειν ἐπιχειροῦντες ταῖς προφητείαις, xai μᾶλ- 
λον αἱρούμενοι ἀτελεῖς αὐτὰς ἐκιδεικνύναι f| πείθε- 
σθαι τῇ ἀληθείᾳ, διὰ τοῦ παραδέχεσθαι τὴν χαινὴν 
τῶν Εὐαγγελιῶν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν διαθήχην, ἧς 
παραγενομένης πεπαλαίωταί fj πρώτη, πέρας ἴσχειν 
ἀρξαμένη ἐξ ὅτου παραγενόμενός ὁ Χῤῥιστὸς ἐπχήρωσε 


nimo eorum usque ad ma£imum, ait Dóminus, 
quia propitlábor iniquitati eorum, et peccati eorum 
non mémorabor amplius “δ. » Manifeste in sequen- 
tibus diebus novum testatoéntum Dominus a se 
feriendum pronuntiat ; novum, quippe quod nihil 
veteri simile haberet, per Moysen in deserto pervulga- 
tum. Quid ad hsc responderent Juda, oculos a 
prophetiis avertere conantes , easque inexpletas 
quam veras inveniri malentes, accepto Evangelio- 
tum Salvatoris nostri testamento, quo superve- 
niente prius inveteratum est ; quod quidem desi- 
nere ccpit ex quo superveniens Christus legem 
dtque de se ipso prophetias implevit. Venturos 
igitur dicit dies, quibus feriet Dominus testamen- 


τὸν μόμον, xai τὰς περὶ αὐτοῦ πρόφητείας. "Héevv μὲν D tum novum,quod in evangelicis scriptum ost libris. 


οὖν ἡμέρας ἐν αἷς διαθήσεσθαϊΐ φησίν ὁ Κύριος τὴν 
χαινὴν διαθήχην" τοῦτ᾽ ἔστι τὴν ἔγγῥάφον ἐν τοῖς 
(ἐντὸς) τῶν εϑαγγελιχῶν βιδλίων. Ἑξῆς δ᾽ ἐπιφέρει 
λέγων ὁ αὐτὸς Κύριος, ὡς μετὰ τὰς ἡμέρας ἐχείνας, 
ἐν αὐταῖς (f. 57) «alc διανοίαις τῶν παραδεξομένων 
τὴν χαινὴν διαθήχην ἐγγράψων τοὺς ἰδίους νόμους, 
ὥστε αὐτοὺς εἶναι εἰς λαὸν τῷ Θεῷ, xa αὐτὸν αὐτοῖς 
εἰς Θεὸν, οὐδαμῶς ὑπ᾽ ἀνθρωπίνης διδασχαλίας ἐπὶ 
τὸ γινώσχειν τὸν Κύριόν παραγινομένους, αὐτομαθεῖς 
δ' ὥσπερ, μᾶλλον δὲ θεοδιδάχτους ἐσομένους, ὃ καὶ 
αὐτὸ χαταμάθοι ἄν τις χατὰ τὸν παρόντα χαιρὸν 


19 fer. xxxi, 21-34; 


Dein subjicit dicens ipse Dominus, quod post dies 
illos in visceribus eorum qui novum acceperint 
testaméntum, leges suás &cribet, ut sint illi Deo in 
populum, ipseque illis in Deum, minime humana 
doctriná ad Domini scientiam adducli, sed ab ipsis- 
metipsis vel polius a Deo edocti, quai quidem no- 
stro temporé impleta quivis facile percipiet. Quip- 
pe videre est quomodo in viscera et corda eorum 
qui per Christum in Deum credunt, novum testa- 
mentum Dominique leges scripta sitít, perspicienti 
inter nos multitudinem privatorum hominum hae 





1151 EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 
egregia et sapiente przditorum virtute, quam zgre A πληρούμενον' ἴδοι δ᾽ ἄν τις ὅπως b 


in littérarum peritissimis atque scripturarum stu- 
dio incumbentibus inveneris. 


xal τὰς καρδίας τῶν διὰ Χριστοῦ εἰς 
στευχότων ἡ καινὴ διαθήχη xal οἱ τ 


γεγραμμένοι εἰσὶν, εἰ καταμάθοι ἐν ἡμῖν πλῆϑος ἀνδρῶν παντελῶς ἰδιωτῶν τοιαύτην i 
ἐνάρετον καὶ ἐμφιλόσοφον πολιτείαν, ἣν οὐ ταχέως ἐστὶν εὑρεῖν παρὰ τοῖς φιλολογίαν 


μέγα φρονοῦσιν ἐπὶ τῇ τῶν γραφῶν μελέτῃ. 
CAPUT ΧΧΧΥΙΠ. 
E Threnis. 

itus oris nostri Christus Dominus captus 
is eorum, cui diximus : In umbra tua 
vivemus in gentibus ''. » Hic Christum expresse 
us Spiritus, Judeorum persecutio 
| hoc verbo, « captus est in peccatis 
eorum.» Cujus sub munimento umibraque ipsos 
victuros esse spiritu previdebant prophete, vi- 






KESAAAION AH'. 

Ἀπὸ τῶν θρήνων. 

« Πνεῦμα προσώπου ἡμῶν Χρισ' 
ελήφθη ἐν ταῖς διαφθοραῖς αὐτῶν, ot 
σχιᾷ αὐτοῦ ζησόμεθα ἐν τοῖς ἔθνεσιν 
τὸν Χριστὸν διαῤῥήδην ὀνομάσαν τ 
τὴν ὑπὸ Ἰουδαίων ἐπιδουλὴν προυθ 
€ συνελήφθη ἐν ταῖς διαφθοραῖς αὖ 
ὑπὸ τὴν σχέπην xai τὴν σκιὰν Ens 


eturosque in genibus quz in Christum crediturz p τῷ πνεύματι προεώρων οἱ προφῆται 


atque per eum propbetarum Scripturas accepture 
essent. 


CAPUT XXXIX. 
E Baruch. 

* Quis ascendit in ccelum, et accepit eam, et 
eduxit eam de nubibus? Quis transfretavit mare, 
et invenit illam, et attulit eam super aurum ele- 
etum ? Non est qui possit scire vias ejus, neque 
qui exquirat semitas ejus : sed qui scit universa, 
novit eam, εἰ adinvenit eam prudentia sua: qui 
praeparavit terram in eterno tempore, et replevit 
s εἰ quadrupedibus : qui emittit 1 
men, et vadit : et. vocavit illud, et obedit ill 
tremore. Stellz autem dederunt lumen in custodiis. 
suis, εἰ lztat:e sunt: vocavit eas, ei dixerunt : 
Adsumus : et luxerunt ei cum jucunditate, qui fecit 
illas. Hic est Beus noster, et non zstimabitur alius 
adversus eum. Hic adinvenit omnem viam disci- 
plinz ; et tradidit illam Jacob puero suo, et Israel 
dilecto suo. Post ba: in terris visus est, et cum 
hominibus conversatus est '*. » Quis. ascendit in 
clum, ait, εἰ accepit eam? et. reliqua ; comperi- 
mus a sancto Apostolo quod « qui descendit Jesus 
Christus, ipse ext et qui ascendit super omnes ca- 
Jos *. » Qui et su-cepto Spiritus sancti munere, 
dimisit atque infudit in eorum animas qui accepe- 
runt illud ; unde in Psalmis dicitui Ascendisti 
in altum, cepisti captivitatem, accepisti dona in 
hominibus !*. » Post bzc in hoc eodem loco addi- 
tur: « Hic est Deus noster, et non zstimabitur 
Alius adversus eum. » Quis autem ille, nisi qui 
ascendit in celum, et descendit? Postquam. euim. 
jnterrogative dicium est: « Quis ascendit ia 
celum? » respondetur, « bic est Deus noster, 
δἰ non zstimabitur alius. adversus eum ; » quod 
et aperüissime demonstrant hec quz inferius 
subjiciuntur, « Post hzc in terris visus est et cum 
hominibus conversatus est. » Adversus illud igitur 
Dei Verbum manifestum est quod non zstimabitur 
alius eorum qui vocati sunt. dà. « Pos, hzc, ait, 


















ἐν τοῖς ἔθνεσι τοῖς μέλλουσιν εἰς * 
στεύειν, xal δι᾿ αὐτοῦ τὰς τῶν προς 
σθαι Γραφάς. 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ Θ΄. 
Ἀπὸ τοῦ Βαρούχ. 
€ Τίς ἀνέδη εἰς τὸν οὐρανὸν, καὶ É 
χατεδίδασεν αὐτὴν ix τῶν νεφελῶν ; 
θαλάσσης, xal εὗρεν αὐτὴν, καὶ ofa 
ἐχλεχτοῦ ; Οὐχ ἔστιν ὁ γινώσχων 
οὐδὲ ὁ ἐνθυμούμενος τὴν τρίδον αὖτ᾽ 
τὰ πάντα γινώσκει αὐτὴν, ἐξεῦρεν. 
αὐτοῦ" ὁ καὶ κατασκευάσας τὴν γῆ" 
χρόνον, ἐνέπλησεν αὐτὴν χτηνῶν 


C ἀποστέλλων τὸ φῶς καὶ πορεύεται, 


xai ὑπήχουσεν αὑτῷ τρόμῳ. Οἱ ἃ 
dev ἐν ταῖς φυλαχαῖς αὐτῶν, κα 
ἐκάλεσεν αὐτοὺς, xdi εἶπον, Πάρ 
μετ᾽ εὐφροσύνης τῷ ποιέσαντι αὐτοῦ 
ἡμῶν, οὐ λογισθέσεται ἕτερος πρὸς 
πᾶσαν ὁδὸν ἐπιστέμης, xal ἔδωχεν c 
παιδὶ αὐτοῦ, καὶ Ἰσραὴλ τῷ ἡγαπη, 
μετὰ τοῦτο ἐπὶ τῆς γῆς ὥφθη, xal & 
συνανεστράφη. » Τίς ἀνέδη εἰς τὸν οὐ 
ἔλαδεν αὐτὴν, καὶ χατεδίδασεν αὖτι 
διδασκόμεθα δὲ ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ "Am 
«ὁ καταδὰς Ἰησοῦς Χριστὸς, αὐτός 
Gà ὑπεράνω πάντων τῶν οὐρανῶν" 
τὴν τοῦ ἁγίου Πνεύματος δωρεὰν xo 
ἐξέχεεν ἐπὶ τὰς τῶν παραδεξαμένων 
χάς" ὅθεν καὶ ἐν Ῥαλμοῖς εἴρηται τὸ 
ὕψος ἠχμαλώτευσας (f. 37, v*) αἰχμε 
ἑόματα ἐν ἀνθρώποις. » Ἑξῆς δὲ ἐν 
γραφῇ ὁ λόγος φησὶν, « Οὗτος ὁ Θεὸς 
θήσεται ἕτερος πρὸς αὐτόν" ν τίς δὲ 
δὰς εἰς τὸν οὐρανὸν xal καταδάς; Τῷ " 
εἰς τὸν οὐρανόν; ν ἐρωτηματιχῶς elg 
ται τὸ, « Οὗτος ὁ Θεὸς ἡμῶν, οὐ λογι 
πρὸς αὐτόν" ν σαφέστερον τοῦτο δηλε 
μένον, τὸ, « Μετὰ τοῦτο ἐπὶ τῆς γῆς 
τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη. » Πρὸ; 
λον ὅτι τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον οὐ logus 


! Thren, iv, 30. '* Barocb. mi, 2 88. aes. QM. S Yu Ne 


1169 


ECLOG/£ PROPHETIC/E. — LIB. I. 


11:0 


τῶν ἐπιχτητὴν τὴν τοῦ θεοῦ προσηγορίαν ἐσχηχό- A in terris visus est; » scilicet, ut constat, posi- 


των. « Μετὰ τοῦτο δὲ, φησὶν, ἐπὶ τῆς γῆς Gon» 
δῆλον ὅτι μετὰ τὸ διὰ νόμου χαὶ προφητῶν τὴν πᾶ- 
σαν ὁδὸν τῆς ἐπαγγελίας δεδωχέναι' « ἐξεῦρεν γὰρ, 
φησὶ, πᾶσαν ὁδὸν ἐπιστήμης, xal ἔδωχεν αὐτὴν 
Ἰαχὼδ᾽ τῷ παιδὶ αὐτοῦ, χαὶ Ἰσραὴλ τῷ t Yam μένῳ 
ὑπ᾽ αὐτοῦ" εἶτα ε μετὰ τοῦτο ἐπὶ τῆς γῆς ὥφθη, καὶ 

«ol; ἀνθρώποις συνανεστράφη. » 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ M'. 
'Axó τοῦ ἸἸεζεκιή.1. 

€ ᾿Αντὶ τούτου τάδε λέγει Κύριος - Ἰδοὺ, ἐγὼ χρίνω 
ἀναμέσον προδάτου ἰσχυροῦ χαὶ ἀναμέσον προδάτον 
ἀσθενοῦς. Ἐπὶ ταῖς πλευραῖς xai τοῖς ὥμοις διωθεῖ- 
, €0s, xai τοῖς χέρασιν ὑμῶν ἐχερατίζετε" πᾶν τὸ ἐχλεῖ- 
moy ἐξεθλίψατε. Καὶ σώσω τὰ πρόδατά μου, χαὶ οὐ μὴ 


quam omnis Evangelii via per legem et prophetas 
aperta est. « Adinvenit enim, ait, omnem viam 
disciplin:s, et tradidit illam Jacob puero suo, et 
Israel dilecto suo; » dein, « post hzc in terris 
visus est, οἱ cum hominibus conversatus est. » 


CAPUT XL. 
Ex Ezechiele. 

« Hzc contra dicit Dominus : Ecce ego judico 
inter pecus pingue et pecus macilentum : pro eo 
quod lateribus et humeris impingebatis, et cornibus 
vestris ventilabatis omnia infirma pecora, donec di- 
spergerentur foras: salvabo gregem meum, et non 


ὦσιν ἔτι εἰς προνομὴν, xot χρινῶ ἀναμέσον xptou p erit ultra in rapinam, et judicabo inter pecus et pe- 


πρὸς xptóv: xat ἀναστήσω αὐτοῖς ποιμένα ἕτερον" 
xat ποιμανεῖ[ς] αὐτοὺς, τὸν δοῦλόν μου Δαυΐδ, xai 
ἔσται αὐτῶν ποιμὴν. χαὶ ἔσομαι αὐτοῖς εἰς Θεὸν, χαὶ 
Aavtó ἄρχων ἐν μέσῳ αὐτῶν’ ἐγὼ Κύριος λελάληχα. 
Καὶ διαθήσομαι τῷ Δαυῖδ διαθήχην χαινὴν, διαθή- 
χὴν εἰρήνης.» Ἐπεὶ xal ἐν ἄλλοις τὸν προφητευό- 
μενον Δαυῖδ οὐχ ἄλλον ἀποδίδομεν τοῦ ἐχ σπέρματος 
Δαυῖδ γεγενημένου Σωτῆρος ἡμῶν, τούτου δὴ χάριν 
χαὶ ἐνθάδΞε τὴν περιχοπὴν ἐπεσημηνάμεθα. τίς γὰρ ἂν 
ἄλλος εἴη ὁ ποιμαίνειν μέλλων τὰ τοῦ Κυρίου πρόδατα 
μετὰ τὸ χριθῆναι αὐτὰ ὑπ᾽ αὐτοῦ, ἣ ὁ μόνος χαλὸς 
ποιμὴν, ὁ μὴ ὑπεριδὼν διωθούμενα καὶ διολλύμενα 
ὑπὸ τῶν ἀντιχειμένων δυνάμεων τὰ λογιχὰ τῆς ἰδίας 
αὐτοῦ ποίμνης πρόδατα, ἀλλὰ θεὶς τὴν ἑαυτοῦ ψυχὰν 


cus. Et suscitabo super eos pastorem unum, qui 
pascat eos, servuin meum David : ipse pascel eos, 
et ipse erit eis in pastorem. Ego autem Dominus 
ero eis in Deum : et servus meus David princeps 
in medio eorum : ego Dominus locutus sum. Et fa- 
ciam cum David pactum novum, pactum pacis '5. » 
Jam alibi nuntiatum prophetiis David non alium 
esse ostendimus ac e semine David ortum Salvato- 
rem nostrum ; bic quoque de eodeni: hunc accipi- 
mus locum. Quis enim alius esset Domini pecora 
judicaturus pasturusque, nisi solus bonus Pastor, 
qui non contempsit dispersa et perdita ab adversa- 
riis potestatibus spiritualia proprii ipsius ovllis pe- 
cora, sed animam suam pro eorum salute posuit ; 


ὑπὲρ τῆς αὐτῶν σωτηρίας, ὧν ἄρχοντα ὁ Θεὸς xai C quemque Deus et Pater ejus principem eorum post 


Πατὴρ αὐτοῦ καταστήσειν ἐπαγγέλλεται μετὰ τὸν 
Ἀρίσεως xatpbv, διαθησόμενος αὑτῷ διαθήχην εἰρήνης, 
ὅτε, ὑκοταγέντων αὐτῷ τῶν ἐχθρῶν, ἔσχατος πάντων 
.. 33 αὐτὸς ὁ νῦν ἀντιχείμενος τῷ λόγῳ καὶ τῇ σοφίᾳ 
xai τῇ ζωῇ θάνατος καταργηθήσεται; 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΜΑ΄. 
Τοῦ αὑτοῦ. 

« Τάδε λέγει Κύριος, Ἰδοὺ, ἐγὼ λαμδάνω πάντα 
οἶχον Ἰσραὴλ ἐχ μέσου τῶν ἐθνῶν, οὗ εἰσήλθοσαν 
ἐχεῖ, χαὶ συνάξω αὐτοὺς εἰς τὴν γῆν τοῦ Ἰσραὴλ, 
καὶ δώσω αὐτοὺς εἰς ἔθνη ἐν τῇ γῇ μου, χαὶ ἐν τοῖς 
ὄρεσιν Ἰσραήλ᾽ xat ἄρχων εἷς ἔσται αὐτῶν, xat οὐχ 
ἔσονται οὐχέτι εἷς δύο ἔθνη" οὐδ᾽ οὐ μὴ διαιρεθῶσιν 
εἰς δύο βασιλείας, ἵνα μὴ μιαίνωνται ἔτι ἐν τοῖς εἰδώ- 


judicii tempus constituet, initurus cum eo pacis 
pactum, cum subditis ipsi inimicis suis, postrema 
omnium atque rationi, et sapientiz,, et vitze advor- 
sa mors delebitur? 


CAPUT XLI. 
Ex eodem. 

« Hac dicit Dominus : Ecce ego assumam om- 
nem domum lsrael de medio nationum, ad quas 
abierunt: et congregabo eos undique in terram 
Israel, et faciam eos in gentem uuam in terra mea 
et in montibus Israel, et rex unus erit omnibus im- 
perans : et non erunt ultra duz gentes, nec di- 
videntur amplius in duo regna. Neque polluen- 


λοις αὐτῶν" xai ῥύσομαι αὐτοὺς ἀπὸ πασῶν τῶν ἀνο- D tur ultra in idolis suis: et salvos eos faciam de 


μιῶν αὐτῶν, ὧν ἥμαρτον (f. 58) ἐν αὐταῖς, xat χαθα- 
pu» αὐτοὺς ἀπὸ πασῶν τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν, ὧν 
ἥμαρτον ἐν αὑταῖς, xaX χαθαριῶ αὐτοὺς, xai ἔσον- 
ταί μοι εἰς λαὺν, χαὶ ἐγὼ Κύριος ἔσομαι αὐτοῖς εἰς 
Θεόν. Καὶ ὁ δοῦλός μου Δαυϊὸ ἄρχων ἐν μέσῳ αὐτῶν 
ἔσται ποιμὴν εἷς πάντων, ὅτι ἐν τοῖς προστάγμασί 
μου πορεύσονται, χαὶ τὰ χρίματά μου φυλάξουσιν χαὶ 
ποιΐσουσιν αὐτὰ, xat χατοιχήσουσιν ἐπὶ τῆς γῆς, ἣν 
ἐγὼ δέδωχα τῷ δούλῳ μου Ἰαχὼδ, οὗ κατῴχησαν Exet 
οἱ πατέρες αὐτῶν, xai χατοιχήσουσιν ἐπ᾽ αὐτῆς αὖ- 
τοί * xal Δαυῖδ ὁ δοῦλός μου ἄρχων αὑτῶν εἰς τὸν 
αἰῶνα. Καὶ διαθήσομαι αὐτοῖς διαθήχην εἰρήνης, χαὶ 


! Ezech. xxxiv, 20-25. 


universis sedibus, in quibus peccaverunt, et emun- 
dabo eos : ei. erunt mihi populus, οἱ ego ero eis 
Deus. Et servus meus David rex super eos, et pastor 
unus erit omnium eorum : in judiciis meis ambu- 
Jabunt, et mandata mea custodient, et facient ea. 
Et habitabunt super terram, quam dedi servo meo 
Jacob, in qua habitaverunt patres vestri : et habita- 
bunt super eam ipsi, et filii eorum, et (ilii filiorum 
eurum, usque in sempiternum : et David servus 
meus princeps eorum in perpetuum. Et percutiam 
illis fedus pacis, pactum sempiternum erit eis : 
et fundabo eos, et multiplicabo, et dabo sanctifica 


Li 


Ant EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 
tionem meam in medio eorum in perpetuum ; et erit A διαθήχη αἰώνιος ἔσται μετ᾽ αὐτῶν" xa! 


tabernaculum meum in εἰς : εἰ ero eis Deus, et 
ipsi erunt mibi populus. Et scient gentes quia ego 
Dominus sanctificator Israel, cum fuerit sanctifica- 
lio mea in medio eorum in perpetuum !*. » Post. 
dispersionis spiritualis verique lsrael congregatio 
nem, et post perditarum domus lsrael ovium in- 
ventionem, plenitudine gentium consummata, tunc 
Dominus ipse futuro ejus populo se fore Deum, 
ejusque servum David principem constituturum in 
medio eorum, qui pascet eos et dominabitur eis 
mon parvo et. brevi tempore, sed in sempiternum, 
pollicetur. Existiment igitur, licet, Judzi hominem 
ilum fllium Jesse Scriptura prenuntiari eis, re- 
gnum ejus terrestre sibi fingentes, Deique promissa 






μου᾿ ἐν μέσῳ αὐτῶν εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ 
σκήνωσίς μου ἐν αὐτοῖς, καὶ ἔσονταί μι 
ἐγὼ ἔσομαι αὐτοῖς εἰς Θεόν. Καὶ γνώ 
ὅτι ἐγώ εἰμι Κύριος ὁ ἁγιάζων αὐτοὺς, 
ἅγιά μου ἐν μέσῳ αὐτῶν εἰς τὸν αἰῶν 
τῆς διασπορᾶς τοῦ πνευματικοῦ καὶ 
ραὴλ ἐπισυναγωγὴν, καὶ μετὰ τὴν εὖ 
ὁλωλότων προδάτων οἴκου Ἰσραῆλ, τὸ 
τῶν ἐθνῶν προεισεληλυθότος, τηνικαῦτ 
τὸς μὲν ἔσεσθαι εἰς Θεὸν τῷ ἐσομένῳ. 
δὲ δοῦλον αὐτοῦ Δαυῖδ ἄρχοντα θήσει" 
τῶν, ποιμανοῦντα αὐτοὺς καὶ ἄρχοντο 
ὀλίγον καὶ βραχύν τινα χρόνον ἀλλ᾽ 

ὑπισχνεῖται. Οἰέσθωσαν μὲν οὖν τὸν « 


in corruptibilibus terrestribusque et divina pro- B vov τὸν υἱὸν Ἰεσσαὶ κατεπαγγέλλεσθα 


missione indignis exspectantes : nos vero minime 
congruere cum divinis promissis, neque ad Davidem 
ipsum spectare quz quasi de eo dicta sunt, persua- 
sum habentes, hzc de Salvatore Dominoque nostro 
Jesu Christo e semine ejus secundum carnem geni- 
toaccipimus, prophetias huic magis convenire quam 
Wi David reputantes, in eis quz quasi de persona 
David in sacris Scripturis leguntur; hzc scilicet : 
« Dominus dixitad me: Filius meus es tu, ego ho- 
die genui te"; » atque illa : « Constitues me in 
caput gentium,» quz in decimo septimo psalmo 
dicuntur **; ubi rursus quasi de ejus persona kl 
« Populus quem non cognovi, servivit mihi 
jn auditu auris obedivit mihi '*. » De quo enim Deus 












τοῖς olix περιτόμης, βασιλείαν αὐ 
αὖθις φανταζόμενοι, καὶ τὰς ὑποσχέα 
φθαρτοῖς καὶ γηΐνοις καὶ θείας ἀναξίι 
χαραδοχοῦντες" ἡμεῖς δὲ μηδαμῶς 

θείαις ὑποσχέσεσι, μήτε μὴν εἰς αὐτὶ 
πὸν Δαυῖδ, τὰ ὡς περὶ αὐτοῦ λεγόμ 
ἐπὶ τὸν ἐχ σπέρματος αὐτοῦ τὸν χατὰ 
vov Σωτῆρα καὶ Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν 
δάνωμεν, τὰς προφητείας τούτῳ p. 
ἥπερ ἐκείνῳ τῷ δαυϊδ οἰόμενοι, τὰ d 
που Δαυῖδ ἐν ταῖς ἱεραῖς Γραφαῖς &p 
ἔστιν τὸ, € Κύριος εἶπεν πρὸς μὲ, 2 
ἐγὼ σήμερον γεγέννηχά σε" » stb, 
με εἰς κεφαλὴν ἐθνῶν, » λεγόμενον 


dixisse existimandus est : « Ipse invocabit me, Pater C ἔνθα πάλιν ὡς ix. προσώπου αὐτοῖ 


neus es tu **, » atque : « Et ego primogenitum po- 
mam eum *', » nisi de Salvatore nostro, unigenito 
ejus Filio? Quid enim singulare pre esteris pro- 
phetis justisque -viris evenit Davidi, ut quasi de 
ipso solo diceretur prophetizareturque eum regem 
surrecturum esse pastoremque Dei ovium? Hzc 
igitur omnia videntes, atque Isaim prophetiam at- 
tendentes, post Davidis mortem hzc alia prenun- 
tiantem de Christo : « Egredietur virga de radice 
Jesse, et flos de radice ejus ascendet : et requiescet 
super eum Spiritus Domini **; » et quz sequuntur, 
^icut ea qui nunc scrutamur, de ipso quasi de 
Pavide dicta credidimus. Solus enim Christus Dei, 
metaphorice David appellatus, bonus pastor inveni- 
tur, dux et salvator Dei gregis et Ecclesi factus ; 
qui rex super omnem spiritualem Israel ἃ Patre 
constituendus, soluta a Domino populi ejus captivi- 
tate prophetizatur. 


« Λαὸς ὃν οὐχ ἔγνων ἐδούλευσέ μοι" « 
ὑπέκουσέ μου. » Περὶ τίνος δὲ ἄλλῃ 
τὸν Θεὸν φάσχειν ὑπονοεῖν τὸ, « Αὐτὲ 
με, Πατήρ μου εἶ σύ: ν xa τὸ, « Κὰ 
θήσομαι αὐτὸν, » f| περὶ τοῦ Σωτῆρος 
γογενοῦς παιδὸς αὐτοῦ; Τί γὰρ ἐξαίρι 
γοιποὺς προφήτας τε καὶ δικαίους ἄνδ 
τῷ Δαυῖδ, ὡς περὶ μόνου αὐτοῦ ταῦτα 
αὐτὸν προφητεύεσθαι αὖθις ἀναστέ σες 
xat ποιμένα τῶν τοῦ Θεοῦ προδάτων ; 1 
συνορῶντες, ἐφιστάντες τῇ τοῦ "Hau 
μετὰ τὴν τοῦ Δαυΐδ τελευτὴν ἀνακτρ 
ἄλλα περὶ τοῦ Χριστοῦ, xa τὸ, « Ἔξ 
oc Ex τῆς ῥίζης Ἰεσσαὶ, xat ἄνθος ἐκ 
δήσεται, καὶ ἐπαναπαύσεται ἐπ᾽ αὐτὸν 
(f. 58, v*) Θεοῦ" » xal τὰ τούτοις ἑξῆς 
τοῦ αὐτοῦ xal τὰ ἐνθάδε, ὡς περὶ Aau 
μενα, λέγεσθαι πεπείσμεθα. Μόνος γὰρ 


Θεοῦ, κατὰ τὴν μεταφορὰν τῆς προσηγορίας καὶ Δαυῖδ χρηματίσας, ποιμὴν ὁ καλὸς ἀναδέδε 
ὸς καὶ Σωτὴρ τῆς τοῦ Θεοῦ ποίμνης τε χαὶ Ἐχχλησίας γεγενημένος" ὃς βασιλεὺς ἐπὶ πάντα πὸ 
pal) ὑπὸ τοῦ Πατρὸς κατασταθήσεσθαι μετὰ τὸ ἐπιστρέψαι Κύριον τὴν αἰχμαλωσίαν τοῦ 
προφητεύεται, 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΒ΄. 
Ἀπὸ τοῦ Δανιήλ. 
Δανιὴλ ἐστιν ὁ φάτχων" « Καὶ ἐν vol 


CAPUT XLII. 
Ez Daniele. 


Hac Daniel dicit : « In diebus autem regnorun 





V Ezech. xxxvn, 21-93. ΑἹ Psal. n, 1. “Ὁ Psal. xvi, 44. "9 ibid, 45. ** Psal, 1xxxviu, 
38. 158, x1, 1, 2. 


1175 


ECLOGA PROPHETIC.E. — LIB. I. 


111} 


βασιλέων ἀναστήσει ὁ Θεὸς tov οὐρανοῦ βασιλείαν A illorum suscitabit Deus cali alterum regnum, quod 


ἄλλην, ftue εἰς τοὺς αἰῶνας ἔσται xaX οὐ φθαρήσεται, 
χαὶ αὕτη ἡ βασιλεία ἄλλο ἔθνος οὐ μὴ ἑάσῃ, πατάξει 
δὲ χαὶ ἀφανίσει τὰς βασιλείας, καὶ αὐτὴ στήσεται εἰς 
τὸν αἰῶνα, χαθάπερ ἑώραχας ἐξ ὄρους τμηθέντα λίθον 
ἄνευ χειρῶν, xat συνηλόησε τὸ ὄστραχον, τὸν σίδηρον, 
xaX τὸν χαλχὸν, χαὶ τὸν ἄργυρον, χαὶ τὸν χρυσόν. » 
Καὶ ταῦτα περὶ τῆς ἐπὶ συντελείᾳ τῶν αἰώνων γενη- 
σομένης τοῦ Χριστοῦ βασιλείας δηλοῦται" ὁ γάρ τοι 
λίθος, ὁ ἐξ ὄρους τμηθεὶς ἄνευ χειρῶν, σύμδολον ἂν 
εἴη τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ, xal ἐν ἄλλαις προφητείαις 
λίθου προσαγορευθέντος, ὡς ἐπὶ τοῦ, « Ἰδοὺ τίθημι 
ἐν Σιὼν λίθον ἀχρογωνιαῖον ἐχλεχτὸν ἔντιμον" » χαὶ, 
« Λίθον ὃν ἀπεδοχίμασαν οἱ οἰχοδομοῦντες, οὗτος ἐγε- 
νήθη εἰς χεφαλὴν γωνίας. » Τοῦτον οὖν φησιν ὁ παρ- 


in zternum erit et non dissipabitur, et regnum 
ejus alteri populo non tradetur : comminuet autem 
et consumet universa regna hzc : et ipsum sta- 
bit in zternum : secundum quod vidisti, quod de 
monte abscissus est lapis sine manibus, et com- 
minuit testam, et ferrum, et zs, et argentum, et 
aurum **. » Et hzc de Christi in consummationem 
szculi regno referuntur. Lapis enim de monte sine 
manibus abscissus, symbolum esset Verbi Dei, ut 
in aliis ostenditur prophetiis his verbis : « Ecce 
ego mittam in fundamentis Sion lapidem proba- 
tum, angularem ?*; » atque : « Lapidem quem 
reprobaverunt zdilicantes, hic factus est in caput 
anguli **. » Hunc enim ait presens locus regna 


ὧν λόγος τὰς βασιλείας τοῦ χόσμου xal τὰς ἀρχὰς B mundi, principatus, potestates οἱ mundi rectores 


xaX τὰς ἐξουσίας xal τοὺς χοσμοχράτορας χαθελόντα 
xai συντρίψοντα χαθέξειν τὴν τῶν ἁγίων βασιλείαν 
εἷς τὸν αἰῶνα. 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΜΙ". 
Τοῦ αὐτοῦ. 

ΝΝαδουχοδονόσορ ὁ βασιλεὺς τοὺς περὶ τὸν ᾿Ανανίαν 
εἰς τὴν χάμινον τοῦ πυρὸς ἐμθαλὼν, ὡς ἔγνω μηδὲν 
αὐτοὺς ὑπὸ τοῦ πυρὸς ἠδικημένους, αὐτόπτης τοῦ 
παραδόξου γενόμενος, τοῖς ἑαυτοῦ φέλοις εἰρηχὼς 
ἀναγέγραπται" € Οὐχὶ τρεῖς ἄνδρας ἐδάλομεν ἐν μέσῳ 
τοῦ πυρός; » συμφησάντων ὃὲ αὐτῶν, « Ἶδοὺ ἐγὼ, 
φησὶν, ὁρῶ ἄνδρας τέσσαρας λελυμένους, χαὶ περι- 
. πατοῦντας ἐν τῷ πυρὶ, xaX φθορὰ οὐδεμία ἐστὶν ἐν 


evertentem et delentem, sanctorum regnum in per- 
petuum occupaturum esse. 


CAPUT XLIII. 
Fx eodem. 


Nabuchodonosor rex, conjectis in fornacem ignis 
Anania ejusque sociis, cum comperissei eos igne 
illesos, ipseque miraculi testis esse voluisset, ami- 
cis suis dixisse fertur : « Nonne tres viros mi- 
simus in medium ignis compeditos ?**? » Cui cum 
isti respondissent, vere hoc esse, « Ecce ego, ait, 
video quatuor viros solutos et ambulantes in inedio 
ignis, et nihil corruptionis ineis est, et species quarti 


αὐτοῖς, xal ἡ ὅρασις τοῦ τετάρτου ὁμοίωμα υἱοῦ Θεοῦ.» C similis Filio Dei *". » Hebraicus textus « similitudi- 


ὡσαύτως δὲ xal τὸ Ἑδραϊχὸν « ὁμοίωμα Υἱοῦ Θεοῦ » 
περιέχει, xal οἱ λοιποὶ δὲ ὁμοίως ἐχδεδώχασιν ἕρ- 
μηνευταί" τούτου δὴ οὖν ξνεχαϊεσημειωσάμεθα τὸν τό- 
“ον, ὡς xal ἐντεῦθεν σημαινομένης τῆς τοῦ Υἱοῦ τοῦ 
Θεοῦ προσηγορίας. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MA. 
Τοῦ αὐτοῦ. 

Ἐν τοῖς ὁράμασιν ὁ Δανιήλ φησιν « Ἐθεώρουν ἐν 
ὁράματι τῆς νυχτὸς, xat ἰδοὺ, ἐπὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐ- 
βανοῦ ὡς Υἱὸς ἀνθρώπου ἐρχόμενος xa ἕως τοῦ Πα- 
λαιοῦ τῶν ἡμερῶν ἔφθασε, χαὶ προσηνέχθη αὐτῷ, 
xat ἐδόθη αὐτῷ ἡ ἐξουσία χαὶ ἡ τιμὴ καὶ ἡ βασιλεία" 
xai πάντες οἱ λαοὶ, φυλαὶ, γλῶσσαι δουλεύσουσιν 


nem Filii Dei » fert, aliique similiter ediderunt inter- 
pretes. Idcirco hunc notavimus locum, utpote hic 
designata Filii Dei denominatione. 


CAPUT XLIVY. 
Ex eodem. 


ln visionibus Daniel dicit : « Aspiciebam in 
visione noctis, et ecce cum nubibus celi quasi 
Filius hominis veniebat, et usque ad Antiquum die- 
rum pervenit : et in conspectu ejus obtulerunt 
eum. Et dedit ei potestatem, et honorem, et regnum: 
et omnes populi, tribus, et lingus ipsi servient : 


οὐτῷ" ἡ ἐξουσία αὐτοῦ, ἐξουσία αἰώνιος, ἥτις οὐ παρ- D potestas ejus, potestas zterna, qua non auferetur : 


ελεύσεται᾽ xal ἡ βασιλεία αὑτοῦ οὗ διαφθαρήσεται.» 
Συνάδει ταῦτα τῇ τοῦ αὐτοῦ Δανιὴλ προφητείᾳ προ- 
θεσπιζούσῃ περὶ τῆς τοῦ Χριστοῦ βασιλείας χατὰ τὸν 
λίθον τὸν ἀποτμηθέντα ἐξ ὄρους ἄνευ χειρῶν" τίς γὰρ 
ἂν ἄλλος, ὁ ὡς Υἱὸς ἀνθρώπου ἐρχόμενος ἐπὶ τῶν 
νεφελῶν, χαὶ ἕως τοῦ Παλαιοῦ τῶν ἡμερῶν φθάνων, 
εἴη ἣ ὁ εἰπὼν Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς, ὁ 
δι᾽ ἡμᾶς μορφὴν δούλου λαδὼν, καὶ υἱὸς ἀνθρώπου 
Ἱενόμενος, « Ἐχ τοῦ Πατρὸς ἐξῆλθον, xai πρὸς τὸν 
Θεὸν ὑπάγω; » ὃς xaX παρόντων τῶν ἑαυτοῦ μαθη- 
τῶν, « βλεπόντων αὐτῶν, ἐπήρθη, xaX νεφέλη ὑπέλα- 


** [sa. xxvii, 16. 


33 Dan. 11, 41, 45. A . 
ct, 1, 9. 


vn , 15, 14. 35 Joan. xin, 5. 


*5 Psal. cexvir, 23. 


et regnum ejus quod non corrumpetur *'*. » Con- 
sentiunt hzc cum ejusdem Danielis prophetia de 
Christi regno prznuntiante per lapidem de monte 
sine manibus abscissum. Quis enim alius, quasi 
Filius hominis cum nubibus cceli veniens, et usque 
ad Antiquum dierum perveniens esset, nisi Dominus 
noster Jesus Christus, propter nos formam servi 
accipiens, et filius hominis factus dicensque : « À 
Deo exivi et ad Deum vado **?» Qui et coram 
discipulis suis : « Videntibus illis, elevatus est, ct 
nubes suscepit eum **, » Cumque intuerentur in 


36 Dan. m, 91. 17 ibid. 92. *'" l'an. 


117] 


ECLOG.E PROPHETICAE. — LIB. 1}. 


1178 


xa παράδοξα σημαίνει" νῦν δ᾽ ὧν χρεία περί τε τοὺς A Liat. Nunc igitur de temporibus, rebusque quie ad 


χρόνους xai τὰ τούτοις συντείνοντα τὸν λόγον ποιη- 
σόμεθα. Ὅτι μὲν οὖν περὶ τῆς τοῦ Χριστοῦ παρου- 
ela; λέγεται ταῦτα μετὰ ἑδδομάδας o' μέλλοντος ἐπι- 
φαίνεσθαι, δῆλον" ἐπὶ γὰρ τοῦ Σωτῆρος ἣ ἀπὸ τούτου 
τὰ παραπτώματα παλαιοῦται, χαὶ αἱ ἁμαρτίαι συν- 
«τελοῦνται διὰ τὴν ἄφεσιν, αἴ τε ἀνομίαι ἐξιλασμῷ 
μετὰ τῶν ἀδιχιῶν ἀπαλείφονται, διχαιοσύνη τε αἰώνιος 
χαταγγέλλεται (παρὰ) τὴν ἐχ νόμου, ὁράσεις τε χαὶ 
προφητεῖαι μέχρις Ἰωάννου" χρίεται Λγιος ἁγίων" 
πρὸ γὰρ τῆς τοῦ Σωτῆρος παρουσίας οὐχ ὄντα ταῦτα 
προσεδοχᾶτο μόνον. "Ap&ac0at δὴ τῶν ἀριθμῶν, 
τοῦτ᾽ ἔστι τῶν o' ἑθδομάδων, & ἐστιν ἔτη vL', ὁ 
ἄγγελος ὑποτίθεται « ἀπὸ ἐξόδου λόγου τοῦ ἀποχρι- 
θῆναι xaX τοῦ οἰχοδομῆσαι Ἱερουσαλήμ᾽ » συνέδη δὲ 
ταῦτα ἐπὶ ᾿Αρταξέρξου Περσῶν βασιλεύοντος εἰχοστῷ 
ετει. Νεεμίας γὰρ ὁ τούτου οἰνοχόος δεηθεὶς ἀποχρί- 
σεώς τε ἔτυχεν οἰχοδομηθῆναι Ἱερουσαλὴμ, χαὶ λόγος 
ἐξῆλθεν χελεύων ταῦτα" μέχρι γὰρ Exelvou τοῦ χρό- 
vou ἡ πόλις ἡρήμωτο. Κύρου γὰρ μετὰ τὴν ἑόδομη- 
xoyxasslav τῆς αἰχμαλωσίας τῶν βουλομένων ἕχαττον 
ἑχουσιαστὶ χαταπέμψαντος, ol μετὰ Ἰησοῦ τοῦ με- 
γάλου ἱερέως xaX Zopo6á6z) κατελθόντες. χαὶ οἱ ἐπὶ 
τούτοις ἅμα Ἔζρᾳ, τὸν νεὼν οἰχοδομεῖν ἐχωλύοντο τὰ 
πρῶτα, χαὶ τεῖχος τῇ πόλει περιθαλεῖν, ὡς o0 xexe- 
λευσμένου τούτου. Ἔμεινεν οὖν ἕως Νεεμίου χαὶ 
βασιλείας ᾿Αρταξέρξου εἰχοσαετοῦς, Περσῶν δὲ ἦγε- 
μονίας πεντεχαιδεχάτῳ xal ἑκατοστῷ, ἀπὸ δὲ τῆς 
ἁλώσεως Ἱερουσαλὴμ ρπε' ἔτη καὶ τότε βασιλεὺς 
᾿Αρταξέρξης ἐχέλευσεν οἰχοδομηθῆναι τὴν ἐόλιν, 
Νεεμίας τε χαταπεμφθεὶς τοῦ ἔργου προέστη, ἡ δὲ 
οἰχοδομὴ πλατεία χαὶ περὶ τεῖχος, ὡς προεφητεύθη " 
χἀχεῖθεν ἀριθμοῦσιν ἡμῖν o' ἑδδομάδες εἰς τὸν Χρι- 
στὸν συντελοῦνται. 


El γὰρ ἄλλοθέν ποθεν ἀριθμεῖν ἀρξαίμεθα xal οὐχ 
ἐντεῦθεν, οὔτε ὁ χρόνο; συνδραμεῖται, xal πλεῖστα 
ἄτοπα ἀπαντήσει" ἐάν τε γὰρ ἀπὸ Κύρον χαὶ τῆς 
πρώτης χαταπομπῆς τὴν ἀρχὴν ποιησώμεθα τῆς 
ἀριθμήσεως τῶν o ἑβδομάδων, ἕτη p! xal προσέτι 
περιπσεύει, πλείων δὲ χρόνος, εἰ ἀφ᾽ ἧς ἡμέρας τῷ 
Δανιὴλ ὁ ἄγγελος προςφήτευσεν, πολλῷ δὲ πλείων, εἰ 
ἀπ᾽ ἀρχῆς τῆς αἰχμαλωσίας εὑρίσχομεν γὰρ τὴν 
Περσῶν βασιλείαν ἔτεσιν a). περιγραφομένην, τὴν τε 
Μαχεδόνων εἰς ἔτη *' παρατείνασαν, xàxelüev ἐπὶ τὸ 


C 


ea pertinent tempora, nobis disserendum est. Quod 
quidem de Christi adventu hzc dicuntur post heb- 
domades Lxx venturi, apertum est. Etenim a Sal- 
vatoris tempore inveterascunt przvaricationes, fi- 
nem accipiunt per redemptionem peccata, delentur 
propitiationis sacrificio iniquitales cum pravari- 
cationibus, et pro legis justitia sempiterna annun- 
tiatur justitia, visiones scilicel et proplieti:e usque 
ad Joannem; ungitur Sanctus sanctorum. Ante 
enim Salvatoris incarnationem hac nondum erant, 
tantummodo exspectabantur. Annorum supputatio- 
nem, Lxx scilicet hebdomades, seu cpxc annos, in- 
cipit angelus « ab exitu sermonis, ut iterum zdifi- 
celur Jerusalem. » Evenerunt hzc. Artaxerxis Per- 
sarum regis anno vicesimo. Nehemias enim, ejus 
pincerna, precatus responsum accepit ut adificare- 
tur Jerusalem, et exivit sermo hac praecipiens ; 
etenim usque ad hoc temporis urbs deserta fuerat. 
Cyro post septuaginta captivitatis annos quoslibet 
sponte remittente, alii cutn Jesu summo sacerdote 
et Zorobabel profecti, alii deinde cum Esdra, tem- 
plum quominus zdificarent, manibusque urbem 
cingerent, primo impediebantur, quasi hoc non 
Wnperalo. Exspectatum est igitur usque ad Nehe- 
miam, Árlaxerxisque regni vicesimum annum, Per- 
sarum autem imperii quintum decimum et centesi- 
mum, cLxxxv ab oppugnata Jerusalem annis. Tunc 
rex Artaxerxes urbem zdificari jussit, missusque Ne. 
hemias qui operi przesset ; ideo aedificata est pla- 


" tea, moniaque circum educta sunt, juxta prophe- 


tiam : ex quo nobia ad Christum Lxx hebdomades 
sunt nuineranda. 


Si enim aliter numcrare inceperimus, nec tem- 
pus congruit, pluraque intempestive occurrunt. 
Nam sl a Cyro primaque dimissione Lxx hebdoina- 
dum numerum suppulare inciperenus, centum 
anni supersunt, pluresque si ab illa die qua Da- 
nieli angelus prophetizavit, et multo plures etiam 
si a captivitatis initio. Invenimus enim Persarum 
regnum Ccxxx annorum spatio circumsceriptum , 
Macedonum vero ccc, ex quo ad Tiberii Casaris 
annum sextum decimum sexaginta anni effluxere. 


Τιδερίου Καίσαρος ἕτος ἐχχαιδέχατον εἰς ἔτη E * ἀπὸ D Sed. δὺ Artaxerxe. 1xx hebdomades ad Christi 


δὲ ᾿Αρταξέρξου o ἑδδομάδες εἰς τὸν ἐπὶ Χριστοῦ συν- 
τελοῦνται χρόνον χατὰ τοὺς Ἰουδαίων ἀριθμούς. ᾿Απὸ 
γὰρ Νεεμίου, ὃς ὑπὸ ᾿Αρταξέρξου τὴν Ἱερουσαλὴμ 
ἀνοιχίσων ἐπέμφθη, ἔτει πεντεχαιδεχάτῳ xaX Exa- 
στοστῷ τῆς Περσῶν βασιλείας, αὐτοῦ τε ᾿Αρταξέρξονυ 
βασιλείας εἰχοστῷ ἔτει χαὶ Ὀλυμπιάδος (f. 40) 
ὠγδοηχοστῖς τρίτης ἕτει τετάρτῳ, ἐπὶ τοῦτον τὸν 
χρόνον, ὃς ἦν Ὀλυμπιάδος διαχοσιοστῆς δευτέρας 
ἔτος δεύτερον, Τιδερίου δὲ Καίσαρος ἡγεμονίας ἕτος 
ἐχκαιδέχατον, Et συνάγεται υοε΄, ἅπερ ᾿Εδραϊχὰ 
τετραχόσια ἐνενήύχοντα ἕτη γίνεται χατὰ τὸν σελη- 
ναῖον μῆνα τοὺς ἐνιαυτοὺς ἐχείνων ἐξαριθμουμένων, 
ὃς ἔστιν, ὡς πρόχειρον εἰπεῖν, ἡμερῶν εἰχόσι ἐννέα 
ἥμιπτυ "οὕτως τοῦ χύχλου ὑπάοχοντος μερῶν τξι' τε- 


tempus juxta Judaeorum numeros consumman- 
tur. Etenim ἃ Nehemia, quem Artaxerxes ad in- 
staurandam Jerusalem misit, anno quinto decimo et 
centesimo Persarum regni, ipsiusque Artaxerxis 
regui vicesimo anno, olympiadis vero octogesine 
terli:& anno quarto, usque ad hoc tempus, olym- 
piadis scilicet ducentesimz secunda annum 1], 
imperii vero Tiberii Ceesaris annum sextum deci- 
mum, anni elapsi sunt. cpLxxv, vel cpxc juxta 
Hebraos mensibus annum lunaribus numcerantes, 
qui sunt dierum xxix et dimidii ; cum igitur cccuxx 
dierum et quadrantis sit auni cyclus, lunarem an- 
num undecim excedit diebus, ct quadrante. Quapro- 
pter Graci et Judiei embolimaeos tres menses octo 


» 


1181 


ECLOGJE PROPHETICAE. —' LIB. iil, 


1182 


βασιλείαν παραλαδὼν, αὖθις μετὰ Κύρον διὰ τοῦ A rem nostrum invecli dicebant : « Quadraginta εἰ 


προγράμματος τὴν Ἱερουσαλὴμ οἰχοδομηθῆναι προσ- 
τάττει. Καὶ δὴ χατὰ τὸ ἔχτον αὐτοῦ τῆς ἀρχῆς ἕτος, 
ὅπερ ἦν ἀπὸ Κύρου τεσσαραχοστὸν χαὶ Éxtov, τὰ τῆς 


οἰχοδομῆς ἀποπληροῦται᾽" ὅθεν ὁρμώμενοι τῷ Σωτῆρι 


ἡμῶν ἔλεγον" « Μ’ καὶ 8£ ἔτεσιν ᾧχοδομήθη ὁ ναὸς 


οὗτος, xal σὺ ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερεῖς αὐτόν; » 
Κατὰ δὲ τὸν Ἰώσηπον ο’ (0') xaX μ' ἔτη ἀχριδῶς τὰ 
ἀπὸ Κύρου ἐπὶ τὸ Δαρείου ἕνατον ἕτος συνάγεται, ἐν 
ᾧ τέλος ἐπιθεῖναι τῇ τοῦ ναοῦ οἰχοδομῇ ἐν τῷ ἐνδε-- 


χάτῳ τῆς ᾿Αρχαιοιλογίας φησὶν αὐτολεξεὶ δηλῶν οἶχο- 


δομηθήσεσθαι τὸν ναὸν Q (sic) μηνὶ τοῦ ἐνάτου τῆς 
ἐπὶ Δαρείου βασιλείας ἕτους " οἷς xa ἐπιφέρει λέγων" 
« Κατῴχισαν δὲ ἐν τοῖς Ἱεροσολύμοις πολιτείᾳ χρώ- 
μενοι ἀριστοχρατ[ορ]ικῇ μετὰ ὀλιγαρχίας" οἱ γὰρ 
ἱερεῖς προεστήχεσαν τῶν πραγμάτων, ἄχρι οὗ τοὺς 
᾿Ασαμωναίου συνέδη βασιλεύειν ἐγγόνους. » Αἴδε μὲν 
0v αἱ ἐν τῇ προφητείᾳ φερόμεναι ζ’ ἑδδομάδες εἰς τὸ 
προδεδηλωμένον᾽ ἔτος Δαρείου περιοριζόμεναι, πρό- 
δηλον ουν δι᾽ ἣν αἱτίαν τῶν (τὸν) ἀπὸ τῶν λοιπῶν ἀφο- 
βισμὸν εἰλήφασιν. Ἴδωμεν δὲ χαὶ τὰς λοιπὰς ξβ' ἐπὶ 
ποίους περιορίζονται χρόνους. Τὸ μὲν δὴ ἕνατον ἔτος 
Δαρείου χατὰ τὴν ἑδδόμην xaX ἑξηχοστὴν Ὀλυμπιάδα 
ix τῆς τῶν παρ᾽ Ἕλλησι χρονογράφων παρίσταται 
ἱστορίας" ἀπὸ δὴ οὖν ταύτης ἐπὶ τὴν ἑχατοστὴν ἐχ- 
χαιδεχάτην Ὀλυμπιάδα, xa0' ἦν Σέλευχος μετὰ τὴν 
᾿Αλεξάνδρου τελευτὴν Συρίας ἀπάσης xat Βαδυλωνίας 
ἐχράτησεν, ἔτη γίνεται σ’“ ἐντεῦθεν δ᾽ ἐπὶ τὴν τελευ- 
τὴν Σίμωνος, Ἰουδαίων ἀρχιερέως, τῆς κατὰ Συρίαν 
ἀρχῆς Q' χαὶ o' καὶ p! διαγενέσθαι ἡ πρώτη τῶν χα- 


sex annis zdificatum est templum hoc, et tu in 
tribus diebus excitabis illud ?**? » Juxta autem Jo- 
sephum novem et quadraginta anni sunt a Cyro ad 
nonum Darii annum, quo perfectam dicit tem- 
pli edificationem, in undecimo Archeologie libro 
templi instaurationem narrans septimo Darii regni 
noni anni meuse absolutam. Additque: « Eratque 
tunc Hierosolymitanis aristocratia oligarchia mista; 
sacerdotes enim rebus przfuerunt, donec Asamonzei 
posteri sortirentur regnum (1). » Hz igitur in pro- 
phetia relatài septem bebdomades, que ad nonum 
Darii annum desinunt, istam ob causam a czteris 
discriminatz sunt. Videamus nunc ad que perti- 
neant tempora reliqua: hebdomades sexaginta duz. 
Nonus Darii annus juxta Grecorum historiz chro- 
nologiam septima οἱ sexagesima Olympiadi respon- 
det ; ab hac ad centesimam sextam decimam Olympia- 
dem, qua Seleucus, Alexandro mortuo, Syria tota 
ac Babylonia potitus est, anni sunt ducenti; hinc 
ad mortem Simonis, Judeorum summi sacerdotis, 
sub Syriorum ditione septem et septuaginta et cen- 
tum effluxisse annos primus Machab:zorum liber, 
qui historiam ad Simonem usque narrat, memi- 
nit **. Rursus exinde sacerdotum seriem accura- 
tissime referens Josephus (2), post Simonem uarrat 
prefuisse populo Joannem et Ilyrcanum annos no- 
vem et viginti; huic successorem Aristobulum 
unum regnavisse annum; quo mortuo Alexandrum 
seplem et viginti annos, et posl eum conjugem 


λουμένων Μαχχαδαϊχῶν σημαίνει γραφὴ, μέχρι τού- C Alexandram, ad quam omnes ab anno Darii nono 


tou περιγράφουσα τὴν ἱστορίαν. Πάλιν δ᾽ ἐντεῦθεν 
τὰς τῶν ἱερέων διαδοχὰς ἀχριδέστατα ἐπισημαινόμε- 
γος ὁ Ἰώσηπος μετὰ Σίμωνα τὸν προδεδηλωμένον 
φησὶ χαθηγήσασθαι τοῦ λαοῦ Ἰωάννην τὸν χαὶ Ὑρ- 
χανὸν ἕτεσιν θ' χαὶ χ'" τοῦτον δὲ διαδέξασθαι ᾿Αρι- 
στόδουλον, ὃν xat βασιλεῦσαι ἐνιαυτόν " μετὰ δὲ τοῦ- 
τὸν ᾿Αλέξανδρος ἕτεσι x2, μεθ᾽ ὃν τὴν γυναῖχα ᾿᾽Αλε- 
ξάνδραν, ἐφ᾽ ἣν τὰ πάντα ἀπὸ ἐνάτου ἕτους Δαρείου 
ἔτη συνάγεται υλδ΄, ὁπόσα δ᾽ ἂν γένοιτο ἐχ τῶν ξϑ' 
ἑδδομάδων ἐν αἷς οἱ χριστοὶ ἡγούμενοι, οὗτοι δ᾽ ἂν 
εἶεν οἱ ἀρχιερεῖς, ἀρξάμενοι ἀπὸ Κύρου τῶν τοῦ ἔθνους 
προέστησαν πραγμάτων. Πρόδηλον γὰρ ἀπό τε τῆς 
ἱερᾶς Γραφῆς, οὐ μὲν (μὴν) ἀλλὰ xa ἀπὸ τῶν προ- 
τεθεισῶν τοῦ Ἰωσήπου φωνῶν, ὡς ὅτι μετὰ τὴν ἀπὸ 
Ba6uMovog ἐπάνοδον, ἐξ αὐτοῦ Ἰησοῦ τοῦ ἱερέως 
τοῦ μεγάλου ἡγεμόσι χαὶ ἄρχουσι τοῖς χατὰ δια- 
δοχὴν ἐχρῶντο, μέχρι ὧν ὁ Ἰώσηπος ὀνομάζει ᾿Ασαμω- 
ναίου παίδων, οὃς ἡ Γραφὴ Μαχχαδαίους (f. 41) ὠνόμα- 
σεν, ὧν πρῶτος ἀρχιεράτευσεν Ἰούδας ὁ Maxxa6atog 
ἐπιχληθεὶς, ὃς xal χαθηγήσατο τοῦ λαοῦ τοὺς ᾿Αντιόχου 
τροπωσάμενος στρατηγούς. Μεθ᾿ ὃν Ἰωνάθης ἀδελ- 
φὸς αὐτοῦ ὁμοῦ τὴν ἀρχιερωσύνην καὶ τὴν τοῦ λαυῦ 
διαλαμδάνει προστασίαν" χαὶ αὖθις τούτου ἀδελφὸς 
Σίμων ἀρχιερεὺς, μεθ᾽ ὃν Ὑρχανὸς, μεθ᾽ ὃν Ἰούδας, 


*** Joan, 11, 20. ** I Machab. 1. 


(4) Joseph. Arch. xi, 4, 8. 


anni quatuor el triginta οἱ quadringenti effluxere, 
qui sunt sexaginta dux hebdomades, quibus pra- 
fuerunt christi, summi scilicet sacerdotes, qui a 
Cyro populi rebus prefuerunt. Constatenim ex sacra 
Scriptura, necnon e citatis Joscphi locis, quod 
post reditum e Babyloné, ab ipso Jesu sacerdote 
magno ducibus et principibus continua serie Judzi 
usi sunt, usque ad illos quos Josephus Asamon:ei fi- 
lios vocat, Scriptura vero Machab:xos nominavit, 
quorum primus summum obtinuit pontificatum Ju- 
das Machabzus cognomine, fugatisque Antiochi 
ducibus populo praefuit. Post eum frater ejus Jona- 
thas summum simul pontificatum et populi impe- 
rium accepit; rursumque ejus frater Simon sum- 
mus fuit sacerdos, post quem Hyrcanus, post quem 
Judas, qui et Aristobulus dictus, successerunt : qui 
primus summo sacerdotio regnoque diadema adje- 
cit. Post eum summo sacerdotio simul et regia po- 
testate accepta, Alexander, succedente ei conjuge, 
mortuus est. Tunc completis quz Danieli pr»dictze 
fuerunt hebdomadibus, imperare desinunt principes 
e sacerdotibus cognominati christi; ut ostende. 
retur hzec verba « usque ad christum ducem» adillas 
hebdomades spectare; quasi manifestius diceretur : 


(9) Joseph. Antiq. xx, 10, 3. 


4185 


ECLOGJE£ PROPHETIC/E. — LIB. iil. 


4180 


μάδων τῶν τε προτέρων [v], χαὶ τῶν ἐπὶ ταύταις ξβ΄, A lionem. modo fecimus, bebdomadum [1ν11, czte- 


προφητεία (1), ἐν αἷς χατὰ τὴν τοῦ γένους διαδοχὴν 
προσήχει διαλαμθάνειν, χαὶ τῇ μέχρι τῶν Ἡρώδου 
χρόνων ἱστορίᾳ δηλούσῃ τοὺς χατὰ διαδοχὴν ἀρχιερεῖς 
διὰ πάστς χριστός τις καὶ ἀρχιερεὺς ἡγεῖτο τοῦ λαοῦ, 
ὡς διὰ τουτὶ εἰρῆσθαι τῷ χρησμῷ τὸ, « ξως χοιστοῦ 
ἡγουμένου, » πέρας εἴληφεν εἰς τοὺς χατὰ Ἡρώδην 
χρόνους, ὡς δύναμις ἡμῖν, δεδέλωται. Πῶς δ᾽ ἐπὶ 
τούτοις μετὰ τὴν συμπλήρωσιν τοῦ προδηλωθέντος 
«ὧν ἐδδομάδων χρόνον « ἐξωλοθρεύθη χρίσμα, ὅτι μὴ 
xplpa ἣν ἐν αὐτῷ, » ὥσπερ δ᾽ οὖν τὸ λόγιον μηνύει, 
' σημαῖνον ὅτι μετὰ χρίσεως εὐλόγου τὸ χρίσμα τὸ 
κατὰ τὴν ἀρχιερωσύνην ἐπὶ τοῦ δηλουμένου χαιροῦ 
συντελεσθήσεται, σαφὲς ἂν γένοιτο τοῖς ἐπιστήσασι 
τῇ τε τοῦ νόμον διατάξει, (ἐν ἧ διὰ βίου μέχρις αὐτῆς 
τελευτῆς προστέταχται τὴν ἀρχιερωσύνην τοὺς οἷς 
κατὰ τὴν τοῦ γένους διαδοχὴν προσέχει διαλαμξάνειν), 
καὶ τῇ μέχρι τῶν Ἡ ρώδου χρόνων ἱστορίᾳ. δηλούσῃ 
τοὺς κατὰ διαδοχὴν ἀρχιερεῖς διὰ πάτης τῆς αὐτῶν 
ζωῆς ἀχολούθως τῇ περὶ αὐτῶν νομοθεσίᾳ τῆς τιμῆς 
πξιῶσθαι. ὅπως τε xat' αὐτὸν Ἡρώδην οὐ μόνον τὰ 
τῆς τοιαύτης περὶ τοὺς ἀρχιερεῖς διαταγῆής συγχεῖ- 
«ταί τε χαὶ διαφθείρεται, ἀλλὰ xal τῆς ἁγίας στολῆς, 
ἣν ὑπομόνον (sic) ἐξῆν εἶναι τὸν ἀρχιερέα, ὅτι μὴ δ᾽ 
ἑτέρῳ f| αὐτῷ μόνῳ ἐν ταύτῃ λειτουργεῖν ἐξὸν fiv, 
τὴν ἐξουσίαν αὑτοὺς Ἡρώδης ἀφελόμενος ὑφ᾽ ἑαυτὸν, 
xai ταῦτα ἀλλόφυλος ὧν, ποιεῖται. Εἰ δὲ χρὴ xal τού- 
των παραθέσθαι ἐλέγχους, δέχου δὴ τοῦ μάρτυρος τὰς 
φωνὰς (ἃς) ὁ ἐξ αὐτῶν Ἑ ραίων Ἰώσηπος, τῆς τῶν 
ἱερέων χαὶ αὐτὸς ἠξιωμένος τιμῆς, χαὶ γένους τοῦ 
παρ᾽ αὐτοῖς διαφανεστάτου, ἐν εἰχοστῷ τῆς ᾿Αρχαιο- 
Aoylac κατατέθειται συγγράμματι. Περὶ μὲν οὖν τῆς 
«ὧν ἀρχιεοέων παρατροπῆς ὧδέ κως κατὰ λέξιν γράφει" 

« Τὴν δὲ βασιλείαν Ἡρώδης παρὰ ( Ῥω)μαίων ἐγ- 
χειρισθεὶς, οὐχέτι τοὺς Ex τοῦ ᾿Ασαμωναίου γένους καθί- 
στησιν ἀρχιερεῖς, ἀλλά τισιν ἀσήμοις χαὶ οὐχ ἐξ ἱερέων 
οὖσιν, πλὴν ἑνὸς ᾿Αριστοδούλου, τὴν τιμὴν ἀπένεμεν" 
τὸν δὲ ᾿Αριστόδουλον, Ὑρχανοὺ τοῦ ἀπὸ Παρθῶν 
αἰχμαλωσιασθέντος υἱὸν ὄντα καταστήσας ἀρχιερέα, 
«ἢ ἀδελφῇ αὐτοῦ συνῴχησε Μαριάμμῃ, τὴν τοῦ πλή- 
θωω; πρὸς ἑαυτὸν (f. 43) θηρώμενος εὔνοιαν διὰ τὴν 
Ὑρχανοῦ μνήμην εἶτα φοδηθεὶς μὴ πρὸς τὸν "Api- 
στόδουλον πάντες ἀποχλίνωξιν, &veDav αὐτὸν ἐν Ἴς- 
Qu. πνιγῆναι μηχανησάμενος χολυμδῶντα, χαθὼς 


rarumque post illas Lxi, prophetia, — quibus 
summum sacerdotium generis jure obtigit, cum 
usque ad Herodis tempora omnes ostendit historia 
sacerdotes magnos successionis vice per totam 
eorum vitam, quando christus quivis et summus sa- 
cerdos populo praerat, ut eam ob causam oraculo 
diceretur, « usque ad christum ducem, » exitum 
Herodis temporehabuit, sicut, quantum licuit de- 
monstravimus. Quomodo autem post consumma- 
tum przedictarum hebdomadum tempus, « abolitum 
est chrisma, quia non judicium erat in eo, » sicut 
fert Scripturz textus, significans quod, post judi- 
cium prudens, cbrisma, secundum summum δῶ» 
cerdotium, absolutum erit, apertum esset his qui 
legis preceptioni inhsrent (qua per totam vitam 
usque ad mortem summum sortiuntur sacerdotium, 
quibus hoc munus generis jure obtigit), atque 
usque ad Herodis tempus historia, quz ostendit 
jure successionis sacerdotes summos hac dignitate 
pertotam vitam secundum illam legislationem po- 
titos, quod Herode regnante non modo hzc ipsa 
de sutninis sacerdotibus lex abrogata et deleta est, 
sed ei sancta vestis, qua solum indui f.s erat sum- 
m»um sacerdotem, quamque nulli nisi ipsi soli in 
solemnibus ritibus ferre licituin erat, postquam ab 
iis detractam sibi, cum esset alienigena, Herodes 
assumpsit. Quorum sidocumenta sunt prebenda, 
testis adhibeatur Hebraicus ipse Josephus, necnon 


C sacerdotii dignitate honoratus, et genereapud eos 


preclarissimo, qui in vicesimo Archeologie li- 
bro hzc disserit. Hoc igitur modo immutatam 
summi sacerdotii successionem describit : 

« Herodes, cum ἃ Romanis regnum obtinuisset, 
non jam Ásamonzos summos constituit sacerdotes, 
sed hanc dignitatem quibusdam indignis, nec sa- 
cerdotali genere natis, prater unum Aristobulum, 
assignavit. Aristobulum vero, Hyrcani quondam in 
captivitatem a Parthis abducti filiu, sumnium sa- 
cerdotein constituit sororemque ejus Mariam sibi 
matrimonio devinxit, multitudinis gratiam sibi ob 
Hyrcani memoriam captans; postea timens ne ad 
Aristobulum omnes inclinarent, sustulit eum in 
Jericho, natantem aquis mersum esse fingens, sicut 


ἤδη δεδηλώχαμεν. Μετὰ τοῦτον οὐχέτι τοῖς ἐγγόνοις D jm ostendimus. Quo interempto nunquam Asamo- 


τῶν ᾿Ασαμωναίου παίδων τὴν ἀρχιερωσύνην ἐπίστευ- 
σεν. Ἔπραξε δὲ ὅμοια τῷ Ἡρώδῃ περὶ τῆς χαταστά- 
σεως τῶν ἀρχιερέων ᾿Αρχέλαός τε ὁ παὶς αὐτοῦ, xal 
μετὰ τοῦτον τὴν ἀρχὴν Ῥωμαῖοι τῶν Ἰουδαίων πα- 
ραλαθδόντες. » 

Ταῦτα μὲν περὶ τούτων ὁ Ἰώσηπος περὶ δὲ τῆς 
ἀρχιερατιχῆς στολῆς ἐν τῷ ὀχτωχαιδεχάτῳ τῆς 'Ap- 
χαιο.λογίας ταῦτα ἱστορεῖ" 

« Ἡρώδης δὲ βασιλεύσας τὴν τε βάριν ταύτην ἐν 


4) Seq. sic supplenda et legenda me monuit M, 
J. Routhius coll. Magd. prases : προφητεία, — ἐν 
αἷς τὴν ἀρχιερωτύνην xaxà τὴν τοῦ Ὑένους διαδοχὴν 
προσίχει διαλαμθάνειν, xal τῆς μέχρι τῶν Ἡρώδου 
χρόνων ἱστορίας δηλούσης τοὺς κατὰ διαδοχὴν ἀρχιε- 


nai liliis summum credidit sacerdotium. Egit simi- 
liter in eligendis summis sacerdotibus llerodis 
filius Archelaus, atque post eum Romani Judzo- 
rum imperium consecuti (2). » 


Hc quidem de his Josephus : verum de sacer- 
dotali veste in octavo et decimo Archeologie libro 
hec narrat : 

« Herodes rex hoc calceamentum commodissime 


prt; διὰ πάσης τῆς αὐτῶν ζωῆς, ὅτε χριστός τις xal 
ἀρχιερεὺς ἡγεῖτο τοῦ λαοῦ, ὡς διὰ τουτὶ εἰρῆσθαι τῷ 
χρησμῷ τὸ, ἕως χριστοῦ ἡγουμένον, --- πέρας. 

(2) Joseph. Antiq. xx, 11, 5. 


4131 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS. III. — EXEGETICA. 


et magnifice appatatum Antoniam vocavit nomine, A ἐπιτηδείῳ χειμένην χατασχευάδας πολυῖε 


et magni sacerdotis tunicam, ut sese babebat, as- 
sumpsit, nihil adversus se a populo .moliendum 
propter eam ratus. Egit similiter Herodis filius, 
regnique successor Archelaus, a quo Romani im- 
perium accipientes, magni sacerdotis tunicam in 
domo saxis sedificata sub sigillo incluserunt (1). » 


Quibus igitur certissime patet, predictis tempo- 
ribus prophetias impletas fuisse. Quod si non iis 
consentirent circumcisi, posiulanda esset ab iis 
2lja ac nostra hujus Scripturse loci interpretatio, 
atque iis demonstrandum juxta ipsos mendacio ar- 
guantur necesse est Gabrielis praedictiones, si nul- 
lus annorum ab eo usque ad lioc temporis fere 
millium, quos pranuntiavit, adhuc evenerit. Ve- 
rum nobis aperte verus sermo ostenditur, juxta 
sinceras quas protulimus interpretationes : et cum 
iis congruenter indicare facile erit quomodo po- 
siwrema post alias hebdomada una confirmavit pa- 
ctum multis, Novum salutaris przdicationis Te- 
stamentum , diffusumque per universam terram, 
nec jam uni soli Judaorum genti, sed et pluri- 
bus annuntiatum, ita ut ideo diceretur: « Confir- 
mabit pactum inultis hebdomada una. » Animadver- 
tendum est quod non continuo reliquis hebdomadibus 
postrema hebdomada una succedit, quam refert Scri- 
ptura confrmaturam esse pactum multis. Non enim 
similiter in septem et sexaginta duabus hebdoma- 


τωνίαν χαλεῖ ὄνομα, xat τὴν στολὴν τὴν ἀρ) 
ὥσπερ xai λαμόάνει τῇδε χειμένην xou 
στεύων οὐδὲν νεωτεριεῖν ἐπ᾽ αὐτῷ τὸν λαὸν 
Ἔπρασσε δὲ τὰ ὅμοια τῷ Ἡρώδη χαὶ ὁ ἐς: 
θεὶς αὐτῷ βασιλεὺς ᾿Αρχέλαος, υἱὸς ὧν, cup 
μαῖοι διαδεξάμενοι τὴν ἀρχὲν ἐχράτων tf; 
τοὺ ἀρχιερέως ἀποχειμένης ἐν obo ioo oi 
θέντι ὑπὸ σφραγῖδι. » 

'Ex δὴ τούτων ἀναμφίλεχτος γένατ b ἐ! 
ὅτι δὴ χατὰ τοὺς δηλουμένους χρόνοι νὰ τὶ 
φητείας περιγραφῆς ἔτυχεν" εἰ Ob μὴ cn 
τούτοις οἱ Ex περιτομῆς, αἰτητέον σὐτοὺς il 
pà τὴν ἡμετέραν τῆς Γραφῆς διήγησιν, sh 
ὡς ἄρα xav' αὐτοὺς ψευδεῖς ἀνάγχη τὰ; πῶ 
του Γαδριὴλ ἀπελέγχεσθαι προῤῥήσεις, ü 
προαναπεφωνη μένων ἐξ ἐχείνου xai εἰς ing 
ἤδη πλησιαζόντων ἑτῶν γεγένηται. MU 
σαφῶς ἀληθὴς ὁ λόγος ἀτωδείχνυται xr 
στως παρατεθείσας ἡμῖν διηγήσεις, εἶ 
εὐχερὲς ἀποδοῦναι τίνα τρόπον xal ἡ 
ὑστάτη ἐπιφερομένη ἑδδομὰς μία t 
θήχην πολλοῖς, τὴν Καινὴν Διαθέχνν ary 
χηρύγματος, τὴν ἐπὶ πᾶσαν διαδοθὰν qs 
μένην, xaX οὐχέτι μὲν ἑνὶ μόνῳ τῷ in Μ 
ἀλλ᾽ ἤδη καὶ πλείοσι χηρυχθεῖσαν, ort BUS 
εἰρῆσθαι χαὶ τὸ, « Δυναμώσει bui 9 
ἑδδομὰς μία. » Ἐπιστῆσαι δὲ εὔλογον, e ἃ 
ταῖς λοιπαῖς ἑδδομάσιν ἡ τελευταία iei P 
ἧπται, fjv φησιν ὁ λόγος δυναμώσειν 









dibus, atque in una fecit. In prioribus enim totius (. πολλοῖς" οὐ γὰρ ὡς ἐπὶ τῶν Q xa WF 


temporis numerum partitus, inter septem statimque 
sexaginta duas he!;domades recte tempus ordinavit, 
septem aptians sexaginta duabus, nullo interposito 
temporis spatio, ita ut harum bebdomadum historizx 
concordantia nullo temporis intervallo frangeretur, 
vel disjungeretur. Verum in hac una hebdomade 
magnum quodJam subit discrimen, magna dilatio. 
Etenim post hebdomades sexaginta duas, primum 
dicit : « Occidetur christus et judicium non est in 
eo !* ; » quod manifeste Herodis temporibus exitu 
probatum est; dein subjicit : « Et civitatem el san- 
ctuarium dissipabit populus cum duce venturo. ** » 
Quis autem dissipabit, nisi animarum pestis diabo- 
lus? Quis dux est venturus, nisi qui primus e gen- 


ἐπὶ τῆς μιᾶς memolrxev: ἐπ᾽ ἐχείνων μὲν TP 
τοῦ παντὸς χρόνου τὸν ἀριθμὸν εἴς 5t so 
τὰς ξβ' ἑύδομάδας, συνημμένην semi 
ρεσιν, ταῖς C τὰς ξβ' συνάψας, xal μηδέ 

δὲ πρᾶξιν μεταξὺ καταλιπὼν, ὅτι μη i 

διάλειμμα χρόνου διαιροῦν xat bane? 
μένον τῆς xaz' ἐχείνας τὰς ἑδδομάδας Uf 
δὲ τῆς ἐπιφερομένης ἑύδομάδος μιᾶς μαχρὸ 
ἀπεσχοινισμένη τυγχάνει διαστολή. Mr! 
ἑδδομάδας τὰς ξβ' πρῶτόν φησιν « Ἐφ 
ται χρίσμα, καὶ χρῖμα οὐχ ἔστιν ἐν αὐτῷ 
πρόδηλον τίνα τρόπον πέρας εἴληφεν ἐπὶ 
δου χρόνων" εἶτά φησι" « Καὶ τὴν πόλιν Y 
διαφθερεῖ σὺν τῷ (f. 43, v*) ἡγουμένῳ * 


tibus eis prafectus est Heródes, successoresque D vw.» Τίς δὲ διαφθερεῖ ἢ τῶν ψυχῶν ὁ 


ejus qui nunc usque Judzorum sceptrum accepe- 
runt ? Sicut igitur pristinos populi duces, magnos 
scilicet sacerdotes « christum ducem » allegorice 
vocavit prophetia, ita illos qui, prioribus sublatis, 
e gentili genere rebus prefuerunt, « ducem ventu- 
rum » nominavit, dicens : « Et civitatem et san- 
etuarium dissipabit populus cum duce venturo; » 
quod quidem apertius Aquila significavit hoc mo- 
do, « Et civitatem et sanctuarium dissipabit po- 
pulus ducis venturi. » Compertum est enim quo- 


*! Dan. six, 26. ?** ibid. 
(1) Joseph. Antiq. xvin, 4, ὅδ. 


διάδολος ; Τίς δὲ ἐρχόμενος ἡγούμεν 
ἐθνῶν πρῶτος αὑτῶν ἡγησάμενος "Hoo? 
μετ᾽ αὐτὸν εἰς δεῦρο τὴν χατὰ Ἰουδαίων 
διειληφότες Ὥσπερ γοῦν τοὺς πάλαι ἃ 
μένους ἀρχιερεῖς « χριστὸν ἡγούμενον » ah 
προσεῖπεν ἣ προφητεία, τὸν αὐτὼν τρόπον 
τὴν ἐχείνων χατάπαυσιν ἐξ ἐθνῶν αὑτῶι 
« ἐρχόμενον ἡγούμενον» προσηγόρευσε, φὴ 
τὴν πόλιν χαὶ τὸ ἅγιον διαφθερεῖ σὺν 
μένῳ τῷ ἐρχομένῳ" » ὅπερ σαφέστερον 


1189 


ECLOG,E PROPHETICAE. — LIB. 1]. 


1190 


ἐχδέδωχε ποιήσας, « Καὶ τὴν πόλιν xai τὸ ἅγιον A modo populus exercitusque istorum qui post 


διαφθερεῖ λαὸς ἡγουμένου ἐρχομένου.» Καὶ πρό- 
δηλον ὅπως ὁ λαὸς χαὶ ὁ στρατὸς τῶν μετὰ τοὺς 
χριστοὺς ἡγουμένους τὴν χατὰ Ἰουδαίων ἀρχὴν 
διαδεξαμένων ἐξ ἐθνῶν ἡγουμένων, νόμοις ἐθνῶν 
χρώμενος, καὶ τὴν πόλιν xai τὸ ἅγιον διέφθειρε, 
xai ὁ κατὰ διάνοιαν 8b τῶν Ψυχῶν ἡγούμενος φθο- 
ρεὺς σὺν τῷ ἡγουμένῳ τῷ χατὰ τὴν προφητείαν 
ἐληλυθότι πᾶσαν φθορὰν ἐνηργήσατο αὐτῷ τε πρό- 
τερον τῷ λαῷ, καὶ τοῖς τὴν πόλιν ἐνοιχοῦσι πολί- 
ταις, ἕπειτα δὲ xal τῷ ναῷ xai τῇ πάλαι συντε- 
λουμένῃ ἐν αὐτῷ λατρείᾳ. Καὶ ταύτην γε aizíav τῆς 
παραυτίχα γεγενημένης τοῦ Χριστοῦ παρουσίας 
προσημαῖνόν ποὺ θεῖον λόγιόν φησιν" « Κύριος Ex τοῦ 
οὐρανοῦ διέχυψεν ἐπὶ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων, τοῦ 
ἰδεῖν εἰ ἔστι συνιὼν, f| ἐχζητῶν τὸν Θεόν. Πάντες 
ἐξέχλιναν, ἅμα ἢχρειώθησαν, οὐχ ἔστι ποιῶν χρηστό- 
«11a, οὐχ ἔστιν ἕως ἑνός. » Εἶθ᾽ ὡς διεφθορότων τῶν 
προδεδηλωμένων τὰ διαληψόμενα αὐτοὺς προδιδάσχων 
ὁ λόγος φησί" « Καὶ χοπήσονται ἐν τῷ χαταχλυσμῷ, 
χαὶ ἐπὶ τοσοῦτόν γε χοπήσονται, ἕως τέλους πολέμου 
συντετμημένου ἀφανισμοῖς "» ἔτι δὲ τούτων συντε- 
λουμένων τε xai ἐνεργουμένων, « Καὶ δυναμώσει δια- 
θήχην πολλοῖς ἑδδομὰς μία.» Αὕτη δ' ἂν εἴη ἡ τοῦ 
σωτηρίου χηρύγματος, δι᾽ οὗ τῆς Καινῆς τὴν παρά- 
δοσιν Διαθήχης ὁ Σωτὴρ χαὶ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς 
Χριστὸς ἐν πολλοῖς μαθητευθεῖσιν αὐτῷ ἐνεδυνά- 
μωσε’ τοτὲ μὲν πρὸ τοῦ πάθους συνὼν αὐτοῖς xal 
συμπολιτευόμενος, τοτὲ δὲ xal « μετὰ τὴν ἀνάληψιν 


δι᾽ ἡ μερῶν y! ὀπτανόμενος αὐτοῖς xat συναυλιζόμενος, c 


xa λέγων τὰ περὶ τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ" » διὸ xol 
« παρήγγελλεν αὑτοῖς ἀπὸ ᾿Ιεροσολύμων μὴ χωρί- 
ζεσθαι.» Ταύτης δὲ τῆς ἑδδομάδος ἐν τῷ ἡμίσει 
δι᾿ ἣν πέπονθεν ὑπὸ Ἰουδαίων ἐπιδουλὴν xa τὰ ἀχό- 
λουθα τῆς θείας ἐπληρώθη προῤῥήσεως " ἀμφὶ γεῦν 
τὰ τρία ἥμισυ ἔτη χηρύξας χαὶ ἀπὸ τῆς τῶν Εὐαγ- 
γελίων παρίσταται γραφῆς διὸ εἴρηται" « Καὶ ἐν τῷ 


christos duces in Judaeos imperium obtinuere, 
gentium usus legibus, civitatemque οἱ sanctua- 
rium pesswumdedit, et spirituali sensu animarum 
quasi pestis factus, cum duce qui, juxta prophe- 
tiam, jam venerat, omnem perniciem in pristinum 
populum atque in civitatis incolas, dein in templum, 
veleremque cultum in eo usitatum excogitavit, 
Hanc vero causam Christi incarnationis qua pro- 
tinus facta est, quodammodo ostendit divina Scri- 
ptura dicens : « Dominus de celo prospexit super 
filios hominum, ut videat si est intelligens, aut re- 
quirens Deum. Omnes declinaverunt, simul inutiles 
facti sunt : non est qui faciat bonum, non est us- 
que ad unum **, » Dein in istos ad hoc corruptionis 


b provolutos quz ingruant calamitates edocens Scri- 


ptura ait : « Et finis ejus vastitas, et post finem 
belli statuta desolatio **. » Quz cum acciderint, 
« confirinabit pactum multis hebdomada una. » 
Hoc vero pactum nihil aliud est ac salutaris 
praedicatio qua Salvator Dominusque noster Jesus 
Christus Testamentum Novum in multis discipulis 
suis confirimavit : tum quiden ante passionem cum 
eis vivens ac conversatus, tum vero « post passio- 
nem suam per dies quadraginta apparens eis con- 
gregatis, et loquens de regno Dei**. » ldeoque 
« precepit eis ab Jerosolymis ne discederent, » 
Hujus vero hebdomadis in dimidio, morte quam ab 
Judzis perpessus est, impleta sunt divinze prophe- 
tie reliqua ; cum quidem per tres annos et dimidium 
Evangelium przedicatum, ac deinde conscriptum est, 
quare dicitur : « In medio hebdomadis deficiet hostia 
et sacrificium **.» Constat enim per passionem defe- 
císse hostiam simul et sacrificium ; quando, juxta 
Evangeliorum narrationem, « velum templi scis - 
sum est in duas partes a summo vsque deorsum " ;» 
juxtaque Josephi historiam : 


ἡμίσει τῆς ἐδδομάδος ἀρθήσεται θυσία καὶ σπονδή " » xal σαφές γε ὅπως ἅμα τῷ πάθει δυνάμει ἤρθη ἐξ 
αὑτῶν θυσία χαὶ σπονδὴ" ὅτε χατὰ μὲν τὴν τῶν Εὐαγγελίων γραφὲν « τὸ καταπέτασμα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη 


ἀπὸ ἄνωθεν ἕως χάτω" » κατὰ δὲ τὴν τοῦ Ἰωσήπου 

« Ἐν αὐτῇ τῇ Πεντηχοστῇ νύχτωρ οἱ ἱερεῖς παρελ- 
βόντες εἰς τὸ ἱερὸν, ὥσπερ αὐτοῖς ἔθος ἦν, πρὸς τὰς 
)ειτουργίας, πρῶτον μὲν χινήσεως ἔφασαν ἀντιλαμ- 


ἱστορίαν" 


« In ipsa Pentecoste noctu sacerdotes in tem- 
plum progressi, sicut consueverant, ad sacra fa- 
ciendum, primo motum vehementem cum fragore 


Θάνεσθαι xal χτύπον, μετὰ δὲ ταῦτα φωνῆς ἀθρόας" p factum esse dixerunt, dein magnam audiri vocem : 


« Μεταδαίνομενίωμεν) ἐντεῦθεν. » 

Ταῦτα δὲ χατὰ λέξιν xaX ἕτερα τούτοις παραπλήσια 
«αἷς ἱστορίαις παραδοὺς ὁ Ἰώσηπος συμόάλοιτ᾽ ἂν 
ἡμῖν εἰς ἀπόδειξιν τοῦ δυνάμει λελύσθαι τε χαὶ χαθῃ- 
ρῆσθαι μετὰ τὸ σωτήριον πάθος τὰ τῆς τοῦ λαοῦ σω- 
ματικχῆς λατρείας. Olba δὲ xal ἄλλην εἰς τὴν E600- 
μάδα τὴν « δυναμώσασαν διαθήχην πολλοῖς » ἀποδο- 
θεῖσαν ἑρμηνείαν" ταύτην γὰρ εἰς τὴν ἐν δεχάσιν 
ἑδδομάδα μεταλαθὼν ὁ λόγος παρίστη τὸν σύμπαντα 
τῶν ἀποστόλων χρόνον εἰς ἑδδομηχονταετίαν συντεί- 
νειν, ἐν f τὸ χήρυγμα τῆς Καινῆς Διαθέχης οὐχέτι 
ἑνὶ, ἀλλὰ πολλοῖς ἔθνεσι χηρυχθὲν εἰς πᾶσαν ἐνεδυ- 


81 Psal, xin, 2,3. * Dan. ix, 26. 


(1) Joseph. De beilo Jud., vi, 5, 5. 


9 Act. 1, 9. 


« Hinc egrediamur (1). » 

Hzc expresse, aliaque his similia Josephus cum 
in historiis refert, nobiscum videtur consentire, 
demonstrantibus reipsa solutum ac deletum fuisse 
post Salvatoris passionem corporeum populi cul- 
tum. Novimus aliam quoque de hebdomade « con. 
firmatura pactum multis » datam interpretationem. 
Hiec enim hebdomada, quasi septem decenniis con- 
stans, omne apostolorum tempus, scilicet septua- 
ginta annos indicare videretur, quibus Novi Tes'a- 
menti predicatio habita est, quod non uni, sed 
multis annuntiatum gentibus per universam terram 


* Dan. ix, 37. *! Mattb. xxvii, 51. 


1193 


ECLOG/E PROPHETICA. — LIB. 1V. 


1194 


τινων προχείρων xal βιωτιχῶν προὔλεγον " οἷον περὶ A et. cozvis predixerunt; sicut de perditis asinis, 


ὄνων ἀπολωλυιῶν, καὶ περὶ νοσούντων ἐπισφαλῶς, εἰ 
βιώσονται ἣ μὴ, χαὶ περὶ μελλούσης ἔσεσθαι τῷ λαῷ 
εὐθηνίας, xal περὶ ἄλλων μυρίων, ἃ ταῖς xav' αὐτοὺς 
ἱστορίαις ἐμφέρεται ἅπερ εἰ μὴ τοῦτον γεγόνει τὸν 
τρόπον, ἀποχρινέσθω τις, τίνι δήποτε οὖν λόγῳ προ- 
φήτας ἡγοῦντό πε xal ἀπεχάχουν, f| διὰ τί γραφῆς 
τοὺς λόγους αὐτῶν ἐξίουν ; Τίς δ᾽ ἡ αἰτία Bu ἣν xal 
τοῖς μετέπειτα παισὶν ἑαυτῶν, ὡς ἂν δὴ θείας, αὐτῶν 
τὰς γραφὰς παρεδίδοσαν ; Μηδὲν γάρ τι θεῖον μηδὲ 
παράδοξον ἐν τοῖς ἀνδῥάσιν ἑωραχότας εἰχῖ, καὶ μά- 
τὴν οἴεσθαι περὶ αὐτῶν τοιαῦτα διειλητέναι, πάντων 
ἐστὶν ἀπιθανώτατον. Εἰ δ᾽ ἀναδράμοι τὶς ἐπὶ τοὺς τότε 
χρόνους τῇ διανοίᾳ, τί ἄρα ἐπινοήσειεν, ὁρῶν ἄνδρας 
ἀγροίχους xal τὸ σχῆμα λιτοὺς, αἰπόλους τινὰς xal 


de graviter zgrotantibus, utrum convalescerent, 
necne, de rebus populo feliciter cessuris, multisque 
aliis, qua? in eorum historiis reperire est : quod si 
non ita se habuissent, mihirespondeant, cui unquam 
igitut verbo prophetas agnovissent vocavissent- 
que, vel cur eorum verba scriptis servanda curas- 
sent? Quamobrem posteritati sue scripta eorum, 
quasi divina tradidissent? Haud quidquam enim 
divini, vel prclari in istis viris perspicientes te- 
mere ac inconsiderate de ipsis talia accepisse opi- 
nari, stolidissimum esset. Si quis hzc antiqua 
mente percenseat tempora, quid existimabit, rusti- 
cos videns homines, ignobili habitu, bubulcos sci- 
licet. pastoresque, in medio totius gentis prodeun- 


ποιμένας, εἰς μέσον παντὸς τοῦ ἔθνους παριόντας, xal B tes, quasi Dei nomine quedam docentes, e£cla- 


ὡς ix προσώπου τοῦ Θεοῦ tiva λέγοντας. xal « Τάδε 
λέγει Κύριος, » ἀναδοωμένους, ἐπί τε βασιλέων xal 
παντὸς τοῦ λαοῦ μετὰ παραστήματος ἀχαταπλήχτου 
δημηγοροῦντας, καὶ σοφίαν ὑπὲρ ἄνθρωπον ἐνδειχνυ- 
μένους, τὴν xa εἰσέτι νῦν ἐν ταῖς προφητείαις αὐτῶν 
φερομένην, μυρία τε ἄλλα δι᾽ αἰνιγμάτων χαὶ παρα- 
δολῶν ἀπόῤῥητα φιλοσοφοῦντας, ἡθιχήν τε χαὶ δογμα- 
«ux» τῇ Ἑδραίων φωνῇ διδασχαλίαν τῷ λαῷ παρα- 
διδόντας, χαὶ πρὰς ἐπὶ τούτοις τὸν βίον τοῖς λόγοις 
αὐτῶν χατάλληλον ἐνδειχνυμένους, χαὶ τοῖς πᾶσιν ἀχο- 
λαχεύτως ὁμιλοῦντας, εἰς πρόσωπόν τε τοὺς ἀσεδεῖς 
διελέγχοντας, ὡς καὶ ἐπιδουλεύεσθαι πρὸς αὐτῶν μέ- 
χρι θάνατον, ῥωμαλέῳ χαὶ γεννιχῷ παραστήματι τῷ 
ἀληθεῖ λόγῳ παρισταμένους * ταὐτά τις εἰς νοῦν εὐγνω- 
μόνως θέμενης, πῶς οὐχ ἂν ὁμολογήσειε κατὰ θείαν 
ὡς ἀληθῶς ἐπίπνοιαν ταῦτα πάντα πεῤὶ αὐτοὺς γεγο- 
vévat ; Διὸ xal τότε θαυμάζεσθαι αὑτοὺς εἰχὸς ἣν παρὰ 
«ol; fuepom, xal τοὺς λόγους αὐτῶν ἀναγράπτους 
παρὰ τοῖς ἱερογραμματεῦσι φυλάττεσθαι, εἰσέτι τε 
νῦν παρ᾽ ὅλῳ τῷ ἔθνει προφήτας γεγονέναι τοῦ Θεοῦ 
πιστεύεσθαι" ὃ χαὶ ἐναργέστατα μάλιστα παρίστησιν ἡ 
ἡμετέρα περὶ τοῦ Χριστοῦ διάληψις, χαθ᾽ ἦν ἀποδεί- 
χνυμὲν πᾶσαν τὴν χατ᾽ αὐτὸν οἰχονομίαν γεγενημέ- 
γὴν, τά τε περὶ τῆς διδασχαλίας αὐτοῦ, xai τῆς ἐξ 
ἁπάντων ἐθνῶν γενομένης δι᾽ αὐτοῦ χλήσεως,ἀχριθῶς 
προεγνῶσθα! τε χαὶ πρὸ μυρίων ὅσων ἑτῶν τοῖς θε- 
σπεσίοις ἐχείνοις ἀνδράσι προειρῆσθαι " ὧν τὰς ἱερὰς 


mantesque, « Hic dicit Dominus, » coram regibus 
ac omni populo audactet ac libere verba facientes, 
sapien&am humana majorem ostendentes, quz 
nunc adhuc in eorum prophetiis viget; innumera 
per parabolas atque xnigmata mysteria edocentes, 
moralem et dogmaticam Hebreorum lingua disci- 
plinam populo tradentes, vitam cum praeceptis 
suia congruam degentes, coram omnibus sine adu- 
latione conversatos, impios palam objurgantes, ipso 
mortis periculo contempto, ac denique veritatem 
virili generosaque defendentes audacia. Qus si 
quis animo dillgenter reputet, non poterit non con- 
fReri ex his omnibus tales viros divina quadam 
inspiratione esse afflatos. Ideoque tunc eos inter 
sapientissimos sequüm erat admirari, eorumque 
verba sacria conservare Scripturis, eos denique 
usque nunc apud omnes gentes velut Dei prophe- 
tas credi. Quod et manifestissime confirmat nostra 
de Christo disputatio, qua demonstravimus omnia 
quz acciderunt ei, omnem ejus disciplinam, gen- 
tiumque ab eo factam vocationem, expresse prz- 
nuntiata, multisqve ante annis ab istis divinitus 
afflatis viris praedicta fuisse. Quorum sacros libros 
Judaei majore digni fide quam nos essent, justo 
ac venerabili honore prosequentes. His igitur a 
nobis non sine utilitate expositis, ad propositum 
revertendum est. 


δβίδλους Ἰουδαῖοι μᾶλλον ἂν ἡμῶν εἶεν ἀξιοπιστότεροι μετὰ πάσης σεδασμίου τιμῆς περιέποντές τε xal 
προφέροντες. Τούτων ἡμῖν χρησίμως προδιαληφθέντων, ἐπὶ τὴν ὑπόθεσιν ὀδευτέον. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A'. 
Ex τοῦ Ἡσαΐου. 

c Ὁ λόγος ὁ γενόμενος πρὸς Ἡσαῖαν υἱὸν ᾿Αμὼς 
κερὶ τῆς Ἰουδαίας καὶ περὶ Ἱερουσαλήμ. Ὅτι ἔσται 
ἐν ταῖς ἑαχάταις ἡμέραις ἐμφανὲς τὸ ὄρος Κυρίου, 
καὶ ὁ οἶχος τοῦ Θεοῦ ἐπ᾽ ἄχρων τῶν ὁρέων, xal ὑψω- 
θήσεται ὑπεράνω τῶν βουνῶν, καὶ ἥξουσιν ἐπ᾽ αὐτῷ 
πάντα τὰ ἔθνη. Καὶ πορεύσονται ἔθνη κολλὰ, χαὶ 
ἱροῦσι" Δεῦτε, xat ἀναδῶμεν εἰς τὸ ὄρος Κυρίου, xat 
εἰς τὸν οἶχον τοῦ Θεοῦ Ἰαχὼδ, χαὶ ἀναγγελεῖ ἡμῖν 
thv ὁδὸν αὐτοῦ, xai πορευσόμεθα ἐν αὑτῇ " ix γὰρ 
Ῥιὼν ἐξελεύσεται νόμος, χαὶ λόγος Κυρίου ἐξ Ἵερου- 
σαλήμ᾽ xal χρινεῖ ἀνὰ μέσον τῶν ἐθνῶν, xaX ἐλέγξει 
λαὺν πολύ χαὶ συγχόψουσι τὰς μαχαίρας αὐτῶν 

PaTR. Ga. XXII. 


CAPUT I. 
Ez Isaia. 

« Verbum quod vidit ]saias, filius Amos, super 
Juda et Jerusalem. Et erit in novissimis diebus 
praeparatus mons domus Domini in vertice montium, 
et elevabitur super colles, et fluent ad eum omnes 
gentes. Et ibunt populi multi, et dicent : Venite, et 
ascendamus ad montem Domini, et ad domum Dei 
Jacob, et docebit nos vias suas, et ambulabimus in 
semitis ejus. Quia de Sion exibit lez, et verbum 
Domini de Jerusalem. Et judicabit gentes, et ar- 
guel populos multos : et conflabunt gladios suus, 
in vomeres, et lanceas suas in falces : non levabii 
gens contra gentem gladium, nee exercebuntur 

38 


1195 EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS III.— EXEGETICA. 


ultra δὰ ptzliur '. » Ostendant nobis, qui de cir- A εἰς ἄροτρα, xai τὰς ζιδύνας αὐτῶν εἰς δι 
cumeisione glorificantur, quenam et unde sit lex οὐ λήψεται ἔθνος ἐπ᾽ ἔθνος μάχαιραν, xa 
illa, et quibus dànda sit, quz de Sion exitura prz- — 6uatv ἔτι πολεμεῖν.» Δειχνύτωσαν ἡμῖν 
dicitur. « De Sion enim, ait, exibit lex, » diver- τομὴν αὐχοῦντες, τίς ὁ νόμος xal rotam 
sam foré ab llla signilicans, quz per Moysem in δοθησόμενος ὁ ix Σιὼν ἐξελεύσεσθαι pog 
deserto data est. Quidnam et Domini Verbüm, —« Ἐχ γὰρ Σιὼν, φησὶν, ἐξελεύσεται vp 
«uod, juxta prophetiam, non jam in Jerusalem ὧν δῆλον ὅτι τοῦ ἐν τῇ ἐρήμῳ διὰ Μωῦσέε 
permanebit, sed de Sion egressurum est, atque ad δομένου - τίς δὲ καὶ ὁτοῦ Κυρίου λόγος, 
gentes transgressurum, ut judicet gentes εἰ arguat κατὰ τὴν προφητείαν, μένων ἐν Ἱερουσαὶ 
populos multos, quando summa pace genlibus Σιὼν αὐτῆς, xai μεθιστάμενος ἐπὶ πάν 
Verbo Dorhini judicandis facta, mutatisque ab iis μέλλων τε χρίνειν ἀνὰ μέσον τούτων, κε 
qi In pate constitoti erunt bellorum instrumentis, χειίξει) πολὺν, ὅτε xal εἰρήνης βαθυτά 
mentes ad propriz animz culturam verterit. Quid μένης τοῖς πρὸς τοῦ Λόγου τοῦ Κυρίου x, 
ad bzc isti possint respondere nescio. Nobis vero ἔθνεσι, μεταδαλόντες οἱ τῆς εἰρήνης ἢ, 
recie in Jesum Christum Dei credentibus, facileest πρότερον αὐτῶν πολεμικὰ σχεύη, τῇ ἑ 
omnem explanare prophetiam, et vere divinam ἃς thv Ψυχὴν γεωργίᾳ προσέξουσι τὸν voi 
prorsus admirandam demonstrare, cum et res pr- B μὲν οὖν οὐχ οἶδ᾽ εἴ τίς ἐστι πρὸς ταῦτα 
dictas eventu fuisse comprobatas crediderimus, γε μὴν ὑγιῶς εἰς Ἰηδοῦν τὸν Χριστὸν “ 
neque ἃ vero aberrare, propheliarum eventu in πιστευχόσι ῥᾳδίως ἕνεστι πᾶσαν ἐξομαλί 
incerta temporum spatia producto. Dicimus enim — φητείαν, θείαν τε ὥς ἀληθῶς xal παρι 
Salvatoris nestri Jesu Christi incarnatione, corpo- ἐπιδεικνύναι, τῷ xal τέλος ἐσχηχέναι « 
raliter de Sion exiisse, et inde omnibus annuntia- θέντα πιστεύειν, xal μὴ τῆς ἀληθείας ἐ: 
tam esse gentibus. Novi Testamenti legem, scili- ἀτερματίστους ὑπερτιθεμένους χρόνους 
cet juxta Evangelium, cum et ipsum salutare Ver- τειῶν τὰ ἀποτελέσματα. Φαμὲν γὰρ δ 
bum, Verbum Domini appellatum, de Jerusalem Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ zapeuci 
procedens, ibique commorans edocuit, juxta illud: τιχῶς ἐχ Σιὼν ἐξεληλυθέναι, χἀχεῖθεν 
« Ecce relinquetur vobis demus vestra deserta *.» χηρύχθαι τοῖς ἔθνεσι, τὸν νόμον τῆς Κι 
— « la omnes gentes. effusa est ipsius gralla *. ν χης, τὸν κατὰ τὸ Εὐαγγέλιον, ὅτε καὶ ai 
Quz et ab eo judicat, exprobratis prioribus ipsa- ριος Λόγος, Λόγος τοῦ Κυρίου χρτματ 
rum peccatis, et ad confessioneg: εἰ penitentiam Ἱερουσαλὴμ προελθὼν, ἔνθα διατρίδα 
confugientes, bellum adversus cupiditates suas fa- € κατὰ τὸ, c Ἰδοὺ ἀφίεταὶ ὑμῖν ὁ οἶχος ὑμ 
cere desinent, in profundissima animz pace dein- « Ἐπὶ πάντα τὰ ἔθνη ἐξέχεε τὴν ἑαυτοῦ ; 
ceps vivent, mentis suz culluram εἰ fructiüicatio- κχρινόμενα πρὸς αὐξοῦ xal ἐλεγχόμενα 
nem solummodo curantes. Quz si quis ad litteram προτέραις ἑαυτῶν ἁμαρτίαις, εἰς συνι 
accipere velit, sincerus sensus erit; velsiad spi- μετάνοιαν ἐρχόμενα, πέπαυται μὲν e 
rituum spectes, mulio intllectu facilior. Cum et τοῖς κατὰ «à πάθη σχολάζειν, iv εἰρήν 
ante omnia presertimque hoc in loco credendum διάγει βαθυτάτῃ, τῆς σφῶν αὐτῶν &uw 
sit exitum habuisse quz hic memorantur; verum- λούμενα γέωργίας τε xal χαρποφορί 
tamen iis que dieta sunt, facile possunt intelligi κατὰ τὴν λέξιν βούλοιτό τις ταῦτ᾽ ἐκλαμδ 
prima bujus loci verba, « in novissimia diebus; » ὁ νοῦς ἀποδίδοται" εἴτε κατὰ διάνοιαν, 1 
quippe apertum est quod in szculorum consumma- ἐπεὶ xal προηγοὐμένως xal μᾶλλον x 
tione manifestus factus est « mons» spiritalis « Dei,» πεπεῖσθαι χρὴ τὰ χατὰ τοὺς τόπους di 
id est, divinum ac celeste Verbum; ejusque do- ἀποπληροῦσθαι πλὴν ἀπὸ τῶν εἰρημένε 
1«u5 Ecclesia in apostolorum et prophetarum fun- πως εἶναι σαφῆ xal «à κατὰ τὴν ἀρχὴν τ 
' damento zdificata, et ideo in vertice montium περιχοπῆς " «bv» γὰρ « ταῖς ἐσχάταις ἡμέι 
praedicata. Et bzc quidem manifesta facla sunt, p & ὅτι νῦν ἐπὶ συντελείᾳ τῶν αἰώνων, ἐμς 
post circumcisi populi reprobationem, post abla- νηται «b « ὄρος,» τὸ πνευματιχὸν « τ 
um ab eo regnum celorum, qüahdo impleta τουτέστιν ὁ θεῖος xal οὐράνοος Λόγος * xa 
sunt relata supra hanc prophetiam verba, ubi αὐτοῦ ἡ Ἐκχλησία ἐπῳχοδομημένη ἐπὶ « 
dictu est : « Et derelinquetur δια Sion, e τῶν ἀποστόλων xal προφητῶν, xal διὰ «x 
umbraculum in vinea, et sicut tugurium in cu- εἶναι τῶν ὁρέων λεγομένη. Καὶ ταῦτά - 
cumerario, εἰ sicut civitas qua vastatur *. » γέγονε μέτὰ τὴν ἀποδολὴν τοῦ ix περιτ 
Et quando impletum est illud : « Audite ver^ xal μετὰ «b ἀρθῆναι ἀπ' αὐτοῦ τὴν Baa 
bum Domini , principes Sodomorum; perci- οὐρανῶν, ὅτε πέρας εἰλήφασιν al ἀνωτέρω 
: pite auribus legem Dei nostri, populus Gu- θείσης προφητείας φωναὶ, δι᾽ ὧν εἴρηται τ 
morrhz. Quo mihi multitudinem victimarum ve- ταλειφθήσεται ἡ θυγάτηρ Σιὼν, ὡς σχη 
strarum, dicit Dominus?» et reliqua; quibus ad» πελῶνι, xat ὡς ὁπωροφυλάχιον ἐν σιχυη 








*!jea. 1, {-ὁ. * Matth, xvm, S8. * Act, x, 45. Isa. 1, 8. 


1197 


ὡς πόλις πολιορχουμένη » xal ὅτε πεπλήρωται τὸ, A dit : 


«᾿Αχούσατε λόγων Κυρίου, ἄρχοντές Σοδόμων" προῦ- 
ἔχετε νόμον Θεοῦ, λαὸς Γομόῤῥας. Τί μοι πλῆθος τῶν 
θυσιῶν ὑμῶν :λέγε: Κύριος, » χαὶ τὰ ἑξῆς " οἷς ἐπιφέ- 
pev «Τὰς νεομηνίας ὑμῶν, χαὶ τὰς ἑορτὰς ὑμῶν μισεῖ 
ἣ ψυχή μον" ἐγενήθητέ μοι εἰς πλησμονὴν, οὐχέτι 
ἀνήσω τὰς ἁμαρτίας ὑμῶν. ὍὍτ᾽ ἂν τὰς χεῖρας ἐχτεί- 
vit: πρὸς μὲ, ἀποότρέψων τοὺς ὀφθαλμούς pou ἀφ᾽ 
ὑμῶν xal ἐὰν πληθύνητε τὴν δέησιν, οὐχ εἰσαχού- 
σοβαι ὑμῶν " αἱ γὰρ χεῖρες ὑμῶν αἵματος πλήρεις.» 
Καὶ ópa πῶς ὁ λόγος ταῦτα πάντα ἀποτεινάμενος 
οὖχ εἰδωλολατρείαν ἐνταῦθα οὐδ᾽ ἑτέραν αὐτοῖς ἁμαρ- 
τίαν ἐγχαλεῖ, οὐδὲ μὴν αἱμάτων πολλῶν, ἀλλ᾽ ἑνὸς 
ἐξαιρέτου τινὸς αἴματος, δῆλον δ᾽ ὅτι τοῦ Χριστοῦ, 
τὴν ἔχχυσιν, περὶ οὗ σαφῶς ὁ λόγος τὸν λαὸν ἀπ- 


ECLOGJE PROPHETICAE. — LIB. IV. 


1198 


« Neomeniam et Sabbatum, et festivitates 
vestras non feram, iniqui sunt coetus vestri : so- 
lemhnitates vestras odivit ahima mea : facta sunt 
mihi molesta, laboravi sustinens. Et cum extende- 
ritis manus vestras, avertam oculo$ meos a vobis : 
et cum multiplicaveritis orationem, non exaudiam : 
manus enim vestre sanguine plenz sunt. » Ani- 
inadverte quomodo Scriptura, his omnibus expro- 
batis, neque idololatriam hic, neque aliam eis ini- 
quitatem objicit, neque sanguinum multorum, sed 
unius cujusdam pr:ecellentis, Christi scilicet, effu- 
sionem ob quem Scriptura expresse populum in- 
crepat dicens : « Manus vestre sanguine plenz 
sunt? » Quapropter continuo adjicit : « Quomodo 
facta est meretrix civitas fidelis, plena judicii ? Ju- 


ἐλέγχει λέγων" « Al γὰρ χεῖρες ὁμῶν αἴματος nÀfj- B stitia habitavit in ea, nunc autem homicida *? » Ac 


ρεις" » δι᾽ ἣν αἰτίαν ἑξῆς ἐπιλέγεται τὸ, e Πῶς ἐγένετο 
πόρνη πόλις πιστὴ Σιὼν πλήοης χρίσεις, ἐν f δίχαιο- 
σύνη (f. 45) ἐχοιμήθη ἐν αὐτῇ, νῦν δὲ φονευταῖ;» μεθ᾽ 
ἃ πάντα τελευτῶν ὁ λόγος αὖθις τὴν ἀποδολὴν αὐτῶν 
προμηνύων φησίν᾽ « "Ecoytat γὰρ ὡς τερέδινθος 
ἀποδεύληχυϊζα τὰ φύλλα, καὶ ὡς παράδεισος ὕδωρ μὴ 
ἔχων. Καὶ ἔσται ἡ ἰσχὺς αὐτῶν χαλάμη στυπείου, 
xai αἱ ἐργασίαι αὐτῶν ὡς σπινθῆρες, χαὶ χαταχαὺυ- 
θήσονται οἱ ἄνομοι xal οἱ ἁμαρτωλοὶ ἅμα, xaX οὐχ 
ἔσται ὁ σδέσων. » Τοσαῦτα χαὶ τηλιχαῦτα xav! αὐτῶν 
προαποφηναμένη d$ προφητεία, ἑξῆς ἐπιφέρει τὴν 
ἀρτίως ἡμῖν ἐκτεθεῖσαν περιχοπὴν, δι’ ἧς εἴρηται τὸ, 
ε Ὅτ’: ἔσται ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις ἐμφανὲς τὸ 
ὄρος Κυρίον. » Σαφῶς μετὰ τὴν ἐχείνων ὁλοσχερῇ xat 
τελείαν ἀποδολήν τε χαὶ ἐρήμωσιν τὰς τῆς Καινῆς 
Διαθήχης ὑποφαίνουσα οἰχονομίας, χαθ᾽ ἃς ἐμφανὲς 
τοῖς πᾶσιν ἔθνεσι τὸ ὄρος γέγονε τοῦ Κυρίου. Ποῖον 
δὲ ὄρος, f| ὁ ἐν ἀρχὴ πρὸς τὸν Θεὸν, Θεὸς Λόγος ; 

αὐτὸς ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν, ὃν προαποδεδώ- 
χαμεν, περὶ οὗ καὶ ἐν Ἑαλμοῖς εἴρηται, « Ὅρος τοῦ 
Θεοῦ, ὄρος πῖον" » xal τὸ, « Ὅρος ὃ εὐδόχησεν ὁ Θεὸς 
χατοιχεῖν ἐν αὐτῷ. » Πρὸς τούτῳ δὲ τῷ ὄρει χαὶ ὁ 
οἶχος τοῦ Θεοῦ ἐμφανὴς γέγονεν " οἶχος δ᾽ ἂν εἴη 
Θεοῦ ἡ Ἐχχλησία, ἡ ἐπ᾿ ἄχρων τῶν ὀρέων ἀποστο- 
λιχῶν τε χαὶ προφητιχῶν λόγων ἑἐπεστηριγμένη * 
κούτων δὲ ἐμφανῶν γενομένων ἐπ᾽ αὐτὸ τοῦτο τὸ 
ὄρος, δῆλον δ᾽ ὅτι τὸν θεῖον Λόγον οὐ χεχτημένος ὁ 
Ἰσραὴλ, οὐδ᾽ ὁ πολλαχοῦ δηλούμενος οἶχος "Iaxo6, 


ἀλλ' ἀπαξαπλῶς πάντα τὰ ἔθνη " xai δὴ σαφὲς πῶς p 


χαὶ τίνα τρόπον, ἀποτελεσθέντων διὰ τῆς τοῦ Σω- 
τήρος ἡ μῶν ἐπιφανείάς τῶν προειρημένων, ἐμφανῶν 
«€ Ὑενομένων τοῦ τε ἀποδεδομένου ὅρους xai τοῦ 
δεδιυλωμένον οἴχου, ἡμεῖς οἱ ἐξ ἐθνῶν διὰ τῆς εἰς 
Χριστὸν τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ πίστεως προσεληλυθότες 
τῷ τῶν ὅλων Θεῷ, πάλαι μὲν ἀγνοοῦντες τὰ τηλίι- 
χαῦτα, νυνὶ Z διὰ τὴν θείαν χάριν ἐπιγνόντες αὐτὰ, 
προσελτλύθαμεν Σιὼν ὄρει χαὶ πόλει Θεοῦ ζῶντος, 
Ἱερουσαλῦμ ἐπουρανίῳ" xa ἅτε παιδευθέντες ὑπὸ τοῦ 
ἐξεληλυθότος f| καὶ xata6t6r χότος Ex τῆς ἐπουρανίου 
Ἱερουσαλὴμ Λόγου Θεοῦ, ὡς «Ὅτι ἡ ἄνώ Ἱερουσαλὴμ 
ἐλευθέρα ἐστὶν, Si; ἐστὶ μέττρ ἡ μῶν "κα ἐπὶ τοῦτον 
δ ibid. 50. 


1198. 1, 8-15. * ibid. 31. 


* Isa, in 1. 


postea rursum eorum reprobationem sermo pro- 
phetizans, his verbis desinit : « Erunt quasi quer- 
cus delluéutibus foliis, et velut hortus absque 
aqua. Et erit fortitudo vestra, ut favilla stuppz, et 
opus vestrum quasi scintilla : et succendetur utrum- 
que simul, et non erit qui exstinguat *. » Hzc et 
similia in eos przenuntians prophetia, continuo sub- 
jicit ea quae jam prius retulimus, scilicet, « Et 
erit in novissimis diebus manifestus mons Do« 
mini *. » Aperte post istorum plenam perfectam- 
que reprobationem et ruinam, Novi Testamenti i in- 
stitutionem ostendit, qua manifestus omnibus gen- 
tibus mons factus est Domini. Qualis vero mons, 
nisi qui in principio apud Deum, Deus Verbum ? 
ipse enim Salvator et Dominus noster, quem prius 
ostendimus, dequo et in Psalmis dicitur, « « Mons Dei, 
mons pinguis ;» et, « Mons in quo beneplacitum est 
Deo habitare in eo*.» Praeter hunc montem οἱ 
domus Domini manifesta facta est. Domus vero 
essel Dei Ecclesia, quie in vertice montium aposto- 
licorum et prophelicorum verborum elevata est. 
Quibus vero manifestatis super hunc ipsum mon- 
tem, apertum est quod divinum verbum non con- 
secutus est Israel, neque multis locis designata 
domus Jacob, sed. in universum omnes gentes. 
Constat enim quo modo quave ratione expletis 
Salvatoris nostri manifestatione pr:znuntiatis re- 
bus manifestisque factis, mous et domus qua modo 
interpretati sumus , nos e gentibus per fidem in 
Christum Dei Filium ad omnium Deum perducti, 
horum quidem quondam inscii, nunc vero per divi- 
nam gratiam periti, ad Sion montem et civitatem 
Dei viventis, Jerusalemque coelestem pervenimus. 
Et velut edocti ab illo qui egressus est vel descen- 
dit de ceelesti Jerusalem, Verbo Deo, novimus quod 
«illa qux sursum est Jerusalem, libera est, quae 
est mater nostra *. » Ad hanc coelestem Dei do- 
mum, ad Sion, celestem montem Domini, nos in- 
vicem invitantes adhortantesque doctrinis et inci- 
tationibus, dictitamus : « Venite et ascendamus ad 
montem Domini, et ad domum Dei Jacob : et de- 


5 Psal. υὐτὰς 49,46. * Gus, 


EUSEBII CAESARIENSIS. OPP. PARS lll. — EXEGETICA. 


eebit nos vias suas, et ambulabumus in semitis 4 τὸν ἐπουράνιον οἶχον τοῦ Θεοῦ, xal ἐπὶ 


ejus *. » Quibus vero expletis, εἰ Dei gratia nobis 
omnibus manifestatis, alia quoque prophetia exi- 
tum habuit, qua ipsum salutare Verbum manife- 
stius illa quz nunc nobis elucidanda est prophetia, 
testatur dicens : « Manifestus faetus sum iis qui 
ante non interrogabant ; invenerunt qui non quie- 
sierunt me ; dixi : Ecce. ego, ecce ego ad gentem, 
quz non invocabat nomen meum*. » Si quis nostre 
non consentiat interpretationi, quem alium de hoc 
monte vel domo Dei sensum exhibere possit ne- 
scio, de quibus prophetia, nondum nunc corpora- 
liter manifestatis, quz prius relata sunt indicat. 
Possunt hiec quoque aliter secundam Christi mani- 
festationem  signiücare, tunc potius quam nunc 


αὐτὸ ἐπουράνιον ὄρος Κυρίου, διεγείροι 
καὶ κατασπεύδοντες διὰ τῆς διδασκαλίας 
πῆς φαμεν" ε Δεῦτε, καὶ ἀναδῶμεν εἰς 
ploo, καὶ εἰς τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ Ἰαχώδ-: 
ἡμῖν τὴν ὁδὸν αὐτοῦ, καὶ πορευσόμεϑ 
Τούτων δ' ἀποτελεσθέντων. xài Θεοῦ 

ἡμῖν ἐμφανῶν γενομένων, καὶ ἄλλη τ 
πέρας εἴληφε, δι᾽ ἧς αὐτὸς ὁ σωτήριος 
στερὸν ἐπιμαρτυρεῖ τῇ μετὰ χεῖρας 

τοῦ Ἡσαΐου προφητείας, λέγων" € Ἔμφε 
τοῖς ἐμὲ μὴ ἐπερωτῶσιν" εὑρέθην col 
τοῦσιν" εἶπα, Ἰδοὺ ἐγώ εἰμι ἔθνει, c 
λεσαν τὸ ὄνομά μου. » Εἰ δὲ μὴ οὕτως & 
xat τοὺς τόπους, ποῖον ἂν ὄρος ἢ ποῖ 





perfectum oraculis exitum habituris. Scire quoque B ἄλλως ἔχοι ἂν ἐπιδεῖξαι, περὶ ὧν ἡ m. 
operz pretium est. haec fere ad litteram in Michzze μὴ τότε ὄντων σωματιχῶς ἐμφανῶν, 
prophetia inveniri. θέντα σημαίνει. Δύναται δὲ ταῦτα καὶ 
δευτέραν τοῦ Χριστοῦ παρουσίαν (f. ἐδ v*) ἁρμόττεσθαι, ὡς τότε μᾶλλον ἢ νῦν πληρωϑησομένε, 
προπεφητευμένων. Ἰστέον δὲ, ὡς τὰ αὐτὰ κατὰ λέξιν σχεδῶν ἐμφέρεται καὶ ἐν τῇ τοῦ Μιχαίου 





CAPUT 1l. 
Ez eodem. 

« Ecce enim dominator Dominus exercituum au- 
feret a Jerusalem εἰ a Juda validum et fortem, 
omne robur panis et omne robur aqua: fortem, 
et virum bellatorem, judicem, et prophetam, et ha- 
riolum, et senem : principem super quinquaginta, 
et honorabilem vultu, et consiliarium, et sapientem 
de architectis, εἰ prudentem eloquii mystici. Et 
dabo pueros principes eorum, et effeminati domi- 
nabuntur eis?;» et reliqua, quibus addit Deus: 
1 Nolite constituere me principem populi. Ruit 
enim Jerusalem, et Juda concidit : quia lingua eo- 
rum et adinventiones eorum contra Dominum, ut 
provocaret oculos majestatis ejus. Agnitio vultus 
eorum respondit eis : et peccatum suum quasi So- 
doma pradicaverunt, nec absconderunt: vg ani- 
mz eorum, quoniam malum meditati sunt consi- 
lium in seipsa dicentes : Vinciemus justum quo- 
niam inutilis est ; quoniam fructum adinventionum 
suarum comedent*. » Liber qui Solomonis Sapien- 
tia dicitur, fere eadem de justo eloquitur : « Cir- 
cumveniamus ergo justum, quoniam inutilis est no- 
bis et contrarius est verbis nostris *. » Hujus loci 








ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ P. 


Τοῦ αὐτοῦ. 

« Ἰδοὺ δὴ, ὁ δεσπότης Σαδαὼθ d 
Ἰουδαίας καὶ ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ ἰσχύον 
σαν, ἰσχὺν ἄρτου xal ἰσχὺν ὕδατος, 
σχύοντα, καὶ ἄνθρωπον πολεμιστὴν, 
xal προφήτην, καὶ στοχαστὴν, xol πρε 
πεντηχόνταρχον, xal θαυμαστὸν σύμδου 
ἀρχιτέχτονα, καὶ συνετὴν ἀκροατήν. 1 
νεανίσκους ἄρχοντας αὐτῶν, καὶ ἔμπα 
σουτιν αὐτῶν, » xa τὰ E D^ 
«Οὐκ ἔσομαι ἀρχηγὸς τοῦ λαοῦ τούτοι 
Ἵερουσαλὴμ, καὶ ἡ Ἰουδαία συμπέπ 
γλῶσσαι αὐτῶν μετὰ ἀνομίας. τὰ πρὸς 
θοῦντες. Διότι νῦν ἐταπεινώθη ἡ δόξα: 
αἰσχύνη τοῦ προσώπου αὐτῶν ἀντέστη 
δὲ ἁμαρτίαν αὑτῶν ὡς Σοδόμων ἀνήγγι 
ἐφάνισαν " οὐαὶ τῇ ψυχῇ αὐτῶν, διότε 
βουλὴν πονηρὰν, καθ᾽ ἑαυτῶν εἰπάντες - 
δίχαιον, ὅτι δύσχρηστος ἡμῖν ἔστι * τοῖν 
pata τῶν ἔργων αὐτῶν φάγονται. » Κα 
Σολομῶντος Σοφία τὰ παραπλήσια τοῖς 
τοῦ δικαίου λελεγμένοις οὕτως ἔχει " « Ἐ 
τὸν δίχαιον, ὅτι δύσχρηστος ἡμῖν ἐστι, καὶ 





verba evidenter de Christo dicta esse videntur ; illic p τοῖς λόγοις ἡμῶν. »Ταῦτα δὲ ἐν ἐχείνοις c 


vero de insidiantibus ei, atque in primis adversus 
eos qui malum meditati sunt consilium propletiza- 
tur. ideoque imprecationem in eos Scriptura subji- 
eit : « Vae animz eorum; » sed et penam qua eos 
manet addit, dicens : « Fructum adinventionum 
suarum comedent » Que enim seminaverunt in 
Christum, hec εἰ metent in Dei judicio. Jam qui- 
dem in bac vita vide annon in eos impletus est 
post suas adversus Christum insidias hujus pro- 
phetiz sermo dicens : « Ecce dominator Dominus 
exercituum auferet a Jerusalem et a Juda validum 
et fortem. » Vere enim ablata est ab iis, qu» prius 


ΜΆ. n, 5. * asa xsv, A. ? Mac ἃς 


* fea. t, 140. 


συμφράσεως ἐμφαίνεται περὶ τοῦ Χριστε 
xai τὰ ἐνθάδε τοιγαροῦν περὶ τῶν ἐπιᾶ 
αὐτῷ καὶ xal" ἑαυτῶν μᾶλλον ἧπερ κατ᾽ 
pàv βουλὴν βουλευσαμένων προφητεύετι 
χαταλλήλως τὸν ταλαγνισμὸν ἑαυτοῖς ὁ ) 
διὰ τοῦ, « Οὐαὶ τῇ ψυχῇ αὐτῶν" ν ἀλλὰ 
λασιν. τὴν περιμένουσαν αὐτοὺς προτίϑ 
« Τοίνυν τὰ γεννήματα τῶν ἔργων αὐτῶν 
ὁποῖα γὰρ ἔσπειραν κατὰ τοῦ Χριστοῦ, 
θεριοῦσιν ἐν τῷ τοῦ Θεοῦ χριτηρίῳ. Ἤδη 
τὸν ἐνταῦθα βίον ὅρα εἰ μὴ μετὰ τὴν 
Χριστοῦ ἐπιδουλὴν ἐπληρώθη εἰς αὖτ 


4 Sap. n, 48. 


1201 


ECLOGJAE PROPHETICAE. — LIB. IV. 


1302 


κείμενος τῆς προφητείας λόγος, ὁ φάσχων᾽ ε Ἰδοὺ A habitabat in eis, divina coelestisque gratia, nec jam 


δὴ ὁ δεσπότης Κύριος Σχαδαὼθ ἀφελεῖ ἀπὸ τῆς "Iov- 
δαίας καὶ ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ ἰσχύοντα xat ἐσχύουσαν.» 
᾿Αληθῶς γὰρ ἀφήρηται ἀπ᾽ αὐτῶν d) πάλαι πρότερον 
ἐμπολιτευομένη ἐν αὑτοῖς θεία xaX οὐράνιος χάρις, 
xai οὐχέτ᾽ ἔστιν εὑρεῖν ἐν αὐτοῖς οὔτε προφήτην 
οὔτε στοχαστήν᾽ ποῦ δὲ χαὶ ὁ πολεμιστὴς αὐτῶν 1) 
ὁ διχαστὴ:, ὁ θαυμαστὸς σύμδουλος, f| ὁ συνετὸς 
&xpoatf;; El δὲ xai δοχοῦτιν ἄρτου τοῦ πνευματι- 
χοῦ μετέχειν ἐν τῷ τοῖς ἱεροῖς ἐντυγχάνειν τοῦ Θεοῦ 
λόγοις, ἀλλ᾽ ὅρα εἰ μὴ ἡ δύναμις xa fj ἰσχὺς f) ἐν τοῖς 
θείοις Γράμμασιν ἐναποχειμένη ἐξ αὐτῶν ἀφήρηται’ 
ταφῶς δ᾽ ἐπὶ τούτοις καὶ ἣ Ἱερουσαλὴμ ἀνεῖται, xat τὰ 
λοιπὰ δὲ πάντα εἰς αὐτοὺς πεπλήρωται διὰ μίαν ἐκχεί- 


apud eos reperire est. propbetam ullum aut hario- 
lum. Ubi enim vir bellator eorum, judex, mirabilis 
consiliarius, et prudens eloquii mystici? Quod sí 
videntur panis spiritualis esse participes, cum s$a- 
cra possideant Dei verba, vide annon virtus et ro- 


. bur, in divinis Scripturis inclusa, ab iis ablata sint. 


Manifeste enim eis ruit Jerusalem, cztteraque om- 
nia adversus eos impleta sunt per unum eorum 
adversus Christum scelus. « V: enim, » ait Scriptu- 
r2, « animz eorum. » Atque imprecationis causam 
affert, dicens : «Quoniam maluin meditati sunt con- 
silium in seipsos, dicentes : Vinciemus justum, 
quoniam inutilis nobis. » 


νὴν thv xatà τοῦ Χριστοῦ ἁμαρτίαν" « Οὐαὶ γὰρ, » φησὶν ὁ λόγος, « τῇ ψυχῇ αὐτῶν » xal τοῦ ταλανισμοῦ 


τὴν αἰτίαν προστίθησι (f. 46) λέγων “" 
Δήσωμεν τὸν δίχαιον, ὅτι δύσχρηστος ἡμῖν ἐστιν. » 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ TI"*. 

t Λαός μου, οἱ μαχαρίζοντες ὑμᾶς πλανῶσιν ὑμᾶς, 
χαὶ τὴν τρίδον τῶν ποδῶν ὑμῶν ταράσσουσιν. ᾿Αλλὰ 
νῦν χαταστήσεται εἰς χρίσιν Κύριος, χαὶ στήσει τὸν 
λαὸν αὐτοῦ. Αὐτὸς Κύριος εἰς χρίσιν ἥξει μετὰ τῶν 
πρεσθυτέρων τοῦ λαοῦ, xal μετὰ τῶν ἀρχόντων αὐὖ- 
τοῦ. » Οὐχ ἔοιχεν ἐπὶ τὸν τῶν ὅλων Θεὸν ἀναφέρεσθαι 
vb, « Νῦν χαταστήσεται εἰς χρίσιν Κύριος "» χαὶ μά- 
λιστα τὸ, ε Αὐτὸς Κύριος εἰς χρίσιν ἥξει μετὰ τῶν 
πρεσδυτέρων τοῦ λαοῦ, xal μετὰ τῶν ἀρχόντων ab- 
τοῦ" ν»ἁρμόζοι δ' ἂν περὶ τοῦ Θεοῦ Δόγου, Κυρίου 
χαὶ αὐτοῦ χρηματίξοντος, ταῦτα προφητεύεσθαι - 
χαὶ γὰρ οὖν αὐτὸς ὁ χηρυχθεὶς πᾶσι. τοῖς ὑπὸ τὸν 
οὐρανὸν θεοῦ Λόγος εἰς χρίσιν μετὰ πάντων χαταστή- 
σεται, μηδ᾽ ἑνὶ τῶν ἀσεδῶν χώραν διδοὺς ἀπολογίας, 
ἄπε εἰς τὰς ἀπάντων ἀχοὰς διαδραμούσης αὐτοῦ τῆς 
διδασχαλίας " ἥξει δ᾽ εἰς χρίαιν Ἰησοῦς Χριστὸς μετὰ 
τῶν πρεσδυτέρων μάλιστα τοῦ λαοῦ καὶ μετὰ τῶν 
ἀρχόντων αὐτοῦ, οἷα δὴ αὐτῶν ἐπισυναχθέντων χατ᾽ 
αὐτοῦ, xai τὴν ἐπιδουλὴν αὐτῷ συσχευασαμένων " 
οἱ καὶ μαχαρίζοντες τὸν ἀρχόμενον ὑπ᾽ αὐτῶν λαὸν, 
ἐπλάνων αὑτὸν, λέγοντες τὸ πονηρὸν χαλὸν, καὶ τοὺς 
χαλοὺς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν λόγους πονηροὺς ὑπάρ- 
χειν ἀποφαινόμενοι. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A. 

« Καὶ προσέθετο Κύριος λαλῆσαι τῷ ᾿Αχάζ, λέγων" 
Δίτησαι σεαυτῷ σημεῖον παρὰ Κυρίου Θεοῦ σου εἰς 
βάθος, ἣ εἰς ὕψος. Καὶ εἶπεν ᾿Αχάζ - Οὐ μὴ αἰτήσω, 
οὐδὲ μὴ πειράσω Κύριον. Καὶ εἶπεν - ᾿Αχούσατε δὴ, 
οἶχος Δαυΐδ Μὴ μιχρὸν ὑμῖν ἀγῶνα παρέχειν ἀνθρώ- 
τοῖς, xal πῶς Κυρίῳ παρέχετε ἀγῶνα - Διὰ τοῦτο 
δώσει Κύριος αὐτὸς ὑμῖν σημεῖον - Ἰδοὺ, ἡ παρθένος 
ἐν γαστρὶ λήψεται, xai τέξεται υἱόν - xai καλέσεις τὸ 
ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ᾽ βούτυρον xal μέλι φάγε- 
«at, πρὶν ἢ γνῶναι αὐτὸν ἣ προελέσθαι πονηρὰ, ἐχλέ- 
φεται τὸ ἀγαθόν διότι, πρὶν ἣ γνῶναι τὸ παιδίον ἀγά- 
θὸν ἣ xaxbv, ἀπειθεῖ πονηρίᾳ, ἐχλέξασθαι τὸ ἀγα- 
θόν. » Ol μὴ παραδεχόμενοι τῶν ἐκ περιτομῆς τὴν 
του Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ παρουσίαν λεγέ- 
τωσαν τίς ἡ παρθένος, ἡ κατὰ τὴν προφητείαν àv 


* Isa. uit, 12-14. ? Isa. vii, 10-16. 


« Διότι βεδούλευνται βουλὴν πονηρὰν xaÜ' ἑαυτῶν, εἰπόντες * 


CAPUT 1l. 

« Popule meus, qui te beatum dicunt, ipsi te de- 
cipiunt, et viam gressuum tuorum dissipant. Stat 
ad judicandum Dominus, et stat ad judicandum 
populum suum. Dominus ad judicium veniet cum 
senibus populi, et principibus ejus !. » Non viden- 
tur de omnium Deo bec referri, « Nunc stat ad ju- 
dicandum Dominus, » et presertim, « Dominus ad 
judicium veniet cum senibus populi, et principibus 
ejus. » Melius ad Dei Verbum, ipsumque Dominum 
vocatum, bsc spectat prophetia. Etenim ipse aa- 
nuntiatus omnibus qua» sub calis sunt judex om- 
nium Dei Verbum constituetur, neque ulli impio- 
rum excusationis locum dabit, quippe cum ad 
uniuscujusque auditum pervenerit ejus doctrina. 
Veniet ad judicium Jesus Cbristus cum senibus 
presertim populi et cum principibus ejus, quoniam 
illi adversus eum congregati sunt, eique insidias 
siruxerunt. Qui et beatum dicentes populum cui 
preerant, eum decipiebant, malum pro bono di- 
centes, optimosque Salvatoris nostri sermones 
quasi pessimos criminati. 


CAPUT IV. 

« Et adjecit Dominus loqui ad Achaz, dicens : 
Pete tibi signum a Domino Deo tuo in profundum 
inferni, sive in excelsum supra. Et dixit Achaz : 
Non petam, et non tentabo Dominum. Et dixit : 


D Audite ergo, domus David : Numquid parum vobis 


es*, molestos esse hominibus, quia molesti estis et 
Deo meo? Propter hoc dabit Dominus ipse vobis 
signum. Ecce virgo concipiet, et pariet filium, et 
vocabitur nomen ejus Emmanuel. Butyrum et mel 
comedet, at sciat reprobare malum, et eligere bo- 
num. Quia antequam sciat puer reprobare malum 
et eligere bonum, non est obediens malitiz, ut se- 
ligat bonum *. » Non accipientes qui ex circumcisio- 
ne sunt, Salvatoris nostri Jesu Christi adventum, 
dicant quanam sit hzc virgo, quz juxta prophe- 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 


tiam im utero accipiet et pariet lium, cujus nomen A γαστρὶ ληψομένη xai τέξουσα τὸν àxo 


erit Emmanuel. Quod si dixerint non virginem, sed 
puellam apud Scripturam Wlebraica voce nomina- 
tam esse, respondéndum quod primi qui divinum 
Scripture sensum 'ita sunt interpretati, non quilibet. 
erant, septuáginta. scilicet e populo przstantiores 
delecti, εἰ inayima pro ilis temporibus sapientia 
probati. Quodnam enim mirum Sermo pollicebatur 
signum ab ipso Domino, quasi prodigium aliquid, 
domo David datum iri. prenuntians, si tantummode 
simplex puella designaretur. Nihil vero prohibet, 
etsi puellam juxta eos Rébraicum significet, quin 
prophetia vitginem indicari exi: 
jn Levitico quoque 
salam,et que vim ab alio tulit, puellam quoque 





"Eppavovk) υἱόν - dXX εἰ φάσχοιεν μὲ 
παρθένογ, ἀλλὰ νεᾶνιν κατὰ τὸ 'E6pats 
ὡς οὐχ οἱ τυχόντες ἐτύγχανον οἱ πρῶτοι 
κατὰ θείαν ἑρμηνεύσαντες οἰκονομίαν, : 
μὲν ὄντες τὸ πλῆθος, ἀναλελεγμένοι ἀρι 
παντὸς τοῦ λαοῦ, δοχιμήν τε οὐ σμιχρὰ' 
αὐτῶν χρόνους ἐπὶ σοφίᾳ δεδωχότες " τί 

δοξον ὁ Αόγος ὑπισχνεῖτο σημεῖον ὑπ᾽ αὐ 
Ρίου ὥσπερ τι θαυμαστὸν τῷ οἴχῳ Δαυΐ 
προμαρτυράμενος, εἰ περὶ ψιλῆς νεάνιδο 
οὐδὲν δὲ ἡμᾶς χωλύει, εἰ καὶ νεάνιδα[ν] 
περιέχει τὸ "Eópaixby, ὡς περὶ παρϑένι 
νομίζειν τὰ εἰρημένα" καὶ γὰρ οὖν ἐν 

εὕροις à τὴν ὁμολογουμένως παρθένον 


Beriptura ' appellari. Et bic quidem decorum esset p μένην ἀνδρὶ, ὑφ᾽ ἑτέρου (f. 46 v^) δὲ 


domo David propter eorum incredulitatem a Domi- 
no dari signum, virginem inusitate parturire, eujus 
Lasciturus puer admirabilis fore praedicaretur. 
quidem a pneritia, et ut ita dicam, ab ipsa nativi 
tate malitiz non obtemperaturus, bonumque electu- 
Fus prophetizatür. Et nomen ejus m in modum 
prenuntiatur Emmanuel fore, scilicet. nobiscum 
Deus. Quod. et diceremus nos ipsi, qui eum agno- 
cimus et confitemur ejus divinam et mysticam 
&pod omnes homines ipsi potentia incarnatio- 
mem. Dicatur iterum. Emmanuel, wobiscum Deus, 
eo quod Pater quidem, Deusque omnium supra non 
tantum mortalem, sed et omnem spiritualem na- 
turam sit; Filius vero nón immerito xobiscum Deus 




















γεᾶνιν ὑπὸ τῆς Γραφῆς ὀνομαζομέντιν * 

ἀξιοπρεπὲς ἂν εἴη τῷ οἴχῳ Δαυΐδ διὰ ᾿ 
αὑτῶν παρὰ Κυρίου δίδοσθαι σημεῖον, ' 
παρθένον ἀποτεχεῖν, δι᾽ ὁ δὴ καὶ ὁ τεχθ' 
μαστός τις ὧν ἀνηγόρενται." εἴ γε ἐκ c 
εἰπεῖν, ἐξ αὐτῆς γενέσεως͵ ἀπειθῆ σειν 
ἐχλέξασθαι δὲ τὸ ἀγαθὸν προφητεύεται. 
δὲ αὐτοῦ θαυμαστῶς προαναπεφώνττα 
τυγχάνον" « ὃ ἔστι, μεθ᾽ ἡμῶν ὁ Θεός. 
μὲν ἂν ἡμεῖς οἱ ὁμολογοῦντες αὐτὸν, χα 
wot τῆς ἐνθέου xal ἀποῤῥήτου εἰς τεάντι 
διὰ τῆς αὐτοῦ δυνάμεως ἐπιδημίας " 

πάλιν Ἐμμανουΐλ, ὁ μεθ᾽ ἡμῶν Θεὸς 
Πατέρα καὶ θεὸν τῶν ὅλων ἐπέκεινα οὗ μ 


nominatur, cum apud nos commoratus sit. Quod si ( τῆς, ἀλλὰ xal πάσης τῆς λογιχῆς usse 


Judzi Lzc Acbaz prenuntiata ad Ezechiam, ejus 
filium regnique successorem , referant, animadver- 
tendu bzc ipso jam tum patre Achaz regnante 
predicta ; Ezechiam vero antequam regnum acce- 
perit Achaz, genitum esse constat. Sexdecim annos 
regoaverat Achaz, cum ei successit. Ezechias, qui 
tum st*lis quintum et vicesimum annum agebat ; 
ita ui novem annis antequam pater in solium 
Áscenderet, natus sit, Sed jam regnanti hzc prz- 
flicta sunt Achaz de mirifica atque insolita Christi 
mativitate. Singulorum vero hujus prophetis ver- 
boram sensum; qualis sit, noverit qui in bos locos 
mirabilis viri exegeticis studiose attenderi 
Tip ἤδη βασιλεύοντι τὰ προχείμενα τῷ "Aya, 








τὸν δὲ ΥἹὸν, τὸν" μεθ᾽ ἡμῶν Θεὸν εἰχό 
δημίας αὐτοῦ 

δὲ τινός τῶν ἐχ περιτομῆς εἰρηκότος dox 
μαι ταῦτα τῷ" ᾿Αχὰζ προφητεύεσθαι m 
τοῦ ἐξ αὐτοῦ γενομένου καὶ μετ' αὐτὸν 
τος, ἐπιτηρητέον, ὅτι πρὸ τοῦ βασιλεῦσα 
xài πρὸ τῆς εἰρημένης αὑτῷ ταύτης δὶ 
προφητείας, Ἔζεχίας ἤδη πάλαι γεγενῖ 
δείκνυται ^ ἐπὶ δέχα γοῦν xdi ἕξ ἔτεσι τὶ 
σιλεύσαντα διαδέχεται, ἄγων ἕτος τῆς ἡ 
πτὸν xal εἰχοστὸν, ὁπηνίχα τῆς βασιλι 
προλαμδάνειν αὐτοῦ τὴν γένεσιν E 
πὴν τοῦ πατρὸς ἐπὶ τὴν βασιλείαν má 





προφητεύεται περὶ τῆς δεδηλωμένης τοῦ Xj 


Ραδόξου xal θαυμασιωτάτης γενέσεως. Τὰ δὲ κατὰ τὴν λέξιν ἕκαστα ὁποῖον ἔχει νοῦν, τοῖς εἰ 
ποὺς τοῦ θαυμασίου ἀνδρὸς ἐξηγητικοῖς ἐντυχὼν ὁ φιλομαθὴς εἴσεται. 


CAPUT V. 


«Εἰ dixit Dominus ad me : Accipe tibi ipsi li- i 


brum novum grandem, et scribe in éo s(ylo homi- 
nis , ut celeriter direptionem facias "spoliorum. 
Adest enim, et testes mibi facito fideles homines, 

risa sacerdotem, οἱ Zachariam filium Barachiz. 
Ἐξ accessi ad prophetissam, et in ütero actepit, et 
peperit filium, Et dixit Dominus ad me: Voca no- 
men ejus, Accelera spolia detrahere, cito pre- 
dare, quia antequam sciat puer vocare patrem 





! Deut. xxii, 27. 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ Ε΄. 
« Καὶ εἶπε Κύριος πρὸς μὲ, Λάδε ae 
μεγάλου, καὶ γράψον εἰς 
, τοῦ ὀξέως προνομὴν ποιῆς 
πάρεττι γάρ. καὶ μάρτυράς μοι ποίησον ^ 
ἡρώπους, τὸν Οὐρίαν τὸν ἱερέα, καὶ Za; 
Βαραχίου. Καὶ προσῆλθον πρὸς τὴν προῷ 
χαὶ ἐν γαστρὶ Ελαδε, καὶ ἔτεκεν υἱόν" x 
prs μοι" Κάλεσον τὸ ὄνομα αὐτοῦ, Tay 
σον, ὀξέως προνόμευσον" διότι, πρὶν ἢ 





1207 


EUSEBIL CESARIENSIS OPP. PARS. Il. — EXEGETICA. 


Μας vero suffiiunt sancto viro commentaria, in A λεγομένην δύναμιν Δαμαφχοῦ, τὰς δ᾽ 1 


bwne locum dignoscere volenti. Si quis autem ex 
Judzls hzc magis corporaliter inquirere velit, ab 
co postulandum est an possit corporaliter osten- 
dere qua ratione Isaias, post przcitatos testes, ad 
prophetissam corporalis consorti causa accesserit ; 
quinam vero et qualis sit bac prophetissa, et quo- 
modo e vestigio conceperit, confestimque pepererit, 
ei quisnam iste ex prophetissa natus fllius, quem 
vocare lsaim przceperit ipse Dominus « Celeriter 
detrahe spolia, cito przdare; » et quznam sit causa 
hujusce appellationis; εἰ quomodo ex communi 
sensu corporaliter existimandun: sit bunc puerum 
« potestatem accepisse Damasci, et spolia Samariz 
eoram rege Assyriorum ; » h:ecque facere « prius- 
quam sciat vocare patrem et matrem. » Atque pre- 
terea, si lis quz a !nobis ezposita sunt repugnant, 
ostendant ipsi quomodo exspectatus ab iis Christus 
swperven:ens accipiet corporaliter juxta prophetiam 
«, potestatem Damasci, » et quznam « spolia Sama- 
ri, » vel quorum « Assyriorum coram rege, » cum 
nullus illorum his temporibus supersit. 








τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ παραδεξαμένας 
ρευόμενα σχῦλα Σαμαρείας ταῦτας i 
σχῦλα xa προνομὴν παρὰ τῶν νοητῶν 
πολεμίων, ἐξ ἐναντίας τοῦ νοητοῦ faa 
ρίων, τουτέστι τοῦ διαδόλου, χαθώπλι 
λεμεῖν αὐτῷ παρεσκεύασε. Καὶ ταῦτα 
ἐπ᾽ ἀχριδὲς τῷ βουλομένῳ ix τῶν εἰς 
ὑπομνηματισθέντων τῷ ἱερῷ ἀνδρὶ δα 
εἰ (sic) ἀπαιτοῖεν ταῦτα σωματικώτερ 
τομῆς, ἀντεξεταστέον αὐτοὺς εἰ δύνανι 
αὐτοὶ παραστῆσαι τίνα τρόπον ὁ "Hc 
προειρημένων μαρτύρων (f. 47 v) τῇ 
ξεως σωματιχῆς ἕνεχεν προσελήλυθε. 
τοιαύτη προφῆτις, καὶ πῶς mxpaypt 
B ἔλαδε, καὶ παραντίκα τέτοχε, καὶ τ 
τεχϑὲν παιδίον, ὃ προστάσσει τῷ "Hr 
ὀνόματι χαλέσαι τῷ, « Ταχέως σκύλενι 
νόμευσον" » τίνα δὲ xal λόγον ἔχει τὸ τι 
ἢ πῶς δυνατόν ἐστι κατὰ τὴν πρόχειρα 
δίον ὁποῖον δὴ οὖν ἐπινοεῖν σωματικῶ 
τὴν ὀνομαζομένην δύναμιν Δαμασκοῦ 


μενα « σχῦλα Σαμαρείας ἐναντίων(ον) βασιλέως ᾿Ασσυρίων, » καὶ ταῦτα πράττειν « πρὶν d 
χφλεῖν πατέρα ἢ μητέρα" » καὶ πρὸς τούτοις εἰ ἀντιλέγοιεν τοῖς ἡμῖν προαποδεδομένοις 
αὐτοὶ πῶς ὁ προυδοχώμενος ὑπ᾽ αὐτῶν Χριστὸς παραγενόμενος λήψεται σωματιχῶς τὴν κατὰ * 
« δύναμιν Δαμασχοῦ, » καὶ ποῖα « σχῦλα Σαμαρείας, » ἢ ποίων « ᾿Ασσυρίων ἐναντίον, » μηδ 


ἐνεργαῦντος κατὰ τοὺς ἐνεστῶτας χρόνους, 
CAPUT VI. 
« Eoce ega et pueri mei, quos dedit mihi Domi- 


nus in signum οἱ ip portentum lsrael a Domino (. 


Deo exercituum, qui habitat in monte Sion *. » Il- 
lud, « ecce ego et pueri mei , quos dedit mibi Du- 
mimus » e persona Salvatoris de apostolis 
«qui postea in eum crediderunt, apte in Epistola ad 
Hebreos refertur, quibus igitur addit , 
et in portentum erunt domo Israel, » apertum est 
Salvatoris nostri manifestationis tempore signa et 
portenta facta fuisse in domo Israel, qualia nun- 
quam petrata sunt. H 
CAPUT Vil. 

«Εἰ volent, si fuerint igne combusti. Quoniam 
parvulus natus est nobis , et filius datus est nobis, 
cujus imperium super humerum ipsius , εἰ vocatur 
nomen ejus Magni consilii Angelus , admirabilis 
consiliarius. Adducam enim pacem super princi- 
pes, et sanitatem ei. Magnum imperium ejus , et 
pacis ejus von esp finis, super solium David et re- 
gnum ejus ut dirigat illud, εἰ suscipiat in judicio 
et justitia ex hoe tempore et usque in szculum. 
Zelus Domini Sabaoth faciet heec *. » Existimo hic 
designatum puerulum eumdem esse, qui de virgine 
masciturus superius prophetizatus est, quem et 
paulo ante paritura dicitur prophetissa. Primo 
quidem dietus est Emmanuel, dein « Celeriter spo- 
lia detrahe, cito predare. » Hic autem ipse, ut 
apud Septuaginta legimus, « Magni consilii Angelus » 
vocatur ; et juxta Aquilam atque llebraicum , no- 












3158, vir, 18. ?]sa. 1x, 5-7. 


KESAAAION G7. 

« Ἰδοὺ, ἐγὼ καὶ τὰ παιδία, & μοι δὲ 
xai ἔστα: σημεῖα xai τέρατα ἐν τῷ 
παρὰ Κυρίου Θεοῦ Σαδαὼθ, ὃς κατοι: 
Σιών. » Καὶ τὸ, « Ἰδοὺ, ἐγὼ καὶ τὰ 
ἔδωχεν ὁ Θεὸς, 1 ἐχ προσώπου τοῦ Σὼ 
τῶν ἀποστόλων καὶ τῶν μετὰ ταῦτα 6 
στευχότων καλῶς ἐν τῇ πρὸς Ἑδραίου 
ἐπιφέρεται γοῦν ἐνταῦθα τὸ, « Καὶ ἔστ 
πέρατα ἐν οἴκῳ Ἰσραήλ᾽ ν xat σαφὲς 6 
καιρὸν τῆς τοῦ Σωτῆρος παρουσίας anu. 
εἰν) τῷ obap Ἰσραὴλ, οἷα οὐδεπώποτ. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Z'. 

€ Καὶ θελήσουσιν, εἰ ἐγένοντο πὺρ 
παιδίον ἐγενήθη ἡμῖν, υἱὸς ἐδόθη ἡμῖν, οὗ 
θη ἐπὶ τοῦ ὥμου αὐτοῦ, xal καλεῖται τὲ 
Μεγάλης βουλῆς !Ἄγγελος " ἄξω γὰρ εἰ! 
ἄρχοντας, καὶ ὑγεία αὑτῷ. Μεγάλη ἡ 
καὶ τῆς εἰρήνης αὐτοῦ οὐχ ἔστιν ὅριον 
νὸν Δαυῖδ καὶ τὴν βασιλείαν αὐτοῦ, xa 
τὴν, καὶ ἀντιλαδέσθαι ἐν χρίματι καὶ ἡ 
ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ εἰς τὸν αἰῶνα - ὁ ζῆλο 
Gai) ποιήσει ταῦτα. » Οἶμαι δὴ τὸ λεγ' 
παιδίον οὐχ ἄλλο εἶναι τοῦ ἐχ τῆς παρ 
σεσθαι ἀνωτέρω προπεφητευμένου, ὃ xo 
τερον ἡ προφῆτις ἀποτεχεῖν ἐλέγετο" 
ἀνωτέρω ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουὴλ ἦν 
ταῦτα, « Ταχέως σχύλευσον, ὀξέως m 
Ἐνταῦθα δὲ ὁ αὐτὸς οὗτος χατὰ μὲν τὲ 
X μέκοντα ἑρμηνείαν, c Μεγάλης βουλὶ 





1" EUSEBII CESABIENSIS OPP. PARS. IIl. — EXEGETICA. 





ab iniquitatis profundo in ma 
versis bze dici credidimus : nunc usque videntes 
quomodo et qua ratione in Ecclesiis quz sunt su- 
per terram, adventu Jesu Christi e radice Jesse 
germinati, plerique hominum transformati sint, 
atque natura sua immutati prius ferina, cum quasi 
lupi prius, et pardi et leones , czteraque ferarum 
et serpentium genera viverent, sicut eos juxta 
propriam cujusque malitiam et iniquitatem ex 
aualogia prophetia vocat. Qui εἰ conversi et quasi 
transügurati in tantum mansuetudinis. provecti 
supt, ut simul pascerentur, eamdem sanctorum 
Dei verlorum escam comedentes cum mansuetis- 
simis vita Dei viris justis, quos propter talem ani- 
mx innocentiam privatis εἰ mansuetissimis anima- 
libus , atque lactentibus pueris 
sermo. Si quis haud facile bzc accipiat, dicat 
quomodo aliter e sensu communi hunc possit in- 
terprelari locum. Quamobrem igitur et quomodo 
Libanus cum excelsis cadet * Quomodo non allego- 
rice accipiet neque virgam, neque florem ex ea 
germiaaturum ? Ostendat quomodo corporaliter 
virga egressura de radice Jesse dicatur, et unde 
flos e radice ejus ascensurus. Si autem, quod per- 
difficile est , de his interpretationem exhibere nita- 
tur, attende annon pulchre nobis et reliqua Salva- 
toris nostri adventu plenum eventum habuerint. 
Que et congruenter cum prophetia advenerunt, 
confractis a Domino Sabaoth prioris populi quon- 
d^m nobilibus , quos et elevatos facta in Salvato- 
rem nostrum injuria, conterendos et humiliandos , 
et dejiciendos esse prenuntiat. Cum illis et Liba- 
mum prolapsurum Scriptura dicit. Sic enim con- 
sueverat Jerusalem veleremque. quondam ibi cele- 
bratum cultum allegorice nominare ; ut constat ex 
illo Ezechielis loco , ubi dictum est : « Aquila gran- 
dis, magnarum alarum, longo membrorum ductu, 
plena plumis et varietate, quz habet auctoritatem 
ingrediendi in Libanum , et evulsit tenera cedri *.» 
Et hac ipsa deinceps explanans idem propheta , 
aperte Libanum esse Jerusalem edocet dicens : 
Fili bominis , dic ad domum exasperantem : Nesci- 
115. quid ista signiflcent? Dic , Cum venerit rex Ba- 
bylonisi in Jerusalem , et assumet regem et principes 
*. » Manifestum est igitur quod et ipse Liba- 
nus post excelsorum injuriam ci i| Salvatoris no- 
stri adventu deradice Jessenati ; in quo requi 
plenitudo donorum sancli Spiritus, qui et rursus 
veniet secunda et przclara manifestatione , non se- 
cundum opinionem judicans , « Personam enim ho- 
minis Deus non accipit * » ; neque secundum 10- 
quelam redarguens : « Scrutans enim est renes et 
corda, et pertingens usque ad divisionem animae 
ac spiritus *. » Praterea cum jam facta est ejus in- 
carnatio, quam verissime repleta est terra scientia 
Domini, non jzm solis Judzis eum cognoscentibus. 
Tunc el pleniorem eventum habuit prophetia , 































* Ezech. xvi 





9. tibi. 





iuetudinem  con- A τόπον τὴν εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν "Iro 


ὁμολογοῦσι πίστιν" ἡμεῖς δ᾽ ὅλα ck x 
τείαν ἄξια εἶναι Θεοῦ πειθόμενοι, τ 
θρωπείων τῶν διὰ τῆς ἐπιφανείας τοὶ 
ἀπὸ τοῦ βάθους τῆς χαχίᾳς εἰς fus 
δληχότων ταῦτα λέγεσθαι πεπιστεύκο 
ὁρῶντες τος καὶ τένα τρόπον ἐν ταῖς 
μένην [lv ταῖς] Ἐχκλησίαις μετά τὴ 
dx τῆς ῥίζης (f. 48 v*) Ἰεσσαὶ βεόλι 
Χριστοῦ, οἱ πολλοὶ τῶν ἀνθρώταυν 

ad τὴν φύσιν αὐτὴν ἀπὸ τοῦ θηρι 
βίου, λύχοι τινὲς ὄντες τὸ πρότερο' 
τὸν τοιονδὶ τρόπον, λέοντές τε καὶ δα 
καὶ ἑρπετὰ xav ἀναλογίαν τῆς ivi 
xaxia, τε xai πονηρίας ἡ pognis 


livinus sequiparat B καὶ μεταθέμενοι καὶ ὡσπερεὶ μετ 


τοσοῦτον ἡμερότητος ἤλασαν, ὡς c 
τοὺς τὴν αὐτὴν ἔσθοντας τῶν ἑερῶν 
τροφὴν τοῖς ἡμερωτάτοις τὰ ἤθη 

τοῦ Θεοῦ, cóc διὰ τὴν τοιανδὶ τῆς Φ' 
θασσοῖς χαὶ ἡμερωτάτοις ζώοις, τὸ 
μένοις ἐνταῦθα παιδίοις ὁ θεῖος ἀπ 
δὰ πρὸς ταῦτά τις δυσπειθῶς ἔχοι, 

ἄλλως κατὰ τὴν πρόχειρον διάνοια; 
wv διὰ τί γὰρ f καὶ πῶς ὁ Λίδανος 
πεσεῖται; Μὴ τροπολογείτω δὲ μ' 
μηδὲ τὸ ἐχ ταύτης ἄνθας- ἀλλὰ δειχ' 
τικὴ ῥάθδος ἐξελεύσεσθαι Ex τῆς ῥίξ 
παι, καὶ ποταπὸν ἄνθος ἀναδήσεσθα 
xal τὸν πάνυ σχληρὸν ταῦτα ἐπὶ i 
βιάζεται, ὅρα εἰ μὴ καλῶς ἐμῖν καὶ 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν παρουσίᾳ κατὰ δι 
ται πεπληρωμένα ἃ xal ἀχολούθωι 
γέγονε μετὰ τὸ συνταράξαι Κύρισ' 
πάλαι ἐνδόξους τοῦ προτέρον λαοῦ“ c 
πας τῇ κατὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ὕδι 
σθαι xal ταπεινωθήσεσθα:, καὶ πεσεῖσί 
σὺν αὐτοῖς δὲ xai τὸν Λίδανον πεῖ 
φησίν" οὕτω δὲ ἔθος αὐτῷ τὴν Ἵεροι 
πᾶλαι πρότερον ἐν αὐτῇ σωματιχᾶ 
νην λατρείαν ὀνομάζειν" ὡς δῆλόν 

Ἱεζεχιὴλ, ἔνθα τοῦτον ἀναγέγραπτι 
« Ὁ ἀετὸς ὁ μέγας ὁ μεγαλοπτέρυ 
τῇ ἐχτάσει, πλήρης ὀνύχων, ὃς E, 
εἰσελθεῖν εἰς τὸν Λίδανον, xal ἔλαξ 
τῆς κέδρου.» Ἐπιλύων γοῦν τὴν map 
προφητιχὸς λόγος σαφῶς τὸν Alfavoy 
λὴμ διδάσχει, λέγων" « ΥἹὲ ἀνθρώπου 
πὸν οἶχον τὸν παραπιχραίνοντα - Οὐ» 
ἦν ταῦτα; εἰπὸν, Ὅταν ἔλθῃ Bacus 
ἐπὶ Ἱερουπαλὴμ, καὶ λήψεται τὸν Bac: 
ποὺς ἄρχοντας αὐτῆς. » Πρόδηλον οὖν i 
ὁ Αἴθανος μετὰ τῶν ὑψηλῶν τῇ ὕδρει 
ἐπὶ τῇ παρουσίᾳ τοῦ ix ῥίζης "leo 
Σωτῆρος ἡμῶν" ἐφ᾽ ὃν καὶ ἀνεπαύσαι 
πῶν τοῦ ἁγίου Πνεύματος χαρισμάτα 
αὖθις ἐλεύσεται κατὰ τὴν δευτέραν καὶ 






E 








? Gal. n,6..— Apoc. ni, 23; Ilebr. iv, 12. 


» 1215 


“παρουσίαν, o) χατὰ τὴν δόξαν χρινοῦντος * 
eov γὰρ ἀνθρώπου Θεὸς οὐ λαμθάνει" » ἀλλ᾽ οὐδὲ 
κατὰ τὴν λαλιὰν ἐλέγχων "ε« Ἑτάξων γάρ ἐστι χαρδίας 
καὶ νεφροὺς, xat διιχνούμενος ἄχρι μερισμοῦ ψυχῇς 
καὶ πνεύματος.» Καὶ ἐπὶ τῇ γενομένῃ μὲν οὖν αὖ- 
τοῦ ἤδη πρότερον παρουσίᾳ ἐνεπλήσθη ὡς ἀληθῶς ἡ 


- γῇ τοῦ γνῶναι τὸν Κύριον, μηδενὸς τὸ πρὶν ὅτι μὴ 
. διόνων τῶν Ex. περιτομῖς γινωσχόντων αὐτόν: τότε 


: 4A χαὶ μᾶλλον εἰς πέρας ἀχθέσεται ἡ προφητείᾳ, ὅτε 


** “ποῦ πληρώματος 


κῶν ἐθνῶν εἰσελθόντος σὺν τοῖς 


ες, λοιποῖς ἔθνεσι xai ὁ πᾶς Ἰσραὴλ σωθήσεται, ὁ Χρι- 


στὸς δὲ ix νεχρῶν ἀναστὰς ἄρχειν ἐθνῶν ὑπὸ τοῦ 
Θεοῦ χατεστάθη, χατὰ τὸ, « Καὶ ἔσται ἡ ῥίζα ταῦ 
"Iseca χαὶ ὁ (f. 49) ἀνιστάμενος ἄρχειν ἐθνῶν, ἐπ᾽ 
αὐτῷ ἔθνη ἐλπιοῦσιν.» Ὅρα γοῦν, ὡς οὐδ᾽ ὅλως 


ECLOG.E PROPIIETICA. LIB. IY. 
« Πρόσ- A cum plenitudine gentium ingrediente cum reliquis 


1214 


gentibus et omnis Israel salvabitur, Christus a mor- 
tuis resurgens imperare gentibus a Deo constitutus 
est, juxta illud : « Et erit radix lesse, et qui surgit 
ut imperet gentibus ; in eo gentes sperabunt. » At- 
tende igitur quomodo non hic Israel, aut Jacob, 
aut Judas nominentur, sed aperte gentes, in eum 
qui surget de radice Jesse. speraturz propheti- 
zwntwe, consonante hoc loco cum iis apud Moysem 
dicentibus : « Non auferetur sceptrum de Juda, et 
dux de femore ejus, donec veniat qui mittendus 
est , et ipse erit exspectatio gentium ὁ, » non vero 
Israel. Cujusnam vero alius erit requies in altis- 
s«nis apud Deum honorata, nisi illius qui patrem 
audivit dicentem sibi : « Sede a dextris meis , donec 


-ἄνταῦθα "lopat. ἣ Ἰαχὼδ, ἣ Ἰούδας ὀνομάζεται, B ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum *? » 
Θαφῶς δὲ τὰ ἔθνη ἐπὶ τὸν ἐχ ῥίζης ἀναστησόμενον Ἰεσσαὶ ἐλπιεῖν προφητεύεται, συνᾳδούσης τῆς ἐνταῦθα 
λέξεω; τῇ παρὰ Μωῦσεϊζ φασχούσῃ, «Οὐχ ἐχλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα, οὐδὲ ἡγούμενος Ex τῶν μηρῶν αὐὖ- 
$90, ἕως ἂν ἔλθῃ ᾧ ἀπόχειται" xal αὐτὸς προσδοχία, » οὐχὶ τοῦ Ἰσραΐλ, ἀλλὰ « τῶν ἐθνῶν. » Καὶ τένος 
δὲ ἄλλου ἡ ἀνάπαυσις ἐν τῇ ἀνωτάτω παρὰ Θεῷ γεγένηται τιμῇ, f| τοῦ ἀχούσαντος λέγοντος αὐτῷ 


«οὔ Πατρός" « Κάθου ἐχ δεξιῶν μον, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου. » 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ Θ΄. 


- φ]αὶ διορθωθήσεται μετ᾽ ἐλέους θρόνος, xai χαθ- 


κεῖται μετ᾽ (sic) αὐτοῦ μετὰ ἀληθείας ἐν σχηνῇ 


Δαυῖδ, χρίνων χαὶ ἐχζητῶν χρῖμα, χαὶ σπεύδων δι- 


χκαιοσύνην. » Περὶ τῆς δευτέρας τοῦ Χριστοῦ παρου- 
σίας χαὶ ταῦτα προφητεύεται, ὁπηνίχα τοῦ Θεοῦ ὁ 
Λόγος, διορθωθείσης αὐτῷ μετ᾽ ἐλέους xal φιλαν- 
θρωπίας τῆς κατὰ πάντων βασιλείας, σὺν ἀληθείᾳ 


CAPUT IX. 

« Et praparabitur in misericordia solium, et se- 
debit super illud in veritate , in tabernaculo David, 
judicans et quzrens judicium, et velociter reddens 
quod justum est *. » De secunda Christi manifesta- 
tione hzc quoque prophetizantur, quando Dei Yor- 
bum, preparato ei in misericordia et benignitate 
omnium principatu , cum veritate judicans sedebit 


Ἀρίνων χαθεσθήσεται iv σχηνῇ Δαυΐδ᾽ οὕτω δὲ τὴν αὶ in tabernaculo David. Sic autem sanctorum et an- 


τῶν ἁγίων xal πρωτοτόχων τῶν ἀπαγεγραμμένων ἐν 
οὐρανοῖς Ἔ κχχλησίαν, χαὶ πάντας ἡγοῦμαι τοὺς ὑπὸ 
«ἣν μερίδα, τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ γεγενημένους, ἁγίους 
χρηματίζειν. 

| ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ I' 

« Ἰδοὺ Κύριος χάθηται ἐπὶ νεφέλης χούφης, xal 
Wit εἰς Αἴγυπτον, χαὶ σεισθήσεται τὰ χειροποίητα 
Αἰγύπτου ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ, xal fj xagóla αὐτῶν 
ἠιτηθήσεται ἐν αὐτοῖς. » Περὶ τὴς ἀγενήτου τοῦ τῶν 
ὅλων Θεοῦ φύσεως ἐχλαμδάνειν τὰ προχείμενα, ὡς 
δὴ μέλλοντος αὐτοῦ νεφέλῃ τινὶ ὀχεῖσθαι, χαὶ τῇ 
σωματιχῇ παρεπιδη μεῖν Αἰγύπτῳ, οὔτε πιθανὸν, οὔθ᾽ 
ὅσιον ὑπάρχειν ἡγοῦμαι " δι᾽ ὅπερ ἐπὶ τὸν τοῦ Θεοῦ 
Λόγον ἐχδεχτέον τὴν προφητείαν, xaX αὐτὴν ἐναργῶς 
ἤδη κατὰ τὴν προτέραν αὐτοῦ παρουσίαν πεπερασμέ- D 
γῆν, xa0' fjv ἐπὶ νεφέλης χούφης, τῆς ix Πνεύματος 
ἁγίου συστάσης αὐτῷ σαρχὸς, εἰς τὸν βίον τοῦτον, 
Αἴγυπτον τροπιχῶς ὀνομαζόμενον, παρελήλυθε, χαὶ 
εἰς αὐτὴν ὃὲ σωματιχῶς τὴν Αἴγυπτον, εἰς ἣν £c: 
ταῖς ὧν πρὸς τῆς μητρὸς xat τοῦ Ἰωσὴφ διεχομίσθη ᾿ 
τηνιχαῦτα δὲ χατά τινας ἀποῤῥήτους λόγους ἐσεί- 
σθησαν xal ἐχινήθτσαν ὑποταραχθέντες αὑτοῦ τῇ 
παρουσίᾳ οἱ kv τοῖς πανταχόσε χειροποιήτοις ξοάνοις 
ἐνοιχοῦντές τε xal ἐνεργοῦντες τὸ πρότερον δαίμονες" 
ὅπερ δηλοῦται διὰ τῆς λεγούτης προφητείας, « Καὶ 
σξισθήσεται 4k χειροποίητα Αἰγύπτου. » Ταῦτα δὲ 
καὶ χατὰ τὴν δευτέραν αὐτοῦ xai ἔνδοξον ἀπ᾽ οὐρα- 


* Gen. xti, 10. * Psal. cix, 1. 2 [sa. xvi, 5. 


tiquorum in ccelis inscriptorum Ecclesiam , omnes- 
que existimo verbi Dei participatione sanctos effe- 
ctos designari. 


CAPUT X. 

« Ecce Dominus sedet super nube levi , et veniet 
in gyptum : et commovebuntur manufacta AEgypti 
a facie ejus , et cor eorum vincetur in ipsis *. » De 
increata omnium Dei natura bzec accipere,quasi ven- 
turo ipso super nube aliqua, atque in corporalem 
accedere JEgyptum, neque fide dignum , neque reli- 
giosum esse cxistimo. Quapropter ad Dei Verbum 
referenda est prophetia ; atque ipsa manifeste jam 
p Por ejus adventu impleta est, quo super nube 
levi, carne scilicet ei a Spiritu sancto formata, in 
hanc vitam, Egyptum per metaphoram nominatam, 
prodiit, et in ipsam corporaliter /Egyptum, in qua, 
cum adhuc esset puer, a matre et Joseph perductus 
est. Tunc autem juxta quzedam mystica verba, com- 
moti sunt ejus adventu conturbati qui prius ubique 
in manufactis simulacris inhabitabant et vigebant 
damones.Quod quidem ostenditur dicente prophetia : 
Et commovebuntur manuf(acta /Egypti. » Hzc quo- 
que per secundum ejus et przclarum in colis re- 
gnum implebuntur, quo et ipsam commovendam 
equum esset. Et tunc. maxime conturbanda hac 
manufacta ,Egvpti, quorum cor superabitur, ut ait 


* Jsa. x15, 1. 





4315 EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS lll. — EXEGETICA, 
Seripiura, im ei Verbo divino subjiciente aibi, A νῶν ϑασιλείαν πληρωθήσεται, καὶ 





et humiliante tunc omnem altitudinem uunc conira 
Dei cognitionem elevatam. Omnia. propbetize reliqua 
sola expheantur allegoria. 





σεισθήσεσθαι eb ἂν εἴη" καὶ τότε 


θήσεσθαι τὰ ἀποδεδομένα χειροποέητ 
xai τὴν καρδίαν ἡττηθήσεσθαί φασι 


ip ὦ $ τότι τὸ νῦν ἐπαιρὲ 
ϑείου Λόγον καθϑυποτάξαντος ἑαντῷ καὶ ταπεινώσοντος τότε πᾶν ὕψωμα 
ψνώσεως τοῦ Θεοῦ" τὰ δ' ἑξῆς τῆς προφητείας ἅπαντα διὰ μόνης ἀποδοθήσεται τροπολ 


CAPUT XI. 

« In die illa erit altare Domino in terra Egypti, 
et titulus. juxta terminum ejus Domino : et erit in 
signum in zternum Domino in terra AEgypti ; quo- 
niam clamabunt ad Dominum propter affligentes 
se, et mittet. eis. Dominus hominem, qui salvabit 
eos, judicana salvabit eos, et cognitus erit. Domi- 
nus Kgyplis, et cognoscent Agyptii Dominum 





Deum in die illa, et facient sacrificia, et vovebunt 


voa Domino, et reddent!. » Et quis alius esse 
posset a Domino missus homo, qui AEgyptios 
salvaturus est judicans, nisi Christus Dei, 
«formam servi accipiens, et babitu inventus ut 
homo. » /Egypto quidem allegorice hominum vi- 
tam signilicante, Jgyptii essent qui a demonibus 
vexantur et ad res terrenas propensiores sunt, 
quos omnium Deus miseratus est daemonum tyran- 
nide oppressos, misso przdieto homine, qui salva- 
vit salutem Deo dignam ita ut omnes quondam sub 
lege ab Ecclesia Domini exclusos, se ipsum iis 
manifestans Dominus, ad Domini scientiam hac re- 
velatione perduceret. Patet quod in predicta JEgy- 
ptiorum terra exstructum est Domino altare omnibus 
congregationibus quse in omni loco flunt ad invo- 
candum adorandumque Deum. Dicit forte aliquis 
huic loco adversatus, scilicel « et erit altare Do- 
mino in terra Agyptiorum, » si quidem altare lo- 
cus quivis sil sa rum, verbo Dei insipienubus 
bestiis immol: justius esset majus, magisque 
verum per Christum fieri Deo altare in omni terre- 
tiri loco, Egypto per metaphoram nominato, pro- 
pler omnes ubique mariyres, quasi sacrificia et 
victimas pro hominum generis salute Deo, et in 
ipsa corporali Agyptiorum terra, ubi tot et tanti 
martyres proprio ipsorum sanguine Deum glorifi- 
eaverunt. Quod εἰ illud difficile crederent circum- 
cisi, dicant ipsi quando et ubi et quoduam altare 
in Agypto erectum sit Domino, quis vero homo 
qui Zgyptios salvos fecerit, quemadmodum et 
«quando cognitus fuerit Dominus /Egyptiis, ita ut 
ipsi a prioribus declinantes erroribus ad ejus scien- 
tiam pervenerint : hoc est videlicet. cognoscere 
Deminum. Catera vero omnia propheliz altiorem 
sensum includunt, quem enucleare praesens non 
sinit tempus. 





















(f. 49 v*) ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 
€ Tf ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἔσται θυσιασ' 
ἐν χώρᾳ Αἰγυπτίων, xai acf πρὶ 
τῷ Κυρίῳ" καὶ ἔσται εἰς σημεῖον ε 
poc bv χώρᾳ Αἰγύπτου * ὅτι χεκράξε 
διὰ τοὺς θλίθοντας αὐτοὺς, xal ἀπὸ 
θρωπον ὃς σώσει αὐτοὺς, χρίνων c 
γνωστὸς ἔσται Κύριος τοῖς Αἰγυπτ' 
ται οἱ Αἰγύπτιοι τὸν Κύριον ἐν τῇ 1 
ποιήσουσι θυσίας xal δῶρον" καὶ 
Θεῷ. » Καὶ τίς ἂν ἄλλος εἴη ὁ ἀπ 
plos ἄνθρωπος, καὶ σώσας τοὺς | 
χρίνειν, ἢ ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ 
λαδὼν, καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ὁ 
tou δὲ τροπιχῶς νοουμένου τοῦ τὸ 
εἶεν ἂν οἱ δεισιδαίμονες xal τοῖς i 
θότες Αἰγύπτιοι, o); ὁ τῶν ὅλων 
θλιδομένους ὑπὸ τῶν χατατυραννο 
μόνων, ἀτωστεῦλας τὸν προεερτ μ 
ἔσωσε σωτηρίαν Θεῷ πρέπουσαν, 
χατὰ τὸν νόμον εἰργομένους τῆς Ἶ 
διὰ τῆς γενομένης αὐτοῖς ἐπιφανι 
Κύριον, αὐτοῦ τοῦ Κυρίου γνωστὸν 
€ ποιοῦντος" σαφὲς δ' ὅπως ἐν τῇ 
Αἰγυπτίων χώρᾳ συνέστη τῷ Ku 
ἀτὼὸ τῶν ἐν παντὶ τόπῳ εἰς εὐχὰς o 
ἐπιτελουμένων ἀθροισμάτων. Etro 
voy τῇ λέξει εἰς τὸ, « Καὶ ἔσται 
Κυρίῳ ἐν χώρᾳ τῶν Αἰγυπτίων, »ε 
ριον τόπος τίς ἐστι θυμάτων, ἐπὶ 
ἀλόγων σφαγιαζομένων, διχαιότα' 
ἀληθέστερον διὰ Χριστοῦ γεγονέ 
σιαστήριον ἐν ὅλῳ τε τῷ περι 
Ὑὐπτῳ τροπιχῶς χρηματίζοντι, 
ταχόσε μάρτυρας θύματα καὶ οἱ 
γένους τῶν ἀνθρώπων ἀναφερομέν 
ἐν αὐτῇ δὲ τῇ σωματικῇ τῶν A 
ἔνθα τοσοῦτοι xai τηλικοῦτοι μά 
Day Θεὸν τῷ ἰδίῳ αὐτῶν αἵματι" 
θῶς ἔχοιεν πρὸς τὰ ἀποδεδομένα 
μῆς, λεγέτωσαν αὐτοὶ πότε xal πὸ 
θυσιαστήριον κατέστη τῷ Κυρίῳ ἐν 
ὁ ἄνθρωπος ὁ σώσας τοὺς Αἰγυπτίι 
mov xa πότε γνωστὸς ἐγένετο Κα 
πτίοις, ὥστε αὐτοὺς ἀποστάντας τῇ 


νης, τὴν περὶ αὐτοῦ γνῶσιν ἀναλαδεῖν" τοιοῦτον γάρ ἔστι τὸ ἐπιγνῶναι Κύριον. Καὶ ὅλα 


προφητείας βαθυτέρας ἤρτηται διανοίας, ἣν οὐχ ὁ 
CAPUT XII. 

* Domine, in angustia recordatus sum tui; in 

Vribulatione parva, doctrina tua nobis. Sicut que 


! sa. xn, 47-21. 


παρὼν ἀναπτύσσειν χαιρός. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IE. 


« Κύριε, ἐν θλίψει ἐμνήσθην aou 
ἡ παιδεία σου duly καὶ ὡς ἡ δι" 


1411 


ECLOG;E PROPHETIC,E. — LID. IV. 


1218 


«εχεῖν, xal ἐπὶ τῇ ὠδῖνι αὐτῇ: ἐχέχραξεν, οὕτως À concepit, cum appropinquaverit ad partum, dolens 


ἐγενήθημεν τῷ ᾿Αγαπητῷ σου. » Ἐπιγραφῆ τις ἐν 
Ψαλμοῖς « Ὑπὲρ τοῦ ᾿Αγαπητοῦ » φέρεται" χαὶ πά- 
λινιεἴοηται" ε« Ὁ βασιλεὺς τῶν δυνάμεων τοῦ ᾿Αγα- 
TtYtoU * » δείχνυται δ᾽ ἐν τοῖς τόποις (f. 50) οὐχ ἄλ- 
λος ὧν τοῦ Χριστοῦ λεγόμενος ᾿Αγαπητὸς τοῦ Θεοῦ. 
ούτου χάριν ἐπεσημηνάμεθα xal τὸν ἐν χερσὶν 
. ᾿δεγγαπητόν- αὐτὸν ἐχεῖνον ὑπολαμβάνοντες εἶναι, ὃν 
—scdi ἐξ οὐρανοῦ φωνὴ σαφῶς ἀνεχέρυξςε φήσασα" 
« Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπττὸς, ἐν ᾧ εὐδό- 
8εησα. » 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ IT". 

ε ᾿Αχούσατε λόγων Κυρίου, ἄνδρες τεθλιμμένοι, χαὶ 
ἔξρχοντες τοῦ λαοῦ τούτου, οἱ ἐν Ἱερουσαλήμ" Ὅτι εἴ- 
«uae Ἐποιήσαμεν διαθήχην μετὰ τοῦ ἄδου, xal μετὰ 


«τοῦ θανάτου συνθήχας * καταιγὶς φερομένη ἐὰν παρέλ- B 


Oy, οὐ μὴ ἔλθη ἐφ' ἡμᾶς “ ἐθήχαμεν ψεῦδος τὴν ἐλπίδα 
μῶν, καὶ τῷ ψεύδει σχεπασθησόμεθα᾽ διὰ τοῦτο οὕτως 
λέγει Κύριος Κύοιος " Ἰδοὺ ἐγὼ ἐμδάλλω εἰς τὰ θε- 
paa. Σιὼν λίθον πολυτελῆ, ἐχλεχτὸν, ἀχρογωνιαῖον, 
ἕντιμον εἰς τὰ θεμέλια αὐτῆς, χαὶ ὁ πιστεύων ἐπ᾽ 
αὐτῷ οὐ μὴ χαταισχυνθῇ xal θήσω χρίσιν εἰς ἐλ- 


scita, ἡ δὲ ἐλεημοσύνη μου εἰς σταθμούς. » Καὶ πῶς. 


οὖχ ἀληθῶς ἡλίθιος xal χομιδῇ χαταγέλαστος f) τῶν 
δωματιχῶς xapaboxouvtoy λίθον τινὰ τούτων δὴ 
τῶν πολυτελῶν xai πολυτίμων εἶναι νομιζομένων 
εἰς τὰ θεμέλια τῆς σωματιχῆς Σιὼν ἐμδληθήσεσθαι 
πρὸς αὐτοῦ τοῦ Κυρίου ὑπόληψις, ἐφ᾽ ὅν λίθον ὁ πι- 
ατεύσας οὐδαμῶς καταισχυνθήσεσθαι προφητεύεται; 
Τὰς μωρὰς τοιγαροῦν χαὶ Ἰουδαϊχὰς διηγήσεις, τούς 
*t γραώδεις οὃς ὠνόμασεν ὁ ᾿Απόστολος μύθους 
ἀποσεισάμενοι, Θεοῦ ἀξίως τὰς θεοπνεύστους παρα- 
δεχώμεθα προφητείας" φησὶν οὖν « Διὰ τοῦτο ἰδοὺ 
ἐγὼ ἐμδάλλω εἰς τὰ θεμέλια Σιὼν λίθον. » Διὰ ποῖον 
δὲ τοῦτο, f| διὰ τὸ τοὺς ἄρχοντας τοῦ προτέρου λαοῦ 
πεκοιηχέναι συνθήχας μετὰ τοῦ θανάτου, xal διὰ 
«ὃ καταλεῖψαι μὲν αὐτοὺς τὴν τοῦ Θεοῦ διαθήκην, 
ἀντὶ δὲ ταύτης διαθήχην πρὸς τὸν ἄδην πεποιγ,χέ- 
ναὶ, ὑπολαμδάνειν δὲ διὰ ταῦτα μηδὲν χαχὸν ἑαυ- 
«τοὺς πείσεσθαι " ἀλλὰ xai διὰ τοῦτο τεθειχέναι 
μὲν ἐπὶ ψεῦδος τὴν ἐλπίδα αὐτῶν χαὶ οἴεσθαι τῷ 
ψεύδει σχεπασθήσεσθαι" διὰ γάρ τοι ταῦτα, ὡς ἂν 
ἀποπεπτωχότων ἐχείνων ἀπὸ τῆς εἰς τὸν Θεὸν ἐλπί- 
δος, τὸν πολυτίμητον λίθον τοῖς πιστεύουσιν ἐπαγγέλ- 
λεται θήσειν. Πρὸς ἐχείνους δὲ τοὺς εἰρηχότας, 
« Ἑποιήσαμεν διαθήχην μετὰ τοῦ ἄδου, xal μετὰ 
τοῦ θανάτου συνθήχας" χαταιγὶς φερομένη, ἐὰν παρ- 
ἔλθῃ, οὐ μὴ ἔλθῃ ἐφ᾽ ἡμᾶς ἐθήχαμεν ψεῦδος τὴν 
ἑλκίδα ἡμῶν, καὶ τῷ ψεύδει σχεπασθησόμεθα, » 
ὑποχαταδὰς ὁ λόγος φησίν᾽ « Οἱ πεποιθότες μάτην 
ψεύδει, οὐ μὴ παρέλθῃ ὑμᾶς καταιγὶς, μὴ καὶ ἀφέλῃ 
ὑμῶν τὴν διαθήχην τοῦ θανάτου, χαὶ ἡ ἐλπὶς ὑμῶν ἡ 
πρὸς τὸν ἄδην οὐ μὴ ἐμμείνῃ χαταιγὶς φερομένη 
ἐὰν ἐπέλθῃ, ἔσεσθε αὐτῇ εἰς χαταπάτημα" » ἃ xol 
πρόδηλον ὅπως ἐπὶ τῇ παρουσίᾳ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
εἰς ἐχεῖνον πεπλήρωται τὸν λαόν. ᾿Αχολούθως ἄρα 
ἡ μεῖς οὐχ ἄλλον ἡγούμεθα εἶναι τὸν δηλούμενον ἐν- 


8 [sa. xxvi, 16, * Psal. xiv. * Psal. συ, 12 
ΤΙ Tim. 1v, 7. *1sa. xxvii, 17, 18. 


* Matth. 


clamat in doloribus suis : sic facti sumus Dilecto 
tuo *» Titulus quidam in Psalmis fert « Pro Dile- 
eto* ; » et rursus dictum est : « Rex virtutum Di- 
lecti *. » Ostenditur in his locis non alius esse ae 
Christus, is qui Dei Dilectus appellatur. Hujus 
gratia adnotavimus quoque hunc dilectum, quem 
esse putavimus eumdem de quo vox manifeste a 
celis audita est dicens : « Hic est Filius meus di- 
lectus, in quo complacui *. » 


CAPUT XIII. 

« Audite verbum Domini, viri illusores, qui do- 
minamini super populum meuin qui est in Jerusa- 
lem. Dixistis enim : Percussimus feedus eum morte, 
et cum inferno fecimus pactum. Flagellum inun- 
dans cum transierit, non veniet super nos : quia 
posuimus mendacium spem nostram, et mendacio 
protecti sumus. Ideirco bxc dicit Dominus : Ecce 
ego nittam in fundamentis Sion lapidem electum, 
angularem, prttiosum, probatum, in fundamento 
fundatum, ei qui credit in eum non confundetur. 
Et ponam in pondere judicium, et justitiara in 
mensura *. » Quomodo enim non vere puerilis et 
omnino deridendus illorum error,.qui corporaliter 
existimant lapidem quemdam e pretiosis probatis- 
que in fundamentis corporalis Sion mittendum esse 
ab ipso Domino, eosque qui in hunc lapidem credi- 
derint non esse confundendos, juxta prophetiam ? 
Stultas igitur εἰ Judaicas interpretationes, quas 
aniles fabulas Apostolus vocat* abjicientes, di 
gna Deo acceptione divinitus insp ratas intelL.- 
gamus prophetias. Dicit igitur : « Ecce ego mittam 
in fundamentis Sion lapidem. » Cur illud, nisi quo 
niam prioris populi principes eum morte foedus 
percusserunt , vel queniam relicto Dei federe, 
contra pactum cum inferno feceruot, existimantes 
propter illud se nihil mali esse passuras ; sed ctiam 
quoniam in mendacio spem posuerunt suam, et 
mendacio se protectos crediderunt. Quapropter illis 
a spe in Deum disjectis, pretiosum lapidem creden- 
tibus mittere pollicelur. Ad istos autem dicentes : 
« Percussimus foedus eum morte, et eum inferno 
fecimus pactum ; flagellum inundans cum transie- 


D rit, non veniet super nos; quia posuimus menda- 


cium spem nostram, οἱ mendacio protecti sumus, » 
paulo post subjicit Scriptura : « Vos qui mendacio 
frustra confisi estis, non transibit inundatio aqua, 
et delebitur foedus vestrum cum morte et pactum 
vestrum cum inferno non stabit : flagellum inun- 
dani cum transierit, eritis ei in conculcationem *. » 
Quz evidenter Salvatoris nostri adventu in hunc 
populum impleta sunt. Itaque nos non alium ezxisli- 
mainus esse, qui hic ostenditur, lapidem electum, 
probatum et mirabilem, in quem qui crediderint 
non confundentur, ac sanctum Dei Verbum, in 
quo, velut lapideo fundamento, spiritualis coele- 


ut, 47. ?]sa. xxvi, 116-17... * Phil. τι, 8. 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS lil. — EXEGETICA. 


stisque Sion zdificabitur, Dei scilicet Ecclesia. A ταῦθα λίθον ἐχλεχτὸν θαυμαστόν τινα ὅν: 


« Fundamentum enim aliud nemo potest ponere, 
preter id quod positum est, quod est Christus Je- 
sus *. 5 De quo et in Psalmis dictum est : « Lapi- 
dem quem reprobaverunt zedificantes, hic factus est 
in caput anguli*. » et « angularis » vocatür. Quem 
vero Daniel quoque lapidem interpretatur de Chri- 
sti regno, cum dicit : « Lapis autem, qui percusse- 
rat statuam, factus est mons magnus, et implevit 
universam terram *. » /Edificantes igitur juxta le- 
gis litteram zdificium, hunc reprobaverunt lapi- 
dem : qui nihilominus, ab iis reprobatus, caput 
anguli, gentium videlicet Ecclesiz ostenditur, juxta 
illud : « Constitues me in caput gentium *. » ln 
hunc igitur lapidem qui crediderit, non cenfun- 


ράδοξον, ὡς τοὺς πιστεύσαντας εἰς αὐτὸν; 
σχυνθήσεσθαι τοῦ ἱεροῦ τοῦ Θεοῦ Λόγον, 
ἐπὶ θεμέλιον Ebpalov ἡ πνευματιχὴ καὶ E 
Σιὼν ᾧχοδόμηται, οὐχ ἄλλη τις οὖσα τῆς. 
Ἐχχλτσίας" « Θεμέλιον γὰρ ἄλλον oki; 
(f. 50 v*) θεῖναι παρὰ τὸν χείΐμενον, ὃς ἐστιν 
Χριστός" » περὶ τούτου δὲ xal ἐν Tüyd;: 
« Λίθον, ὃν ἀπεδοχίμασαν οἱ οἰχοξομώντες 
ἐγενήθη εἰς χεφαλὴν γωνίας, » xal « ἀχργωι 
ὠνόμασται" τοῦτον δὲ χαὶ Δανιὲλ τὸν λίθον 
νεύει ἐπὶ τὴν τοῦ Χριστοῦ βασιλείαν, ἔνθα 
« Καὶ ὁ λίθος ὁ πατάξας τὴν εἰχόνα, tyi 
μέγα, καὶ ἐπάταξεν, f) χαὶ ἐπλήρωσε πᾶσεπϑ) 
Οἱ μὲν οὖν οἰχοδομοῦντες τὴν χατὰ τὸ γἱ! 


delur, ut vere pranuntiat przsens de ipso pro- B νόμου οἰχοδομὴν, τοῦτον ἀ πεδοχίμασαν τὸν ΝΕ 


phetia. 
φαλὴ γωνίας τῆς τῶν ἐξ ἐθνῶν 


τὸς δὲ οὐδὲν ἧττον ὑπ' ἐχείνων ἀποδυχιμεθὴ 


Ἐχχλησίας ἀναδέδειχται χατὰ τὸ εἰρημένον Tov, « Kor 


εἰς χεφαλὴν ἐθνῶν. » 'Ert τοῦτον τοιγαροῦν τὸν λίθον ὁ πιστεύων οὐ καταιοχυνδήσεται, isla 


xai ταύτης τῆς περὶ αὐτοῦ προφητείας. 


CAPUT XIY. 

« Ecce nomen Domini venit de longinquo, ardens 
furor ejus et gravis ad portandum : labia ejus re- 
pileta sunt indignatione, et lingua ejus quasi ignis 
devorans *. » Quid esset dictum hic nomen Domini, 
»isi Deus Verbum, a quo omnia creata sunt? De 
secunda igitur et preclara ejus manifestatione ac- 
cipienda est, ut opinor, hzc prophetia. 


CAPUT XY. 

ἡ Hzc dicit Dominus : Beatus qui habet in Sion 
semen, ef incolas in Jerusalem. Ecce cnim rex 
justus teguabit, et principes in judicio przerunt *.» 
Christus Dei dicens: « Ego constitutus sum rex 
super eos » in hac prophetia designatur. Qui autem 
sub eo &unt principes, apostoli scilicet, et Ecclesias 
in judicio Dei dirigentes, sive divini angeli, homi- 
num salutis defensores. Propter illum igitur, qui 
regit Sion et Jerusalem, « Beatus qui habet in Sion 
semen et incolas in Jerusalem ; » quz? et congruenter 
de apostolico spiritu accipi possunt, edocente nos 
dc superna Jerusalem et de celesti monte Sion. 


KEPAAAION IA. 

« Ἰδοὺ τὸ ὄνομα Κυρίου ἔρχεται δ sil 
vou, χαιόμενος θυμὸς, μετὰ δόξης τ ἐἶγιον τῶν 
λέων αὐτοῦ, τὸ λόγιον ὀργῆς πλῆρς αἱ dri 
θυμοῦ ὡς πῦρ ἔδεται. » Καὶ τί ἂν uri 
ὄνομα Κυρίου ἣ ὁ Θεὸς Λόγος, δι ὦ ἃ ἐξ 
γεγένηται ; Τὰ περὶ τῆς δευτέρας τοῖνη πὰξ 
αὐτοῦ παρουσίας νομίζω xa ταύτην εἰήτιν 
προφητείαν. 
| ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ IE. 

Τάδε λέγει Κύριος - « Μαχάριος, ὃς ἔχει 
σπέρμα, καὶ οἰχείους ἐν Ἱερουσαλήμ᾽ [δὼ 
σιλεὺς δίχαιος βασιλεύσει, χαὶ ἄρχοντες t 
σεως ἄρξουσιν.» Ὃ Χριστὸς τοῦ θεοῦ | 
« Ἐγὼ δὲ χατεστάθην βασιλεὺς ὑπ᾽ αὐτοῦ, 
τούτων δηλοῦται" εἶεν δ᾽ ἂν οἱ ὑπ᾽ αὐτὸν ἰ 
ftot ἀπόστολοι, χαὶ ol μετὰ Θεοῦ χρίσευς 
χλησιῶν ἄρχοντες fj ἄγγελοι θεῖοι, τῆς τῶν ὁ 
ἔφοροι σωτηρίας" διὰ τοῦτον δὲ τὸν Basic 
Σιὼν xai τῆς Ἱερουσαλὴμ, « Μαχάριος, ἃ 
Σιὼν σπέρμα, καὶ οἰκείους ἐν Ἱερουσαλί 
ἀξίως τοῦ ἀποστολιχοῦ πνεύματος ἐχλη! 


ξάσχοντος ἡμᾶς κὰ περὶ τῆς ἄνω Ἱερουσαλὴμ, xo τοῦ Σιὼν ἐπουρανίου ὄρους. 


CAPUT XVI. 

« Lzttare, solitudo sitiens, exsulta, solitudo, et 
floribus spargere ut lilium. Germinans germinabit, 
et exsultabit lztabunda et laudans : gloria Libani 
data est eiet decor Carmeli ; et populus meus videbit 
gloriam Domini et altitudinem Dei. Cohfortate má- 
nus dissolutas, οἱ genua debilia roborate. Dicite 
pusillanimis : Confortamini et nolite timere : ecce 
Deus vester ultionem adducet retributionis : Deus 
ipse veniet et salvabit nos. Tunc aperientur oculi 
czcorum, ei aures surdorum patebunt. Tunc saliet 
sicut cervus claudus, et aperta erit lingua 1nuto- 


51 Cor. ui, 11. 
xxxi, 1. 


* P53l. cxvii, 22. 


* Dan. i, 35. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IQ'. 

« Εὐφράνθητι, ἔρημος διψῶσα, ἀγαλλιάσθ 
xal ἀνθείτω ὡς χρίνον " xai ἐξανθήσει x: 
σεται ἔρημα τοῦ Ἰορδάνου" xai fj δόξα τ 
ἐδόθη αὐτῇ, xal ἡ ἐιμὴ τοῦ Καρμήλου ᾽ χαὶ 
ὄψεται τὴν δόξαν Κυρίου xat τὸ ὕψος τοῦ ( 
σατε, χεῖρες ἀνειμέναι, xal γόνατα παρ, 
παραχαλέσατε, ὀλιγόψυχοι τῇ διανοίᾳ" ἰδ 
φοδεῖσθε - ἰδοὺ ὁ Θεὸς ἡμῶν χρίσιν ἀντατ 
ἀνταποδώσει " αὑτὸς ἥξει, xal σώσει ἡμᾶς 
χθήσονται ὀφθαλμοὶ τυφλῶν, χαὶ ὦτα χι 
σονται. τότε ἀλεῖται ὡς ἔλαφος χωλὸς, xat 

* Psal. xvi, 42. 


5Isa. xxx. 27. * 1s: 





ejus dominabitur : ecce merces ejus cum eo, et 
opns illius coram illo. Sicut pastor gregem. suum 
pascet: in. bra suo eongregabit agnos, et in 
sinu suo levabit, fetas ipse portabit '. » Hzc quo- 
que existimamus de Verbi Dei adventu dici, εἰ 
presertim de secundo, in. quo velut justus judex 
venturus prophetizatur mercedem habens justam 
unicuique secundum opera sua. Reliqua vero nunc 
exponere non tempus est; quare aliam aggredia- 
inar particulam. 








CAPUT XIX. 

« Quis. suscitavit ab Oriente justum, vocavit 
eum ui sequeretur se? dabit in conspectu ejus gen- 
tes, et reges obtinebit : dabit quasi pulverem gla- 
dio ejus, sicut stipulam vento raptam arcui ejus. 
Persequetur eos, transibit in pace, semita in pedi- 
bus ejus non apparebit. Quis bzc operatus est, et 
fecit, vocans generttiones ab exordio? Ego Domi- 
nus, primus ei novissimus ego sum. Viderunt insu- 
Wee et timuerunt, extrema terre obstupuerunt, ap- 
propinquaverunt, εἰ accesserunt. Unusquisque 
proximo suo ausxiliabitur , et fratri suo dicet : 
Confortare. Confortavit faber zrarius percutiens 
Paalleo eum, qui cudebat tunc temporis, di 
cens : Glutino bonum est ; etconfortavit eum clavis. 
wt non moverelur?. » Justitia ab Oriente exorta 
qu. ham esset secundum essentiz circumscriptio- 
nem propriam substantiam babens, nisi Christus 
Dei, de quo dicit Apostolus : « Qui factus est uobis 
sapientia a Deo, ct justitia, et sanctificatio, el re- 
demptio *? » Hunc autem e patrio sinu, cum oriens 
sit omne spirituale lumen, sive per incarnatio- 
mem excitavit, providentia, sive ipse Pater; qui 
dedit eum in conspectu gentium ; ut pristini eo- 
rum reges invisibiles, potestates scilicet nequissi- 
302, ad miraculi prodigium obstupescerent, viden- 
tes talein Dei Filium neque formam neque pulchri 
tudinem habentem ; utque stupore illo in pulverem 
veriantur eorum gladii, et sicut stipulae vento ra- 
ptz flant arcus eorum, nec jam hostilia sint eis 
urma, ignitave tela, quibus olim sibi obnoxias ani- 
mas lacessebant. Post hzc ait, « Et persequetur. 
008, » ut omni telorum genere persecutus eos, 
procedat in pace viam pedum suorum. « Quis bec 
operatus est et fecit? » ait, Existimamus quod ex- 
cellentia et. benignitas omnium Dei vocantis eam, 
justitiam videlicet, ron aliam ac sapientiam ejus, 
quam et contemplantes verie sunt Deum que 
prius in Dei contemptione vivebant gentes. Qui 
quondam remotissimi erant, proximi regni cclo- 




















raculo, se em docentes, et frater fratri auxi- 
Vjans, pristinumque confitentur de idolis errorem, 
{πες eadem dicentes. Faber quippe erat et zrarius, 
qni malleo, et clavis, et humana machina susci- 
2158. xui, 2-7. 


1158. 31,9, 11. * ICor. à, 30. 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS IIl. — EXEGETICA. 
imus Deus in fortitudine veniet, εἰ brachium À ριος μετὰ ἰσχύος ἔρχεται " καὶ ὁ fpa 


τὰ κυρίας" ἰδοὺ ὁ μισθὸς αὐτοῦ pat 
ἔργον ἐναντίον αὑτοῦ" ὡς ποιμὴν τ 
piov αὐτοῦ, καὶ τῷ βραχίονι αὐτοῦ 
καὶ ἐν γαστρὶ ἐχούσας παρακαλέσει. 
μίζομεν περὶ τῆς τοῦ Λόγου τοῦ Θεὲ 
γεσθαι, καὶ τάχα γε μᾶλλον περὶ τῆι 
ἣν οἷα δὴ δίκαιος χριτὴς ἥξειν προφ' 
σθὼν ἔχων τῶν κατ᾽ ἀξίαν ἑκάστῳ (f£ 
Ὑμένων ἀπονεμητιχόν τὰ μέντοιγ 
νῦν καιρὸς ἀπαιτεῖ διηγεῖσθαι" ὅθεν 
πησόμεθα περιχοπήν. 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΙΘ΄. 
€ Τίς ἐξήγειρεν ἀπὸ ἀνατολῆς διχα 
σεν αὐτὴν κατὰ πόδας αὐτοῦ, καὶ sco, 
Β γναντίον ἐθνῶν, καὶ βασιλεῖς ἐκστέσ: 
γῆν τὰς μαχαίρας αὐτῶν, καὶ ὡσεὶ gr 
πὰ τόξα αὐτῶν᾽ xal διώξεται αὐτούς 
εἰρήνῃ ἡ ὁδὸς τῶν ποδῶν αὐτοῦ " οὐχ 
γῆσε καὶ ἐποίησε ταῦτα; Ἑχάλεσεν 
αὐτὴν ἀπὸ γενεῶν ἀρχῆς. Ἐγὼ Θεὸς 
τὰ ἐπερχόμενα ἐγώ εἰμι. Εἴδοσαν E 
σαν" τὰ ἄχρα τῆς γῆς ἐξεπλάγησαν 
ἅμα κρίνων ἕκαστος τῷ πλησίον, καὶ 
θῆσαι - καὶ ἐρεῖ, Ἴσχυσεν ἀνὴρ τέκτω 
χεὺς τύπτων σφύραν, ἅμα ἐλαύνων 
Σύμδλημα καλόν ἐστιν, ἰσχύρωσαν e 
σουσιν αὐτὰ, καὶ οὐ χινηθήσεται. » 
ἀνατολῶν ἐξεγειρομένη τίς ἂν εἴη 1 
ς οὐσίας, ἰδίαν ὑπόστασιν ἔχουσα, ἢ 
Θεοῦ, περὶ οὗ φησιν ὁ ᾿Απόστολος - «* 
σοφία ἀπὸ Θεοῦ, δικαιοσύνη τε καὶ &y 
λύτρωσις ; » Τοῦτον δὲ ix τῶν mr 
παντὸς νοητοῦ φωτὸς ἀνατολῶν ὕπαρ 
τὴν ἐνανθρώπησιν ἐξήγειρεν οἰχονομί 
Πατὴρ, ὁ δοὺς αὐτὸν ἐναντίον τῶν b 
πρότερο: βασιλεῖς αὑτῶν ἀόρατοι, δυνά 
pat, ἐξιστῶσιν ἀπὸ τοῦ παραδόξου τῆς « 
σαι τὸν τηλιχοῦτον ΥἹὸν «o0 8toU μῇ ἃ 
κάλλος. καὶ ἵνα μετὰ τοιάνδε ἔχστασιν 
αἱ ῥομφαῖαι αὐτῶν, καὶ ὡς φρύγανα ἐξ 
αὐτῶν, πρὸς τὸ μὴ κατέχειν αὐτοὺς 
καὶ πεπυρωμένα βέλη, δι' ὧν πρότι 
Ῥουν τὰς ὑποχειρίους αὐτοῖς ψυχά. 
Ὁ φησι, « Καὶ διώξεται αὐτούς" » ἵν᾽ « 
πάντων τέλος ἐχδιωχθέντων αὐτῶν, ἃ 
ἢ ὁδὸς τῶν ποδῶν αὐτοῦ. « Τίς δὲ ἐν 
καὶ ἐποίησε ταῦτα ; » Προσυπαχού 
χρηστότης xai φιλανθρωπία τοῦ τῶν 
καλοῦντος αὐτὴν, δῆλον δ᾽ ὅτι τὴν δὲ 
ἄλλην οὖσαν τῆς σοφίας αὐτοῦ, ἣν : 
ἐφοδήθη τὸν Θεὸν τὰ ἐν ἀφοδίᾳ Θεοῦ x 
γοντα ἔθνη ἃ xat ἐξ ἄχρων καὶ ἀπὶ 
οἰχουμένης χληθέντα ἤγγισε τῷ Θεῷ 
μακρὰν "ἐγγὺς γενόμενοι τῆς βασιλεῖ 
γῶν" διὸ καὶ ἐξεπλάγησαν ἐπὶ τῷ 
σωτηρίας, διδάσχοντές τε ἀλλήλους, 


1621 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


tam dicentem : Ecce puer meus in quo complacui, A xal ἐπετίμησεν αὐτοῖς, ἵνα μὴ φανερὲ 


dilectus meus, quem elegit anima mea. Ponam spi- 
rium meum super eum, » et reliqua, sicut in 
peophetia referuntur. ipse igitur esset, qui hic 
Jacob vocatur, Filius Dei unigenitus; sicut alias 
dictum est Magnum tibi est vocari te filium 
meum, suscitare tribus Jacob, et fieces Israel con- 
vertere *. » Hic igitur a Patre cum inter alia bec 
audiisset : « Dedi te in testamentum generis, in lu- 
men gentium, judicium attulit gentibus, » ita ut ju- 
dicata ratione juxta sanctum Evangelium ipsz di- 
rigerentur : liquet in nomine ejus speravisse gentes 
quz in eum crediderunt, ipsumque ad eas in lumen 
gentium venisse, ut verbi lumine mentis oculos 
prius caligantibus recluderet. Sed eiiam eduxit e 
vinculis quondam peccatorum nexibus illigatos, at- 
que e domo carceris diaboli illos qui omnium Deum 
ignorantes in tenebris sedebant. Licet studioso sin- 
gulas inquirere prophetise voces, reliquamque dictio- 
mem, sicut modo exposuimus, ad Christum Dei 
transferre. 














σωσιν » τούτοις γὰρ ἐπιφέρεται ἐν τι 
« Ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ Ἡσαΐου 
λέγοντος - Ἰδοὺ ὁ παῖς μου, ὃν ἐρέτισο 
μου, ὃν εὐδόκησεν ἡ ψυχή μον" θήσω 1 
ἐπ᾽ αὐτὸν, » καὶ τὰ ἑξῆς, ὅσα δὴ ἐν 

κατείλεπται. Αὐτὸς δ᾽ ἂν οὖν εἴη àv 
χρηματίσας, Παῖς ὧν μονογενὴς τοῦ ( 
Ρωϑι λέλεχται * « Μέγα σοί ἐστι τοὶ 
παῖδά μου, τοῦ στῆσαι τὰς φυλὰς "h 
διασπορὰς τοῦ Ἰσραὴλ ἐπιστρέψαι. » 

νυν παρὰ τοῦ Πατρὸς ἀχούσας μὲς 
(f. 52 v*) καὶ τό᾽ € Ἔδωχά σε εἰς δια 
εἰς φῶς ἐθνῶν, κρίσιν ἐξήγαγε τοῖς E 
χεχριμένῳ λογισμῷ κατὰ τὸ ἱερὸν Εὖ 
πολιτεύεσθαι " σαφὲς δ᾽ ὅπως ἐπὶ τῷ 
τὰ πιστεύσαντα εἰς αὐτὸν ἔθνη ἤλπι 
αὐτῷ (i) εἰς φῶς ἐθνῶν ἀναδέδεικται 
φωτὸς τοῦ λόγον αὐτοῦ διανυγῆναι(οι" 
διανοίας ὀφθαλμοὺς τῶν πάλαι τούτο 
νων " ἀλλὰ καὶ ἐξήγαγεν ix δεσμῶν 


σειραῖς τῶν ἰδίων ἁμαρτιῶν κατεσφιγμένους ἐξ οἴχου τε τῆς τοῦ διαδόλου φυλαχῆς τοὺς 
τὸν τῶν ὅλων Θεὸν ἄγνοιαν ἐν σχότει καθημένους. Πρόκειται δὲ τῷ φιλομαθεῖ ἑκάστην ἑξετάξ 
τείας λέξιν, καὶ ἀναλόγως τοῖς ὑφ᾽ ἡμῶν εἰρημένοις ἐπὶ τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ τὰ ὑποπίπετοντα. 


CAPUT XXI. 

« Estote mibi testes, et ego testis, dicit Dominus 
Deus, et puer quem elegi *. » Ei quis. esset. puer 
quem elegit Dominus Deus, quem et sibi testem 
fore przdicat eorum qui ipsi testimonium perhibe- 
bunt, nisi ille, de quo et in prscedenti capitulo di- 
eium est: « Jacob puer meus, suscipiam eum, » 
et quie sequuntur? Quz. quidem manifeste de Sa)- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ΄. 

« Γένεσθέ μοι μάρτυρες, χἀγὼ μά! 
ριος ὁ Θεὸς, xat ὁ παῖς ὃν ἐξελεξάμην 
εἴη ὁ παῖς ὃν ἐξελέξατο Κύριος ὁ Θεὸ, 
συγχαταλέγει μάρτυρα γενησόμενον « 
τυρούντων, ἢ οὗτος περὶ οὗ xal ἐν 
χεφαλαίῳ ἐλέγετο" « Ἰαχὼδ ὁ παῖς | 
μαι αὐτοῦ, » χαὶ τὰ ἑξῆς; ἄτινα c 


vatore Dominoque nostro Jesu prophetizata demon- Σωτῆρα χαὶ Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν ἀπ 
strata sunt. πεφητευμένα. 
CAPUT XXII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KB. 

« Ecceego Dominus feci terram, et hominem super « Ἐγὼ ἐποίησα γῆν, xal &vüpumovi 
cam; ego manu mea consolidavi celum, ego omni- τῇ χειρί μου ἐστερέωσα τὸν οὐρανόν " 
bus astris mandavi. Ego suscitavi eum cum justitia ἄστροις ἐνετειλάμην. Ἐγὼ ἤγειρα a 
regem, et omnes vise ejus rectz. Hic zdifücabit ci- κχαιοσύνης βασιλέα, xat πᾶσαι αἱ ὁδοὶ 
vitatem meam, et captivitatem populi convertet, Οὗτος οἰχοδομήσει τὴν πόλιν μου, xa 
mon pretio, neque muneribus, dicit Dominus Sa- — aíav τοῦ λαοῦ μου ἐπιστρέψει, οὐ pex 
baoth. Sic dicit Dominus Sabaoth : LaboraviL£gy- μετὰ λύτρων, εἶπεν Κύριος Σαδαώθ. 
ptus, et negotiatio /thiopum, et Sabaim viri ex- Κύριος Σαδαώθ - Ἐχοπίασεν Αἴγυπτος 
celsi ad te transibunt, et tui erunt servi, eta tergo "Αἰθιόπων, xal ol Σαδαεὶμ ἄνδρες ὑψηλοὶ 
le sequentur vincti manicis, et adorabunt juvenes, σονται, καὶ σοὶ ἔσονται δοῦλοι, καὶ ὀττέι 
et in te orabunt, quoniam in te Deus est, et non θήσουσι δεδεμένοι χειροπέδαις, xat δια 
est Deus przter te : tu enim es Deus, et non no- σὲ, xal προσχυνήσουσί σοι, xal ἐν σοὶ 
veramus, Deus Israel Salvator. Erubescent et con- ὅτι £v σοὶ ὁ Θεός ἐστι, xai οὐχ ἔστι Θεὸ, 





fundentur omnes qui adversantur tibi, et ambula- 
bunt in pudore *. » Christum Pater suscitavit a 
mortuís, conetituens eum cum justitia regem, su- 
per Sion celestem , montem sanctum ejus regnan- 
tem; ideoque suscitavit eum, postquam « omnes vie 
ejus, » ait, facts sunt. rect : non est in eis pra- 
vum quid, neque perversum ", » — « Peccatum 
enim non fecit, neque inventus est dolus in ore 

*]sai. xtix, 6. * [54]. xti, 10. 


(4) Forte leg. αὐτός, Εριτ. 


355]. xtv, 12-16. 


ip εἶ Θεὸς, καὶ οὐχ ἤδειμεν, θεὸς τοὶ 
τήρ᾽ αἰσχυνθήσονται xa) ἐντραττῆσον 
ἀντικείμενοί σοι, καὶ πορεύσονται ἐν ai 
στὸν ὁ Πατὴρ ἤγειρεν ix. νεχρῶν τοὶ 
μετὰ δικαιοσύνης βασιλέα, ἐπὶ Σιὼν “ 
ὄρος τὸ ἅγιον αὐτοῦ βασιλεύοντα - χαὶ 
αὐτὸν ἤγειρεν, ἐπειδὴ « πᾶσαι αἱ ὁδοὶ 
σὶν, « γεγόνασιν εὐθεῖαι, μηδὲν ἔχουσαι 
* Prov. vii, 8. 





A1 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA, 
eclos. Vocabo eos, et stabunt simul, εἰ congrega- A ἐστερέωσε τὸν οὐρανόν xaaídu ἐγὼ αὖ 


buntur omnes, et audient ; quis eis annuntiavit hc? 
Dominus, qoi diligit te, fecit voluntatem tuam in 
Babylone, ut tolleret semen Chaldzeorum. Ego lo- 
eutus sum, et ego vocavi. Duxi eum et direxi viam 
ejus : adducite ad me et audite hzc : non ab initio 
in occulto locutus sum : quando flebat, illic eram. 
Et nunc Dominus Dominus misit me, et Spiritus 
ejus *. » Unus cum sit qui in hoc loco loquitur, quis 
alius esset « Dominus qui fecit ccelum εἰ firmavit 
illud, et fundavit terram, » quique dicit: « Ego sum 
primus et ego sum in seernum ; » adjiciens in iis 
quz sequuntur, juxta omnesqui divinam Scripturam. 
interpretati sunt, illud : « Et nunc Dominus Deus 
misit me et Spiritus ejus,» ac sanctum Dei Verbum, 








στήσονται xal συναχθέσονται, χαὶ ἀν 
αὐτοῖς ἀνήγγειλεν ταῦτα; € Κύριοι 
ἐποίησε τὸ θέλημά σου ἐπὶ Βαδυλῶ 
σπέρμα Χαλδαίων. Ἑγὼ ἐλάλησα, καὶ 
ἤγαγον αὐτὸν, καὶ εὐώδωσα τὴν ὁδὸν 
ἀγάγετε πρὸς μὲ, καὶ ἀκούσατε ταῦτα 
χῆς ἐν χρυφῇ λελάληκα - ἡνίκα ἐγένε! 
καὶ νῦν Κύριος Κύριος ἀπέστειλέ με, 
αὐτοῦ. » Ἑνὸς ὄντος τοῦ ταῦτα ἐν τῇ 
γοντος προσώπου, τίς δ᾽ ἂν ἄλλος εἴη « 
σας τὸν οὐρανὸν καὶ πέξας αὐτὸν, : 
τὴν γῆν, » ὁ λέγων « Ἐγώ εἰμε mpi 
εἰμι εἰς τὸν αἰῶνα, ν καὶ ἐπιφέρων by: 
πάντας τοὺς ἑρμηνεύσαντας τὴν θεία 


qui post increatum initium creaturarum omnium B « Καὶ νῦν Κύριος ὁ Θεὸς ἀπέσταλ; 


primus Deus nominatus est, de quo et alias scri- 
ptum est : « Misit Verbum ejus et curavit eos?» 
Jpse enim est « per quem omnia facta sunt, in cce 
lestibus et in terrestribus, sive visibi ive invi- 
» quem et risit Dominus Deus Pater, et 
cum eo Spiritum sanctum, ad zdificandam generis 
hominum salutem? Atque hzc Judzis apte dici pos- 
sent, cum doceant alium esse Dominum qui omnia 
ereavit preter omnium Deum, a quo se missum con- 
fitetur, dicens: « Et. nunc Dominus misit me. » 
Ipse enim esset cui przcipiens in mundi creatione 
dicit Pater :« Fiat lux, et flant hec et 
atque illud : « Faciamus hominem ad similitudinem 
nostram. » Quare et in Psalmis scribitur illud : 














Πνεῦμα αὐτοῦ, » d ὁ ἱερὸς τοῦ Θεοῦ 
τὴν ἀγένητον ἀρχὴν τῶν γενητῶν ài 
Θεὸς ὀνομαζόμενος, περὶ οὗ χαὶ ἀλλαχι 
€ 'Ἀπέστειλε τὸν Λόγον αὐτοῦ καὶ lá: 
Αὐτὸς γάρ ἐστιν ὁ € δι᾽ οὗ τὰ πάντα 
ἂν τοῖς οὐρανοῖς xal τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, 
ἀόρατα ν ὃν καὶ ἀπέστειλε Κύριος ὁ 
σὺν αὐτῷ δὲ xal τὸ ἅγιον Πνεῦμα, ot 
ὑπὲρ τῆς ἀνθρώπων σωτηρίας. Εἴη, 
ὡς πρὸς Ἰουδαίους τὸ ῥητὸν, διδάσχκ 
Κύριον τὸν δημιουργήσαντα τὰ πάντ 
ὅλων Θεὸν, ὑφ᾽ οὗ ἀπεστάλθαι ὁμ 
« Καὶ νῦν Κύριος ἀπέσταλχέ με΄ » 

ᾧ προστάττων ἐν τῇ χοσμοποιίᾳ φησ 


* Ipse dixit, εἰ facta sunt, ipse mandavit et creata C « Γενηθήτω φῶς, xal γενηθήτω τάδε 


sunt. » Aperte enim constat. quod precipiens ali- 
quid et loquens alii ac sibimetipsi przcipit εἰ im- 
perat. Singula vero hujusce loci verba iuquirere 
non presentis est operis. 


τὸ, « Ποιήσωμεν ἄνθρωπον χατ᾽ elxó 
ταὐτηνί(ῃ) γὰρ καὶ ἐν Ἑαλμοῖς ἀνα 
« Ὅτι αὐτὸς εἶπε, καὶ ἐγενήθησαν" 
λατο, καὶ ἐκτίσθησαν. ν Πρόδηλον vi 


λόμενός τι καὶ λέγων ἑτέρῳ παρ' ἑαντὸν ἐντέλλεταί τε καὶ προστάττει. Ἑχάστην p 
τῆς περικοπῆς ἐξετάζειν οὐ τῆς παρούσης ἐστὶν πραγματείας. 


CAPUT XXIV. 


« Audite me, insule, εἰ attendite, gentes : Per 
tempus multum consistet, dicit Dominus : ab utero 
maris mez vocavit nomen meum, et posuit os 
meum quasi gladium acutum; et sub tegumento 
manus suz occuliavit me; et dixit mihi : Servus 
meus es tu, lsrael, quia in te gloriabor. Et ego 
dizi: In vacuum laboravi, sine causa, et vane for- 
titudinem meam consumpsi : ergo judicium meum 
€um Domino, et opus meum cum Deo meo. Et nunc 
Óicit Dominus, formans ihe ex utero servum sibi, 
wt reducam Jacob ad eum, et Israel. Congregabor 
οἱ glorificabor in oculis Domini, et Deus meus fa- 
ctus est fortitudo mea. Et dixit : Magnum est tibi ut. 
sis mibi servus ad suscitandas tribus Jacob, et fzzces 
Israel convertendas. Ecce dedi te in testamentum ge- 
meris, in lucem gentium, ut sis salus mea usque 
δὰ extremum terrz. Hzc dicit Dominus redemptor 
tuus, Deus lsrael : Sanctificate eum qui parvi facit 
animam suam, quem abominantur gentes, servi do- 


* Isai. xcvi, 12-16. 









ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΔ’. 

« ᾿Αχούσατέ μου, νῆσοι, xal προσέχ 
χρόνου πολλοῦ στήσεται, λέγει Κύρις 
μητρός pou ἐχάλεσε τὸ ὄνομά μου" 
στόμα μου ὡς μάχαιραν ὀξεῖαν" xat à 
«ἧς χειρὸς αὐτοῦ ἔχρυψέ με" καὶ εἴτι 
μοὺ εἶ σὺ, Ἰσραὴλ, καὶ ἐν σοὶ δοξα 
ἐγὼ εἶπα Κενῶς ἐχηπίασα, εἰς μι 
οὐδὲν ἔδωχα τὴν ἰσχύν μου" διὰ τοῦτο 
παρὰ Κυρίῳ, καὶ ὁ πόνος μου ἐναντίον 
Καὶ νῦν οὕτως λέγει Κύριος, ὁ πλάσας 
δοῦλον ἑαυτῷ, τοῦ συναγαγεῖν τὸν "laxe 
xa τὸν Ἰσραήλ" συναχθήσομαι καὶ 
ἐναντίον Κυρίου, καὶ ὁ Θεός μου ἔστι 
xal εἶπε" Μέγα σοί ἐστι τοῦ χληθῆναί 
τοῦ στῆσαι τὰς φυλὰς Ἰαχὼδ, xal τ 
409 Ἰσραὴλ ἐπιστρέψαι " ἰδοὺ τέθειχι 
θήκην γένους, εἰς φῶς ἐθνῶν, τοῦ εἶνε 
τηρίαν ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς. Οὕτως Mz 
ῥυσάμενός σε, ὁ Θεὸς "Iopafà: ᾿Αγιάσα. 


(225 


ECLOGJE PROPHETICJE. — LiB. 1V. 


1254 


ζοντα τὴν ψυχὴν αὑτοῦ, τὸν, βδελυσσόμενον ὑπὸ τῶν A minantium. Reges videbunt eum'et exsurgent princi- 


ἐθνῶν τῶν δούλων τῶν ἀρχόντων. Βασιλεῖς ὄψονται αὖ- 
τὸν, χαὶ ἀναστήσονται ἄρχοντες, χαὶ προσχυνήσουσιν 
αὑτῷ ἕνεχεν Κυρίου" ὅτι πιστός ἐστιν ὁ ἅγιος Ἰσραὴλ, 
χαὶ ἐξελεξάμτν σε. Οὕτως λέγει Κύριος" Καιρῷ δεχτῷ 
ἐπήλουσά eov, χαὶ ἐν ἡμέρᾳ σωτηρίας ἐδοήθησά σοι, 
xaX ἔπλασά σε, xal ἕξωχά σε εἰς διαθήχην ἐθνῶν τοῦ 
καταστῆσαι τὴν γῆν, xat χληρονομῆσαι χληρονομίας 
ἐρήμους, λέγοντα τοῖς ἐν δεσμοῖς - Ἐξέλθετε, χαὶ τοῖς 
&v τῷ σχότει, ἀναχαλυφθῆναι, χαὶὲν πάσαις ταῖς ὁδοῖς 
βοσχηθήπσονται, χαὶ ἐν πάσαις ταῖς τρίδοις ἣ νομὴ 
αὐτῶν οὐ πεινάσουσιν, οὐδξ διψήσουσιν, οὐδὲ πα- 
τάξει αὐτοὺς χαύσων, οὐδὲ ὁ ἥλιος " ἀλλ᾽ ὁ ἐλεῶν 
αὐτοὺς παραχαλέσει αὐτοὺς, xal διὰ πηγῶν ὑδά- 
των ἄξει αὐτοὺς, xal θήσω πᾶν ὄρος εἰς ὁδὸν, xal 


pes, et adorabunt eum propter Dominum ; quia fidelis 
est Sanctus Israel, et elegi te. Hzc dicit Dominus : 
In tempore placito exaudivi te, et in die salutis auxi- 
liatus sum tibi : et servavi te, et dedi tein foedus po- 
puli, ut suscitares terram, et possideres hareditates 
dissipatas ; ut diceres his qui vincti sunt : Exite, et 
his qui in tenebris : Revelamini. Super omnes vias 
pascentur, et in omnibus planis pascua eorum. Non 
esurient, neque sitient, et non percutiet eos zestus 
et sol : quia miserator eorum reget eos, et ad fon- 
tes aquarum potabit eos. Et ponam omnes montes 
meos in viam, et omnem semitam eis in pascua *.» 
Verisimile est opinari Hebrzos sibi hujus prophe- 
tim verba dici, scilicet : « Et dixit mihi : Servus 


πᾶσαν τρίδον εἰς βόσχημα αὐτοῖς. » Εἰχὸς τοὺς B meus es tu, [srael, et in te gloriabor. » Non istis 


Ex περιτομῆς οἴεσθαι περὶ ἑαυτῶν εἰρῆσθαι τὰ ἐν 
τῇ προφητείᾳ, ἐπείπερ λέλεχται" ε Καὶ εἶπέ μοι" 
Δοῦλός μου εἶ σὺ, Ἰσραὴλ, xal ἐν σοὶ ἐνδοξασθήσο- 
μαι" » πρὸς δὲ τῷ μὴ ἁρμόζειν ( f. 5A) αὐτοῖς τὰς 
λέξεις σαφῶς ἀποδείχνυται χαὶ ἀπὸ τῶν ἑξῆς, ὅτι δὴ 
φερὶ ἑτέρου Ἰσραὴλ τὰ λεγόμενα προφηϊεύεται" 
γέγραπται yáp* « Καὶ νῦν οὕτως λέγει Κύριος ὁ 
πλάσας με ἐχ χοιλίας δοῦλον ἑαυτῷ τοῦ συναγαγεῖν 
«by Ἰαχὼδ χαὶ τὸν Ἰσραὴλ πρὸς αὑτόν" xai πάλιν 
εἶπέ μοι" Μέγα σοί ἐστιν τὸ χληθῆναξ σε παῖδά μου, 
τοῦ στῆσαι τὰς φυλὰς τοῦ Ἰαχὼδ xai τὰς διασπορὰς 
τοῦ Ἰσραὴλ ἐπιστρέψαι.» ᾿Αλλὰ χαὶ τό" ε Ἰδοὺ τέθειχά 
σὲ εἰς φῶς ἐθνῶν, τοῦ εἶναί σε εἰς σωτηρίαν ἕως 
ἐσχάτου τῆς γῆς, » παράδοξόν τινα xaX θαυμαστὸν 


vero hie convenire demonstrant quz sequuntur, et 
ad alium Israel spectare; scriptum est enim : « Et 
nunc sic dicit Dominus, formans me ex utero ser- 
vum sibi, ut reducam Jacob ad eum, et Israel. Et 
rursus dixit mihi: Magnum tibi est vocari filium 
meum, ad suscitandas tribus Jacob, et fzeces Israel 
convertendas. » Sed et illud : « Ecce dedi te in lu- 
cem gentium, ut sis salus mea usque ad extremum 
terre, » admirabilem quemdam et prodigiosum fore 
demonstrat eum de quo sermo habetur. Quis au- 
tem hic esset, nisi Dominus noster Jesus Christus , 
qui jam prius in iis quz supra relata sunt, Jacob 
et Israel manifestatus est dicens : « Jacob; puer 
meus, suscipiam eum, et [srael electus meus : 


ὑποφαίνει τὸν περὶ οὗ ὁ λόγος. Τίς δ᾽ àv οὗτος εἴη ἢ C suscepit eum anima mea?» Hic enim est solus 


ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς, ὁ xai ἤδη πρότερον 
ἐν τοῖς ἀνωτέρω Ἰαχὼδ χρηματίσας καὶ Ἰσραὴλ διὰ 
τοῦ" « Ἰαχὼδ ὁ παῖς μου, ἀντιλήψομαι αὐτοῦ, Ἰσραὴλ 
ὁ ἔχλεχτός μου, προσεδέξατο αὐτὸν ἣ ψυχὴ μου;» 
Οὗτος γάρ ἐστιν ὁ μόνος xaz' ἀλήθειαν ὁρῶν Θεὸν 
τὸν Πατέρα, Ἰσραὴλ μὲν ὀνομαζόμενος, ὅπερ ἑρμη- 
γεύεται « ὁρῶν τὸν Θεὸν, » χατ᾽ ἐπίνοιαν αὑτοῦ τῆς 
θεότητος  Ἰαχὼδ δὲ, ὅπερ ἐστὶ « πτερνιστῆς, » χαθ᾽ ὃ 
ἑνανθρωπήσας χατηγωνίσατο πάσας τὰς ἀντιχειμένας 
δυνάμεις. Ὅρα δὲ εἰ μὴ συνάδουσιν ἀλλήλαις αἱ 
περιχοπαὶ, fj τε μετὰ χεῖρας, xal ἐν ἧ ἐλέγετο τὸ, 
« Ἰαχὼδ ὁ παῖς μον » εἰς τὸν Χριστὸν ἀναφερόμενον" 
ὡς γάρ τοι ἐχεῖ τὸ « Ἰαχὼδ ὁ παῖς pov» εἴρηται, 
οὕτως ἐνθάδε τὸ « μέγα σοΐ ἔστι τοῦ χληθῆναί σε 
παῖδά uoo * » χαὶ ὡς ἐχεῖ τὸ, « Ἰσραὴλ ὁ ἐχλεχτός μου » 
λέλεχται, οὕτως ἐνθάδε τὸ, ε ὅτι πιστός ἐστιν ὁ ἅγιος 
Ἵσραὴλ, χαὶ ἐξελεξάμην σε. » Πάλιν τε αὖ ἐχεῖ μὲν 
εἴρηται" «Ἔδωχά σε εἰς διαθήχην γένους, εἰς φῶς 
ἐθνῶν, ἀνοῖξαι ὀφθαλμοὺς τυφλῶν, ἐξαγαγεῖν ἐχ 
δεσμῶν δεδεμένους, xaX ἐξ οἴχου φυλαχῆς χαθημένους 
ἐν σχότει" » ἐν δὲ τὴ μετὰ χεῖρας" « Ἰδοὺ τέθειχά ss 
εἰς φῶς ἐθνῶν, τοῦ χαταστῆσαι τὴν γῆν, xai χληρο- 
γομῆσαι χληρονομίαν ἐρήμου, λέγοντα τοῖς ἐν 
δεσμοῖς * Ἐξέλθετε, xai τοῖς ἐν τῷ σχότει " ᾿Ανα- 
χαλύφθητε. » Ὅτι μὲν οὖν οὐδενὶ ἄλλῳ ἣ μόνῳ 
«ᾧ Σωτῆρι ἡμῶν ἁρμόζει τὰ ἐν ταῖς προχειμέναις 


! ]sai. xLix, 1-11. 


vere videns Deum Patrem , Israel quidem nomina- 
(us, quod interpretatur videns Deum , juxta divini- 
tatis 80" sensum ; Jacob autem, id est luctator , 
quoniam incarnatus omnes adversarias dcbellavit 
potestates. Attende enim quomodo consentiant in- 
ter se prophetic ; hzc quidem, de qua nunc sermo 
babetur, etin qua dicitur illud, « Jacob filius meus,» 
quod ad Christum spectat ; sicut enim illic « Jacob 
puer meus » dicitur, ita hic « Magnum tibi est vo- 
cari te filium meum ; » et sicut illic, « Israel electus 
meus » dicitur, ita hic, « quia fidelis est sanctus 
Israel, et elegi te. » Rursusque illic dicitur : « Dedi 


te in testamentum generis, in lumen gentium , ut 


p aperires oculos cecorum , et educeres de conclu- 


sione vinctos, de domo carceris sedentes in tene- 
bris; » in presente vero prophetia : « £cce dedi te 
in lucem gentium, ut suscitares terram, et posside- 
res hbxreditates dissipatas ; ut diceres his qui vinctj 
sunt : Exite, et his qui in tenebris : Revelamini. » 
Quod quidem nulli alii ac soli Salvatori nostro 
conveniunt ille prophetiz, manifestum flet multi- 
tudini gentium quz in eum atque per eum in om- 
nium Deum speraverunt, quibus a Patre constitutus 
est in lumen. Ait igitur, « ul suscitares terram , » 
scilicet ad animam prius tumultu et procella agita- 


43255 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


tamin pacem et tranquillitatem reguceadam; sed et A προφητείαις, δτλον ἔσται τοῖς & 


« ut poesideres bzreditates dissipatas , » gentium 
videlicet Ecclesiam; quam aute ipsius incarnatio- 
mem desertam, quasi bxreditatem accepit ab illo 
qui dixit ei : « Pete a me, et dabo tibi gentes haere- 
ditatem tuam *. » Hic autem juxta prophetiam de 
se ipso, eos qui in vinculis erant, exire jussit. Sane 
enim Lazaro, quem fasciis jam redimitum atque in 
sepulcro a quatriduo depositum viderat, ut liber 
exiret imperavit, dicens : « Lazare, veni foras *. » 
Necnon ratione aliqua. ad flliam Abrabami, quam 
constrinxerat Satanas decem et octo annos, quam- 
que pristina infirmitate liberatam , incolumem di- 
misit. Ceterum, ubique iis qui peccatorum vinculis 
kmpediebantur, priorum suarum iniquitatum mis- 
sionem concessit, prout solus potestatem babens 
Mimittendi peccata. Quibus nunc quoque doctrina 
&ua imperat ut, ruptis prioribus viuculis, egredian- 
wur, unicuique dictitaus : « Ecce sanus factus es : 
jim noli peccare?. » Praeterea nunc adbuc igno- 
ranliz et malitie tenebris obscuratis precipit ut 
zeveleutur, quippe qui Verbum Dei est, precordia 
et renes inquirens, cordisque cogitationum εἰ sen- 
tentiarum indagator. Verum ut quam brevissime iis 
incumbamus, przcedentia verba iis quz de Christo 
dicta sunt accommodantes , atque ab initio resu- 
mentes, nostram de illis interpretationem profere- 
mus. In multis igitur circumcisionis populo aperte 
muanifestatus, cum nomine sive Jacob, sive ls- 
ael vocatur, in przsenli non ad eos prophetizat, 
sed insulas εἰ gentes ad audienda quz dictu- 
rus est convocat; estque ibi promissio Christi 
icta de vocatione omnino olim infidelium, atque a. 
pietate in Deum alienarum gentium, quarum alie 
mominantur insule , animz scilicet quz olim 
«quodam modo maritimis vitz: procellis , agitatis- 
que iniquitatis fluctibus jactabantur. Quid de ὃς 
sit intelligendum ipse nos docet. Dominus, dicens : 
« Ex utero matris mez vocavit nomen meum; » 
quod et aperte de Chrisio, ipsius epim sunt hzc 
verba, quz ex Evangelii scriptura didicimus. [pscio 
enim Joseph Mariam concepisse cum apparuisset 
Gabriel, paternz minister voluntatis, in somniis 
imter cetera hzc ait : « Pariet. autem filium, et 














πλήθει τῶν εἰς αὐτὸν xal δι᾽ afro 
ὅλων Θεὸν ἐλπικότων ἐθνῶν, οἷς ὃ: 
ἐτέθη εἰς φῶς - φησὶν δξ, « τοῦ κατασ' 
τοῦτ᾽ ἔστι τὴν ἐν θορύδοις καὶ ἀχατε 
πυγχάνοωυσαν ψυχὴν εἰς τὴν κατὰ φ 
καὶ χαταστολὴν ἀγαγεῖν " ἀλλὰ xal « 
«αι χληρονομίαν ἐρέμου, » τὴν ἐξ ἐθ 
δηλῶν " ἣν πρὸ τῆς αὐτοῦ παρουσίας 
νουσαν, χληρονομίαν εἴληφε παρὰ c 
τῷ" «Αἴτησαι παρ᾽ ἐμοῦ, καὶ δώσι 
χληρονομίαν σου. » OUcx δὲ κατὰ 
προφητείαν τοῖς ἐν δεσμοῖς εἴρηκεν 
χείρως μὲν ὡς ἐπὶ τοῦ Λαζάρου, Bv: 
δεμένον xal ἐν μνήματι τεταρταῖι 
B εἰπών « Λάζαρε, δεῦρο ἔξω, » ἐ) 
ὑπάγειν" χαὶ ἐν μέρει δὲ διανοίας ἐ' 
᾿Αδραὰμ, ἣν ἔδησεν ὁ Σατανᾶς δέχα 
ἣν xal αὐτὴν τῆς ἀσθενείας Amal 
ἔλυσε - καθόλου δὲ, ὁπηνίκα πᾶσι 
δίων ἁμαρτιῶν ἐσφιγμένοις ἄφεσι 
ἁμαρτημάτων παρέσχετο, οἷα δὴ y. 
σίαν ἀφιέναι ἁμαρτίας" οἷς Exe καὶ 
τῆς αὐτοῦ διδασκαλίας παρακελεύε" 
δεσμῶν ἐξελθεῖν, λέγων ἐφ᾽ ἑκάστῳ 
γέγονας, μηχέτι ἁμάρτανε. » Ἐπὶ 
νῦν τοῖς εἰσέτι ἀγνοίας τε καὶ v 
ρυγμένοις ἀνακαλυφθῆναι τεροστά' 
ὑπάρχων Θεοῦ, καρδίας τε ἑτάξων 
χριτιχὸς ἐνθυμήσεων xal ἐννοιῶν xa 
ἕνι μάλιστα συντόμως διαδράμωμ. 
πούτων ἐφαρμόζοντες τοῖς περὶ Χρι 
ἀναλαδόντες ἐξ ὑπαρχῆς καὶ τὴν - 
ἡμῶν ἐχθησόμεθα. Ἐν πολλοῖς δὴ ex 
τομῆς λαῷ προσομιλήσας, ὅτε x 
ἤτοι τὸν Ἰαχὼδ ἤτοι τὸν Ἰσραὴλ & 
ποῦ παρόντος οὐ πρὸς ἐχείνους ποιε 
πείαν, ἀλλὰ γὰρ νήσους xal ἔθνη ἐπ 
τῶν λεχθησομένων παραχαλεῖ" καὶ 
ἢ ὑπόσχεσις τοῦ Κυρίου λεγομένη πὶ 
πῶν πρότερον ἀπίστων πάντη καὶ 
θεοσεδείας ἐθνῶν, ὧν ἐν μέρει νυοῦντ 
μεναι νῆσοι, ψυχαὶ ὅσαι τὸ πάλαι πρό 
mv ὑπὸ θαλαττίων τῶν κατὰ τὸν βίον 


vecabis nomen ejus Jesum: ipse enim salvum faciet p τῶν χατὰ τῆς χαχίας ἀλμυρωτάτων 


populum suum *.» Adjicitque in prophetia : « Et 
posuit os meum quasi gladium acutum ; » rursus- 
que: « Posuit me quasi sagittam eleciam, » — 
« Verbum enim Domini est efficax et penetrabilius 
omni gladio ancipiti, et pertingens usque ad di 
sionem animz ac spiritus *, » ut divinus ostendit 
Apestelus. Hzc quoque ipsi soli aptissime conve» 
niunt, obedienti facto Patri usque ad mortem, scili- 
cei: « Servus meus es. tv, Israel, et in te gloria- 
bor, » lllud vero : « ΕἸ ego dixi: In vacuum labo- 
ravi, » et quz sequuntur, ad Salvatorem spectant, 
propier paucitatem eorum qui secundum Evange- 








* Psal. i, $.. * Joan. xi, 4δ, ? Joan, v, 14. 


* Matib. 1, 21. 


ῥευμάτων. Τίνα οὖν ταύτας ὁ Κύρυ 
ἑαυτοῦ διδάσχει χατανοητέον: € "Ex x 
«μητρός μου ἐχάλεσε τὸ ὄνομά μου - 
ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ γάρ «ut τυγχάν 
οὖς ix τῆς τοῦ Εὐαγγελίου γραφῆς 

᾿Αγνοοῦντι γὰρ τῷ Ἰωσὴφ περὶ τῆς c 
Μαρίας ἐπιστὰς ὁ Γαδριὴλ, διάκονος ὧν 
βουλήματος, xas' ὄναρ εἶπε μεθ᾽ ἕτερα 
ξεται δὲ υἱὸν, xal καλέσεις τὸ ὄνομα o 
αὐτὸς γὰρ σώσει τὸν λαὸν αὐτοῦ" » ἐπὶ 
προφητείᾳ λέγων, ὅτι « Καὶ ἔθηχε τὸ 
μάχαιραν ὀξεῖαν" ν xal πάλιν" « Ἔθη» 


* llepr. iv, 12 


1271 


£CLOGAE PROPHETICJE. — LIP. IY. 


4195s 


ἐκλεχτόν. »---ε Ὁ γὰρ Λόγος Θεοῦ τυγχάνει Eveprhe, » A lium ejus vivunt. ELquoniam « non veilt nisr-ao per- 


ἔστι « xai τομώτερος ὑπὲρ πᾶσαν μάχαιραν δίστομον 
διιχνούμενος ἄχρι μερισμοῦ ψυχῆς xat πνεύματος,» 
ὡς ὁ θεσπέσιος ἐδίδαξεν ᾿Απόστολος. Εὐλογώτατα δ᾽ ἂν 
αὐτῷ μόνῳ λεχθείη ὑπηχόῳ γενομένῳ τῷ Πατρὶ μέ- 
χρι xai θανάτου τό" «Δοῦλός μον εἶ σὺ, Ἰσραὴλ, xai 
ἐν σοὶ ἐνδοξασθήσομαι.“ » τὸ δέ" ε Καὶ ἐγὼ εἶπα" 
Ἱενῶς ἐχοπίασα,, » χαὶ τὰ ἑξῆς, λέγοιτ᾽ ἂν ὑπὸ τοῦ 
Σωτῆρος διὰ τὸ σπάνιον τῶν χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον 
αὐτοῦ βιούντων. Καὶ ἐπειδήπερ «οὐχ ἦλθεν εἰ μὴ 
εἰς τὰ πρόδατα τὰ ἀπολωλότα οἴχου Ἰσραὴλ, » χαλῶς 
προηγουμένως μὲν λέγεται ἐπιδεδημηχέναι,, « τοῦ 
στῆσαι τὰς φυλὰς Ἰαχὼδ, xaX τὴν διασπορὰν τοῦ 
ἸἾσραὴλ ἐπιστρέψαι" » ἑπομένως δὲ, διὰ τὸ μὴ παρα- 
δέξασθαι αὐτὸν τοὺς ἐξ ἐχείνων πάντας, ἐπιφέρεται 


ditas oves domus Israel, » recte memoratur przci- 
pue in mundum venisse « ad suscitandas tribus 
Jacob et feces Israel convertendas. » Dein , cum 
inter istos omnes non eum accepissent, subjicit 
quasi ad seipsum : « Ecce dedi te in lucem gen- 
tium, ut sis salus mea usque ad extremum ters.» 
Jubet nos post hzc Dominus Deus et Pater, qui li- 
beravit eum ab omnibus ei adversantibus, sanctifi- 
care eum, dicens: « Sanctificate qui parvi fecit 
animam suam. » Hic enim quam verissime parvi 
duxit animam suam, « exinaniens semelipsum, et 
factus pro nobis maledictum ; et peceata nostra 
suscipiens humiliavit semetipsum usque ad mor- 
tem, mortem autem crucis *. » Addit deinde, 


ὡς πρὸς αὐτόν᾽ « Ἰδοὺ τέθειχά σε εἰς φῶς ἐθνῶν, τοῦ B « quem abominantur gentes, servi dominantium. » 


εἶναί σε εἰς σωτηρίαν ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς. » Προσ- 
τάττει δὲ ἡμῖν μετὰ ταῦτα Κύριος ὁ θεὸς χαὶ Πατὴρ, 
à ῥυσάμενος αὐτὸν ἀπὸ πάντων τῶν ἐπισυναχθέντων 
κατ᾿ αὑτοῦ, ἁγιάζειν αὐτὸν, λέγων * « ᾿Αγιάσατε τὸν 
φαυλίζοντα τὴν ψυχὴν αὑτοῦ * οὗτος γὰρ ὡς ἀληθῶς 
ἐφαύλισε τὴν ψυχὴν ἑαυτοῦ, « χενώσας ἑαυτὸν, xat 
γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν xavápa * xal τὰς ἁμαρτίας τὰς 
ἡμετέρας ἀναλαθὼν, αἰσχύνης γε μέχρι θανάτου καὶ 
θανάτου σταυροῦ χαταφρονήσας. » Μετὰ ταῦτά φησι 
τὸν « βδελυσσόμενον ὑπὸ τῶν ἐθνῶν τῶν δούλων τῶν 
ἀρχόντων» xal δὴ σαφὲς ὅπως οἱ τοῖς ἄρχουσι τοῦ 
αἰῶνος τούτου δεδουλωμένοι οὐ μόνον (f. 55) χατὰ τὸν 


Manifestum quippe est quod hujus seculi principi- 
bus servientes, non tantum in passionis ejus tem- 
pore maledixerunt ei dicentes: « Gravis est nobis 
etiam ad videndum *, » sed et nunc maledicunt, 
ejus doctrine obsistere conantes. Hunc igitur Do- 
minus sanctificare jubet, preclaram ejus presen- 
tiam praenuntians. Quod autem de gentium voca- 
tione prophetizans sermo reliqua profert prophe- 
tig, ab his verbis : « Dedi te in feedus gentium, » 
el que sequuntur, que quidem fusius investigare, 
cum magis spiritualiter et juxta solam intelligen- 
tiam dicta sint, non presentis operis est. 


χαιρὸν τοῦ πάθους αὐτοῦ ἐδδελύξαντο αὐτὸν εἰπόντες" « Kat βαρὺς ἡμῖν ἐστι καὶ βλεπόμενος, » ἀλλ᾽ ἔτι xal 
νῦν βδελύσσονται, ἀνατρέπειν αὐτοῦ τὴν διδασκαλίαν πειρώμενοι. Τοῦτον οὖν ὁ Κύριος ἁγιάζειν προστάττει, 
τὴν ἔνδοξον αὐτοῦ παρουσίαν προσημαίνων. “Ὅτι δὲ περὶ τῆς ἐξ ἐθνῶν χλήσεως προθεσπίζων ὁ λόγος τὴν ἑξῆς 
ἐπιφέρει προφητείαν, τὴν ἀπὸ τοῦ" « "Ebuxá& σε εἰς διαθήχην ἐθνῶν, » xal τὰ ἑξῆς, ἅπερ ἐπιπλεῖον βασανίζειν 


πνευματιχώτερα ὄντα, χαὶ χατὰ μόνην διάνοιαν ἀποδιδόμενα, οὐ τῆς παρούσης πραγματείας τυγχάνει. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KE. 

« Οὕτως λέγει Κύριος * Ποῖον τοῦτο τὸ βιδλίον τοῦ 
ἀποστασίου τῆς μητρὸς ὑμῶν, ᾧ ἐξαπέστειλα αὐτήν ; 
3j τίνι ὑπόχρεῳ πέπραχα ὑμᾶς Ἰδοὺ ταῖς ἁμαρτίαις 
ὑμῶν ἐπράθητε, χαὶ ταῖς ἀνομίαις ὑμῶν ἐξαπέστειλα 
«ἣν μητέρα ὑμῶν᾽ διότι ἦλθον, χαὶ οὐχ ἦν ἄνθρωπος 
ὁ ὑπαχούων * μὴ οὐχ ἰσχύει ἡ χείρ μου τοῦ ῥύσασθαι ; 
ἢ οὐχ ἰσχύει τοῦ ἐξελέσθαι ; Ἰδοὺ τῷ ἐλεγμῷ μου 
ἐξερημώσω τὴν θάλασσαν, χαὶ θήσω ποταμοὺς ἐρή- 
μονς, xai ξηρανθήσονται οἱ ἰχθύες αὐτῶν ἀπὸ τοῦ 
μὴ εἶναι ὕδωρ, καὶ ἀποθανοῦνται ἐν δίψει. Ἐνδύσω 
«ὃν οὐρανὸν σχότος, xal ὡς σάχχον θήσω τὸ περιδό- 
λαιὸν αὑτοῦ. Κύριος Κύριος δίδωσί μοι γλῶσσαν παι. 
δείας, τοῦ γνῶναι ἡνίχα δεῖ εἰπεῖν λόγον " ἔθηχέ μοι 
πρωῖ, πρωῖ προσέθηχέ μοι ὠτίον ἀχούειν, καὶ ἡ παι- 
δεία Κυρίου ἀνοίγει uou τὰ ὦτα. Ἐγὼ δὲ οὐχ ἀπειθῶ 
οὐδὲ ἀντιλέγω * τὸν νῶτόν μου ἔδωχα εἰς μάστιγας, 
«ὰς δὲ σιαγόνας μου εἰς ῥαπίσματα, τὸ δὲ πρόσ- 
ὡπόν μον οὐχ ἀπέστρεψα ἀπὸ αἰσχύνης ἐμπτυσμάτων᾽ 
καὶ Κύριος Κύριος βοηθός μου ἐγενήθη - διὰ τοῦτο 
οὐχ ἐνετράπην, ἀλλ᾽ ἔθηχα τὸ πρόσωπόν μου ὡς ἐτέ- 
gav (στερεὰν) πέτραν᾽ χαὶ ἔγνων, ὅτι οὐ μὴ αἰσχυνθῶ, 
ὅτι ἐγγίζει μοι ὁ δικαιώσας με΄ τίς ὁ χρινόμενός μος, 
ἐγγισάτω. ἰδοὺ Κύριος Κύριος βοηθεξ pov τίς χαχώ- 


! Gal. iij, 15; Hebr. xii, 2, | Phil. u, 8. 


CAPUT XXV. 

« Sic dicit Dominus : Qualis est hic liber repudii 
matris vestre, quo dimisi eam? Aut cui debitori 
vendidi vos; ? Ecce peccatis vestris venditi estis, et 
iniquitatibus vestris emisi malrem vestram : quo- 
niam veni, et non erat homo qui audiret. Nunquid, 
non potest manus mea liberare? aut nunquid non, 
possum eripere? Ecce in increpatione mea deser- 
tum faciam mare : ponam flumina in siccum ; €ojn- 
putrescent pisces sine aqua, et morientur in sit. 
Induam coelos tenebris, οἱ saccum ponam operimen -. 
tum eorum. Dominus Dominus dedit mihi linguam 
eruditam,ut sciam usquequo oporteat dicere verbum. 
Erigit inane, mane erigit mihi aurem, ut audiam 
quasi magistrum. Domigus Deus aperuit mihi au- 
rem ; ego autem non contumax sum, neque conira- 
dico : tergum meum dedi in flagella, et maxillas 
meas in alapas; faciem vero meam non averti 8 pro- 
bro sputorum. Dominus Deus auxiliator meus factus 
est : ideo non sum confusus ; ideo posuifaciem meam 
ut petram duriasimam, et scio quoniam non confun- 
dar. Juxta est qui justificat me : quis contradicet 
mihi ? Accedat ad me. Ecce Dominus Deus auzxilia- 
tor meus : quis est qui condemnet me? Eece omues 


* Sap. ii, 18. 


1259 EÉUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS III, — EXEGETICA. 
vos quasi vestimentum) veterascetis, linea comedet A ait με; Ἰδοὺ πάντες ὑμεῖς ὡς gati 


vos. Quis ex vobis timens Dominum? audiat vocem 
servi ejus. Ambulantes in tenebris, et non est eis 
lux, confidite in nomine Domini, et i; 
vestro. Ecce omnes vos ignem incen 
ratis flammam. Ambulate in lumine ignis vestri, et 
flamma quam accendistis. Propter me facta sunt. 
μας vobis, in tristitia dormietis *. » Manifeste Ver- 
bi divinitas iis quz retulimus ostenditur, et quo- 
miam incarnationi suz przezsisteret, et quomodo 
facius homo bzc passurus esset qux in Evangeliis 
ecripta sunt. Quis enim alius esset dicens: « Nun- 
quid non potest manus mea, » et quie sequuntur, 
usque ad illa: « Induam coelos tenebris, et saccum 
ponam operimentum eorum, » nisi Dei Verbum ? 
lpse enim, his dictis, subjicit : « Dominus dedit 
mihi linguam eruditam, ut sciam usquequo opor- 
teat dicere verbum ; » rursusque reliqua adjicit, di- 
cens : « Egoautem non contumax sum, neque con- 
tradico : tergum meum dedi in flagella, et maxillas 
meas in alapas, » et cztera usque ad illa: « Quo- 
niam juxta est qui justificat. me. » Reipsa enim 
passum fuisse dicimus Verbum, compatientemque 
quem suscepit hominem. Nescimus igitur an aliqua 
possit de hac prophetia ratio dari ab iis qui non. 
zsdmittunt quamdam esse secundam substantiam. 
Dei Verbi, post primam, et increatum Patrem om- 
niumque Deum. Nos autem recte persuasum baben- 
tes bunc esse revera Deum Verbum existimamus, 














qui et hic inter cetera dicit: « Induam celos tene- Ὁ 


bris, » subjicitque ex persona quam assumpsit bo- 
minis, « Dominus dedit mihi linguam eruditam, ut 
sciam usquequo oporteat dicere verbum. » Quem- 
mam vero alium nisi Salvatorem nostrum bominem 
factum deceret hzc queque dicere : « Quis contra- 
dicet mihi? stemus simul: » vel de quo hzc dici 
possent, ab illis : « Quis ex vobis timens Dominum? 
audiat vocem servi ejus, » nisi. de solo Christo, 
qui juxta Scripturas ignominiam despexit, exina- 
niens semetipsum, et usque ad flagella humiliatus, 
cum, secundum de ipso prophetiam flagellatum eum 
Pilatus tradidit crucitigendum ; tunc quoque alapas 
et sputa pertulit, cum ad ejus verba vestes dilace- 
rans summus sacerdos eum blasphemavisse excla- 


σεσθε, καὶ σὴς καταφάγεται ὑμᾶς, Τίς 
Θούμενος τὸν Κύριον; ὑπαχουσάτω 1 
παιδὸς αὐτοῦ" οἱ πορενόμενοι ἐν σχι 
ἔστιν αὐτοῖς φῶς, πεποίθατε ἐπὶ τῷ ὁν 
καὶ ἀντιστηρίσασθε ἐπὶ τῷ θεῷ. "Rot 
πῦρ καίετε, καὶ κατισχύετε φλόγα - 
φωτὶ τοῦ πυρὸς ὑμῶν, καὶ τῇ φλογὶ 
Δὲ ἐμὲ ἐγένετο ταῦτα ὑμῖν, ἐν λύπῃ κι 
Σαφῶς ἡ τοῦ Λόγου θεότης καὶ διὰ τῷ 
ἀποδείχνυται, ὅτι τε προῦπῆρχεν τῆς ἐν 
καὶ ὡς ἐνανθρωπήσας ταῦτα πάσχειν 
ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις ἀναγέγραπται. Τίς 
εἴη ὁ φάσχων' « Μὴ οὐχ ἰσχύει ἡ x 
πὰ ἑξῆς ἕως τοῦ" « Ἐνδύσω τὸν οὖραν 


B ὡς σάκχον τὸ περιδόλαιον αὑτοῦ, » ἢ ἑ 


γος; Αὐτὸς δὴ οὖν, τὰ τηλικαῦτα εἰ 
λέγων" « Κύριός μοι δίδωσι γλῶσσαν 
γνῶναι ἡνίκα δεῖ εἰπεῖν λόγον " » καὶ 
[νετὰ] τὰ λοιπὰ φάσχων" « Ἐγὼ 0 
οὐδὲ ἀντιλέγω " τὸν νῶτόν μου τέθεικα 
τὰς δὲ σιαγόνας μου εἰς ῥαπίσματα, : 
ποῦ" « "Oct ἐγγίζει μοι ὁ διχαιώσας, 

γάρ τοι πεπονθέναι φαμὲν τὸν Λόγον 
δὲ ὃν ἀνείληφεν ἀνθρώπῳ (f. 55 v* 
οὖν εἰ ἕξει τις περὶ τῆς προχειμέν 
ἀποδοῦναι λόγον, μὴ προσιέμενος τὸ 

πέραν ὑπόστασιν τοῦ Θεοῦ Λόγου με' 
xai ἀγένητον τὸν Πατέρα χαὶ Θεὸν cá 
γε μὴν ὀρθῶς πεπεισμένοι τοῦτον ὅπ 
πὸν Θεὸν Λόγον ἡγούμεθα, τὸν καὶ ἐντι 
μετὰ τῶν ἄλλων τό" « Ἐνδύσω τὸν οὗ 
xai ἐπιφέροντα ix προσώπου οὗ ἀνεί 
ποὺ τό * « Κύριος δίδωσί μοι γλῶσσαν. 
γνῶναι ἡνίκα .δεῖ εἰπεῖν λόγον. » TL 
παρὰ τὸν ἄνθρωπον τοῦ Σωτῆρος ἡμὲ 
qu καὶ τό" « Τίς ὁ χρινόμενός μοι; àv. 
Ἢ περὶ τίνος λέγοιτ᾽ ἂν τὰ ἀπὸ τοῦ" € 
φοδούμενος τὸν Κύριον ; ὑπαχουσάτω τ 
παιδὸς αὐτοῦ, ν ἢ περὶ μόνου τοῦ Xpta 
τὰς Γραφὰς αἰσχύνης χαταφρονήσαντος 
τε ἑαυτὸν xul μέχρι μαστίγων ταπεῖν 
κατὰ τὴν προχειμένην περὶ αὐτοῦ προ 
Ὑγελλώσας αὐτὸν ὁ Πιλάτος παρέδωχεν c 


mavit. Tunc enim exspuerunt in faciem ejus et D Τότε δὲ καὶ ῥαπίσματα xal ἐμπτυσμοὶ 


colaphizabant eum ; alii vero alapas ei impegerunt, 
dicentes : « Prophetiza nobis, Christe, quis te per- 
cussit? » Videntur autem. capituli hujus initia ad 
Judzorum synagogam spectare. « Ecce enim, » ait, 
«peccatis vestris venditiestis, et iniquitatibus vestris 
emisi matrem vestram. » Venit enim « ad perditas 


oves domus Israel *, » et nullum invenit apud eos 
hominem, sed et primos quidem eos vocavit : non 
utem erat populus audiens. Ideo dicit: « Ideo veni, 
δἰ nonerat homo, vocavique, et nullus erat qui 
audiret. » Postrema. vero hujus loci congruenter 


! ooi. t, 4-11. ? Matth, xv, 24. 


ὅτε ἐπὶ τοῖς λόγοις αὐτοῦ περιῤῥηξάμ. 
ptbc, ἀπεφήνατο βεδλασφημηχέναι αἵ 
ἐνέπτυσαν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ κα 
αὐτόν. Οἱ δὲ ἐῤῥάπισαν αὐτὸν λέγοντ. 
τευσον ἡμῖν, Χριστὲ, τίς ἐστιν ὁ παίσας 
δὲ τὰ μὲν κατὰ τὴν ἀρχὴν τοῦ χεφαλαί 
τῶν Ἰουδαίων λέγεσθαι συναγωγῆς" « 
φησὶ, « ταῖς ἁμαρτίαις ὑμῶν ἐπράθητ 
ἀνομίαις ὑμῶν ἐξαπέστειλα τὴν μητέ! 
Ἦλθε γὰρ «ἐπὶ τὰ πρόδατα τὰ ἀπολ 
Ἰσραὴλ, ν καὶ οὐχ eüpé τινα ἐν αὐτοῖς 
ἀλλὰ xal πρώτους μὲν αὐτοὺς ἐχάλεσεν- 





1941 


ECLOG.E PROPHETICAE. — LIB. IV. 


1242 


λαὸς ὑπαχούων. Δι᾿ ὅ φησι" « Διότι ἦλθον, xal οὐχ A post istorum reprobationem gentium vocationem 


Tj» ἄνθρωπος ἐχάλεσα xaX οὐχ ἣν ὁ ὑπαχούων. » TX 
δ᾽ bx τέλει τῆς περιχοπῆς ἀχολούθως μετὰ τὴν ἐχεί- 
νων ἀποδολὴν ἐπὶ τὴν ἐξ ἐθνῶν ἀναφέρεται χλῆσιν, 

ἀπὸ τοῦ, « Τίς ἐν ὑμῖν ὁ φοθούμενος τὸν Κύριον; ὑπο 
" αἀχουσάτω τῆς φωνῆς τοῦ παιδὸς αὐτοῦ. » Ἡμεῖς γὰρ 
ἀληθῶς fjusv « οἱ πορευόμενοι ἐν σχότει" » xal οὐχ 
qv ἡμῖν πρὸ τῆς παρουσίας τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν φῶς" 
ἀλλὰ νῦν διὰ τὴν τοῦ Θεοῦ χάριν πεποίθαμεν ἐπὶ τῷ 
ὀνόματι Κυρίου, xal ἐπιστηριζόμεθα ἐπὶ τῷ Oc: 

tol, δὲ μὴ πιστεύσασιν εἰς τὸν Χριστὸν, οἷς xal ἀνω- 
πέρω εἴρητο τό᾽ « Ἰδοὺ πάντες ὑμεῖς ὡς ἱμάτιον 
παλαιωθήσεσθε, xaX ὡς σὴς φάγεται ὑμᾶς,, » ἐπιφέρει 
ὁλόγος φάσχων" « Ἰδοὺ πάντες ὑμεῖς ὡς πὺρ καί- 
ετε,» xal τὰ ἑξῆς ἐν οἷς σαφῶς xal τό « Av ἐμὲ 


« Quis ex vobis timens Dominum ? au 
diat vocem servi sui. » Nos enim vere eramus 
« ambulantes in tenebris ; » neque erat nobis lu- 
men ante Salvatoris nostri adventum ; sed nunc 
Dei gratia credidimus in nomine Domini, et Deo 
adhzremus. Istis vero qui non in Christum credi- 
derunt, quibus et superius dictum est : « Ecce om- 
nes vos quasi vestimentum inveterati eritis, et ti- 
nea comedet vos, » adjicit sermo dicens : « Ecce 
omnes vos ignem incenditis, » et reliqua. In quibus 
manifeste et illud :« Propter me facta sunt hzc vo- 
his, » de persona dicitur Christi objurgantis eos, 
exprobrantisque factam in seipsum Judzorum po- 
puli pre varicationem. 


innuunt : 


ἐγένετο ταῦτα ὑμῖν, » x προσώπου λέλεχται τοῦ Χριστοῦ ἐπονειδίζοντος αὐτοῖς xai ἀπελέγχοντος τὴν εἰς 


αὐτὸν γεγενημένην τοῦ 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΟ. 


« Τάδε λέγει Κύριος " Av ὑμᾶς διὰ παντὸς τὸ ὄνομά 
μου βλασφημεῖται ἐν τοῖς ἔθνεσι" διὰ τοῦτο γνώσετα! 
6 λαός μου τὸ ὄνομά μου" διὰ τοῦτο ἐν τῇ ἡμέρᾳ 
ἐχείνῃ, ὅτι ἐγώ εἶμι αὐτὸς ὁ λαλῶν, πάρειμι ὡς ὥρα 
ἐπὶ τῶν ὀρέων, ὡς πόδες εὐαγγελιζομένου ἀχοὴν εἰ- 
ῥήνης, ὡς εὐαγγελιζόμενος ἀγαθὰ, ὅτι ἀχουστὴν 
ποιήσω τὴν σωτηρίαν σου, λέγων " Σιὼν, βασιλεύσει 
σου ὁ Θεός. » Καὶ αὕτη ἐπὶ τὸν Σωτῆρα εὐλογώτατα 
δἁρμόζοι ἂν ἡ προφητεία, ἐπὶ τῆς ἐπιδημίας αὐτοῦ 
πληρωθέντος τοῦ" « Ὅτι ἐγώ (f... 56) εἶμι, αὐτὸς ὁ 
λαλῶν πάρειμι. » Τῷ μὲν οὖν προτέρῳ λαῷ εἰς πρόσ- 
ὠπὸὴν εἴρηται τὰ ἀπὸ τοῦ" « A ὑμᾶς διὰ παντὸς τὸ 
ὄνομά μου βλασφημεῖται ἐν τοῖς ἔθνεσι" » τὰ δ᾽ ἀπὸ 
τῶν « Διὸ τοῦτο γνώσεται ὁ λαός μου τὸ ὄνομά μου ἐν 
τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, » νοοῖτο ἂν περὶ τῶν εἰς αὐτὸν πε- 
πιστευκότων ἐθνῶν. Αὐτὸς οὖν ἐστιν ὁ χαὶ πρότερον 
πὴ μὲν 6U ἀγγέλων, πὴ δὲ χαὶ διὰ προφητῶν ἀνθρώ- 
τοις ὁμιλῆσας " χαὶ μέντοι ἐχείνους (1) αὖθις παρα- 
γενόμενος, xat δι᾿ ἑαυτοῦ τὴν σωτηρίαν πᾶσι χηρύξας, 
ὁποῖον ἔχει νοῦν ὁ φιλομαθὴς ἐρευνήσας εἴσεται. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΖ'. 

v Καὶ ἀποχαλύψει Κύριος τὸν βραχίονα τὸν ἅγιον 
αὑτοῦ ἐνώπιον πάντων τῶν ἐθνῶν, καὶ ὄψονται πάντα 
τὰ ἔθνη τὰ ἄχρα τῆς γῆς τὴν σωτηρίαν τὴν παρὰ 
τοῦ Θεοῦ. ᾿Απόστητε, ἀπόστητε, ἐξέλθετε ἐχεῖθεν, 
xai ἀχαθάρτου μὴ ἄψησθε-“ ἐξέλθετε Ex μέσου αὐτῆς, 
xai ἀφορίσθητε, οἱ φέροντες τὰ σχεύη Κυρίου ὅτι 
οὐ μετὰ ταραχῆς ἐξελεύσεσθε, οὐδὲ φυγῇ πορεύσε- 


Ἰουδαίων λαοῦ παρανομίαν. 


CAPUT XXVI. 


« Hec dicit Dominus : Propter vos nomen 
meum blaspliematur in gentibus : idcirco cognoscet 
populus meus nomen meum ; idcirco in die illa, 
quod ego sum, ipse qui loquor, adsum v1 formo- 
sitas in montibus, ut pedes evangelizantis auditum 
pacis, ut qui nuntiat bona, quoniam auditam faciam 
salutem tuam, dicens : Sion, rex tuus erit Deus !.» 
Hzc quoque aptissime ad Salvatorem refertur pro- 
phetia, cujus per incarnationem impletum est illud : 
« Ego sum, ipse qui loquor adsum. » Priori igitur 
populo per figuram dicitur : « Propter vos nomen 
meum blasphematur in gentibus, » et cetera. Heec 
vero : « ldeo cognoscet populus meus nomen meum 
in die illa, » de gentibus quz in eum crediderunt 
possunt intelligi. Ipse igitur est qui prius quidem 
per angelos, deinde per prophetas cum hominibus 
conversatus est. Atque post illos rursus superve- 
niens, per se ipsum salutem omnibus annuntiavit. 
Quorum sensum studiosus indagator perfacile no- 
verit. 

CAPUT XXVII. 

« Et revelabit Dominus brachium sanctum suum 
in conspectu omnium gentium, et videbunt omnia 
extrema terre salutem a Deo nostro. Recedite, re- 
cedite, exite inde, pollutum nolite tangere. Exite de 
medio ejus, mundamini qui ferlis vasa Domini. 
Quoniam non in tumultu exibitis, nec in fuga pro- 
perabitis : precedet enim vos Dominus, et congre- 


σθε- πορεύσεται γὰρ πρότερος ὑμῶν Κύριος, xat ὁ Ὁ gabit vos Deus Israel. Ecce intelliget servus meus, 


συνάγων ὑμᾶς Θεὸς Ἰσραήλ. Ἰδοὺ συνήσει ὁ maig 
μου, χαὶ ὑψωθήσεται, χαὶ μετεωρισθήσεται σφόδρα " 
ὅν τρόπον ἐχστήσονται ἐπὶ σοὶ πολλοὶ, οὕτως ἀδοξή- 
σει ἀπὸ ἀνθρώπων τὸ εἶδός σου, χαὶ ἡ δόξα σου ἀπὸ 
τῶν ἀνθρώπων. Οὕτω θαυμάσονται ἔθνη πολλὰ ἐπ᾽ 
αὐτῷ, χαὶ συνέξουσι βασιλεῖς τὸ στόμα αὐτῶν ὅτι 
οἷς οὐχ ἀνηγγέλη περὶ αὐτοῦ, ὄψονται, xal οἵ οὐχ 
&xnxóact, συνήσουσι. Κύριε, τίς ἐπίστευσε τῇ ἀχοῇ 
ἡμῶν, xai ὁ βραχίων Κυρίου τίνι ἀπεχαλύφθη ; 
᾿Ανηγγεῆαμεν ὡς παιδίον ἐναντίον αὐτοῦ, ὡς ῥίξα 


! [sai. £11, 5-7. 


exaltabitur, et elevabitur, et sublimis erit valde. 
Sicut obstupuerunt super te multj, sic inglorius erit 
inter viros aspectus ejus, et forma ejusinter filios ho- 
minum. Sic mirabuntur gentes multz. super eum, 
super ipsum continebunt reges os suum : quia qui- 
bus non est narratum de eo, vidcrunt, et qui non 
audierunt, contemplati sunt. Domine quis credidit 
auditui nostro? et brachium Domini cui revelatum 
est ? Et ascendet sicut virgultum coram eo, et sicut 
radix de terra sitienti. Non est species ei, neque 


(1) Vel legendum μετά pro μέντοι, vel ἐχείνοις pro ἐχείνους. Epir. 


1245 EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS. Ill. — EXEGÉTICA. 
decor : οἱ vidimus eum, et non hahebal aspectum A ἐν γῇ διψώσῃ " οὐχ ἔστιν εἶδος αὐτοῦ οὗ 


ncque pulchritudinem ; sed aspectus ejus inglorius, 
deficiens prz filiis bominum; bomo percussus , 
sciens ferre inürmitatem ; quia deformatus est 
valtus ejus, despectus est εἰ non reputatus. Lan- 
quores nostros ipse tulit, εἰ dolores nostros ipse 
portavit : et nos putavimus eum quasi leprosum, 
et percussum a Deo εἰ bumiliatum. Ipse autem 
vulneratus est. propter iniquitates nostras, altri- 
us est propter scelera nostra : disciplina pa- 
cis nosirz super eum, et livore ejus sanati sumus. 
Omnes nos quasi oves erravimus; unusquisque in 
viam suam declinavit : εἰ posuit Dominus in eo 
iniquitatem omnium nostrum. Oblatus est quia ipse 
voluit, et non aperuit 0s »uum : sicul ovis adoccisio- 


εἴδομεν αὐτὸν, xal οὐχ εἶχεν εἶδος οὐδὲ κά: 
εἶδος αὐτοῦ ἄτιμον καὶ ἐκλεῖπον, παρὰ τ 
ἀνθρώπων ἄνθρωπος ἐν πληγῇ ὧν, καὶ 
μαλαχίαν, ὅτι ἀπέστραπται τὸ πρόσωκοι 
μάσθη, καὶ οὐχ ἐλογίσθη. Οὗτος τὰς ἀμ 
φέρει, καὶ περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται, xal ἡμεῖς 
αὐτὸνεἶναι ἐν πόνῳ καὶ ἐν κακώσει xal ἐν 
δὲ ἐτραυματίσθη διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν 
ρήνης ἡμῶν ἐπ᾽ αὐτὸν, τῷ μώλωπι αὐτοῖ 
μεν. Πάντες ὡς πρόδατα ἐπλανήϑημεν - 
ὁδῷ αὐτοῦ ἐπλανήθη, καὶ Κύριος παρέδω. 
ἁμαρτίαις ἡμῶν " καὶ αὐτὸς διὰ τὸ κε: 
ἀνοίγει τὸ στόμα" ὡς πρόδατον ἐπὶ apa 
ὡς ἀμνὸς ἐναντίον τοῦ χείροντος ἄφω 


mer ductus est, et quasi agnus coram tondente se B ἀνοίγει τὸ στόμα αὐτοῦ" ἐν τῇ ταπεινι 


obmutescens sic non aperiet os suum. De angustia, 
οἱ de judicio sublatus est : generationem ejus qui 
enarrabit? Quia abscissus est de terra viventium : 
propter scelus populi mei percussi eum. Et dabo 
impios pro sepultura, et divitem pro morte E 
eoquod iniquitatem non fecerit, neque dolus fueritin 
ore ejus. Et Dominus voluit conterere eum in. infir- 
nitate; siquis posoerit pro peccato animam suam, 
videbit semen longevum, et voluntas Domini 








ejus, videbit, et saturabitur : in scien! 
cabit ipse justus servus meus multos, 
eorum ipse portabit. ldeo dispertiam ei plurimos, 
εἰ fortium dividet spolia, pro eo quod tradidit 
in mortem animam suam, εἰ cum sceleratis repu- 
tatus est : εἰ ipse peccata multorum tulit, et pro 
transgressoribus rogavit. Lauda, sterilis que non 
paris : decanta laudem, et binni, quz non pariebas : 
filii desertz, magis quam ejus que 
. » Quando enim alias, nisi per Sal- 
vatoris nostri Jesu Cbristi adventum brachium ma- 
gnum, scilicet Verbi ejus brachium, Pater Deusque 
omnium in conspectu gentium revelavit, quas vi- 
dentes datam ipsis a Deo salutem, ab errore pri- 
stino jubet recedere, nec jam pollutas, quibus olim 
serviebant, turpibus et immundis rebus. deditas, 
tangere ? Et quoniam non casu fit ul deterreantur a 
pristina majorum vivendi ratione et a communi bo- 
minum societate hujus gratia ipse Dominus cum 
lis ambulaturum se *osque congregaturum pro- 
mittit, portantes vasa sua, sancia videlicet pre- 
cepta, divinosque sermones, Rursus eis quemad- 
modum in prioribus prophetiis diverse Filius Chri- 
stus nominabatur Bei, ita et hic dicitur. Intellecturus 
autem, et elevandus, et magnopere exaltandus pro- 
phetizatur propter humanitatem suam, de qua bzc di- 
cuntur. Vere enim obstupuerunt et attoniti sunt super 
eum multi, hominem eum sibi similem reputantes. 
Obetupueruntque nulla pracellentia vel mundana 
gloria circumdatum eum videntes, cum, forma Dei 
deposita, ipsumque se exinaniens, et servi formam 
accipiens, sdmiratione et obstupefactione digna 
* [sai, κα, 10-15; in, 1; uiv, 1. 















αὐτοῦ ἤρθη, τὴν δὲ γενεὰν αὐτοῦ τίς Bx 
αἴρεται ἀπὸ τῆς γῆς ἡ ζωὴ αὐτοῦ, ἀπὲ 
τοῦ λαοῦ μον ἤχθη εἰς θάνατον. Καὶ ἃ 
γηρνὺς ἀντὶ τῆς ταφῆς αὐτοῦ, καὶ τ 
ἀντὶ τοῦ θανάτου αὐτοῦ, ὅτι ἀνομίαν 

οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὗτο 
βούλεται καθαρίσαι αὐτὸν ἀπὸ τῆς v 
περὶ ἁμαρτίας, ἡ ψυχὴ ὑμῶν ὄψεται α 
διον" xa βούλεται Κύριος ἐν χειρὶ 
ἀπὸ τοῦ πόνου τῆς ψυχῆς αὐτοῦ, δεῖξ 
v*) φῶς, καὶ πλάσαι τῇ συνέσει, δικι 
εὖ δουλεύοντα πολλοῖς," καὶ τὰς ἁμαρτέε 
ἀνοίσει" διὰ τοῦτο αὐτὸς χληρονομήσε 
τῶν ἰσχυρῶν μεριεῖ σκῦλα - ἀνθ᾽ ὧν 
ϑάνατον ἡ ψυχὴ αὐτοῦ, καὶ ἐν τοῖς vé 
χαὶ αὐτὸς ἁμαρτίας πολλῶν ἀνήνεγκ 
ἀνομίας αὐτῶν παρεδόθη. Εὐφράνθητι 
πίκτουσα, ῥῆξον καὶ βόησον xal τέρπ' 
νουσα΄ ὅτι πολλὰ τὰ τέχνα τῆς ἐρήμοι 
ἐχούσης τὸν ἄνδρα. ν Καὶ πότ᾽ ἄλλοι 
παρουσίᾳ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ 
βραχίονα τὸν μέγαν, οὐχ ἄλλον ὄντα 
ποῦ, ὁ Πατὴρ καὶ Θεὸς τῶν ὅλων ἐνώτ 
ἀπεχάλυψεν, ἃ xal ἰδόντα τὴν δεδωρ 
ὑπὸ τοῦ Θεοῦ σωτηρίαν ἀφίστασθαι 

προστάττεται πλάνης, καὶ μηχέτι τῶν d 
πρότερον ἐχαλινδεῖτο, αἰσχροῖς xal μὲ 
μενα πράγμασιν ἐφάπτεσθαι; Καὶ ἐπε 


Ὁ ἐστι τὸ ἀποδιορίζειν ἑαυτοὺς τῆς προ 


παραδότου πολιτείας, xal τῆς χοινῆς 
πων συναναστροφῆς, τούτου χάριν αὖ 
συμπορεύσεσθαι xal συνάξειν ἐπαγῚ 
φέροντας τὰ σχεύη αὐτοῦ, δῆλον δ' 
δόγματα καὶ τοὺς θείους λόγους. Βάλι 
ποις ὃν τρόπον ἐν ταῖς ἀνωτέρω προφὶ 
pac(ux) Παῖς ὁ Χριστὸς ὠνομάζετ 
ὡσαύτως εἴρηται καὶ ἐνθάδε" συνήσειν 
θήσεσθαι, καὶ σφόδρα δοξασθήσεσθαι 

τοῦ ἀνθρωπίνου αὐτοῦ ἐπινοουμένου, 1 
λέγεται: ἀληθῶς δὲ ἐξέστησαν xal tens 
αὐτῷ πολλοὶ, ἄνθρωπον ἑαυτοῖς ὅμοιος 


CUAXAESG 


1945 


ECLOG/JE PROPIIETICAE. — LIB. 1Y. 


1216 


τὸν ὑπειληφότες" xai ἐξέστησάν γε μηδεμίαν ὑπερ- A perfecit prodigia, ita ut contemplantes eum stu- 


eyhv ἣ δόξαν χοτμιχὴν περιδεθλημένον αὑτὸν Eupa- 
κότες, ὅτε, τὴν τοῦ Θεοῦ μορφὴν ἀποθέμενος, ἑαυτόν 
κε χενώσας χαὶ δούλου ἀνειληφὼς μορφὴν, ἐξε(σ)τά- 
σεως ἄξια χαὶ χαταπλήξεως ἀπετέλει παράδοξα, ὡς 
«τοὺς θεωροῦντας αὐτὰ χαταπληττομένους λέγειν" 
« Οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ υἱὸς Ἰωσήφ ; οὐχὶ dj μήτηρ xal 
οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ εἰσι παρ᾽ ἡμῖν ; » Καὶ εἰς δεῦρο δὲ 
“τλεΐστοι ἐπ᾽ αὐτὸν ἐξίστανται xal ἑξαποροῦνται, τὴν 
διδασχαλίαν αὐτοῦ διαδραμοῦσαν χαὶ ἕτι νῦν διατρέ- 
χουσαν ἐφ᾽ ὅλην ὁρῶντες τὴν οἰχουμένην, τῶν τε εἰς 
αὐτὸν πεπιστευχότων τὴν ἀχλινῇ xal ἀμετάθετον 
διάθεσιν χατανοοῦντες. Ταῦτα δὲ θαυμάζοντες οὐ συν- 
ἔασι τὴν θείαν δύναμιν χαθ᾽ fjv ἐνήργησέ τε xal εἰσ- 
ἔτι νῦν ἐνεργεῖν τὰ τηλικαῦτα δεδύνηται" συνέσχον 


pentes dicerent : « Nonne hic est Jesus filius Jo- 
seph ? Nonne mater et fratres ejus sunt inter nos!? » 
Ei nunc usque super eum admirantur et obstupe- 
scunt plerique, doctrinam ejus diffusam et nunc ad- 
buc penetrantem videntes in universam terram, eo- 
rumque qui crediderunt in eum constantem immo- 
tamque perseverantiam reputantes. Hzc autem admi- 
rati, non divinam intellexerunt potestatem qua ope- 
ratus est et nunc usque operari tot et tanta valeat; 
continuerunt autein vere super eum et occluserunt re- 
ges os suum, sive qui congregati fuerant passionis 
ejus tempore, de quibus dictum est : «Astiterunt reges 
terrz, et principes convenerunt iu unum adversus 
eum; *»sive qui tuncerant principes gentium ; et con 


δὲ ἀληθῶς xal συνέστειλαν ἐπ᾽ αὐτὸν βασιλεῖς τὸ B tinuerunt profecto os suum, cuin szpius intercludere 


στόμα αὐτῶν, εἴτε ol συναχθέντες κατὰ τὸ πάθος αὖ- 
τοῦ, περὶ ὧν ἐλέχθη τό « Παρέστησαν οἱ βασιλεῖς 
τῆς γῆς, xal οἱ ἄρχοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτό, » 
ese xai οἱ χατὰ χαιροὺς ἄρχοντες τῶν ἐθνῶν xal 
συνέσχον γε στόμα ἑαυτῶν τῷ πολλάχις μὲν αὐτοὺς 
ἐπιχειρῆσαι χωλῦσαι τὸν λόγον αὐτοῦ xai τὴν διδα - 
σχαλίαν, οὐδὲν δὲ ἧττον ὑπερισχύειν αὐτὸν xat δια-- 
λάμπειν δοξαζόμενον xat εἰς ὕψος αἱρόμενον, (f. 57) 
ὡς φανερὸν ἑαυτὸν χαθιστάναι οὐ μόνοις τοῖς τὰς 
περὶ αὐτοῦ προφητείας ix πατέρων παρειληφόσιν, 
ἀλλὰ, τὸ παραδοξότατον, οἷς οὐδεπώποτε ἀνηγγέλη 
«t περὶ αὐτοῦ, τοῦτ᾽ ἔστιν ἡμῖν τοῖς ἔθνεσιν" ol xal 
μηδ᾽ ὅλως παρὰ τῶν προγόνων ἀχηχοότες τι, μηδὲ 
προμεμαθηχότες περὶ τῆς αὐτοῦ παρουσίας, συνῆχα- 
pev αὐτὸν ἐλθόντα, xal τὰς περὶ αὐτοῦ προφητείας 
χατεδεξάμεθα. Ταῦτα δὲ προϊδὼν ὁ προφήτης ἐν 
«νεύματι ἀναφωνεῖ ἀποθαυμαστιχῶς λέγων τό’ « Κύ- 
ριε, τίς ἐπίστευσεν τῇ ἀχοῇ ἡμῶν ; » “Ὅπερ οὐχ ἔστι 
«αὐτὸν τῷ Οὐδεὶς ἐπίστευσε τῇ ἀχοῇ ἡμῶν σαφῶς 
γάρ τοι πολλὰ πλήθη τῶν ἐξ ἐθνῶν, χαὶ αὐτῶν δή 
φινες τῶν Ex περιτομῆς, πεπιστεύχασι τῇ περὶ τοῦ 
Χριστοῦ ἀχοῇ᾽ xai « ὁ βραχίων δὲ, » φησὶ, « Κυρίου,» 
τοῦτ᾽ ἔστιν ὁ προὼν τοῦ Θεοῦ Λόγος, « τίνι ἀπεχα- 
λύφθη; » Αὐτὸς ὁ λόγος ἐν ἀρχῇ τῆς προφητείας δι- 
δάσχει λέγων’ « Καὶ ἀποχαλύψει Κύριος τὸν βραχίονα 
“ὃν ἅγιον αὐτοῦ ἐνώπιον πάντων τῶν ἐθνῶν. » Ἑξῆς 
αὑτοῖς λέγεται“ ε ᾿Ανηγγείλαμεν ἐνώπιον αὐτοῦ ὡς 
παιδίον, ὡς ῥίζα ἐν γῇ διψώσῃ" οὐχ ἔστιν εἶδος αὐτῷ 
οὐδὲ δόξα, χαὶ εἴδομεν αὐτὸν, καὶ οὐχ εἶχεν εἶδος 
οὐδὲ χάλλος, » xat τὰ ἑξῆς, ἃ xal αὐτὰ πεπλήρωται, 
ὅτε χενώσας ἑαυτὸν τῆς τοῦ Θεοῦ μορφῆς, οὐδὲ τὴν 
ὡς ἐν ἀνθρώποις εὐειδῇ xai εὐσχήμονα χατελέξατο 
προσωποποιίαν, οὐδὲ μὲν δόξῃ τῇ παρ᾽ ἀνθρώποις fj 
χοσμιχῆς τινος ὑπεροχῆς περιδολῇ τὸν ἀνθρώπινον 
διεξῆλθε βίον, μορφὴν δὲ δούλου xat διαχόνου λαδὼν 
ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν χαὶ γέγονεν ὡς ἄνθρωπος, ἐν 
πληγῇ ὧν xat εἰδὼς φέρειν μαλαχίαν, ἀπέστραπτο δὲ 
xat ἀποχέχρυπτο (1) τῆς θεότητος αὐτοῦ τὸ ἔνδοξον 
xa θεϊχὸν πρόσωπον᾽ δι᾿ ὃ xaX ἢτιμάσθη παρὰ cot, τὸ 
ἀνθρώπινον αὐτοῦ μόνον χατανενοηχόσι, παρ᾽ οἷς χαὶ 
οὐχ ἐλογίσθη οὐχ ὅπως εἰς Υἱὸν Θεοῦ, ἀλλ᾽ οὐδ᾽ εἰς 

! Joan. vi, 42; Matth. xiu, ὅδ. ? Psal. τι, 2. 

(1) Fortasse leg. ἀπεχόχρυπτο, Ebir. 


sermones ejus conati essent atque doctrinam, et ille 
nihilominus in majus ipvalesceret, praclarus, incly- 
tus, et sublimis factus, ita ut manifestus fieret non 
modoiis qui a patribus de ipso prophetias acceperant, 
sed, quod multo magis mirandum est, et illis quibus 
nihil unquam de eo annuntiatum fuerat, scilicet no- 
bis gentibus. Qui et minime quidquam a majoribus 
audieramus, neve de ejus adventu didiceramus, 
eum venisse cognovimus, accepimusque de ipso 
prophetias. Quz: autem przvidens propheta, spiritu 
afflatus divino, admiratus exclamat : « Domine, quis 
credidit auditui nostro? » Quod non idem est ac 
si diceret : Nullus credet auditui nostro, Manifeste 
enim magna multitudo gentium, ipsorumque Ju- 
dxorum nonnulli de Christo auditui crediderunt. 
Et « brachium, » ait, « Domini, » scilicet przexsistens 
Dei Verbum, « cui revelatum est? » lpse enim sermo 
in initio prophetize docet dicens : « Et revelabit Do- 
minus brachium sanctum suum in conspectu om- 
nium gentium. » Post hac dicitur : « Et ascendet 
sicut virgultum coram eo, et sicut radix de terra 
sitienti. Non est species ei, neque decor : et vidi- 
mus eum, et non erat aspectus, neque formosi- 
tas, » et quae sequuntur, quz omnia impleta sunt, 
quando exinaniens semetipsum, abjecta Dei forma, 
speciem elegit, non quz apud homines formosa et 
decora habetur, vitamque degit humanam sine ho 
minum gloria, sine aliqua mundanz dignitatis prae- 


p cellentia, formam vero servi et. ministri accipiens 


bumiliavit semetipsum et factus est ut homo verus ; 
despectus et sciens infirmitates, exuit absconditque 
divinitatis suze praeclaram divinamque figuram. ld- 
circo despectus est ab iis qui tantummodo huma- 
nitatem ejus respiciebant, nec eum Dei Filium re- 
putabant, nec etiam justum aliquem. Dicunt vero 
qui μας spiritu intelligunt, quasi enarrantes docen- 
tesque bujus mysterii rationem : « Hic peccata no- 
stra tulit e pro nobis passus est. » Videbant enim. 
prout prophet:», quonam modo fiet « Agnus Dei, qui 
tollit peccata mundi ὃ. » Post hzc subjicitur : « Et 
nos putavimus eum quasi leprosum, el percussum 


8 Joan 1, 29. 





4207 EUSERII CJESARIENSIS OPP. PARS HI. — EXEGETICA. 
a Deo, et humiliatum. lpsc autem vulneratus est A τὸν τυχόντα δίκαιον, Φασὶ δ' οἱ τῷ mv 


propter iniquitates nostras. » Revera enim vulhe- 
ratus est, cum lapides quos conjicerent in. eum, 
arripuerunt. Et « attritus est, ait, propterscelerano- 
stra.» Melius enim quam Paulus infirmis compatiens 
Christus dicere potuit : «Quis infirmatur, et non 
infrmor ' ? » Hzc vero omuia confitetur propheta 
propter ipsum, omnemque populum passurum esse 
illum, de quo dicilur : « Vulneratus est propler 
iniquitates nostras, et attritus est. propter scelera 
nostra. » Se ipsum quoque designans adjicit : « Li- 
vore ejus sanati sumus. » Manifeste prospiciens 
quem in errorem declinaret circumcisionis populus, 
certiorque nullum prorsus hominem peccati iminu - 
Rem esse, etsi justissimus videatur, addit : « Om- 
nes nos quasi oves erravimus : unusquisque ii m 
suam declinavit : et. posuit Dominus in eo iniqui- 
latem omnium nostrum, » et quz sequuntur, quie 
procul dubio per unum Salvatorem nostrum Jesum. 
exitum habuisse demonstrantur. Exinde magnopere 
miranda est illorum induratio, qui apud priorem 
r'opulum eum agnoscere noluerunt, causantes eum, 
quem opprobriis et derisione lacessiverant, indigna 
passum esse Dei in ipsum sollicitudine. Manifeste 
preterea exclamante propheta de eo, quod « sicut. 
vis ad occisionem ductus est, et quasi agnus co- 
ram tondente se obmutuit nec aperuit os suum; » 
et « quia abscissus est de terra viventium. » Quis 
autem non admiretur que post hec adduntur, 
prophetam dicentem audiens : « Propter scelus po- 
puli mei ductus est ad mortem? » Aut cuivis verba 
non dellcerent, propriis auribus audienti Christi 
vocem, nec intelligenti, vel ipsissimis oculis ejus 
presentiam inspicienti, nec videnti? Quemnam enim 
alium haberent ostendere justorum propter eorum 
scelera ad mortem ductum ? aut quis talis fuerit, 
qui iniquitates omnis populi, ipsorumque prophe- 
larum tulisset, et. pro eis passus esset, ita ut li- 
vore ejus omnes illos sanatos fuisse confiteretur. 
propheta dicens : « Hic iniquitates nostras tulit, et. 
pro nobis passus est, et livore ejus sanati sumus ? » 
Quis humanze particeps nature talis fieret, ut ne- 
que verbis neque operibus quidquam peccaverit, 
αἱ de ipso divina testatur Scriptura his verbis : 











αὑτῶν συνῃσθημένοι, ὡσπερεὶ διηγοῖ 
αἰτίαν τῆς τοιαύτης οἰχονομίας διδάα 
« Οὗτος τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν φέρει, 
ὀδυνᾶται" » ἑώρων γὰρ, οἷα δὴ προς 
mov γενήσεται ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, « αἴρα 
ποῦ χόσμου. » Ἐπιφέρεται τούτοις" « 
Ὑισάμεθα αὐτὸν εἶναι ἐν πόνῳ xal ἐν 
xaxügir αὐτὸς Ub ἐτραυματίσθη δι 
ἡμῶν" ν δυνάμει γὰρ xat ἐτραυματέσε 
θους βαλεῖν ἐπ᾽ αὐτόν’ xal « μεμαλάκι 
t διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν. » Μᾶλλον Ἵ 
ἀσθενέσι συνασθενήσας Χριστὸς, εἶτ 
ἀσθενεῖ, xat οὐχ ἀσθενῶ ; » Ταῦτα δὲ 
ὁ προφήτης δι᾿ αὑτόν τε καὶ τὸν má 
σθαι τὸν περὶ οὗ ὁ λόγος" € Ἔτραν͵ 
φησὶ, ε διὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν, καὶ y. 
τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν" ν συγκαταλέγω 
φέρει λέγων: « Τῷ μώλωπι αὑτοῦ ἢ 
Σαφῶς τε ἐνορῶν τὴν γενομένην πὶ 
ἐκ περιτομῆς λαῷ πλάνην, καὶ ὅτι | 
πος ὃς οὐχ ἁμαρτήσεται, x&v ὁ πά" 
εἶνα: δοχῇ, ἐπιλέγει" c Πάντες ὡς πὶ 
ἐπλανέθημεν’ ἄνθρωπος τὴν ὁδὸν c 
χαὶ Κύριος παρέδωχεν αὐτὸν ταῖς áp 
xal τὰ τούτοις ἀκόλουθα, ἃ καὶ ἀναμ 
νου τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ πέρας 
παι" ὅθεν χαὶ θαυμάξειν ἄξιον τῆς πὸ 
προσιεμένους αὐτὸν τοῦ προτέρου λα 
ὧν ἐπεδείξαντο κατ᾽ αὐτοῦ, ἐφ᾽ οἷς & 
σύρειν αὐτοῖς ἔθος, ὡς μὴ ἄξια πε: 
Θεοῦ περὶ αὐτοῦ φροντίδος - σαφῶς 

μένοις ἀναδοῶντος τοῦ προφήτου πεὶ 
€ ὡς πρόδατον ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη, καὶ 
πίον τοῦ χείροντος αὐτὸν ἄφωνος, οὔ 
πὸ στόμα αὐτοῦ" » καὶ ὅτι « αἴρεται 
ζωὴ αὐτοῦ. » Τίς 8 οὐχ ἂν ἀποθαυμι 
προχατειλεγμένοις ἐπιφερόμενον, dx 
προφήτου λέγοντος τό" «'Azb τῶν ἄν 
μου ἤχθη εἰς θάνατον; » ἣ τί δ᾽ ἂν πὶ 
σιλογήσειεν οἱ τὸ ὄντως (sic) ἀχοῇ 

τοῦ Χριστοῦ φωνῆς, καὶ μὴ συνέντες, a. 
μοῖς ἐμδλέψαντες εἰς τὴν παρουσίι 
μὴ ἰδόντες ; Τίνα γὰρ ἄλλον ἔχοιεν i 


*lniquitatem. non fecit, neque inventus est dolus D παραστῆσαι ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν αὖτι 


in ore ejus? » Quam ob causam, postquam pradi- 
catus est ducendus sicut ovis ad occisionem, ipsum 
prznuntiat Scriptura propter iniquitates populi ad 
mortem damnandum esse? Dicant vero an exspe- 
ctatus ab iis Christus venturus hac omnia passu- 
rus sil, qux» prophetie de eo prénuntiavere, vel 
aliquid simile apud ipsum futurum sit. Verum si 
propter ea qua Salvalori nostro acciderunt a fide 
jn eum deterrentur, non dicere habent de quo 
hzc exspectent. Superest igitur juxta eos ut non 
exitu comprobata οἱ manifeste fallacia verba Dei 
demonstrentur ; non vero juxta nos, quibus nihil a 





11} Cor. vi, 29. 


θάνατον ; Ἢ τίς τοιοῦτος γεγένηται, 
τίας παντὸς τοῦ λαοῦ χαὶ αὐτῶν τῶν 
gstv, καὶ ὀδυνᾶσθαι περὶ αὐτῶν, (c 
αὐτοῦ ἰᾶσθαι πάντας αὐτοὺς ὁμολογε 
« Οὗτος τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν φέρει, x 
ὀδυνᾶται, xa τῷ μώλωπι αὐτοῦ fus 
Τίς δ' ἀνθρωπίνης λαχὼν φύσεως γένοι 
ὥστε μήτε λόγῳ μήτε ἔργῳ ἡμαρτῆσθ: 
ἀληθεύειν λέγουσαν περὶ αὐτοῦ τὴν € 
ὅτι c ἀνομίαν οὐχ ἐποίησεν, οὐδὲ δόλος 
αὐτοῦ; » Ἐπὶ ποίᾳ δὲ αἰτίᾳ τὸν ἐπὶ τ 
ρούμενον ὡς πρόδατον ἐπὶ σφαγὴν dy 





9 ECLOG.£ PROPHETICAE. --- 118. 10. 


1950 


) τῶν ἀνομιῶν τοῦ λαοῦ τὴν ἐπὶ θανάτῳ χαταχρι- A majoribus annuntiatum est, nihil dei ipso traditum 


σθαι ὁ λόγος προαγορεύει ; Λεγέτωσαν CE xai εἰ 
σδοχώμενος αὐτοῖς ἥξειν Χριστὸς ταῦτα πάντως 
σεται, ἅπερ αἱ προφητεῖαι περὶ αὐτοῦ θεσπίξου- 
, f] οὐδέν τι τοιοῦτον περὶ ἐχεῖνον ἔσται. ᾿Αλλ᾽ εἰ 
τὰ συμθεδνχότα τῷ Σωτῆρι ἡμῶν προσχόπτουσι 
εἰς αὐτὸν πίστει, οὐχ ἂν φείσαιεν (φήσαιεν) περὶ 
προσδοχῶσι τὰ τοιαῦτα. Ὥρα οὖν ἀτελεῖς χατ᾽ 
οὺὑς xa δηλαδὴ ψευδεῖς ἀποφαίνεσθαι τὰς θείας 
άς" ἀλλ᾽ οὐ χαθ᾽ ἡμᾶς γε τοὺς οἷς οὐχ ἀνηγγέλη μὲν 
τατέρων᾽" οὐδὲ παρεδόθη τὰ περὶ αὐτοῦ, θεωρήσαν- 
δ᾽ ὅμως αὐτὸν χαὶ παραδεξαμένους χατὰ τὸ ἐν 
It; εἰρημένον’ «Λαὸς ὃν οὖχ ἔγνων ἐδούλευσέ μοι, εἰς 
ἣν ὠτίου ὑπέχουσέ μου "» χαὶ δι᾽ ὅλης δὲ τῆς προ- 
είας πλατύτερον χαὶ τηλαυγέστερον τὰ χατ᾽ αὐτὸν 


est, qui tamen eum contemplati sumus atque re- 
cepimus, juxta illud quod alias dictum est : « Po- 
pulus quem non cognovi serviit mihi, in auditu 
auris obedivit mihi. » Atque in omni prophetia ex- 
pressius et latius exprimuntur quz spectant ad 
eum, ostenditurque quam in perniciem incident 
qui ei insidiati sunt, his verbis : « Et dabo impios 
pro sepultura ejus, et divites pro morte sua : eo 
quod iniquitatem non fecerit, neque dolus fuerit 
in ore ejus. » Talis enim cum fuerit, ait, sustule- 
runt eum, hzc vicissim passuri. Post hzc iterum 
gentium Ecclesia electa atque accepta prioris loco 
populi annuntiatur his verbis : « Lauda, sterilis 
qua non paris: decanta laudem, et hinni, quae 


Épstat, xal τὰ περὶ τοῦ χατειληφότος δὲ ὀλέθρον B non pariebas; quoniam multi filii desertze, magis 


' ἐπιδεδουλευχότας αὐτῷ δηλοῦται διὰ τοῦ - « Καὶ 
29 τοὺς πονηροὺς ἀντὶ τῆς ταφῆς αὐτοῦ, xai τοὺς 
σίους ἀντὶ τοῦ θανάτου αὐτοῦ " ὅτι ἀνομίαν οὐχ 
σεν, οὐδὲ δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ" » ἐπὶ γὰρ 
τον ὄντα, φησὶν, ἀνεῖλον τούτου χάριν τὰ τοιαδὶ 
οντα. (f. 58) Τούτοις ἑξῆς αὖθις ἡ ἐξ ἐθνῶν Ἐχ- 
la εὐαγγελίζεται συγχρινομένη καὶ προχρινομένη 


quam ejus qux babet virum. » Quibus cum multa 
opus sit investigatione et explanatione hoc in loco, 
hic cui cordi erit preceptum illud Salvatoris : 
« Scrutamini Scripturas, quia vos putatis in ipsis 
vitam :ternam habere : et ilie sunt quz testimo- 
nium perhibent de me !, » studiosius et impensius 
scrutatus ea dignoscet. 


προτέρου λαοῦ διὰ τοῦ" « Εὐφράνθητι, στείρα ἡ οὐ c(xvouca- (nov xai βόησον, ἡ οὐχ ὠδίνουσα " ὅτι 
ἃ τὰ τέχνα τῆς ἐρήμου, μᾶλλον ἣ τῆς ἐχούσης τὸν ἄνδρα. » Πολλῆς δὲ δεομένων ἐρευνήσεως xal ἑξετά- 
; τῶν χατὰ τὸν τόπον, ᾧ μέλει τῆς τοῦ Σωτῆρος ἐντολῆς λεγούσης « Ἐρευνᾶτε τὰς Γραφὰς, ἐν αἷς 
its ζωὴν αἰώνιον ἔχειν " χαὶ αὗταί εἰσιν αἱ μαρτυροῦσαι περὶ ἐμοῦ, » ἐπιμελέστερον οὗτος ἐρευνή- 


τὰ by αὐτοῖς εἴσεται. 
ΚΈΦΑΛΑΙΟΝ KH'. 


᾿Αχούσατέ μου, χαὶ φάγεσθε ἀγαθὰ, xat ἐντρυ- C 


ἐν ἀγαθοῖς ἡ ψυχὴ ὑμῶν. Προσέχετε τοῖς ὠσὶν 
ν, καὶ ἐπαχολουθήσατε ταῖς ὁδοῖς μου " εἰσαχού- 
μον, χαὶ ζήσεται ἐν ἀγαθοῖς d$ ψυχὴ ὑμῶν, xal 
ἡσομαι ὑμῖν διαθήχην αἰώνιον, τὰ ὅσια Δαυϊδ τὰ 
ἅ. Ἰδοὺ, μαρτύριον ἐν ἔθνεσιν ἔδωχα αὐτὸν, ἄρ- 
t xal προστάσσοντα ἐν ἔθνεσιν" ἰδοὺ ἔθνη, ἃ οὐχ 
[ σε, ἐπιχαλέσονταί σε, χαὶ λαοὶ, οἵ οὐχ ἐπ- 
«al σε, ἐπὶ σὲ χαταφεύξονται, ἕνεχεν Κυρίου τοῦ 
σου τοῦ ἁγίου Ἰσραὴλ, ὅτι ἐδόξασέ σε. » Τού- 
τὰ λεγόμενα συνιεῖσιν ὑποδεχόμενος ὁ λόγος πνευ- 
ἃς τροφὰς, θείαν τε xal οὐράνιον τρυφὴν, ἔτι 
γὴν οὐ τὴν σαρχὸς ἀδιάφορον, ἀλλὰ τὴν ἀΐδιον 
ψυχῆς, προσυπισχνεῖται τοῖς αὐτοῖς διαθήχην 
ον διαθήσεσθαι, ἧντινά φησι « τὰ ὅσια Δαυῖδ τὰ 
t» περιέξειν. Τίς ἂν οὖν εἴη xal αὕτη μετὰ τὴν 
χαιρὸν τὴν διὰ Μωῦσέως χαινή τις καὶ αἰώνιος 
jx δοθήσεσθαι τούτοις, πρὸς οὗς ὁ λόγος, προφῆ- 
£v; 'H xawh τῶν ἱερῶν Εὐαγγελίων Γραφὴ, 
«x Δαυῖϊδ περιέχουσα διὰ τὸν Ex σπέρματος αὖ- 
ἐνόμενον Ἰησοῦν τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ ᾿ τοῦτον 
V μαρτύριον δεδωχέναι φησὶν ὁ Θεὸς οὐχὶ τῷ 
ἣλ, ἀλλὰ τοῖς ἔθνεσιν, ἄρξοντα τούτων xal τού- 
προστάξοντα, οὐχὶ δὲ τῷ προτέρῳ τῷ ἐχ περι- 
; λαῷ. Ταῦτα δὲ τὰ ἔθνη, πρότερον οὐδαμῶς 
ἐπιστάμενα, ὅτε ἔγνω αὐτὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ 
νοντα, Σωτῆρα xai Θεὸν ἐπεχαλέσατο αὐτόν" 
χαὺ οἱ μηδεπώποτε αὐτὸν ἐπεγνωχότες ἡμεῖς 


pan. v, ὅ9. " Isa. εν, 2-5. 


CAPUT XXVIII. 

« Àudite audientes me, et comedite bonum, et 
delectabitur in crassitudine anima vestra. Inclinate 
aurem vestram, et venite ad me : audite, et vivet 
anima vestra : et feriam vobiscum pactum sempi- 
ternum, misericordias David fideles. Ecce testein 
populis dedi eum, ducem ac praeceptorem gentl- 
bus. Ecce gentem, quam nesciebas, vocabis : et 
gentes que te non cognoverunt, ad te current proe 
pter Dominum Deum tuum, ei sanctum Israel, 
quia glorificavit te?. » lis qui hzc intelligent verba, 
Scriptura pollicetur spirituales cibos, divinam ce- 
lestemque abundantiam, vitamque non secundum 
carnem, sed anima sempiternam, promittitque eis 
insuper pactum sempiternum, quod « misericordias 
fideles David » vocat. Quodnam erit tllud, post Moysis 
pactum, nisi novum et sempiternum Testamentum, 
quod feriet cum illis ad quos spectat prophetia * 
Nova sanctorum Evangeliorum Scriptura, miseri- 
cordi scilicet David, propter natum de semine 
ejus Jesum Christum Dei. Hunc et testem dedisse 
ait Deus non Israel, sed gentibus, iis dominatu- 
rum atque imperaturum, pon autem veteri circum- 
cisionis populo. Hz» autem gentes prius minime 
eum cognoverant, cum sciverunt eum esse Dei Fi- 
lium, eumque Salvatorem ac Deum vocaverunt. 
Verum nos quoque qui prius eum nesciveramus, ad 
eum confugimus, a pristino errore digressi, adver- 
sariaque abjecta ditione. Tales ergo, ait prophe- 


4351] 


EUSEBII ΟΕΒΛΒΙΕΝΘΙΘ OPP. PARS. ]il, — EXEGETICA. 


tia, fiemus propter Dominum Deum ejus, quia A χατεφύγομεν ἐπ᾽ αὐτὸν, τῆς προτέρας im. 


glorificavit eum. Manifestum est qua ratione glori- 
ficaverit eum Pater, juxta hanc ad eum e coelo de- 
missam vocem : « Et clarificavi et iterum clarifi- 
cabo ᾿. » Videamus autem annon congruant quiz 
h:c dicuntur, scilicet : « Ecce gentem quam nescie- 
bas vocabis : et gentes qua te non cognoverunt ad 
te current, » cum illis quz in precedente referun- 
tur capitulo, scilicet, « quibus non annuntiatum 
est de eo, viderunt, et qui non audierunt contem- 
plati sunt. » His similia inveniuntur in septimo 
decimo psalmo, e Christi persona : « Populus 
quem ignorabam servivit mihi, in auditu oris obe- 
divit mihi *. » Nosigitur verascredentes prophetias, 
impletas fuisse eas Salvatoris nostri adventu pro 


certo habemus, intelligimusque nos quondam ipsos B 


errabundas gentes fuisse, malignitate demonum 
in omnem idololatriam provectos, neque solum 
vere Deum cognoscentes, neque ullam propheticam 
audientes vocem; verumtamen Salvatoris nostri 
Jesu doctrina, ad omnium Dei scientiam perveni- 
mus, divinisque credidimus Scripturis, et propheti- 
zatum Dei Verbum accepimus, cujus prius omnino 
nescii eramus. Hoc igitur tantum Salvatoris nostri 
doctrina beneficium consecuti, quomodo non juste 
acciperemus et predicaremus eum sicut Dei Fi- 
Jium Salvatoremque nostrum? 


πλάνης, xal ὑπὸ τὰς ἀντιχειμένας ἐνεργείας ὁ 
Ταῦτα δὲ, φησὶν ἢ προφητεία, γενήσεσθε tw 
ρίου τοῦ Θεοῦ αὐτοῦ, ὅτι ἐδόξασεν αὐτόν' cao, 
ἐδόξασεν αὑτὸν ὁ Πατὴρ χατὰ τὴν ἐνεχθεὶς 
αὐτὸν ἐξ οὐρανοῦ φωνὴν, τήν « Καὶ UG 
πάλιν δοξάσω. » "Opa δ᾽ εἰ μὴ συγγενῆ tory 
ἐνθάδε ῥητοῖς φάσχουσι τό" « Ἔθνη & οὐχ. 
ἐπιχαλέσονταί σε, xal λαοὶ οἵ οὐχ Erw 
σὲ χαταφεύξονται, » τὰ ἐν τῷ πρὸ τοῦτ ἢ 
ἕνθα ἐλέγετο, ὅτι « οἷς οὐκ ἀνηγγέλη πε 
ται, καὶ οἵ οὐχ ἀχηχόασι συνήσουσι. » To 
τυγχάνει χαὶ τὰ ἐν ἑπταχαιδεχάτω da, 
(oU τοῦ Χριστοῦ χατὰ τό" ε Λαὺς 
ἐδούλευσέ μοι, εἷς ἀχοὴν «lou Oca 
Ἡμεῖς μὲν οὖν ἀληθεῖς πιστεύοντες τὰ; 
(f. 58 v*), πεπληρῶσθαι αὐτὰς ἐπὶ τῇ 

ἡμῶν παρουσίᾳ πεπείσμεθα,, συναισῖ 
ἡμεῖς αὐτοὶ, πλανώμενα ἔθνη τὸ πάλαι 
ἐλαυνόμενοί τε ὑπὸ χαλεπῶν Gatuóven 
εἰδωλολατρείαν, xaX μῆτε τὸν μόνον ἂλ' 
ἰιστάμενοι, μῆτε προφητιχῆς ἐπαΐοντες q 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ διδασχαλίας 
σιν τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων παρεληλύθαμεν, 
μέν τε ταῖς θεοπνεύστοις Γραφαῖς, x2) 
τευθέντα τοῦ Θεοῦ Λόγον παραδεδέγμεῦ 
αὐτὸν τὸ πρὶν ἐπιστάμενοι. Τοσαῦτα & 


Σωτῆρος ἡμῶν εὐεργετηθέντες διδατχαλίας, πῶς οὐχ ἂν δικαίως παοαδεχοίμεθά τε xol ἔχθε 
τὸν, ἅτε Υἱὸν Θεοῦ ἡμῶν τε αὑτῶν τυγχάνοντα Σωτῆρα ; 


CAPUT XXIX. 

« Justus perit, οἱ non est qui recogitet jn corde 
suo, et viri misericordie colliguntur, quia non est 
qui intelligat : a facie enim malitiie collectus est 
justus. Veniat pax, requiescat in cubili suo qui 
ambulavit in directione sua. Vos autem accedite 
huc, filii auguratricis, semen adulteri et fornicariz. 
Super quem lusistis? Super quem dilatastis os, et 
ejecistis linguam? Nunquid non vos filii scelesti, 
semen mendax *?» Christus Dei solus vere inter 
omnes qui unquam exstitere justos talis invenitur. 
Ideoque peculiariter justus vocatur, et prophetia 
de eo ait : « Ecce justus perit. » Unde autem abla- 
tus sit dein indicat dicens : « À facie enim malitie 
ablatus est justus. » Quis autem eum sustulerit, 
noveris ex ipso dicente : « Nemo tollit animam 
meam a me ipso, et potestatem habeo ponendi 
eani, et potestatem habeo iterum sumendi eam *. » 
Dein ait: « In pace sepultura ejus. » Ex quo notan- 
dum, quod non modo mortem, sed et sepulturam 
ejus prophetica designat Scriptura, unde et sanctus 
Apostolus ad Corinthios scribens dicit : « Tradidi 
enim vobis in primis quod et accepi : quoniam 
Christus mortuus est pro peccatis nostris secundum 
Scripturas, et quia sepultus est*. » Cujus autem 
Scripturz, nisi quz dixerit : « Α facie malitiz po- 
puli mei ductus est ad mortem, et in pace sepul- 
tura ejus ? » Non solus predictus nobis justus 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΘ. 

᾿ 4 Ἴδετε, ὡς ὁ δίκαιος αἴρεται, xal 

ται τῇ χαρδίᾳ, xat ἄνδρες δίκαιοι αἴοονι 
xavavost* ἀπὸ γὰρ προσώπου ἀδιχίας 1, 
ἕσται ἐν εἰρήνῃ fj ταφὴ αὐτοῦ, ἧρται ἐχ 
δὲ προσαγάγετε ὧδε, υἱοὶ ἄνομοι, σπέρῳ 
πόρνης. Ἐν τίνι ἐνετρυφήσατε ; χαὶ ὲ 
ξατε τὸ στόμα ὑμῶν ; καὶ ἐπὶ τίνα E; 
γλῶσσαν ὑμῶν ; Οὐχ ὑμεῖς ἔστε τέχ 
σπέρμα ἄνομον ;» 'O Χριστὸς τοῦ Θεὸ 
ἀλήθειαν παρὰ πάντας τοὺς πώποτε y| 
διχαίους τοιοῦτος ἀναδέδειχται" διὸ χαὶ 
ἂν αὐτὸς χρηματίζοι δίχαιος, ὥστε περὶ 
τὴν προφητείαν" « Ἴδετε, ὡς ὁ δίχαις 
ἀπὸ τίνος δὲ αἴρεται, ἐπιφέρει ἐν τῷ" 
προσώπου ἀδιχίας ἦρται ὁ δίχαιος " » 

αἴρων αὐτὸν αὑτοῦ ἔστιν ἀχοῦσαι λέγονι 
αἴρει τὴν ψυχὴν μου ἀπ᾽ ἐμοῦ " ἐξουσία 
αὑτὴν, χαὶ πάλιν ἐξουσίαν ἔχω λαδεῖν a 
φησιν * « Ἐν εἰρήνῃ ἡ ταφὴ αὐτοῦ. » "E 
τέον, ὅτι οὐ μόνον τὰ περὶ τοῦ θανάτου, 
περὶ τῆς ταφῆς αὐτοῦ 1j προφητιχὴ σημα 
δὄθεν xat ὁ ἱερὸς ᾿Απόστολος γράφων Κορι 
ε Παρέδωχα γὰρ ὑμῖν ἐν πρώτοις, ὃ χαὶ 
ὅτι Χριστὸς ἀπέθανεν ὑπὲρ τῶν ἁμαρτιῶν 
τὰς Γραφὰς, χαὶ ὅτι ἐτάφη. » Ποίας δὲ 
τὰς φασχούσας" «Amb τῶν ἀνομιῶν τοῦ λα 
εἰς θάνατον, xat ἐν εἰρήνῃ f ταφὴ αὐτοῦ; 


! Joan. xu, 38, " Psal. xvii, 45. * [sa {011}, 0-4. " Joan. x, 18. * 1 Cor. xv, 5, 4. 


1955 EUSEB C/ESARIENSIS OPP. PARS IIl. — EXEGETICA4. 


dum '. » Qui de radice Jesse ortus est Jesus Chri- A Ἰεσσαὶ προελθὼν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ 

5115 Dei, in quem requieverunt septem Dei spi- ὅν ἀναπέπαυται τὰ ἑπτὰ τοῦ Θεοῦ πνεύματα, 6 

ritus, justitiam qui dilexit, oditque iniquitatem , σύνην ἀγαπήσας xai μισέσας &voulav, Eyoist 

unctus est ἃ Deo et Patre ejus spirituali exsulta- τοῦ Θεοῦ xal Πατρὸς αὐτοῦ τῷ λεγομένῳ πνεὺμ 
tionis oleo; qui et accepto quondam in manibus τῆς ἀγαλλιάσεως ἐλαίῳ ὃς xa λαδὼν ποτε μετ 

laaise libro, tempore quo factus erat homo, hune pa& τὸν Ἡσαῖαν xa0' ὃν xai ἐνηνθρωπήχει y 
ipse legit citatum locum : « Claudelibrum, ait, ἀναγνούς τε τὴν προχειμέντν περιχοπῆν, (7 
liodie impleta est bzxec Scriptura * ; »ipse enim vere τὸ βιδλέυν, φησὶ, Σήμερον πεπλήρωται ἢ ] 
erat ἃ Patre missus, evangelizare regnum codo- αὕτη.» Αὐτὸς; γὰρ fjv ὡς ἀληθῶς ὁ ἀπὸ τοῦ D] 
rum pauperibus spiritu, quibus dixit: « Beati ρᾶυ- ἀποσταλεὶς εὐαγγελίσασθαι τὴν βασιλείαν τῶν 

peres spiritu, quia ipsorum est regnum colo- νὺν τοῖς τῷ πνεύματι πτωχοῖς, πρὸς οὖς x3 iq 
rum ? ; » et « mederi contritis Corde » de quibus ε Maxáptot οἱ (f. 59 v*) πτωχοὶ τῷ cun 
dictum est : « Cor contritumet bumiliatum, Deus, αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν " » xai εὖ 
non despicies *. » Przterea et annuntiatum venit τοὺς τὴν xapólav συντετριμμένους,» πεῤὦ ε 
peccatorum remissionem iis qui prius sub spiri- ται" « Καρδίαν συντετριμμένην xa τετασιαφή 
tualis Nabuchodonosor tyrannide premebantur. D ὁ Θεὸς οὐχ ἐξουδενώσει.» Πρὸς τούτοις üowN 
ldeoque confortans dixit paralytico : « Fili, remit- — &2t ἄφεσιν ἁμαρτιῶν ἐλήλυθε τοῖς ὑπὸ cuv ca 
tuntur tibi peccata *, » sed οἱ illis quibus mentis τῶν (τοῦ) Na6ovyobovósop αἰχμαλώτοις $us 
oculi occlusi sunt, quique a spiritualibus alieni- πάλαι γεγενημένος * διὸ xaX θαῤῥῶν ἔλεγε τῷ! 
genis et Babyloniis sicut Samson et Sedecias c:ecati — Aut:xo* « Τέχνον, ág£ovzat σοι αἱ ἁμαρτίαι"! 
sunt, visum venit redditurus. In numero eorum xai τοῖς τῆς διανοίας ὀφθαλμοὺς βεδλαμμένα, 
qui curati sunt ab eo corporaliter czeci erant, qui- ὑπὸ τῶν νοητῶν ἀλλοφύλων xat Βαδυλωνίων i 
bus visum restituit, postquam in se crediderunt, τῷ Σαμψὼν xai τῷ Σεδεχέᾳ ἐχτυφλωϑεῖσιν, ἀ' 
et voce magna clamabant: « Miserere nobis, fili ψιν ἐλήλνθε παρέξων: ἐν μέρει δὲ τῶν oz 

David *. » Hic est enim qui vocavit « annum placa- θεραπευομένων ἧσαν χαὶ οἱ σωρατακὰ τυτλοὶ 
bilem Domini,» quemannuntiare copit, conjecto ἀναθλέψαι πεποίηχε πιστεύσαντας εἰς αὐτὸν, x: 
in careerem Joanne; qui et edocuit regnum Dei, τὰ βοῆς εἰρηχότας" « ἙἘλέησον ἡμᾶς, uk A: 
judiciumque nostrum, in quo reddetur unicuique οὗτος δέ ἐστιν ὁ χαλέσας « τὸν δεχτὸν ἔνιαν 
ex verbis et operibus. Insuper venit ad conso- Κυρίου,» àv ἐχήρυξε μετὰ τὴν εἰς τὸ δεσμι 
landos omnes luctu coram Deo accepto lugentes; τοῦ Ἰωάννου χάθειρξιν, καὶ ὁ διδάξας τὰ c 
quos et beatos przdicat, dicens : « Beati qui lu- C βασιλείας τοῦ Θεοῦ, xal τὰ περὶ τῆς ἡμετέρ 
gent, quoniam ipsi consolabuntur *. » Venit etiam σεως. ἐν ἧ ἑχάστῳ τῶν πεπραγμένων ἡ xz 
ut daret « lugentibus Sion gloriam. » Quinam au- ἀποδοθήσεται δίχη. Πρὸς τούτοις δ᾽ ἐλήλυθε : 
tem essent illi, nisi qui ipsorum patriam quseren- λέσαι τοὺς πενθοῦντας τὸ κατὰ Θεὸν ἐπαινεῖ 
tes, ccelestisque civitatis in sempiternum memoriam θοὸς οἷς xai μαχαρισμὸν ἐπήγγελται εἰπών 
revocantes? Qualis erat ille, qui, ργϑββοίυβ δυβ  χάριοι οἱ πενθοῦντες, ὅτι αὐτοὶ παραχληθήο 
apud homines commorationis, exclamabat : « Heu — 'HA0s δὲ ἐπὶ τούτοις xal ὑπὲρ τοῦ δοθῆναι 
mihi, quia incolatus meus prolongatus est *! » et πενθοῦσι Σιὼν δόξαν.» Τένες δ᾽ ἂν εἶεν xal « 
hi quoque, qui super flumina Babylonis flebant — 9! τὴν ἑαυτῶν πατρίδα ζητοῦντες, xal τῆς tzo 
cum recordarentur Sion *. His enim Christus Dei πόλεως εἰσαεὶ τὴν μνήμην ἀναζωπυροῦντες; 
consolatione fungens quam lugentibus promiserat, ἐχεῖνος, ὃς πάροιχον xal παρεπίδη μον ἐεὶ τ 
luctu exsolutos glorificabit, et pro cinere quo sparsi ἑαυτὸν ἐπιστάμενος, καὶ τὸ « Οἴμοι, » ἀνοιμώζωι 
erant in hac vita lugentes, titi: oleum prasta- ἣἧ παροιχία μου ἐμαχρύνθῃ - » ἔτι τε οἱ ἐπὶ ἃ 
bi, ungens et eos exsultationis oleo, ut fiant ταμῶν Βαδυλῶνος χλαίοντες ἐν τῷ μνησθῆνα: 
chrismatis et regni sui participes, juxta hzc Apo- ῃ τῆς Σιών" τούτοις γὰρ οὖν ὁ Χριστὸς τοῦ ks 
steli verba : « Participes enim Christi effecti su- ρῶν, fv τοῖς πενθοῦσι ὑπέσχετο παράχληξιν, 
mus !*, » Przterea lugentibus Sion dabit Christus, ἀποδώσει ἀπαλλαγεῖσι τοῦ ττένθους, χαὶ ἀντὶ τῇ 
juxta prophetiam, « pallium laudis pro spiritu moe- δοῦ ἧς ἐχονίσαντο xazà τὸν ἐνταῦθα βίον πενϑης 
roris, » si res vit neglexerint, hominum operi- ἄλειμμα εὐφροσύνης παρέξει, χρίων xat αὑτοὺς 
bus despectis; et hic maxime lugentes, non modo ἀγαλλιάσεως, ἵνα γένωνται τῆς αὐτοῦ μέτοχοι yi 
quoniam procul Dei promissa viderent, sed et eo τε xai βασιλείας, ὥστε xa: αὐτοὺς εἰπεῖν" «M 
quod, propter bumanitatem et benignitatem suam γὰρ τοῦ Χριστοῦ γεγόναμεν. » Ἔτι πρὸς τοῦτο 
eorum miseriis et doloribus compaterentur et hoc — Getv ὁ Χριστὸς τοῖς πενθοῦσι Σιὼν τεροφητεύεται 
eolum apostolica voce exclamantes : « Quis infir- ταστολὴν δόξης, ἀντὶ τοῦ πνεύματος τῆς ἀχηὸ 
matur et ego non infirmor, quis scandalizatur, et ἐπὶ (εἰ) τοῖς τοῦ βίου πράγμασιν tfixnólacav, à 
ego neu uror !! ?» δυσαρεστούμενοι ταῖς τῶν ἀνθρώπων πράξεσι. 


' isa. 1x1. 1-ὅ. * Luc. iv, ΦΙ. ?* Matth. v, ὅ. " Psal. 1. 17. * Matth. ix, 9. * Mattb, xt, 
' Matth. v, ὁ. " Psal. cxix, ὅ. ? Psal cxxxvt, 1. 15 Hobr. imi, 14. !! ll Cor. xi, 29. 


41931 ECLOGJE PROPHETICAE. — LIB. IV. 1958. 
ταύτῃ μάλιστα πενθοῦντες, οὐ μόνον διὰ τὸ πόῤῥωθεν θεωρεῖν τὰς τοῦ Θεοῦ ἐπαγγελίας, ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ 
συμπαθὲς xal φιλάνθρωπον συμπάσχοντες xal συναλγοῦντες τοῖς ἀσθενοῦσιν ἑαυτῶν μέλεσι, καὶ μονονουχὶ 
βοῶντες τῇ τοῦ ᾿Αποστόλου διαθέσει, τῷ, « Τίς ἀσθενεῖ, xal οὐκ ἀσθενῶ; τίς σχανδαλίζεται xai οὐχ ἐγὼ 


πυροῦμαι;» 
ἈΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AB. 

«᾿Αγαλλιάσθω ἡ Ψυχή μου ἐπὶ τῷ Κυρίῳ" ἐνέδυσας 
Yáp με ἱμάτιον σωτηρίου, χαὶ χιτῶνα εὐφροσύνης * 
περιέθηχέ μοι ὡς νυμφίῳ μίτραν, χαὶ ὡς νύμφην 
κατεχόσμησέ με χόσμῳ. Καὶ ὡς γῆν αὔξουσαν τὸ ἄν- 
θος αὐτῆς, χαὶ ὡς χῆπος τὰ σπέρματα αὐτοῦ ἀνατέλ- 
Ast, οὕτως ἀνατελεῖ Κύριος Κύριος διχαιοσύνην, xat 
ἀγαλλίαμα ἐναντίον πάντων τῶν ἐθνῶν. » Ἡ τοῦ Κυ- 
ρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ψυχὴ, περὶ ἧς ἔλεγε τό" 
« Περίλυπός ἔστιν ἡ ψυχή μου,» xaX τό" « Νῦν ἡ ψυ- 
Xlj μοὺ τετάραχται, » ἐπ᾽ οὐδενὶ τῶν γενητῶν ἀγαλ- 
λιᾷ καὶ εὐφραίνετα!, ἣ ἐπὶ μόνῳ τῷ Πατρὶ χαὶ Κυ- 
ρίῳ " ἐνέδυσε γάρ τοι αὐτὸν τὸ τῆς θεότητος ἱμάτιον, 
χαὶ τὸν τῆς ἀληθοῦς χαὶ τελείας εὐφροσύνης χιτῶνα" 


ἀλλὰ xa ἡ (ὁ) μὲν νυμφίος ὑπῆρχε τῆς μὴ ἐχούσης 


CAPUT XXXII. 

« Gaudeat anima mea in Domino : quia induit me 
vestimentis salutis : et indumento justitize cireum- 
dedit me, quasi sponsum decoratum corona, et quasi 
sponsam ornatam monilibus suis. Sicut enim terra 
profert permen suum, et sicut hortus semen suum 
germinat , sic Dominus Deus germinabit justitiam , 
et laudem coram universis gentibus *. » Domini 
nostri Jesu Christi anima, de qua dixit : « Tristis 
est anima mea *, » οἱ : « Nunc anima mea turbata 
est *, » in nulla creaturarum gaudet et exsultat, 
nisi in solo Patre et Domino. Induit enim eum di- 
vinitatis vestimento, verzque et perfecte justitis 
indumento. Sed et sponsus exstitit neque maculam 
neque rugam habentis sponsz Ecclesie , que eum 


e TiXoy 1] ῥυτίδα νύμφης Ἐχχλησίας, ὡς νυμφίῳ μί- D quasi corona. circumdedit, sponsa vero integerri- 


τραν αὐτῇ (i) περιέθηχεν, fj 65 νύμφη τῆς ἀνωτάτω 
τοῦ ψόγου θεότητος, fiv ὡς νύμφην αὐτὴν χατεχόσμη- 
ὅε τῷ πρέποντι πνεύματι Κυρίῳ(ου) χόσμῳ " ἀλλὰ 
καὶ ὡς εὔφορον xal ἀγαθὴν γῆν ἐγεώργησεν αὐτὴν, 
ἔτι τε ὡς χῆπον αὔξοντα χαὶ θάλλοντα τοῖς ἐν αὑτῷ 
βλαστήμασι, οἷς χαὶ ὁ μέγας τοῦ Θεοῦ παράδεισος 
χαταπεφυτεῦσθαι λέγεται. Ἔσται δὲ ταῦτα, φησὶν, 
ἐπεὶ δίχαιος ὧν Κύριος, xat οὐ μόνον Ἰουδαΐων, ἀλλὰ 
καὶ ἐθνῶν ὑπάρχων Θεὸς, ἀνέτειλε τὴν ἑαυτοῦ διχαιο- 
σύνην, τοῦτ᾽ ἔστι τὸν Χριστὸν αὐτοῦ, ἐναντίον πάν- 
τῶν τῶν δι᾿ αὐτοῦ πιστευόντων ἐθνῶν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AT*. 

«Ἄρατε ὀύσσημον εἰς τὰ ἔθνη. Ἰδοὺ γὰρ, Κύριος 
ἐποίησεν ἀχονστὸν ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς. Εἴπατε τῇ 
θυγατρὶ Σιών * Ἰδού cot ὁ Σωτὴρ παραγέγονεν ἔχων 
τὸν ἑαυτοῦ μισθὸν μετ᾽ αὐτοῦ, χαὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ 
πρὸ προσώπου αὐτοῦ " xai χαλέσει αὐτὸν λαὸν ἅγιον, 
λελυτρωμένον ὑπὸ Κυρίου " σὺ δὲ χληθήσῃ ἐπιζητου- 
μένη πόλις, χαὶ οὐχ ἐγχαταλελειμμένη.᾽--- Τίς οὗτος 
ὁ παραγενόμενος ἐξ Ἐδὼμ, ἐρύθημα ἱματίων αὐτοῦ ἐχ 
Βοσόρ; Οὕτως ὡραῖος ἐν στολῇ αὐτοῦ, βίᾳ μετὰ ἰσχύος ; 
Ἑγὼ διαλέγομαι δικαιοσύνην xat χρίσιν σωτηριου. Διὰ 
τί σου ἐρυθρὰ τὰ ἱμάτια, καὶ τὰ ἐνδύματά σου ὡς ἀπὸ 
κατητοῦ ληνοῦ ; Πλήρη; χαταπεπατημένης, xai τῶν 
ἐθνῶν οὐχ ἔστιν ἀνὴρ μετ᾽ ἐμοῦ, χαὶ χατεπάτησα αὐ- 
«οὺς ἐν θυμῷ μου. » Πάλιν ἐνταῦθα ἡ προφητεία πα- 
ραχελεύεται λαθεῖν σύσσημον περὶ τῆς ἐξ ἐθνῶν Ἐχ- 
vinciae, ὑπισχνουμένη ἐξάχουστόν τι ποιήσειν τὸν 


mz divinitatis, quam velut sponsam praeclaro Do- 
mini spiritu decoravit. Praterea sicut fertilem 
egregiamque terram excoluit eam , atque sicut hor- 
tum germinantem et germinibus suis florentem, 
quibus et magnus Dei paradisus oruatus fuisse di- 
citur. Hzc erunt, ait, postquam justus Dominus , 
nec modo Jud:orum sed et gentium dominator 
Deus, suam germinaverit justitiam, id est Christum 
suum, coram universis qua in euni crediderunt 
gentibus. 


CAPUT XXXIII. 

« Elevate signum ad populos. Ecce Dominus au- 
ditum fecit in extremis terra. Dicite filis Sion : Ecce 
Salvator tuus venit : ecce merces ejus cum eo, et 
opus ejus coram iilo. Et vocabunt eos, populus san- 
ctus, redempti a Domino. Tu autem vocaberis : 
Quaesita civitas et non derelicta *. » - « Quis est 
iste qui venit de Edom, tinctis vestibus de Bosra? 
Iste formosus in stola sua, gradiens in multitudine 
fortitudinis suz» ? Ego qui loquor justitiam, et propu- 
gnator sum ad salvandum. Quare ergo rubrum est 
indumentum tuum, et vestimenta tua sicut calcan- 
tium in torculari? Torcular calcavi solus, et de 
gentibus non est vir mecum : calcavi eos in furore 
meo*. » Iterum hic prophetia jubet accipere signum 
de gentium Ecclesia, promittens quod Dominus au- 
ditum faciet usque ad extrema terre ; quod et im- 


Κύριον ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς" ὃ xai πέρας εἴληχεν p pletum est Salvatoris nostri Jesu] adventu, in omnem 


(qev) ἐπὶ τῇ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ παρουσίᾳ, εἰς 
πᾶσαν τὴν γὴν ἐξελθόντος τοῦ φθόγγον τῶν ἀποστό- 
λων αὐτοῦ, χαὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰχουμένης τῶν 
ῥημάτων αὐτῶν. Ἑξῆς εἴρηται" « Εἴπατε ταῖς θυγα- 
«ράσι Σιών. » (δηλαδὴ ταῖς ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλησίαις" αὖ- 
και γάρ τοι θυγατέρες ἂν εἶεν τῆς ἐπουρανίου Σιὼν, 
«€f ἐστὶ μήτηρ ἡμῶν » χατὰ τὸν ᾿Απόστολον") 
« Ἶδοὐύ σοι ὁ Σωτὴρ παραγίνεται ἔχων τὸν ἑαυτοῦ μι- 

* Isa. 1x1, 10, 411. " Matth, xxvi, 58. 
* Gal. iv, 26. 


PATROL. Gn. XXII, 


3 Joan. xi,27. 


terram diffusa apostolorum ejus pradicatione, ver - 
bisque eorum ad extrema terrse. Dein dicitur : 
« Dicite fifiabus Sion » (gentium scilicet Ecclesiis : 
ipsz enim filiz sunt ccelestis Sion, « quz est mater 
nostra, » juxta Apostolum *): « Ecce Salvator tuus 
venit, ecce merces ejus cum eo, » et reliqua, quibus 
ostenditur secundus Christi adventus, cum judex 
veniet, reddens unicuique hujus vite factorum 


V sa. pxr, 10, 41. 5 Isa. ὑχμϊ, 1-3. 
bo 


poenem. Dein interrogans adjicit sermo : « Quis est 
jste qui venit de Edom, tinctis vestibus de Bosra| » 
(quod interpretatur terrestris )', « iste formosus in 
stola sua? » Hoc videtur dicere et post incarnatio- 
nem, ei post exinanitionem, et in terra commoratio- 
nem, ei passionem , et ad mortuos descensionem, 
sdmiratus pulchritudinem et decorem Salvatoris 
sine ulla commistione, neque rugam, neque macu- 
lam, neque deformitatem e terrestri corporalique 
babitatione medias inter res hominum censecuti. 
Imo fortitudinem ejus magnopere admiratur , qui 
omnem diaboli exercitum debellavit. Addit igitur : 
« Quis iste formosus in stola sua, gradiens in mul- 
titudine fortitudinis sue 3.» Ad quam interrogatio- 


nem Salvator respondet,docens quis esset,dicensque: B τῶν ἀναδεξαμένου * Exc δὲ καὶ τὴν ἰσχὺν ome 


« Ego qui loquor justitiam, et propugnator sum ad 
salvandum. » Rursusque ad eum sermo quasi pro- 
pter passionem dicit : « Quare ergo rubrum est in- 
dumentum tuum? » et qui sequuntur. Quasi enim 
Agnus Dei, tollens in seipsum peccata mundi, pec- 
catis nostris rubra induit vestimenta. Quapropter 
et in Zacharia propheta dicitur : « Jesus erat indu- 
tus vestibus sordid:s '. » Hzc enim erant peccato- 
rum nostrorum indumenta. Ideo paulo superius di- 
ctum erat : « llic iniquitates nostras tulit, et pro 
nobis passus est. » Ipse enim « iniquitatem non fe- 
cit, neque inventus est dolus in ore ejus *. » Iterum 
Salvator interrogationi respondens, unde rubra fa- 
cta sint vestimenta sua docet dicens : « E genti- 
bus. » Quas quidem gentes, nullo hominum ei au- 
xiliante, solus constituit, refracta malignorum ad- 
versariorumque spirituum universa potestate. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1II. — EXEGETICA. 
rJercedem , flagitiorumque quis quis «dmiserit A ov, » xai τὰ τούτοις ἑξῆς, δι᾽ ὧν δηλοῦτα! ἡ ἔν 


15) 





τέρα τοῦ Χριστοῦ παρουσία, ὅτε χριτὴς ἕξει ἀποδυ- 
Gy ἑχάστῳ τῶν ἐπὶ τοῦ παρόντος πόνων τοὺς με. 
σθοὺς, χαὶ ὧν ἔχαστος φαύλων εἰργάσατο νὸν τὸς 
ἀμοιθάς. Ἑξῆς τούτοις οἱονεὶ ἐπερωτῶν ὁ λόγος erst 
« Τίς οὗτος ὁ παραγινόμενος ἐξ Ἐδὼμ, ἐρύθημα ἐμ. 
τίων, » ( ὃ ἑρμηνεύεται γήϊζνος.,) « ἐρύθτμα ἱματὰν 
ix Bocóp* οὕτως ὡραῖζος ἐν (f. 60 v9) στολῇ ; » Toa 
δὲ ἔοιχεν εἰρηχέναι ἀποραυμάζων τὸ xs μετὸ τὸ 
ἐνανθρώπησιν χαὶ τὴν χένωσιν, xat τὴν ἐπὶ γῆς δ 
τριδὴν, xai μετὰ τὸ πάθος χαὶ τὴν χάθοδον τὴν εἰ 
νεχροὺς, ὡραῖον xal λαμπρὸν τοῦ χάλλους τὸῦ ἣν 
τῆρος ἐν μηδενὶ συγχυθέντος, μτιδὲ ῥύπον piu gh 
χηλίδα xal onDov ἀπὸ τῆς ὑλικῆς xai cvm ἂν 

ταστάσεως τῶν τε γηΐνων xal ἀνθρωπείων tan 


πληττόμενος, τὴν πᾶσαν τοῦ διάδολου c:przbe 
αγωνιταμένου. Ἐπιφέρει τὸ, « Οὕτως ipsis; be 
λῇ, βίᾳ μετὰ ἰσχύος; » πρὸς ἣν πεῦσιν ὁ Ergo 
χρίνεται, διδάσχων ὅστις ποτὲ εἴη, xal φησιν ἘΝ 
διαλέγομαι διχαιοτύνην, χαὶ κρῖμα σωτηρίου." Ris 
δὲ πρὸς αὐτὸν ὁ λόγος ὡς διὰ τὸ πάθος φησί" « Add 
σοῦ ἐρυθρὰ τὰ ἱμάτια ; » χαὶ τὰ ἑξῆς. Oia γὰρ Αχὰς 
τοῦ Θεοῦ, ἄρας εἰς ἑαυτὸν τὰς ἁμαρτίας τοῦ χότμοῦ, 
ix τῶν ἡμετέρων ἁμαρτιῶν ἐρυθρὰ τὲ ἱμάτια περι» 
εὐάλετο" ὡς διὰ τοῦτο καὶ ἐν Ζαχαρίᾳ τῷ τριγίτη 
λέγεσθαι τό" « Καὶ Ἰησοῦς Tv ἐνδεδυμένος μάτι 
ῥυπαρά. ν» Ταῦτα δ᾽ fjv τὰ ἐκ τῶν ἡμετέρων ἀμαρτ 
μάτων ἐνδύματα * δι᾿ ἃ μιχρῷ πρόσθεν ἐλέγετο" εὖ: 
τος τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν φέρεε, καὶ περὶ ἡμῶν iot 
ται. ν Αὐτὸς γάρ τοι « ἁμαρτίαν οὐχ ἐποίηξεν, csl 
εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ. » Πάλιν δ ὁ e 
τὴρ ἀμειθόμενος τὴν ἐρώτησιν, ὅθεν ἐρυθρὰ vina 


αὐτοῦ τὰ ἱμάτια διδάδχει λέγων, « "Ex τῶν ἐθνῶν. » ἽΔπερ ἔθνη, μηδενὸς ἀνθρώπων αὐτῷ συνεργούνθῳ 
μόνος ὑπέταξεν, χαταπατήσας τὴν ἀντιχειμένην πᾶσαν δύναμιν τῶν πολεμίων αὐτῷ πονηρῶν Tw 


κῶν. 
CAPUT XXXIV. 

« Et recordatus est dierum szcuorum : qui edu- 
xit e terra pastorem ovium magnum , posuilque in 
medio eorum Spiritum sancturh. suum *. » Et quis 
alius esset a Domino de terrà eductus pastor Dei 
ovium, nisi Salvator noster, qui venit ad perditas 
oves domus Israel? Hic est bonus pastor, qui po- 
suit animam suam pro ovibus, quem Pater eductum 
de terra exaltavit, « et donavit illi nomen quod est 
super omne nomen *. » 


CAPUT XXXV. 

« Civitas Sancti tui facta est deserta, Sion de- 
serta facta est, Jerusalem desolata est. Domus 
sanctificationis nostr: , et glorie nostre, ubi 
Jaudaverun, te patres nostri, facta est in exustio- 
nem ignis, e: omnia desiderabilia nostra versa 
sunt in ruinas. Nunauid super his continebis te, 
Domine: tacebis et affliges nos vehementer *? » — 
« Manifestus factus sum iis qui non ante interroga- 
bant me: invenerunt qui non quzsierunt me : dixi: 


! Zach. 11, 4. * IPeu. τι, 923, 


8 [sa. {χ1}}} 11. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΑΔ'. 

« Καὶ ἐμνήσθη Κύριος ἡμερῶν αἱωνίων᾽ ὁ ἐπε» 
6icag ἐχ τῆς γῆς τὸν ποιμένα τῶν προδάτων τὸν μί- 
γαν, ὁ θεὶ; ἐν αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. » Ke τίς 
ἄν ἄλλος εἴη ὁ ὑπὸ τοῦ Κυρίου ἀναδιδακσθεὶς à τῆς 
γῆς ποιμὴν τῶν τοῦ Θεοῦ προδάτων, ἣ ὁ Σωτὶ ἐκ»ῶν, 
ὁ ἐλθὼν ἐπὶ τὰ ἀπολωλότα πρόδατα, οἴχου Taf); 


D Θὗτος γάρ ἐστιν ὁ καλὸς ποιμὴν, ὁ θεὶς τὰν duri? 


αὐτοῦ ὑπὲρ τῶν προδάτων, bv ὁ Ἰατὴρ ἀνεδιδάπας 
ix τῆς γῆς ὑπερύψωσε, « χαρισάμενος αὐτῷ Sins 
τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα.» 

ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΛΕ». 

« Πόλις τοῦ ᾿Αγίου σου ἐγενήθη ἔρημος, Σιὼν ὡς 
ἔρημος ἐγενήθη, Ἱερουσαλὴμ. εἰς κατάραν - ὁ οἶχος τὸ 
ἅγιον ἡμῶν, xaX ἡ δόξα, ἣν ηὐλόγησαν οἱ κατέρες 
ἡμῶν, ἐγενήθη πυρίχαυστος, καὶ πάντα cà bris 
ἡ μῶν συνέπεσαν χαὶ ἐπὶ πᾶσι τούτοις ἀνέσχου, K3pz, 
xai ἐσιώπησας" xal ἐταπείνωσας ἡμᾶς ἕως σφόδρα." 
— « Ἐμφανὴς ἐγενήθην τοῖς ἐμὲ μὴ ἐπερωτῶσιν᾽ c 
ρέθην τοῖς ἐμὲ μὴ ζητοῦσιν" εἶπα - Ἰδού εἰμ: ἕθνει 
οἵ οὐχ ἐπεχαλέσαντό μου τὸ ὄνομα" ἐπὶ δὲ σὲ ἐξεξέ- 


* Phil. 1,9. 488. Lxiv, 10-19. 





4961 


DE VITIS PROPHETARUM. 


1262 


«aca τὰς χεῖράς μου ὅλην τὴν ἡμέραν πρὸς λαὸν ἀπει- A Ecce ego ad gentem qux non invocabat nomen 


θοῦντα xat ἀντιλέγοντα, ot οὐχ ἐπορεύθησαν ὁδῷ ἀλη- 
θινῇ, ἀλλ᾽ ὀπίσω τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν. » Καὶ ἐνταῦθα 
προφητευθείσης πρότερον τῆς τοῦ Ἰσραὴλ ἀποδολῆς, 
ἑξῆς σημαίνεται ἡ τῶν ἐθνῶν ἐχλογὴ διὰ τοῦ Χριστοῦ 
γενομένη" ix προσώπου γάρ τοι τοῦ λαοῦ εὐχὴν ἀνα- 
κέμψαντος τοῦ προφήτου, ὁ (f. 61) Λόγος ἀποχρίνε- 
ται τὴν σχληρίαν καὶ τὸ ἀπειθὲς τοῦ προτέρου λαοῦ 
διελέγχων, καὶ τὸ φιλάνθρωπον τὸ ἑαυτοῦ παριστάς. 
Πῶς γὰρ, φησὶ, ταῦτά φατε, ὡς ἐμοῦ πρὸς τὸ σώζξειν 
ὑμᾶς ὀχνοῦντος ; Καὶ μὴν xai τοῖς μὴ ἐπερωτήσασί 
με, μηδὲ ζητήσασιν ἐμφανῶς ἐμαυτὸν παρέστησα. 
Καὶ δὴ πρόδηλον ómuc ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, τὸ πρότε- 
pov ἀγνοούμενος τοῖς ἔθνεσιν, ἐπὶ συντελείᾳ τῶν αἰώ- 
νων ἀγαθότητι xat φιλανθρωπίᾳ τοῦ Πατρὸς xat θεοῦ 
τῶν ὅλων ἐμφανὴς αὐτοῖς ἐγενήθη, μηδεπώποτε αὐ- 
τὸν δι᾽ ἣν εἶχον περὶ τὰ εἴδωλα πλάνην περὶ ὧν ἐδέ-. 
οντο ἐρωτήσασι, εὑρέθη τε ἡμῖν τοῖς μὴ ζητήσασιν 
αὐτὸν, ἀλλὰ χαὶ μὴ ἐπιχαλεσαμένοις αὐτοῦ τὸ ὄνομα 
ἐνανθρωπήσας ἀπεχρίνατο, μονονουχὶ βοῶν τό "« Ἰδοὺ 
πάρειμι. ν Ταῦτα μὲν οὖν περὶ τῆς τῶν ἐθνῶν χλή- 
σεως σαφῶς ὁ λόγος προφητεύει" ἑξῆς δὲ αὖθις δυσ- 
ωὠπητιχώτατα πρὸς τὸν τῶν Ἰουδαίων λόγον ἐπιφέ- 
ρει λέγων ε Ἐπὶ δὲ σὲ ἐξεπέτασα τὰς χεῖράς μου, 
πρὸς λαὸν ἀπειθοῦντα xal ἀντιλέγοντα. » Δύναταί γε 
μὴν διὰ τούτων xal τὸ σχῆμα τοῦ χατὰ τὸν σταυρὸν 
κάθους αὐτοῦ σημαίνεσθαι. 

Τοσαῦτα χαὶ τὰ ἀπὸ τοῦ 'Hoatou ᾿ ᾿Αλλὰ γὰρ ἐν τέτ-’ 
ταρσι xai τὴν τῶν Ἐχ.λογῶν ὑπόθεσιν ἐν τῷ τῆς Καθ- 


meum. Expandi manus meas tota die ad populum 
ineredulum , qui graditur in via non bona post co- 
gitationes suas *. » Hic quoque prophetizata prius 
Israel! reprobatione , continuo indicatur gentium 
electio quae per Christum facta est. E persona enim 
populi preces emittente propheta, respondet Sermo 
incredulitatem et iniquitatem prioris populi incre- 
pans, propriamque in eos benignitatem commemo- 
rans. Quomodo enim, ait, hzc dicitis, quasi me sa- 
lutem vestram negligente? Equidem illis qui non 
interrogabant me nec quzrebant meipsufn mani- 
festavi. Sane igitur manifestum quod Dei Filius, 
gentibus olim ignotus, in consummatione seculo- 
rum, benignitate et benevolentia Patris Deique om- 


B nium rerum, manifestus eis faetus est, qui nun- 


quam interrogaverant eum dum idolorum suorum 
erroribus vincti essent; inventusque nobis est, qui 
non quésieramus eum, sed et non invocantibus 
nomén ejus incarnatus respondit , tantummodo ex-- 
Clamans: « Ecce. adsum. » Hzc igitur de gentium 
vocatione manifeste Scriptura prophetizat. Dein 
acerrime confutatis Judzorum verbis, subjicit di- 
cens : « Expandi manus tneas ad té, ad populum 
incredulum et adversantem. » Potest illud quoque 
de passione ac cruce ejus intelligi. 


Hec sunt que ab Is$2ia excerpere libuit. Verum 
enimvero, in hoc nono Generalis elementari intro- 


όλου στοιχειώδους εἰσαγωγῆς ἐνάτῳ τούτῳ συγ- c d'ctionis libro (1), finem Eclogis, quas in hoc et 


γράμματι περιγράψαντες, ἐν τῷ δεκάτῳ τοῖς ἀπὸ τῶν 
ἀθέων αἱρέσεων τὸν λογισμὸν καταδεδλαμμένοις Exé- 
pav ἁρμόττουσαν ἔφοδον παρασχεῖν πειρασόμεθα, 


tribus precedentibus evolvimus, imponentes, aliud 
demonstrationis genus, illis conveniens qui rationis 
perturbationem ab impiis hzresibus sustinuere, in 


hoc decimo libro, quantum in nobis erit, usurpabimus. 


! [sa. ταν, 1,2 


1) Inde concludere est Eclogas propheticas excerplas esse ex opere 
ralis elementaria Introductio. Hujus pauca fragmenta dedit fis Mai ( 


Oxoniepnsemignoravit. Eni. Para. 





cardina 


diori, nunc deperdito, cui titulus : Gene- 
infra col. 1271), qui Ecloegarum editionem 





EUSEBII-DE VITIS PROPHETARUM 
FRAGMENTA. 


Es Prejatione Joannis Curterii ad D. Joannem. Rupifucaldium, Majoris Monasterii abbatem, in. Procopii 
sophiste Christiani variarum in [saiam prophetam Commentationum epitome, — Parisiis, apud Nicolaum 
Chesneau, 1580, in-fol., pag. 24 seq. : 

. . . € Ádjeci praterea et prophetarum omnium Vitas, quas, cum nonnullis aliis, Eusebio ascriptas, ha- 
bebat vetus Marchali codex ; partim quidem ut ex fragmento haberent ecclesiasticorum scriptorum stu- 
diosi unde opus ipsum, ex quo depromptz sunt, si quando in eorum manus incidat, tanquam ἀναγνω- 
plat: justa probatum, parenti suo et posteris restituerent : partim vero, ut quze tantus auctor de pro- 
phetis adnotasset, tantisper exstarent, dum in lucem melioribus forsan auspiciis opus ipsum prodiret . 


inlegrum. » 


EUSEBIUS DE VITIS PROPHETARUM. 


Ex τῶν Ebce6lov tov Παμφίλου περὶ τῆς τοῦ D E scriptis Eusebii de propheticorum librorum ap. 
βιδλίου τῶν προφητῶν ὀνομασίας xal ἀπὸ pé- pellationibus et quid summatim quisque comple -. 


povc τί περιέχει ἕκαστος. 
ὩΣΗ͂Ε, Α΄. 


Γεγόνασι μὲν xai πρὸ τούτου προφῆται " ἐπὶ μὲν 


ctatur., 
OSEE, Il. 
Fnerunt vero et ante istum propheta : sub De- 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS 1. — EXEGETICA. 


vide quidem Samuel. Nathan, Gad ; sub Roboam A τοῦ Aavtb, Σαμουΐλκχαὶῖ Νάθαν, χαὶ lb: i: 


vero et Abia et Asa, Achias Silonites, Samaias, 
Addo, Azarias, Anani; sub Josaphat autem et 
Achab, Elias, Eliseus, et qui victoriam de Syris 
Achsbo przdixit, quique sibi ipsi vulnus inflixit, 
et qui Achabum reprehendit, et Jehu filius Anani, 
et Oziel et Eliada : quorum nulla exstant propria 
scripta, sed sermones tantum nonnulli, qui in Re- 
gum et Paralipomenon historiis leguntur. lnter 
eos autem, qui litteris mandarunt aliquid, quorum- 
que scripta exstant, primi sunt Osee et Isaias. Sub 
iisdem enim Judz regibus Ozia, Joatham, Áchas et 
Ezechias ; sub Hieroboam etiam Joas filio, qui re- 
gnavit in Israel, prophetarunt. Factus est autem 
sermo Domini ad eum, et vaticinatus est in sacer- 


dotes, in Israel, in. domum regis, deque interitu p 


-Samaris. Postquam etiam reprehensione usus, 
mansuros incredulos esse conclusit ; Ecclesiam de 
gentibus eo coactum iri significavit , quod scortum 
sibi in uxorem assumpsit, quam ad vitm sobrieta- 
tem castitatemque revocavit. Vaticinatus vero etiam 
«οὶ de Salvatoris adventu. 


AMOS, Ill, 


Vixit et hic eodem tempore, sed ínitio, cum 
Osee et Isaia, Ozia Jude et Hieroboam lsraeli 
imperantibus, apte duos annos terrz motus. Vidit 
autem sermones, et vaticinatur adversus Hierusa- 
lem, adversus israelem et Samsriam, adversus 
gentes etiam, Damascum, Gazam, Ascalon, Azo- 
*um, Accaron, Tyrum, ldumzam, Th:sman, filios 
Ammon, et Moab; quos omnes a se reprehensos 
infideles esse concludit. Neque vero, cum esset ab 
Amazia sacerdote Bethel delatus apud regem Hie- 
roboam, tanquam qui adversus Samariam populum- 
que faceret, ipse quidquam de dicendi libertate 
remisit, sed vaticinari pergens de Salvatoris ad- 
ventu locutus est. 


MICHJEAS, VI 


Secundus hic quidem a superioribus fuit, quo- 
niam post Ozie tempora vaticinatus est : sed ea- 
dem cum illis ztate floruit : quia et ipse Joathamo, 
Achazo, et Ezechia regibus prophetandi munus 
aggressus est. Factus est autem ad eum sermo Do- 
mini, et vaticinatus est in Hierusalem, in Sama- 
riam, in prophetas eos qui populum in errorem in- 
ducebant; in Acbabum denique. Predixit et Sal- 
valoris adventum, ubi postremis diebus manife- 
stum Domini montem fore significat. 


JOEL, 1I. 

Sermo Domini factus est ad ipsum, predixitque 
senioribus omnibusque qui terram incolebant, ejus 
excidium, et alia quz ipsi contigerunt servitutis 
tempore. Vaticinatur vero etiam de Spiritus san- 
cti gratia in. omnes qui sub Salvatore futuri sunt, 
effundenda. Concionatur denique de jejunio, de 


'Po6okyg. xai 'A6tk xal "Acá, ᾿Αχί:ς ὁ X, 
xai Σαμαῖας, καὶ ᾿Αδδὼ, καὶ ᾿Αζαρίας͵ χεὶ ᾿ 
ἐπὶ ὃὲ τοῦ Ἰωσαφὰθ xai τοῦ ᾿Αχαξό, TD, 
ἜἘλισαῖος, χαὶ ὁ προφητεύσας τῷ "Ly z 
Συρίας, xaX ὁ πατάξας ἑαυτὸν τραύμα-, οἱ 
τὸν 'Ayax6, xat Ἰοὺ ὁ τοῦ ᾿Αμεὶ, [noa n ux 
᾿Ανανὶ)] χαὶ Ὀζιὴλ, xal "EXtafá: ἀλλ ὡς 
τούτων ἴδια συγγράμματα " εἰ μὴ μὸν « 
αὑτῶν ἐν ταῖς Βασιλείαις xai ταῖς II: 
yate. Ἐν δὲ τοῖς συγγράψασιν, ὧν xcti 
ματα φέρεται, πρῶτοι γεγόνασιν dica αὶ 
Ἡσαῖας. Ἐπὶ γὰρ τῶν αὐτῶν fasimd 
Ἰούδα Ὀζίου, xaX Ἰωάθαμ, χαὶ ᾿Αχὰς, ἢ 
βασιλέων Ἰούδα, xaX ἐν ἡμέραις "hy 
Ἰώας βασιλέως Ἰσραὴλ ἐπροφήτευσαν. Y 
λόγος πρὸς αὐτὸν xal προφητεύει οὗτω E 
ρέας, καὶ ἐπὶ τὸν Ἰσραὴλ, xaX ἐπὶ τὸν d 
σιλέως, χαὶ περὶ τῆς ἀπωλείας τῆς Yapt 
ἐλέγξας, καὶ συγχλείσας αὐτοὺς εἰς ἀπε 
νει τὴν ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλη σίαν, δι᾽ ὧν ἃ 
γυναῖχα, ἣν xai λαδὼν ἐσωφρόνησεν, & 
πρὸς ἑαυτόν. Προφητεύει δὲ χαὶ περὶ τῇ 
poc παρουσίας. 
AMDOZ, ΙΓ". 


Καὶ οὗτος συνεχρόνισε κατὰ τὴν ἀρ) 
χαὶ τῷ Ἡσαΐᾳ, ἐπὶ Ὀξίου βασιλέως ᾿ 
ἡμέραις Ἱεροθοὰμ τοῦ Ἰωὰς βασιλέως 
Yove πρὸ δύο ἑτῶν τοῦ σεισμοῦ, Λόγο. 
προφητεύει χατὰ τῆς Ἱερουσαλὴμ, : 
Ἰσραὴλ, xai τῆς Σαμαρείας, xo xr 
Δαμασχοῦ, Γάζης, ᾿Ασχάλωνος, ᾿Αξζώτι 
Τύρου, Ιδουμαίας, Θαμαᾶν [nota in 
Θαιμὰν], υἱῶν ᾿Αμμὼν, καὶ Μωάδ - x: 
χει, χαὶ συγχλείει πάντας εἰς ἀπειθί 
᾿Αμασίου τοῦ ἱερέως Βαιθὴλ διαδαλόν 
βασιλεῖ Ἱεροδυὰμ ὡς λέγοντα xazà τ 
καὶ χατὰ τοῦ λαοῦ, αὐτὸς οὐδὲν ἧττον 
παῤῥησιαζόμενος, xa λένων τὰ λόγια 
παρουσίας τοῦ Σωτῆρος. 

ΜΙΧΑΙΑΣ, (». 

Δεύτερος μὲν τῶν προειρημένων γέγ 
Ὀζίαν ἐπροφήτευσε. Συνεχρόνει δὲ σὺ: 
αὐτὸς ἐπὶ Ἰωαθὰμ χαὶ ᾿Αχὰξ καὶ "ECexü 
φητεύειν. Ἐγένετο δὲ ὁ λόγος πρὸς αὐτὸ 
xa προφητεύει ἐπὶ Ἱερουσαλὴμ, χαὶ πε 
χαὶ ἐπὶ τοὺς προφήτας τοὺς πλανῶντας 
χατὰ τοῦ ᾿Αχαάδ. Προσημαίνει δὲ χαὶ 4 
τοῦ Σωτῆρος λέγων' Ἐν ταῖς ἐσχάτα te ἡ 
νὲς ἔσται τὸ ὄρος τοῦ Κυρίου. 


ΙΩΗΛ, Br. 

Λόγος Κυρίου ἐγένετο πρὸς αὐτὸν χα' 
voie πρεσδυτέροις καὶ πᾶσι τοῖς χατοιχι 
περὶ τῆς ἁλώσεως τῆς γῆς, χαὶ τῶν ἐν α 
τεύει δὲ xal περὶ τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύμ. 
«ἧς εἰς πάντας γενησόμενος [lege Yevna 
τοῦ Σωτῆρος. Κηρύττει δὲ xai περὶ vno: 


1265 


DE VITIS PROPHETARUM. 


1266 


τανοίας. xal περὶ τῆς τοῦ Σωτῆρος παρουσίας, xai A poenitentia, de Salvatoris adventu, et de signis quse 


τῶν E* τοῦ σταυροῦ γενομένων σημέιων. 
ABAIOY, Δ΄. 

Ὅρασιν ἀπαγγέλλει χατὰ τῆς Ἰδουμαίας, καὶ τοῦ 
τέλους αὐτῆς xal χατὰ τῶν ἐθνῶν τῶν ἐμπαροινη- 
σάντων τῷ Ἰδραήλ. ᾿Αναλωθήσεσθαι γὰρ τὸν οἶχον 
Ἠσαῦ ὑπὸ τοῦ Ἰαχὼδ προσημαίνει. 


ΙΏΝΑΣ, E'. 

Λόγος Κυρίου ἐγένετο πρὸς αὐτὸν ἀπελθεῖν εἰς 
Νινευὴ xai χηρῦξαι ἐν αὐτῇ, ὅτι Ext τρεῖς (1) ἡμέραι 
xa χαταστραφήσεται ἡ Νινευή. ᾿Αλλ᾽ Ἰωνᾶς φεύγων 
τὸ χήρυγμα, ἀνέδη εἰς τὸ πλοῖον. Χειμῶνός (2) τε 
γενομένου ἐξεδλέθη, καὶ χατεπόθη ὑπὸ χήτου θαλασ- 
σίου. Εἶτα μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἐξέδαλε τὸ χῆτος τὸν 
Ἰωνὰν ζῶντα. Καὶ πάλιν Ex δευτέρας λόγος Κυρίου 
ἐγένετο πρὸς αὐτόν. Καὶ ἀπελθὼν ἐχήρνξεν εἰς τὴν 
Νινευὴ, ἐχεῖνοί τε ἀχούσαντες ἐμετανόησαν, xat παρ- 
ἦγαγε Κύριος τὴν ὀργὴν ἀπ᾽ αὐτῶν. Τῆς μέντοι 
παρουσίας τοῦ Σωτῆρος σημεῖον αὐτὸς γέγονε, xal 
χαταποθεὶς ὑπὸ τοῦ χήτους, xal ἐχθληθεὶς ἀδλαδής. 

NAOYM O TOY EAKEZAIOY, Ζ'. 

Λῆμμα περὶ τῆς ἀπωλείας Νινευῇ (sic) βιδλίον 
ὁράσεως. Προφητεύει καὶ χηρύττει μὲν xal περὶ ἕορ- 
τῆς. Προσημαίνει δὲ ἐν αὐτῇ περὶ τοῦ Σωτῆρος, xai 
τὰ λοιπὰ πάντα χατὰ τῆς Νινευῇ, καὶ τοῦ τέλους 
χὐτῆς, καὶ τῶν ἐχθρῶν τοῦ Ἰσραὴλ παραγγέλλει. 

AMBAXOYM, H'. 
λῆμμα xat αὐτὸς εἶδεν" προφητεύειδεόμενος μὲν περὶ 


τῆς ἁλώσεως τῆς Ἱερουσαλήμ. Προσημαίνων δὲ περὶ € 


τῆς παρουσίας τοῦ Σωτῆρος. λέγει δὲ καὶ προφητεύει 
χατὰ τῶν χαταφρονητῶν. Εἶτα μεταξὺ προσευχή ἐστι 
τοῦ προφήτου μετ᾽ δῆς. Καὶ τρία διαψάλματά ἐστιν 
ἐν τῇ λεγομένῃ, ᾧδῇ ἄδοντος αὐτοῦ περὶ τῆς παρουσίας 
τοῦ Σωτῆρος, χαὶ τῆς χατὰ θανάτου νίχης. 


ΣΟΦΟΝΊΑΣ O TOY ΧΟΥ͂ΣΕΙ, e. 

Οὗτος xai Ἱερεμίας συνεχρόνησαν ἀλλήλοις. 'Ap- 
φότεροι γὰρ ἐπὶ τοῦ Ἰωσία βασιλέως Ἰούδα ἐπροφή- 
«tucav, Λόγος δὲ Kuplou ἐγένετο πρὸς αὐτὸν, xal 
προφητεύει ἐν τῇ Ἱερουσαλὴμ, καὶ παντὶ Ἰούδᾳ xal 
“προλέγει περὶ ἡμέρας ἐσομέγης μεγάλης, ὥστε ἐξαρ- 
θῆναι πάντα τὰ εἴδωλα, xal τὰ ἄλση, xal πολὺν 0pr- 
νον χαὶ χοπετὸν γίγνεσθαι. Προφητεύει δὲ xai περὶ 
τοῦ Σωτῆρος, xal τῆς ἀναστάσεως, fjv δι᾽ ἡμᾶς ποιεῖ. 
Καὶ χατὰ Γάζης xai ᾿Ασχάλωνος, xai ᾿Αζώτου, xai 
τῆς ᾿Αχχάρων, xai χατὰ MoàX6, καὶ ᾿Αμμὼν, xat 
κατὰ Δαμασχοῦ, xai χατὰ Νινευῆ, χαὶ χατὰ τῶν Al- 
θιόπων. 

AITAIOZ, T. 

Οὗτος μετὰ τὴν αἰχμαλωσίαν ἐν τῇ ἐπανόδῳ ἐν τῇ 
Ἱερουσαλὴμ, ἐπὶ Δαρείου βασιλέως Περσῶν, δευτέρου 
ἔτους αὐτοῦ, τῷ ἔχτῳ μηνὶ γέγονεν. Λόγος Κυρίον 
ἐγένετο ἐν χειρὶ αὐτοῦ, χαὶ προφητεύει τῷ Ζοροδά- 
δελ, xaX τῷ Ἰησοῦ τῷ τοῦ Ἰωσεδὲχ, xai τῷ λαῷ 


nd) Sequitur Eusebius interpretationem LXX ; 
rei vero quadraginta habent. Videsis S. August. 


in cruce sunt edita. 


ABDIAS, IV. 

Visionem denuntiat adversus Idumzam, et quem 
finem eadem sit habitura. Vaticinatur etiam in 
gentes quz Israeli insultarunt. Fore etiam prze- 
dixit, ut Esau domus, ab ea quz Jacobi est, sub- 
vertatur. 

JONAS, Y. 

Sermo Domini factus est ad ipsum, ut Ninivam 
profectus in ea doceret, tribus tantum diebus ur- 
bem eam ab interitu abesse. Sed cum mandati onus 
declinaret, contigit ut nave, in quam conscenderat, 
tempestatibus agitata, in mare ejectus a pistrice 
absorberetur : quze. eumdem triduo post vivum 
evomuit. Iterato deinde ad eum Domini sermone, 
Ninivam appulsus, ibique concionatus, cives aé 
resipiscentiam adduxit, et iram Domini ab ipsis 
avertit. Fuit quidem certe Salvatoris imago, quem 
pistrix illasum absorpsit et evomuit. 


NAHUM, ELCESAEI FILIUS, VII. 
Assumptionem de interitu Ninive visionis hujus 
liber complectitur. Vaticinatur et concionatur etiam 
de festo. Predicit autem in ea de Salvatore, de 
cxteris omnibus, quz adversus Ninivam sunt, de 
ejus fine denique et Israelis hostium. 


ABBACUM, VIII. 

Assumptionem et hic intuitus est. Vaticinatur 
autem fusis quidem precibus Hierosolymitans ur- 
bis nomine : sed de Salvatoris adventu pronuntiat. 
Dicit vero et qux? spernentibus eventura sunt. Post- 
ea sequuntur preces cum cantico, in quo tria re- 
perias prophete diapsalmata, Salvatoris adventum, 
et quam de morte victoriam adeptus est, decan- 
tantis. 

SOPHONIAS CHUSI FILIUS, IX. 

lisdem iste et Hieremias vixerunt temporibus. 
Ambo enim vaticinati sunt, cum Jud: regnum Jo- 
sias teneret. Factus est autem sermo Domini ad 
ipsum, munusque suum in Hierusalem, totoque 
Juda obiit. Pradixit etiam de venturo die, qui 
magnus dicitur, quo idola omnia lucique tollentur; 


p unde luctus et clamores multi futuri. Vaticinatur 


vero etiam de ipso Salvatore, deque ejus in vitam 
reditu, qui ab eo nostri causa factus est. Sunt et 
ejus vaticinia in Gazam, in Ascalonem, in Azotum, 
in Accaron, in Moab, in Ammon, in Damascum, in 
Ninivam, in ZEthiopas. 

AGGJEUS, X. 

Fuit iste post captivitatem, cum populus Hieru- 
salem rediisset, Darii regis anno secundo, mense 
sexto. Factus esi autem sermo Domini in manu 
ipsius, vaticinatusque est Zorobabeli, et Jesu Jo- 
sedeci fllio, populoque ipsi de Hierosolymorum 


De civitate Dei, lib. xvii, c. 44. 
(2) Edit. Curterii χιμῶνος habet. Epir. PATROL. 


4967 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS IH.— EXEGETICA. 


1286 


instauratione, de umbrarum item transitu, deque À περὶ τῆς οἰχοδομῆς τῆς "Iepouaz)fty: xpozraiü 


geutium vocatione. 


ZACHARIAS SADDO FILIUS, XI. 

Vaticinatus est et iste anno Darii secundo, mense- 
que octavo factus est sermo Domini ad ipsum : in eo- 
que Domini locutus est angelus. Dirigit porro ad pa- 
tres Hierusalem visiones suas quas multas ac varias 
videt. Disserit autem prolixa oratione de Salvatore, 
et significat eumdem asinz ejusque pullo insiden- 
tem venturum esse. 

MALACHIAS, XII. 

Fuit et iste etiam post captivitatem Dario re- 
gnante. Vaticinatur autem assumptionem sermonis 
Domini in manu angeli sui . in qua arguit lsraelem 
transgressionum nomine, et accusat, quod decima- 
rum et pauperum curam non habeat. Disserit etiam 
de die judicii, de Salvatoris splendore, deque 
Elise ante ejus adventum missione. 


ISAIAS FILIUS AMOS. 

Iste et Osee (sicut a me dictum est antea) iisdem 
floruerunt temporibus. Vixit enim hic Ozia, Joa- 
thamo, Achazo, et Ezechia Jude regnum tenen- 
tibus, Visionem autem intuitus, vaticinatus est ad - 
versus Judzeam et lierusalem. Factus est vcro 
sermo Domini ad ipsum bonaque ipsius propheti:x 
pars nuntius est quidam de Verbi Dei adventu, de- 
que iis quz nostro nomine passus est. Vaticinatur 
autem de gentibus qux sequuntur : adversus Ba 
bylonem; in alienigenas, et adversus Damascum, in 
JAgyptum, in ldumzam, in vallem Sionis, in Ty- 
rum, post quz sequitur visio quadrupedum, que 
sunt in eremo. Narrat et Sennacherim expeditio- 
nem, et Rapsaes jactationem, excidionemque eo- 
rum, et interitum. Addit et Ezechi:e morbum, utque 
morti proximus, fusis ad Deum precibus, in quin- 
decim annos vitz sibi prorogationem impetravit. 
Vaticinatur porro eunuchis, et gentibus, addito ad 
finem diei judicio. 

HIEREMIAS CHELCLE FILIUS, 
E sacerdotibus. 
Iste, quod prius dixi, et Sophonias, iisdem vixe- 


runt temporibus, sed mansit Hieremias ad Joa- D ἑαυτοῖς " παρέμεινε δὲ οὗτος ἕως 


cimum usque, et undecimum Sedecie Jude regis 
annum, id est ad populi usque captivitatem. Fa- 
ctum est autem verbum Domini ad eum, et multis 
Hierosolymorum iniquitates arguit, deque ipsis, et 
de siccitate vaticinatus est. Przedixit item de Ela- 
mitis gentibus, foreque ut /Egyptus a rege Daby- 
lonio exscinderetur. Addidit et prophetiam in Ba- 
bylonem, et sermonem quem habuit jussu Domini, 
ad Saraiam Neri» filium, ad ldumzam, ad filios 
Ammon, et ad Cedar reginam aul: quam percussit 
Nabugodonosor rex Babylonis. Alloquituf et Da- 
mascum, et Moah et Hierusalem, et Judam, et Rhe- 
cabitarum familiam, et filiorum Jonadab, et Ju- 
dz08, qui terram /Egypti, qui Magdalum, qui 


C 


χαὶ περὶ τῆς παρελεύαεως τῶν σχιῶν, χεὶ x0 d; 
κλήσεως τῶν ἐθνῶν. 
ΖΑΧΑΡΙΑΣ YIOZ ZAAAD, H'. 

Καὶ οὗτος τῷ δευτέρῳ ἔτει Δαρείου προφττεα, 
᾿Αλλὰ τῷ ὀγδόῳ μτνὶ λόγος Κυρίου ἐγένετο τῇς 
αὐτὸν, xaX ἄγγελος Κυρίου ἐλάλει £v αὐτῷ, τὶ ἢ» 
φττεύει πρὸς τοὺς πατέρας. xai τὴν lonia 
Πολλὰς δὲ χαὶ ποικίλας ὁράσεις βλέπει, χε 2»z- 
πεύει περὶ τοῦ Σωτῖιρος διὰ πολλῶν, xii κρείων 
αὑτὸν ἔρχεσθαι ἐπὶ ὄνον χαὶ πῶλον Uno TR. 

ΜΑΛΑΧΙΑΣ, IB. 

Καὶ οὗτος μετὰ τὴν αἰχμαλωσίαν Tli 
Δαρείου λῆμμα δὲ λόγου Κυρίου ἐν ye eom 
αὐτοῦ ἐπὶ τὸν Ἰσραὴλ προφττεύει. 'Ovcik;uà 
"spat ἐπὶ ταῖς παραδάσεσι, καὶ μέμφετε δὲ 
ἀμελείᾳ τῶν δεχάτων, καὶ τῆς πρὸς τοὺς TW 
χοινωνίας᾽ προφητεύει δὲ περὶ τῆς ἡμέρας UP 
σεως, χαὶ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἐπιλάμφεως, τὲ d 
«te παρουσίας τοῦ Σωτῆρος ἀποστέλλεσθει τὸν n 
σημαίνει. 

HZAIAZ ΥἹΟΣ ΑΜΩΣ. 

Οὗτος xai Ὧστὲ, καθὰ προεῖπον, συνεχρύνια! 
ἀλλήλοις " xaX γὰρ xal οὗτος ἐπὶ Ὀζίου, xd We 
0xp, καὶ ᾿Αχὰξ, xal Ἐζεχίου βασιλέων Ἰοΐδε, * 
qovev* ὅρασιν δὲ ἑωραχὼς προφττεύει χατὶ τῷ 
Ἰουδαίας, χαὶ χατὰ 'lepoucaAf ua. Καὶ λόγος ἃ E» 
ρίου πρὸς αὐτὸν γέγονε" καὶ τὸ πλεῖστον τῆς T 
φητείας αὑτοῦ ἐστιν εὐαγγελία περὶ τῆς boim 
παρουσίας τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ, xal ὧν ἂν Hm 
OV ἐμᾶς παθών. Προφητεύει δὲ xai ἐπὶ ἔθνη ox 
χατὰ Βαδυλῶνος, ἐπὶ τοὺς ἀλλοφύλους, xri 
μασχοῦ, ὅρασιν Αἰγύπτου, ὄραμα cz "Dou 
ὅραμα τῆς φάραγγος Σιὼν, ὄραμα Τύρου, i? 
τῶν τετραπόδων τῶν ἐν τῇ ἐρήμῳ. Διηγεῖται RS 
τὴν ἔφοδον Σεμναχηρεὶμ͵, καὶ Ῥαψάχου τὴν ἀμ) 
νίαν, τήν τε πτῶσιν xal ἀπώλειαν αὐτῶν᾽ xii 
νοστήσας Ἑζεχίας, xal μέλλων ἀποθνέσχειν, εἴ 
μενος προσθήχην ἔσχεν ἐτῶν δεχαπέντε. Προ 
δὲ χαὶ εὐνούχοις, χαὶ τοῖς ἔθνεσι ἐν τῷ cs sp 
τῆς ἡμέρας τῆς χρίσεως. 

IEPEMIAZ O TOY XEAXIOY, 
'Ex τῶν ἱερέων. 

Οὗτος, καθὰ προεῖπον, xal Σοφονίας συνεχοῦνβει 
Ἰωακεὶμ, xai bi 
ἐνδεχάτου ἕτους Ecósxlou βασιλέως Ἰούδα, Ew; 2iyp* 
λωσίας τοῦ λαοῦ. Ῥῆμα δὲ Θεοῦ ἐγένετο πρὸς αὐτὸν 
ὡς ἐγεννήθη λόγος Κυρίου πρὸς αὐτόν - χαὶ ἐλέτχβ 
τὰς ἀδιχίας τῆς Ἱερουσαλὴμ διὰ πολλῶν npogt 
τεύει δὲ ἐπὶ Ἱερουσαλὴμ, xal περὶ τῆς ἀδροχίατ" 
χαὶ ἐπὶ τὰ ἔθνη Αἰλὰμ χαὶ τοῦ ἐλθεῖν βασιλέα Bz6- 
λῶνος, τοῦ ἐχχόψαι τὴν YT,» Αἰγύπτου" xai ἐπὶ 
Ba6ulGva* xai λόγος, ὃν ἐνετείλατο Κύριος τῷ 
Ἱερεμίᾳ εἰπεῖν τῷ Σαραία υἱῷ Νηρίου, xa τῇ 
Ἰδουμαίᾳ, xai τοῖς υἱοῖς ᾿Αμμὼν, xai τῇ Κεδὲρ 
βασιλίσσῃ τῆς αὐλῆς, fjv ἐπάταξε ΝΝαδουχοδονόδορ 
βασιλεὺς Βαδυλῶνος, xal τῇ Δαμχσχῷ, xat τῇ Μωξδ, 
xai ἐπὶ Ἱερουσαλὴμ, καὶ ἐπὶ Ἰούδαν, καὶ εἰς οἶχον 
Ῥηχαθδεὶμ, xat τῶν υἱῶν Ἰωναδὰδ,, τοῖς τε Ἶου 


1969 


DE VITIS PROPHETARUM. 


12770 


δαίοις, tol χατοιχοῦσιν bv γῇ Αἰγύπτου᾽ xol τοῖς A Taphnas, quique Pataures regionem incolepant ; 


καθημένοις £v Μαγδάλῳ xaX ἐπὶ Tazvds , xal ἐν γῇ 
Παθουρῆς. Πρός τε τὸν Βαροὺχ, ὅτε ἔγραψε τοὺς 
λόγους τούτους ἐν τῷ βιδλίῳ ἀπὸ στόματος Ἱερεμίου. 
Περιέχει δὲ τὸ βιδλίον ἐπὶ τέλους, ὅτι οἱ Ἰουδαῖοι 
ἐπιδουλεύοντες τῷ προφήτῃ, ἔῤῥιψαν αὐτὸν εἰς λάχ- 
xov βορδόρου, χαὶ ᾿Αὐδεμέλεχ Αἰθίοψ ἀνήγαγεν αὐτόν. 


Διὰ τί Βαροὺχ ἐπιγράφει τὸ βιδιλίον ; 
Ἐπειδὴ οὗτος γράψας ἀπὸ στόματος Ἱερεμίου 
τοὺς ἕν τῷ βιδλίῳ λόγους, ἀνέγνω τοῖς ἐν τῇ Βαθυ- 
λῶνι αἰχμαλωτισθεῖσι, παραμυθούμενος αὐτοὺς, χαὶ 

ἐπαγγελλόμενος αὐτοῖς τὴν παρὰ Θεοῦ ἐλπίδα. 

Διὰ τί θρῆνοι ἐπιγράξει τὸ βίδλιον; 
Ἐπειδὴ τοὺς λόγους τούτους ἐθρήνησεν Ἱερεμίας 


Baruch denique, cum ista ab ore Hieremiz excepta, 
in libro describeret. Narrat porro sub finem quo 
pacto exceptum per insidias prophetam in ccenos- 
sum lacum projecerint, unde est per Abdemelech 
AEthiopem extractus. 


Cur Baruch librum inscribit ? 
Quia quz» Hieremias dictarat, in libro a se de- 
scripta captivis apud Babylonem recitavit, conso- 
lans eos et auxilii spem a Deo nuntians 


Quare Lamentationes librum inscribit ? 
Quia verbis istis Hierosolymorum et populi qui 


κερὶ τῆς Ἱερουσαλὴμ, ὅτε ἑάλω, xaX αἰχμαλωτίσθη p captivus erat miserias lamentatus est. 


ὁ λαός. 
Διὰ τί Ἐπιστολὴ Ἱερεμίου xaJsica:; 

Ἐπειδὴ ταύτην ἔγραψεν Ἱερεμίας τοῖς ἐν τῇ 
αἰχμαλωσίᾳ, χατὰ τῶν εἰδώλων ἀσφαλιζόμενος αὖ- 
τοὺς, ἵνα μὴ, βλέποντες αὑτὰ, συναπαχθῶσι τοῖς 
σεδομένοις αὐτά. 

ἸΕΣΕΚΙΗ͂Λ (sic) YIOZ BOYZI ΙΕΡΕΩΣ. 

Οὗτος ἐν τῇ αἰχμαλωσίᾳ γέγονε μετὰ Ἱερεμίαν καὶ 
τῷ πέμπτῳ ἕτει τῆς αἰχμαλωσίας Ἰωαχεὶμ ἤρξατο 
προφητεύειν. Λόγος δὲ Κυρίου ἐγένετο πρὸς αὐτόν " 
xaX ὅρασιν μὲν ἐξαῤχῆς ζώου τετραπροσώπου θαυ- 
μαστὴν xai ἐχπληχτιχοιτάτην xa δυσερμήνευτον 
ὁρᾷ. Προφητεύει δὲ ἐπὶ τοὺς προφήτας τοῦ Ἰσραὴλ, 
χαὶ περὶ τοῦ ξύλου τῆς ἀμπέλου, χαὶ διήγημα περὶ τοῦ 
ἀετοῦ, χαὶ διαμαρτύρεται τῇ Ἱερουσαλὴμ τὰς ἀνο- 
μίας, καὶ τὰς ἁμαρτίας αὐτῆς " περί τε τῆς παρα- 
Θολῆς, ἧς ἔλεγον, οἱ πατέρες ἔφαγον ὄμφαχα, χαὶ οἱ 
ὁδόντες τῶν τέχνων ἐμωδίασαν. Καὶ τοῖς υἱοῖς ᾽Αμ» 
μὼν, xal περὶ τῆς Ὀολᾶς, xal τῆς Ὁλιδᾶς. Καὶ ἐπὶ 
Σοὺρ θρῆνον, χαὶ ἐπὶ Σιδῶνα, χαὶ περὶ ἡμέρας Κυ- 
ρίου, καὶ τῷ Φαραὼ βασιλεῖ Αἰγύπτου, xaX θρῆνον 
ἐπὶ Φαραὼ, καὶ τὴν Αἴγυπτον, χαὶ ἐπὶ ὄρος Σηεὶρ, 
xaX περὶ τῶν ὀστέων τῶν ἀναζησάντων, χαὶ ἐπὶ Γὼγ, 
xaX τὴν γῆν τοῦ Μαγώγ᾽ τῷ τε ἄρχοντι Τύρου xal 
θρῆνον xav' αὐτοῦ, xal τοῖς υἱοῖς τοῦ λαοῦ αὐτοῦ, 
καὶ ἐπὶ τοὺς ποιμένας τοῦ Ἰσραΐλ᾽ χαὶ τὸ τελευ- 
*aloy τὴν οἰχοδομὴν τοῦ ναοῦ, xal τῆς Ἱερουσαλὴμ 
διαγράφων προφητεύει. 

Διὰ τί Δανιὴλ xaJeitat ; 

Ἐπειδὴ χαὶ αὐτὸς ἐν τῇ αἰχμαλωσίᾳ γεγονὼς, ἕως 
τοῦ βασιλέως Κύρου τοῦ IIlépzou, τὰ μὲν χατὰ Σου- 
σάνναν χρίνει αὐτὸς, xal χαταχρίνει τοὺς πρεσθυ- 
τέρους ὡς συχοφάντας * τὰ δὲ τοῦ βασιλέως ἐνύπνια 
αὐτὸς ἀπαγγέλλει τε χαὶ ἑρμηνεύει " βλέπει δὲ xal 
ὁράσεις τελείας - περὶ μὲν τῶν βασιλειῶν δύο, περὶ 
δὲ τῆς τοῦ Σωτῆρος παρουσίας, χαὶ χαταπαύσεως 
τῆς Ἱερουσαλὴμ, χαὶ τῆς ᾿Αντιχρίστου παρουσίας 
δύο. Διηγεῖται δὲ περὶ μαρτυρίου Σεδρὰχ, Μησᾶχ, 
᾿Αὐδεναγὼ, xai τῶν ὕμνων αὑτῶν xal ὅτι αὐτοὶ 
μὲν διεσώθησαν, οἱ ὃὲ ὑποχαίοντες χατεφλέχθησαν, 
xaX μετέγνω βασιλεύς - χαὶ ὅτι αὐτὸς διεδλέθη εἰς 
τὸν λάχχον τῶν λεόντων * τὸ μὲν πρῶτον, ἐπειδὴ τῶν 
Βαθυλωνίων προσευχομένων Δαρείῳ τῷ βασιλεῖ, μό- 


Cur Epistola Hieremiz dicitur ? 

Quia ipsam scripsit Hieremias ad captivum po- 
pulum, ut eumdem adversus idola conlirmaret, 
ne qui ipsa intuebantur, ad eorum cultum , cum 
iis a quibus colebantur, raperentur 


EZECHIEL BUSI SACERDOTIS FILIUS. 


Fuit hic captivitatis tempore post Hieremiam, 
annoque quinto Joacimi captivitatis ccepit vatici- 
nari. Factus est autem sermo, facta item Domini 
manus ad eum, visionemque initio quadriformis 
animalis vidit mirabilem maximeque formidan- 
dam , et explicatione difficilem. Vaticinatur autem 
in prophetas Israel, deque ligno vitis. Addit et' 
narrationem de aquila , insectaturque urbis Hiero- 
solymorum iniquitates et peccata. Disserit item 
de similitudine quam usurpabant, cum patres 
suos acerbas uvas comedisse, sed dentes sibi ob- 
stupuisse dicerent. Disputat etiam de Oola, deque 
Oliba, et adjungit fletum in Sur, in Sidonem; 
disputationem de die Domini, de Pbharaone rege 
JEgypti, cum ipsius et regni lamentatione de 
monte Seir; de ossibus eorum qui revixerunt ; 
de Gog, de terra Magog, de Tyri principe, quem 
cum filiis populi sui lamentatur, de pastoribus 
Israel. Vaticinatur denique de templi et urbis in- 
stauratione quam depingit. 


Quare Daniel vocatur ? 

Quia et ipse in captivitate fuit ad Cyrum usque 
Persarum regem. Susanne quidem causam, dam- 
natis calumnie pena senioribus, judicavit : regis 
autem somnia retulit, et interpretatus est. Vidit 
porro visiones eximias. De regnis quidem duas; 
duas item de Salvatoris adventu, deque Hierosolymz 
requie, et Antechristi accessu. Narrat praterea 
martyrium Sydrach, Misach et Abdenago, eorum- 
que canticum : utque servatis ipsis, combustis au- 
tem qui ignem succedebant, regem ponituit. 
Narrat etiam ut estin leonum lacum conjectus ; 
primum quidem quod Darium regem adorantibug 
Babyloniis omnibus, solus ipse Deum adoraret : 
deinde vero quod Bel et draconem sub Cyro γέρε 


1715 CANONES EVANGELIORUM. 1274 


παρὰ «b καθῆχον λαθραίως ἐπιχειρῇ xal αὔτη δὲ ἡ A que animus, qui hon zQque est affectus erga sibi be- 
ἐχάστου διάθεσις, μὴ ὁμοίως διαχειμένου πρός τε — nevolos, atque adversus eos qui sibi nocere conan- 
τοὺς εὐεργετοῦντας xal πρὸς τοὺς βλάπτειν αὐτὸν Mur. Igitur spontanea 1ibagistra unicuique est ad 
ἐπιχειροῦντας - αὐτομαθὴς διδάσχαλος γίνεται Exá- — boni malique scientiam lex nature, dum vetat nos 
στῳ τῆς περὶ ἀγαθῶν xa xaxüv ἐπιστήμης, ὁ τῆς — cuilibet facere, quod nos ab aliis pati nollemus. 


φύσεως νόμος, ταῦτά τινας δρᾷν ἑτέροις ἀπαγορεύων, ἅπερ τις αὐτὸς παρ᾽ ἑτέρων οὐχ ἂν ἕλοιτο 
παθεῖν. 


ιβ΄. Εὐσεθδίου ἐκ τοῦ t τῆς a^ Εἰσαγωγῆς. 12. Eusebii ex decimo Introductionis srimce tanquam 
G8 Fiatone. 

Ἐνδέχεται μὲν͵ ὦ παιδίον, λέγειν μὲν εὖ, φαῦ- Contingere potest, o puer, ut aliquis bene dicat , 
λον δὲ ómápyerv* πράσσοντα δὲ εὖ, φαῦλον elvat, — cum maalus sit ; verumtamen aliquem bene facere, 
ἀδύνατον. | qui pravus sit, impossibile. 

ιγ΄. Εὐσεδίον éx τοῦ a' τῆς α' Ἐπιστοικλῆς (1). 45. Eusebii ex primo capitulo Epistole prima. 

Bía Θεῷ o0 πρόσεστιν. Nulla Deum vis cogit. 


(1) ita prorsus scribitur in illo codice Vat. (p. rum in plures libros distinctum; quarum saltem 
119 bh), unde nos sumpsimus Leontii et Joannis Sa- — nonnullas ob prolixitatem (puta de rebus dogmau, 
erarum rerum librum, Script. vet. t. VII. Quare se- 
quitur ut existimemus exstitisse volumen epistola- 


cis) intercapitari opus fuerit, 





EUSEBII PAMPHILI 


CJESARBIENSIS EPISCOPI 
CANONES DECEM HARMONLE EVANGELIORUM, 


Praemissa ad Carpianum epistola. 


(GaLLAmp., Veterum Patrum Biblioth., II, 555, et Proleg. p. riv.) 


(—— 


MONITUM. 


(Ex Joannis Millii Prolegomenis ad Novum Testamentum Grecum, $8 728-74.) 


« Inter alia Eusebii opera exstat epistola ejus ad B monstrandam  Diatessari hujus perfectionem el 
Carpianum, quam mss. plerisque codicibus Evan- integritatem. Neque alii ulli adhuc usui inservie 
geliorum przfixam videre est, una cum ejus Ca- bat : unde nec credibile est, numeros istos propa- 
mone, quem vocant, sive decem tabulis, in quas re- — gatos fuisse ultra ipsius Ammonii exemplar. 
tulit numeros Ammonianos. Horum autem a-tifi- Hoc cum in Cesarex bibliotheca aliave aliqus 
cium, usumque quem przbent insignem, in repre- repositum reperisset Eusebius, in mentem ipsi ve 
sentanda quatuor Evangeliorum harmonia, jam nit, barmoniz hujus, numerorumque Ammoniani 
breviter explicabimus. Ante annos centum Ámmo- — Evangeliorum codicis ope, institui ac repraesentari 
nius Alexandrinus, singulari arte atque studio, ex — posse integrum οἱ perfectum Diatessaron, ct. 
quatuor nostris Evangeliis inter se collatis, confe- ζομένον xal τοῦ τῶν εὐαγγελιστῶν δι᾽ ὅλον σώματός 
cerat ipsissimis evangelistarum verbis integram τε xal εἱρμοῦ, ut Eusebii verbis utar. Nempe, per 
quamdam historiam evangelicam, seu Diatessaron.  lustratis singulis harmoniz istius partibus, uns 
Cum primum autem hanc digessisset, etiam univer- cum numeris juxta positis in margine (nam ef illic, 
sum Evangeliorum textum in sectiones quasdam — pariter ac in codice ejus evangelico annotatos fuisse 
divisit, et notis numeralibus distinxit in margine — supra ostendimus), constabat omnes umnino peri- 
sui exemplaris. Sectiones iste non alim erant, C copas evangelici codicis ad decem ordines sive 
quam quas hodieque in codicum nostrorum mar- classes reduci potuisse. Vel enim ejusmodi esse, in 
gine interiori adpictas videmus : nimirum in Evan- — quibus omnes quatuor evangeliste conveniant : 
gelio Matthei 3555, Marci 256, Luce 540, Joan- — vel. ex iis tres tantum; nempe Mat. Mar. Luc. — 
nis 252. Divisionem autem hanc baud alio fine in- Mat. Luc. Joan. — Mat. Marc. Joan. : vel duo dun- 
slitutam ab auctore supra diximus, quam ad de- taxat; Mat. Luc. — Mat. Mar. — Mat. Joan. — 


4271 


CANONES EVANGELIORUM. 


1578 , 


Ἰωάννης. Ὁ τέταρτος, ἐν ᾧ οἱ τρεῖς, Ματθαῖος, Máp- A in quibustres, Matthzeus, Marcus, Joannes. Quintus, 


κος, Ἰωάννης. Ὁ πέμπτος, ἐν ᾧ οἱ δύο, Ματθαῖος, 
Λονχᾶς. Ὃ ἕχτος, ἐν ᾧ οἱ δύο, Ματθαῖος, Μάρχος. 
Ὃ t65opoc, ἐν ᾧ οἱ δύο, Ματθαῖος, Ἰωάννης. Ὁ 
ὄγδοος, ἐν ᾧ οἱ δύο, Μάρχος, Λουχᾶς. Ὁ ἔννατος, ἐν 
ᾧ οἱ δύο, Λουχᾶς, Ἰωάννης. Ὁ δέχατος. iv ᾧ περὶ 
τίνων ἕκαστος αὐτῶν ἰδίως ἀνέγραψεν. Αὕτη μὲν οὖν 
1j τῶν ὑποτεταγμένων χανόνων ὑπόθεσις ᾿ 1j δὲ σα- 
φὴς αὐτῶν διήγησις, ἔστιν ἧδε. Ἐφ᾽ ἑχάστῳ τῶν 
«εσσάρων Εὐαγγελίων ἀριθμός τις πρόχειται χατὰ 
μέρος, ἀρχόμενος ἀπὸ τοῦ πρώτου, εἶτα δευτέρου, 
xaX τρίτου, xai καθεξῆς προϊὼν δι᾽ ὅλου μέχρι τοῦ 
τέλους τοῦ βιθλίου. Ka0' ἕχαστον δὲ ἀριθμὸν ὑποση- 
μείωσις διὰ χινναθάρεως πρόχειται, δηλοῦσα ἐν ποίῳ 
τῶν δέχα χανόνων χειμενος ὁ ἀριθμὸς τυγχάνει. Οἷον 
εἰ μὲν a', δῆλον ὡς ἐν τῷ πρώτῳ" εἰ δὲ β’, ἐν τῷ δευ- 
τέρῳ᾽ καὶ οὕτω καθεξῆς μέχρι τῶν δέχα. El οὖν ἀνα- 
πτύξας ἕν τι τῶν τεσσάρων Εὐαγγελίων ὁποιονδήποτε, 
βουληθείης ἐπιστῆναί τινι ᾧ βούλει χεφαλαίῳ, χαὶ 
γνῶναι τίνες τὰ. παραπλήσια εἰρήχασι, xaX τοὺς οἷ- 
κχείους ἐν ἑχάστῳ τόπους εὑρεῖν, ἐν οἷς χατὰ τῶν αὖ- 
«ὧν ἠνέχθησαν, ἧς ἐπέχεις περιχοπῆῇς ἀναλαδὼν τὸν 
προχείμενον ἀριθμὸν, ἐπιξζητήσας τε αὐτὸν ἔνδον ἐν 
τῷ χανόνι, Óv ἡ διὰ τοῦ χινναδάρεως ὑποσημείωσις 
ὑποδέόληχεν,. εἴσῃ μὲν εὐθὺς ix τῶν ἐπὶ μετώπου 
«οὔ χανόνος προγραφῶν, ὁπόσοι xal τίνες τὰ παρα- 
TO. fous εἰρήχασιν. Ἐπιστήσας δὲ xa τοῖς τῶν λοι- 
κῶν Εὐαγγελίων ἀριθμοῖς τοῖς ἐν τῷ χανόνι ᾧ ἐπ- 
ἔχεις ἀριθμῷ παραχειμένοις, ἐπιζητήσας τε αὐτοὺς 
ἔνδον ἐν τοῖς οἰχείοις ἑχάστου Εὐαγγελίου τόποις, τὰ 
παραπλήσια λέγοντας εὑρήσεις, 


-— 


in quibus duo, Matthzeus, Lucas. Sextus, in quibus 
duo, Matthzus, Marcus. Septimus, in quibus duo, 
Matthzeus, Joannes. Octavus, in quibus duo, Mar- 
cus, Lucas. Nonus, in quibus duo, Lucas, Joannes. 
Decimus, in quibus singuli de quibusdam proprie 
scripserunt. Et quidem subjectorum titulorum id 
est argumentum : clara vero eorum narratio hsc 
est. Etenim per singula loca Evangeliorum quidam 
numerus videtur appositus, paulatim incipiens a 
primo, deinde secundo, postremo tertio, et per 
ordinem librorum ad finem usque progrediens. Ita- 
que per singulos numeros supputatio, per linez dis- 
tinclionem invenitur inserta, significans cui de decem. 
titulisappositus numerus assignetur. Veluti si quidem 
primum, certum est in primo. Si vero secundum, ii 
secundo, et eodem modo usque ad decem. Si igitur 
evoluto uno qualicunque cam quatuor Evangeliis, 
cuilibet capitulo velis insistere, et rescire qui simi- 
lia dixerint, etloca propria agnoscere singulorum, 
in quibus eadem sunt prolocuti ejusdem sensusg 
quem tenes ; relegens propositum numerum, quz- 
situmque eum in titulo quem demonstrat tituli sub- 
notatio, continuo scire potes ex suprascriptionibus, 
quas in fronte notatas invenies, qui aut quot de 
his quzxe inquiris, similia dixerint. Veniens etiam 
ad reliqua Evangelia per eumdem numerum quem 
continent, videbis appositos per singulos numeros, 
atque eos in suis propriisque locis similia dixisse 
reperies. 


A. ΚΑΝῺΝ ΠΡΩΤΟΣ EN Q OI ΤΈΣΣΑΡΕΣ. C INCIPIT CANON PRIMUS IN QUO QUATUOR. 


MT. MP. Δ, In. 
7" e t 
ux δ t c 
ια ὃ ι 16 
ια ὃ ι ιδ 
ια ὃ t x") 
ιδ ε d u 
xY ιξ ες 
xY s à6 μς 
xY x ε 

ο Χ ut n 
TQ p» αν pua 
μη , ες ps px 
μη hc ρις pa 
μη he ρις μ 
hy he e px 
μη ὡς ρις ρλα 
er X 0, po 
ppa v ιθ νθ 
eub να χα λε 
P e AY po 
ρξς πὸ μδ ιξ 
ρξς πὸ ἃ οὗ 
σθ ριθ σλδ e 
σια ρχα σλ κα 
ox px6 gà οζ 
δχ ρχθ σμό πε 
σχ exo cla πὴ 
σμδ p»8 σν pua 
σμδ ρλθ σν ρῃς 
σοῦ pvc et x 


MATTH. MARC. LUCAS. JOAN. 
viii ii vii X 

xi iv X vi 

xi iv X xii 

xi iv X xiv 

xi iv X xxviii 
xiv v xiii xv 
xxiii x1vii xvii xlvi 
xxiii xxvii XXXiV xlvi 
xxiii xxvii xiv xlvi 
lxx xx xxxvii xxx viil 
Ixxxvii cxxxix ccl cxli 
xcviii xcvi cxvi CXX 
xcviii xcvi cxvi cxi 
xcviii xcvi cxvi xl 
xcviii xcvi cx vi cxxix 
xcviii xcvi cxvi rxxxi 
cxxxiii xxxvii Ixxvii cix 
cxli l xix lix 
cxlii li Xii XXXV 
cxlvii lxiv xciii xlix 
clxvi ]xxxiv xciv xvii 
clxvi Ixx xii xciv Ixxiv 
ccix cxix CCXXXÍV c 
οὐχὶ cxxi ccxxxvii] — xxi 
CCXX cxxii CCxxxix ]xx vii 
Ccxx cxxix cexlii ]xxxv 
CCXX exxii celxi laxxviii 
cexliv cxxxix cel exti 
ccxliv CXXXiX ccl cxlvi 
ccixxiv clvi eclx XX 


1981 


11225 T&845N AFEVE ΒΕΒΒΡ JATPT αὶ 


CANONES EVANGELIORUM. 
A MATTILEUS. 


A. 


2335 à 


$3347 


Ixxx viii 
Ixxxviiil 


clxviii 
cixx 
cixxii 
clxxiv 
clxxvi 
cixx viii 
cixx viii 
cixxix 


ccxxiii 
CCXIY 


ecxxvi 
CCxxix 
Cexxix 
cclii 
cclii. 


cexliii 
ccexiviii 
cexlviii 
ccxlix 
ccli 
ccliii 
cclviii 
cclix 
cclxiv 
cclxix 


cclx xi 


ccelxx viii 


Ccclxxxi 
ccixxxv 
ccixxxv 


MARCUS. 


Ixxxvi 
Ixxxvi 
i 

xxiv 
XXY 
ΧΧΥ͂ 
XXV 
xxxii 
xxxiii 
xxxiv 
XXXV 
xxxvi 
xxxviii 
xliv 


Ixxxiii 
Ixxxv 
Ixxxvii 


cxvii, 
cxxvii 
cxx viii 
CXXX 

cxxxiv 


exxxiii 
CXXXY 
CXXXV 
exxxvil 
cxxivii 
cxxxviii 
cxliii 


LUCAS. 


cxlviii 
ccli 
Ixxx 
xcevii 
cxlvi 
Ιχχ 

xli 

xlii 
elxv 
cixxvii 


cxxvii 
cxxix 
cxlvii 
ixxxii 
Ixx vi 
Ixx viii 
cixvii 


ccxvii 
excvii 
CXCV 
cexvi 
cxxi 
ccx viii 
clii 
CCxix 
CcCXX 
ccxxi 
clxxiii 
cexxii 
ccelxx 
CCXxiv 
cexxxii 


ccxxxiii 
cexl 
ccexli 
ccelxiii 
CCXY 
cexliv 


ccxxivit. 


cexlvi 
ccxxxvii 
ccxlviii 


1289 


1236 


41235 CANONES EVANGELIORUM. 
MT. MP In. A MATTHAEUS. — MARCUS. JOANNES. 
^X eT ccexxi cci cixxx 
TX σα ριιό cecxxi cci cxcii 
eX eTtY ccexxiii cciii clxxxii 
tX pre CCCXXÍX ccvii cixxxv 
«x0 Cie prt CCCXXiX ccvii cixxxvii 
ΤΥ σια or ccexxxiii ccxi cciii 
Explicit Canon quartus. 
(E ΚΑΝῺΝ IIEMITOZ, EN $ OI AYO. INCIPIT CANON QUINTUS, IN QUO DUO. 
MT A MATTH. LUCAS. MT. A. MATTH LUCAS 
l lg iii ii e p cviii CXV 
t 1 1 viii p p" cx exviii 
ιό ιᾶ Xii xi p xc cxix cxxvi 
ις ις xvi xvi pxs Is cxxv. Ixii 
χε uc XXV xlvi px; px cxxvii cxxviii 
xc μξ xxvi xlvii px) ρλό cxxviii cxxxii 
χη μη xxviii xlviii 0x0 p Cxxix CXXX 
à po XXX xlix ρλό πα cxxxii xxxi 
5 phó Xxxiv cxciv ρλδ ΡΧ cxxxiv cxx 
ἃς p56 xxxvi cixii £^ ρξη ΟΧχχν — clxviii 
λη " xxxvii ΙΝ pvc νζ clvi lvii 
U y xi lii p σχς clviii ccxxvi 
pa γε xli lv e psa clxii clxi 
UY p*r xliii cxxiii poc c cixxv ec 
pc evt xlvi ΠῚ ρπὸ ρπξ clixxii clxxxvii 
μξ ρλδ xlvii cxxxiv ρπό pn cixxxii clxxxix 
μη ρμα xlviii exci Ai p^" ΟἸχχχ cxcviii 
μθ ρν xlix cl pT pi clxxxvii — cxcix 
va v0 li lix phi σοῦ cxcvii ccixxii 
vt pxE liii exxv ew cie caiii CCXXXV 
vó νδ liv liv exa, pra cexxi cixxxi 
γε 0 lv clxx Ox!) p» cexxviii — cxaxix 
νζ M lvii lxi ca ροθ ccxxxi cixxix 
νη ξ lviii Ix σλα σιε cexxxi cexv 
ξ ροα Ix cixxi σλό ρμό cexxxii cxliii 
£a £5 lxi lxiv 220 eec cexxxiv cxxxvi 
£e o6 lxv cixxii σὰς ρλε ΟΟΧΧΧΥΣ ΟΥΣΕΥ 
ξς ς Ixvi Ixvi eX, en ccxixvii — cxxxvili 
£n pt Ix viii cv σλη pU cexxxviii — exl 
on £e" Ixxviii cviii cu pua ccxl cxli 
πὸ ρια Ixxxiv cix cya pos cexli cixxv 
TC p Ixxxvi cix Gvt c6 cclv ccii 
ht Pp xciii cxiv ez σε οοἰνὶ ccv 
he p ΧΟΥ͂ cix cv σι cclvii cexiii 
hc ρπὸ xcvi cixxxii cta op ccelxi ccvii 
ες πὸ xcvi clxxxiv σξό o6 celxii ccxii 
ρό θ cii Isix cte pv ccixv clvii 
po od civ Ixxi σξς ρνε ccixvi οἷν 
pt PhY cv, cxciii σξζ e) celxvii clviii 
e ΟΥ cvli ]xxiii Go ex ccixx ccxxxi 
σοῦ σλα ccelxxii ccxxxi 
Explicit Canon quintus. 
G KANQON EKTUZ, ΕΝ Q OI AYO. 
INCIPIT CANON SEXTUS, IN QUO DUO. 
MT. MP. MATTH. MARC. MT. MP, MATTH. MARC. 
0 I ix ili ot ξγ Ixxvii 1xiii 
ιζ xvii vii p μη c xcviii 
x 9 XX ix p^ cxxxix xiv 
xg ta xxii xi ρμε L cxiv Ix 
pé exe xliv cxxvi yn? cxlviii lxv 


133 72493 λάβε 5 


T 


E 
T 


iN 83 881 1225. uiii i 
Y 


EE: 


δὰ ΠΆΛΕ y 
A3 AB se! 


iPRRRÁRR Ε 


333121887" P 
23 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS Ill, — EXEGETICA. 


MATTH. MARC. A MT. MP. MATTH. ΜΑΙ 
elii Ixviii et p» εεἰχ elii 
eliv ixi etr P cci  ὀ cli 
elvii dart ot M echiv — cli 
clix, Inxili σπβ ecixzü εἰχὶν 
εἰχ Ixxvi exc eclixxxvi — cixvi 
elxiit Ixxvili σπη p celxxxwii clxi: 
elxv ixxx. el poa ecxc elxx 
elxix. Ixxxiv et po6 cexcii elxx 
elxxiii dxxxix ehm pon ccxcviii — clxx 
clxxx τε ρπε ecev eixx 
elxxxix τὸ ph eccix exc 
ccii τια php eccxi exci 
ccxiv τὰ ση ecexix ecvi 
cexv τὰς su, eccxxrvii cext 
ccxxiv τμα σχα ccexli ceu) 
ccxlvi kal exe ecexldü — eexi 
ecxlvii τν σχϑ eccl ecx 
ect B 
«οἷ! 
εεἰϊν 





Ezplicit Canon sestus, 


Z ΚΑΝῺΝ EBAOMOE, EN Q ΟἹ ΔΥῸ. 
INCIPIT CANON SEPTIMUS, IN QUO DUO. 


10. MATTH. JO0AN. 
TY τ Ixxxiüi 
ι xix xix 
3 xix XXXii 
xix xxxiv 
πβ exi ixxxii 
cu elxxxv exv 
on ccvii e 


Explicit Canon. septimus. 


H ΚΑΝῺΝ ΟΓΔΟΟΣ, EN Q Ol ΔΥΟ. 
WCIPIT CANON OCTAVUS, IN QUO DUO. 


LUCAS. MARCUS. c A. MP. LUCAS  MAR( 
xxiii xii τα fa xdi lxi 

xxv xiv e ot c Ixx 
xivii x er [n4 ciii xcv 
xxvii, xxviii cul pe ecxlvit en 
xxviii xvii σις eelxxvii — cer 
Ixxxv xlviii E ei CCCXXXY — cex 
ἰχχχὶχ dvi En] E" exi — eem 


Esplicit Canon octamus. 
6 KANON ENNATOZ, EN 9 ΟἹ ΔΥῸ. 


INCIPIT CANON NONUS, IN QUO DUO. 


LUCAS. JOANNES. D A. 10. LUCAS. JOAN 
xxx ccxix τῷ pb eecvii elxx 
XXX ccxxii τῷ ρπς eccvii elxx 
celxii cxi τῷ £^. cecvii exe 
celxii exxiv “ ρπϑ ecexii cixx 
eclzxiv — exxvii τι; ere eccxii elxx 
ecixxiv cexxix τιβ ph. ecexii exe 
eclxxiv ecxxxi Li eccxl ecxi 
ccciii elxxxii τμ Pi ecexl ecxv 
ccciii elxxxvi tpa exa ecexli Ccxx 
ecciii exc τμα exp ccexli exi 

Tua σχε ecexli ecxx 


Explicit Canon nonus. 


1289 CANONES EVANGELIORUM. 1290 
1. KANQN AEKATOZ, EN Q IAIQZ EKAZTOZ ΠΕΡῚ ΤΙΝΩΝ EIPHKAXIN. 
CANON X, IN QUO SINGULI EYANGELISTAE PROPRIE. 
MATTHAEUS MATTHAEUS Α MATTHJEUS MATTHAEUS 
PROPRIE. PROPRIE, ' PRoPAIE. PROPRIE. 
P ii o£ Ixxv pva cli ox6 cexa1ii 
iv πα Ixx si pv clv ext cex1vii 
€ vi TO Ixxxix ρξζ clxvii σλ CCXXX 
ud xiii μα χοὶ ροα εἰχχὶ σλγ ccx xiii 
xxiv «0 xcix po. cix1vii σλε ΟΟΧΧΧΥ 
xt xxvii pa ci ! pra elxxxi c0 ccxxxix 
xÜ xxix pc cvi pr cixxxiv c cexiv 
AY xxxiii po cix ρπς elxxxvi cin ccixviii 
As XXXY ew cxiii pr cixxxviii coy cclxxiii 
λξ xxxvii pu c1v pc cxci ey ccixxxiii 
A0 xxxix pt cxviii phe cxcvi ^Y cceiii 
p xlii ox cxxiv c cc 40 ccecxix 
με xlv exc exxvi σι ccx 5x5 cccxxiv 
v6 lii pc cxxxvi σιό ecxii τχξ ccexxvii 
vc lvi pu exl eu ccxviii τμε ccexlv 
ta cecli 
τνε ccclv 
Explicit ,Canon X, in quo Matthaeus proprie. 
MARCUS MARCUS B MARCUS MARCUS 
PROPRIE. PROPRIE. PROPRIE. PROPRIE. 
ιθ xix £6 Ixii h xe cx1iii 
λα xxxi o lxx ό xcii sn cxxxii 
EY xliii ob Ixxiv δ exiv p*c cixxx vi 
pc xlvi πα Ixxxi ρα ci σι ccxiii 
v lviii TI Ixxxviii e civ c CCXXXiV 
Explicit Canon X, inquo Marcus proprie. 
LUCAS LUCAS LUCAS LUCAS 
PROPRIE. PROPRIE. PROPRI£ PROPRI& 
a P px cxxii ca cci ol cexeviii 
Y i px exxiv er cciii τα ecci 
ε E pia cxxxi e ccviii τὸ ecciv 
0 ix eu cxliii et Ccx tC ccevi 
B) xvin 0n cxlix o ccxiv τή cecviii 
x XX. p»a cli exY ccxxiii «ἰς ccexvi 
χό xxii ρνδ cliv C cxt CCXXY TX CCCXY 
x XXix ρνθ clix ext ccxxvii τας ccexxvi 
λα χχχὶ 21 cixiii σὰς ςοχχχνὶ τλα ecexx;i 
rv r ps cixiv σνό celii 415 CCCXXIiY 
3 v ls ptc cixvi evc cclvi τὰθ CCcCXXXiX 
€ Ixvii ροδ cixxiv σνθ cclix -«-μό cccxlii 
Ixviii poc eixxvi c&b ccixiv 
Ixxii pon cixxviii coa ccixxi 
es Ixxv pu clxxx cor ccixxiii 
p civ prY cixxxiii coc ccixxvi 
es cvi| ρπὴ cixxx viii 60 εοἰχχν 
p. cvii p cxc enY ccixxxiii 
PY cxiii p^6 cxcii σπη celxxxviii 
p exvil pc cxcvi σις cexcvi 
Explicit Canon X, in quo Lucas proprie. 
JOANNES JOANNES D JOANNES JOANNES 
PROPRIE. PROPRIE. . PROPRIE. PROPRIE. 
ὃ ἷν χθ xxix v6 liv ot Ixxv 
i4 vii λα xxxi vc lvi on Ixxviil 
q ix λγ xxxiii v lvii - Ixxx 
ua xi ἃς xxxvi ix - Ixxxi 
d xiii à0 XXiiX £6 Ixii «δ Ixxxiv 
ις xvi pa xli Eb Ixiv "cC Ixxxvi 
ιη xviii ΒΥ xliii ς lxvi πθ Ixxxix 
x6 xxii με xiv En Ixviii L6 1cii 
xó XXiv v l oa ])xxi I xciv 
X xxvii v6 lii ΟΥ Izxiii μζ xcvij 


PATROL. Gg. XXII. 


M 





1291 
1. JOANNES 1a. JOANNES A 
PROPRIE. PAOPRIE. 
19 xcix exxxiv 
e 
ρὲ 
ρε 
e 
fs 
5 
ped 
Ey 
p 





Explicit Canon X, in 


INDEX ANALYTICUS. 





10. JOANNES τω. 
PROPRIE. 

ἢ ε 
σι 

P] o6 

pon ab 

Per σις 
eu 

s z 

pna elxxxi exb 

er clxxxix exc 

pha exci σχη 

ghr cxciii y 

phi excv σλό 

c ec 

c6 ccii 

σε ccv 

quo Joannes proprie. 


germ — M €—Á— —————— 


INDEX ANALYTICUS 


AD LIBROS 


DE DEMONSTRATIONE EVANGELICA ET CONTRA HREROCLEM. 


Revocatur Lector ad mumeros 


typis crassioribus ezpressos. 


A 


Abrabam ejosque majores ratione joslitiam sibi 
eoóquisierint crim DeQ^ 9. Abraam ejusque. majores 
ralone evaserint jusü et accepti coram Deo, 10. 

im pomodo precepla εἰ mandata et ceremonias, 

et que in legibus posita sunt. Dei, ante Mosi constitutio" 


nem servaverit, 13. Abrabm Deus respondens, duo 
misit de iis qui ab ilio erant oritari, 75. "m 


Achilli umbra Apolionio visa et quomodo, 528. 

BE iympat quas Psalmista mystice 
appellet, 44t. 

Adoralio corporalis Judeorum ex Lege Mosi, rejicitar, 
spiritali introducta in omnes gentes adoratione per Chri- 
«om, IS og orationis honorem soli Deo tribuere Christos 


Adventus et regni Christi renovatio, et vocatio omnium. 
Mium, quae in eo facta est, declaratur, 54. Adventus 
Grau declaratio, 52. Adventus Christi duplex, utriusque 
quanta sit disparitas declaratur, 516. Adventus Christi ad 
Bomines, quisnam fuerit modus, 508. Adventus Christi cur 
ad ipsa extrema. post. 


moltumque evum 
sit prorogaius, 565. Ádventos. que si 
€x prophetica prznuntiatione deelarent , osteoditur, 404. 
Adrentos Domin! ad homines ostenditur, 258. Adventus 
Domini in terra, regnumque ejus inler gentes δὶ norum 
Canticum non ipsi [srael, sed gentibus exhibendum com- 
Mor, 260. Adventus Christi in carnem luculenter 
vaticinio designatur, 171.| Adventum Christi Lo 
ctantia prophetarum oracula, cur alia quidem obscurius, 
alia autem apertius inveniantur, 5. Adventum Christi quo 
tempore fulurum patriarcha predixerit, 95. Adventum 
Chrisu qualiter expletis τας hebdomadibus Daniel pro- 
Pheta pradixerit, $81. Adventam Christi 
Begterlsse duobus, potissimum | signs colligitur, δῦ, 
dventu secundo Christi futura, Judzei falso referunt ad 
primum, 190. Adventu Christi Judzis rejectis gentes esse. 
indas filiorum loco ostenditur, 271. 
a eim Clics oppidum ubl. Apollonius Escolanio sacri 
lean . 
ῬΙΠ omnium nationum superstitiosissimi primique 
erroris, quo simulaera colerentur, portas aperuerunt, 228. 
AEmulatio et invidia non paucos Ín extremas calamitates. 
pracipitarunt, 1. 


rimum olim 


Jscolapis Apollonium aqua intereute | 
navit, 520. 
* Aguus Dei cur Christus sit dictus, 462. 
Agricultura nondum inventa homines gl 
y lior, tempsyel 
 Amasis. im rex per me! 
wansformatis idolescenter momordit. eu 
Apollonius, 555. ler. Monica vni Judakcn 
modar polerat, el hui propriam tei 
duiazaP: quodque idcirco altero propheta : 
opus fuerit, 1. 

Panel naturam quoties Scriptura sacra m 
neque Deum, neque Dominum, sedabsque ἃ 
angelum. nominat, 258. Angelos Decsboninit 
ac caratores prelecit, ngelos cognoe 
Teri soll verd Deo adoratonls booorez Ὁ 
stus edocuit, 106. 

Angelica natura non foi, quse Mosi dai 
sed presuntior quam otad angelum refer 

Anima una, unaque vis rationalis plurim 
rerum est opifex. 151. Anima omnis carnis, 
guis ejos esse dicatur, $5. Animam homini 
esse ac nulla in parte brutis animantibos si 
tur, 106. Animam sapientis cedi aot. puniri 
illius torquetur, dicere merito nemo 

Animalia diis sacrificare atqoe offerre cur 
corum, id est. gentilium nefss duxerint, 54. 
prisci {}}} patres peo delietis Deo obtuleziat, 
Annuli planetarii dono dati ab archa ΑἹ 
Anthropopbag, pygmiei et Sciopodes apu 


lonio visi, 555. 


ΞΕ M 
nti nove ve! legis, 5. 
Apollonius Gicilie. pd iocuapk 
manissimo sacribeavit, 512. Apollonius Tya 
inter philosophos, nedum inter mediocris ac 
[opa E 
con! . Àpollonius. 
cultos, 517. Apollonius τὸ Epicurea secta no 
ἰν 518. Apollonius annos quataordecim 
rente suo,Tarsos deductus est ad Eothydem 


5518. Apollonius, εἰ fabuloso credimus Phil 
brutarum animantium voces intelligebat, 51& 


. Pomine 


1295 


cum ín vía moribundam leznam catulis simul octo jux!a 
porrectis offendisset, illico temporis spatium conjecit, 
quo sibi apud Persas commorandum esset, 518. Apollo- 
nius quibus verbis Bardanem Rabyloniorum regem est 
aggressus, 519. Apollonius pulchritudinis sus nefarium 
amatorem graviter objurgatum repulit, 520. Apollonius 
Pythagoreorum ad instar lustro semper tacuit, 521. Apol- 
lonius interprete utitur per quem Pharaonem Indis re- 
gem alloqueretur, 521. Apollonius /Egyptie navis guber- 
Datorem se fuisse aliquando larche commemorat, contra 
vero larchas ait animam suam fuisse aliquando regiz 
fortuns corpus indutam, 525. Apollontus dzemonem ex 
adolescente lascivo pepulit, $30. Apollonius Eleusiniis 
sacris initiaturus a sacerdote Cereris prohibitus fnit et 
quare, 530. Apollonius Roms velut inhonestus círculator 
carmina Neronis venali voce decantavit, 550. Apollonius, 
ut asserit Philostratus, ex pura actenuiqua utebatur dista 
pestem Ephesinis imminentem presensit, et grassantem 
sedavit, 9:4. Apollonius ideo divinandi artem callere 
minime poterat, quia de rebus etiam levissimis quando- 
que interrogatus dubius haerebat, 5354. Apollonius Inso- 
lenter et superbe de se loquitur, 555. Apollonius veste 
cseteris mortalibus non communi usus est, $35. Apollo- 
nius noctu in agrum profectus, Arcadem ibi puerum in 
frusta discerpsit, 535. Apollonius Romz in vincula con- 
jectus, 935. Apollonius coram Domitiano loquens evanuit 
e conspectu omnium astantium, $56. 


Apollonius de Parcarum potentia disputavit apud Iones, 
5358. Apollonius de Parcarum decreto ita concludit : cui 
fato decretum est architecto esse, vel si manus ambas 
truncetur, evadet in archítectum, 558. Apollonius vincu- 
lis expeditus Roma Lebadiam petiit, . Apollonius 
T vaneus sub Nerone imperatore floruit, 512. Apollonius 
ubi mortuus, incertam, 541. Apollonius cum templum in- 
gressusessel, valvis repente occlusis disparuit, nec usquam 
unquam visus est, ibique, ut fabulatur Philostratus, audite 
virginum voces in hunc modum, Veni, veni in ccelum, veni, 
541. Apollonii comites Maximus /Egiensís et Damis philo- 
sophus. et Philostratus Atheniensis, $12. Apollonii verba 
quibus Damidem est congressus, et in societatem ejus se 
ascivit, 5117. Apollonii matri cygni proobstetricibus adfue- 
re, *17. Apollonii mater gravida anle oculos suos Protei 
speciem videre sibi visa est, 517. Apollonii condiscipoli 
suh Euthydemo Platonis et Chrysippi sectatores, $18. 
Apollonii mortis aut sepulcri nullum usquam unquam ve- 
sugium apparuit, 518. Apollonii in litterarum studiis pro- 
fectus, felicis memori: vis, linguae Attice usus, 518. Apol- 
lonii ridicula divinatio, $18. Apollonii detecta coram Phraor- 
te [odorum rege in Grecis imperitia, 022. Apollonii ridicu- 
Jum in lite contestata judicium, $22. Apollonii stulta ad 
Jarcham ínterrogata, 525. Apollonii responsum coram 
Domiüano de przdictione pestilentise, 527.. Apollonii 
ignorantia detegitur, 528. Apollonii coram Domitiano et 

espasiano contra Euphratem cui paulo ante conjunctis- 
simus faerat, convicia, 532. Apollonii crus pedicis solu- 
tum, magice, $16, 557. A llonii verba ad Domitianum 
eummaogis incusantem, 531. Apollonii arrogantissima vox, 
538. Apollonii quibuscum familiaritas et conversatio, 
510. Apollonii invocato nomini multi bodieque magicas 
inesse virtutes experiuntur, 541. Apollonio a Perside in 
Indiam proficiscenti Empuso occurrit, 521. Apollonio ad 
anas proticiscenti occurrit mulier colore spectabilis, 


8 summo nimirum vertice ilium tenus albescens, reli- 


quum verbo corpus nigerrima, 525. Apollonium quicun- 
que supra philosophum esse locutum asseruerit, ns» ille 
tanqnam asinus leonina pelle indutus reclamabit, neque 
aliud plane quam civitatum spectabilis cireulator et cla- 
mosus sophista apparebit, 515. Apollonium ab obitu puel - 
lam Romse defünctam revocasse, praeterquam. quod. Phi- 
lostrato videtur incredibile, videtur etiam falsum, 550. 


Apostoli Christi cur principes Nephtbalim prophetica 
voce dicantur, 441. Apostoli qualiter electi sint et gentes 
vocate, 48. Apostolorum et discipulorum Christi electio 
sermone prophetico adumbraia, 79. 


Arabes ex cygnis avibusque csteris divinationem ut 


ex oraculis colligunt cor aut hepar draconum depasti, 518 


Arístobolo dum esset in oppido Hierichunte, Ibique: 


nataret, vi interim sub aqua detento, Herodes necem 
est machinatus, 398 


AÁsamonsum quale apud Judsos genus fuerit, 598. 


AÁscensus ei qui prius descenderat, ac deinceps vo- 
catio cunclarum gentium, qua& unum et solum Deum 
erant cogniturs, declaratur, 259. 


Assyrius quid interpretatum significet, 322. Assyriorum 
quodcunque per singula tempora gentibus im- 
positum regnum, ín litteris sacris exprimitur, $22. 


INDEX ANALYTICUS. 


1994 
B 


Barachias quid interpretatum signiflcet, 532. 

Bardanes Babyloniorum rex Apollonii tempore, 519. 

Benedictio Dei quomodo proventura faerat in omnes 
gentes, in eo semine quod progressurum erat de so- 
bole Isaac, 4$ 

Beneficii quo per Christum afficiendme sont omnes 
gentes, declaratio, 51. 

Bethlehem Christum nasciturum testimoniis he- 
tarum convincitur, 541. Bethlehem natalem Cbristi locum 
fore Psalmi auctoritate probatur, 542 
, Bonum nulla rei cujusquam aliquando subdit invidia, 
Boum nomine Scriptura Ecclesise praelatos appellare 
consuevit, 71. 

Brachmanum magister Iarchas, 525. 

Brachmanum circus publicus, ín eoque sedilia suo 
ordine disposita, 525, 924. 


C 


Crelibem vitam cur ducere deceat Ecclesise rectores 

atque tores, 32. 
nticum novum fentibus prophete testimonio can- 
tandum quale sit, . 

Colum ipsum etsol et Juna ac rel sidera suapte na- 
tora corruptioni et solutioni obnoxia sunt, quamvis dis- 
solvenda non sínt, propterea quod nolit ille qui ea 
composuit, ex Platonis sententia, 106. 

Cognitio Dei universi solis Hebrzis antiquitus prodita 
fuit, qua Christo seipsum exhibente perciperetur, 124. 

Consecratos Deo cur Moses legibus suis unguento com- 
parato ungi preceperit, 172. 

Conversio totius mundi ad fidem ac unius Dei legi- 
timam religionem per illitteratos ac agrestes homines, 
miraculum est omnem fidem superans, 1355. 


Convivium Apollinii et larchs, et in eo mira, 524. 
Cornu nomine divinsz littere regnum appellant, 191. 


Corpus Christi mortuum qua virtate revixerit, 170. 
Corpus Christi lucerne comparatur, 1 


Correctionem orbi terr: adventus Christi in carnem 
attulit, 47. 


Corruptioni et solutioni obnoxia esse omnia coelestia 
corpora suapte natura quamvis dissolvenda non sint, 
eo quod nolit qui ea composuit, ex Platonis senteu- 

Christus agnus Dei qui factus et peccatum et exsecratio, 
98. Christus cum tam dis sit, dilectus videlicet Deus 
et Rex scripture testimoniis appellater, qul fieri potuit 
ut inimicos baberet et quinam sint isti inimici, 218. 
Christus nominatim de semíne-Daviíd surgens qui cof.2u 
David nominatur, qui Judasos confundit inimicos, qui «an - 
ctificationem' Patris renovat, 188. Christus nominatine ,e- 

ctus; atque omnia probra passurus describitur, 137. 

hristus qualiter Mosi sit conferendus, 9. Christus se 

cundum quam naturam sacerdos in seternum dicatur ín 
Psalmo, 177. Christus auomodo dicatur ta nostra sua 
fecisse et nostras iniquitates tulisse, 467. Christus unicos 
ille propheta fuisse probatur quem Moses Judsis de 
fratribus eorum suscilandum prsdixerat, 91. Christus 
Dei a prima constitutione universi occulta quadam, 
ignolaque ratione religiosis, Deoque gratis animíis prze- 
sidet, 154. Christus qua ratione dictus sit lapis angularis, 
21. Christus super pullo sedens Hierosolymam ingres- 
surus oraculo ostenditur, 455. Christus nominatim Do- 
minum Patrem et protectorem adeptus, declaratur, 185. 
Christusunicus ille pro heta fuit, quem Deus Mosi similem 
fore promiserat, 4&5. Christus tribus duntaxat annis cum 
semísso qnod quidem tempus est hebdomadis unius dimi- 
dium , prsedicavit, et miraculorum gloria in terris claruit, 
400. Christus cur prophete vaticinio Deus absconditus di- 
citur, 226. Christus unicus ille fuit jropheu, quem sibi 
similem fore Moses predixerat , 27. Christus diaboli 
tentationem ín deserto cur perpessus fuerit, 454. Chri- 
stus nominatim a Deo Patre exaltatur, 191. Christus 
salutarem se mundo per corpus ceu in*&rumentum quod- 
dam ostendit. haud aliter quam musicus per 1yram quam 
sit doctus declarat, 168, Christus qua ratione dícatur 
sacerdos secundum ordinem Melchisedech, 225. Christus 
cur maxime agrestibus ac ignobilibus ad novam doctri- 
nam disseminaudam ministris uti voluerit, 156. Christus 
nominatim ab Judzis circeumvenitur et a gentibus agno- 
scitur, 190. Christus nullis armis instructa acie, sed ve- 
ritate, mansuetodine et justitia innumerabiles sibi 
pulos subjugevit, 218. Christus cur impiis inevitabiles 


1291 
Epbrata eadem est qus» et Bethlehem, 547. 


Eucharistis sacramentum quorum sit prophetarum ora- 
eulis pronuntiatum , 38. 


Euphrates philosophus primus Apollonium Tyaneum 
magia accusavit, 550. 


Euthydemus Phoenix prestantissimus rhetor οἱ ÀApol- 
lonii preceptor, 918 

Euxenus Heracliensis in Ponto Epicureus Apolioni 
praeceptor, 519. 


Evange!icam doctrinam cur per agrestes οἱ ignobiles 
homines Christus voluerit disseminari, 135. Evangelii 
mentionem in ipso Christo prophetas assumpsisse proba- 
tur, 88. Evangelica prodicatio cur tonitrui , nomine ἃ 
prophetis appellatur, 188 Evangelica lex quot calculis 
redundet super legem Mosaicam, 25. Evangelics disci- 
p'inz instituta, quam pulchre nobis beati Job vita expres- 
gerit, 15. 

Eversio gentis Judeorum prophete vaticinio przesignata 
ostenditur, 250 

F 


Familiares Dei qui ante Mosen fuerunt olim Christos 
appellatos fuisse, sicut nos Christianos ostenditur, 12. 


Fati necessitas oppugnatur, 541 et seqq. 


Filíus Del quemadmodum ante omnem creaturam fuisse 
dicatur, 148. Filius Dei iu ea natura, que nec lzdi, nec 
pati potest, quzeque incorporea est, permansit etiam quo 
tempore factus est homo, 169. Filius Dei est velut instru- 
mentum quoddam animatum ac vivens, m uod Deus 
Pater omnia creavit atque conservat, 119. Filius Dei 
alios quidam est secundum efficientiam, non per seipsum 
utique essentiam nactus, 147. Filius Dei mortali quidem 
vim divinam suppeditans, a mortali vero ipse non conira 
jn partem aut communitatem est adductus, 169. Filius 
Dei tanquam homo corpus sepeliendum reliquit, aquo tan- 
qum Deus discessit, 166. Filius Dei cur Verbum Dei sit 

ictus, 229. lilius cur imago Patris dicatur, 147. Filius 
Dei cur mori ac rursus tertia die resurgere voluerit, 167. 
Fi'ius Dei quemadmodum renovato homine omnibus no- 
bis seternorum bonorum spem przbuerit, 111. Filias Dei 
unigenitus quomodo in Patre et a Patre esse dicatur, 
107. Filius Dei unicus quemadmodum necessario ad ho- 
miaes transiit, 161. Filius Dei quomodo inter homi- 
mnes egerit, (0. Filius Dei quatenus Jesus et Cbristus 
dictus sit, nec non per quas prophetias nominatus est aut 
denuntiatus , 171. 


Filius Dei ab s»terno paternz divinitatis plenitudinem 
Don a seipso possessam vel a Patre separatam nec sine 
rincipio illam et ingeneratam deitatem habet, 61. Fi- 
ius Dei divinitatem e paterna participatione veluti de 
be puteo propagatam cum plenitudine accepit, 62. Filii 
eneratio s&serna non solum a nullis hominibus, sed 
ab illis quidem potestatibus quse ultra omnem naturam 
evaseríut, potest comprehendi, 216. Filii Dei natura nul- 
lam maculam ab bumanis traxit affectionibus, quemadmo- 
dum nec dum lyra pulsatur, aut nervi convelluntur, pati 
verisimile est eum, qui.ita przludit, 169. lilium Dei esse 
seLernum Patris sacerdotem et supremi Dei confessorem, 
David testatur, 217. Filium Dei propheticis scriptis Chri- 
stum nominatim ante denuntiatum ostenditur, 182. Fi- 
lium Dei ante mundi constitutionem a Patre genitum 
David cognovit, 221. Filium Dei quam ob rem incarnari 
conveniebat. Filium Dei patriarcha Jacob et Deum et an- 
elum Dei supremum nuncupavit, 234. Filium Dei in 
orma hominis patriarch:e apparuisse , convincitur, 256. 
Filium Dei cur genitum theologi: loquentia oracu!a pro- 
nuntient, 14. Filium Dei usque ad eos 25 antiquitus mor- 
tui erant leges humanitatis vocabant, 166. 


Flagellorum nomine ipsorum dzmonum efficaciz divi- 
Dis litteris insinuantur, 456. 


Foliorum prestigiosa inscriptione Christiano uti non 
Wcet, 127. 


. Fontes Israel, oracula sunt Dei, unde nunc quoque ir- 
rigantur Ecclesie, 441 


Fornax cur dicia sit domus Domini, 481. 


Fortis suus nisi Cbristum dereliquisset nunquam esset 
eruci affixus, 494. 


α 


Galilieam quomodo Christus sua praedicatione illustra- 
verit, 458. 


INDEX ANALYTICUS. 


1998 
i ur alilzam quanta lztilia adventu suo Christus al(fecerit., 


Galilzeam gentium cur Christus doctrina sua atque mi- 
raculis plurimum sit dignatus, 440, 


Galli cantus, ot solet, demonum umbras fugat, 529. 


Generatio Filii Dei z:eterna non solum a nullis homini- 
bes, sed ne ab ullis quidem potestatibus, qus ultra orm- 
nem naturam evaserint, potest. comprehéndi, 216. Gene- 
rationis s&etternx qua Filius Dei extra omnem privationem, 
diminutionem, sectionem aut divisionem a Deo Patre ab 
:elerno est genitus, aptissima similitudo ab odore ex fra 

nli corpore in omue quod extrinsecus ambit sese dif- 
undente, 148 et 149. 


Gentes Filius Dei a Patre celesti hereditatem a-cepit 
Scriptura testimonio, 49. 


Gentes justitiam cognituras venturumque ipsum judit 
cem universi ostenditur, 265. Gentes sola cceli sidera e- 
lumina colentes seorsum quibusdam angelis assigualze 
sunt, 157. Gentes plurimas, earumque collectiones, quas 
ex Jacob constituentur, fore, quamvis solaJudaica gens ab 
eo profecta sit, 46. Gentes terra quomodo in modum si- 
milem appellationis Abraham per Christum fuerant be- 
nedicend:e, 45. Gentibus exterius prophetze Judzorum 
antevenientes meliora quam ipsis Judsis nuntiaverunt, 
4i. Gentibus pietatis pariter et ijustitizse promissio et 
Dei regnum in gentes ostenditur, 46. Gentium conversio 
a simulacrorum cultu ad Deum universi ostenditur, 51. 
Gentium quanta sit futura sub adventum Christi 1stita 
ostenditur, 46. Gentium quanta fuerit per adventum 
Christi secundum Deum lIstitia, 46. Gentium universas 
rum unius et veri Dei etiuspiritu adorationis et celebrita- 
tis solemnis agnitio ostenditur, 47. Gentium vocationis 
declaratic, ex prophetarum oraculis, 18. Gentium qu& 
fuerit per adventum Christi futura in Deum pietas decla» 
ratur, 50. Gentium per Christum vocatio, 54. 


Gymnosophistas cum adiret Apollonius camelo inve- 
ctus una cum comitatu ulmus eum allocuta est, 533. 


H 


Hebrz»orum cum xi tribus essent, qul factum sit ot a 
nulia alia, nisi ab una ipsius Juda gentis etiam nunc ap 
pellatio usurpatur, 172. Hebrzi naturam divinam variis 
appeliaüonibus significant, 594. 


Herodes Aristobolo pontifici, dum esset in oppido Hie- 
ricuntbe, ibique nataret vi ioterim sub aqua detento, ne- 
cem est machipatus, 398. Herodes primus ex alieno ge 
nere Judsis prefuit, 597. Herodes Mariamnam Aristobo'i 
pontificis sororem duxit uxorem, quo sibi Jud:eorum cap- 
taret benevolentiam, 597. Herodes cujus tempore Christus 
nascebatur, unde originem traxerit, 591. Herode regnante 
omnía quz iu suis legibus Moses sanxerat, unctio videli- 
cet et judicium, sublata probantur, 397. 


Hierocles comparavit Apollonium Tyaneum Salvatori 
nostro Jesu Christo, 511. Hierocles Christianos arguit 
quod ob paucula, ut ei videtur, prodigia Jesum Deum 
praedicent, ipse vero Apollonium ob patrata miracula non 
Deum sed Deo tum hominem esse confirmat, 519. 
Hierocles divum Petrum et Paulum mendacii, imperitis 
et imposture accusat, 512. Hierocles audacissime prsepo- 
nit Philostratum sacris evangelisiis, 525. Hieroclis blas- 
phema in Christum verba, $13 


Hominibus salvandis, Christus animam suam volens pc- 
suit, cum illi jus et potestatem nemo haberet, 496. Homi- 
nes qua arte ac dolo avertere atque in peccata protru- 
dere moliatur ostenditur, 160. Homines antiquissimis 
temporibus sola ccelestia lumina attendebant, nullam sí- 
mulacrorum cognitionem habentes, 160. Hominihus Deus 
angelos ceu tutores ac curatores prsefecit, 162. Hominum 
genus a quo primum deceptum in presentis vitse miserias 
prolapsum sit, ostenditur, 161. 


Humanum genus ἃ quadam potestate Dei inimica se- 
ductum probatur, 161. 


Hyrcanum, qui ultimus ex successione ac serie ponti- 
ficum Judzis prsfuit, Herodes necatum sustulit e me- 
dio, 374 


I 


Jarchas Brachmanum magister ubi primum vidit Apol- 
lonium, nominatim illum Grzce salutavit, petiitque reddi 
sibi epistolam quam a Phraorte sibi perferendai accepe- 
rat, etc., 524. larchee Brachmanis miracula, 526. 


4299 


idololatris /Egyptii primi anctores exstiterunt, 328, 
Imago Dei Patris cur Filius dicatur, 150. 


Incensis et fumigationibus ad abundantem fragrantiam, 
ut singulis diebus sacerdotes uterentur in templo, cur 
Moses legibus sanxerit, 171. 


Incredulitas Judzorum erga Deum ostenditur, $6. 
Inimici Christi qui sint censendi, 218. 

Iniquitates nostras qua ratione dicatur Christus tulisse, 
1. 


Inscriptionibus prstigiosis quorumdam foliorum Chri- 
stiano uti non licet, 127. 


Israel quid interpretatum significet, 256. 
J 


Jacob patriarcha quo tempore Christum futurum prz» 
dízerit, 95. Jacob patriarcb» Filium Dei in forma hominis 
apparuisse convincitur, 254, 255. 

Jesus Olius Josedech sacerdos magnus imaginem ac 
figuram gessit Salvatoris nostri, quod qu: jam tum 
invaluerat, humanarum animarum servitutem ad Deum 
converterit, 196. Jesu nomine ac purissimis precibus 
daemonum vexationem prufligere, Christians est. cou- 
suetudinis, 132. Jesu nomine ante Mosem nemo fuisse 
vsus reperitur, 196. 


Joannes apostolus cur seipsum in suo euam Evangelio 
atque Epistolis proprio nomine non exprimat, 120. 


Joannes Baptista cur Judzis interrogantibus prophetam 
se esse negaverit, 445. Joannes Bapiista quibus taudem 
vebus insigniter gestis, homines in sui admirationem ab 
ipsis urbibus in desertum attraxerit, adeo ut baptismum 
penitentie prsedicanti fidem darent, 450. Joannes Bap 
tista cur non in ipsa Hierusalem, sed in deserto sugge 
stum sibi ad praedicandum elegerit, 429. 


Job duabus statibus antiquior fuit Mose, 14. Job insi 
gnis pietatis erga Deum imitandum exemplum, 10. Job vita 
quam pulchre nobis evangelies discipline instituta ex 
pressecit, 11. 


Josedecim quid interpretatum significet, 358, 
Josephi de Christo laudabile testimonium, 124. 


Juda proditoris adversus Christum  machinatio sacri- 
lega prophetica voce pripdicta probatur, 461. 


Judsi hactenus sub Mosaica lege litterali sensu degen- 
tes in ipsius Mosi exsecrationem sunt relapsi, 28. Jud:ei 
ob impias contra Deum injurias arguuntur, 58. Judei 
primi omnium Dei cognitionem et confessionem suscepe- 
runt, 61. Judsorum vivendi institutum cur Christiani re- 
cusent quorum Lamen oracula accipiunt, 7. Judseorum 


bellici apparatus pernicies gentiumque pax et regnum 
Domini ue ad terminos orbis Lerre propagandum 
ostenditur, $$. Judsorum rejeciio et adoptio gentium 


Joco eorum vaticinio designatur, 16. Judzorum regno 
delciente gentium de Christo exspectationem institisse 
certissimo vaticinio demonstratur, 565. Judsorum in om- 
nem gentem dispersio praedicitur, 94. Judzxos unum dun- 
taxat Cbristi adventum falso exspectare efticacissima ra- 
tione convincitur, 456, 451. 


Judaicie gentis impietas accusatur et preicuntnr mala, 
quz post Chrisli adventum invasura eranteos, 54. Judaics 
geutis adversus Christum magnam fore incredulitatem pro- 
pbetica voce declaratur, (54. Judaicz Ernte eversio pro- 
pbetica voce prenuntiata ostenditur. 250. Judaicze genti 
imperarunt quingenlis annis post reditum de captivitate 
Babylouica pont(üces, 366 et 571. Judaicarum urbium 
desolatio describitur, 57. Jud:is Christum triginta ar- 
gentels venundandum prophetico testimonio comproba- 

ur, 478. 


Justitiam qua ratione sibi conquisierint eoram Deo 
Abraham ejusque majores, 9 


L 


Lamia seu Empnsa d:mon est muliebri forma indu- 
tus, $50. Lamia sive Empusa Menippum insano amore 
torquens, quid ? 551. 


. Lanam apud Brachmanas terra producit vestibus ac- 
commodam, 525. 


Lapis angularis qua ratione Christus sit dictus, 97. 
Legis novae in Evangelio Christi sanctionem fore testi- 


INDEX ANALYTICUS. 


D 


monio prophetico eomprobatur, 443. Legis Mock pet 
Christi adventum evacuatio atque cessatio, Nori 
tantum, verumetiam omnium 
oraculis est designata, 7. Legis nove Onsss 
factus sit institutor, postquam Mosaice legis omrá ΧῈ- 
cepla plene completa, 25. Lex nova variis propbeursa 
nominibus appellata, 8. Lex quomodo dicalar exire à 
Sion et verbum Domini de Hierusalen, 8. 

Libani nomine in Scripturis prophetics temples n- 
primitur, 410, 411. 


Libros Judeorum cur Ecclesia receperit, qure viva 
di institutum non amplectitur, 7. Libros propheticos Be 
brzorum non casu nec temere summo siad Leoesi 
complectitur, 43. 


Locus exprimitur quo esset oriturus Des pn pro- 
pheue nuntiarunt, 540. 


Luminis et splendoris cum Patre οἱ Frs i driais 
Utteris concinna comparatio, 147. 


M 


Magi miserrimi omnium hominum quomodo mpsas 
exerceant, 531. 


Magistratuum gentis Judaeorum accusatio, S. 


Mantichora quadrupes animal humano capite, sy 
leonino, cauda cubilalibus setis horrenie quas vez 
giüas in venantes jaculatur, 535. 


Marcus evangelista narrationes beau Petri sti 
de rebus gestis Jesu in commentarium retulit, 139. ἘΦ. 
cus evangelista nec verba Petri Christo interroptt, 
quem se esse homines dicerent respondentis, mu ἐξ 
presserit, 120. 


Mariamnam Aristoboli pontificis sororem Herodesce 
rem duxit, ut multitudine captaret benevolentism, S. 


Matthzus apostolus cur seipsum prio soni d 
publicanum in suo Evangelio insinuat, 17. 


Matrimonii cur apud Christianos contractiores siat 4s 
quam olim fuerint apud Judzos, 51. 


Maximus /Egiensis Apollonii comes, 513. 
Metempsychosis Amasis /Egypuüorum regis, 555. 


Melchisedech sacerdotem fuisse, i ue Abrahug Μὲ 
stantiorem Moses ipse testatur, 10. Melchisedech qii 
iuterpretatum siguilicet, 229. 


Miracula que Philostratus, Damis et Hierode gp 
tendunt. 3b Ápollonia patra!a, refelluntur, 525, 57.4 
Miracula Christus non alia ratione e-didil quam ὁ 
quadam nobisque incognita virtute, 127. Miracat 
cur Christus quandoque manifestari prohibueri UM 
Miraculorum Christi brevis epilogus colligitur, q& € 
ducteris infamia Christus exuitur, 79 Miracui 1 
Christo in terris factorum maximum est, rests 
atque indoctos homines totius mundi ad idem x egius 
Dei cultum conversio, 155. Miraculorum indiciis adver 
tus Christi ejusque divinitas probatur, 455. Miscslogm 
Christi initium factum in Cana Galilaez perkieur squ 
in vinum mutata, 439. 


Montium nomine quid in sacris Litteris mysüre $ 
gnificetur, 272. 

Moses cur Nausem filium Nave successorem sibi desige- 
tum mutato natali nomine Jesum ap llaverit, 195. Mor 
ipsefuturum tempus intellexisse perhibetur quolegesse 
omnibus gentibus accommodari non possent, 6. Mes 
omnium prophetarum primus initiator et theologus e1« 
tit, 206. Mosi nullus prephetarum similis exstitit prat 
Christum, 95. Mosi similis propheta apud Hebrzos » 
surrexit nisi unus Salvator auster Christus, 445. Wes 
in exsecrationem inciderunt Jud:zi hactenus, sub ipsis 
lege litterali sensu viventes, 38. Mcsaics legis € 
salionem non tantum Moses ipse, sed uvuniversi eo pe 
steriore prophet: pr:zdixerunt, 7. Mosaicse legis ono: 
fidelibus suis Christus redivivus ademit, 6. Mosaica legs 
przcepta postquam Cbristus plene servaverit, quomo 
actus sit novae rationis et legis institutor, 91. Mosaicam 
legem cur Christus in omni vita sua servarit, 25. Mosai- 
cam legem quot numeris superet lex evangelica, 1. 
Mosaicum vivendi institutum quam fuerit cunctis Judzis 
servatu difficile, 2. 


Mundi effectrix una duntaxat est potestas, 150. Moo- 
dus universus Christo ia terram vivente Dei laude com 
pletus cstenditur, 278. 

Musicus per lyram quam sit doetus ostendit, 168 


1501 


N 


Natalem Cbristi locum Bethlehem fore psalm! aucto- 
ritate probatur, 188. 


Natura divina quomodo putanda sit omnia penetrare, 
ordinare atque perficere, 168. Naturam divinam variis 
appellationibus Hehezi significant, 105. 


Nazareus quid interpretatam significet, 549. 
Ninive, Assyrize urbs, 520. 


Nomen illud quatuor litterarum quod Judzl inenen- 
tiabile esse dicunt et de solo Deo et Patre usurpare so- 
lent, Filio quoque Dei ubi de ejus divinitate agitur, ip 
sacris litteris tributum ostenditur, 435. 


Nomine Sion aut Hierusalem quando anima justi de- 
beat appellari, 305. 


Novi Testamenti verbum descensu Christi in terram 
ad omnes homines penetrasse declaratur, 278. 


Nubendi ratio cur contraclior sit tempore legis gratise, 
quam fuerit tempore legis naturse vel Mosaies, 30 


O0 


Odoris fragrantiam in vemplo incensis et fumigationi- 
bus excitari cur legibus suis Moses statuerit, 114. 


Olei qus sit natura atque proprietas, 175. Oleo quando 
comparetur divina natura et quando unguento, 174. Oleum 
Dei quid sacris litteris mystice designet, 172. 


Omnipotens Deus, quemadmodum confiteatur se mis- 
sum, ut auferat ea qua vitiosa sunt, 282. 


Oraculis propheticis demonstratur adventum Christ sub 
finem mundi futurum, 276. Orscula quxdam de Christo 
ex deorum responsis auctore Porphyrio, 154. Oraculis 
et auguriis dz:emoues malos ac omnis nequitise auctores 
praefuisse ostenditur, 204. 


too rdo triplex divinum cultum profitentium describi- 
ur, 22. 


suQrigenis octo volumina contra Celsi orationem scripta, 


Oritarum regio ubi xres petrs, arena srea, quoque 
ipsi fluvii ramenta eris devolvuot, 527. ᾿ 


Osanna quid interpretatum significet, 459. 


(ssi temporibus terrs motum factum Josephi auctori- 
tate probatur, 291. 


Ovium nomine Scriptura eam in Ecclesia multitodinem 
sOlet exprimere, qus constat ex imperfectioribus, 71 


P 


Pacis princeps cur Christus dicatur, 545. Pacis tem 
cur Christus Dasci voluerit, 159. voro 


Passionis tempore quae fuerit. omnium afflictionum quas 
eum premebant maxima, 592. Passio Christi ad vesperam 
hoele adventante est celebrata, 492. Passionis tempora 
qus Christo acciderunt prophetico testimonio eventure 
ostenditur, 491. Passionis tempore cur fuerit Christus a 
Patre colesti derelictus, 493. 


Pastores tres uno tempore prophets testimonio sub 
day entum Christi Judseis auferendi, qui sint intelligendi, 


Paler ccelestis Christum semper exaudit, 497. Pater 
non locutione tenus in divinis Pater est, sed veritate et 
reipsa unigeniti Filii Pater, 4. Pater in divinis cur non 
plures sibi costernos filios genuerit, 153. 


Patres Veteris Testamenti initio quidem statis soboli 
augeuda, conjugioque vacarunt, sed mature abstinebant 
atque cessabant. 353. Patribus antiquis Christum non 
minus cognítum fuisse quam nobis, sacrarum litterarum 
auclorilate probatur, 11. 


Peccatum ex contemptu quomodo purgari debuerit ex 
legis veteris instituto, 4. Peccatum ex ignorantia qualí 
hostia lex vetus expiari prieceperit, 4. Peccatum qua 
ratione dicatur Christus pro nobis factus, 467. Peccata 
nostra quando dicitur Christus fecisse sua, 467. 


Persecutores Ecclesise perdendos esse testimoniis pro- 
phetarum convincitur, 82. 


Personarum divinarum dualitas bis planissime sine 
ullis involucris theologice a Mose commendatur, 252. 
Personarum divinarum dua!itatem, P:tris videlicet et 
Filii, et eorum alterum universi opiticem Isaias testatur, 


INDEX ANALYTICUS. 


1502 


955. Personarum divinarum dualitas Psalmiste auctori- 
tate probatur, 2419. ᾿ 


Pestilentia ab Apollonio Ephesis sedata, 523. Pestilentia 
Apollonio visa sub habitu senis pannosi, 528. Pestilentia 
est corruptio circumfusi aeris, vitiumque ex putrido va- 
poratu in morbosam qualitatem vergentis, $28. ' 


Petrus apostolus ex nimia reverentia indignum se sesti- 
mavit qui Evangelium scriberet, 120. Petrus Roms eapite 
in terram verso cruci afügitur, 111. Petri negationem cur 
Marcus tam exacte descripserit, 121. 


Philalethes Hieroclis libri quibus Tyaneum Jesu Chri- 
sto sequiparare contendit, 511. 


Philolaus Pythagores doctrinse conscriptor, 519. 


Philostratus in Apollonii consortio vixit, cujus facta 
memori: mandavit, $12. Philostratus Apollonii vitam ab 
incunabulis ad exítum usque contexuit, $15. Pbilostratug 
Apollonii strenue nugax defensor, 530. Philostratis et 
Damidis mendacia deteguntur quinos asserere conan- 
tur Apollonium αὐνοδίδακτον fuisse, 518. 


Pietatis erga Deum imitandum cunctis exemplum Job 
exhibuisse probatur, 16. 


Pincernarum apud Indos quos vidit Apollonius, motus 
erat magícus, 551. 


Pisatus nocle in templum Dei contra fss imagines (29» 
saris intulisse probatur, 405. 


Plagiarius Hierocles, 511. 


P'ato multa e sacerdotibus Ἐρρυ δ et prophetis audita 
et lecla libris suis inseruit, . Plato unum tandem 
Deum magna cum difficultate cognoscens, in publicum 
efferre non audebat, 129. 


Ponas inevitabiles cor Christus impiis descripserit, 
justis vero sternam a Deo vitam promitti docuerit, 106, 


Potestatem unam divinam supra omne opificium uni- 
versi admirari est necessum, 149. Poteslatem esse quam- 
dam Dei inimicam, in qua qui dominatur, omne homi- 
num genus seduxerit, declaratur, 158. Potestates divinse 
innunierabiles quidem creat» sunt, una vero duntaxat 
ipsius ἘΠῚ Dei propter quam inducitur imago Dei Patris 
esse, 


Przcepta legis Mosaic: quam fuerint universis Judssis 
servatu difficilia, 5. 


Pradicatores et doctores in Ecclesia cur sejonctos esse 
oporteat a re uxoria, 51. 


Prslatos Ecclesise Scriptura boum nomine solet ex- 
primere, 71. 

Prestigiator quibus indiciis agnosci queat, 125. Pree- 
stigiatorem fuisse Christum arbitrantium error eonvinci- 
tur, . 


Prestigiosis foliorum quorumdam inscriptionibus, aut 
herbarum, radicumque suffumigationibus Christiano uti 
non licet, 127. 


Primogenitam Dei virtutem, quam et sapientiam Dei 
appellat et ejusdem sobolem, quemadmodum Salomon in 
Proverbiis designet, 211. 


Promissorum divinorum eventa non ín omnem Judai- 
cam gentem, sed in paucos eorum duntaxat perventura, 
ostenditur, 65. 

Prophetam se suscitaturum cur Deus Judsis pollicitus 
fuerit. 4415. Prophet Hebrsorum quonam modo simul et 
qua futura essent canebant et solam veram theologíam il- 
lustrabant, 202. Prophetarum habitus, 14. Prophetarum 
comminationes adversus Judzeos propter Salvatorem no- 
strum Christum et post ejus ad«entum accidisse ostendi- 
tur, 65. Prophetarum oracula adventum Christi spectan- 
tia cur alía quidem obscurius, alia autem apertius dicta 
inveniantur, 257. 

Providenti:& gubernantis sapientissima decreta custo- 
diunt et asservant universa, $15. 

Pygmsi et Anthropophagi, et Sciopodes apud Indos 
Apollonio visi, 555. Pygmai specus subterrauéus prope 
Gangem habitant, $25. 

Pythagoras Magis conversatus nullam magiz suspício- 
nem incurrit, 510. 

Pythagoras Samius, $20. 


S 


Sandaracinz aqua puteus apud Brachmnanos, 258. 
Sandaracinus puteus, $25. 


13 
geitrros Apollonii joa apad [ndee ebrius reditu, 


Senpta Hleroclis plagiarla, 511. 
fcropooes À pollonjo visi, 555. 
εἰ ϑαιία spud Brchmanas montium piperiferacium cusi- 


T 


Tabernaculum Christi corpus ejus, litteris sacris signi- 
fatur, 456. Taberuaculo Christi qua ratione Psa;tes prao- 
dicet damonum fisgella non posse accedere, 456. 

Tempersatis Christi qu sint argumenta, 136. 

Templum Domini cur fornaei sit comparatum, 481. 
"Templum Jodzorum quo tempore extremam vastationem 
passurum propheue przdixerint, 581. 

Te adventus Christi eur tempus retributionis voca- 
tor, 451. Tempos adventus Christi quibus indiciis ac ar- 
gumeetis. posdt deprehendi, 365. 

Testationem diemonís in deserto cur Christus perpeti 
voluerit, 4S4. 

Terebinthus apud quem Abrabs Deus apparuit quanto 
tempore duravit, 254. 

Terrestris incendere ac saerificore Deo quam ob 
rem nobis non ita permissum sit atque olim Judas, δὲ. 

Testamentum Novum lex nova, 7. Testamenti Novi a 
Veteris qua sit. distinctio, 7. Testamenti. Novi rationem. 
Mts institui oportuit ut omnibus gentibus ad vitam posset 
[Aes c 'estamenti Novi quis sit modus ae ralio, 7 

'estamenti Veteris quae sit ralio aut quae ejus fustiluls 
alque praecepta, 23. 

Tetragrammaton nomen in Hebrzorum libris in un 
untum n inetablil atque ineuuntiabiii Dei appellatione po 


Toaitru appellatione cur evangelica pradicalio des 
gnetar, 191 

Triginta srgenteis Christum vendendum prophet 
tastinonio probatur, 463. , ^ teo 

Trophonli specum intrare tentantem A polloniom incole 
tanquam magum prohibent et fugant, 

Tube vox quid in saeris litteris signillcet, 140. 

"Tympanistrias adolescentulas quas Psalmista ituali- 
terappeliet éit. ? "n 





U 


Ulysees scrobe defessa aut caesis agnís Achil 
exe lebat rd aul agni llem evo- 
υ [pando comparetur divina nat 
JUNE rt em Sus mem Ἢ 
prophetas οἱ reges Mogaicm legis [nstituto, nemini fas 


INDEX ANALYTICUS. 


erat, 1:6. Unguento comparato cur consecratos Dr 
ses legibus suis ungi praxeperit, 171. 
Urbium Judakarum eversio describitur, S7. 
Uriss quid interpretatom signifücet, 5S2. 


Uxorie rei ear operam dare non deceat predi. 
Ecdesim aue doces S9. 


v 


Verbom Dei Filius est noo per incarustionem sex 
ram, θ᾽. Verbi Dei iio non bumanis voci 
titur, sed Dei virtule, 1 


. Verbum Deus, ac ide 





emitaj, 
Verbum 
animarum, qua quondam vexate, oppresseque ( 
malis, probatur, 264. Verbum Dei non est oratio q 
fiel ex nominibus εἰ verbis componatur, articulat 
enuntiabili similis, 204. Verbum Uei in terras mi: 
brevi tempore percurrens homines universos dec 
EMEN pe Deum ac Dominum nominatim i 
ins figura et forma visum esse et antiquis resp 
disse probatur, 3.5. Verbum Dei ad hominum m 
ped missum ἃ Pre D pria jur 238. Verba 
omnium quz geolia sunt, primum jore muncsgeus 
Verbum Dei unicum atque perfecl:m ceu sol qui 
telligentes ac rationales naturas illuminat, 158. 1 
Dei, quem Christum nos appellare consuevimes 
illis patribus noo minus cognitum foisse, quam n 
erarum Seripturarum testimonio ostenditur, 10. 

Dei brevi tempore universam terram suam doct 
pleturum David testatur, 238. 


P ond eur Christus se nuncopet voce pro 





Vespasianus Cesar Apollonio perinde ac Deo. 
quisi e presario peine ferar ste laperaon 
ret, SL, S51. 

Vestimenta Christi dividenda et sorte missa 
partiendam prophetica prenuntiatione probatur, . 

Virga duplex quid apad Jeremiam sigaiücet, 48 
sen rt n vocabatur pulcbzitado et altera f 
apud Zachariam quid mystice si 

Vit» omnibus hominibus a Christo ip Novo Tes 
denontiata, quenam sit, 13. 














1305 ORDO RERUM QUAE IN HOC TOMO CONTINENTUR.) 4506 
QUE IN HOC TOMO CONTINENTUR. 
EUSEBIUS PAMPHILI. LiB£A QUARTUS. $1 
Carr eai Ux, — De occulti dum Salvat 

DEMONSTRATIO EVANGELICA. ac Dominum nostrum qui Christus est Dei, dispensatione, 
Fpistola nuncupatoria. 9 — - 
Prefatio Gallandil. "o onim Do. qasdmedum illum ante omnem creaio 

LisgR PRIMUS. 15 Ca». IIl. — Quod non plures supremi Dei filii, sed 


Procmium. 14 
CAPUT PRaIMUM. — Quinam et quanta in haece traeta- 
tone promittantur. 5 
Ca». II. — Quinam sit modus colendi Dei ex Christia- 
nismi prsescripto. 25 
Ca». IIl. — Quod conditio reipublice Mosaicse non fue- 
rit omnibus gentibus conveniens. 21 
Cae. 1V. — Quanam de causa, cum omnium Judzorum 
oracula scceperimus, eorumdem vivendi institutum recu- 
saverimus. 42 
Cas. V. — Quisnam modus Novi Testamenti, cojus 
Christus est auctor. ἐξ 
Ca». VI. — Quanam sit ea, 4π8 in Novo Testamento 
omnibus hominibus a Christo denuntiata est, vita. 

Cas. Vil. — Quomodo Christus, postquam es qus a 
Mose tradita sunt, plene observavit, novas rationis et le- 
gis introdnctor exstitit. 70 

Car. VIII. — QuoJ qus» Christianisnum amplexa est. 
vita, in duas species divisa est. . 7 

Ca». IX. — Quam ob causam non ut prisci illi, ita nos 
quoque numerose  soboli operam damus. 18 

Ca». X. — Qua de causa non ita nobis, quemadmodum 
priscis,incendere et sacrificare Dco terrestria permissum 
est. 

Lisen secuxpUS. 93 


Procmium. — Quod non casu, neque temere pro- 
pheticos Hebrzorum libros omni studio complexi sumus. 


Carur ρεινῦμ. — Quemadmodum melíora de nobis ex- 
ternis gentibus Propheta illorum ante venientes nuntia- 
verunt. 98 

Car. II. Quemadmodum iidem fore, ut in adventu Christi, 
ejus Dei qui olim a Judas solis cognoscebatur, cognitio- 
nem et cultum omnes gentes acciperent, vaticinati Mi 


Ca». III. — Quemadmodum in vocatione gentium, quse 
per Christum facienda erat, Judeorum gentem a ritu pro- 
prio, cultuque Dei cadere oportebat. 113 

Ca». JV. — Quod non in omnem Judaicam gentem, sed 
in paucos eorum duntaxat, divinorum promissorum eventa 
pervenerint. 126 


ΓΒΕ TERTIUS. 


Procemium. . 
Carr νβιμυν. — Quod prophete in ipso Christo Evan- 
geli mentionem assumpserint. 166 
Ca». II. — Quod de Christo vaticinati sunt prophelze 
Hebraeorum. 167 
Ca». III. — Adversus eosqui Christum Del seductorem 
fuisse existimant. 187 
Car. IV. — De divinioribus Christi gestis. 195 
Ca». V. — Adversus eos qui non credunt Salvatoris 
nostri discipulis, admirabiles illius res gestas narrautibus. 
Ca». VI. — Contra eos qui prastigiatorem putant Chri- 
stum Dei fuisse. 225 
Ca». Vil. — Quod efficacia ipsa atque evidentia, illius 
divine virtutis vím perspicue ostendit amatoribus verita- 
tis. Oracula de Christo. 255 


165 


unus solus de Deo Deus, jure a nobis praedicari soleat. 


Car. IV. — Quod ad constitutionem "universi, neccssa- 
ria unici Dei Filii antecessio, assignetur. ' 958 
». V. — Quod innumerabiles quidem fatemur esse 
creatas divinas potestates, unam vero duntaxat ipsius Fi- 
lii, propter quam índucitur, imaginem Dei Patris esse 
theologice demonsiramus. esó 
Cap. VI.;— Quod 3 prima constitutione universi, occulta 
quadam ignotaque ratione, Christus Dei religiosis Deo- 
que gratis animis praesidet. 263 
Cap. VII. — Quod solis Hebrzis antiquitus cognitio Dei 
universi prodita sil, quae Christo seipsum exhibente per- 
ciperetur. 361 
Ca». VIII. — Quod so!a cceli sidera et lumina reliqua 
gentes colerent, quie seorsum quibusdam angelis assigna- 
Ue sint. 210 
Ca». IX. — De inimica acipsi Deo adversante potestate, 
et eo qui in hac dominatur, et quemadmodum per hanc 
omne hominum seductum est genus. 
Cap. X. — Quemadmodum necessario unicus Dei Filius 
ad homínes transiit. 21 
Ca». ΧΙ. — Querniadmodum inter homines vitam eger 


Ca». XII. — Quod usque ad eos qui antiquitas mortui 
erant, leges humanitatis illum vocabant. 283 

Ca». XIII. — Quod in ea natura, qua nec pati, nec 1zdi 
potest, quaeque incorporea est permanserit, etiam Ts 
tempore factus est homo. 

Ca». XIV. — Quemadmodum, renovato homine, omai- 
bus nobis seternorum bonorum sp^m przbuerit. 290 

Cae. XV. — Quid sibi velit, quidve signiücet ipse Chri- 
stí adventus, et quod Deus, et Dominus, et Ponufex Dei 
universi, per prophetas Hebraeorum Christus appellatas 
est. 
Ca». XVI. — Quam multis scripturis Christos nomina- 
tím, qui a regibus et principibus et gentibus et populis 
circumvenitur, et ab ipso Deo gignitur, et Filius hominis 
appellatur, gentiumque et finium terra accipit ἃ Patre, 
antea sit enuntiatus. $06 

Cav. XVII. — Quod etiam Jesu nomen apud priscos Dei 
familiares in pretio fuerit. S 


| A5£8 QUINTUS. 

Quisnam modus fuerit, quo apud He- 
brseos prophetse, simul et qua» futura essent canebant. et 
solam veram theologiam íllustrabant. 335 

Carct PRIMUM. — Quemadmodum apad Hebrsos sa- 
pientissimus Salomon, in Proverbiis novit quamdam pri- 
mogenitam Dei virtutem, quam et sapientiam Dei. et 
ejusdem sobolem appellat : sicut interim nos quoe 
eanidem glorificamus. 

Car. II. — (Sine principio). 958 

Ca». IIT. — Quod idem propheta etiam in cix psalmo 
bis Dominum evidenter confitetur : semel, cum de 60 
loquitur qui et Deus et Paler est; iterum cum de eo 
quem ipse suum nuncupat Dominum. Εἰ quod huoc Do- 
minum ipse quoque novit genitum esse ante mundi con- 
stitutionem, οἱ quod sternum Pairís sacerdotem, et su - 
premi Dei consessorem, similem utique opinionem [8 hoc 
nosirz fidei de Christo vre se ferens. 562 


- 


Tran 

















4307 ORDO RERUM 1 





as. IV. — Quod etiam Isaias, prophetarum. maximus, 
plane norit Deum exse in Deo, ique afirmat, sieut vi 
us qui Patrem in Filio, et Filium in l'atre glor 














Car. V. 
Patris, Da: 
[und idem IX 
lam esse mi«su 1 quod brevi 
Mempore universam Werram. sua doctrina impleturum 











Yeaias similiter ut David, dune, Patr 
etearum allerum universi Üpii- 
psi quoque credimus. 
M. — Quod etiani avus Dei servus. Mose 
fabricatione, eeguit. Patrem. Deumqui 
versi, cuin altero communwantem de. hominis opi 
hoc porro disinum e se Verbum ante didicitnus. 
"Cle, VIII. — Quod quidem Meses bie. planieume: Do- 
minum, sine ullis invo;ucris , theologice * mnn 


























et "el honiinis f 
1 antiquis responsa de 





NA 
em propheta in. Jacoh, manifestius 
irat, Dominum : quem sane et 
at $53 








de quo. proxime 
hinnm, preterea angelum 
forma. contemp:; atur. in 








. — Quot Deos Pater, cum Mosi. responderit. 












per angelum se. je Pparüisse, non ampaus per 
Pogriom. sed pe et t ἔρῷ 
xiv. "admodum patribus humana 
ferma, di ἴα specie nübis Mey, et cuneio populo Deus 


Verbum sp ruit. 
ΩΣ 





fuerit natura, que 
quam ulad ang. 


possit. 394 
Car. XVI. — Quod idem Dominos de alio docet, scilicet 
Filio. — decem presentis legis 54 
ind is rursus. Domi 
quo erat aynnecen 
Deum v 





qui Mo; 
Patrei 













ipsi Israel visibilem. esse 
divis docet Scriptura, quae ipsum. Dei Verbum nili 





Car. XIX. — Qno! Dei Verbum, quod Moysi non secus 
atque antiquis patribus dabat responsa, etiain Jesu Moy sis 
suceescori ín hominis forma, visus e«t. 

Car. XX. — Quod. similiter ipsi Job, quemadmod 
Tatribus ipse Opifex universi Deus Verbum, οἱ tespa 
disee, el ocu'is visus esse dicitur. EL] 

Car. ML, s, 3596. duas peonas etiam propositus 
agant pomo n2 

Cr. XXII. be Deo Verbo et Patre, sicut de Domino. 








Car. XXIII. — De Salvatore nostro, sicut de ΜΌΝ 
et de Patre, sicut de. Deo : et de δυάπογυπι gentis. eus 












— De duobus Dominis, Patre scilicel et 
ilum vocatione. 406 
— Quemadmodum Deus Verbum, cum sit 
Dominus, missum «c a Patre coclitetur. 406 

XXVI. — Idem, iterum de 








ione gentium. 
406 


XXVI — Quod rorsus Dominus de alio quodam, 
m quod de l'atre svo loquitur. 

XXVII s Quod angelum Testamenti Christum 

dem Dominum omnipotens Deus vacat. 401 

X Quod solem justi Christom, ipee unl: 








— Quemadmodum Deus Verhum, ad Patrem 





aüiunem emittit, gentium. conversionem futuram 
signlücans. 40 
Lisra sexrts. Er 
Proemium. An 


Carr wax. — Dei ad homines adventus ostenditur, 
item vocatio gentium. En 
Tl. — Ascem«us. Dei qui prius. descenderat : 
"ocatío ennetarum gehtiuim, qua unum et solum 
Deum erant cogniturm. ΠΗ 
Il. — Quod manifeste ad homines venturus dici- 









!ur Deus, et omne genus hominom ad seipsom revoc 
τον 






ΤΨ. — Quod vivendus in terra diceretur, per € 
ad homines adventum. 

Car. V. — Adventus Domini in terram regnomque 
iuter gentes, et novum Canticum non ipsi Israel, sed 
tibus exhibendum. 





». VÍ. — Canticum novum, gentiumque cognitio ἢ 
lim. venturusque ipse judex universi. 
Co». VII. —Verbum Del ad homine« missum ad m 


lam el salutem animarum, quz quondam vexaue opr 
$3que erant in matis, 

Car. VIII. —^ Gentium vocatio, Densque manil 
apparens, el benedictus qui venit in. nomine Dou 








Cav. IX. — Dominns de «τεῖο descendens salutis h 
mum gratia, eanticumque novum super liac re canenc 
N delicet Testamenti. 
— Del Verbum in terram missum, et E 
lempore percurrens universos homines 
Cu Dominus de telo descendens. qui gent 
exsistit, et: 
















qos prius itum s 
ea 











un 
ie clo descendens, et cum bor 
bus ín terram habilans. 
Te descenen de erlo ad homínes, a. 
jus Judaico gentis rejectione, et 
tiom adopiiane: 

1 veniens Dei Verbum, venturum 
n ἃ prophetis. 
i terribilis sit auditus descensus. 
illius cum. admiratione, quor 
i. univerra terra ipsius laude 'enmp 

hom 








tom ipse vi 
No 


confilelur se missum, ut auferat ea, quae vilios3 * 
Cir. XVII. — Quod tpse Dominus venturum se de e 

οἱ inter ho ines habitaturum, gentesque. ad ipsum. 

fuvituras, : el quod missum se esse a 


τὰς fenfit. 
XVI. Domini adventu, et de iis qv 














— Quemadmedum ipse. prophetarum 1 
in viam scienti per eam legem, que a. V 
iis qui ad cireumcisinnem pertinent, ordin: 
ibus in lerra olim con«piciendus, 'atque 
μα versaturus canitur. 
modum Christus in gyptun 
rus cani balur, οἱ quicunque. in adventu ejus futura 
Tan. 

Var XXI. — Bonorum promissio ad eam, quie 
deserta erat, ex gentibus colle. 
fictas vevalasque, animas. mani 

















1. — Quemadmodum primum sempiternur 
Dei Verhum, ipse universi Opifex a Domino Patre € 
Dune se missui 
Cyr. XM. 
gentem redargu 
nl. 

















. — Quemadmodum ipse qui in prop. 
οἱ Dominus, venturus ad homines, et 
, ela gentibus cugnoscendus, ex 





. XXV. — Quod rursus Dominus, ipsum plane 
Verbum, venturus el gentes eongregaturus canem 


Lingn serTIMCS. 
Proa: mium. 


Car. DIT. — Ex qua gente. etex qua Judmorum 1 
progressurus Christus predicebatur. 
Ling octavus. 


Proemium. 
Carcz rnixvw. — Quibus temporibos Christus ad ἣν 


1509 

nes advenerit. Qnemadmodum et quibus temporibos re- 
gnum apud Hebraeos defecerit, iisdem gentium instabit 
exspectatio : quod sane etiam factum est sub ipsum EN 


vatori$ nostri adventum. 


Cep. 11. — Quemadmodum post annorum spatium 
septies LYX quse summa elficitur CDXC annorum, cum 
Christus hominibus se videndum prsbuerit, prophetis 
qus apud Jadseos exstabant, et quod antea apud eosdem 
celebre, clarumque erat sacerdotium, dissolvetur, et ipsi 
quidem diluvii cu usdam instar assiduis obsidionibus ca- 
ptivi fient, sacrum autem ipsorum templum exiremam 
vastationem patietur. 595 


Car. III. — Signa hzc temporum descensus Domini ad 
homines futura canit propheta, extremum rituum atque 
institutorum, qux apud Judaeos cum veneratione serva- 
bantur, interitum agnitione ejus Dei qui a prophetis ven- 
turus denuntiabatur, pacem omnium genüum profundis: 
mam. 


Car. IV. — Signa temporum Dei ad homines adventus, 
et vocatio gentium, extremaque urbis Jerusalem eversio. 


658 

Car. V. — Signatemporum adventus Domini : Eg. 
ptiorum agnitio Domini prophetarum. 

LipER NoNUS. 619 

Procmium. 649 


CaPUrT PRIMUM. — De rebus secundum humanam ab illo 
assumptam naturam gerendis, et de stella que in ortu 
Salvatoris nostri apparuit. 651 

Ca». II. — Quemadmodum Dominus insistens illud quod 
de sancta Virgine assumpsit corpus, venturus in tum 
el secundum verba, et secundum sententiam praedictus 
est, omnisque in ejus adventu evertenda gentium super- 
stitio. 657 

Ca». III. — Quemadmodum Christus in /Egyptum ven- 
turus, atque illinc reversurus prsedictus fuerit. 659 

Car. Iv. — Item de illo quod dictum est : « Ex /Egy- 
pto vocavi Filium meum, » et de Herode rege, et ever- 
sione regni Judzorum. 665 

Cap. V. — De Joonnis ín deserto prsedicatione. 667 

Cap. Vl. — [tem de solitudine, ipsoque nominatim 
Jordane fluvio, apud quem Joannes baptizabat. 671 

Car. VII. — De Christi post baptismum tentatione: 


Ca». VIII. — De Galilea gentium, in qua Salvator no- 
ster maximam suorum miraculorum partem edidit, et de 
apostolorum ipsius vocatione. 688 

Car. IX. — De apostolorum vocatione. 686 

Ca». X. — De prophetica lectione, quam ipse Dominus 
noster in conventu Judaeorum exhibuit. 687 

Car. XI. — De novs legis in Evangelio Christi sanctio 


e. 
Ca». XII. — De ambulatione Christi in mari. 694 
Ca». Xlll. — De rebus ab ipso admirabi.ibus gestis. 


695 
Ca». XIV. — De signis et prodigiis quz edidit. 699 
C4». XV. — De enuntiando aut indicando, dum miracu- 
la ederet Christus. T02 
Cae XVI. — De eo quod Judaicus populus in ipsum 
crediturus non esset. 106 
Car. XVII. — Quemadmodum super pullo sedens Hie- 
rosolyma ín urus oraculo dicatur. 701 
Ur. XVIII. — De acclamatione, Hosanna filio μον, 

ὸ 
LiszB ὈΚΟΙΝΜΌΒ. 719 
Procmium. 115 


Carur rauca. — De Juda proditore, et iis qui cum 
eo insidias adversus Salvatorem nostrum construxere. 


718 
Ca». II. — Item de Juda et de iis qui cum eo adversus 
Christum conjurationem fecerunt. 129 


Car. 1If. — ltem de Juda. et de suffecto in locum ejus 
apostolo, et de gente Judaica. 195 

Cae. IV. — Jtem de Juda et argenteis quibus Domi- 
num prodidit, deque rejectione spud Judzos, tam eo- 
rum qui imperabant, quam eorum quibus imperabator. 


Ca». V. — Item de Juda nominatim. 151 
Ca». VI. — De solis defectu, qui in ipsa Salvatoris 
nostri passione accidit, et de extremo Judaicse gentis 
interitu. 191 
Ca». VII. — [tem de solis defectu, et de tempore salu- 
taris Passionis. 195 


sunt. 


QUAE IN HOC TOMO CONTINENTUR. 


Car. VIII. — De iis quae in 1088 salutari Passione ipis 
. r 


1510 
Fragmentum libri xv Demonstrationis evangelice. 791 


LIBER CONTRA HIEROCLEM. 1795 
EUSEBII EXEGETICA. 
De curis Biblicis Eusebii. 901 
DE NOMINIBUS HEBRAICIS. 811 
QUAESTIONES EVANGELICAE. 
Monitum. 871 
QUAESTIONES AD STEPHANUM. 819 


I. — Cur evangelist» Josephi, non autem Maris, 
nus scribant. . 

Il. — Cur alter evangelista superne ab Abrahamo 
exorsus deducat genealogiam; alter autem inferne sub- 

ediatur; neque in Abrahamo sístat, sed ad Adamum ac 
Deum usque deveniat. - 89t 

l!I. — Quomodo Matthseus a Davide ejusque successore 
Salomone ad Jacobum et Josephum prosapias deducat : 
Lucas autem a Davide atque Natbane atque. a liberis hu- 
jus ad Helim et Josephum, contraria Mattbso ratione E 
nealogiam scribens. é 

IV. — Africani super genealogia qus in sacris Evans 
liis est. 

V. — Cur Matthzeus ante. Abrahamum ponat, Davidem 
in Christi genealogia dicens : « Liber generaüopis Jesu 
Christi, Glii Davidis, filii Abrahami. » 903 

VI. — Cur Mattheus post Davidem ad consectaneos 
generis successores non veniat, sed transiliat ad Abraba- 
mum, non tamen ad Adamum, neque ad alium quemlibet 
ex antiquis Deo dilectis hominibus. 903 

VII. — tur Tbamare facta mentione, nullam przterea 
mulierem commemoraverit Matthzus factorum Jaude il- 
lustrem. . 906 

VIII. — Cur uxoris Urie meminerit in genealogia evan- 
gelista. 911 

ΙΧ. — Cur Ruth» meminerit evangelista. 915 

X. — Cur Joacinum nomine Jechonis appellaverit 
evangelista. 918 

XI. — Cur evangelista utatur distinctionibus in genea- 
logia, haud simul contexens generationes ab Abrahamo 
ad Christum quadraginta duas, sed dividens successio- 
nes per ea quie scribit segmenta. 922 

xii. — Cur cum a Davidis temporibos usque ad Jecho- 
niam seu ad Babylonicam captivitatem septemdecim reges 
fuerint, generationes quatuordecim dicat evangelista. 


XIII. — Cur cum a Jechonia ad Josephum duodecim in 
genealogia sint, evangelista quatuordecim rursus die 


XIV. — Cur fabri filius Servator noster maluerit quam 
nobilis alícujus illustrisque viri videri. |. 931 

XV. — Quonam pacto dicatur Jesus super Davidis thro- 
num sedisse. 921 

XVI. — Qui fit ut Bethlehemo Mattheus quidem in 
Kgyptum, Lucas autem Hierosolyma atque inde Nazare- 
thum a parentibus delatum narret Jesum. 954 


QU/ESTIONES AD MABINUM. 951 


I. — Quomodo apud Mattheum videatur Servator sero 
Sabbatorum resurrexisse, apud Marcum autem mane una 
Sabbatorum. 955 

Il. — Quomodo Magdalena, 4029 secundum Matthzeum 
sero Sabbatorum resurrectionem viderat, eadem secun- 
dum Joannem stans flebat apud monumentum una m ^ 


u. 

"1. — Quomodo quse secundum Mattheum sero Sabba- 
torum Magdalena cum altera Maria tetigit Servatoris 
des, eadem mane una Sabbati secundum Joannem audivit 
Noli me tangere. 941 


IV. — De sepulcro et de repugnantia apparente. 951 
SUPPLEMENTA Qusstionum ad Stephanum. 951 
SUPPLEMENTA Qusstionum ad Marinum. 985 


SUPPLEMENTA minora Qusstionum ad Marino: 


ECLOG/E PROPHETIC/. 


Monitum. 


101? 
Liber primus. 


1021
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Texts

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Patrologiæ cursus completus [Series Græca] : ... omnium ss. patrum, doctorum, scriptorumque ecclasiasticorum sive Latinorum sive Græcorum ..."

See other formats
